112 Kritiria Me Apantisis

112 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ με τις απαντήσεις τους

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ριτήρια

Αξιολόγησης

1. Παιδεία – Εκπαίδευση – Διαπολιτισμικότητα 1ο Κριτήριο:

Η κριτική σκέψη και η αναγκαιότητά της, Ν. Πετρουλάκης . . . . . . . . . . 9

2ο Κριτήριο:

Ο ρόλος της παιδείας σε μια πολιτεία, Κωνσταντίνος Τσάτσος . . . . . . . 15


Διαπολιτισμικό σχολείο. Το σχολείο του μέλλοντος!, Γ. Διαμαντής . . . . 20

2. Η πληροφορική στην εκπαίδευση 4ο Κριτήριο:

Ο... μαυροπίνακας που θα βάλει τέλος στην κιμωλία, Μ. Πιμπλής . . . . 25


(Κείμενο), Γ. Μπαμπινιώτης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

3. Διαδίκτυο 6ο κριτήριο:

Μέρος της νεανικής ταυτότητας το ίντερνετ, Σοφία Ασλανίδου . . . . . . 34

7ο κριτήριο:

«O δικός μας» Mr Facebook, Μ. Κατσουνάκη . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

4. Εθελοντισμός 8ο κριτήριο:

Εθελοντισμός, Κείμενο συντομευμένο από Ιντερνετ . . . . . . . . . . . . . . 42

9ο κριτήριο:

Δωρεά οργάνων, εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

5. Ηθική – Αξίες 10ο κριτήριο: Ηθική αγωγή, Ευάγγελος Π. Παπανούτσος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 11ο κριτήριο: Διεθνής ηθική κρίση, Ι.Ν. Ξηροτύρης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 12ο κριτήριο: Τι σημαίνει να διδάσκεις αξίες σήμερα, Σοφία Ταναΐνη . . . . . . . . . . . . 60

6. Γλώσσα – Γλωσσομάθεια 13ο κριτήριο: Κρίση ακοινώνητης πολιτείας, Χρ. Γιανναράς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 14ο κριτήριο: Παράθυρα στον κόσμο, Γιάννης Παυλάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 15ο κριτήριο: Λόγος στην Ακαδημία της Στοκχόλμης, Οδυσσέας Ελύτης . . . . . . . . . 74

7. Τέχνη 16ο κριτήριο: Η λειτουργία της τέχνης, Ερνστ Φίσερ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 17ο κριτήριο: Η διασκεδαστική τέχνη, Γρ. Ξενόπουλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

8. Φυσικό περιβάλλον 18ο κριτήριο: Υπάρχει ασφαλής πυρηνική ενέργεια;, Κ. Ιωαννίδης . . . . . . . . . . . . . . 88 19ο κριτήριο: Άλλες όψεις μιας πράσινης ανάπτυξης, Κίμων Χατζημπίρος . . . . . . . . 93

3

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης

9. Υγεία – Διατροφή 20ο κριτήριο: Επιτέλους, απαγορεύτηκε το κάπνισμα, Δ. Κρεμαστινός . . . . . . . . . . . 98 21ο κριτήριο: Μεταλλαγμένα τρόφιμα. Λύση ή απειλή, Μαρία Τουμπή . . . . . . . . . . 103 22ο κριτήριο: Νευρική ανορεξία, www.familyhome.gr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

10. Ανθρώπινα δικαιώματα 23ο κριτήριο: Παιδεία και ανθρώπινα δικαιώματα, L. Kandel . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 24ο κριτήριο: Παιδική εργασία, Βασίλης Μουλόπουλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

11. Ευρωπαϊκή Ένωση 25ο κριτήριο: Το νόημα της Ευρώπης, Κωνσταντίνος Τσάτσος . . . . . . . . . . . . . . . 122 26ο κριτήριο: Ελληνισμός και Ευρώπη, Γιώργος Θεοτοκάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

12. Εξουσία 27ο κριτήριο: Οι άξιοι και οι ανάξιοι στην κορυφή, Μιχ. Δ. Στασινόπουλος . . . . . . . 132 28ο κριτήριο: Η μεγάλη αντίφαση, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

13. Βία 29ο κριτήριο: Σχολική βία και εκπαιδευτικά αδιέξοδα, Αλεξ. Κορωναίου . . . . . . . . . 141 30ο κριτήριο: Τάση για αφανισμό του αντιπάλου, Ιω. Ξηροτύρης . . . . . . . . . . . . . . 147

14. Πολιτική 31ο κριτήριο: Πολιτική αγωγή, Ιωάννης Χριστιάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 32ο κριτήριο: Τα πολιτικά οράματα, Σωκράτης Γκίκας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

15. Προπαγάνδα 33ο κριτήριο: Προπαγάνδα, Strangejournal.wordpress . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 34ο κριτήριο: Stop smoking, dr. Στέφανος Καραγιαννόπουλος . . . . . . . . . . . . . . . 166

16. Ειρήνη – Πόλεμος 35ο κριτήριο: Η διεθνής ειρήνη, Mahatma Gandhi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 36ο κριτήριο: Έμποροι θανάτου, Ιωάννα Σωτήρχου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 37ο κριτήριο: Ένας διαχρονικός διάλογος για τα αίτια της βίας και του πολέμου

μεταξύ Φρόυντ και Αϊνστάιν, Αλέξανδρου Μπέλεση . . . . . . . . . . . . . 180

17. Θανατική Ποινή 38ο κριτήριο: Περί της θανατικής ποινής, Θ. Π. Λιανός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 39ο κριτήριο: (Κείμενο), Ηλίας Ν. Ηλιακόπουλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

4


18. Ελευθερία 40ο κριτήριο: Πολυπώλιο ελευθερίας, Παν. Φωτέας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 41ο κριτήριο

Η κατάκτηση της ελευθερίας, Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλος . . . . . . . . . . . 202

19. Παράδοση 42ο κριτήριο: Η γνώση του παραδοσιακού πολιτισμού ενός λαού αποτελεί μέρος

της αυτογνωσίας του, Κ. Πολυμέρου-Καμηλάκη . . . . . . . . . . . . . . . 206

43ο κριτήριο: (Κείμενο), Κ. Πλησής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212

20. Πολιτισμός – Μνημεία 44ο κριτήριο: Κρίση και κατάκριση της εποχής μας, Eug�ne Ionesco . . . . . . . . . . . 217 45ο κριτήριο: Η ενότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, Τ. Σ. Έλιοτ . . . . . . . . . . . . . 221 46ο κριτήριο: Η εκπαίδευση στο Μουσείο, το Μουσείο στην εκπαίδευση.

Χτίζοντας γέφυρες επικοινωνίας. Γεωργία Καραβιώτου . . . . . . . . . . . 226

21. Τεχνική Πρόοδος 47ο κριτήριο: Η τεχνική και η ανθρώπινη προσωπικότητα, Μ.Δ. Στασινόπουλου . . . 231 48ο κριτήριο: Τεχνοκρατία και ανθρωπισμός, Νίκος Ζακόπουλος . . . . . . . . . . . . . 237

22. Επάγγελμα – Επαγγελματικός προσανατολισμός 49ο κριτήριο: Η αξία του επαγγέλματος και οι σκοποί της ζωής,

Ι. Θεοδωρακόπουλος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

50ο κριτήριο

Οι νέες προκλήσεις στο χώρο της εκπαίδευσης, Ελένη Στεφάνου . . . . 246

23. Επιστήμη 51ο κριτήριο: Η κοινωνική ευθύνη των επιστημόνων, J. Rotblat . . . . . . . . . . . . . . 251 52ο κριτήριο

Η επιστήμη χάνει το κύρος της, W. J. Broad, James Glanz . . . . . . . . 256

24. Μαζοποίηση 53ο κριτήριο: Η ψυχολογία της μάζας, Ι. Ν. Ξηροτύρης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 54ο κριτήριο

Το πνεύμα των μαζών, Pio Baroja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

25. Διαφήμιση 55ο κριτήριο: Η έμμεση διαφήμιση αλλάζει τη μικρή οθόνη, Νατάσα Μπέρη . . . . . . 271 56ο κριτήριο: Η προπαγάνδα και η διαφήμιση, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος . . . . . . . . . 275

26. Καταναλωτική κοινωνία 57ο κριτήριο: Κατανάλωση και ποιότητα ζωής, Άρθρο από το περιοδικό

του Αναπτυξιακού Συνδέσμου Δυτικής Αττικής . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

5

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης 58ο κριτήριο: Αγοραίον, Πατρίτσια Αδαμοπούλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

27. Αθλητισμός 59ο κριτήριο: Ντόπινγκ: Σύγχρονη θεώρηση του προβλήματος, www.fitstudio.gr . 290 60 κριτήριο:

Είναι πειθαρχία και όχι ασυδοσία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

28. Ψυχαγωγία - Ελεύθερος χρόνος 61ο κριτήριο: Το πρόβλημα της ψυχαγωγίας, Δημοσθένης Αλεξανδρίδης . . . . . . . . 299 62ο κριτήριο: Ο ελεύθερος χρόνος και η ψυχαγωγία, Ι.Α. Νικολαΐδης . . . . . . . . . . 305

29. Λαϊκισμός 63ο κριτήριο: (χωρίς τίτλο), Ανδρέα Τρούμπη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 64ο κριτήριο: Η άνοδος και η πτώση του λαϊκισμού, Δημήτρης Δημητράκος . . . . . . 315

30. Κλωνοποίηση 65ο κριτήριο: Κλωνοποίηση – γενετική μηχανική και άνθρωπος, Τάσος Κουράκης . 320 66ο κριτήριο: Νίκησε το AIDS με σύμμαχο τα βλαστοκύτταρα, Μ. Αγγελίνη . . . . . . 324

31. Οικογένεια 67ο κριτήριο: Η αξία της οικογένειας, Ν. Τσούλιας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 68ο κριτήριο: Σχέσεις ψυχής, Γ. Μανουσάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333

32. Ισότητα δύο φύλων 69ο κριτήριο: Αν κυβερνούσαν τον κόσμο οι γυναίκες, Άννα Καραμάνου . . . . . . . . 339 70ο κριτήριο: Μεταφεμινιστικές σκέψεις, Μιλένα Αποστολάκη . . . . . . . . . . . . . . . . 345

33. Ανθρωπισμός 71ο κριτήριο: Ανθρωπιστικές αντινομίες, Σ. Κίτσιος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 72ο κριτήριο: (Κείμενο), Β. Ν. Τατάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 73ο κριτήριο: «Η παιδική εκμετάλλευση», Claire Brisset - Le Monde . . . . . . . . . . . 363

34. Αλληλεγγύη – Αλτρουισμός – Αλληλοβοήθεια 74ο κριτήριο: «Το κράτος πρόνοιας αδυνατεί να υπάρξει», Α. Κορωναίου . . . . . . . . 368 75ο κριτήριο: Να ξαναβρούμε τον «Άλλον», Απόστολος Σγούτσος . . . . . . . . . . . . . 372

35. Εθνισμός – Εθνικισμός – Διεθνισμός 76ο κριτήριο: Το «εθνικόμετρο» ξανάρχεται, Χριστίνα Κουλούρη . . . . . . . . . . . . . . 376 77ο κριτήριο: Πατριωτισμός και πολιτική, Βασίλης Φίλιας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

6


36. Ολοκληρωτισμός – Δικτατορία 78ο κριτήριο: Οι ήπιοι ολοκληρωτισμοί, Παναγιώτης Φωτέας . . . . . . . . . . . . . . . . . 385 79ο κριτήριο: Μυανμάρ, μια ξεχασμένη δικτατορία, Μαρίλια Παπαθανασίου . . . . . . 389

37. Μεσσιανισμός 80ο κριτήριο: Μεσσιανισμός, http://clubs.pathfinder.gr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394 81ο κριτήριο: Μεσσιανισμός: Διαχρονικά επικίνδυνος, Αλέξανδρος Ντάκας . . . . . . 400

38. Αλλοτρίωση 82ο κριτήριο: Σχέσεις και Αλλοτρίωση, Μ. Ιωαννίδου-Κουτσελίνη . . . . . . . . . . . . . 406 83ο κριτήριο: Ο αλλοτριωμένος άνθρωπος, Ιω. Ν. Ξηροτύρης . . . . . . . . . . . . . . . . 411

39. Αμφισβήτηση 84ο κριτήριο: (χωρίς τίτλο), Νάντια Ρηγάτου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416 85ο κριτήριο: Η αμφισβήτηση σήμερα, Άγγελος Τερζάκης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421

40. Δημοκρατία 86ο κριτήριο: Παιδεύειν και δημοκρατείν, Απόστολος Σγούτσος . . . . . . . . . . . . . . 427 87ο κριτήριο: Η Δημοκρατία, http://nea-acropoli-larisas.gr . . . . . . . . . . . . . . . . 432

41. Οικονομία – Τουρισμός 88ο κριτήριο: Ζηλωτισμός, απάθεια, κατάθλιψη, Νίκος Ξυδάκης . . . . . . . . . . . . . . 437 89ο κριτήριο: Πολιτιστικός τουρισμός; Τι είναι αυτό;, Φώτης Απέργης . . . . . . . . . . 444

42. Παγκοσμιοποίηση 90ο κριτήριο: Αίτια και αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης, Σπύρος Δάμτσας . . . 447 91ο κριτήριο: Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, Ζίγκμουντ Μπάουμαν . . . . . . . . 452

43. Πνευματικός Άνθρωπος 92ο κριτήριο: Ο Πνευματικός Άνθρωπος, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος . . . . . . . . . . . . . . 457 93ο κριτήριο: Ο διανοούμενος και ο προορισμός του, Κυριάκος Κατσιμάνης . . . . . 462

44. Φανατισμός 94ο κριτήριο: Σύντομος έλεγχος του φανατισμού, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος . . . . . . . 468 95ο κριτήριο: Φανατισμός και φανατισμένες μάζες, Ι. Ν. Ξηροτύρης . . . . . . . . . . . 473

45. Ρατσισμός 96ο κριτήριο: Μην πυροβολείτε τους μετανάστες, Αριστείδης Ν. Χατζής . . . . . . . . 478 97ο κριτήριο: Άτομα ειδικών ικανοτήτων - αναγκών.

7


Μια βόλτα στην πόλη μας, Διαμαντοπούλου Μαριάννα. . . . . . . . . . . 483

46. Αυτογνωσία - Αυτοκριτική 98ο κριτήριο: Η αυτοεκτίμηση ως αυτογνωσία, Ευστράτιος Παπάνης . . . . . . . . . . . 488 99ο κριτήριο: Αυτοκριτική: Άγνωστο σπορ, Γ. Μαυρωτάς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491

47. Αυτοπεποίθηση - Αυτοκυριαρχία 100ο κριτήριο: Η αξία της αυτοεκτίμησης, Χ. Αντωνιάδου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 496 101ο κριτήριο: Το δικαίωμα στην αποτυχία, Ν. Χατζηαυγουσίδη . . . . . . . . . . . . . . . 501

48. Διάλογος 102ο κριτήριο: Η ερώτηση στη σχολική τάξη, Χατζηγούλα Αγορίτσα . . . . . . . . . . . . 505 103ο κριτήριο: Ο διάλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 510

49. Υπευθυνότητα - Κοινωνική υπευθυνότητα - Ενεργοί πολίτες 104ο κριτήριο: Υπεύθυνοι οργανισμοί & Ενεργοί πολίτες, www.qualitynet.gr . . . . . 514 105ο κριτήριο: Ευθύνη, συνευθύνη και υπευθυνότητα,

ΔΩΡΟΘΕΟΣ Β’ περ. Πολιτικά θέματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518

50. Νεότητα - Πρότυπα - Ιδανικά 106ο κριτήριο: Κοινωνικότητα και κοινωνικοποίηση. Στάση... επικοινωνία,

Δ. Τριπολίτου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521

107ο κριτήριο: Νέοι και πρότυπα στην Ελλάδα, Στυλ. Γ. Σκιά . . . . . . . . . . . . . . . . . 525 108ο κριτήριο: Η νεολαία ευθυγραμμίζεται με ό,τι γίνεται, Βασ. Καραποστόλη . . . . . 530

51. Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης - Τύπος 109ο κριτήριο: Θέλει αλήθεια και δικαιοσύνη η παλιγγενεσία, Χρήστος Γιανναράς . . 535 110ο κριτήριο Δημοκρατία και ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα της κρίσης,

Γ. Βοσκόπουλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541

52. Αξιοκρατία - Αναξιοκρατία 111ο κριτήριο: Αξιοκρατία και πελατειακές σχέσεις, Κείμενο από το κυπριακό

κέντρο ευρωπαϊκών και διεθνών υποθέσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545

112ο κριτήριο: Αναξιοκρατίας ολοκληρωτισμός, Χρήστος Γιανναράς . . . . . . . . . . . . 551

8


1. Παιδεία – Εκπαίδευση – Διαπολιτισμικότητα

1ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η κριτική σκέψη και η αναγκαιότητά της Αντιμετωπίζοντας, ως παιδαγωγός, τα αποτελέσματα των διεθνών εξετάσεων, από τα οποία φαίνεται η αποτυχία των μαθητών μας στην κατανόηση κειμένου και σε άλλα μαθήματα, τονίζω την ανάγκη να περιορισθεί η «παπαγαλία» στο σχολείο και να ρυθμίζεται η διδακτική διαδικασία κατά ένα τέτοιο τρόπο ώστε να αναπτύσσεται η κριτική σκέψη των μαθητών. Το πνεύμα αυτό καθορίζει τη νέα προοπτική της εκπαίδευσης. Το πρόβλημα της «κριτικής σκέψης» απασχολεί τα τελευταία χρόνια τους παιδαγωγούς, που καταβάλλουν προσπάθεια να πείσουν τους δασκάλους, αλλά και τους εξεταστές, να αποφύγουν την παραδοσιακή νοοτροπία και να ζητούν από τους μαθητές προϊόντα μόνο της απομνημόνευσής τους. Πολύς λόγος γίνεται σήμερα για προσέγγιση της γνώσης με κριτική σκέψη, για γόνιμη σκέψη, δημιουργική σκέψη, διδακτικές προσεγγίσεις της κριτικής σκέψης, διδακτικές τεχνικές για την καλλιέργεια κριτικής σκέψης κ.ά. Τα παραπάνω τονίζονται πάντοτε με την ανάγκη ο μαθητής, αυριανός πολίτης του 21ου αιώνα, να είναι ικανός να αντιμετωπίζει το πλήθος των προβλημάτων που θα συναντήσει και να βρίσκει πάντα τη λογική λύση. Μέχρι τώρα υποστηρίζαμε πως «η λήψη των αποφάσεων» –και μάλιστα ορθών αποφάσεων– είναι μια παιδαγωγική αλήθεια, μια ανάγκη. Τώρα συμπληρώνουμε την απαίτηση αυτή της παιδαγωγικής και ζητούμε τη συνενέργεια συναισθήματος και λογικής για τη λήψη της σωστής απόφασης. Οι διαστάσεις της κριτικής σκέψης προσδιορίζονται στον νοητικό χώρο. Δεν διδαχθήκαμε όμως πώς να αποτιμούμε τη σκέψη μας ή τη σκέψη των μαθητών μας, στο πλαίσιο της νόησης και του συναισθήματος. Αν θέλουμε να προαγάγουμε τη σκέψη των μαθητών μας δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε, όταν οι μαθητές μας σκέπτονται απλώς τα πράγματα, χωρίς να αναζητούν ενδείξεις και αποδείξεις, χωρίς να δικαιολογούν τα πράγματα αυτά. Συχνά, οι δάσκαλοι δεν είναι ενήμεροι της διαφοράς αυτής. Πολλοί δάσκαλοι αφήνουν τους μαθητές τους να γράφουν ή να μιλούν με ευχέρεια και γλαφυρότητα. Και θεωρούν το γεγονός αυτό καλή σκέψη. Όταν ο μαθητής εκφράζει απλώς συναισθηματικές του καταστάσεις, υποκειμενικές του θέσεις, χωρίς να αιτιολογεί τις απόψεις του, ή χωρίς να παρουσιάζει αποδείξεις για την αλήθειά τους, χωρίς να αναφέρεται σε πιθανές αντίθετες θέσεις, χωρίς να εκφράζει ποικιλία άλλων απόψεων, δεν σκέπτεται κριτικώς... Στη διαδικασία της σκέψης ο κάθε άνθρωπος συνενώνει υπάρχοντα στοιχεία, αξιοποιεί τις δεξιότητες και ικανότητές του, στην προσπάθεια να λύσει κάποιο πρόβλημα. Αν δεν υπάρχει πρόβλημα δεν υπάρχει κριτική σκέψη. Η κριτική σκέψη, επειδή συνεπάγεται νοητική εργασία και συναισθηματική εγρήγορση επί ενός συγκεκριμένου θέματος και επειδή είναι το συνο-

9


λικό προϊόν της πείρας μας, των ιδεών μας, της κοσμοθεωρίας μας, θεωρείται δημιουργία, μια παραγωγική εργασία, μια καινούργια γνώση, μια οικοδομή. Η κριτική σκέψη είναι, με λίγα λόγια, μια δημιουργία του σκεπτόμενου νου και όταν η δημιουργία αυτή ενταχθεί στον γνωστικό μας πλούτο, αφομοιουμένη, θα είναι ένα επιπλέον όπλο στη διάθεσή μας, για να λύσουμε μελλοντικά προβλήματα. Η κριτική σκέψη υποβοηθά στην επικοινωνία μας με τους άλλους ανθρώπους. Κριτικός συνομιλητής είναι εκείνος ο οποίος προσπαθεί να συμβιβαστεί θετικώς ή αρνητικώς με το αντικείμενο κάθε συζήτησης... Ο άνθρωπος χωρίς κριτική σκέψη δεν είναι καλός ομιλητής, ούτε καλός αναγνώστης κειμένου. Ο καλός συζητητής ή αναγνώστης ή ακροατής, πρέπει την ίδια στιγμή που ενεργεί με τις ιδιότητες αυτές να λύνει κάποιο πρόβλημα επικοινωνίας και τότε πετυχαίνει την αποτελεσματική επικοινωνία. Η κριτική σκέψη είναι επίσης απαραίτητη στη συνεργατική μάθηση. Χωρίς την κριτική σκέψη, η συνεργατική μάθηση είναι μια ψευτομάθηση. Ο,τι ακούμε ή ό,τι διαβάζουμε πρέπει να τα θέτουμε στον έλεγχο της κριτικής σκέψης και να μη γινόμαστε θύματα των επιτήδειων απατεώνων ή των κερδοσκόπων διαφημιστών. Τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του κόσμου, στον οποίο θα εισέλθουν οι μαθητές μας, είναι η συνεχώς αυξανόμενη αλλαγή σε όλες τις περιοχές της ανθρώπινης δραστηριότητας και των κοινωνικών φαινομένων, ο πολλαπλασιασμός καθημερινώς των πληροφοριών, που γρήγορα θεωρούνται απαρχαιωμένες και η καθημερινή αναδόμηση, επανεξέταση και δοκιμασία των ιδεών. Στον κόσμο αυτό κανείς δεν μπορεί να ζήσει επιμένοντας στον πάγιο τρόπο τού σκέπτεσθαι. Τέτοιο πρόβλημα δεν συνάντησε ο άνθρωπος στη διάρκεια των χιλιετιών που πέρασαν. Η εκπαίδευση δεν είχε αντιμετωπίσει τέτοιο πρόβλημα ποτέ κατά το παρελθόν. Το λειτούργημα του εκπαιδευτικού βρίσκεται μπροστά σε μια χωρίς προηγούμενο πρόκληση... Οι δάσκαλοι, σήμερα, καλούνται να κάμουν εκείνο το οποίο καμιά προηγούμενη γενιά εκπαιδευτικών δεν είχε κάμει... Ας ελπίσουμε πως οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων θα έχουν τη διορατικότητα και τη γενναιότητα να εννοήσουν τα πράγματα ως έχουν και να μεταρρυθμίσουν αναλόγως την όλη σχολική ζωή. Ν. Πετρουλάκης, εφημ. «Καθημερινή», 01-01-2008

10


Ε ρωτήσεις A.

Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου σε 110 περίπου λέξεις.

Μονάδες 25

Β.

1. «Η κριτική σκέψη υποβοηθά στην επικοινωνία μας με τους άλλους ανθρώπους».Να αναπτυχθεί το νόημα της παραπάνω φράσεις σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 10

2. Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η τρίτη παράγραφος: «Οι διαστάσεις... δεν σκέπτεται κριτικώς...». Να εντοπίσετε τα δομικά της μέρη. Μονάδες 5

3. Να βρείτε μια προσδιοριστική και μια προσθετική αναφορική πρόταση. Να αιτιολογήσετε το είδος τους.

Μονάδες 5

4. Να συνδυάσετε το ουσιαστικό σκέψη με πέντε επίθετα, ώστε να σχηματίσει ονοματικά σύνολα, με θετικό αποτέλεσμα.

Μονάδες 5

5. Ποια η συλλογιστική πορεία του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5

6. Να εντοπίσετε το συλλογισμό της τρίτης παραγράφου «Οι διαστάσεις της κριτικής σκέψης... δεν σκέπτεται κριτικώς...». Αφού γράψετε τις προκείμενες και το συμπέρασμα στη συνέχεια να τον αξιολογήσετε ως προς την ορθότητά του. Μονάδες 5

Γ.

«Η εποχή μας περισσότερο από ποτέ απαιτεί την ανάπτυξη κριτικής σκέψης». Να γράψετε ένα άρθρο για την τοπική εφημερίδα της πόλης σας όπου θα αναλύσετε τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την άσκηση της εποικοδομητικής σκέψης, τους λόγους που καθιστούν αναγκαία την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, καθώς και τα οφέλη που αποκομίζει το άτομο όταν διακατέχεται από αυτή. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

11


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας τονίζει την ανάγκη της ανάπτυξης της κριτικής σκέψης των παιδιών. Πιστεύει πως ένα θέμα που απασχολεί πολλούς παιδαγωγού, καθώς θεωρείται αναγκαίο ο μαθητής αργότερα να είναι σε θέση ως μέλος του κοινωνικού συνόλου να διαχειρίζεται τα προβλήματά του. Στη συνέχεια ο συγγραφέας πιστεύει πως ο μαθητής δεν πρέπει να αρκείται στο να εκφράζει τις σκέψεις του, αλλά και να τις αιτιολογεί. Ισχυρίζεται πως η κριτική σκέψη αποτελεί δημιουργία και εξηγεί τα θετικά αποτελέσματα της στον τομέα της ανθρώπινης επικοινωνίας και της μάθησης. Ακόμη αιτιολογεί γιατί σήμερα περισσότερο από ποτέ θεωρείται απαραίτητη η κατάκτησή της και κλείνει την ελπίδα πως οι εκπαιδευτικοί θα μεριμνήσουν γιαυτήν. Β1. Όταν το άτομο έχει αναπτυγμένη κριτική σκέψη είναι σε θέση να επικοινωνήσει σωστά με τους συνανθρώπους του. Γιατί ένα τέτοιο άτομο είναι απαλλαγμένο από προσωπικά πάθη και εμπάθειες, είναι διαλλακτικό και ξέρει να σέβεται τις απόψεις του συνομιλητή του. Με την κριτική σκέψη που διαθέτει αντιλαμβάνεται ποιο είναι το σωστό και δεν έχει κανένα πρόβλημα να το υιοθετήσει. Απεναντίας ο άνθρωπος που δεν διαθέτει σωστή κριτική σκέψη αποβαίνει ένας κακός συνομιλητής αφού δεν ξέρει να σέβεται το συνομιλητή του. Άρα κατανοούμε πόσο καλή σύμβουλος της ανθρώπινης επικοινωνίας αποτελεί η κριτική σκέψη. Β2. Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων: α) αιτιολόγηση (η θεματική πρόταση μας δημιουργεί το ερώτημα γιατί), β) με σύγκριση - αντίθεση (πιστοποιείται από τη χρήση του όμως). Β3. Τέτοιο πρόβλημα δεν συνάντησε ο άνθρωπος στη διάρκεια των χιλιετών που πέρασαν. Η αναφορική πρόταση είναι ονοματική, προσδιοριστική γιατί δεν μπορεί να παραλειφθεί.

Το πρόβλημα της «κριτικής σκέψης» απασχολεί τα τελευταία χρόνια τους παιδαγωγούς, που καταβάλλουν προσπάθεια να πείσουν τους δασκάλους, αλλά και τους εξεταστές να αποφύγουν την παραδοσιακή νοοτροπία. Η αναφορική πρόταση είναι ονοματική προσθετική, μπορεί να παραλειφθεί, αφού δεν αποτελεί αναγκαίο όρο της πρότασης.

Β4. δημιουργική, εποικοδομητική, παραγωγική, καλλιεργημένη, νεωτεριστική Β5. Η συλλογιστική πορεία του κειμένου είναι παραγωγική. Ο συγγραφέας ξεκινά με μια γενική θέση ότι η παπαγαλία στο σχολείο πρέπει να περιοριστεί και στη συνέχεια την αναλύει. Β6. 1η προκείμενη: Πολλοί δάσκαλοι αφήνουν τους μαθητές να γράφουν ή να μιλούν με ευχέρεια και γλαφυρότητα γιατί το θεωρούν καλή σκέψη.

12

2η προκείμενη: Όταν ο μαθητής εκφράζεται χωρίς να αιτιολογεί τις απόψεις του δεν σκέπτεται κριτικώς.

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Συμπέρασμα: Άρα αν θέλουμε να προάγουμε τη σκέψη των μαθητών μας δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε, όταν ο μαθητής δεν αιτιολογεί τις απόψεις του. Ο συλλογισμός είναι έγκυρος γιατί οι δύο προκείμενες οδηγούν σε ένα βέβαιο συμπέρασμα, είναι αληθής γιατί οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, άρα είναι και ορθός. Γ. Τίτλος: Η κριτική σκέψη και τα οφέλη της στο άτομο

Πρόλογος

Ο άνθρωπος επιδιώκει την κατάκτηση της γνώσης και μέσα από αυτή τη διαμόρφωση της ανεξάρτητης σκέψης. Όντας ελεύθερος πνευματικά μπορεί να διατυπώσει ανεμπόδιστα τις απόψεις του για πρόσωπα, ιδέες, καταστάσεις, τα οποία αφορούν την ιδιωτική και δημόσια ζωή του.

