Pentateuco
1
Estudo do Pentateuco Bibliografia básica
BLENKIN BLENKINSOPP, SOPP, J. The Pentateuch. An introduction to the First Five Books of the Bible. London – New York, 1992 (traduço e!"an#o$a, E!te$$a – Na%arra, 1999&. ')SSE*+NN, . A Tora. -oe!, Petr/"o$0! 21. 3'I+ L4PE5, . O Pentateuco. Pau$0na!, So Pau$o 1996. 3I'+ L4PE5, . O Pentateuco. -o$. 7a. +%e *ar0a, So Pau$o 28. E P)Y, +. (ed.&. O Pentateuco em questão: as origens e a composião dos cinco primeiros livros da B!blia " lu# das pesquisas recentes . -oe!, Petr/"o$0! 222. S':*I;, <. :. $ntroduão ao Antigo Testamento. S0noda$, Porto +$e=re 1998. SK+, J. L. $ntroduão " leitura do Pentateuco. Lo>o$a, So Pau$o 27. 5ENE, E. (ed.& $ntroduão ao Antigo Testamento. Lo>o$a, So Pau$o 22. 1. Noçõ Noções es intr introd odut utór ória iass
;o?e?o! t 1,1@A, co?o $e0tura 0n0c0a$ e 0ntroduço ao no!!o e!tudo do Pentateuco. ue !e "erceCe ne!te teDto -F@!e Gue u?a %o anHn0?a !e a"re!enta que %ois&s dirigiu a todo o $srael . E!ta %o do narrador e 0ntrodu as palavras que %ois&s Gue entra e? cena co?o u?a ponte co$ocada !oCre o r0o Jordo $0=ando a! !ua! dua! ?ar=en!. )?a "onte Gue $0=a o presente do narrador e do !eu ou%0nte ao passado do seu povo. Para ?anter %0%a a %o de *o0!!, Gue tran!?0t0a a voz de Deus, a %o do narrador !e a"re!enta e co$oca a %o de *o0!! d0ante do! !eu! ou%0nte!. +contece u? e$o entre "oca! d0%er!a!, ?a! ao ?e!?o te?"o 0nd0ca Gue eD0!te eD0!te u?a tradição viva. ue? $F ou e!cuta a %o do narrador, e!cuta a %o de *o0!! Gue e!cuta a %o de eu!. O ?e!?o !e d co? Je!u! quem vos recebe' a mim recebe e quem me recebe' recebe o que me enviou M (*t 1,8&. : entre o ou%0nte@$e0tor e a %o de *o0!! u?a d0!tnc0a, ?arcada "e$a! dua! ?ar=en! do r0o Jordo, Gue !e une? na %o do narrador. No e!tudo e an$0!e de Gua$Guer oCra $0terr0a unda?enta$, "ara u? Co? a"ro%e0ta?ento, "erceCer, 0n%e!t0=ar e con#ecer o! dado! Gue a%orecero o e!tudo de ta$ oCra. Por eDe?"$o o nome do livro' a estrutura e o conte(do' limites' dados de composião: autoria' data' lugar' circunst)ncias etc. O Pentateuco u?a oCra $0terr0a "ecu$0ar e? %r0o! a!"ecto!. Em primeiro lugar , "orGue o! e!tud0o!o! no c#e=ara? a u? acordo !oCre a autor0aM ou !oCre o redator 0na$M. No eD0!te u?a "a$a%ra 0na$ Gue re!"onda de or?a "$au!%e$ !oCre o !eu "roce!!o de or?aço. E!te de!acordo !e con%erteu nu?a da! "r0nc0"a0! Gue!tQe! "ara a eDe=e!e do +nt0=o ;e!ta?ento. Por cau!a
Copyright © 2011 Leonardo Agostini Fernandes – Todos os direitos reservados.
2
NoçQe! Introdut/r0a!