Κύριο μέρος

Ερώτημα α’: Οι προϋποθέσεις για την άσκηση εποικοδομητικής κριτικής 1. Πνευματική καλλιέργεια, ουσιαστική γνώση, συγκροτημένη σκέψη 2. Αγνή πρόθεση απαλλαγή από τον εγωισμό με καλοπροαίρετη διάθεση και ειλικρίνεια. 3. Ελεύθερο και δημιουργικό πνεύμα με ερευνητική διάθεση 4. Αυξημένο αίσθημα ευθύνης και επίγνωση των αποτελεσμάτων της κριτικής στάσης απέναντι στα προς κρίση πρόσωπα ή ζητήματα. 5. Ποικιλία πηγών και εύρος πληροφοριών με διάθεση σύνθεσης και όχι εκ προοιμίου άρνηση μίας άποψης.

Ερώτημα β’: Λόγοι που καθιστούν αναγκαία την καλλιέργεια κριτικής σκέψης 1. Κατάρρευση αξιών – ιδεολογική ισοπέδωση στα πλαίσια του διεθνισμού 2. Αυξημένη προπαγάνδα, παραπληροφόρηση 3. Μονοδιάστατος προσανατολισμός της εκπαίδευσης, τεχνοκρατία στη γνώση 4. Διόγκωση κοινωνικών – οικονομικών προβλημάτων

Ερώτημα γ’: Τα οφέλη που αποκομίζει το άτομο όταν διακατέχεται από κριτική σκέψη 1. Με τη μορφή της αυτοκριτικής βοηθάει τον άνθρωπο να προσεγγίσει την αυτογνωσία και να βελτιωθεί ως προσωπικότητα. 2. Αποτελεί μέθοδο ελέγχου της εξουσίας, των αυθαιρεσιών, της δημαγωγίας και συνιστά αφετηρία εξυγίανσης του πολιτικού και κοινωνικού βίου. 3. Στηρίζει το διάλογο και συνιστά παράγοντα διευκόλυνσης της επικοινωνίας για την εποικοδομητική ανταλλαγή των απόψεων. 4. Συνιστά την αφετηρία για τη διεύρυνση του πνευματικού ορίζοντα, την αποκάλυψη καινούριων γνώσεων. 5. Στην ενημέρωση συνιστά τον παράγοντα ελέγχου της είδησης και της πληροφορίας.

13


14

Επίλογος

Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι η κριτική σκέψη συνιστά την απόδειξη της ελευθερίας του πνεύματος, αφού μέσω αυτής ο άνθρωπος διαμορφώνει τη δική του, την προσωπική άποψη και έχει το θάρρος όχι μόνο να τη διατυπώσει, αλλά και τη μοιραστεί με τους συνανθρώπους του μέσα από τον εποικοδομητικό διάλογο.


2ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ο ρόλος της παιδείας σε μια πολιτεία Η Πολιτεία, καθώς πορεύεται μέσα στον ιστορικό χρόνο, έχει χρέος να ασφαλίζει και να ελέγχει την πορεία της, τη συνέχεια της ζωής της. Το κατορθώνει με τη σταθερότητα των θεσμών της, αλλά προπαντός με τη διάπλαση και την καθοδήγηση των επερχόμενων γενεών, που θα γίνουν φορείς των θεσμών αυτών και εγγυητές της συνέχειάς της. Η πολιτεία είναι γι’ αυτό καθίδρυμα παιδείας. Με την παιδεία προπαντός και όχι με τη βία, που είναι το απαραίτητο αλλά μόνο μέσο, κατευθύνει την πράξη των πολιτών, ακόμη και των αρχόντων της. Με την παιδεία ετοιμάζει τους μέλλοντες άρχοντές της και τους μελλοντικούς πολίτες της. Με την παιδεία καλλιεργεί τις αξίες από τις οποίες δικαιολογείται η ύπαρξή της. Με την παιδεία της συμβάλλει στην προαγωγή της διεθνούς πολιτείας της ανθρωπότητας ολόκληρης. Το μέγα και πρώτο καθήκον της είναι γι’ αυτό η παιδεία. Δεν είναι μόνο της πολιτείας καθήκον. Η παιδεία είναι καθήκον κάθε ανθρώπου άξιου να το εκπληρώσει. Μια που κάθε ανθρώπου καθήκον είναι και δια μέσου της δικής του πράξης και δια μέσου της πράξης όλων των άλλων να προάγει τον ύπατο σκοπό της ιστορίας, δηλαδή να καλλιεργεί όλες τις αξίες του πολιτισμού, έχει χρέος ό, τι κατέχει σε γνώσεις, σε αισθητική και σε θρησκευτική νόηση, σε ιστορική εμπειρία, να το μεταδίδει σε όσο το δυνατό περισσότερους. Σαν θνητό ον, που σε λίγες ώρες μπορεί να μην υπάρχει, που σε λίγα χρόνια θα φθαρεί και θα χαθεί, οφείλει ό, τι συγκομίσει να το μοιράσει για να μη χαθούν τα άξια θησαυρίσματά του μαζί με το ανάξιο σαρκίο του. Η πολιτεία, όμως, διαθέτει μέσα παιδείας που τα άτομα δε διαθέτουν, γιατί η παιδεία σε μια κοινωνία χρειάζεται συντονισμό δραστηριοτήτων, μια ιεράρχηση αξιών, που μόνο μια υπερκείμενη εξουσία μπορεί και επιβάλλει. Γιατί η παιδεία κρυσταλλώνεται μέσα στην κοινή παράδοση ενός λαού και την παράδοση αυτήν, πιο μακρόβια από τα πρόσκαιρα άτομα, έχει τη δύναμη και το χρέος η πολιτεία να εγκολπωθεί και να διαφυλάξει. Η παιδεία πρέπει να κρατήσει τον ανώριμο άνθρωπο, τον άνθρωπο της φύσης, να τον καταστήσει ικανό να κατευθύνει τη νόηση, τη βούληση και την πράξη του προς τον ύπατο σκοπό. Τούτο το κατορθώνει η παιδεία με τη διάπλαση της σκέψης, της αίσθησης και του ήθους… Έργο της είναι γι’ αυτό εν πρώτοις να καθοδηγήσει τον άνθρωπο πώς να δυναμώσει βιολογικά, για να γίνει το σώμα του η κατάλληλη υποδομή για τα έργα του πνεύματος. Ο άνθρωπος πρέπει να μάθει να θεραπεύει το σώμα, γνωρίζοντας πως η θεραπεία του σώματος δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο για τη θεραπεία του πνεύματος. Γι’ αυτό, πρέπει να μη γίνεται επί θυσία της άσκησης του πνεύματος, αλλά σε αδιάκοπη ισορροπία και συνάρτηση με την τελευταία… Έτσι η παιδεία πρέπει να είναι πρώτα παιδεία του σώματος (υγιεινή και γυμναστική) και ύστερα παιδεία επαγγελματική, δηλαδή παιδεία των μεθόδων και των τρόπων με τους οποίους

15


ο άνθρωπος και μέσω αυτού το κοινωνικό σύνολο, θα παράγει υλικά αγαθά, τα αναγκαία για τη συντήρηση και την ανάπτυξη του εαυτού του και του κοινωνικού συνόλου. Από αυτό ακολουθεί ότι η πολιτεία έχει υποχρέωση να παιδεύει τον πολίτη, ώστε να γίνει ικανός να εργαστεί και δη στην εργασία, όπου πληρέστερα μπορεί να αναπτύξει τις δυνάμεις του… Συγχρόνως με τις γνώσεις για την παραγωγή υλικών αγαθών, ο άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις για να δρα μέσα στην πολιτική κοινωνία όπου ανήκει. Και επειδή κατά κανόνα του αναγνωρίζονται και πολιτικά δικαιώματα, δηλαδή συμμετοχή στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας, πρέπει να αποκτήσει τις στοιχειώδεις τουλάχιστον γνώσεις, που θα του επιτρέπουν να ασκεί αυτά τα δικαιώματα. Παράλληλα με την επαγγελματική παιδεία βαδίζει και η πολιτική αγωγή. Στηριγμένος στην εκγύμναση του σώματος, στη γνώση τεχνικής για την απόκτηση υλικών αγαθών και στην πολιτική του αγωγή, καλείται ο πολίτης να επιδοθεί στο κύριο έργο του, στη θεραπεία του πνεύματος. Άλλωστε, μαζί με την επαγγελματική και με τη σωματική παιδεία, πρέπει να αρχίσει και η θεραπεία του πνεύματος, γιατί, κατά έναν τρόπο, όλες οι μορφές της παιδείας πρέπει να προχωρούν παράλληλα. Η θεραπεία του πνεύματος συνίσταται στην καλλιέργεια όλων των ανώτατων αξιών, των ιδεών, των αντικειμένων, που δεν επιδιώκουμε να τα μάθουμε γιατί είναι τα μέσα των άλλων, αλλά γιατί είναι αυτοσκοποί. Με αυτόν τον τρόπο η παιδεία δεν είναι καλλιέργεια απλώς μιας δεξιοτεχνίας, οσοδήποτε και αν είναι αξιόλογη, αλλά μια καθολική καλλιέργεια της σκέψης και της ψυχής, που αυτή μόνο δίνει ποιότητα και σταθερό έρμα και δημιουργικότητα στον άνθρωπο. Αυτή πλάθει τον άνθρωπο από τη ρίζα του και γι’ αυτό σωστά λέγεται «ανθρωπιστική παιδεία». Κωνσταντίνος Τσάτσος, «ΠΟΛΙΤΙΚΗ», ΑΘΗΝΑ 1975

16



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις)

Μονάδες 25

Β.

1. Να βρείτε τη δομή της τρίτης παραγράφου, καθώς και τον τρόπο ανάπτυξής της. Μονάδες 8

2. Με ποια νοηματική σχέση συνδέεται η τρίτη με την τέταρτη παράγραφο του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

Μονάδες 7

3. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το κείμενο που διαβάσατε; Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά του τεκμηριώνοντας την απάνησή σας με παραδείγματα μέσα από το κείμενο. Μονάδες 8

4. διάπλαση, καθήκον, κρυσταλλώνεται, εγκολπωθεί, βαδίζει: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 5

5. ύπατο, ανάξιο, ανώριμο: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 3

6. Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) στην παρακάτω πρόταση και να μετατραπεί η σύνταξη στην αντίθετή της; «Συγχρόνως με τις γνώσεις για την παραγωγή υλικών αγαθών, ο άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις για να δρα μέσα στην πολιτική κοινωνία όπου ανήκει». Μονάδες 4

Γ.

Στο κείμενο αναφέρεται ότι το μέγα και πρώτο καθήκον της πολιτείας είναι η παιδεία. Γράψτε ένα δοκίμιο πειθούς στο οποίο θα εκθέτετε τις απόψεις σας για τα αποτελέσματα της παιδείας στον άνθρωπο και το κοινωνικό σύνολο, καθώς και τους τρόπους με τους ο οποίους η πολιτεία θα συμβάλει σε αυτά. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

17


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμογράφος αναδεικνύει το ρόλο της παιδείας μέσα στην πολιτεία. Αρχικά, αναφέρει ότι καθήκον της πολιτείας είναι να φροντίζει για την ύπαρξή της και μέσω της παιδείας που είναι κύριο μέλημά της να προσανατολίζει τους πολιτικούς φορείς. Έπειτα, υπογραμμίζει ότι η παιδεία είναι και χρέος των πολιτών, αλλά διευκρινίζει ότι κυρίως η πολιτεία διαμέσου των αιώνων διαφυλάσσει την παράδοση και την παιδεία η οποία κατευθύνει τη σκέψη και συμπεριφορά των ατόμων κυρίως με την εξάσκηση του σώματος, έπειτα με την εκμάθηση κάποιου επαγγέλματος, αλλά και με την αγωγή για τη πολιτική δράση, ώστε να οδηγηθεί στην πνευματική καλλιέργεια. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η παιδεία των ανθρωπιστικών αξιών διαμορφώνει το άτομο από τη βάση του. Β1. Η δομή της 3ης παραγράφου είναι:

Θεματική πρόταση ➙ Δεν είναι μόνο της πολιτείας καθήκον. Λεπτομέρειες/Σχόλια ➙ Η παιδεία είναι... είναι γιαυτό η παιδεία. Κατακλείδα ➙ Δεν έχει. Αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, δηλαδή η άποψη που αναφέρεται στη θεματική περίοδο, ότι δηλαδή δεν είναι αποκλειστικό καθήκον της πολιτείας, αιτιολογείται στην υπόλοιπη παράγραφο.

Β2. Η τρίτη με την τέταρτη παράγραφο συνδέονται αντιθετικά. Στην τέταρτη παράγραφο υπάρχει το «όμως» και το νόημα της 4ης παραγράφου έρχεται σε αντίθεση με αυτό της 3ης (δηλαδή η 3η μιλά για το καθήκον των ανθρώπων, ενώ στην 4η αναφέρεται στην πολιτεία). Β3. Το κείμενο ανήκει στο αποδεικτικό δοκίμιο, δηλαδή απουσιάζει ο προσωπικός τόνος (κυριαρχεί το γ’ πρόσωπο), απευθύνεται στη λογική και ασχολείται με το συγκεκριμένο θέμα της παιδείας, αναλύοντάς το σοβαρά και κυρίως πληροφορώντας τον αναγνώστη. (Η Πολιτεία, ύπατο σκοπό της ιστορίας, η παιδεία κρυσταλλώνεται, κ.ά...). Β4. διάπλαση = διαπαιδαγώγηση, καθήκον = χρέος, κρυσταλλώνεται = παγιώνεται, εγκολπωθεί = ασπαστεί, βαδίζει = συμπορεύεται. Β5. ύπατο ≠ έσχατο, ανάξιο ≠ πολύτιμο, ανώριμο ≠ υπεύθυνο Β6. Η σύνταξη είναι ενεργητική. Η αντίστοιχή της παθητική ➙ Συγχρόνως με τις... αγαθών, πρέπει να αποκτηθούν οι απαραίτητες γνώσεις από τον άνθρωπο... Γ. Πρόλογος

18

Η πολιτεία είναι ο βασικός φορέας που καθορίζει τη λειτουργία των σχολείων και φροντίζει για την εκπαίδευση των παιδιών, και στη συνέχεια την παιδεία των πολιτών. Η ευθύνη αυτή καθορίζει στη συνέχεια τη συμπεριφορά των ανθρώπων μέσα στην κοινωνία, αλλά και το σεβασμό τους προς τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς.



Ερώτημα α’: Αποτελέσματα της παιδείας στον άνθρωπο και στο κοινωνικό σύνολο 1. Διεύρυνση πνευματικών οριζόντων – κατάκτηση γνώσεων – μόρφωση 2. Αυτογνωσία – αυτοκριτική 3. Ευαισθητοποίηση του ατόμου – ηθικοποίηση 4. Καλλιέργεια κριτικής σκέψης – δυνατότητα ελέγχου των πληροφοριών που δέχεται το άτομο – διαμόρφωση πολιτικής συνείδησης 5. Απαλλαγή από προλήψεις – αρμονική κοινωνική συμβίωση (κοινωνικοποίηση)

Ερώτημα β’: Τρόποι συμβολής της πολιτείας 1. Βελτίωση υλικο - τεχνικών υποδομών με στόχο την ευκολότερη εμπέδωση γνώσεων από τους μαθητές – αξιοποίηση τεχνολογίας 2. Νομοθεσία υπέρ της δια βίου μάθησης 3. Ποιοτική βελτίωση διδακτέας ύλης με στόχο τη σύνδεση με τη σύγχρονη πραγματικότητα (κοσμοπολίτες νέοι) 4. Υποχρεωτικές μετεκπαιδεύσεις εκπαιδευτικών και δασκάλων, ώστε να εξοικειωθούν με τους νέους κανόνες διδασκαλίας και να εμπεδώσουν το σύγχρονο ρόλο τους

Επίλογος

Συνεπώς, είναι εύκολα κατανοητό πως η Πολιτεία με όλα τα όργανα, τους νόμους και τις δυνατότητές που της παρέχουν οφείλει να φροντίσει για την ορθή παιδεία των πολιτών.

19


3ο Κριτήριο Αξιολόγησης Διαπολιτισμικό σχολείο. Το σχολείο του μέλλοντος! Ένα διαχρονικό ερώτημα που απασχολεί το ελληνικό και όχι μόνο εκπαιδευτικό σύστημα, αφορά τους στόχους της εκπαίδευσης γενικότερα. Τι πρέπει δηλαδή να διδάσκεται ο νέος; Αυτός ο προβληματισμός απασχόλησε πολλούς διανοητές από την αρχαιότητα μέχρι και τις μέρες μας και ήταν αυτός που οδήγησε το μεγάλο δάσκαλο και φιλόσοφο Αριστοτέλη να εκφράσει την κάπως γενικόλογη διαπίστωση, όπως αυτή διατυπώθηκε στα Πολιτικά του: «ο νέος πρέπει να μαθαίνει πράγματα χρήσιμα, πρώτης πρακτικής ανάγκης, που ταιριάζουν σε ελεύθερους ανθρώπους και που θα καταστήσουν το σώμα και το μυαλό του ικανό να κατακτήσει την αρετή». Ποιοι λοιπόν πρέπει να είναι οι στόχοι της παιδείας; Όλοι οι παιδαγωγοί καταλήγουν, ανεξάρτητα με το ποια παιδαγωγική μέθοδο προτείνουν, σε τρεις βασικούς. Υποστηρίζουν ότι το σχολείο πρέπει να κάνει τους μαθητές α) εξυπνότερους, β) ηθικότερους και γ) καταρτισμένους, έτσι ώστε, όταν θα τελειώσουν τον εκπαιδευτικό κύκλο τους, να είναι ικανοί να ασκήσουν κάποιο επάγγελμα που θα τους εξασφαλίζει -όσο ουτοπικό κι αν ακούγεται αυτό σήμερα- τα προς το ζην. Στόχοι διαχρονικοί, οι οποίοι σε γενικές γραμμές επιτυγχάνονται στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα (και δεν εξαιρώ από αυτό την ιδιωτική και φροντιστηριακή εκπαίδευση), χάρη στην αυταπάρνηση κυρίως του έμψυχου δυναμικού που το απαρτίζει, δηλαδή τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές. Ποιους μαθητές όμως; Διότι το ελληνικό σχολείο, ως ενεργό τμήμα της κοινωνίας λογικό είναι να επηρεάζεται από όλα όσα συμβαίνουν σε αυτήν. Είναι αναμφισβήτητο γεγονός λοιπόν, πως το ελληνικό σχολείο σήμερα δεν αποτελείται μόνο από Έλληνες μαθητές, αλλά και από παιδιά που έχουν φθάσει στη χώρα μας από κάθε σημείο της οικουμένης, ακολουθώντας τους γονείς τους στην αναζήτηση ενός καλύτερου μέλλοντος. Δεν είναι δυνατόν επομένως να αδιαφορήσουμε για την πρωτόγνωρη αυτή κατάσταση που έχει ήδη διαμορφωθεί, σε όλη την ελληνική επικράτεια. Παράλληλα, παρατηρούμε πως η όποια μέριμνα έχει ληφθεί πρόχειρα και βιαστικά, υπό το βάρος της αναγκαστικής λύσης που έπρεπε με κάποιον, οποιοδήποτε τρόπο να δοθεί, κυρίως βασίζεται στην φιλοτιμία και την προσαρμοστικότητα που δείχνει ο Έλληνας εκπαιδευτικός. Να, λοιπόν, μπροστά μας και ο τέταρτος στόχος του σχολείου: η υποδοχή, η προσαρμογή και η ενσωμάτωση όλων αυτών των παιδιών, που με τόσα όνειρα αλλά και δυσκολίες, πασχίζουν να συμβαδίσουν με τους γηγενείς συμμαθητές τους. Το ελληνικό σχολείο λοιπόν καλείται να γίνει διαπολιτισμικό, κάτι που με απλά λόγια σημαίνει ότι πέρα από την επιτέλεση του εκπαιδευτικού του ρόλου, αποκτά τρεις επιπλέον υποχρεώσεις α) να μάθει στους μαθητές να αποδέχονται τη διαφορετικότητα του άλλου, β) να τους καλλιεργήσει τις αξίες της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης, γ) να τους απομακρύνει από τον εθνικιστικό τρόπο σκέψης, εξαλείφοντας τα εθνικά στερεότυπα και τις προκαταλήψεις. Σίγουρα κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου εύκολο. Ας μην ξεχνάμε τις παθογένειες που έχει

20


κατά καιρούς εμφανίσει και τη δυσκολία του, να ακολουθήσει την σύγχρονη ευρωπαϊκή πραγματικότητα σε πλείστα εκπαιδευτικά θέματα. Όμως το ελληνικό σχολείο καλείται να εκσυγχρονιστεί, να αφουγκραστεί την κοινωνία και τις ανάγκες της. Για να επιτευχθεί βέβαια αυτό, θα πρέπει να γίνουν άμεσα κάποιες αναγκαίες παρεμβάσεις. Πρωταρχικό λοιπόν μέλημα, η «αυθεντία της έδρας» και η αυταρχικότητα να αντικατασταθούν από ένα δημοκρατικό σχολικό περιβάλλον, με έμφαση στο διάλογο και τη συνεργασία των μαθητών, μέσα από ομαδικές εργασίες και από την αναβάθμιση του ρόλου των μαθητικών κοινοτήτων καθώς και της Βουλής των εφήβων. Επιτέλους, ας ακούσουμε κάποτε κι εμείς οι μεγαλύτεροι τι έχουν να μας πουν αυτά τα παιδιά που σχεδόν σε ετήσια βάση «καταλαμβάνουν» τα σχολεία τους. Και εννοώ πραγματικά να ακούσουμε! Ακόμη, η ανθρωπιστική παιδεία, με μαθήματα όπως η ελληνική γλώσσα και Ιστορία, οφείλει να έχει κυρίαρχη θέση στην εκπαιδευτική διαδικασία, ώστε να μάθουν οι αλλοδαποί μαθητές σε βάθος τη γλώσσα σε όλη της την πορεία, καθώς και τα επιτεύγματα αυτού του λαού και της χώρας στην οποία καλούνται να ζήσουν. Η παγκόσμια λογοτεχνία επίσης, θα φέρει σε επαφή τα παιδιά με έργα πνευματικών ανθρώπων από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και θα αντιληφθούν έτσι ότι διαχρονικές αξίες, όπως η ειρήνη, η αλληλεγγύη, η συναδέλφωση, η δημοκρατία και τόσες άλλες, δεν είναι προνόμιο κάποιων αλλά υποχρέωση όλων. Τέλος, μια πιο εκσυγχρονισμένη ίσως εκδοχή των θρησκευτικών σε συνδυασμό με κάποιες φιλοσοφικές θεωρίες, θα μπορούσαν να παρέχουν στα παιδιά όλα αυτά τα πνευματικά εφόδια τα οποία θα τα βοηθήσουν να απομακρυνθούν από τον υλικό ευδαιμονισμό και θα τα οδηγήσουν σε μια ορθότερη ιεράρχηση των αξιών της ζωής. Επιπρόσθετα, σε ένα τέτοιο διαπολιτισμικό περιβάλλον μάθησης απαραίτητη είναι η χρήση της σύγχρονης υλικοτεχνικής υποδομής. Οι νέες τεχνολογίες (Η/Υ, διαδραστικοί πίνακες κ.α.) θα δώσουν τη δυνατότητα στα παιδιά να «βιώσουν» τα ήθη και τα έθιμα των άλλων πολιτισμών, τον τρόπο ζωής τους, και να γνωρίσουν έτσι με τον καλύτερο τρόπο αυτούς τους «γνωστούς-άγνωστους» συμμαθητές τους. Έτσι, φαινόμενα ξενοφοβίας και ρατσισμού δεν θα έχουν θέση στην ελληνική εκπαίδευση, η οποία δεν είναι λίγες οι φορές που πλήττεται από φαινόμενα σχολικής βίας, που σε αρκετές περιπτώσεις οφείλονται τόσο στην άγνοια όσο και στην καχυποψία των μαθητών για τον διπλανό τους. Συμπερασματικά, όπως όλοι αντιλαμβανόμαστε, οι εποχές αλλάζουν με ραγδαίους ρυθμούς και η κοινωνία τείνει να καταστεί ένα «παγκόσμιο χωριό». Μπροστά σ’αυτή τη νέα πραγματικότητα το ελληνικό σχολείο δεν θα πρέπει να μένει αμήχανο και να παρακολουθεί τις εξελίξεις. Είναι καιρός, επομένως, να πάρει τις απαραίτητες πρωτοβουλίες, να αναδείξει ένα νέο μοντέλο εκπαίδευσης το οποίο θα διευρύνει τους υφιστάμενους στόχους και ταυτόχρονα θα το καταστήσει φάρο πολιτισμού σε όλο τον κόσμο. Σίγουρα πρόκειται για ένα δύσκολο εγχείρημα, μα όχι ακατόρθωτο. Εξάλλου οι πρόγονοί μας το πέτυχαν, γιατί όχι και εμείς; Διαμαντής Γιώργος

21



Να γράψετε την περίληψη του παραπάνω κειμένου με 100-120 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. «…θα τα βοηθήσουν να απομακρυνθούν από τον υλικό ευδαιμονισμό και θα τα οδηγήσουν σε μια ορθότερη ιεράρχηση των αξιών της ζωής». Να σχολιάσετε την παραπάνω άποψη σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων. Μονάδες 10

2. α) Να εξετάσετε τη συνοχή των παραγράφων του κειμένου.

Μονάδες 5

β) Να εξετάσετε τη συνεκτικότητα της έκτης παραγράφου του κειμένου. Μονάδες 5

3. Είναι καιρός, επομένως, να πάρει τις απαραίτητες πρωτοβουλίες, να αναδείξει ένα νέο μοντέλο εκπαίδευσης το οποίο θα διευρύνει τους υφιστάμενους στόχους και ταυτόχρονα θα το καταστήσει φάρο πολιτισμού σε όλο τον κόσμο. Ποια σύνταξη χρησιμοποιείται στην παραπάνω περίοδο λόγου του κειμένου; Να τη μετατρέψετε στην αντίθετή της. Μονάδες 5

4. Να σχολιάστε τον τίτλο του κειμένου. Να γράψετε ένα νέο τίτλο που να μην εμπεριέχει σχόλιο. Μονάδες 5

5. α) Ποιος ο ρόλος της παρένθεσης στην 7η παράγραφο του κειμένου; Μονάδες 2

β) Να σχολιάσετε το ρόλο της ευθείας ερώτησης στο τέλος του κειμένου. Μονάδες 3

Γ.

Ως μέλος του δεκαπενταμελούς συμβουλίου του Λυκείου σου εκπροσωπείς τους συμμαθητές σου σε μια εκδήλωση της περιοχής σου που έχει ως θέμα το σημερινό σχολείο και τη διαπολιτισμική εκπαίδευση. Να διαμορφώσεις μια εισήγηση με την οποία θα παρουσιάσεις τους στόχους που πρέπει να θέσει το σύγχρονο σχολείο καθώς και την ανάγκη της ύπαρξης διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

22


Α παντήσεις Α. Το κείμενο θίγει το ζήτημα της διαπολιτισμικότητας στην εκπαίδευση. Ο συγγραφέας ξεκινά προβληματιζόμενος για τους στόχους της εκπαίδευσης και καταλήγει σε τρεις: στην ευστροφία, την ηθική και την κατάρτιση. Έπειτα, παρατηρεί ότι το ελληνικό σχολείο φιλοξενεί πια μεγάλο αριθμό μεταναστών, για τους οποίους δεν προηγήθηκε η απαραίτητη μέριμνα. Άρα, η ένταξη των παιδιών αυτών στην ελληνική μαθητική και όχι μόνο κοινότητα είναι απαραίτητη και θα επιτευχθεί με την καλλιέργεια της αποδοχής, της συλλογικότητας και την εξάλειψη των προκαταλήψεων. Συνεχίζει προτείνοντας τρόπους υλοποίησης του στόχου, όπως είναι το δημοκρατικό κλίμα και η ενίσχυση των μαθητικών κοινοτήτων. Ακόμη η διδασκαλία της γλώσσας, της ιστορίας, της παγκόσμιας λογοτεχνίας, η θρησκειολογία και η υλικοτεχνική υποδομή. Κλείνει το κείμενό του τονίζοντας την ανάγκη της αλλαγής. Β1. Αυτό που απαιτεί η παρούσα δύσκολη κοινωνικοοικονομική κατάσταση της Ευρώπης είναι η επαναξιολόγηση των προτεραιοτήτων. Οι άνθρωποι τα τελευταία χρόνια είχαν χάσει τον προσανατολισμό τους, τον στόχο τους, τα ιδανικά και τις αξίες τους. Η επικράτηση του χρήματος, ο ατομικισμός και η πλεονεξία καθόριζαν τα βήματα των περισσοτέρων. Σήμερα ένας αέρας ανανέωσης γίνεται αισθητός. Η παιδεία, η μόρφωση, η τέχνη απομακρύνουν τον άνθρωπο από το κυνήγι του υλικού ευδαιμονισμού και τον στρέφουν προς το συνάνθρωπο, τη συνεργασία, την ειρήνη. Β2. α) 1η-2η: Λοιπόν, που δηλώνει συμπέρασμα

2η-3η: όμως, που δηλώνει αντίθεση

3η-4η: λοιπόν, που δηλώνει συμπέρασμα

4η-5η: Σίγουρα, που δηλώνει βεβαιότητα και χρήση αντωνυμίας: τέτοιο

5η-6η: Ακόμη, που δηλώνει προσθήκη

6η-7η: Επιπρόσθετα, που δηλώνει προσθήκη

7η-8η: Συμπερασματικά, που δηλώνει συμπέρασμα

β) επίσης: προσθήκη, τέλος: προσθήκη

Β3. Ενεργητική σύνταξη

Είναι καιρός, λοιπόν, να ληφθούν οι απαραίτητες πρωτοβουλίες, να αναδειχθεί ένα νέο μοντέλο εκπαίδευσης, από το οποίο θα διευρυνθούν οι υφιστάμενοι στόχοι και ταυτόχρονα θα κατασταθεί φάρος πολιτισμού σε όλο τον κόσμο.

Β4. Είναι ελλειπτικός, αποτελείται από δύο ονοματικά σύνολα, έχει σχόλιο στο θαυμαστικό, χρησιμοποιεί την αναφορική και την ποιητική λειτουργία της γλώσσας, είναι κατατοπιστικός κι ελκυστικός. Β5. α) χρήση παραδειγμάτων προς επεξήγηση

β) Επίκληση στο συναίσθημα, οικειότητα, καλεί τον αναγνώστη σε προβληματισμό.

23

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος: Αξιότιμο ακροατήριο,

Πρόλογος: Διανύουμε μία περίοδο κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών μεταβολών και όπως είναι αναμενόμενο ο ρόλος της εκπαίδευσης χρειάζεται καινοτόμες αλλαγές, για να ικανοποιηθούν οι νέες ανάγκες. Η διαπολιτισμικότητα συνδυάζεται με την παρουσία αλλοδαπών μαθητών στα σχολεία μας και ο όρος παραπέμπει σχεδόν αυτονόητα στην εκπαίδευση των μαθητών αυτών.

Κύριο μέρος:

Α’ ζητούμενο: οι στόχοι του νέου σχολείου • Να παρέχει γνώσεις και να συμβάλλει στην πνευματική ανάπτυξη των νέων • Να καλλιεργούνται οι ιδιότητες και οι δεξιότητες των μαθητών • Στο πλαίσιο της ομαδικής ζωής να καλλιεργεί και να αναπτύσσει συναισθηματικά τους μαθητές και της διαπροσωπικές σχέσεις • Να συντελεί στην κοινωνικοποίηση των νέων • Να διδάσκει κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς • Να σφυρηλατεί τη δημοκρατική συνείδηση • Να απελευθερώνει το άτομο από αναχρονιστικές προλήψεις και δεισιδαιμονίες • Να καλλιεργεί την ισότητα και τη δικαιοσύνη • Να εξαλείφει ρατσιστικές αντιλήψεις και φανατισμούς Μεταβατική παράγραφος: Το σημερινό σχολείο λοιπόν αλλάζει και ένα από τα νέα στοι χεία που πρέπει να ενσωματωθούν σε αυτό είναι η διαπολι τισμικότητα. Β’ ζητούμενο: η ανάγκη ύπαρξης της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης • Μεγάλη εισροή μεταναστών την τελευταία δεκαετία • Πολιτισμική/πληθυσμιακή κινητικότητα • Εισροή παλιννοστούντων Ελλήνων • Η παρουσία αλλοδαπών μαθητών είναι πια κύριο γνώρισμα της σχολικής τάξης • Αναφαίρετο δικαίωμα η εκπαιδευτική ένταξη των αλλόγλωσσων παιδιών • Εξάλειψη διακρίσεων και ρατσιστικών συμπεριφορών • Καλλιέργεια κι εξάσκηση των μαθητών στην ισότητα

Επίλογος: Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, λοιπόν, οφείλει να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις προσαρμόζοντας τη δομή και τον προσανατολισμό του. Ευχαριστώ για το χρόνο σας

24


2. Η πληροφορική στην εκπαίδευση

4ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ο... μαυροπίνακας που θα βάλει τέλος στην κιμωλία Βρισκόμαστε προ των πυλών μιας μεγάλης εκπαιδευτικής επανάστασης που θα είναι, βέβαια, ψηφιακή. Το μάθημα στην τάξη θα γίνει κάτι πολύ διαφορετικά από ό,τι έχουμε ως τώρα όλοι μας γνωρίσει. Ιντερνετ, προσωπικοί υπολογιστές, e-books θα μπαίνουν όλο και περισσότερο στη μαθητική ζωή, προσφέροντας τεράστιες ευκαιρίες μάθησης και νέους, καλύτερους τρόπους, αφομοίωσης της γνώσης, αλλά θα παραγάγουν όμως και νέους, όχι ευκαταφρόνητους, κινδύνους. Καινούργια ζητήματα θα τεθούν, όπως η ισότητα ευκαιριών σε αυτό που ονομάζεται «ψηφιακός γραμματισμός», με τα παιδιά που διαθέτουν ήδη υπολογιστή στο σπίτι να έχουν σημαντικό προβάδισμα αλλά και η δημιουργία, για πρώτη φορά σε τέτοιον βαθμό, δασκάλων και καθηγητών δύο ταχυτήτων. Οι καλοί γνώστες χειρισμού των υπολογιστών θα γίνουν οι καινούργιοι «ήρωες» των παιδιών, ενώ οι μη έχοντες την παραμικρή επαφή με το αντικείμενο ενδέχεται να αισθανθούν ότι περιθωριοποιούνται.

Τα e-books Στα σχολεία υπάρχουν ήδη κάποιοι υπολογιστές, στα λεγόμενα εργαστήρια πληροφορικής, ενώ φέτος εισήχθησαν - με απόφαση της προηγούμενης κυβέρνησης - τα περίφημα netbooks της Α´ Γυμνασίου, όχι χωρίς παρατράγουδα. Τα e-books, αργά ή γρήγορα, θα αποδειχθούν πιο ευέλικτα από τα netbooks, επίσης πιο φθηνά από τα εκτυπωμένα σχολικά εγχειρίδια και θα απαλλάξουν τους μαθητές από τη βαριά σάκα. Επίσης, το περιεχόμενό τους θα ελέγχεται πιο εύκολα από αυτό των netbooks. Πριν όμως από το e-book, οι μαθητές του δημόσιου σχολείου φαίνεται ότι θα δούν στο πολύ κοντινό μέλλον- ένα άλλο «μαγικό» εργαλείο στις τάξεις τους. Είναι ο λεγόμενος διαδραστικός πίνακας, επί το αγγλικότερον interactive board ή απλώς smartboard (έξυπνος πίνακας). Θα βάλει τέλος στην κιμωλία και θα έχει εκπληκτικές δυνατότητες: θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κοινός πίνακας για γράψιμο, αλλά και η οθόνη, με προβολή εικόνας και ήχου και σύνδεση στο Ίντερνετ. Ό,τι «γράφεται» πάνω του θα μπορεί να μαγνητοσκοπείται και ο μαθητής θα μπορεί από το σπίτι του να ξαναβλέπει το μάθημα όσες φορές και όσο γρήγορα ή αργά θέλει. Μανώλης Πιμπλής, εφημ. «Θεσσαλονίκη», 22-11-2010

25



Για την προετοιμασία μιας εργασίας στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψή του με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του. (80-100 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Ποιο είδος συλλογισμού ακολουθεί ο συγγραφέας στην 1η παράγραφο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5

2. Το παραπάνω άρθρο, δημοσιευμένο στον ημερήσιο τύπο ακολουθεί τον τρόπο ανάπτυξης της «ανεστραμμένης πυραμίδας». Να δικαιολογήσετε αυτόν τον τρόπο ανάπτυξης με παραδείγματα μέσα από το κείμενο. Μονάδες 6

3. «Ο... μαυροπίνακας που θα βάλει τέλος στην κιμωλία»: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του παραπάνω τίτλου του άρθρου που σας δόθηκε; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 6

4. Να συγκρίνετε τα χαρακτηριστικά του δημοσιογραφικού λόγου (του άρθρου) με αυτά του δοκιμίου αναφέροντας τρεις (3) διαφορές τους. Μονάδες 6

5. Ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί κυρίως γ’ πρόσωπο, αλλά καταφεύγει και στη χρήση του α’ ρηματικού προσώπου. Για ποιους λόγους πιστεύετε ότι καταφεύγει στην εναλλαγή αυτή;

Μονάδες 6

6. ευκαταφρόνητους, περιθωριοποιούνται, ευέλικτα: Να γράψετε από ένα συνώνυμο κι από ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 6

Γ.

«Οι καλοί γνώστες χειρισμού των υπολογιστών θα γίνουν “ήρωες” των παιδιών, ενώ οι μη έχοντες την παραμικρή επαφή με το αντικείμενο ενδέχεται να αισθανθούν ότι περιθωριοποιούνται». Με αφορμή την παραπάνω άποψη να γράψετε ένα δοκίμιο πειθούς στο οποίο θα αναφέρεστε στα πλεονεκτήματα, αλλά και στα μειονεκτήματα της χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην εκπαίδευση. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

26


Α παντήσεις Α. Ο αρθρογράφος προσεγγίζει τις εξελίξεις ψηφιακού επίπεδου, που θα αλλάξουν τον τρόπο διδασκαλίας και μόρφωσης. Αρχικά, σημειώνει ότι πλησιάζει η αλλαγή στην εκπαίδευση και ότι διαδικτυακά εργαλεία και ηλεκτρονικοί υπολογιστές θα χρησιμοποιηθούν, προβάλλοντας παράλληλα την ύπαρξη κινδύνων όπως την ανισότητα ανάμεσα σε μαθητές και καθηγητές, οι οποίοι δεν είναι καλοί γνώστες του ηλεκτρονικού υπολογιστή και του διαδικτύου. Έπειτα, υπενθυμίζει την ύπαρξη κάποιων υπολογιστών στα σχολεία και συμπεραίνει ότι τα ηλεκτρονικά βιβλια θα διευκολύνουν τους μαθητές, ενώ εξαίρει το διαδραστικό πίνακα που θα προσφέρει μεγάλες δυνατότητες στους χρήστες του. Β1. Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραγωγικό συλλογισμό. Ξεκινά από μια γενική και αφηρημένη έννοια (πλησιάζει η ψηφιακή εκπαιδευτική επανάσταση ➙ μείζων προκείμενη), στη συνέχεια περιορίζει τη γενική έννοια (αλλαγές στο μάθημα στην τάξη, ίντερνετ, η/υ, e-books ➙ ελάσσων προκείμενη) και καταλήγει ειδικότερα στο συμπέρασμα ότι θα προσφερθούν καλύτερες ευκαιρίες μάθησης, αλλά ελλοχεύουν και κίνδυνοι. Ας σημειωθεί, ότι το συμπέρασμα δε βρίσκεται σε ξεχωριστή πρόταση - κατακλείδα, αλλά στην ίδια φράση με την ελάσσων προκείμενη. Β2. Στο συγκεκριμένο άρθρο ο δημοσιογράφος συνοψίζει το γεγονός που σχολιάζει - εκθέτει στον τίτλο της είδησης (Ο... μαυροπίνακας που θα βάλει τέλος στην κιμωλία) και δηλώνει το θέμα (με μεταφορικό τρόπο). Στις δύο πρώτες παραγράφους δηλώνει τα γεγονότα περιληπτικά («Βρισκόμαστε προ των πυλών... κινδύνους» και «καινούργια ζητήματα... περιθωριοποιούνται»), ενώ στην τρίτη παράγραφο και έπειτα διηγείται αναλυτικά τις λεπτομέρειες και τα σχόλια που απαρτίζουν την είδηση (Στα σχολεία... των netbooks» και «Πριν όμως... αργά θέλει». Άρα ακολουθεί αυτό που στη δημοσιογραφία ονομάζεται «ανεστραμμένη πυραμίδα». Β3. Ο συγκεκριμένος τίτλος έχει τα εξής χαρακτηριστικά: Γίνεται χρήση της συνυποδηλωτικής γλώσσας, δηλαδή ο τίτλος είναι μεταφορικός και έχει και αποσιωπητικά για να εκφράσει την έκπληξη, για έμφαση, για να προσελκύει το ενδιαφέρον του δέκτη. Επίσης, είναι απλός και χιουμοριστικός (ο μαυροπίνακας θα βάλει τέλος στην κιμωλία) και εκφράζει τη θέση του αρθρογράφου όπως θα αναπτυχθεί στο κείμενο. Β4. Το άρθρο αναφέρεται στην επικαιρότητα, απέχει από τη λογοτεχνία και είναι πιο σύντομο από το δοκίμιο που δεν έχει επικαιρικό χαρακτήρα (ο χαρακτήρας του είναι διαχρονικός), έχει μεγαλύτερη έκταση και διαθέτει στοιχεία λογοτεχνικά, επιστημονικά, φιλοσοφικά. Β5. Ο συγγραφέας κάνει χρήση α’ ρηματικού προσώπου (α’ πληθυντικό ➙ βρισκόμαστε, έχουμε... γνωρίσει) που προσδίδει στο λόγο ζωντάνια, δημιουργεί κλίμα οικειότητας, δηλώνει αμεσότητα, καθολικότητα, ώστε με έμμεσο τρόπο να υποβάλλει την προσωπική του άποψη και να ενεργοποιήσει τον αναγνώστη να διαβάσει το κείμενό του, θεωρώντας ότι το θέμα που προσεγγίζει αφορά όλους.

27

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Β6. ευκαταφρόνητους = ασήμαντους ≠ σημαντικούς

περιθωριοποίηση = παραμερίζονται ≠ ενσωματώνονται

ευέλικτα = εύχρηστο (εδώ) ≠ δύσχρηστα

Γ. Πρόλογος

Η χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής κατά την τελευταία δεκαετία. Η κοινωνία όμως διακρίνεται σε δύο μέρη: στους μικρούς ηλικιακά που είναι εξοικειωμένοι με τη χρήση των υπολογιστών, εφόσον «μεγάλωσαν» μαζί τους, και στους μεγαλύτερους ηλικιακά, οι οποίοι με δυσκολία μπορούν να προσαρμοστούν στη χρήση ενός υπολογιστή ή να αντιληφθούν τη χρησιμότητά του.


Ερώτημα α’: Πλεονεκτήματα χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών στην εκπαίδευση 1. Πολύπλευρη ενημέρωση –διασταύρωση γνώσεων από τους ίδιους τους μαθητές – πρόσβαση σε βιβλιοθήκες, πανεπιστήμια και μουσεία σε όλο τον κόσμο 2. Επικοινωνία και ανταλλαγή απόψεων με άλλους μαθητές 3. Ο δάσκαλος μπορεί να βοηθάει ταυτόχρονα πολλούς μαθητές, αλλά και τον καθένα χωριστά 4. Αποφυγή αποστήθισης και κατανόηση του αντικειμένου εφόσον αυτό προκύπτει από προσωπική έρευνα των μαθητών

Ερώτημα β’: Μειονεκτήματα χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών στην εκπαίδευση 1. Ψυχρότητα και αποξένωση μαθητή – δασκάλου, αλλά και των συμμαθητών μεταξύ τους 2. Το σχολείο αποκτά ρόλο μόνο συμβουλευτικό και χάνει τον παιδαγωγικό του ρόλο 3. Ο μαθητής κατακλύζεται από πληροφορίες τις οποίες δεν μπορεί να επεξεργαστεί και να αποφασίσει ποιες θα αφομοιώσει και ποιες θα απορρίψει 4. Απειλείται η εθνική γλώσσα και η επικοινωνία γίνεται απρόσωπη και επιφανειακή

28

Επίλογος

Συνεπώς, εξάγεται το συμπέρασμα ότι οι νέοι πρέπει να χειρίζονται καλά τους υπολογιστές λόγω της χρησιμότητάς τους στην εξελιγμένη κοινωνία, με βασική προϋπόθεση όμως την ορθολογική χρήση τους. Στην επίτευξη της προϋπόθεσης αυτής οφείλει να συμβάλει κυρίως το σχολείο κατά τη διαδικασία της διδασκαλίας μέσω υπολογιστών.


5ο Κριτήριο Αξιολόγησης (Κείμενο) Χωρίς τις νέες τεχνολογίες, χωρίς την πληροφορική και τις ποικίλες εφαρμογές της στην «κοινωνία των πληροφοριών» όπου ζούμε, στην κοινωνία ιδίως του 21ου αιώνα, δεν μπορεί να νοηθεί ανάπτυξη της παιδείας. Ήδη έχουν αρχίσει να εισάγονται σταδιακά, με αργούς ακόμη ρυθμούς και μεγάλη καθυστέρηση, οι νέες τεχνολογίες στην ελληνική Εκπαίδευση. Τα οφέλη που αναμένονται για την Παιδεία μας, εφόσον εφαρμοσθούν σωστά προγράμματα με κατάλληλο εκπαιδευτικό λογισμικό, είναι κυρίως τα εξής: α) Δυνατότητα αναζήτησης ποικίλων και μεγάλης κλίμακας πληροφοριών μέσα από την πρόσβαση σε διάφορες Τράπεζες Δεδομένων. Το να μπορεί να μπει κανείς σε μεγάλες βιβλιοθήκες, ξένες αλλά και ελληνικές πλέον, και να αντλήσει τις πληροφορίες που χρειάζεται, να μελετήσει άρθρα σε περιοδικά και δυσεύρετα με άλλον τρόπον δημοσιεύματα και το να μπορεί να έχει πρόσβαση στη διεθνή βιβλιογραφία με θεματική βάση και με λέξεις-κλειδιά είναι μια κατάκτηση που αίρει ανυπέρβλητες δυσκολίες τις οποίες αντιμετωπίζουν οι σπουδαστές αλλά και οι μελετητές επί εκατοντάδες χρόνια. β) Χρησιμοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων με την τεχνολογία των πολυμέσων (συνδυασμός κειμένου - εικόνας - ήχου). Η τεχνολογία αυτή δίνει τη μοναδική δυνατότητα στον μαθητή να προσεγγίσει και να επεξεργασθεί σύνθετες πληροφορίες με ποικίλους συνδυασμούς και δυνατότητες. Με αυτή την τεχνολογία τα πολιτισμικά ή εθνικά μαθήματα του εκπαιδευτικού συστήματος μιας χώρας μπορούν να διδαχθούν με νέους ελκυστικούς, ανανεωμένους και ουσιαστικούς τρόπους που και τα αντικείμενα αυτά καθ’ εαυτά αναδεικνύουν στη συνείδηση του μαθητή και επιτρέπουν μια άμεση προσωπική συνεργασία του (διαδραστική λειτουργία) με το πρόγραμμα και όχι μια απλή παθητική προσέγγιση. Έτσι διδάσκοντας την ιστορία μιας περιόδου, μπορείς μαζί με τις πληροφορίες για τα γεγονότα και τα πρόσωπα να παρουσιάζεις χάρτες, πορείες, σχέσεις, παράλληλα γεγονότα της ιστορίας γειτονικών χωρών ή, σε πολιτιστικό επίπεδο, να δίνεις συγχρόνως πληροφορίες για τη λογοτεχνία, τις επιστήμες, τις τέχνες, την παράδοση, τη θρησκεία, τη γλώσσα ενός λαού με εικόνα, με ήχο και φυσικά με κείμενο. Τέτοια προγράμματα μπορούν να εκπονηθούν στα πολιτισμικά μαθήματα, στα μαθήματα αισθητικής καλλιέργειας και στα μαθήματα γνώσεων. Διάφορες τεχνικές μπορούν να εξασφαλίσουν και αντικειμενικούς τρόπους αξιολόγησης της γνώσης (αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης) που θα διευκολύνουν την Εκπαίδευση. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι με τέτοια προγράμματα το Σχολείο και γενικότερα η Εκπαίδευση και η παρεχόμενη Παιδεία μπορούν να αποκτήσουν ξανά το ενδιαφέρον που χρειάζεται για να προσελκύσουν την αγάπη και την ουσιαστική συμμετοχή των μαθητών. Εξίσου σημαντικό είναι ότι τέτοια προγράμματα είναι βέβαιο ότι μπορούν να αποτελέσουν την αφετηρία μιας ριζικής ανανέωσης τού εκπαιδευτικού συστήματος της Ελλάδος και την επαναλειτουργία του σε νέες βάσεις.

29


Θίξαμε μέχρι τώρα μερικές από τις θετικές πλευρές των νέων τεχνολογιών. Θα ’πρεπε όμως να επισημάνουμε και προβλήματα, μεγαλύτερα ή μικρότερα, που γεννώνται. Μερικά από αυτά σε σχέση με την Εκπαίδευση είναι: α) Με την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στο Σχολείο αλλάζει άρδην και ο ρόλος τού δασκάλου και γενικότερα του εκπαιδευτικού. Μέχρι σήμερα δάσκαλος και σχολικά βιβλία ήταν η κύρια πηγή πληροφοριών. Εφεξής ο δάσκαλος θα έχει ως πρόσθετο ρόλο να επιλέξει τα κατάλληλα προγράμματα, να οργανώσει τη χρήση τους μέσα και έξω από την τάξη, να ελέγξει τις αξιολογήσεις των μαθητών του, να εξηγήσει δύσκολα ή δυσνόητα σημεία, να παραπέμψει σε πρόσθετη συμβατική ή ηλεκτρονικά προσπελάσιμη βιβλιογραφία και γενικά θα πρέπει παράλληλα με κάποια μορφή συμβατικού μαθήματος να κατευθύνει και την εκμάθηση με προγράμματα. Ερώτημα: Είναι ο Έλληνας εκπαιδευτικός έτοιμος για τον νέο του ρόλο; Απάντηση: Χρειάζεται να συμπληρωθεί ο τρόπος κατάρτισής του στα ΑΕΙ με τη διδακτική μέσω προγραμμάτων και με την καθοδηγητική των μαθητών βάσει των νέων τεχνολογιών. Αυτό δεν έχει ακόμη γίνει στα ελληνικά ΑΕΙ. β) Η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών προϋποθέτει την ύπαρξη αξιόλογων και αξιόπιστων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Απαιτούνται ποιοτικά προγράμματα, έγκυρα επιστημονικώς και κατάλληλα παιδαγωγικώς. Κι εδώ είναι το μείζον πρόβλημα. Η πράξη έχει δείξει ότι έχουν παραχθεί μερικά λίγα σε αριθμό θαυμαστά προγράμματα, αλλά έχει υπάρξει κι ένα μεγάλο πλήθος πρόχειρων, εμπειρικών, ελάχιστα χρήσιμων έως και αποπροσανατολιστικών προγραμμάτων, που είναι προϊόντα βιασύνης και επιδίωξης εύκολου κέρδους και το κυριότερο: προϊόντα που έχουν κατασκευαστεί ερήμην των ειδικών. γ) Χρειάζεται ακόμη αρκετή έρευνα και ενασχόληση με το πρόβλημα των μεθόδων αξιοποίησης αυτών των προγραμμάτων ιδίως μέσα στην τάξη. Τέτοια και άλλα προβλήματα υπάρχουν ήδη και θα εμφανιστούν ίσως περισσότερα στο μέλλον. Ωστόσο ένα είναι σίγουρο: ότι Παιδεία χωρίς τις νέες τεχνολογίες θα είναι κάτι το αδιανόητο για τα αμέσως επόμενα χρόνια και στην Ελλάδα. Και ότι νέες ημέρες έρχονται για καλύτερη γνωριμία και κατανόηση των ανθρώπων μέσα από τα επιτεύγματα του πνευματικού πολιτισμού, εκείνης δηλαδή της πλευράς της Παιδείας που εξυψώνει τον άνθρωπο, τον διαφοροποιεί ως εθνική πολιτισμική οντότητα και συγχρόνως τον ενώνει με τους άλλους ανθρώπους στο επίπεδο μιας πανανθρώπινης οικουμενικής καλλιέργειας και ουσιαστικής συνάντησης ανθρώπου με άνθρωπο. Γ. Μπαμπινιώτης, εφημ. «Το Βήμα», 3-12-2000

30




Μονάδες 25

Β.

1. «Το σημαντικότερο όμως είναι ότι με τέτοια προγράμματα το Σχολείο και γενικότερα η Εκπαίδευση και η παρεχόμενη Παιδεία μπορούν να αποκτήσουν ξανά το ενδιαφέρον που χρειάζεται για να προσελκύσουν την αγάπη και την ουσιαστική συμμετοχή των μαθητών»: Με ποιους τρόπους πιστεύετε ότι μπορεί να επιτευχθεί η συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία; Να αναπτύξετε την άποψή σας σε μια παράγραφο 70-80 λέξεων. Μονάδες 12

2. Να δώσετε έναν τίτλο στο κείμενο κάνοντας χρήση είτε της αναφορικής είτε της ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας. Μονάδες 3

3. ωστόσο, και, δηλαδή: Ποια νοηματική σχέση εκφράζει η χρήση καθεμιάς από τις παραπάνω λέξεις στην τελευταία παράγραφο του κειμένου;

Μονάδες 6

4. εφαρμογές, αξιολογήσεις: Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη και να σχηματίσετε από το β’ συνθετικό της κάθε λέξης μία νέα σύνθετη λέξη. Μονάδες 4

5. επιλέγω: Να γράψετε τέσσερα νέα σύνθετα ρήματα που έχουν ως β’ συνθετικό το ρήμα λέγω και να σχηματίσετε προτάσεις με αυτά. Μονάδες 10

Γ.

Ως μέλος του Δεκαπενταμελούς Συμβουλίου του Λυκείου σας, αποφασίζετε να γράψετε μια επιστολή σε μεγάλη εταιρεία ηλεκτρονικών υπολογιστών, προκειμένου να προμηθεύσει το σχολείο σας με νέους υπολογιστές. Στην επιστολή σας να αναφέρετε τους λόγους, για τους οποίους πιστεύετε ότι η Πληροφορική αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της διδασκαλίας και της μάθησης στο σύγχρονο σχολείο. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

31


Α παντήσεις Α. Η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην ελληνική εκπαίδευση έχει ωφέλειες, ταυτόχρονα όμως δημιουργεί και κάποια προβλήματα. Ως ωφέλειες μπορούν να θεωρηθούν οι εξής: πρώτον, διευκολύνεται η πρόσβαση σε βιβλιοθήκες και βιβλιογραφία παγκοσμίως• επιπλέον, χρησιμοποιούνται εκπαιδευτικά προγράμματα που αξιοποιώντας τα τεχνολογικά μέσα όχι μόνο κάνουν το μάθημα πιο ευχάριστο και πιο ενδιαφέρον, αλλά και συντελούν στην ανανέωση του εκπαιδευτικού συστήματος. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλεφθούν και τα προβλήματα που δημιουργούνται. Πιο συγκεκριμένα, ούτε ο έλληνας εκπαιδευτικός είναι ακόμα καταρτισμένος, ώστε να κάνει χρήση των τεχνολογικών μέσων στο καθημερινό έργο του, ούτε όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα που υπάρχουν πληρούν τις προϋποθέσεις, ώστε να βοηθήσουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Βέβαια, αν η Παιδεία θέλει να εκπληρώσει την αποστολή της, που είναι η κοινωνικοποίηση του ανθρώπου μέσα στο περιβάλλον μιας παγκόσμιας κοινωνίας, πρέπει να μπορέσει να αξιοποιήσει γόνιμα τις νέες τεχνολογίες. Β1. Οι μαθητές, ζώντας σε μια κοινωνία που τους παρέχει ελευθερίες, δεν μπορούν να δεχτούν ότι μόνο ο δάσκαλος καθορίζει την παρεχόμενη γνώση. Θέλουν να συμμετέχουν και οι ίδιοι ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Αυτό μπορεί να γίνει με τη βοήθεια εκπαιδευτικών προγραμμάτων που αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες κι επιτρέπουν την πιο άμεση συμμετοχή των μαθητών. Έτσι, ο ίδιος ο μαθητής μπορεί να επιλέγει ποιες πληροφορίες θα κρατήσει μέσα από ένα πλήθος που του παρέχονται. Επιπλέον, μαθαίνει να λειτουργεί μέσα σε ομάδες, όπου όλοι είναι ίσοι κι ο δάσκαλος ασκεί έναν συμβουλευτικό περισσότερο, παρά καθοδηγητικό, ρόλο. Με αυτόν τον τρόπο μαθαίνει να ενεργεί μέσα σε ένα μαθητοκεντρικό πλέον περιβάλλον. Β2. «Νέες τεχνολογίες και εκπαίδευση». Β3. ωστόσο: εκφράζει αντιθετική σχέση, και: εκφράζει προσθήκη, δηλαδή: εκφράζει διασάφηση–επεξήγηση. Β4. εφαρμογές < επί + αρμόζω ➻ προσαρμογή

αξιολογήσεις < άξιος + λόγος ➻ δικαιολόγηση

Β5. επιλέγω > διαλέγω, αντιλέγω, εκλέγω, προλέγω.

32

Το επάγγελμα που διάλεξε θα του προσφέρει κοινωνική καταξίωση.

Δεν αντιλέγω σε αυτά που λες, αλλά άκουσε και τη δική μου άποψη.

Τον προηγούμενο μήνα εξελέγη το νέο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας.

Όπως προείπα, χρειάζονται άμεσα μέτρα για την καταστολή της εγκληματικότητας.

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Πρόλογος

Αξιότιμοι κύριοι

Στην προσπάθειά μας να αναβαθμίσουμε τη σχολική εκπαίδευση απευθυνόμαστε σε εσάς, οι οποίοι ως ειδικοί μπορείτε να μας συστήσετε τα κατάλληλα ηλεκτρονικά μέσα για την οργάνωση των μαθημάτων μας σύμφωνα με τις σύγχρονες ανάγκες της μάθησης. Αντιλαμβανόμαστε ότι η εκπαιδευτική διαδικασία απαιτεί πλέον την παρουσία και χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, ώστε να επιτυγχάνεται η εξοικείωσή μας με την τεχνολογία.

Κύριο μέρος 1. Νέος τρόπος διδασκαλίας που κάνει τη διαδικασία μάθησης πιο ενδιαφέρουσα, ενώ οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να συνεργάζονται 2. Αυξάνονται οι πηγές πληροφόρησης και ενημέρωσης – διασταύρωση πληροφοριών – καλλιέργεια κριτικής σκέψης, αφαιρετικής ικανότητας 3. Εξοικείωση μαθητών με την τεχνολογία – αφομοίωση του τεχνοκρατικού χαρακτήρα της εποχής 4. Επικαιροποίηση – ανανέωση διδακτέας ύλης 5. Αμεσότητα πληροφοριών και δυνατότητα αποθήκευσης όγκου υλικού 6. Ο δάσκαλος δεν είναι πια αυθεντία, αλλά γίνεται σύμβουλος των παιδιών 7. Αποφυγή αποστήθισης, μηχανιστικών τρόπων μάθησης

Επίλογος

Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι στην εκπαιδευτική διαδικασία μπορούν να συνδυαστούν οι παραδοσιακές μέθοδοι μετάδοσης της γνώσης με τα σύγχρονα μέσα. Απαιτείται, όμως, προσπάθεια από ολόκληρη την εκπαιδευτική κοινότητα, ώστε εκπαιδευτικοί και μαθητές να αποδεχτούν την ανάγκη αναβάθμισης της διδασκαλίας χωρίς προκαταλήψεις και αντιδράσεις απέναντι στην καινοτομία.