d0!!o, no eD0!te, ta?C?, u? acordo !oCre a eDten!o de!te "r0?e0ro *orpus da BC$0a. Em segundo lugar , "orGue o Pentateuco a"re!enta@!e co?o u? conRunto $0terr0o eDtre?a?ente comple+o e "o!!u0dor de u?a rique#a liter,ria eDtraord0nr0a. *omple+idade e rique#a liter,ria !o do0! traço! t"0co! do Pentateuco, %0!to Gue "o!!u0 teDto! co? or?a! $0terr0a! d0%er!a! relatos' leis' hinos' e+orta-es etc. ;oda%0a, ta$ co?"$eD0dade eD0!te de%0do ao! "roC$e?a! #0!t/r0co! "re!ente! no teDto, =erando a! Gue!tQe! $0terr0a! Gue !e torna? 0?"ortante! "ara todo! o! Gue !e a"roD0?a? do Pentateuco no !/ co? a , ?a! ta?C? de or?a crt0ca1 1& O! re$ato! re"re!enta? u?a onte con0%e$ "ara o #0!tor0ador ?oderno 2& E? Gue conteDto! #0!t/r0co! ( it# im /eben conteDto %0ta$& o! d0erente! autore! red0=0ra? a! d0erente! trad0çQe! eTou a! reun0ra? nu? corpus $0terr0o . No!e
O ter?o Pentateuco de or0=e? =re=a – penta,teucoj – e !0=n00ca c0nco 0n%/$ucro!M ou c0nco e!toRo!M. )?a ant0=a trad0ço, Gue R !e encontra na %er!o =re=a do! LUU, a"re!enta a t co?o u? conRunto de c0nco ro$o! 01nesis 20n3' 4+odo 25+3' /ev!tico 2/v3' 6(meros 26m3 e 7euteron8mio 27t3 . O ter?o Pentateuco o0 e?"re=ado "e$a "r0?e0ra %e "or ;o$o?eu, u? =n/!t0co do !c. II d.'. e? !ua carta a Flora2. ;ertu$0ano ( Adv. %arc.' 9'9& $at0n0ou o ter?o no 0nc0o do !c. III d.'. e? pentateuchus 2liber3M e Santo I!0doro ( 5t;m.' <'=='9.=& con%erteu@o e? u? %ocCu$o neutro PentateuchumM. O Pentateuco o $0%ro Gue o! Rudeu! de!0=na%a? co? o no?e de t (der0%a da ra0 #eCra0ca hrt& e !0=n00ca instruão e lei. SaCe@!e Gue !e e!cre%0a, ant0=a?ente, e? ro$o! de "e$e Gue era? =uardado! e? %a!0$#a!, e!toRo! ou nora! (e? =re=o teu,coj Pentateuco&. )? Vn0co ro$o ?anu!eado co? ac0$0dade !e no or ?u0to %o$u?o!o. )?a oCra eDten!a, e? unço da "rat0c0dade, era d0%0da e? %r0a! "arte!. Por 0!!o, o ro$o do Pentateuco o0 d0%0d0do e? c0nco Gu0nto! (pe,nta& "ara ac0$0tar a !ua con!er%aço, o !eu tran!"orte "ara o $u=ar da $e0tura, o !eu ?anu!e0o e a !ua re"roduço, Guando !e a0a nece!!r0a, %0!to Gue o ?ater0a$ t0n#a u? curto te?"o de %0da Vt0$. 'ada u?a de!ta! c0nco "arte!, ou ro$o!M, de!0=nada e? #eCra0co "e$a "r0?e0ra "a$a%ra 0?"ortante do !eu teDto, a!!0? te?o!
'. Leonardo +. EN+NES, Le0tura! 0nace0t%e0! (e!"Vr0a!& da Pa$a%ra de eu!M, *olet)nea 1A (Jan@Jun 29& "". 11@71. 2 'on!e%ada e? S. E"0n0o, Adv. >aer ., 77,8.1 (P 81,AW&. 1
Pentateuco
7
tyviareB. ( &7