33


3. Διαδίκτυο

6ο Κριτήριο Αξιολόγησης Μέρος της νεανικής ταυτότητας το ίντερνετ Έφηβοι και διαδίκτυο πάνε μαζί. Το διαδίκτυο αποτελεί κομμάτι της νεανικής κουλτούρας, όπως το κινητό ή όπως κάθε μέσο της τεχνολογίας σύγχρονης ή παλαιάς. Αποτελεί πλέον μέρος της ταυτότητάς τους. Το λεξιλόγιο της εφηβικής κουλτούρας περιλαμβάνει νέους διαδικτυακούς όρους, όπως σερφάρω, πλοηγούμαι, κάνω τσατ, αλλά και μία νέα γραφή, την οποία χειρίζονται με μεγάλη ευκολία οι έφηβοι και με μεγάλη δυσκολία οι μεγάλοι. Αυτός ο νέος τρόπος επικοινωνίας αποτελεί αποκλειστικότητα των εφήβων. Είναι το κρυφό καταφύγιό τους, στο οποίο καταφεύγουν, όταν δεν θέλουν να μοιραστούν τα μυστικά τους με τους μεγάλους ή όταν θέλουν να μοιραστούν τις αγωνίες τους με τους φίλους τους. Είναι η εικόνα τους. Το διαδίκτυο μπορεί να κρύψει ανασφάλειες και αναστολές μέσα από την ανωνυμία και να βοηθήσει το άνοιγμα της επικοινωνίας μεταξύ εφήβων που δυσκολεύονται στην κατά πρόσωπο επικοινωνία. Τα blog, τα νεανικά fora, facebook ή τα άλλα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν τους νέους χώρους συνάντησης των νέων. Μέσα από αυτούς αναπτύσσονται σχέσεις όχι μόνο σε στενά γεωγραφικά όρια αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο. Δημιουργούνται κοινότητες με κοινές ιδέες και κοινές αγωνίες. Συνήθως ο υπολογιστής είναι τοποθετημένος στο δωμάτιο του εφήβου και όχι στο σαλόνι, όπως η τηλεόραση. Αυτό σημαίνει ότι η χρήση του είναι προσωπική και όχι οικογενειακή. Σε αυτό το γεγονός οφείλονται και τα τεχνοφοβικά αντανακλαστικά μεγάλης μερίδας των γονιών. Δεν μπορούν να κυβερνήσουν τον κυβερνοχώρο που διαχειρίζονται τα παιδιά τους. Έτσι εκτοξεύουν επιχειρήματα που δαιμονοποιούν το διαδίκτυο. Είναι σύνηθες άλλωστε στις κοινωνίες να δαιμονοποιείται το άγνωστο και το καινούργιο. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κίνδυνοι. Αλλά δεν υπάρχουν ασφαλείς έρευνες που να καταλήγουν ότι οποιαδήποτε παραβατική συμπεριφορά των εφήβων οφείλεται στο διαδίκτυο. Παρόμοιες πολιτιστικές αναταράξεις προκάλεσαν κατά καιρούς όλα τα μέσα της τεχνολογίας. Το διαδίκτυο είναι ένα απέραντο παζάρι, το οποίο απαιτεί γνώση των κανόνων λειτουργίας. Απαιτεί αυτορρύθμιση από όλες τις ηλικίες. Αυτό σημαίνει ότι δάσκαλοι, γονείς και νέοι συνεργάζονται δημιουργώντας συνεκτικές ομάδες δράσης μέσα στο σχολείο αλλά και στην κοινωνία. Μόνον έτσι θα μπορέσουμε να περάσουμε από το «ψηφιακό χάσμα» στην «ψηφιακή αλληλεγγύη», η οποία θα δημιουργήσει τις συνθήκες μιας γόνιμης συνύπαρξης ενηλίκων και εφήβων. Σοφία Ασλανίδου, εφημ. «Θεσσαλονίκη», 22-11-2010

34



Στο πλαίσιο μιας εργασίας, διαβάσατε το παραπάνω κείμενο κι επιθυμείτε να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. Να γράψετε την περίληψή του. (80-100 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Να γράψετε ένα πλαγιότιτλο για κάθε παράγραφο του κειμένου.

Μονάδες 10

2. Να βρείτε τη δομή της 2ης παραγράφου καθώς και το είδος συλλογισμού που χρησιμοποιείται στη συγκεκριμένη παράγραφο.

Μονάδες 8

3. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το κείμενο που διαβάσατε; Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά του τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με παραδείγματα μέσα από το κείμενο. Μονάδες 8

4. λεξιλόγιο, τεχνοφοβικά: να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους και με το κάθε συνθετικό να σχηματίσετε μια νέα σύνθετη λέξη. Μονάδες 4

5. Να βρείτε πέντε εκφράσεις του μεταφορικού λόγου που χρησιμοποιεί η συγγραφέας στο κείμενο. Τι πετυχαίνει με τη χρήση τους;

Μονάδες 5

Γ.

Ο αρχισυντάκτης της σχολικής εφημερίδας σάς ζητά να γράψετε ένα άρθρο για το επόμενο φύλλο της στο οποίο θα αναφέρεστε στις αιτίες που το διαδίκτυο μετατράπηκε σε «μέρος της νεανικής ταυτότητας» και στους τρόπους με τους οποίους οι ενήλικες (δάσκαλοι, γονείς) θα προσεγγίσουν τους νέους μέσω του διαδικτύου, ώστε το διαδίκτυο να τους ενώνει αντί να τους χωρίζει. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

35


Α παντήσεις Α. Η αρθρογράφος πραγματεύεται τη σύνδεση της ταυτότητας των νέων ανθρώπων με το διαδίκτυο. Επισημαίνει ότι αυτό έγινε στοιχείο της ζωή και συμπεριφοράς των νέων, ιδιαίτερα το λεξιλόγιό του, και ότι προσφεύγουν σε αυτό για ν’ απομακρυνθούν από τους ενήλικες ή να επικοινωνήσουν με ανθρώπους της ηλικίας τους παγκοσμίως. Έπειτα, η αρθρογράφος παρατηρεί ότι το διαδίκτυο χρησιμοποιείται προσωπικά από τον έφηβο και όχι από ολόκληρη την οικογένεια μαζί και ότι οι γονείς λόγω άγνοιας αποδοκιμάζουν τη χρήση του. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υπάρχει επικινδυνότητα, αλλά δεν οδηγεί σε παραβατικές συμπεριφορές και προτείνει τη συνεργασία όλων, ιδιαίτερα εκπαιδευτικών, γονέων και νεαρότερων, ώστε να εξομαλυνθεί η συμβίωσή τους. Β2. 1η παράγραφος ➙ Τίτλος: 2η παράγραφος ➙ Τίτλος: 3η παράγραφος ➙ Τίτλος: 4η παράγραφος ➙ Τίτλος: 5η παράγραφος ➙ Τίτλος:

Το διαδίκτυο ως μέρος της νεανικής συμπεριφοράς και η χρήση του λεξιλογίου από τους νέους. Το διαδίκτυο ως μέσο διαφοροποίησης και τρόπος επικοινωνίας. Η τεχνοφοβική αντιμετώπιση του διαδικτύου από τους γονείς. Η ακινδυνότητα του διαδικτύου. Η συνεργασία ως μέσο υπέρβασης του «ψηφιακού χάσματος».

Β2. Η δομή της 2ης παραγράφου είναι: Αυτός ο τρόπος... των εφήβων ➙ Θεματική πρόταση. Είναι το κρυφό... κοινές αγωνίες. ➙ Λεπτομέρειες/Σχόλια. Δεν έχει.

Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραγωγικό συλλογισμό. Ξεκινά από την γενική και συγκεκριμένη θέση ότι το διαδίκτυο ως τρόπος επικοινωνίας αποτελεί αποκλειστικότητα των εφήβων. Στη συνέχεια αναλύει τη συγκεκριμένη θέση.

Β3. Το κείμενο ανήκει στο δημοσιογραφικό λόγο και είναι άρθρο. Δημοσιεύτηκε στον τύπο, δηλαδή σε εφημερίδα (στη «Θεσσαλονίκη», έχει συγκεκριμένη ημερομηνία), γράφτηκε από συνεργάτη της εφημερίδας (την κ. Ασλανίδου) και αναφέρεται σε επίκαιρο, κοινωνικό θέμα (το διαδίκτυο στη ζωή των εφήβων). Β4. λεξιλόγιο ➙ (α’ συνθ.) λέξη + (β’ συνθ.) λέγω λεξιπενία λογοτέχνης

τεχνοφοβικά ➙ (α’ συνθ.) τέχνη + (β’ συνθ.) φόβος τεχνοκριτικός κλειστοφοβία

Β5. Εκφράσεις μεταφορικού λόγου: «Έφηβοι και διαδίκτυο πάνε μαζί», «Το διαδίκτυο αποτελεί κομμάτι της νεανικής κουλτούρας...», «Σερφάρω...», «Κρυφό καταφύγιο», «Είναι η εικόνα τους...» Με αυτές η συγγραφέας προσδίδει στο λόγο της ζωντάνια, παραστατικότητα, αμεσότητα και κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

36

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος: Διαδίκτυο και χάσμα γενεών

Πρόλογος

Το διαδίκτυο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας μικρών και μεγάλων. Στις νεανικές, όμως, ηλικίες το μέσο αυτό επιδρά καθοριστικά στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της νοοτροπίας των χρηστών του.


Ερώτημα α’: Αίτια υιοθέτησης διαδικτύου από τους νέους 1. Αμεσότητα επικοινωνίας – αμφίδρομη επικοινωνία – ενημέρωση σε πραγματικό χρόνο 2. Πολλαπλή ενημέρωση – δυνατότητα σύνθεσης πληροφοριών –ελευθερία διαχείρισης πληροφοριών 3. Πολλές δυνατότητες ψυχαγωγίας (παιχνίδια, μουσική, ταινίες...) 4. Πρόσβαση σε απομακρυσμένες πηγές γνώσης και πληροφόρησης –κοσμοπολιτισμός

Ερώτημα β’: Τρόποι επικοινωνίας ενηλίκων – νέων μέσω του διαδικτύου 1. Συμμετοχή σε συλλογικές δραστηριότητες που προτείνονται μέσω Διαδικτύου 2. Εξοικείωση και χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην ιδιωτική και επαγγελματική ζωή των ενηλίκων 3. Συμμετοχή των ενηλίκων σε κοινωνικά δίκτυα (Facebook, Twitter), τα οποία είναι εύκολα στη χρήση και γίνονται αφετηρία και χώρος προβληματισμού

Επίλογος

Το «χάσμα των γενεών» έχει, λοιπόν, πάρει μια νέα μορφή και καθορίζεται από τη σχέση και την εξοικείωση των διαφορετικών γενεών με το Διαδίκτυο. Η κορύφωση του χάσματος αυτού μπορεί να αποτραπεί κυρίως με την προσαρμογή των μεγαλύτερων στα δεδομένα της σύγχρονης εποχής.

37


7ο Κριτήριο Αξιολόγησης «Ο δικός μας» Mr Facebook Η φωνή είχε την αστάθεια της ειλικρινούς αγωνίας. «Το netbook μου έχει ιό» είπε και όρμησε στο τηλέφωνο να ζητήσει βοήθεια. Σε λίγο, δύο συμφοιτήτριες, στενές φίλες, κατέφθασαν στο σπίτι με τα δικά τους λάπτοπ και όλες μαζί με τη βοήθεια του chat στο Facebook βρήκαν τη θεραπεία. Κάπως έτσι απεφεύχθη ο «νεκρός χρόνος». Οι ώρες, δηλαδή, που η 20χρονη θα έπρεπε να ζήσει χωρίς να έχει επαφή με το δημοφιλέστερο site κοινωνικής δικτύωσης. Εξάρτηση; Καθημερινή συνήθεια; Ή απλώς κανονικότητα της εποχής επιβεβλημένη από 500 εκατομμύρια χρήστες σε όλον τον κόσμο; Πέμπτη βράδυ σε κεντρικό κινηματογράφο της Αθήνας, όπου προβάλλεται η ταινία «The Social Network», του Ντέιβιντ Φίντσερ. Οι θεατές που έσπευσαν να παρακολουθήσουν την προσωπική διαδρομή του Mr Facebook, του 26χρονου δισεκατομμυριούχου Μαρκ Ζάκερμπεργκ, ιδρυτή του ομώνυμου ιστότοπου, είναι στη συντριπτική πλειονότητα μεταξύ 18 και 30. Έμοιαζε με προσκλητήριο μιας γενιάς που κοινωνικοποιείται διαδικτυακά και κυκλοφορεί στον κυβερνοχώρο σαν το ψάρι στο νερό. Ο Ζάκερμπεργκ είναι λίγο πολύ «δικός τους» άνθρωπος. Προγραμματιστής υπολογιστών με σπουδές στο Χάρβαρντ, ένας ιδιοφυής αυτιστικός, οριακά απροσάρμοστος σε θέματα που αφορούν τις σχέσεις και την ανθρώπινη φύση. Και όμως. Οργάνωσε ένα σύστημα με απεριόριστες δυνατότητες επικοινωνίας. Ό,τι χρειαζόταν ήταν να ανακαλύψει τη δίοδο που θα ενέπλεκε το ανθρώπινο είδος σε ένα επικοινωνιακό παιχνίδι ηλεκτρονικού κουτσομπολιού. Και το κατόρθωσε. Οι νευροεπιστήμονες και οι ψυχολόγοι έχουν αναπτύξει τις απόψεις τους στα πέντε χρόνια λειτουργίας του Facebook: οι νέοι γίνονται εγωκεντρικοί. Μειώνεται αισθητά ο χρόνος συγκέντρωσης σε ένα αντικείμενο, σε μια μόνο εργασία. Υποτιμούν την πραγματικότητα. Η αυτοεκτίμηση εξαρτάται από το πληκτρολόγιο, από τη βαθμολογία στο ηλεκτρονικό προφίλ τους. Κρύβονται πίσω από ψεύτικες, επινοημένες ταυτότητες, κ.ο.κ. Από την άλλη: ο εγκέφαλος ευεργετείται από διαρκώς νέα ερεθίσματα και πληροφορίες που προσφέρει το Διαδίκτυο. Άνθρωποι με προβλήματα συμπεριφοράς, φοβισμένοι, δειλοί ή αγοραφοβικοί, εντάσσονται σε διάφορες ομάδες και αισθάνονται πιο αποδεκτοί. Άνθρωποι χωρίς κοινωνικές δεξιότητες μπορούν να νιώσουν ορατοί στον δημόσιο χώρο. Η εικονική πραγματικότητα μπορεί να αποτελέσει προέκταση ή συμπλήρωμα της φυσικής πραγματικότητας κ.ο.κ. Ο επιστημονικός διάλογος θα συνεχίσει να ανακυκλώνει αλλά και να εμπλουτίζει τα επιχειρήματα. Ούτως ή άλλως, τα «φαινόμενα» έχουν κι αυτήν την χρησιμότητα. Είναι σύνθετα, ενσωματώνουν το καλό και το κακό, πάγιες ανάγκες του ανθρώπου σε ευρηματικό περιτύλιγμα, απαντούν σε κοινωνικές επιθυμίες. Στο Facebook η ανάγκη για, πολλαπλή, επικοινωνία είναι αναλώσιμη. Όσο εύκολα δημιουργείται τόσο εύκολα διαγράφεται. Με ένα κλικ. Το Facebook ζει με τις αντιφάσεις του. Το ίδιο και ο κινηματογραφικός Μαρκ Ζάκερμπεργκ. Προσπαθεί σκληρά να εμφανίζεται όσο το δυνατόν πιο cool, ενώ, όπως όλοι οι άνθρωποι, το μόνο που πραγματικά επιθυμεί είναι ένα: να αγαπηθεί... Μ. Κατσουνάκη, εφημ. «Η Καθημερινή»

38




Μονάδες 25

Β.

1. Να δώσετε πλαγιότιτλους στις παραγράφους του κειμένου. Μονάδες 8

2. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το παραπάνω κείμενο; Να εντοπίσετε τρία χαρακτηριστικά του αναφέροντας ένα παράδειγμα μέσα από το κείμενο για το καθένα. Μονάδες 8

3. «Το netbook μου έχει ιό» είπε και όρμησε στο τηλέφωνο να ζητήσει βοήθεια: Να μετατρέψετε τον παραπάνω λόγο στον αντίθετό του. Μονάδες 4

4. Ποιος τρόπος πειθούς χρησιμοποιείται στην 3η παράγραφο; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας με παραδείγματα μέσα από το κείμενο. Μονάδες 7

5. Να σχολιάσετε τη στίξη της 1ης παραγράφου δηλαδή (τα εισαγωγικά, τα ερωτηματικά). Μονάδες 4

6. ιστότοπου, κυβερνοχώρο, νευροεπιστήμονες, αγοραφοβικοί: Να αναλύσετε τις παραπάνω λέξεις στα συνθετικά τους μέρη. Μονάδες 4

Γ.

Σε ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στην τοπική εφημερίδα με θέμα το Facebook να αναφερθείτε στα αίτια της μεγάλης απήχησης του Facebook στους νέους, αλλά και στις αρνητικές συνέπειες της πολύχρονης χρήσης του. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

39


Α παντήσεις Α. Η αρθρογράφος πραγματεύεται το θέμα του «Facebook». Αρχικά, αναφέρεται σε επεισόδιο σχετικά με αυτό και την απήχηση που έχει στους χρήστες παγκοσμίως και συνεχίζει με την ανάδειξη της προβολής της ταινίας για την ιστορία του συγκεκριμένου ιστοτόπου και του ιδρυτή της. Έπειτα, πραγματεύεται τις μελέτες επιστημόνων για τις επιπτώσεις του «Facebook» και της χρήσης του διαδικτύου στους νέους καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι το «Facebook» και ο ιδρυτής του - όπως προβάλλεται στην ταινία - αναδεικνύουν την ανάγκη επικοινωνίας και αγάπης. Β1. 1η παράγραφος ➙ Τίτλος: Το επεισόδιο που προβάλλει την απήχηση του «Facebook».

2η παράγραφος ➙ Τίτλος: Η προβολή της ταινίας της ιστορίας του «Facebook» και του ιδρυτή της.

3η παράγραφος ➙ Τίτλος: Τα συμπεράσματα των επιστημόνων. 4η παράγραφος ➙ Τίτλος: Συμπεράσματα της αρθρογράφου.

Β2. Το κείμενο είναι στο άρθρο, δημοσιεύτηκε δηλαδή σε εφημερίδα (στην Καθημερινή) όπου προβάλλεται και ο τίτλος (Ο «δικός μας» Mr Facebook) και σχολιάζει γεγονός της επικαιρότητας (τη χρήση του Facebook) και μένει στην επικαιρότητα. Β3. Είπε ότι το netbook της έχει ιό και όρμηξε στο τηλέφωνο να ζητήσει βοήθεια (μετατρέψαμε τον ευθύ σε πλάγιο). Β4. Χρησιμοποιείται η επίκληση στη λογική και προβάλλονται τα επιχειρήματα των θετικών και αρνητικών αποτελεσμάτων του διαδικτύου σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα (τεκμήρια) επιστημόνων. Στα αρνητικά επιχειρήματα υπάρχουν τα τεκμήρια: Οι νέοι... επινοημένες ταυτότητες κ.ο.κ. Στα θετικά επιχειρήματα υπάρχουν τα τεκμήρια: Ο εγκέφαλος... φυσικής πραγματικότητας κ.ο.κ. Καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι «Ο επιστημονικός διάλογος... κοινωνικές επιθυμίες». Ακόμη χρησιμοποιεί και παραδείγματα (μειώνεται... κ.ά.). Β5. «Το netbook μου έχει ιό», «νεκρός χρόνος»: Η πρώτη χρήση των εισαγωγικών μεταφέρει τα λόγια κάποιου όπως έχουν ειπωθεί, η δεύτερη χρήση ειρωνεία. / Εξάρτηση; Καθημερινή συνήθεια; Ή απλώς... τον κόσμο; Τα ερωτηματικά δηλώνουν απορία και έμφαση, χρωματίζουν το λόγο και παραπέμπουν στην επίκληση στο συναίσθημα. Β6. ιστοτόπου = ιστός + τόπος

40

κυβερνοχώρου = κυβερνώ + χώρος

νευροεπιστήμονες = νεύρο + επιστήμονας

αγοραφοβικοί = αγορά + φόβος

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος: Facebook: ωφέλειες και κίνδυνοι

Πρόλογος Οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης είναι ευρύτατα διαδεδομένες στην καθημερινή επικοινωνία των νέων κυρίως ανθρώπων. Ιδιαίτερα, το Facebook έχει εκατοντάδες χρήστες, οι οποίοι το θεωρούν ως σημείο αναφοράς της προσωπικής τους ζωής, αλλά και ως οικουμενικό μέσο κοινωνικών επαφών.


Ερώτημα α’: Αίτια απήχησης στους νέους 1. Προσφέρει πολλές δυνατότητες ψυχαγωγίας (παιχνίδια διαδραστικά...) 2. Δυνατότητα γνωριμιών και συνομιλίας με πολλά άτομα 3. Ανάγκη κοινωνικοποίησης και αποδοχής μέσα στις σύγχρονες αλλοτριωμένες κοινωνίες 4. Δυνατότητα επαφής με άτομα από άλλες χώρες και άλλους πολιτισμούς – κοσμοπολίτικος χαρακτήρας

Ερώτημα β’: Αρνητικές συνέπειες 1. Οι νέοι χάνουν την επαφή με την πραγματικότητα και τα σοβαρά προβλήματα 2. Οι κοινωνικές επαφές δυσχεραίνουν και οι νέοι ξεχνούν τη χάρη της προσωπικής επαφής 3. Προσβολή προσωπικότητας μέσα από προκλητικές φωτογραφίες ή συκοφαντικά σχόλια 4. Εύκολη χειραγώγηση και διάδοση ψευδών ειδήσεων – ευπιστία νέων

Επίλογος

Επομένως, γίνεται αντιληπτό ότι η δικτύωση σε τέτοιου είδους σελίδες οφείλει να γίνεται με μέτρο και συνείδηση, ώστε να μην αγγίξει τα όρια της κατάχρησης και φυσικά, των επακόλουθων συνεπειών της.

41


4. Εθελοντισμός

8ο Κριτήριο Αξιολόγησης Εθελοντισμός Τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο του οργανωμένου εθελοντισμού απέκτησε στον ελληνικό χώρο νέες και πρωτότυπες ποιοτικές και ποσοτικές διαστάσεις που υπερβαίνουν τις παλαιές εμπειρίες της παραδοσιακής φιλανθρωπίας. Η οργανωμένη εθελοντική δράση τείνει να καταστεί μια σημαντική συνιστώσα της «κοινωνίας των πολιτών» ή πιο σωστά αποτελεί το πιο ορατό ίσως δείγμα ότι μια «κοινωνία των πολιτών», άξια του ονόματός της, αρχίζει να οικοδομείται και στη χώρα μας. Μιλώντας εδώ για «κοινωνία των πολιτών» αναφερόμαστε σε όλη εκείνη τη σφαίρα των κοινωνικών σχέσεων που γεννώνται αυθόρμητα «από τα κάτω» ως προϊόν της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι στην ευρύτερή της εκδοχή. Η εκδοχή αυτή περιλαμβάνει όχι μόνο την ίδρυση σωματείων ή ενώσεων προσώπων που δεν έχουν νομική προσωπικότητα, αλλά και τη σύσταση ιδρυμάτων. Μάλιστα σ’ ένα τέτοιο κοινωνικό περιβάλλον κυριαρχεί η ιδέα του «καλώς εννοούμενου συμφέροντος», δηλαδή η αξιολόγηση του προσωπικού συμφέροντος στο πλαίσιο ενός ευρύτερου κοινωνικού συμφέροντος. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του οργανωμένου εθελοντισμού, που τον καθιστά ένα εξειδικευμένο υποσύστημα της «κοινωνίας των πολιτών», είναι ο αλτρουϊστικός προορισμός των αποτελεσμάτων της δραστηριότητάς του και ιδίως ο τρόπος πραγμάτωσής τους, ο οποίος βασίζεται στην εκτέλεση προγραμμάτων εθελοντικής εργασίας. Τα πεδία παρέμβασης των εθελοντικών οργανώσεων είναι πολλαπλά και διαφορετικά μεταξύ τους, αρκετές δε από τις οργανώσεις αυτές δραστηριοποιούνται ταυτόχρονα σε περισσότερα πεδία. Υπάρχουν ίσως, «πολλοί» εθελοντισμοί, ο καθένας με τη δική του φυσιογνωμία, ταυτότητα και μέθοδο δράσης, κοινό χαρακτηριστικό όλων όμως είναι η συνδρομή τους στην πραγματοποίηση θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών (Ελλήνων και αλλοδαπών), τα οποία για διαφορετικούς λόγους, νομικούς ή πραγματικούς, δεν βρίσκουν επαρκή ή αποτελεσματική ικανοποίηση ή απαιτούν για την προστασία και την παραγωγή τους την κινητοποίηση των εθελοντικών ενεργειών της κοινωνίας (χαρακτηριστικό παράδειγμα το δικαίωμα στο περιβάλλον). Ένα σημαντικό μέρος του εθελοντισμού στον ελληνικό χώρο - αν και αναλογικά μικρότερο εν συγκρίσει προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες - δραστηριοποιείται στον τομέα των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Αντικείμενό του αποτελεί κυρίως η παροχή κοινωνικών υπηρεσιών σε δοκιμαζόμενα πρόσωπα: ασθενείς και άτομα τρίτης ηλικίας, άτομα με ειδικές ανάγκες, εγκαταλελειμμένα παιδιά, ανήλικοι και οικογένειες σε δυσκολίες, ανύπαντρες μητέρες, τοξικοεξαρτημένοι, ψυχικά πάσχοντες, χρόνιοι ασθενείς με AIDS, ξένοι μετανάστες, Τσιγγάνοι, αλκοολικοί, άστεγοι, κ.λ.π. Αυτή τη μορφή εθελοντισμού, που είναι περισσότερο προσανα-

42


τολισμένη στην παροχή κοινωνικής φροντίδας σε πρόσωπα που βρίσκονται σε κατάσταση ανάγκης, θα μπορούσαμε να την προσδιορίσουμε με τον όρο «κοινωνικός εθελοντισμός». Σημαντική ανάπτυξη παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια ο «περιβαλλοντικός εθελοντισμός», ο οποίος δραστηριοποιείται στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος με αιχμή την πρόληψη και κατάσβεση δασικών πυρκαγιών. Αρκετά διαδεδομένη εμφανίζεται επίσης η παρουσία του «πολιτιστικού εθελοντισμού», με επίκεντρο την παροχή πολιτιστικών υπηρεσιών και τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς.[…] Η απουσία μιας συνταγματικής διάταξης που θα προέβλεπε ρητά την αρχή της προώθησης του ρόλου των εθελοντικών οργανώσεων καθώς και άλλων μη κερδοσκοπικών οργανώσεων που επιδιώκουν κοινωφελείς σκοπούς δεν εμποδίζει τη «θετική» προστασία των οργανώσεων αυτών στο επίπεδο της κοινής νομοθεσίας. Ωστόσο, θα ήταν χρήσιμη η προσθήκη στο ισχύον Σύνταγμα μιας τέτοιας συνταγματικής διάταξης που θα θέσπιζε ως συνταγματικό κανόνα ότι το κράτος μπορεί να ενισχύει με οικονομικά μέσα τις εθελοντικές και τις άλλες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις που έχουν ως σκοπό την προάσπιση και προαγωγή των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Κείμενο συντομευμένο από Ιντερνετ

43



Στο πλαίσιο μιας συζήτησης με θέμα τον εθελοντισμό διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενό του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Να αναπτύξετε με 80-100 λέξεις το νόημα της παρακάτω άποψης του συγγραφέα: «Σημαντική ανάπτυξη παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια ο περιβαλλοντικός εθελοντισμός...» με τη μέθοδο σύγκρισης - αντίθεσης. Μονάδες 10

2. Με ποια νοηματική σχέση συνδέονται οι δύο πρώτες παράγραφοι;

3. Να αναγνωρίσετε το είδος των παρακάτω αναφορικών προτάσεων: «που γεννώνται αυθόρμητα... στην ευρύτερη της εκδοχή» (2η παράγραφος) και «που είναι περισσότερο προσανατολισμένη... φροντίδας σε πρόσωπα» (5η παράγραφος).

Μονάδες 5

Μονάδες 4

4. Να εξετάσετε τη συλλογιστική πορεία της 1ης παραγράφου: «Τα τελευταία χρόνια... και στη χώρα μας». Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 5

5. φυσιογνωμία, ικανοποίηση, κερδοσκοπικών: Αφού αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη να γράψετε από ένα παράγωγο από το β’ συνθετικό τους. Μονάδες 6

6. Να εντοπίσετε τους τρόπους πειθούς στην 5η παράγραφο του κειμένου: Ένα σημαντικό μέρος... κοινωνικός εθελοντισμός. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5

Γ.

Με το σκεπτικό ότι πολλοί συνάνθρωποι μας ή και κοινωνικές ομάδες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα να γράψετε ένα αποδεικτικό δοκίμιο στο οποίο θα αναλύσετε τις αρχές από τις οποίες πρέπει να διέπεται ο εθελοντισμός, καθώς και τις συνέπειες της εθελοντικής δραστηριότητας τόσο για τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, όσο και για τους ίδιους του συμμετέχοντες στα εθελοντικά προγράμματα. Μονάδες 40

44


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η εδραίωση του εθελοντισμού στη σύγχρονη Ελλάδα πιστοποιεί την ύπαρξη σε αυτήν της «κοινωνίας των πολιτών». Στη συνέχεια εξηγεί τι σημαίνει η «κοινωνία των πολιτών» και υποστηρίζει ότι είναι η εθελοντική ίδρυση σωματείων ή ομάδων που μπορούν να συνεργαστούν στο προσωπικό και συλλογικό συμφέρον. Το βασικό χαρακτηριστικό του εθελοντισμού κατά το συγγραφέα είναι ο αλτρουϊσμός. Οι εθελοντικές οργανώσεις δρουν σε διάφορους χώρους με κοινό στόχο την υλοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στη συνέχεια αναφέρεται σε μορφές εθελοντισμού όπως η βοήθεια σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες ή άτομα, ο «κοινωνικός» εθελοντισμός, ο «περιβαλλοντικός» για την προάσπιση του περιβάλλοντος, ο «πολιτιστικός» για τη διαφύλαξη του πολιτισμού. Τέλος υποστηρίζει πως μέσω του Συντάγματος θα μπορούσε να καθιερωθεί η οικονομική τους ενίσχυση. Β1. Τα τελευταία χρόνια σε αντίθεση με το χθές οι άνθρωποι έχουν συνειδητοποήσει περισσότερο από ποτέ τη σημασία που έχει το φυσικό περιβάλλον για την επιβίωση και την ανάπτυξη του ανθρώπου. Γιατί αυτό επιδρά στη σωματική, πνευματική και ψυχική διάπλαση του ανθρώπου και συντελεί στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Γιαυτό όλο και περισσότεροι άνθρωποι σήμερα συμμετέχουν σε εθελοντικές οργανώσεις με στόχο τη διαφύλαξη των δασών από τις πυρκαγιές, σε προγράμματα πυρόσβεσης σε περίπτωση που ξεσπάσει κάποια πυρκαγιά σε δάσος ή και σε αναδασώσεις περιοχών που έχουν πληγεί από φωτιές. Επομένως ένας μεγάλος αριθμός εθελοντών στις μέρες μας δραστηριοποιείται στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος. Β2. Οι δύο πρώτες παράγραφοι συνδέονται με τη νοηματική σχέση της διευκρίνισης, επεξήγησης. Συγκεκριμένα ο συγγραφέας στη δεύτερη παράγραφο επεξηγεί τι σημαίνει ο όρος «κοινωνία των πολιτών» που χρησιμοποίησε στην πρώτη παράγραφο. Άρα κατανοούμε γιατί οι παράγραφοι συνδέονται με τη νοηματική σχέση της διευκρίνισης, επεξήγησης. Β3. Η αναφορική πρόταση της 2ης παραγράφου: που γεννώνται... στην ευρύτερη της εκδοχή είναι ονοματική, γιατί αρχίζει με αναφορική αντωνυμία και προσδιοριστική αφού αποτελεί αναγκαίο όρο της πρότασης, δηλαδή δεν μπορεί να παραλειφθεί και γιαυτό δεν χωρίζεται με κόμμα. Η αναφορική πρόταση της 5ης παραγράφου: που είναι περισσότερο... «κοινωνικός εθελοντισμός», είναι ονοματική γιατί αρχίζει με αναφορική αντωνυμία και είναι προσθετική/παραθετική, αφού δεν αποτελεί αναγκαίο όρο της πρότασης, δηλαδή μπορεί να παραλειφθεί και γι’ αυτό χωρίζεται με κόμμα. Β4. Η συλλογιστική πορεία της παραγράφου είναι επαγωγική. Συγκεκριμένα ξεκινάει από μια ειδική έννοια που είναι ο εθελοντισμός και καταλήγει σε μια γενικότερη που είναι η εξέλιξη της χώρας μας, που πραγματοποιείται και μέσω της συγκεκριμένης ενέργειας, δηλαδή του εθελοντισμού. Β5. φυσιογνωμία ➙ φύσις + γνώμη, γνωμοδότηση

45


ικανοποίηση ➙ ικανός + ποίηση, πραγματοποίηση κερδοσκοπική ➙ κέρδος + σκοπέω-ῶ ➙ σκοπός, σκοποβολή

Β6. Ένας τρόπος πειθούς είναι η επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη. Αυτός ο τρόπος πιστοποιείται από το έντονα συναισθηματικά φορτισμένο λεξιλόγιο: δοκιμαζόμενα πρόσωπα, ασθενείς, άτομα με ειδικές ανάγκες... Ένα άλλος τρόπος πειθούς είναι η επίκληση στη λογική. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τεκμήρια και συγκεκριμένα: αλήθεια (ένα σημαντικό μέρος... και κοινωνικής πρόνοιας), παραδείγματα (ασθενείς και άτομα... άστεγοι, κ.λ.π). Γ. Πρόλογος

Η σύγχρονη κοινωνία αντιμετωπίζοντας πλήθος αντιφάσεων και ζώντας στα πλαίσια πολύμορφων ανακατατάξεων παράγει παθογένειες, αλλά και βιώνει ποικίλα προβλήματα. Το σημαντικότερο από αυτά είναι η απουσία ενδιαφέροντος και φροντίδας για τους συνανθρώπους, κάτι που οδηγεί στην περιθωριοποίηση συγκεκριμένων ατόμων ή ομάδων.


Ερώτημα α’: Αρχές εθελοντισμού 1. Ανιδιοτέλεια – διάθεση ειλικρινούς προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο 2. Σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων 3. Υπευθυνότητα – δυνατότητα συνεργασίας 4. Ελευθερία προσφοράς εθελοντικής βοήθειας χωρίς χρονικά όρια

Ερώτημα β’: Συνέπειες εθελοντισμού για τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες και για τους εθελοντές 1. Οι άνθρωποι που δέχονται εθελοντική βοήθεια ανακουφίζονται από τον πόνο και το άγχος 2. Αισθάνονται ασφάλεια και αποδοχή 3. Οι εθελοντές αισθάνονται ικανοποίηση από την προσφορά τους στο κοινωνικό σύνολο – εφαρμογή κοινωνικών αξιών 4. Αξιοποιούν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους

46

Επίλογος Είναι εύλογο, λοιπόν, ότι η εθελοντική δράση είναι πολύ σημαντική στην περίοδο αυτή και μπορεί να στρέψει προς τις βασικές αρχές του ανθρωπισμού, αρχές που συνάδουν με την ίδια την κοινωνία και τη αρμονική λειτουργία της.


9ο Κριτήριο Αξιολόγησης Δωρεά οργάνων Η σκέψη και μόνο πως έχουμε τη δυνατότητα να σώσουμε τη ζωή συνανθρώπων μας μετά το πέρας της ζωής μας, μας κάνει να νιώθουμε ένα αίσθημα δέους, ιδιαίτερα όταν γνωρίζουμε πως από τη δική μας στάση και συμπεριφορά εξαρτάται η ζωή συνανθρώπων. Αλλά και αντίστροφα, αν σκεφτούμε ότι κάποια στιγμή της ζωής μας εμείς ή ένα αγαπημένο μας πρόσωπο μπορεί να χρειαστεί μεταμόσχευση για να συνεχίσει να ζει, τότε πιθανότατα να περιμέναμε εναγωνίως την προσφορά των οργάνων ενός ανθρώπου που δεν τα χρειάζεται πια... Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, λοιπόν, να ζητήσουμε εμείς οι ίδιοι να πληροφορηθούμε σωστά και υπεύθυνα για τις διαδικασίες που διέπουν τη δωρεά οργάνων και τις μεταμοσχεύσεις, ώστε να αποφασίσουμε συνειδητά την πρόθεσή μας για αυτή την προσφορά μετά το πέρας της ζωής μας. Η δωρεά οργάνων αφορά την προσφορά των οργάνων προς μεταμόσχευση από έναν συνάνθρωπό μας (δότης) που δεν είναι πια στη ζωή. Από έναν δότη μπορούν να σωθούν έως και 20 ασθενείς που έχουν ανάγκη από νέα καρδιά, πνεύμονες, ήπαρ, νεφρούς, κερατοειδείς, δέρμα ή και οστά. Η δωρεά οργάνων πραγματοποιείται μόνο από εγκεφαλικά νεκρούς ανθρώπους που πεθαίνουν ενώ νοσηλεύονται διασωληνωμένοι σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ). Ο εγκεφαλικός θάνατος είναι μια μη αναστρέψιμη κατάσταση, που ισοδυναμεί με τον θάνατο και δεν έχει καμία σχέση με τις χρόνιες φυτικές καταστάσεις (κατάσταση «φυτό»). Αφορά την καταστροφή του εγκεφαλικού στελέχους όπου εδράζουν ανώτερες ψυχικές και γνωσιακές λειτουργίες, όπως η μνήμη, η σκέψη, η αντίληψη, καθώς και ζωτικές λειτουργίες, όπως η αναπνοή και η αρτηριακή πίεση. Για το λόγο αυτό είναι παγκοσμίως αποδεκτό ότι η ανεπανόρθωτη βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους είναι ικανή και αναγκαία προϋπόθεση για να θεωρηθεί όλος ο εγκέφαλος νεκρός. Υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ μιας σοβαρής εγκεφαλικής βλάβης και του εγκεφαλικού θανάτου. Δεν πρέπει να υπάρχει σύγχυσή του με τη μόνιμη φυτική κατάσταση. Στη φυτική κατάσταση δεν λειτουργεί ο φλοιός του εγκεφάλου, ενώ η λειτουργία του εγκεφαλικού στελέχους διατηρείται ικανοποιητική. Στην περίπτωση αυτή ο ασθενής διατηρεί μεν αυτόματη αναπνοή και καρδιαγγειακή λειτουργία, στερείται όμως συνείδησης. Δηλαδή το σημείο «κλειδί» μεταξύ εγκεφαλικού θανάτου και μόνιμης φυτικής κατάστασης είναι η λειτουργία του εγκεφαλικού στελέχους. Στον εγκεφαλικό θάνατο παύει να λειτουργεί το εγκεφαλικό στέλεχος. Η διάκριση μεταξύ των δύο καταστάσεων είναι ιατρικώς ευδιάκριτη και σε καμία περίπτωση άνθρωποι σε φυτική κατάσταση δεν θεωρούνται δυνητικοί δότες οργάνων. Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου γίνεται από 3 διαφορετικούς ιατρούς, με πολλές ειδικές και αλάνθαστες κλινικές και εργαστηριακές δοκιμασίες και επαναλαμβάνεται μάλιστα

47


2 φορές έπειτα από ένα 8ωρο από την πρώτη διάγνωση. Οι ιατροί γνωρίζουν ότι σε περίπτωση εγκεφαλικού θανάτου η τεχνητή διατήρηση της ζωής είναι ανώφελη και ο μόνος λόγος για τον οποίο δικαιολογείται και παρατείνεται η μηχανική υποστήριξη του εκλιπόντος είναι η προσφορά των οργάνων του προς μεταμόσχευση. Σημειωτέον δε ότι στους 3 ιατρούς που διαγιγνώσκουν τον θάνατο δεν συμμετέχει ιατρός μεταμοσχευτικής ομάδας. Σε περίπτωση εγκεφαλικού θανάτου η οικογένεια του δυνητικού δότη προσεγγίζεται και ενημερώνεται για τη δυνατότητα δωρεάς οργάνων του εκλιπόντος από τους συντονιστές μεταμοσχεύσεων των ΜΕΘ. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι πάντοτε ζητείται η συναίνεση των συγγενών, ανεξάρτητα αν ο εκλιπών είχε δηλώσει δωρητής οργάνων (είχε κάρτα) εν ζωή. Αυτό γίνεται από σεβασμό στην οικογένεια του δυνητικού δότη, ενώ σχεδόν πάντα η οικογένεια συναινεί όταν ο εκλιπών τούς το είχε δηλώσει ή είχε συζητηθεί το θέμα ενδοοικογενειακά. Η διστακτική στάση των Ελλήνων και η αποφυγή ενημέρωσής τους για τη δωρεά οργάνων λόγω των ταμπού και των προκαταλήψεων αποτελεί τον κύριο περιοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη των μεταμοσχεύσεων, καθώς οδηγεί στην έλλειψη προσφοράς οργάνων. Παράλληλα, όμως, στη λίστα αναμονής είναι εγγεγραμμένοι πάνω από 800 νεφροπαθείς και πάνω από 100 συνολικά συνάνθρωποί μας για ήπαρ, καρδιά και πνεύμονες. Ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων, φορέας του υπουργείου Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης και αρμόδιος για τον έλεγχο και τη διαδικασία των μεταμοσχεύσεων, μας προσκαλεί όλους να συζητήσουμε όποια απορία μπορεί να έχουμε σχετικά με τη δωρεά οργάνων και τη μεταμόσχευση. Στο τετραψήφιο 1147 ή στο 210-6471200 έχουμε τη δυνατότητα να συζητήσουμε με εκπροσώπους του ΕΟΜ, προκειμένου να ενημερωθούμε σωστά και υπεύθυνα και να αποφασίσουμε να κάνουμε πραγματικότητα τη σημασία της δωρεάς - για να δώσουμε την ευκαιρία για ζωή σε ακόμη περισσότερους συνανθρώπους μας! Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων, εφημ. «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ»

48



Να γίνει η περίληψη του κειμένου, ώστε να ενημερωθούν οι συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί στο κείμενο ο συγγραφέας; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.

Μονάδες 6

2. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου και ποια η θέση του συγγραφέα;

Μονάδες 9

3. Με ποιους τρόπους συνοχής συνδέονται η πρώτη με τη δεύτερη παράγραφο και η δεύτερη με την τρίτη; Τι εκφράζει ο καθένας; Μονάδες 5

4. πέρας, αντίστροφα, πληροφορηθούμε, διέπουν, σαφής: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

5. εναγωνίως, υπεύθυνα, δότη, ευδιάκριτη, ανώφελη: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

6. Στην 5η παράγραφο «Η δωρεά οργάνων... εγκέφαλος νεκρός» ποιος τρόπος πειθούς κυριαρχεί; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5

Γ.

Με αφορμή την 1η Νοεμβρίου, την παγκόσμια ημέρα μεταμοσχεύσεων, να ετοιμάσετε μια ομιλία που θα εκφωνήσετε στο Λύκειό σας στην οποία θα εκθέτετε τους λόγους για τους οποίους η δωρεά οργάνων κρίνεται αναγκαία, αλλά και τις αιτίες που οι μεταμοσχεύσεις στην Ελλάδα είναι λιγότερες σε σύγκριση με τα Ευρωπαϊκά δεδομένα. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

49


Α παντήσεις Α. Το κείμενο θίγει το ζήτημα των μεταμοσχεύσεων. Αρχικά, κάνει λόγο για τη σοβαρότητα του θέματος και την ανάγκη της σωστής ενημέρωσης σχετικά με αυτό και δίνει παραδείγματα της σπουδαιότητας της δωρεάς οργάνων, καθώς και τις απαραίτητες προϋποθέσεις που χρειάζεται να υπάρχουν όσο αφορά στην κατάσταση του εγκεφάλου για να πραγματοποιηθεί η λήψη οργάνων. Έπειτα, διακρίνει το θάνατο του εγκεφάλου από τη βλάβη του και επισημαίνει ότι η κατάσταση του εγκεφάλου διαπιστώνεται από ειδικού και έγκριτους επιστήμονες και έπειτα ενημερώνονται οι συγγενείς και απαιτείται η έγκιρσή τους για τη λήψη. Τέλος, επισημαίνεται ο μικρός αριθμός μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα και δίνονται πληροφορίες για τη σωστή ενημέρωση των αναγνωστών σχετικά με τη δωρεά οργάνων από τους αρμόδιους φορείς. Β1. Ακολουθεί την παραγωγική συλλογιστική πορεία. Ήδη από την αρχή του κειμένου δηλώνεται η σπουδαιότητα της προσφοράς οργάνων και στο τέλος του κειμένου δίνονται στοιχεία για τα ελληνικά δεδομένα και τους φορείς ενημέρωσης του κοινού. Β2. Το θέμα του κειμένου είναι οι μεταμοσχεύσεις και η θέση του συγγραφέα αφορά στη σπουδαιότητα της δωρεάς οργάνων και πληροφορίες σχετικά με αυτή. Β3. αλλά και: δηλώνει αντίθεση

λοιπόν: δηλώνει αποτέλεσμα, συμπέρασμα

Β4. πέρας = τέλος, αντίστροφα = αντίθετα, πληροφορηθήκαμε = ενημερωθήκαμε,

διέπουν = ρυθμίζουν, σαφής = ξεκάθαρη

Β5. εναγωνίως ≠ ήρεμα, υπεύθυνα ≠ ανεύθυνα, δότη ≠ λήπτη, ευδιάκριτη ≠ δυσδιάκριτη, ανώφελη ≠ ουσιώδης Β6. Κυριαρχεί η επίκληση στη λογική. Υπάρχει το επιχείρημα ότι «Η δωρεά οργάνων... θεραπείας (ΜΕΘ)» (μείζων προκείμενη), ότι «Ο εγκεφαλικός... πίεση» (ελάσσων προκείμενη) και το συμπέρασμα ότι «Για το λόγο... εγκέφαλος νεκρός». Η παράγραφος αποτελείται από αλήθειες, επιστημονικά δεδομένα (τεκμήρια) σχετικά με τον εγκεφαλικό θάνατο, παραδείγματα. Γ. Πρόλογος

50

Αναμφίβολα η φροντίδα του πάσχοντος συνανθρώπου συχνά μέσα από λόγους και έργα εθελοντισμού αποκτά ιδιαίτερη σημασία για την κοινωνία και αποκαλύπτει το ευαίσθητο πρόσωπό της. Εκείνη, όμως, η απόφαση, η οποία αναδεικνύει την ανθρώπινη αξία τόσο από την πλευρά αυτού που προσφέρει όσο και από την πλευρά αυτού που δέχεται την προσφορά, είναι η δωρεά οργάνων. Αυτή ουσιαστικά αποτελεί προσφορά ζωής.



Ερώτημα α’: Αίτια δωρεάς οργάνων 1. Δυνατότητα να σωθούν ζωές – κοινωνική προσφορά σε συνανθρώπους που το έχουν ανάγκη 2. Θετική εφαρμογή των επιστημονικών επιτευγμάτων 3. Αποτροπή λαθρεμπορίου οργάνων

Ερώτημα β’: Αίτια μειωμένου αριθμού μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα 1. Η θρησκεία αποθαρρύνει τέτοιες πράξεις – θρησκοληψία 2. Ελλιπής ενημέρωση από αρμόδιους φορείς και κράτος για την ανάγκη μεταμοσχεύσεων 3. Αδιαφορία πολιτών για αλτρουιστικές πράξεις 4. Φόβοι για εκμετάλλευση της προσφοράς οργάνων από τους γιατρούς

Επίλογος

Θα ήταν, λοιπόν, εξαιρετική ευκαιρία να αποτελέσει η σημερινή μέρα αφορμή ενημέρωσης και περισυλλογής πάνω στο ζήτημα της δωρεάς οργάνων, με δεδομένη την αξία που έχει αυτή η πράξη για το σύνολο της κοινωνίας.

51


5. Ηθική – Αξίες

10ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ηθική αγωγή Πριν απ’ όλα την ορθοφροσύνη – έγραφα στο προηγούμενο άρθρο μου – πρέπει το σχολείο να καλλιεργήσει στα παιδιά μας, από την τρυφερή τους ηλικία. Και ορθοφροσύνη ως διανοητική αρετή είναι η ικανότητα του ανθρώπου να σκέπτεται σωστά και να εκφράζεται σωστά. Έχει όμως και την ηθική πλευρά του το θέμα. Αυτήν θα εξετάσω τώρα. Γιατί και την ηθική ορθοφροσύνη πρέπει να διδάξει το σχολείο. Πάλι από τα πρώτα χρόνια της ζωής. Και με προσοχή, με επιμονή, με σύστημα. Τι θα πει ορθοφροσύνη στον ηθικό βίο; Θα πει να είσαι ένας μετρημένος άνθρωπος, ικανός και πρόθυμος να ζυγίζεις σωστά πρόσωπα και πράγματα, τις διαθέσεις, τα λόγια, τα σχέδια τα δικά σου και των συνανθρώπων σου, και ανάλογα να πράττεις σταθερά και με συνέπεια το καθήκον σου. Όπως το έχεις ξεκαθαρίσει μέσα σου: στο νου και στην καρδιά σου. Ας ανοίξω εδώ μια παρένθεση. Μη ρωτήσετε (άκαιρα, όπως άλλοτε ο Πιλάτος) «και τι εστί καθήκον;». Αφήσετε τους φιλοσόφους να σκοτώνονται με την ανατομία αυτής της έννοιας. Ο άνθρωπος, ο σωματικά και ψυχικά ίσιος, αν δεν έχει μείνει απελέκητος, ξέρει, μέσα στην κοινωνία που ζει, τι πρέπει και τι δεν πρέπει να πράττει. Και οι φιλόσοφοι το γνωρίζουν, με όλο που (συνήθως) ο ένας αναιρεί ή διορθώνει τον άλλο. Ο Schopenhauer έκανε πρώτος αυτή τη σωστή παρατήρηση: στο περιεχόμενο της αρετής, γράφει, όλοι οι φιλόσοφοι συμφωνούν • διαφωνούν μόνο στη θεμελίωσή της – αλλά αυτό είναι θεωρητικό, όχι πρακτικό πρόβλημα. Πρέπει λοιπόν και αυτή την ορθοφροσύνη, την ηθική, να αναπτύξει ο δάσκαλος (όλων των βαθμίδων της Παιδείας) στην ψυχή των μαθητών του. Από μικρούς να τους μάθει ότι πρώτη και κύρια φροντίδα κάθε έλλογου πλάσματος είναι να γίνει ένας ελεύθερος και έντιμος άνθρωπος. Ελεύθερος με το νόημα ότι δεν θα καταδέχεται να υποδουλωθεί στις προλήψεις, στα πάθη, στα συμφέροντά του, αλλά θα επιθυμεί να είναι πάντοτε κύριος των προθέσεων, των επιθυμιών, των επιδιώξεών του. Αυτός να κυβερνά και αυτός να έχει την ευθύνη των πράξεών του. Και έντιμος, όχι με τη σημασία ότι δεν θα αρπάζει τα αγαθά του πλησίον του ή δεν θα τον δολιεύεται, αλλά με μιαν άλλη πολύ βαθύτερη και απαιτητικότερη. Έντιμος εδώ θα πει ότι βάζεις ψηλά, ότι τιμάς εσύ ο ίδιος τον εαυτό σου και δεν επιτρέπεις σε κανένα (αλλά πρώτα σε σένα τον ίδιο) να τον εξευτελίζει. Όταν προς αυτούς τους στόχους σκοπεύει η ηθική αγωγή του νέου, τότε και εκείνος και ο δάσκαλός του ξέρουν πολύ καλά τι έχουν να κάνουν για να κατακτηθεί το πολύτιμο αγαθό που ονομάζεται ορθοφροσύνη στον ηθικό βίο. (...) Ευάγγελος Π. Παπανούτσος, «Αγώνες και αγωνία για την Παιδεία», σελ. 269-270

52


Ε ρωτήσεις Α.

Για τις ανάγκες μιας συζήτησης που πρόκειται να γίνει στην τάξη σας με θέμα την ηθική μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου αυτού με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (80-100 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το κείμενο που διαβάσατε; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας κάνοντας αναφορά σε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα του είδους αυτού που συναντώνται στο παραπάνω κείμενο. Μονάδες 8

2. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της 3η παραγράφου; «Πρέπει λοιπόν... ηθικό βίο»; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 6

3. Ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί κυρίως γ’ πρόσωπο, αλλά καταφεύγει και στη χρήση του α’ και β’ ρηματικού προσώπου. Για ποιους λόγους πιστεύετε ότι καταφεύγει στην εναλλαγή αυτή;

Μονάδες 7

4. πράττει, αναιρεί, έντιμος, υποδουλωθεί: Να γράψετε από ένα συνώνυμο κι από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 8

5. αγωγή, ηθική: Να γράψετε από τρία ομόρριζα για κάθε λέξη, απλά ή σύνθετα. Μονάδες 6

Γ.

«Πρέπει λοιπόν και αυτή την ορθοφροσύνη, την ηθική, να αναπτύξει ο δάσκαλος (όλων των βαθμίδων της Παιδείας) στην ψυχή των μαθητών του». Με αφορμή την παραπάνω άποψη καλείστε να γράψετε ένα αποδεικτικό δοκίμιο, στο οποίο θα αναλύσετε τα αποτελέσματα της ηθικής στην προσωπικότητα και στις ενέργειες του ανθρώπου, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους θα καλλιεργηθεί η αρετή της ηθικής στους μαθητές. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

53


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος αναδεικνύει το ζήτημα της καλλιέργειας της ηθικής από τον εκπαιδευτικό. Αφορμάται από προηγούμενο κείμενό του όπου επισήμανε το ρόλο του σχολείου στην ανάπτυξη της ορθοφροσύνης στα παιδιά από μικρή ηλικία και εκθέτει τον ορισμό της ηθικής ορθοφροσύνης και του καθήκοντος. Αναφέρει τον προβληματισμό των φιλοσόφων για την θεωρητική σημασία του όρου της αρετής, όμως τονίζει ότι η πρακτική εφαρμογή της είναι εναργής. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι εκπαιδευτικοί – ανεξαρτήτως βαθμίδας – επιφορτίζονται με την καλλιέργεια της ηθικής αγωγή και σημειώνει και τον τρόπο που θα το πετύχουν αυτό, καθώς και τη σημασία του σε πρακτικό επίπεδο. Β1. Το κείμενο του Παπανούτσου είναι στοχαστικό δοκίμιο. Υπάρχει η ελεύθερη περιδιάβαση στον κόσμο των ιδεών («θα πει να είσαι... καθήκον σου»), κυριαρχεί ο προσωπικός τόνος («Ο άνθρωπος, ο σωματικά... να πράττει»), χρησιμοποιείται η μεταφορική χρήση της γλώσσας («Αυτός να κυβερνά», «βάζεις ψηλά... εαυτό σου»). Β2. Αναπτύσσεται με αιτιολόγηση: στη θεματική πρόταση μάς δημιουργείται το ερώτημα γιατί ο δάσκαλος πρέπει να αναπτύξει στην ψυχή των μαθητών του την ηθική και στις λεπτομέρειες μας τον αιτιολογεί. Β3. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το α’ πρόσωπο για να τονίσει τις προσωπικές του απόψεις και να εκφράσεις τις προσωπικές του θέσεις («θα εξετάσω», «Ας ανοίξω εδώ μια παρένθεση»)• χρησιμοποιεί το β’ πρόσωπο για να τονίσει ότι απευθύνεται στον αναγνώστη («να είσαι», «το έχεις ξεκαθαρίσει»). Έτσι, το κείμενό του αποκτά οικειότητα και αμεσότητα, ώστε να ενισχύσει το συμβουλευτικό του ύφος. Β4. πράττει = ενεργεί ≠ αδρανοποιήται έντιμος = τίμιος (χρηστός) ≠ ανέντιμος

αναιρεί = ακυρώνει ≠ επιβεβαιώνει υποδουλωθεί = υποταχθεί ≠ απελευθερωθεί

Β5 αγωγή ➙ παράγωγος, απαγωγή, καταγωγή ηθική ➙ ηθικολόγος, ηθικοδιδάσκαλος, ηθικό (το) Γ. Πρόλογος

Το σχολείο και η εκπαιδευτική διαδικασία έχουν πέρα από τον μορφωτικό χαρακτήρα τους και ουσιαστικό ηθικοποιητικό ρόλο. Οι δάσκαλοι είναι από τους πρώτους, μετά την οικογένεια, που θέτουν τις βάσεις της διαπαιδαγώγησης των ανθρώπων και μεριμνούν για την απόκτηση και την πρακτική εφαρμογή της ηθικής.


Ερώτημα α’: Αποτελέσματα ηθικής στην προσωπικότητα και τις ενέργειες του ανθρώ που 1. Καλλιέργεια ανθρωπισμού – διάθεση προσφοράς στην κοινωνία – προαγωγή της κοινωνικής ζωής

54

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης 2. Δράση με βάση τους κανόνες ηθικής συμπεριφοράς, οι οποίοι του επιτρέπουν να θέτει υψηλούς στόχους 3. Συμβάλλει στην αυτογνωσία – κατοχυρώνει την ελευθερία της συνείδησης 4. Συμβάλλει στη διαμόρφωση ηθών και εθίμων που σταδιακά γίνονται αποδεκτοί ως νόμοι και κανόνες 5. Παρέχει πρότυπα δράσης, χαρακτήρων και θεσμών

Ερώτημα β’: Τρόποι καλλιέργεια ηθικής στους μαθητές 1. Ανθρωποκεντρικό περιεχόμενο εκπαίδευσης 2. Προβολή προτύπων για μίμηση 3. Αποβολή προκαταλήψεων από το σχολείο – ουσιαστική εφαρμογή της ηθικής από τους ίδιους τους καθηγητές

Επίλογος

Είναι, λοιπόν, κατανοητό πως οι σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες μπορούν να καλυφθούν με την ηθικοποίηση των ανθρώπων. Αυτό μπορεί να ξεκινήσει από την ανθρωπιστική διαπαιδαγώγηση του νέου και την προετοιμασία της αρμονικής κοινωνικής ένταξής του.

55


11ο Κριτήριο Αξιολόγησης Διεθνής ηθική κρίση Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει καταντήσει λεία της δύναμης, γιατί λείπει η πίστη σε κάποια αρχή ηθικών αξιών, από την οποία θα έπρεπε να καθοδηγείται τόσο η ζωή των ατόμων όσο και των λαών. Ο άνθρωπος όμως των ημερών μας φαίνεται να μην είναι ικανός πια να οραματιστεί και να προχωρήσει προς μια υγιή ζωή. Κινδυνεύει κατά αρκετά εμφανείς ενδείξεις να χρησιμοποιήσει τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις του ανθρώπινου λογικού για σκοπούς παράλογους. Κι όλα αυτά γιατί σήμερα δεν υπάρχει έγκυρη ηθική αρχή, που να ρυθμίζει τη ζωή ανθρώπων και λαών. Τη θέση της ηθικής αρχής την κατέλαβε ο καιροσκοπισμός. Αυτός παρουσιάζεται σήμερα σαν μοναδική ρυθμιστική αρχή στη ζωή ανθρώπων και λαών, όπου άνθρωποι και λαοί χρησιμεύουν σαν μέσα για την επιτυχία των σκοπών ενός άλλου. Ο άνθρωπος στις σημερινές άρρωστες κοινωνίες μας έχει περιοριστεί, δεν αποτελεί το κέντρο, όπου όλες οι οικονομικές και πολιτικές δραστηριότητες θα υποτάσσονται στο σκοπό της ανάπτυξής του. Από σκοπός έχει γίνει μέσο. Γι’ αυτό και ο σημερινός άνθρωπος των βιομηχανικών κοινωνιών μας όλο και υποτάσσεται κατά δουλικό τρόπο σε εξουσίες με ολοκληρωτικές τάσεις, ή ηπιότερες δικτατορικής πάντα μορφής. Εμφανή συμπτώματα ηθικής κρίσης της εποχής μας. Εποχής όμως άκρως υλιστικής με φοβερά αναιμικές και εξασθενισμένες τις ηθικές ιδιότητες του ανθρώπου, πνιγμένες ή αιχμαλωτισμένες από τα ένστικτα και τους υπολογισμούς, που τους κατευθύνει η απληστία και η τάση για κυριαρχία. Ένστικτα και αισθήματα που όλο και καλλιεργούνται από τις κοινωνικές δραστηριότητες• που την ανάπτυξή τους την επιβάλλει στο σημερινό άνθρωπο η τεχνική πρόοδος και το βιομηχανικό πνεύμα της εποχής μας. Ο σύγχρονος άνθρωπος, που ανάπτυξε και εξέλιξε τη νοημοσύνη του και την εφευρετικότητά του, το λογικό του σε ένα άνευ προηγουμένου υψηλό σημείο, δεν μπορεί να κάνει χρήση των θαυμάτων της νοητικής, της λογικής ανάπτυξής του, κατά λογικό τρόπο. «Είναι εντυπωσιακό το χάσμα», είπαν, «ανάμεσα στα επιτεύγματα της λογικής και του τρόπου κατά τον οποίο αυτή η ίδια η ανθρώπινη λογική τα μεταχειρίζεται». Αυτό το χάσμα όλο και μεγαλώνει σήμερα• και όσο μεγαλώνει το αδύνατο της εξισορρόπησης του συναισθηματικού κόσμου του ανθρώπου με τις ικανότητες της νοημοσύνης του, της λογικής του, τόσο και πιο πολύ απομακρυνόμαστε από τον ανθρωπισμό. Ι.Ν. Ξηροτύρης

56



Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της γλώσσας του δοκιμίου αποτελούν: α) η χρήση συνεκτικών μορίων και εκφράσεων, β) λέξεις-φράσεις που φανερώνουν την οπτική γωνία του συγγραφέα για τα γραφόμενα, γ) η χρήση του υποτακτικού λόγου. Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά αυτά μέσα στο κείμενο αναφέροντας δύο παραδείγματα για το καθένα. Μονάδες 12

2. «Ο σύγχρονος άνθρωπος που ανάπτυξε και εξέλιξε τη νοημοσύνη του και την εφευρετικότητά του, το λογικό του σε ένα άνευ προηγουμένου υψηλό σημείο, δεν μπορεί να κάνει χρήση των θαυμάτων της νοητικής, της λογικής ανάπτυξής του, κατά λογικό τρόπο». Πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα της άποψης αυτής του δοκιμιογράφου; Να αναπτύξετε τις ιδέες σας σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 11

3. ενδείξεις, έγκυρη, σκοπός, υποτάσσεται: να γράψετε δύο συνώνυμα για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 8

4. Να γράψετε δύο λέξεις που παράγονται από τη λέξη κοινωνία, και με αυτές να σχηματίσετε φράσεις, στις οποίες θα καταδεικνύεται η σημασία τους. Μονάδες 4

Γ.