no "r0nc"0oM 8 tAmv. ( & no?e!M A e c#a?ouM ar'q.Y .Iw: ( & mi > B. ( &W no de!ertoM rB;d ' h > ; (&X a! "a$a%ra!M ~yrIbD O! Rudeu! re!0dente! e? +$eDandr0a, re!"on!%e0! "e$a %er!o =re=a do! LUU, de!0=nara? e!te! $0%ro! co? no?e! Gue, de a$=u? ?odo, re$et0!!e? o !eu conteVdo e ta0! no?e! !o o! Gue u!a?o! e? no!!a! %er!Qe! e? %erncu$o Gênesis (Ge,nesij&, "ara 0nd0car a origem do ?undo e da! cr0atura! Êxodo ( ; Exodoj&, "ara 0nd0car a saída do E=0to Levítico (Leuitico,n&, "ara 0nd0car a $e=0!$aço re$at0%a ao! $e%0ta!M Números ( vAriqmoi,&, "or cau!a do! recen!ea?ento! re$atado! Deuteronômio (Deuterono,mion&, "ara 0nd0car a !e=unda $e0M6 dada na! "$anc0e! de *oaC, Gue co?"$etar0a? a! "re!cr0çQe! dada! no S0na0. O! Rudeu! deno?0nara? t o "r0?e0ro *orpus da !ua BC$0a. *a! Gue !0=n00ca o ter?o t Na BC$0a #eCra0ca, o ter?o t "ode de!0=nar a& u?a $e0, u?a "re!cr0ço 0!o$ada e concreta (c. L% W,2.X.6 X,1 N? W,17&. C& u?a co$eço ?a0! eDten!a de "re!cr0çQe! $e=0!$at0%a! (c. L% 11,8W 2W,8W&. c& "ode ter u? !ent0do ?a0! co?"$eDo e ?a0! teo$/=0co. E? 2! 22@27 narra@!e a de!coCerta de u?a Le0M no ;e?"$o durante o re0nado de Jo!0a! e de!0=na e!te docu?ento co?o livro da t (c. 2! 22,6.11& ou co?o livro da Aliana (c. 2! 27,2.21&. E!ta Le0 corre!"onde "ro%a%e$?ente ao ant0=o nVc$eo do $0%ro do euteronH?0o (t 12 – 2WZ&. + reor?a re$0=0o!a e?"reend0da "or Jo!0a! !e a"re!enta deta$#ada e? 2! 27, ?a! e!t de acordo co? a $e=0!$aço dada e? t 12. + t aGu0 re"re!enta, ento, o documento da aliana onde !e eD"re!!a a re$aço "r0%0$e=0ada entre eu! e o !eu "o%o. + "a$a%ra t e?"re=ada ne!te ?e!?o !ent0do e? t 1,A "ara de!0=nar o conRunto do $0%ro, Gue cont? a! palavras que %ois&s dirigiu a todo o $srael . E$a reVne e co?C0na relatos e leis. O! relatos a$a? da! açan#a! rea$0ada! "e$o
Pre"o!0ço [ !uC!tant0%o co?u? e?0n0no !0n=u$ar aC!o$uto. SuC!tant0%o co?u? ?a!cu$0no "$ura$ no e!tado con!tructo. A 'onRunço [ %erCo no qal co? waw con!ecut0%o 0?"ere0to 7a ?a!c.!=. W Pre"o!0ço [ !uC!tant0%o co?u? ?a!c.!=. no e!tado con!tructo. X +rt0=o [ !uC!tant0%o co?u? ?a!cu$0no "$ura$ aC!o$uto. 6 'o?o %ere?o! ?a0! ad0ante, a no?ec$atura deuteron8mio no !0=n00ca u?a !e=unda $e0M no !ent0do e!tr0to, ?a! "o!!u0 o %a$or de c/"0a da $e0M (c. t 1X,16& 7 8
Copyright © 2011 Leonardo Agostini Fernandes – Todos os direitos reservados.
8
NoçQe! Introdut/r0a!
Sen#or a a%or de I!rae$, e a! leis, ?an0e!ta? o co?"ro?0!!o de I!rae$ "ara co? !eu eu!. + t , ento, %0!ta e a"re!entada co?o a hist!ria de salva"o e li#erta"o. Ne!ta, a 0n0c0at0%a "ertence !e?"re ao Sen#or, Gue d a! $e0! e a! "re!cr0çQe! "ara I!rae$, Gue !e co?"ro?ete e? re!"e0t@$a! co?o re!"o!ta \ oerta !a$%0ca, Gue do? de eu!. e!ta or?a, o Pentateuco a"arece co?o re$ato e teDto nor?at0%o 0nd0!!oc0%e0!. O re$ato unda?enta a Gue !e torna conduta de %0da9. ". Divisão e #onte$do