Το επόμενο τεύχος του σχολικού περιοδικού θα περιέχει κείμενα που θα διαπραγματεύονται το θέμα της ηθικής. Το ένα από αυτά θα έχει τίτλο: «Η ηθική κρίση της εποχής μας». Ποια επιχειρήματα θα περιελάμβανε ένα δοκίμιο πειθούς με αυτόν τον τίτλο και πώς θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο; (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

57


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως στην εποχή μας ο άνθρωπος λόγω της έλλειψης ηθικών αξιών έχει χάσει τον προσανατολισμό του και τείνει να χρησιμοποιεί τις εφευρέσεις του με παράλογο τρόπο. Θεωρεί ότι αυτό συμβαίνει γιατί οι ηθικές αρετές αντικαταστάθηκαν από τον καιροσκοπισμό, γιατί ο άνθρωπος δεν είναι το επίκεντρο του ενδιαφέροντος, αλλά το μέσο για την υλοποίηση οικονομικών και πολιτικών σκοπών των συνανθρώπων του. Συνεχίζοντας, συμπεραίνει πως γι’ αυτόν τον λόγο υποδουλώνεται ο σύγχρονος άνθρωπος σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, κάτι που συνιστά απόδειξη ηθικής κρίσης. Μάλιστα χαρακτηρίζει την εποχή μας υλιστική και πιστεύει πως κατευθύνεται από την τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη. Τονίζει, όμως, πως είναι μεγάλο το χάσμα μεταξύ της ανάπτυξης της λογικής, της εφευρετικότητας του ατόμου και του τρόπου που τα εκμεταλλεύεται, γεγονός που οδηγεί στην έλλειψη ανθρωπισμού. Β1. α) «Κι όλα αυτά…», «Γι’ αυτό και…»,

β) «σημερινές άρρωστες κοινωνίες μας», «Εποχής όμως άκρως υλιστικής με φοβερά αναι μικές και εξασθενισμένες τις ηθικές ιδιότητες του ανθρώπου…»

γ)

«…έχει καταντήσει λεία της δύναμης, γιατί λείπει η πίστη σε κάποια αρχή ηθικών αξιών, από την οποία θα έπρεπε να καθοδηγείται…», «Ένστικτα και αισθήματα που όλο και καλλιεργούνται από τις κοινωνικές δραστηριότητες • που την ανάπτυξή τους την επιβάλλει…».

Β2. Η τεχνολογία βελτίωσε σημαντικά τη ζωή του ανθρώπου. Έκανε άνετη τη διαβίωση. Εκμηδένισε τις αποστάσεις, έφερε κοντά τους ανθρώπους. Η τεχνολογία, όμως, δεν ευθύνεται για τις καταστροφές που αυτή προκαλεί, αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος, που κάνει κακή χρήση της. Επιβάλλεται ο σημερινός άνθρωπος να ξαναβρεί την ανθρωπιά του, να επαναφέρει τις ηθικές αξίες και τα ιδανικά που καταπάτησε για χάρη της τεχνολογίας και να είναι κυβερνήτης και όχι δούλος της. Πρέπει να διοχετεύει σωστά τις γνώσεις του, με γνώμονα τον ανθρωπισμό και πίστη στον άνθρωπο, να κάνει καλή χρήση της τεχνολογίας, ώστε να υπηρετεί τον άνθρωπο. Β3. ενδείξεις = τεκμήρια, αποδείξεις• έγκυρη = ισχυρή, αξιόπιστη• σκοπός = στόχος, επιδίωξη• υποτάσσεται = υποδουλώνεται, υπακούει Β4. κοινωνικός, κοινωνικοποίηση

Η εγκληματικότητα των νέων είναι ένα οξύ κοινωνικό πρόβλημα.

Η προσχολική εκπαίδευση συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση των παιδιών.


58

Ο χαρακτήρας του ανθρώπου αντανακλά τα ηθικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας στην οποία αυτός ανήκει. Στη σύγχρονη, όμως, ζωή παρατηρείται έντονη η ηθική σύγχυση και κρίση. Σταθερές αξίες αμφισβητούνται ή καταργούνται και τη θέση τους καταλαμβάνουν

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης άλλες συχνά αμφιλεγόμενες. Πρόκειται ουσιαστικά για μια περίοδο κατά την οποία η στάθμη της ηθικής πέφτει και παρασύρει τον άνθρωπο και την αξία του.


Ερώτημα α’: Αίτια ηθικής κρίσης 1. Υλιστικός χαρακτήρας σύγχρονης εποχής 2. Απουσία υγιών προτύπων που μεταδίδουν αξίες και ιδανικά 3. Κρίση θεσμών – δυσλειτουργία οικογένειας 4. Αλλοτρίωση ανθρώπινων σχέσεων – αποξένωση – εκμετάλλευση συνανθρώπων

Ερώτημα β’: Τρόποι αντιμετώπισης 1. Επαναπροσδιορισμός του αξιακού συστήματος της κοινωνίας από οικογένεια, πνευματικούς ανθρώπους, σχολείο 2. Σύσφιγξη κοινωνικών σχέσεων – ανιδιοτέλεια στις κοινωνικές συναναστροφές 3. Ανθρωποκεντρικός προσανατολισμός πολιτισμού και κοινωνίας – αποκαθήλωση τεχνοκρατικού τρόπου ζωής 4. Προβολή και μίμηση υγιών προτύπων

Επίλογος

Η ύπαρξη ηθικών αξιών και ιδεών είναι ο μοναδικός παράγοντας που μπορεί να απεγκλωβίσει την κοινωνία από το τέλμα στο οποίο έχει περιέλθει. Είναι, λοιπόν, καθοριστικής σημασίας, η καλλιέργεια τέτοιου είδους αξιών από όλους τους αρμόδιους φορείς.

59


12ο Κριτήριο Αξιολόγησης Τι σημαίνει να διδάσκεις αξίες σήμερα Καθώς η βία και η ανισότητα αυξάνεται καθημερινά, είναι πράγματι πιο αναγκαίο από ποτέ να βοηθήσουμε τα παιδιά να εξερευνήσουν και να αναπτύξουν αξίες ζωής. Έρευνες έχουν αποδείξει πως ένα σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον βασισμένο στις αξίες βοηθάει και στη γνωστική και στη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Η νέα αυτή πραγματικότητα καθιστά αναγκαίο να αναλάβουμε ένα ενεργό ρόλο για την αγωγή των παιδιών στις βασικές ανθρώπινες δεξιότητες όπως η κατανόηση και ο χειρισμός των αρνητικών συναισθημάτων, ο έλεγχος των παρορμήσεων και η ενσυναίσθηση. Είναι γεγονός, όμως, πως η εκπαίδευση ασκεί πίεση στους δασκάλους σ’ όλο τον κόσμο στη γνωστική ανάπτυξη των μαθητών, βομβαρδίζοντάς τους με πληροφορίες χωρίς να δίνει ευκαιρίες για επαφή και επικοινωνία. Σήμερα χαμένοι όλο και πιο βαθιά στα γρανάζια της καθημερινότητας έχουμε ξεχάσει πως η χαρά μπορεί να γεννηθεί κάθε στιγμή και ότι ξεπηδά από απλές στιγμές ειλικρίνειας και ευγένειας. Μας είναι πολλές φορές δύσκολο να αντιληφθούμε τη χαρά του να ακούς κάποιον, να του παρέχεις ελευθερία και εκτίμηση. Το να τιμάς τη μοναδικότητα του κάθε μαθητή, σου παρέχει την αληθινή επιβράβευση στην καθημερινή διδασκαλία. Αυτό που όλοι τελικά ζητάμε δεν είναι αγάπη και σεβασμό, κατανόηση και ασφάλεια; Δεν είναι αρκετό να εκπαιδεύουμε τη διάνοια, αλλά να επικαλούμαστε τη θέληση και την αίσθηση. Το μόνο πράγμα που είναι ικανό να θέσει σε κίνηση τη θέληση είναι η συγκίνηση. Η αγωγή επιτυγχάνει όταν υποκινεί αυτή την συγκίνηση που δημιουργεί ιδέες. Το σχολείο είναι βέβαιο πως διδάσκει τόσο άμεσα όσο και έμμεσα αξίες. Μάλιστα φαίνεται πως είναι αδύνατο να διδάξει κάποιος οτιδήποτε χωρίς ταυτόχρονα να διδάξει αξίες. Πιο συγκεκριμένα ο τρόπος με τον οποίο οι εκπαιδευτικοί σχετίζονται με τα παιδιά, οι μέθοδοι που εφαρμόζονται κατά η διάρκεια της διδασκαλίας, η επιλογή του εκπαιδευτικού υλικού, η ιεραρχική δομή των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, η αρχιτεκτονική των σχολικών χώρων και τέλος η γενικότερη συμπεριφορά του δασκάλου συνιστούν έμμεσα διδασκαλία κάποιου είδους αξιών. Δεν είναι αρκετό για τα παιδιά να ακούν για αξίες. Για να τις μάθουν πρέπει να τις βιώνουν σε πολλά επίπεδα, να τις κάνουν δικές τους. Δεν είναι αρκετό να αισθανθείς, ή να σκεφτείς για τις αξίες. Καθημερινές κοινωνικές δεξιότητες χρειάζονται για να μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά τη διάρκεια της μέρας. Το διεθνές εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Αξίες ζωής» προσφέρει μία ποικιλία βιωματικών δραστηριοτήτων και πρακτικών μεθοδολογιών μέσα από την εξερεύνηση 12 κύριων προσωπικών και κοινωνικών αξιών: ειρήνη, σεβασμός, αγάπη, υπευθυνότητα, ευτυχία, εργασία, τιμιότητα, ταπεινότητα, ανεκτικότητα, απλότητα και ενότητα. Αυτό το πρόγραμμα συντονίζεται από το Διεθνή Οργανισμό για τις Αξίες ζωής στην εκπαίδευση - Association for Living Values Education International,-ΑLIVE- (μη κερδοσκοπική, μη κυβερνητική οργάνωση, αποτελούμενη από εκπ/κούς απ’ όλο τον κόσμο) υποστηρίζεται από την Unesco, από την Εθνική Επιτροπή της Unicef στην Ισπανία, και την Τουρκία, από Υπουργεία Παιδείας, Εκπαιδευτικούς Οργανισμούς, Συλλόγους Γονέων και οργανισμούς κοινωνικής και ηθικής ανάπτυξης. Είναι ήδη σε εξέλιξη σε περισσότερες από 78 χώρες... Σοφία Ταναΐνη (διασκευή)

60



Για τις ανάγκες μιας συζήτησης που πρόκειται να γίνει στην τάξη σας με θέμα τις αξίες, μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψή του κειμένου αυτού με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (8-100 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. «Καθώς η βία και η ανισότητα αυξάνεται καθημερινά..., είναι πράγματι πιο αναγκαίο από ποτέ να βοηθήσουμε τα παιδιά να εξερευνήσουν και ν’ αναπτύξουν αξίες ζωής». Να αναπτύξετε την παραπάνω άποψη σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων με τη μέθοδο της αιτιολόγησης. Μονάδες 12

2. Το παραπάνω κείμενο ανήκει στο δημοσιογραφικό λόγο. Να γράψετε τρεις διαφορές του δημοσιογραφικού λόγου (με παραδείγματα μέσα από το κείμενο) συγκριτικά με τον επιστημονικό λόγο.

Μονάδες 6

3. αναγκαίο, δεξιότητες, επιβράβευση, υποκινεί, σχετίζονται: Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

4. αξίες: Να γράψετε 5 ομόρριζες σύνθετες λέξεις με την παραπάνω λέξη. Μονάδες 5

5. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί στο κείμενό της η συγγραφέας; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 7

Γ.

«Δεν είναι αρκετό για τα παιδιά να ακούν για αξίες. Για να τις μάθουν πρέπει να τις βιώνουν σε πολλά επίπεδα, να τις κάνουν δικές τους». Να συντάξετε μια επιστολή προς τους φορείς του Υπουργείου Παιδείας στην οποία θα αναφέρεστε στις αιτίες που καθιστούν τη διδασκαλία των αξιών πρωταρχικό μέλημα του εκπαιδευτικού συστήματος και τις προτάσεις σας για τους τρόπους με τους οποίους θα επιτευχθεί η μετάδοση αξιών στο σχολικό περιβάλλον. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

61


Α παντήσεις Α. Η αρθρογράφος θίγει το ζήτημα της διδασκαλίας αξιών στη σύγχρονη εποχή. Αρχικά, επισημαίνει ότι το σχολείο και η οικογένεια μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων των παιδιών, ώστε ν’ αντιμετωπίσουν το σκληρό χαρακτήρα της σύγχρονης πραγματικότητας. Παρατηρεί ότι οι εκπαιδευτικοί κατευθύνονται στην παροχή πληροφοριών και όχι στην επαφή με τους μαθητές και ότι η επιτυχία της διαπαιδαγώγησης βρίσκεται στη δημιουργία συγκινήσεων και ιδεών. Έπειτα, προσθέτει ότι στο σχολείο διδάσκονται και με άμεσο ή έμμεσο τρόπο αξίες, αλλά τονίζει ότι είναι σημαντικό για τα παιδιά να εξασκούνται σε αυτές. Τέλος, αναφέρεται στο παγκόσμιο πρόγραμμα «Αξίες ζωής» και παραθέτει πληροφορίες για αυτό. Β1. Τα φαινόμενα βίας, επιθετικότητας και ανισότητας στην προσφορά ευκαιριών αυξάνονται καθημερινά και χρειάζεται τα παιδιά να αποκτήσουν αξίες ζωής. Διότι, οι προσωπικές και κοινωνικές αξίες συμβάλλουν στο να καταφέρει το άτομο από μικρή ηλικία, αλλά και στην ενήλικη ζωή του να αντεπεξέλθει στη δύσκολη όψη της πραγματικότητας. Ακόμη, οι αξίες διαμορφώνουν υπεύθυνες προσωπικότητες ως προς την κοινωνία και τους συνανθρώπους τους που προκαλούν αλλαγή των κοινωνικών δομών προς μια καλύτερη διαβίωση για όλους τους ανθρώπους. Β2. Το παραπάνω κείμενο απευθύνεται προς όλους (γονείς, δασκάλους, μαθητές, απλούς πολίτες), δεν εμβαθύνει ιδιαίτερα στο θέμα της διδασκαλίας των αξιών και χρησιμοποιεί απλό, καθημερινό λεξιλόγιο κατανοητό απ’ τον καθένα (έχουμε ξεχάσει, σου παρέχει) ενώ ο επιστημονικός λόγος απευθύνεται σε εξειδικευμένο αναγνωστικό κοινό, εμβαθύνει στο θέμα του και το λεξιλόγιό του είναι ειδικό και επιστημονικό, με ψυχρό ουδέτερο ύφος σε αντίθεση με αυτό του κειμένου που είναι απλό, άμεσο (χρήση α’ προσώπου). Β3. αναγκαίο = απαραίτητο, δεξιότητες = ικανότητες, επιβράβευση = αναγνώριση (εδώ), υποκινεί = παροτρύνει, σχετίζονται = συνδέονται. Β4. αξίες ➙ αξιαγάπητος, αξιολόγηση, αξιέπαινος, αξιοκρατία, αξιοθαύμαστος Β5. Η συγγραφέας ακολουθεί την παραγωγική συλλογιστική πορεία. Η θέση της βρίσκεται στην αρχή του κειμένου (ότι δηλ. είναι αναγκαίο να διδαχθούν τα παιδιά αξίες κ.ά.), στη συνέχεια προβαίνει στην ανάλυση της θέσης της (στους λόγους για τους οποίους είναι απαραίτητη η διδασκαλία αξιών και τρόπους ώστε να συμβεί αυτό, ιδιαίτερα μέσω της εκπαίδευσης), στο τέλος συνοψίζει τη θέση της (Δεν είναι αρκετό... μέρας) και αναφέρεται σε ένα πρόγραμμα που διδάσκει αξίες. Γ. Πρόλογος

62

Αναμφισβήτητα σχολείο και ηθική έχουν συνδεθεί ήδη από τα πρώτα στάδια διαμόρφωσης των κοινωνικών θεσμών. Ήδη από την αρχαιότητα η σχολική εκπαίδευση, εκτός από τη μόρφωση, εμπεριείχε και το σκοπό της διαμόρφωσης ηθικών ανθρώπων. Αυτοί ακο-

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης λουθώντας τις αξίες και τα ιδανικά, τα οποία δέχονται μέσω της μόρφωσης εντάσσονται ομαλότερα στην κοινωνία.


Ερώτημα α’: Αίτια που καθιστούν τη διδασκαλία των αξιών αναγκαία 1. Κρίση αξιών και ανθρωπισμού στη σύγχρονη εποχή 2. Κρίση δημοκρατίας και θεσμών 3. Τεχνοκρατική κοινωνία - υλισμός 3. Μαζοποίηση – περιθωριοποίηση ατόμων στα πλαίσια της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας

Ερώτημα β’: Τρόποι επίτευξης 1. Σύνδεση εκπαίδευσης με ανάγκες κοινωνίας 2. Καλλιέργεια διαλόγου και κριτικής σκέψης 3. Ενίσχυση διδασκαλίας ανθρωπιστικών μαθημάτων (μαθήματα που αφορούν στην παράδοση και τον πολιτισμό) 4. Ο δάσκαλος να γίνεται φορέας και πρότυπο των ιδεών και αξιών που διδάσκει

Επίλογος

Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι η ηθική ποιότητα του ανθρώπου εξαρτάται σε ένα βαθμό από τη σχολική εκπαίδευση, η οποία φροντίζει όχι μόνο για την παραγωγή ικανών στελεχών της κοινωνίας, αλλά και ανθρώπων με ιδανικά. Έτσι η προσδοκία της προόδου δε μένει στη θεωρία, αλλά υλοποιείται μέσω της διάπλασης ενάρετων, ηθικών ανθρώπων.

63


6. Γλώσσα – Γλωσσομάθεια

13ο Κριτήριο Αξιολόγησης Κρίση ακοινώνητης πολιτείας Ζητάτε την άποψή μου για τη γλώσσα μας σήμερα. Πιστεύω πως δεν μας λείπουν απόψεις και γνώμες που φωτίζουν το πρόβλημα, ούτε και προτάσεις σοβαρές και τίμιες για την αντιμετώπισή του. Ακόμα και στον εφήμερο Τύπο έχουν εμφανιστεί προκλήσεις για ουσιαστικό προβληματισμό, αλλά υπάρχουν και μελέτες ειδικά για το γλωσσικό μας πρόβλημα γραμμένες με ευσυνείδητη έγνοια και αγωνία για τον τόπο. Δεν μας λείπουν οι απόψεις, μας λείπει η συλλογική θέληση και η έμπρακτη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τη γλωσσική μας αφασία. Πόσοι καταλαβαίνουν ότι η έκφραση δεν είναι ρητορική; Πηγαίνετε στα λύκεια, τα παιδιά δεν κατανοούν πια ούτε τον Παπαδιαμάντη, και με δυσκολία παρακολουθούν κείμενο του Μακρυγιάννη ή του Κοσμά Αιτωλού. Κι όμως τη γλώσσα του πατρο-Κοσμά την καταλάβαιναν οι αναλφάβητοι Έλληνες της τουρκοκρατίας. Μέσα σε μια γενιά, τη γενιά των παιδιών μας, διακόπτεται η γλωσσική συνέχεια τριών χιλιάδων χρόνων. Είναι άραγε θέμα εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, προσανατολισμού της παιδείας; Ναι, αλλά όχι πρωταρχικά. Πρωταρχικά είναι η κρίση μιας κοινωνίας που υποβαθμίζει τη γλώσσα, γιατί δεν τη χρειάζεται. Η γλώσσα είναι όργανο σχέσης, έκφραση κοινωνίας. Μια κοινωνία που δεν κοινωνεί, που δεν έχει συλλογικούς στόχους, κοινά οράματα, ποια γλώσσα να μιλήσει; Περιορίζεται σε ένα στοιχειώδη κώδικα συνεννόησης, και το υπόλοιπο της γλωσσικής έκφρασης εμπορευματοποιείται: γίνεται διαφήμιση, επαγγελματικό ιδίωμα, κομματική συνθηματολογία, λογοτεχνικό φτιασίδι, ιδεολογικός κομπασμός. Γι’ αυτό τραυλίζουμε. Γιατί φτιάξαμε μια κοινωνία ακοινώνητων ατόμων. Σαράντα χρόνια τώρα η ηγεσία του τόπου (όλων των πολιτικών αποχρώσεων) δεν έδωσε στο λαό όραμα ζωής άλλο από την κατανάλωση, το χρήμα, την ατομική κατοχύρωση. Ακόμα και η μερίδα εκείνη των αγνών Ελλήνων που στρατεύθηκε με ανιδιοτέλεια στο όραμα της δικαιοσύνης, είδε την κομματική της ηγεσία να διαστρέφει το όραμα σε ιδεολογία καλύτερης μοιρασιάς. Κανένα κόμμα δεν υποψιάστηκε ότι πέρα από την ευζωία υπάρχει και η ζωή με τις δικές της απαιτήσεις, απαιτήσεις για ποιότητα, για κάποιους στόχους που μπορούν να δώσουν νόημα στην καθημερινότητα του πολίτη. Ο σημερινός νεοέλληνας δεν κοινωνεί, δεν σχετίζεται, μόνο επιτίθεται για να κερδίσει. Όποιος οδηγεί αυτοκίνητο στους ελληνικούς δρόμους, καταλαβαίνει του λόγου το ασφαλές: θωρακισμένος με προφυλαχτήρα και μηχανή ο εγωκεντρισμός του νεοέλληνα επιτίθεται και ο μαθητής στους συμμαθητές του για να κερδίσει προτεραιότητα βαθμού – αφού υποτάξαμε και την εκπαίδευση (από το δημοτικό κιόλας σχολείο) στο όραμα του εμπορευματικού «πτυχίου». Το ίδιο και ο πολιτικοποιημένος φοιτητής επιτίθεται στον κομματικό αντίπαλο για χάρη της

64


ιδεολογικής υπεροχής – όχι για χάρη της αλήθειας και του συμφέροντος των πολλών. Έτσι η γλώσσα έχει πάψει να αναλύει, να ερμηνεύει, να υπηρετεί το διάλογο. Διαστρέφεται σε κώδικα επίθεσης και άμυνας, γυμνώνεται από κάθε νοηματικό πλούτο, μπλέκεται στις αμήχανες επαναλήψεις, για να καταλήξει συχνά στον κρετινισμό της βωμολοχίας που παρεμβάλλεται σε κάθε δεύτερη λέξη στο λεξιλόγιο της νεολαίας. Χρ. Γιανναράς

65



Να εκπονήσετε το διάγραμμα του κειμένου, ώστε να ενημερωθούν οι συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του.

Μονάδες 25

Β.

1. Το γραμματικό πρόσωπο που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, προκειμένου να εκφράσει τις απόψεις του, είναι κυρίως το γ’ πρόσωπο, αλλά και τα α’ πληθυντικό. Για ποιο λόγο θεωρείτε ότι καταφεύγει σε αυτές τις επιλογές; Μονάδες 6

2. «Μια κοινωνία που δεν κοινωνεί, που δεν έχει συλλογικούς στόχους, κοινά οράματα, ποια γλώσσα να μιλήσει;». Να σχολιάσετε το περιεχόμενο της παραπάνω περιόδου σε μία παράγραφο 70-90 λέξεων. Μονάδες 10

3. Να γράψετε τέσσερις παράγωγες ή σύνθετες λέξεις από τη λέξη γλώσσα. Έπειτα να σχηματίσετε από μία ονοματική φράση με καθεμιά απ’ αυτές. Μονάδες 8

4. Να βρείτε τρεις εκφράσεις του μεταφορικού λόγου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο κείμενο. Τι συναισθήματα θέλει να προκαλέσει στον αναγνώστη με τη χρήση τους; Μονάδες 6

5. Με ποια μέθοδο αναπτύσσεται η τελευταία παράγραφος του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5

Γ.

Ο αρχισυντάκτης της σχολικής εφημερίδας σάς ζητά να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στο επόμενο φύλλο της και στο οποίο θα αναφέρεστε στα αίτια της γλωσσικής πενίας των νέων και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να σταματήσει το φαινόμενο αυτό. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

66


Α παντήσεις Α.

Τίτλος

Κρίση ακοινώνητης κοινωνίας

Πρόλογος

Θέμα: Προβληματισμός για την κρίση της γλώσσας.


1η παράγραφος η θέση του συγγραφέα. Τι ισχύει σήμερα. 2η παράγραφος πρώτη αιτία διασάφηση της α' αιτίας 3η παράγραφος δεύτερη αιτία / διασάφηση της β' αιτίας

Επίλογος

τρίτη αιτία / διασάφηση της γ' αιτίας Επανάληψη της θέσης του συγγραφέα.

Β1. Στο κείμενο γίνεται χρήση του γ’ προσώπου π.χ. «έχουν εμφανιστεί», «υπάρχουν μελέτες», «δεν κοινωνεί» κ.ά., αλλά και α’ πληθυντικού προσώπου π.χ. «Δε μας λείπουν οι απόψεις, μας λείπει...», «Γι’ αυτό τραυλίζουμε», «Γιατί φτιάξαμε...». Το γ’ πρόσωπο χρησιμοποιείται για να προσδώσει αντικειμενικότητα στο λόγο, ενώ με τη χρήση του α’ πληθυντικού προσώπου το κείμενο αποκτά ζωντάνια, δημιουργείται κλίμα οικειότητας, αμεσότητας και ο λόγος αποκτά καθολικότητα, αφού ο συγγραφέας μας μεταβάλλει σε κοινωνούς του προβλήματος. Β2. Είναι πια γεγονός ότι μια κοινωνική κρίση οδηγεί και στην κρίση της γλώσσας μιας χώρας. Η γλώσσα είναι το μέσο συνεννόησης, το όργανο επικοινωνίας των ανθρώπων μιας κοινωνίας. Η σημερινή πραγματικότητα, ωστόσο, χαρακτηρίζεται από την ανωνυμία, τη μοναξιά και τη αποξένωση με αναμενόμενο αποτέλεσμα την ολοένα και χειρότερη χρήση της. Έχουν εκλείψει οι λόγοι που θα παροτρύνουν κυρίως τους σύγχρονους νέους να καλλιεργήσουν μια ορθή γλωσσική έκφραση και αυτό είναι πλήγμα για την ιστορία, τον πολιτισμό και την κοινωνική συνοχή. Β3. γλώσσα ➙ γλωσσολογία ➙ γλωσσικός ➙ γλωσσολόγος ➙ γλωσσοδέτης ➙

ο κλάδος της γλωσσολογίας γλωσσική πενία Οι σύγχρονοι γλωσσολόγοι. Δύσκολος γλωσσοδέτης.

Β4. Παραδείγματα μεταφορικού λόγου: «γλωσσική μας αφασία», «το υπόλοιπο της γλωσσικής έκφρασης εμπορευματοποιείται», «στρατεύθηκε με ανιδιοτέλεια». Αυτά προκαλούν στον αναγνώστη το ενδιαφέρον του, την προσοχή του, καθώς και αρνητικά συναισθήματα όπως θλίψη, θυμό με όσα επισημαίνει το κείμενο. Β5. Αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Αρχικά με τη μέθοδο αιτίου – αποτελέσματος, όπου η αρχική πρόταση εκφράζει το αίτιο και στο τέλος εκφράζονται οι συνέπειες ( Έτσι η γλώσσα... της νεολαίας). Έπειτα με τη μέθοδο των παραδειγμάτων ( Όποιος οδηγεί... συμφέροντος των πολλών) όπου τα τεκμήρια στηρίζουν τη θέση της θεματικής περιόδου (Ο σημερινό νεοέλληνας... για να κερδίσει).

67

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος: Γλωσσική πενία των νέων

Πρόλογος

Η γλώσσα είναι το βασικό μέσο επικοινωνίας, έκφρασης των συναισθημάτων και μετάδοσης γνώσεων. Για αυτούς τους λόγους πρέπει να διασφαλίζεται η απρόσκοπτη εξέλιξη της.