+ d0%0!o do Pentateuco e? c0nco $0%ro! o0 rea$0ada $e%ando@!e e? conta "onto! de ru"tura 0?"ortante! a& O $0%ro do Fne!0! 0n0c0a co? o! re$ato! da cr0aço e ter?0na co? o re$ato do! Patr0arca!, a$ando da ?orte de Jo! C& O $0%ro ]Dodo co?eça a #0!t/r0a do "o%o de I!rae$ no E=0to, $e?Crando Jo!, e ter?0na co? Y:<: to?ando "o!!e da tenda@!antur0o c& O $0%ro do Le%t0co aCre@!e co? Y:<: a$ando a *o0!!, e "or e$e a todo o "o%o, no ?a0! do S0na0, ?a! da tenda@!antur0o, aendo a re=u$a?entaço do cu$to. O $0%ro ter?0na a$ando da! orden! de Y:<: a *o0!! no ?onte S0na0. d& O $0%ro do! NV?ero! $0=a o S0na0 \ tenda@!antur0o, $oca$ onde Y:<: a$a a *o0!! reto?a@!e a ?arc#a do S0na0 e? d0reço \ terra "ro?et0da e ter?0na a$ud0ndo ao! ?anda?ento! e \! nor?a! dada! "or Y:<: a *o0!! na! e!te"e! de *oaC, 0!to , \! "orta! da terra "ro?et0da. e& O euteronH?0o 0n0c0a@!e co? u? d0!cur!o de *o0!! na! e!te"e! de *oaC no d0a da !ua ?orte (t 1@7&. t 71–78 !e $0=a c$ara?ente co? o Gue !e d0 e? N? 2X,12@22. Ne!te !ent0do, t 1–7 o d0!cur!o de de!"ed0da de *o0!!. O $0%ro ter?0na a$ando da ?orte de *o0!! e de Jo!u !eu !uce!!or na conduço do "o%o. O Pentateuco, "ortanto, u?a oCra $0terr0a Gue re$ata, nu? e!t0$o #0!t/r0co, u?a !uce!!o de e%ento! encadeado! entre !0, co?eça co? a criação do !undo e o apareci!ento dos povos, !e=ue co? a %istória dos Patriarcas "ara acaCar concentrando@!e na orige! de &srael permanência no Egito e su#ida pelo deserto at$ chegar %s portas de &ana" . ^ u?a #0!t/r0aM cont0nuada, a hist!ria 'ue trans(ormou um povo escravo no povo de )srael . '. Deli!itação
ado Gue a #0!t/r0a 0n0c0ada e? Fne!0! "arece cont0nuar, !e? ru"tura! a"/! o euteronH?0o, e? Jo!u, Jue!, Sa?ue$ e e0!, #ou%e Gue? deende!!e Gue a #0!tor0o=r0ca or0=0na$ co?"reend0a no !o?ente o! c0nco "r0?e0ro! $0%ro!, ?a! seis ( *exateuco&, sete ( *eptateuco& ' oito (+ctateuco& ou nove livros ( Eneateuco&. 9
'. O$0%er +;)S, ,Aproximaci!n actual al Pentateuco- , ('uaderno! BC$0co! 1W&, ed. -erCo 0%0no, E!te$a 21, X.
Pentateuco
A
O co?eço de!ta oCra no cr0a, a "r0nc"0o, a$=u? t0"o "roC$e?a n 1,1. + d00cu$dade re!0de e? "rec0!ar onde a oCra ter?0nar0a. O! e!tud0o!o! c$a!!00ca? e "ro"Qe? a eDten!o da oCra de or?a d0erente ado Gue o $0%ro de Jo!u "arece cont0nuar a narrat0%a do! ato! dado! no euteronH?0o (J! 1,1 e"o0! da ?orte de *o0!!...M&, "orGue no conectar e!te $0%ro ao! "recedente! e!ta or?a, re!u$ta Gue no tera?o! ?a0! u? Pentateuco, ?a! u? :eDateucoM. *u0to! crt0co! a"/0a? e!te "onto de %0!ta, !u!tentado R no !c. U-II "or Bonr_re, S"0noa, e "o!ter0or?ente "or Ben0n=er, S?end, E0!!e$dt, L`#r, *on=en!ter, . %on ad etc. 0. von ?ad (191@19X1& a$a, !e=u0ndo o !eu ?e!tre @. ellhausen (1688@1916&, e? (e)ateuco Pentateuco * +osu,. 'o?o a te?t0ca centra$ do Pentateuco =0ra e? torno da Pro?e!!a e da ca?0n#ada ru?o \ terra boa, Gue corre leite e mel , e!te e!tud0o!o ?o!tra Gue a conc$u!o natura$ do "ercur!o acontece no $0%ro de Jo!u. Para . %on ad, o :eDateuco !e de!en%o$%eu a "art0r de nVc$eo! narrat0%o!, c#a?ado! 'redo! #0!t/r0co!M, re!u?o! da #0!t/r0a de I!rae$ (c. t W,21@27 -/b0 J! 28,2C@17&. Ne!te! credo! encontrar@!e@0a? ant0=a! trad0çQe! $0tVr=0ca! Gue re$ac0ona? trF! te?a! narrat0%o! 12 a descida e a escravid"o no Egito. 2 a saída do Egito. "2 a entrada na /erra Prometida0 Outro! crt0co!, "or?, dentre o! Gua0! !e de!taca *. Not#, Guere?, ao contrr0o, !e"arar o t do conRunto do Pentateuco, con!0derando@o co?o o "rec0o de u?a =rande oCra #0!t/r0ca, a o#ra deuteronomista, Gue !e e!tender0a de *o0!! at o eD$0o e? BaC0$Hn0a. Ne!te ca!o, !e de%er0a a$ar de u? /etrateuco (c. *. Not# :.S. N>Cer= L. de -ouD etc&. %. 6oth (192@19W6&, e?Cora 0n$uenc0ado "e$a teor0a de J. ellhausen, "reer0u a$ar de u? 3etrateuco 4n5N!. E$e $ançou a #0"/te!e de Gue e!te! Guatro $0%ro! era? 0nde"endente! no 0nc0o, "o0! ne$e! no !e encontra? a linguagem e o estilo do tTtr. +! /r?u$a! re"et0da!, "or eDe?"$o, !/ a"arece? e? a$=u?a! Cre%e! "a!!a=en!. E? J! no !e encontra o e!t0$o do 3etrateuco. +!!0?, Gn1Nm e Dt12s !o do0! ?undo! d0erente!, e entre e$e! # u?a c0!o. E!te e!tud0o!o a e!ta a0r?aço "autando@!e na teor0a docu?entr0a, de ?odo Gue o t !er0a o "r0?e0ro $0%ro da O7tr , Obra 7euteronomista de >istria Gue cont0nua !eu re$ato at 2! 2A. O t !er0a a "edra an=u$ar, o unda?ento e o cr0tr0o e?"re=ado "ara e$aCoraço de u?a #0!tor0o=ra0a de I!rae$, cuRa! Ca!e! e!to c$ara?ente "re!ente! ne!te $0%ro, Gue !er%0r0a de 0ntroduço. Ento, o Gue !e te? !o do0! C$oco! d0!t0nto! n – N? (;etrateuco& t – 2! ( O7tr &. En=ne$$, nu?a $0n#a !e?e$#ante a *. Not#, "o!tu$ou a #0"/te!e de Gue o redator do ;etrateuco, n–N? !er0a o acerdotal PM. Outro! e!tud0o!o!, co?o E. 5en=er, "reere? a$ar de u? Eneateuco Gn132s, %0!to Gue ne!te! no%e $0%ro! eD0!te u?a #0!t/r0a Gue %a0 da! Origens do ?undo at a de!tru0ço do ;e?"$o de Jeru!a$?, o con!eGuente eD$0o e? BaC0$Hn0a (A6X a.'.&, ?a! ter?0na nu? ?odo "o!0t0%o (c. 2! 2A,2X@7&.
Copyright © 2011 Leonardo Agostini Fernandes – Todos os direitos reservados.
W
NoçQe! Introdut/r0a!
O +; "o!!u0 dua! #0!tor0o=ra0a! Gue corre? "ara$e$a?ente o 5neateuco e a Obra do *ronista (1@2'ro [ E!d e Ne&, Gue !e 0n0c0a co? +do e %a0 at a recon!truço do te?"$o. +! #0"/te!e! no a"re!entara? u?a !o$uço con%0ncente e !at0!at/r0a. +! ?a0! co?un! !o a! Gue deende? a eD0!tFnc0a de u? Tetrateuco, u? Pentateuco, u? >e+ateuco. e!ta! trF! a ?a0! deend0da e ut0$0ada a do Tetrateuco. ;oda%0a, recente?ente a%ança a con%0cço de Gue, "re!c0nd0ndo do co?"$eDo enH?eno da or?aço do Pentateuco, o e!tado atua$ do teDto no or?a u?a un0dade autHno?a, ?a! !er0a o co?eço de u?a oCra ?a0! a?"$a. + tra?a narrat0%a 0n0c0ada e? n 1 c#e=a e%0dente?ente at 2!. ;odo e!te conRunto or?a u?a un0dade $0terr0a Ce? art0cu$ada, aendo co? Gue o e!tudo de Gua$Guer "erco"e do Pentateuco de%a !er !0tuada nu? conteDto ?a0! a?"