Ερώτημα α’: Αίτια γλωσσικής πενίας νέων 1. Η επικοινωνία μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών και κινητών οδηγεί σε περιορισμένο λεξιλόγιο χάριν συντομίας 2. Αλλοιωμένη χρήση της γλώσσας από τα ΜΜΕ, τα οποία οι νέοι επιλέγουν ως βασικά μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας 3. Απομάκρυνση από τα βιβλία και στροφή στις εικόνες 4. Απουσία διαλόγου στο σχολείο και στην οικογένεια

Ερώτημα β’: Προϋποθέσεις για την καταπολέμηση του φαινομένου 1. Έμφαση στη γλωσσική διδασκαλία στα σχολεία 2. Κυριαρχία του διαλόγου στην πολιτική αλλά και τη σχολική ζωή εφαρμόζοντας τη βασική δημοκρατική αρχή 3. Γλωσσική κατάρτιση των ατόμων που παρουσιάζονται στα ΜΜΕ (δημοσιογράφοι, παρουσιαστές, σχολιαστές...) 4. Ενασχόληση των ανθρώπων με τη λογοτεχνία, την ανάγνωση βιβλίων και τελικά την καλλιέργεια του γλωσσικού αισθητηρίου μέσω της αυτομόρφωσης.

68

Επίλογος

Συνεπώς, είναι πολύ σημαντικό οι νέοι να αμυνθούν απέναντι στη γλωσσική ένδεια που τους πλήττει και να θέσουν τις βάσεις για ουσιαστική εξέλιξη της γλώσσας και προσαρμογή της με τα εκάστοτε δεδομένα – κοινωνικά, οικονομικά ή πολιτικά.


14ο Κριτήριο Αξιολόγησης Παράθυρα στον κόσμο Έχουμε την πιο πλούσια γλώσσα του κόσμου. Πλούτη της δεν είναι μόνο οι 300.000 λέξεις της (οι άλλες γλώσσες έχουν από 5.000 – 50.000) αρχαίες, μεσαιωνικές, νεότερες, σύγχρονες, αλλά η υπέροχη πλαστικότητα και η απέραντη πολυτυπία της. Μ’ αυτή κατάφερε και καταφέρνει να αποδώσει και το πιο λεπτό φιλοσοφικό νόημα, το πιο βαθύ λυρικό συναίσθημα και το πιο ψηλό και πλατύ επικό μεγαλείο. Δεν είναι τυχαίο το ότι οι πλείστες από τις πιο σημαντικές λέξεις στον κόσμο και μάλιστα στην επιστήμη, την τέχνη, τον πολιτισμό είναι ελληνικής προέλευσης. Αυτή τη μεγάλη κληρονομιά δεν έχουμε το δικαίωμα να την αγνοήσουμε, να την ντροπιάσουμε, να την αμαυρώσουμε. Αυτό βέβαια είναι πολύ δύσκολο και πρώτα – πρώτα δεν σημαίνει επιστροφή στο λογιωτατισμό και στον αρτηριοσκληρωμένο καθαρευουσιανισμό. Ούτε όμως μπορούμε να αγνοήσουμε ότι μια καλή σκέψη διατυπωμένη σε κακή δημοτική είναι το ίδιο ανάπηρη, όπως αν ήταν γραμμένη και στην κακή καθαρεύουσα. Δεν σηκώνει φανατισμούς η γλώσσα. Το ευ λέγειν και γράφειν, μία από τις μεγαλύτερες ευλογίες στον κόσμο, μπορεί να μας χαρίσει μόνο η βαθιά γνώση του Ελληνικού λόγου σ’ όλο το φάσμα του από τον Όμηρο ως τον Ελύτη. Η γνώση της σημερινής γλώσσας είναι μισή και μισερή, αν δεν προεκτείνεται προς τις ρίζες. Αυτές αρδεύουν, τρέφουν, στηρίζουν αυτό το αιωνόβιο δέντρο της γλώσσας μας, που άπλωσε τη σκιά του σ’ όλη την οικουμένη. Ύστερα από ένα αιώνα αγώνων η ζωντανή δημοτική γλώσσα κατακτά πια όλους τους τομείς της παιδευτικής, πνευματικής και πολιτιστικής ζωής του τόπου μας και αυτό είναι κατόρθωμα μεγάλο, γιατί έτσι δεν είναι πια κτήμα λίγων «μανδαρίνων» τα γράμματα, οι τέχνες, η φιλοσοφία, η ιστορία, οι νόμοι, ο πολιτισμός γενικά. Μπορούν να γίνουν κτήμα του λαού μας. Μπορεί να μπει σ’ αυτά τα περιβόλια ο καθένας μας με το κλειδί της μητρικής μας γλώσσας ανοίγοντας αμπάρες διπλοκλειδωμένες, για να κόψει και να μαζέψει όσα άνθη θέλει και καρπούς για τη ζωή του, από τα δέντρα και λουλούδια που έσπειραν ή φύτεψαν «μεθύοντες και νήφοντες» οι μεγάλοι πλαστουργοί του Λόγου. Η δημοτική μας γλώσσα είναι ίσως η πιο μεγάλη απόδειξη πως κρατηθήκαμε Έλληνες μέσα σε τόσες εθνικές περιπέτειες και σήμερα έχει τόσο καλλιεργηθεί που έγινε άξια να εκφράσει και τον πιο ανάλαφρο κραδασμό της ψυχής και τον πιο σύνθετο στοχασμό του νου. Λυτρώθηκε πια ο λαός μας από το ψυχολογικό σύμπλεγμα κατωτερότητας που είχε με την άγνοια της γλώσσας των Μανδαρίνων. Ανάμεσα στους πρωτοπόρους, ακάματους και σοφούς αγωνιστές του σύγχρονου κατορθωμένου δημοτικού λόγου στάθηκαν οι δύο κορυφαίοι Δάσκαλοί μου: ο Ιωάννης Κακριδής στη γλώσσα και τη φιλολογική ερμηνεία των κειμένων και ο Βασίλης Τατάκης στη γλώσσα και τη φιλοσοφική ερμηνεία κειμένων και ζωής. Αυτή η εξελικτική πορεία της γλώσσας μας ήταν και είναι μια ιστορική αναγκαιότητα, που δεν μπόρεσε και δεν μπορεί καμιά αντιδραστική δύναμη να ανακόψει. Το φίλτρο του χρόνου, καθαρίζει από κάθε άχρηστο

69


πια τύπο ή λέξη τη γλώσσα μας. Το γλωσσοπλαστικό δυναμικό και κριτήριο του λαού μας την πλούτισε και την πλουτίζει ασταμάτητα. Αφομοιώνει παράλληλα και πολιτογραφεί και τις χρήσιμες καινούριες ή ξένες λέξεις και πετάει τις σάπιες και άχρηστες. Γιάννης Παυλάκης

70



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψή του με 100-120 λέξεις.

Μονάδες 25

Β.

1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος με βάση το κείμενο: α) Τιμώντας την κληρονομιά της γλώσσας μας επιστρέφουμε στον λογιωτατισμό και στον καθαρευουσιανισμό. β) Μια καλή σκέψη σε κακή δημοτική είναι προτιμότερη από το να ήταν γραμμένη σε κακή καθαρεύουσα. γ) Η γνώση της δημοτικής γλώσσας είναι ολοκληρωμένη, όταν γνωρίζουμε τις ρίζες της. δ) Η πνευματική και πολιτιστική μας ζωή, εκφρασμένη στη δημοτική γλώσσα, μπορεί να γίνει πλέον κτήμα του κάθε Έλληνα. Μονάδες 10

2. «Ύστερα από έναν αιώνα… πλαστουργοί του Λόγου»: Να αξιολογήσετε ως προς την εγκυρότητα, την αλήθεια και την ορθότητα το παραπάνω επιχείρημα. Μονάδες 6

3. Να βρείτε δύο παραδείγματα μεταφορικού λόγου στο κείμενο. Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση τους; Μονάδες 5

4. απέραντη, δημοτική, αιωνόβιο, εθνικές: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για την καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 4

5. Ο συγγραφέας μιλώντας για την ελληνική γλώσσα αναφέρει: «Αυτή τη μεγάλη κληρονομιά δεν έχουμε το δικαίωμα να την αγνοήσουμε, να την ντροπιάσουμε, να την αμαυρώσουμε». Για ποιους λόγους, πιστεύετε, ότι το υποστηρίζει αυτό; Να αναπτύξετε την άποψή σας σε μια παράγραφο 80 έως 100 λέξεων. Μονάδες 10

Γ.

Συμμετέχοντας σε μια ημερίδα, στην οποία θα λάβουν μέρος όλα τα σχολεία του Νομού σας, με θέμα τη γλώσσα καλείστε να διαμορφώσετε μια γραπτή εισήγηση, στην οποία θα επισημαίνετε τις αρνητικές συνέπειες από τη μη σωστή χρήση της γλώσσας μας καθώς και τη σημασία της ελληνικής γλώσσας για τη διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

71


Α παντήσεις Α. Το κείμενο κάνει λόγο για την ελληνική γλώσσα, η οποία συνεχώς εξελίσσεται. Αρχικά, χαρακτηρίζει πλούσια τη γλώσσα μας, λόγω των χιλιάδων λέξεων που περιλαμβάνει στο λεξιλόγιό της αλλά και της πολυτυπίας της. Υποστηρίζει ότι το γεγονός πως πολλές λέξεις ελληνικής προέλευσης χρησιμοποιούνται παγκοσμίως, πρέπει να μας κάνει πιο προσεκτικούς όσον αφορά στο πόσο γνωρίζουμε όχι μόνο τη σημερινή ελληνική γλώσσα αλλά και παλαιότερες μορφές της που αποτελούν τις ρίζες της. Φυσικά, όπως συνεχίζει, είναι πολύ σημαντικό το ότι η δημοτική γλώσσα έχει επικρατήσει πλέον, χάρη στις προσπάθειες κάποιων αξιόλογων ανθρώπων, σε όλους τους τομείς της ζωής κι έτσι η γνώση μπορεί να γίνει κτήμα όλων. Βέβαια, διευκρινίζεται στο τέλος του κειμένου, η γλώσσα αυτή δεν είναι στατική, αφού εντάσσει στο λεξιλόγιό της καινούριες λέξεις κρατώντας ταυτόχρονα όποιες παλιές της είναι χρήσιμες. Β1. α – Λ, β – Λ, γ – Σ, δ – Σ Β2. Το επιχείρημα είναι έγκυρο, αληθές, άρα και ορθό. Β3. Ο συγγραφέας χρησιμοποιώντας τις φράσεις: «μια καλή σκέψη διατυπωμένη σε κακή δημοτική είναι το ίδιο ανάπηρη…», «δε σηκώνει φανατισμούς η γλώσσα» καταφεύγει στη χρήση μεταφορικού λόγου. Αυτό το κάνει, γιατί το κείμενο είναι ένα δοκίμιο και ο συντάκτης του θέλει να εκλαϊκεύσει το θέμα με το οποίο ασχολείται, ώστε να γίνει κατανοητό στον αναγνώστη. Έτσι χρησιμοποιεί και στοιχεία προφορικού λόγου, ανάμεσα στα οποία είναι και οι μεταφορές στη θέση των κυριολεξιών. Β4. απέραντη ≠ περιορισμένη, δημοτική ≠ καθαρεύουσα, αιωνόβιο ≠ ολιγόζωο, εθνικές ≠ τοπικές. Β5. Η αδιάσπαστη ενότητα και συνοχή της ελληνικής γλώσσας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα δείχνει τον γλωσσικό και πνευματικό πλούτο, φανερώνει τη δύναμή της και την ανθεκτικότητά της στο πέρασμα των χρόνων, αλλά και την αδιάσπαστη συνέχεια της φυλής μας. Η γλώσσα μας παρ’ όλες τις επιρροές από άλλες γλώσσες κατόρθωσε να διατηρήσει την εθνική ταυτότητα του λαού μας, που κράτησε υψηλά την εθνική συνείδηση και δεν επέτρεψε την πολιτισμική αφομοίωσή του από άλλους τεχνολογικά προηγμένους λαούς. Γ. Πρόλογος

Μία από τις βασικότερες λειτουργίες που επιτελεί η γλώσσα είναι η μετάδοση της παράδοσης από γενιά σε γενιά, ενώ η ίδια η γλώσσα αποτελεί διακριτό στοιχείο κάθε ανθρώπινου πολιτισμού.


Ερώτημα α’: Αρνητικές συνέπειες από τη μη σωστή χρήση της γλώσσας 1. Αδυναμία επικοινωνίας και δυσκολία κατανόησης

72

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης 2. Φλυαρία –άσκοπη σπατάλη χρόνου 3. Εύκολη χειραγώγηση –θύματα παραπληροφόρησης και προπαγάνδας 4. Διάδοση συκοφαντιών που οδηγεί σε εχθρότητα και μίσος

Ερώτημα β’: Σημασία της ελληνικής γλώσσας για τη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας 1. Αποδεικνύει την ανθεκτικότητα του ελληνικού πολιτισμού - Συνειδητοποίηση πολιτισμικής και εθνικής συνέχειας 2. Φορέας ιδεών και αξιών 3. Λόγω του μεγάλου πλούτου της διευκολύνει το διάλογο με τη σαφήνεια και την ακρίβεια που μπορεί να διασφαλίσει 4. Αποδεικνύει και διαφυλάσσει την πολιτισμική ιδιαιτερότητα απέναντι στις διεθνείς προκλήσεις και επιρροές

Επίλογος

Οφείλουν, λοιπόν, όλοι οι πολίτες να αντιληφθούν τη μεγάλη χρησιμότητα της γλώσσας στη διαφύλαξη της εθνικής μας ταυτότητας και ιδιαιτερότητας, εφόσον αυτή μπορεί να επιβεβαιώσει το μακραίωνο παρελθόν του έθνους και να εγγυηθεί για την ιστορική μας συνέχεια.

73


15ο Κριτήριο Αξιολόγησης Λόγος στην Ακαδημία της Στοκχόλμης Μας έφταιγε άλλοτε η αμάθεια. Σήμερα μας φταίει η μεγάλη γνώση. Δεν έρχομαι μ’ αυτά που λέω να προστεθώ στην μακρά σειρά των επικριτών του τεχνικού μας πολιτισμού. Μια σοφία παλαιή όσο και η χώρα που μ’ εξέθρεψε, μ’ εδίδαξε να δέχομαι την εξέλιξη, να χωνεύω την πρόοδο μαζί με όλα της τα παρεπόμενα, όσο δυσάρεστα και αν μπορεί να είναι αυτά. Τότε όμως η Ποίηση; Τι αντιπροσωπεύει μέσα σε μια τέτοια κοινωνία; Απαντώ: τον μόνο χώρο όπου η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση. Και ακριβώς, η εφετεινή απόφασή σας να τιμήσετε στο πρόσωπό μου την ποίηση μιας μικρής χώρας δείχνει σε πόσο αρμονική ανταπόκριση βρίσκεστε με την χαριστική αντίληψη της τέχνης, την αντίληψη ότι η τέχνη είναι η μόνη εναπομένουσα πολέμιος της ισχύος που κατήντησε να έχει στους καιρούς μας η ποσοτική αποτίμηση των αξιών. Είναι, το ξέρω, άτοπο ν’ αναφέρεται κανείς σε προσωπικές περιπτώσεις. Και ακόμη πιο άτοπο να επαινεί το σπίτι του. Είναι όμως κάποτε απαραίτητο, στον βαθμό που αυτά βοηθούν να δούμε πιο καθαρά μιαν ορισμένη κατάσταση πραγμάτων. Και είναι σήμερα η περίπτωση. Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ’ όλ’ αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ’ ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στη υλικο-πνευματική οντότητα της χώρας μου. Που είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Και το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής όταν χρησιμοποιεί για τα πιο αγαπημένα πράγματα τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν μια Σαπφώ ή ένας Πίνδαρος π.χ. - χωρίς ωστόσο να έχει το αντίκρισμα που είχαν εκείνοι επάνω στην έκταση της πολιτισμένης τότε ανθρωπότητας. Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, πρόβλημα δεν θα υπήρχε. Συμβαίνει όμως ν’ αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών. Προσκτάται η γλώσσα στο μάκρος των αιώνων ένα ορισμένο ήθος. Και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις. Χωρίς να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος εικοσιπέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Nα τι είναι το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει. Το παρουσιάζει ανάγλυφα η νέα ελληνική ποίηση. Οδυσσέας Ελύτης, «Εν Λευκώ»

74



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε με 100-120 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. «Εάν η γλώσσα... φορέα ηθικών αξιών». Να αναπτύξετε το χωρίο. (80-100 λέξεις) Μονάδες 10

2. Να βρείτε τρία παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας και τρία κυριολεκτικής.

Μονάδες 6

3. Γιατί ο Ελύτης χρησιμοποιεί στη δεύτερη παράγραφο ερωτηματικά;

Μονάδες 4

4. Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η τρίτη παράγραφος: «Είναι το ξέρω... σήμερα η περίπτωση».

Μονάδες 5

5. Να εξετάσετε αν η ομιλία του Ελύτη θα μπορούσε να αποτελεί στοχαστικό δοκίμιο.

Μονάδες 5

6. αντίληψη, αποτίμηση, οντότητα, παράλογος, παράδοσης: να γράψετε από δύο συνώνυμα για όλες τις λέξεις. Μονάδες 5

Γ.

Η γλώσσα εκτός από μέσο επικοινωνίας αποτελεί και φορέα ηθικών αξιών, όπως μας λέει ο Ελύτης. Σε μια συζήτηση που διεξάγεται στο σχολείο σας καλείσθε να εκθέσετε τις απόψεις σας για όσα αποκομίζει κάποιος από τη σωστή χρήση της γλώσσας, καθώς και ποιοι θα συμβάλλουν ώστε αυτή να εξακολουθήσει εκτός από μέσο επικοινωνίας να αποτελεί φορέα ηθικών αξιών, αλλά και να συνεχίσει να υφίσταται για πολλούς αιώνες ακόμη. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

75


Α παντήσεις Α. Ο Ελύτης πιστεύει πως κάποτε παραπονιόμασταν για την αμορφωσιά μας, ενώ σήμερα για την πλούσια γνώση μας χωρίς βέβαια να είναι αντίθετος με την τεχνολογική ανάπτυξη. Στη συνέχεια δηλώνει τι σηματοδοτεί η βράβευσή του. Αν και θεωρείται ανεπίτρεπτο να μιλάει κάποιος για τη ζωή του, τη χώρα του κάποιες φορές, όπως ισχυρίζεται ο Ελύτης, μας βοηθάει να δούμε με διαύγεια τα πράγματα. Έτσι τονίζει τη διαχρονικότητα της Ελληνικής γλώσσας και τις αξίες που περνάει για να δείξει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής που χρησιμοποιεί το ίδιο λεξιλόγιο με «τέρατα» της ποίησης του παρελθόντος. Θεωρεί πως η γλώσσα εκτός από επικοινωνιακό μέσο μεταφέρει αξίες, αφού ηθικοποιείται με την πάροδο των αιώνων και ότι μέσω της ποίησης αποτελεί φορέα παράδοσης. Β1. Η γλώσσα μας βοηθάει να επικοινωνούμε με τους συνανθρώπους μας • είναι το μέσο το οποίο εκφράζουμε τις σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας, τις επιθυμίες μας... Ωστόσο η γλώσσα αποτελεί φορέα ηθικών αξιών, μέσο ηθικής βελτίωσης, αφού χάρη σαυτήν μεταδίδονται από γενιά σε γενικά οι αξίες, οι γνώσεις, οι εμπειρίες των προγενέστερων στους μεταγενέστερους. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί, γενικότερα όλοι οι φορείς παιδείας, μέσω της γλώσσας περνούν χιλιάδες μηνύματα στα παιδιά που στόχο έχουν να συντελέσουν όχι μόνο στην πνευματική, αλλά και στην ηθική ολοκλήρωση της προσωπικότητάς τους. Β2. Μεταφορική χρήσης της γλώσσας: η γλώσσα που μ’ εξέθρεψε, η δύναμη του αριθμού, η γλώσσα αποτελεί εργαλείο μαγείας.

Κυριολεκτική χρήση της γλώσσας: η εφετινή απόφασή σας, αναφέρεται σε προσωπικές περιπτώσεις, μια γλώσσα που μιλιέται.

Β3. Ο Ελύτης με τη χρήση των ερωτηματικών προσδίδει στο λόγο του ζωντάνια, αμεσότητα, ενώ παραπέμπει στην επίκληση του συναισθήματος του δέκτη. Β4. Η παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση. Αρχικά η θεματική πρόταση μας δημιουργεί το ερώτημα γιατί που αιτιολογείται στις λεπτομέρειες. Β5. Η ομιλία του Ελύτη παρουσιάζει τα εξής κοινά στοιχεία με το στοχαστικό δοκίμιο: κυριαρχία α’ ενικού προσώπου, επίκληση στο συναίσθημα, μεταφορική χρήση της γλώσσας. Β6. αντίληψη ➙ γνώμη, πεποίθηση

76

αποτίμηση ➙ υπολογισμός, εκτίμηση

οντότητα ➙ ύπαρξη, ατομικότητα

παράλογος ➙ άλλογος, άσκεφτος

παράδοσης ➙ συνήθειας, ηθικής αντίληψης


Η μακραίωνη παρουσία ενός λαού έχει συνδεθεί με τη γλώσσα του. Αυτή ως ζωντανός οργανισμός εξυπηρετεί αρχικά τις επικοινωνιακές ανάγκες των ανθρώπων μίας κοινότητας, αλλά και μοιραία συνδέεται με την πολιτιστική και πνευματική του πορεία. Μέσω της γλώσσας εκφράζονται τα συναισθήματα και τα διανοήματα των ανθρώπων και καταγράφονται για να μεταδοθούν στις επόμενες γενιές ως προϊόν του πολιτισμού.


Ερώτημα α’: Ωφέλειες από τη σωστή χρήση της γλώσσας 1. Ουσιαστική επικοινωνία και συνεννόηση – διευκόλυνση της κοινωνικότητας των ατόμων 2. Διεκδικήσεις μέσω του διαλόγου και δυνατότητα πειθούς –διαλλακτικότητα 3. Προαγωγή επιστημών, τεχνών, γραμμάτων , πολιτισμού 4. Μεταβίβαση γνώσεων – ηθική και πνευματική καλλιέργεια

Ερώτημα β’: Ποιοι θα συμβάλλουν στη σωστή χρήση της 1. Σχολείο με την κατάλληλη και επίμονη γλωσσική διδασκαλία 2. Οικογένεια με την ουσιαστική επικοινωνία των μελών της και την κατανόηση των αξιών της εγκράτειας και της εχεμύθειας 3. Πρότυπα, πνευματικοί άνθρωποι με την προβολή τους και τη στοχευμένη χρήση της γλώσσας 4. ΜΜΕ με τον αυστηρό έλεγχο και την τήρηση των τυπικών κανόνων επικοινωνίας – λακωνικότητα

Επίλογος

Μία γλώσσα εύρωστη και ζωντανή μπορεί να διατηρήσει τις αξίες, τους σκοπούς αλλά και τις κατακτήσεις των μελών μίας κοινωνίας. Αξίζει, λοιπόν, οι άνθρωποι να τη φροντίζουν όχι μόνο ως αντικείμενο της ακαδημαϊκής και εκπαιδευτικής ζωής, αλλά και ως αναπόσπαστο κομμάτι της παρουσίας τους στο χώρο και στο χρόνο.

77


7. Τέχνη

16ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η λειτουργία της τέχνης Ο πρωτοποριακός ζωγράφος Μόντριαν μίλησε για μια πιθανή «εξαφάνιση» της τέχνης. Η πραγματικότητα, έτσι πιστεύει αυτός, θα αντικαθιστά όλο και πιο πολύ το έργο τέχνης, το έργο τέχνης που είναι υποκατάστατο της ισορροπίας που λείπει από την πραγματικότητα. «Η τέχνη θα εξαφανίζεται στο βαθμό, που η ζωή θα αποκτά περισσότερη ισορροπία». Το έργο τέχνης σαν «υποκατάστατο» της ζωής, η τέχνη σαν μέσο που φέρνει τον άνθρωπο σε ισορροπία με το περιβάλλον του – εδώ έγκειται ένα μέρος της γνώσης για τη φύση της τέχνης και της αναγκαιότητάς της. Αλλά εδώ βλέπουμε, αφού ακόμη και από την υπεραναπτυγμένη κοινωνία δεν έχουμε να περιμένουμε μια τέλεια και διαρκή ισορροπία ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον του, και την εγγύηση ότι η τέχνη δεν ήταν μόνο στο παρελθόν απαραίτητη, αλλά θα είναι στον άνθρωπο απαραίτητη και στο μέλλον. Είναι όμως πραγματικά η τέχνη μόνο υποκατάστατο, δε διαφαίνεται μέσα της μια βαθύτερη σχέση του ανθρώπου προς τον κόσμο; (…) Αρχικά πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι έχουμε την τάση να δεχόμαστε ένα εκπληκτικό φαινόμενο σαν κάτι πολύ αυτονόητο. Και είναι πραγματικά εκπληκτικό: αναρίθμητοι άνθρωποι διαβάζουν βιβλία, ακούν μουσική, πηγαίνουν στο θέατρο και στον κινηματογράφο – για ποιο λόγο; Αν απαντήσει κανείς: αναζητούν διασκέδαση, ξεκούραση, ψυχαγωγία, αυτό είναι μια απάντηση που δεν εξηγεί τίποτε. Γιατί διασκεδάζει, ξεκουράζει, ψυχαγωγεί όταν εισχωρούμε σε ένα ξένο έργο και σε μια ξένη μοίρα, όταν ταυτιζόμαστε με ένα μουσικό κομμάτι και έναν πίνακα, με τα πρόσωπα ενός μυθιστορήματος, ενός θεατρικού έργου, ενός φιλμ, όταν συμμετέχουμε σε μια τέτοια «μη πραγματικότητα» σαν σε μια εντονότερη πραγματικότητα; Τι παράξενη, μυστηριώδης «ψυχαγωγία» είναι αυτή; Και αν απαντήσει κανείς ότι οι άνθρωποι φεύγουν έτσι από μια μη ικανοποιητική ζωή σε μια πλουσιότερη, σε ένα βίωμα χωρίς κίνδυνο – τότε πρέπει να ρωτήσουμε παραπέρα: γιατί δεν αρκεί η δική τους ύπαρξη, γιατί αυτή η επιθυμία να εξαντλήσουν τη δική τους ανεξάντλητη ύπαρξη σε ξένα πρόσωπα και ξένες μορφές, να κοιτάζουν από τη σκοτεινή αίθουσα στο φως μιας σκηνής, όπου αυτό που είναι μόνο ένα παιχνίδι τους παρακινεί σε εσωτερική συμμετοχή; Είναι προφανές ότι ο άνθρωπος θέλει να είναι κάτι παραπάνω απ’ ό,τι είναι μόνο ο εαυτός του. Θέλει να είναι ένας ολόκληρος άνθρωπος. Δεν του αρκεί να είναι μόνο ένα ξεχωριστό άτομο, αλλά απαιτεί να μετατεθεί από την ατέλεια της ξεχωριστής του ύπαρξης σε μια «ολότητα», σε μια πληρότητα της ζωής, την οποία του την αποστερεί η ατομικότητα με τους περιορισμούς της, σε έναν πιο διαφανή και πιο δίκαιο κόσμο που να έχει ένα νόημα.

78


Αντιστέκεται στο να χάνεται στο πεπερασμένο του, στην εφήμερη και τυχαία ατομικότητα, και επιθυμεί να αναφέρεται σε κάτι που είναι περισσότερο από το εγώ, που βρίσκεται έξω απ’ αυτόν και μολοντούτο του είναι ουσιαστικό, σε κάτι που η στενότητα της ύπαρξής του και της διαμόρφωσής του του το κρύβει. Διψά να απορροφήσει το περιβάλλον του, να το κάνει δικό του, ποθεί να επεκτείνει το περίεργο και ανήσυχο εγώ του ως τους πιο μακρινούς αστερισμούς και τα πιο απόκρυφα βάθη του ατόμου, να ενώσει στα πλαίσια της τέχνης το περιορισμένο εγώ του με μια κοινοτική ύπαρξη, να κοινωνικοποιήσει την ατομικότητά του. Αν ο άνθρωπος ήταν από τη φύση του μόνο ένα ξεχωριστό άτομο, μόνο μια ατομικότητα, ο πόθος του αυτός θα ήταν ακατανόητος και παράλογος • γιατί σαν ξεχωριστό άτομο, σαν ατομικότητα θα ήταν αυτόχρημα μια ολότητα, όλο αυτό που θα μπορούσε να είναι. Ο πόθος του για συμπλήρωση υποδηλώνει ότι σύμφωνα με τη φύση του είναι κάτι παραπάνω από ξεχωριστό άτομο, από ατομικότητα, ότι αισθάνεται σαν ατελές έργο και μη ολοκληρωμένη δυνατότητα, ότι μπορεί να ολοκληρωθεί μόνο αν κάνει δικό του αυτό που είναι βίωμα των άλλων, που δυνητικά θα μπορούσε να είναι το δικό του. Σε αυτό, που ο άνθρωπος το αισθάνεται σαν δική του δυνατότητα, περιέχονται όλα όσα είναι σε θέση να κάνει ολόκληρη η ανθρωπότητα. Η τέχνη είναι ένα απαραίτητο μέσο αυτής της συγχώνευσης του ξεχωριστού ατόμου με το σύνολο, της άπειρης κοινωνικοποίησής του, της συμμετοχής του στα βιώματα, στις εμπειρίες και στις ιδέες ολόκληρου του ανθρώπινου γένους. Ερνστ Φίσερ, «Η Αναγκαιότητα της Τέχνης»

79



Στο πλαίσιο μιας εργασίας με θέμα την τέχνη έχετε αναλάβει να εκπονήσετε το διάγραμμα του παραπάνω κειμένου και να το παρουσιάσετε στην τάξη.

Μονάδες 25

Β.

1. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου και ποια η κατευθυντήρια ιδέα;

Μονάδες 11

2. Να εξετάσετε τον παρακάτω συλλογισμό ως προς την εγκυρότητα, την αλήθεια και την ορθότητά του:

– Η τέχνη είναι το μέσο που φέρνει τον άνθρωπο σε ισορροπία με το περιβάλλον του.

– Ακόμη και η υπεραναπτυγμένη κοινωνία δε δημιουργεί την τέλεια και διαρκή ισορροπία ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον του.

Άρα, η τέχνη είναι απαραίτητη στον άνθρωπο.

Μονάδες 9

3. και, όταν, γιατί: ποια νοηματική σχέση εκφράζει η χρήση καθεμιάς από τις παραπάνω λέξεις στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου;

Μονάδες 6

4. Η πραγματικότητα, έτσι πιστεύει αυτός, θα αντικαθιστά όλο και πιο πολύ το έργο τέχνης...: Να αναγνωριστεί η σύνταξη και να μετατραπεί στην αντίθετή της. Μονάδες 4

5. αναρίθμητοι, ολόκληρος, ξεχωριστό, αυτόχρημα, ατελές: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 5

Γ.