$o o 5neateuco. O Pentateuco, !e? dV%0da a$=u?a, "o!!u0 u?a 0?"ortnc0a ca"0ta$ tanto "ara o Ruda!?o co?o "ara o cr0!t0an0!?o, u?a %e Gue ne!ta oCra e!t cont0da a / (Le0@In!truço& de eu! "ara o !eu "o%o. Na / !e eD"re!!a o ?odo co?o eu! Guer Gue o #o?e? !e co?"orte d0ante dE$e, d0ante do !eu "r/D0?o e no ?undo. + / "ara o "o%o de I!rae$ e!t na Ca!e da !ua 0dent0dade re$0=0o!a e !oc0a$, "o0! ne$a e!to o! traço! "ecu$0are! Gue o d0erenc0a%a do! de?a0! "o%o!. /. Breve 6e)0curso7 para se perceber o 8ue aconteceu no estudo do Pentateuco
O 4$todo *ist!rico &rítico (*:'& "o!!u0 ?u0ta! o"eraçQe! e a$=u?a! de$a! !o eta"a! 0?"re!c0nd%e0!, unda?enta0! e dec0!0%a! "ara u?a correta 0nter"retaço do! teDto! a& *r!tica Te+tual C& An,lise filolgica1 c& An,lise sem)ntica11. ED0!te?, ta?C?, ?oda$0dade! e!"ec0ca! co?o a *r!tica /iter,ria (u!ada no Pentateuco "ara !e a$ar da cr!tica das fontes&. No !cu$o UIU, o *:' era o ?odo co?o !e e!tuda%a? a! oCra! ant0=a!, co?o a $l!ada e a Odiss&ia de >omero, o! 7i,logos de Platão etc. O oCRet0%o do *:' era o de e!taCe$ecer a "atern0dade $0terr0a do teDto e "rodu0r ou re"rodu0r u? teDto Gue o!!e o ?a0! 0e$ "o!!%e$ ao texto aut!gra(o, 0!to , ao teDto ant0=o Gue !a0u da! ?o! do !eu autor ou \ c/"0a ?a0! "r/D0?a do or0=0na$. Para 0!!o, era nece!!r0o e$0?0nar o! acr!c0?o!, eD"ur=ando aGu0$o Gue !e con!0dera%a glosa "o!ter0or e Gue "ertenc0a \ "oca! e ?o! d0erente!M. 0!c0"$0na histricoClingD!stica Gue "o!!u0 "or oCReto o con#ec0?ento da! c0%0$0açQe! do "a!!ado atra%! do! docu?ento! e!cr0to! Gue ora? "re!er%ado! ou encontrado! "e$a arGueo$o=0a. 'o?"reende a lingD!stica' a ci1ncia liter,ria' a histria' a filosofia' a etnologia' a arqueologia e a cr!tica te+tual . 11 0!c0"$0na c0ent0ca Gue e!tuda o !0=n00cado do! !0na0! $0n=b!t0co!, de "a$a%ra! e ra!e!. Na 0$o!o0a da $0n=ua=e? a doutr0na da! re$açQe! entre $n=ua, eD"er0Fnc0a, rea$0dade e "en!a?ento. + !e?nt0ca 0?"ortante na eDe=e!e CC$0ca, !oCretudo e? re$aço \ $eD0co=ra0a e \ an$0!e do #eCra0co@ara?a0co@ =re=o !oCre o "$ano da co?"araço cu$tura$ do Or0ente co? o a?C0ente "o!ter0or de co?"reen!o CC$0ca (Oc0dente&. 1
Pentateuco
X
O ?e!?o "roced0?ento o0 a"$0cado ao e!tudo do! teDto! CC$0co!. O "re!!u"o!to =era$ ad?0te Gue o! te+tos b!blicos são histricos e que foram se formando com uma comple+a histria liter,ria' recebeu enriquecimento' acr&scimos e desenvolvimentos. + rao do! acr!c0?o! !e d "orGue o! teDto! CC$0co!, "or !ere? ant0=o!, "o!!ue? d0erente! !0tuaçQe! #0!t/r0ca! e cu$tura0! Gue, co? o "a!!ar do te?"o, nece!!0ta%a? de no%a! %er!Qe! e ada"taçQe! \! no%a! rea$0dade! da co?un0dade Gue o! tran!?0t0a. O e!tud0o!o, de or?a e?"r0ca e crt0ca, o$#a e %F Gue o! teDto! no a"re!enta? #o?o=ene0dade de voca#ul5rio, de (ormas liter5rias, de ideologia e ainda possuem anomalias liter5rias. + re"et0ço de u? teDto re"re!enta u?a no%a 0nter"retaço. 'onta@!e u?a !e=unda %e co? u?a outra 0ntenço. +! ten!Qe! 0deo$/=0ca! no !e coaduna? a $/=0ca oc0denta$ no unc0ona co?o a $/=0ca or0enta$ e !e %er00ca? c$aro! !0na0! de #ar?on0açQe! redac0ona0! co? acr!c0?o! no 0nc0o e no 0? de u? e!cr0to. Por eDe?"$o Onde eD0!te d0erença de 0dade, "ode@!e e!tar d0ante de d0erente! onte!M ou "atern0dadeM teDtua$ Onde eD0!te orde? e autor0dade !u"er0orM, "ode@!e e!tar d0ante de u?a te?t0ca Gue "o$e?0a contra o! a$!o! "roeta!M ou o! a$!o! !acerdote!M, %0!to Gue era? dua! c$a!!e! Gue d0!"uta%a? o contro$e do "o%o Guando a ?onarGu0a era raca, "erdera o !eu "oder ou de0Dara de eD0!t0r Onde eD0!te d0%er!0dade teo$/=0ca e? torno da Le0, da etr0Cu0ço, do ;e?"$o, do *e!!0an0!?o e do *onote!?o. E!!a! oC!er%açQe! !er%e? "ara o! e!tud0o!o! a$are? de d0%er!0dade de autore!. O d0c0$ traçar e de!coCr0r no teDto o! extratos redacionais. Bu!ca@!e o Gue #o?o=Fneo e !e=ue@!e o Gue 0=ua$M do "onto de %0!ta do estilo, da for!a e da lin%a teológica. I!to e!t na Ca!e da 9ntologia, 0!to , u?a co$eta de teDto! do! ?e$#ore! autore! de u?a $0teratura ou de u? "erodo #0!t/r0co ou u?a e!co$#a de "=0na! da oCra de u? Vn0co e!cr0tor ou a0nda de oCra! Gue trata? de u?a ?e!?a te?t0ca. E!te "roced0?ento t"0co "ara o e!tudo do Pentateuco e "ara conrontar e !e"arar no $0%ro de Jere?0a! o Gue !er0a de Jere?0a! do Gue !er0a re$e0tura de Jere?0a!. + aCorda=e? diacrônica Cu!ca deter?0nar o! eDtrato! $0terr0o! e tenta traçar a e%o$uço do teDto "ara eD"$0car a #0!t/r0a da or?aço do teDto. ^ u?a o"eraço $c0ta e "$au!%e$, ?a! no ca"a de eD"$0car e d0er tudo !oCre u? teDto e? Gue!to.
Copyright © 2011 Leonardo Agostini Fernandes – Todos os direitos reservados.
6
NoçQe! Introdut/r0a!
Por eDe?"$o Gn 6761378a e Gn 378#93: !o ?e$#or entend0do! Guando !e "o!tu$a e !e recon#ece a eD0!tFnc0a de do0! autore! e de dua! "oca! d0erente!, co? oCRet0%o! teo$/=0co! ta?C? d0erente!. ^ "rec0!o, contudo, aer u?a a%a$0aço =era$ do! limites internos e do! limites da nature;a hermenêutica. 1& O Gue con%0ncente na ?etodo$o=0a a"$0cada \ u?a =rande $0teratura CC$0ca, co?o no ca!o do tr e da !u"o!ta onte M no e!tudo do! E%an=e$#o! S0n/t0co!, a"arece "roC$e?t0co Guando u!ada a u? "eGueno ?ater0a$ $0terr0o, "o0! o a!"ecto conRetura$ "re%a$ece !oCre o Gue oCRet0%o. No # re!u$tado!, na ?a0or0a da! %ee!, "orGue no # con!en!o entre o! e!tud0o!o!. EDa=era@!e na a%a$0aço, outor=a@!e "atente \! 0ncoerFnc0a!. + cr0ter0o$o=0a $0terr0a %r0a tanto "orGue %r0a ta?C? a 0nter"retaço de u? autor a outro autor, 0nc$u!0%e na! 0ncon=ruFnc0a! da! =ra?t0ca!. e%e@!e "onderar e d0er Gue u? traCa$#o rea$?ente con!0derado c0ent0co, Guando u!a e a"re!enta ar=u?ento! Ce? unda?entado! e "$au!%e0!. 2& E!taCe$ecer u? teDto co?o autFnt0co ou no autFnt0co u? ca!o 0dea$ Gue at "ode !er con%0ncente, ?a! "ara u? e!tud0o!o Gue re!"e0ta a 0%0na e%e$aço, "re%a$ece o teDto co?o e$e , co? tudo o Gue e$e co?"orta de "roC$e?t0co e na orde? e? Gue e$e a"arece no cnon. uando u? teDto no #o?o=Fneo, no Guer d0er Gue no !e de%a a!!u?0r a !ua tota$0dade teDtua$ e con!0derar tudo ne$e co?o 0n!"0rado. +!!0?, t0rar o e!"Vr0o, cance$ar "ara "ur00car o teDto no u?a ?e$#or "o!tura #er?enFut0ca. + ?oda$0dade !e"arat0!ta ?u0to "roC$e?t0ca, "o0! a! onte!M !o co?"$e?entare! e no "o!!ue? a "reten!o de cance$ar u? teDto anter0or. No !e "ode 0nter"retar o 7euteroC$sa!as (I! 8–AA& ora da !ua re$aço co? o Proto@I!aa! (I! 1–79Z& e o ;r0to@I!aa! (I! AW–WW&, "o0! a! onte! !o 0nte=rante!. No $c0to "en!ar Gue o redator 0na$ de u? teDto CC$0co no !aC0a o Gue e!ta%a aendo. + #ar?on0a teDtua$ Gue eu Cu!co e Guero encontrar ruto da ?0n#a $/=0ca a"$0cada ao teDto, ?a! no ruto da $/=0ca "en!ada "e$o autor, Gue "o!!u0 a !ua Ca!e ret/r0ca "r/"r0a e co? u?a coerFnc0a Gue o e!tud0o!o c#a?ado a encontrar. Se u? teDto co$oca o =Fnero lamenta-es e louvor $ado a $ado, "rec0!o ace0tar o cr0tr0o da d0erença u!ado "e$o redator 0na$, "o0! tudo e!t 0nter$0=ado "ara or?ar u? co?"$eDo e "orGue a %erdade no to e$e?entar Guanto eu "en!o Gue e$a !eRa. O "roced0?ento Gue no %a$or0a o teDto 0nte=ra$ a!!e?e$#a@!e ao traCa$#o nu? ca?"o arGueo$/=0co no Gua$ !e Guer re%e$ar o! !eu! %r0o! eDtrato!. O teDto tratado co?o u?a =rande conu!o e o e!tud0o!o Cu!ca or=an0@$oM "or ca?ada! $0terr0a!.
Pentateuco
9
^ "rec0!o ad?0t0r Gue o *:' "ara !er %$0do de!e?Cocar no teDto no !eu e!tado 0na$ e Gue a aCorda=e? sincrônica to $e=t0?a co?o a diacrônica, "o0! tentar eD"$0c@$o co?o o teDto e!t e o0 red0=0do. ^ o teDto V$t0?o, no !eu e!tado 0na$ Gue de%e !er 0nter"retado e no !o?ente a! "arte! recon#ec0da! "e$a aCorda=e? d0acrHn0ca. +$=un! "re!!u"o!to! %$0do! + $0teratura CC$0ca de%edora da $0teratura c0rcun%00n#a, "o0! o autor u!a o dado R u!ado e con#ec0do "ara rea$0ar !ua oCra co? u? oCRet0%o e!"ec0co. ue u? g1nero liter,rio ^ u?a ?oda$0dade Gue 0dent00ca o Gue "r/"r0o de cada co0!a "0ada, rece0ta, $e0, #or/!co"o etc. O! e$e?ento! !o "r/"r0o! de cada co0!a. ^ 0?"ortante entender a or=an0aço de u? teDto e "e$o !eu =Fnero !e %F ?e$#or co?o o! e$e?ento! c#e=a? a or?ar o "roduto 0na$. ;oda%0a, "rec0!o "erceCer a! ?udança! e aer o conronto co? =Fnero! !e?e$#ante! e na co?"araço re!!a$tar o Gue 0=ua$M do Gue d0erenteM. uando !e $F a BC$0a "rec0!o entender a !ua $0n=ua=e?, o !eu ?odo de narrar, "o0! a ?udança de =Fnero ne? !e?"re !0na$ de ?udança de autor, Gue 0ntenc0ona$@?ente "ode ter oCRet0%ado c#a?ar a atenço do ou%0nte@$e0tor co? !ua(!& e!co$#a(!&.
Copyright © 2011 Leonardo Agostini Fernandes – Todos os direitos reservados.