Ως μέλος του Δεκαπενταμελούς Συμβουλίου του Λυκείου σας εκπροσωπείτε τους συμμαθητές σας σε μια εκδήλωση που διοργανώνεται για τα εγκαίνια της ετήσιας σχολικής έκθεσης ζωγραφικής. Να διαμορφώσετε μια εισήγηση με την οποία θα παρουσιάσετε τα ευεργετικά αποτελέσματα της τέχνης για τον άνθρωπο, καθώς και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την ύπαρξή της. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

80



Τίτλος

Η λειτουργία της τέχνης

Πρόλογος

Η άποψη του Μόντριαν για αντικατάσταση της τέχνης από την πραγματικότητα


Η αντίκρουση της άποψης του Μόντριαν 1η παράγραφος Η αναγκαιότητα της τέχνης. α' θέση, διασάφηση α' θέσης. 2η παράγραφος β' θέση 3η παράγραφος γ' θέση. Αναφορά παραδειγμάτων – διασάφηση γ' θέσης. 4η παράγραφος δ' θέση. Διασάφηση δ' θέσης.

Επίλογος

ε' θέση. Διασάφηση της ε' θέσης – Συμπέρασμα του συγγραφέα.

Β1. Το θέμα του κειμένου είναι η λειτουργία της τέχνης. Η κατευθυντήρια ιδέα είναι ότι η τέχνη είναι απολύτως απαραίτητη στον άνθρωπο. Β2. Έχουμε ένα έγκυρο επιχείρημα, γιατί η τέχνη είναι το μέσο για την ισορροπία ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον και είναι απαραίτητη στον άνθρωπο, επειδή πράγματι οι υπερσύγχρονες κοινωνίες δε συμβάλλουν σε αυτή την ισορροπία. Οι προκείμενες (οι πρώτες δύο προτάσεις) και το συμπέρασμα (η τρίτη πρόταση) ανταποκρίνονται στην αντικειμενική πραγματικότητα, άρα τα επιχείρημα είναι αληθές. Επομένως, το επιχείρημα είναι έγκυρο, αληθές και ορθό (έγκυρο και αληθές = ορθό). Β3. και ➙ εκφράζει προσθήκη γιατί ➙ εκφράζει αιτιολόγηση

όταν ➙ εκφράζει χρονική σχέση

Β4. Η σύνταξη είναι ενεργητική. Η αντίστοιχή της παθητικής είναι: Το έργο τέχνης, έτσι πιστεύει αυτός, θα αντικαθιστάται όλο και πιο πολύ από την πραγματικότητα. Β5. αναρίθμητοι = αμέτρητοι αυτόχρημα = πράγματι

ολόκληρος = ακέραιος ατελές = ανολοκλήρωτο

ξεχωριστό = διαφορετικό


Η ζωγραφική αποτελεί ένα από τους πιο αγαπητούς τρόπους έκφρασης τόσο των μαθητών όσο και των ενήλικων ανθρώπων. Άλλωστε, η Τέχνη στο σύνολό της αποτελεί έναν από τους βασικούς τρόπους επικοινωνίας και έκφρασης συναισθημάτων, ήδη από τις πρώτες κοινωνίες.


Ερώτημα α’: Θετικά αποτελέσματα τέχνης για τον άνθρωπο 1. Έκφραση δημιουργικότητας – ανάπτυξη αισθητικής αντίληψης

81

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης 2. Συμβολή στη διεύρυνση του πνευματικού ορίζοντα του ατόμου 3. Μέσο αντίδρασης στην κοινωνική πραγματικότητα και ψυχική στήριξη στους απλούς ανθρώπους που επίσης αντιδρούν στις κοινωνικές συνθήκες 4. Ανάπτυξη κοινωνικού, εθνικού και διεθνούς διαλόγου – συμμετοχή στα βιώματα των λαών – κοινωνικοποίηση

Ερώτημα β’: Προϋποθέσεις 1. Δημοκρατία και ελευθερία, ώστε να μην τίθενται εξωτερικοί φραγμοί και περιορισμοί στην καλλιτεχνική δημιουργία 2. Αυτενέργεια και θέληση του δημιουργού, ώστε να μην υποκύπτει σε προσωπικά πάθη και να μη μιμείται ξένα πρότυπα 3. Αυτογνωσία - πνευματική καλλιέργεια – απουσία μισαλλοδοξίας και φανατισμών 4. Καλλιέργεια καλαισθησίας και αγάπης για την Τέχνη ήδη από το σχολείο – κρατική μέριμνα για βελτίωση και πρόοδο των Τεχνών

82

Επίλογος

Γίνεται, λοιπόν, εύκολα αντιληπτό πως η καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας στους μαθητές μπορεί αν είναι η αρχή μιας ενασχόλησης με την τέχνη, η οποία θα βοηθήσει στην πνευματική και ηθική τους καλλιέργεια.


17ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η διασκεδαστική τέχνη Παρακινήθηκα να γράψω τη μικρή αυτή μελέτη, όταν διαπίστωσα πως πολλοί Νεοέλληνες κριτικοί, προπάντων νέοι, περιφρονούν ως κατώτερα κι ανάξια τα λογοτεχνικά έργα που διασκεδάζουν τον κόσμο - διηγήματα, μυθιστορήματα, δράματα, κωμωδίες και ποιήματα κάθε λογής - και δε θεωρούν «έργα Τέχνης» αληθινά, παρά εκείνα που κάνουν τον κοινό αναγνώστη να πλήττει. Αλλ’ αυτό προέρχεται από πλάνη και παρεξήγηση. Η Τέχνη δεν κρίνεται μόνο από την ευχαρίστηση ή την ανία που προξενεί. Κι ούτε η διασκεδαστική είναι πάντα κατώτερη, ούτε η πληκτική είναι πάντα ανώτερη. Απεναντίας, η πληκτική Τέχνη δεν έχει κάποια αξία, παρά μόνο όταν υπάρχουν κι άνθρωποι, λίγοι έστω, που τους διασκεδάζει. Γιατί το διασκεδαστικό είναι στοιχείο της Τέχνης απαραίτητο. Γενικά, η Τέχνη είναι Μία. Κι είτε μεγάλη, είτε μικρή - γιατί υπάρχει και μικρή αλλά γνήσια Τέχνη - είναι και πρέπει να είναι, και δεν μπορεί παρά να είναι διασκεδαστική. Μήπως αυτό σας φαίνεται παραδοξολογία; Μήπως έχετε και σεις την ιδέα πως διασκεδαστική είναι μόνο η κατώτερη Τέχνη; Όχι, κάθε αληθινή Τέχνη, διασκεδάζει. Κι η φαινομενική αυτή παραδοξολογία είναι μια αλήθεια, που δε διστάζω να την πω μεγάλη, γιατί δεν τη βρήκα εγώ, παρά την έβγαλα απ’ όσα έχουν διδάξει μεγάλοι αισθητικοί, καλλιτέχνες και τεχνοκρίτες, από τον Πλάτωνα ως τον Μπρινετιέρ. Μια αλήθεια, τελοσπάντων, γνωστή. Κι επειδή στις ημέρες μας φαίνεται να την ξεχνούν – γιατί όχι και να την αγνοούν; - πολλοί από τους νέους – γιατί όχι και από τους παλαιούς; - δε θα ’ταν ίσως περιττό να την ξαναθυμηθούμε όλοι. Αλλά πως διασκεδάζει η Τέχνη – η γνήσια τώρα η αληθινή, μικρή ή μεγάλη αδιάφορο – κι όταν το είδος της, το θέμα της, δεν είναι καθαυτό διασκεδαστικό; Ιδού ένα μεγάλο ζήτημα. Καλά, όταν διαβάζει κανείς το Δον Κιχώτη, φυσικότατο είναι να διασκεδάσει• καλά, όταν βλέπει στο θέατρο μια κωμωδία σαν τους Γάμους του Φιγκαρό ή τον Ασθενή κατά Φαντασία. Μα κι όταν βλέπει τον Οιδίποδα Τύραννο, μα κι όταν διαβάζει τα μαρτύρια των κολασμένων στη Θεία Κωμωδία, ή του Κουασιμόδου στη Notre–Dame de Paris. Για να εξηγήσουν το παράξενο αυτό φαινόμενο μερικοί αισθητικοί – πως δηλαδή μπορεί κανείς να διασκεδάζει με τις δυστυχίες, τις συμφορές και τις φρίκες που παρουσιάζουν σχεδόν πάντα το έπος, το μυθιστόρημα και, κατά κανόνα, η τραγωδία – έφθασαν να πουν πως ο θεατής ή ο αναγνώστης, την ώρα που βλέπει ή διαβάζει, αισθάνεται κάποια ασφάλεια και κάποια υπεροχή απέναντι των τραγικών ηρώων, μακαρίζει τον εαυτό του που δεν πάσχει όσα δεινά πάσχουν οι δύσμοιροι εκείνοι, κι απ’ αυτό προέρχεται η ευχαρίστηση κι η διασκέδασή του. Μου φαίνεται πως ένα παράδοξο εξηγείται εδώ με άλλο. (…) Η εξήγηση βρίσκεται αλλού – βρίσκεται σ’ αυτή την ίδια την Τέχνη, στη φύση της, στην ουσία της ή, αν θέλετε, στο μυστήριό της. Γιατί η Τέχνη, όπως τόσα άλλα σ’ αυτόν τον κόσμο, είναι ένα μυστήριο. Συλλογισθείτε μόνο τούτο: ένα πράγμα, που αν το βλέπαμε στη ζωή, στην πραγματικότητα, δε θα μας έκανε παρά αποστροφή, βδελυγμία, φρίκη - ντροπή κάποτε -, όταν μας το παρουσιάζει ένας ζωγράφος, ένας γλύπτης, ένας ποιητής, ένας μυθι-

83


στοριογράφος, μας φαίνεται όχι μόνο ανεκτό, αλλά και τερπνό κι ωραίο. Δεν είναι αυτό ένα μυστήριο, κάτι σα μετουσίωση, κάτι σαν χημική ένωση, που από δύο σώματα παράγει ένα τρίτο ολωσδιόλου διαφορετικό; Αισθανόμαστε βέβαια και λύπη, και φρίκη, όταν το πράγμα που μας παρουσιάζει ο τεχνίτης είναι λυπηρό ή φρικτό• αλλά η λύπη μας, η φρίκη μας, είναι πολύ διαφορετική από εκείνη που θα είχαμε, αν βλέπαμε το ίδιο λυπηρό ή φρικτό πράγμα στην πραγματικότητα. (…) Αλλά το ίδιο διαφορετική είναι κι η χαρά μας, η ευθυμία μας, το γέλιο μας, όταν διαβάζουμε ή βλέπουμε στο θέατρο κάτι φαιδρό, αστείο – ακόμα και σε μια χιουμοριστική εικόνα ή γελοιογραφία – παρά αν βλέπαμε το ίδιο φαιδρό κι αστείο πράγμα στη ζωή. Αυτή είναι η πιο αληθινή εξήγηση. Και περισσότερο από τους αισθητικούς που πρόβαλαν την ασφάλεια του θεατή ή του αναγνώστη, δίκιο έχουν κατά βάθος οι απλοί άνθρωποι, που όταν απορούν κι οι ίδιοι, πως, χωρίς να είναι Νέρωνες, μπορούν να διασκεδάζουν στο θέατρο με τις συμφορές των άλλων, ή όταν αισθάνονται την ανάγκη να δικαιολογηθούν που δεν παθαίνονται τόσο με τις θεατρικές και λογοτεχνικές φρίκες, σας λένε: «ωχ, αδελφέ, ψέματα είναι»! Ναι, αυτοί είναι πιο κοντά στην αλήθεια. Γρ. Ξενόπουλος

84




Μονάδες 25

Β.

1. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου και ποια είναι η θέση του συγγραφέα;

Μονάδες 8

2. Να γράψετε από έναν πλαγιότιτλο για την 1η, τη 2η και την 5η παράγραφο του κειμένου.

Μονάδες 6

3. Ο συγγραφέας αρκετές φορές στο κείμενό του καταφεύγει στην τεχνική των ερωτήσεων. Να αναφέρετε κάποια παραδείγματα μέσα από το κείμενο και να αιτιολογήσετε αυτήν την επιλογή. Μονάδες 5

4. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το κείμενο που διαβάσατε; Να αναφέρετε κάποια χαρακτηριστικά του κάνοντας αναφορές στο ίδιο το κείμενο.

Μονάδες 6

5. έργα, τέχνη: Να γράψετε πέντε ομόρριζα από την κάθε λέξη, απλά ή σύνθετα. Μονάδες 10

Γ.

Με αφορμή την επίσκεψη του σχολείου σας σε μια Έκθεση έργων τέχνης, καλείστε να γράψετε ένα δοκίμιο πειθούς στο οποίο θα αναφέρεστε στους παράγοντες που έχουν οδηγήσει την τέχνη στον εκφυλισμό της καθώς και στην αναγκαιότητα της τέχνης για το κοινωνικό σύνολο. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

85


Α παντήσεις Α. Σε αυτή τη μελέτη αναπτύσσεται η έννοια της διασκεδαστικής τέχνης. Η τέχνη δεν είναι ανώτερη, όταν προκαλεί πλήξη, ή κατώτερη, όταν είναι διασκεδαστική, όπως πιστεύουν κάποιοι κριτικοί. Η τέχνη είναι μία και μάλιστα είναι αληθινή μόνον όταν μπορεί να προσφέρει διασκέδαση. Αυτό το παράδοξο της τέχνης, όπως αναφέρεται στη συνέχεια, προσπάθησαν να το εξηγήσουν αρκετοί καλλιτέχνες και τεχνοκριτικοί. Έτσι, έφτασαν στο συμπέρασμα ότι ο θεατής, ο αναγνώστης, διασκεδάζει βλέποντας ή διαβάζοντας ένα έργο με δραματική υπόθεση, καθώς αναλογίζεται ότι αυτός δεν βρίσκεται στη δυσάρεστη θέση του ήρωα. Αυτή η παράξενη αντίδραση επεξηγείται παρακάτω, όπου αναλύεται η τάση του ανθρώπου να εκδηλώνει τα αισθήματά του με διαφορετική ένταση, όταν του συμβαίνει κάτι μέσα στη ζωή και όταν αντιμετωπίζει την ίδια κατάσταση μέσα από την τέχνη, γιατί γνωρίζει ότι στην πρώτη περίπτωση αντιμετωπίζει την πραγματικότητα, ενώ στη δεύτερη όχι. Β1. Θέμα του κειμένου είναι η διασκεδαστική τέχνη. Η θέση του συγγραφέα είναι ότι πλανώνται πολλοί κριτικοί που περιφρονούν ως κατώτερα κι ανάξια τα λογοτεχνικά έργα που διασκεδάζουν τον κόσμο. Β2. 1η παράγραφος: Η Τέχνη είναι μία, δεν πρέπει να χωρίζεται σε ανώτερη και κατώτερη, και εμπεριέχει το στοιχείο της διασκέδασης.

2η παράγραφος: Αποτελεί αποδεδειγμένη αλήθεια ότι η Τέχνη διασκεδάζει.

5η παράγραφος: Τα συναισθήματα που προκαλεί ένα έργο τέχνης είναι διαφορετικά από αυτά που θα νιώθαμε, αν αντιμετωπίζαμε την ίδια κατάσταση στην πραγματικότητα.

Β3. «Μήπως αυτό σας φαίνεται παραδοξολογία; Μήπως έχετε και σεις την ιδέα πως διασκεδαστική είναι μόνο η κατώτερη Τέχνη;», «Αλλά πώς διασκεδάζει η Τέχνη – η γνήσια τώρα, η αληθινή, μικρή ή μεγάλη αδιάφορο – κι όταν το είδος της, το θέμα της, δε είναι καθαυτό διασκεδαστικό;», «Δεν είναι αυτό ένα μυστήριο, κάτι σα μετουσίωση, κάτι σαν χημική ένωση, που από δύο σώματα παράγει ένα τρίτο ολωσδιόλου διαφορετικό;». Με τις ερωτήσεις του πρώτου και του δεύτερου αποσπάσματος ο συγγραφέας θέλει να προκαλέσει τον προβληματισμό του αναγνώστη, καθώς το κείμενο είναι ένα δοκίμιο. Δεν θέλει να του δώσει αμέσως την απάντηση, αλλά να τον κάνει να σκεφτεί, πριν συμφωνήσει ή διαφωνήσει μαζί του. Η τελευταία ερώτηση είναι ρητορική. Η απάντηση είναι από πριν γνωστή. Έτσι, η ερώτηση χρησιμοποιείται σαν σχήμα λόγου, για να διανθίσει το κείμενο. Β4. Είναι δοκίμιο. Με τη φράση «Παρακινήθηκα να γράψω… όταν διαπίστωσα» δηλώνει τον σκοπό του συγγραφέα, που είναι να πληροφορήσει τον αναγνώστη. Επιπλέον, με τις φράσεις που περικλείει σε παύλες, διασαφηνίζει κι επεξηγεί την ιδέα του, ώστε να γίνει πιο κατανοητή στον απλό αναγνώστη. Τέλος, το ίδιο πετυχαίνει και με την παράθεση παραδειγμάτων, αφού έτσι κάνει το κείμενο πιο οικείο στο κοινό που το διαβάζει.

86

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Β5. έργα > εργαλείο, εργοστάσιο, πάρεργο, εργάτης, εργοδότης

τέχνη > τεχνολογία, καλλιτέχνης, τεχνίτης, περίτεχνος, τεχνικός


Όσο δύσκολο κι αν είναι να προσδιοριστεί το περιεχόμενο και η λειτουργία της Τέχνης στη ζωή των κοινωνιών, άλλο τόσο εύκολο είναι να υπεισέλθουν στο εσωτερικό της εκφυλιστικοί παράγοντες της αξίας και του ρόλου της. Συχνά αμφισβητείται η λειτουργία της και τίθεται από πολλούς το ερώτημα αν αυτή υπηρετεί σήμερα τον άνθρωπο ή τις εφήμερες και ταπεινές επιδιώξεις υποτιθέμενων καλλιτεχνών ή κερδοσκοπικών οργανισμών.


Ερώτημα α’: Παράγοντες που οδήγησαν την Τέχνη στον εκφυλισμό της 1. Σύγχρονη αγορά – εμπορευματοποίηση της τέχνης 2. Πολιτικές ιδεολογίες και θρησκευτικά δόγματα – Στρατευμένη τέχνη 3. Πνευματική μονομέρεια – ελιτίστικη αντίληψη της τέχνης (Τέχνη για την Τέχνη) 4. Τεχνοκρατική κοινωνία – απομάκρυνση από ειλικρινείς επιδιώξεις και τρόπους πνευματικής και ηθικής εξύψωσης

Ερώτημα β’: Αναγκαιότητα της Τέχνης για το κοινωνικό σύνολο 1. Παραδειγματισμός κοινωνικού συνόλου –διοχέτευση ιδεών, αξιών και αντιλήψεων 2. Αφύπνιση συνόλου – αύξηση αγωνιστικής διάθεσης 3. Ηθική ανύψωση ανθρώπων πάνω από μικροπρέπειες, ταπεινές επιδιώξεις και ποταπά πάθη – απομάκρυνση από άγχος, φοβίες, προκαταλήψεις 4. Καλλιέργεια καλαισθησίας – ανεκτικότητας, διαλλακτικότητας

Επίλογος

Σε κάθε περίπτωση που η τέχνη μετατρέπεται σε ευτελές εμπόρευμα συμπαρασύρει και ένα μέρος του πνευματικού πολιτισμού μίας κοινωνίας. Ο ρόλος της είναι να αφυπνίζει και όχι να χρησιμοποιείται ως μέσο υλικής ευημερίας αυτών που τη διαχειρίζονται ως εμπόρευμα. Είναι, λοιπόν, αναγκαίος ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου της καλλιτεχνικής δημιουργίας με πρωτοστάτες τους γνήσιους καλλιτέχνες, τους ανθρώπους του πνεύματος.

87


8. Φυσικό περιβάλλον

18ο Κριτήριο Αξιολόγησης Υπάρχει ασφαλής πυρηνική ενέργεια; Είναι ασφαλώς μια από τις μεγαλύτερες ειρωνείες στην ανθρώπινη ιστορία αυτό που ζει σήμερα η Ιαπωνία. Η χώρα που έζησε πρώτη τον πυρηνικό εφιάλτη με τις δύο βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι γίνεται το πεδίο όπου εκτυλίσσεται το πρώτο μεγάλο δράμα της πυρηνικής εποχής. Πόσο ισχυρός είναι τελικά ο Προμηθέας της τεχνολογίας μπροστά στις δυνάμεις που ο ίδιος ελευθέρωσε; Η διαρροή στη Φουκοσίμα δεν ήταν μόνο ατύχημα από τότε που η πυρηνική ενέργεια χρησιμοποιήθηκε για ειρηνικούς σκοπούς. Αλλά είναι το πρώτο που δεν μπορεί να αποδοθεί σ’ έναν προβλέψιμο και δυνητικά ελέγξιμο παράγοντα: δεν οφείλεται ούτε σε ανθρώπινο λάθος ούτε σε παρωχημένη τεχνολογία αλλά στις δυνάμεις της Φύσης που παρά τις προσπάθειες του ο σύγχρονος προμηθέας δεν έχει καταφέρει να ελέγξει. Η ραδιενέργεια είναι μέρος του φυσικού περιβάλλοντος. Υπάρχει ασφαλής πυρηνική ενέργεια; κατηγορηματικά η απάντηση είναι όχι. Όμως καμία ανθρώπινη ενέργεια δεν είναι ασφαλής... Όλες εμπεριέχουν το στοιχείο του κινδύνου – του ρίσκου. Όταν λέμε ότι κάτι είναι ασφαλές (από τα τρόφιμα και τα αεροπορικά ταξίδια ως την πιο συνηθισμένη σήμερα μορφή ενέργειας, τον ηλεκτρισμό) δεν σημαίνει ότι ο κίνδυνος είναι μηδαμινός. Στη συζήτηση για την ασφάλεια της πυρηνικής ενέργειας, η οποία έχει ξεκινήσει από το 1951, από τότε που λειτούργησε ο πυρηνικός αντιδραστήρας για την παραγωγή ηλεκτρισμού, εμπλέκεται η έννοια του κόστους και μαζί με αυτή και του κέρδους. Πόσο ασφαλής πρέπει να είναι ένας αντιδραστήρας ώστε να είναι οικονομικά εκμεταλλεύσιμος; Στο μεταξύ εμφανίστηκε και μία άλλη παράμετρος στο πρόβλημα: η υπερθέρμανση του πλανήτη από την αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου. Σύμφωνα με τους υπέρμαχους της πυρηνικής ενέργειας, οι επιπτώσεις από την ενδεχόμενη υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας λόγω της καύσης των ορυκτών καυσίμων ίσως να είναι πιο καταστρεπτικές. Όπως γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω, το πρόβλημα της εγκατάστασης πυρηνικών αντιδραστήρων είναι περίπλοκο. Ο επιστήμονας, ευτυχής που δεν είναι πολιτικός για να πάρει τις αποφάσεις, έχει καθήκον να παραθέσει τα σχετικά στοιχεία: Η ραδιενέργεια είναι μέρος του φυσικού περιβάλλοντος και ζούσαμε πάντα μαζί της. Αν λάβουμε υπόψη ότι το 14% της έκθεσης του γενικού πληθυσμού σε ακτινοβολίες οφείλεται σε ιατρικές πράξεις (π.χ. ακτινογραφίες), το 1% περίπου προέρχεται από την πυρηνική ενέργεια – όπου υπάρχουν πυρηνικοί αντιδραστήρες – και το υπόλοιπο προέρχεται από φυσικές πηγές (ραδόνιο, ακτινοβολία από πετρώματα, και κοσμική ακτινοβολία). Η μέση δόση που δέχτηκε ο κάτοικος της Δ. Ευρώπης από το χειρότερο ως τώρα ατύχημα, στο Τσέρνομπιλ,

88


έχει συγκριθεί με τη δόση μιας ακτινογραφίας. Όμως οι εργαζόμενοι στην πυρηνική βιομηχανία δέχονται αυξημένες δόσεις ακτινοβολίας με συνέπεια να παρουσιάζονται σ’ αυτούς και αυξημένα ποσοστά καρκίνου. Τα πυρηνικά εργοστάσια απελευθερώνουν συχνά και κατά τη διάρκεια της λειτουργίας τους ραδιενέργεια στον αέρα και το νερό. Επιπλέον είναι γεγονός ότι οι διαρροές από μικρής κλίμακας ατυχήματα δεν είναι σπάνιες στην πυρηνική βιομηχανία. Ένα πυρηνικό εργοστάσιο περιέχει μεγάλες ποσότητες ραδιενεργών υλικών και ένα ατύχημα που καταλήγει στην απελευθέρωση των στοιχείων αυτών σίγουρα θα βλάψει τους γύρω πληθυσμούς και το περιβάλλον. Όσοι εκτεθούν σε υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας κινδυνεύουν είτε να πεθάνουν είτε να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία τους σε διάστημα ημερών ή εβδομάδων. Χαμηλότερα επίπεδα ραδιενέργειας μπορεί να προκαλέσουν βλάβες στα κύτταρα τους, που ίσως οδηγήσουν σε καρκίνους σε διάστημα από λίγα χρόνια ως δεκαετίες. Επιπλέον θα πρέπει να γίνει μόνιμη μετεγκατάσταση των κατοίκων γειτονικών περιοχών. Η ραδιενέργεια που απελευθερώνεται από ένα σοβαρό ατύχημα μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο εκατοντάδες ως χιλιάδες ανθρώπους και να μολύνει μεγάλες εκτάσεις. Κώστας Ιωαννίδης, εφημ. «Βήμα», 20-03-2011

89



Αφού διαβάσετε το παραπάνω κείμενο να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του, με 80-100 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. Να αναλύσετε την άποψη: «καμία ανθρώπινη ενέργεια δεν είναι ασφαλής. Όλες εμπεριέχουν το στοιχείο του κινδύνου», με 80-100 λέξεις. Μονάδες 10

2. Ποιο το είδος του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

3. Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η τελευταία παράγραφος «Ένα πυρηνικό εργοστάσιο... να μολύνει μεγάλες εκτάσεις».

Μονάδες 5

Μονάδες 5

4. Ποια τεκμήρια χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην παράγραφο: «Η ραδιενέργεια είναι μέρος... πυρηνική βιομηχανία».

Μονάδες 5

5. Να γράψετε ένα συλλογισμό της παραγράφου: «Η ραδιενέργεια είναι μέρος... πυρηνική βιομηχανία». Στη συνέχεια να τον αξιολογήσετε ως προς την εγκυρότητα και την ορθότητα. Μονάδες 6

6. Να εξηγήσετε το ρόλο της παραγράφου: «Όπως γίνεται αντιληπτό... σχετικά στοιχεία».

Μονάδες 4

Γ.

Στο μάθημα της Φυσικής διεξάγεται μια συζήτηση στην τάξη σας με θέμα την Πυρηνική ενέργεια και κατά πόσο αυτή είναι ασφαλής. Να εκθέσετε τις απόψεις σας για τα θετικά αποτελέσματα της Πυρηνικής ενέργειας, καθώς και τις επιπτώσεις της από ένα πιθανό ατύχημα στο περιβάλλον και στον ίδιο τον άνθρωπο. Μονάδες 40

90


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας θεωρεί πως το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκοσίμα της Ιαπωνίας είναι το πρώτο για το οποίο ευθύνεται η φύση. Υποστηρίζει ότι όπως καμία ανθρώπινη ενέργεια, έτσι και η πυρηνική ενέργεια εμπεριέχει κινδύνους και δικαιολογεί αυτή τη θέση με επιχειρήματα. Στη συνέχεια παραθέτει στοιχεία που αναφέρονται στις επιπτώσεις της πυρηνικής ενέργειας από ακτινοβολίες, πυρηνικούς αντιδραστήρες, στους εργαζόμενους ενός πυρηνικού εργοστασίου. Τέλος αναλύει τις επιπτώσεις ενός πυρηνικού ατυχήματος στο περιβάλλον και στο ανθρώπινο δυναμικό και δηλώνει ότι είναι μακρύ το διάστημα κατά το οποίο εξακολουθούν να υφίστανται οι συνέπειες. Β1. Όλες σχεδόν οι ενέργειες του ανθρώπου διακατέχονται από κάποιο ρίσκο, αφού τίποτα δεν είναι σίγουρο και ασφαλές. Εντούτοις σε καθημερινή βάση επιχειρούμε διάφορα είτε γιατί δεν σκεφτόμαστε τον κίνδυνο που εμπεριέχουν, είτε αν και τον γνωρίζουμε επιθυμούμε να τολμήσουμε, γιατί ευελπιστούμε σε ένα θετικό αποτέλεσμα. Γιατί είναι στην ανθρώπινη φύση να τολμά, να επιχειρεί, να ριψοκινδυνεύει... Ίσως, όμως, παρόλες τις αρνητικές επιπτώσεις από κάποιες ενέργειες μας, αν δεν τολμούσαμε δεν θα είχε προοδεύσει η ανθρωπότητα σε πολλούς τομείς. Β2. Το κείμενο είναι επιστημονικό άρθρο. Ο λόγος του είναι περιγραφικός, ερμηνευτικός, αποδεικτικός, απρόσωπος, κάνει κυριολεκτική χρήση της γλώσσας, χρησιμοποιεί ειδικό επιστημονικό λεξιλόγιο, έχει ευδιάκριτα τεκμήρια και επιχειρήματα, καλή δομή... Β3. Η παράγραφος αναπτύσσεται με αίτιο-αποτέλεσμα. Ο συγγραφέας μας δίνει την αιτία (το πυρηνικό εργοστάσιο περιέχει ραδιενεργά υλικά) και τις συνέπειες (ένα πυρηνικό ατύχημα θα έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον και στον άνθρωπο. Β4. Τα κριτήρια που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας σαυτήν την ενότητα είναι: στατιστικά στοιχεία (14%, 1%), παραδείγματα (π.χ., ραδόνιο, ακτινοβολία..., το ατύχημα στο Τσέρνομπιλ), αλήθειες (η ραδιενέργεια... ζούσαμε πάντα μαζί της, οι εργαζόμενοι... ποσοστά καρκίνου...), γεγονότα (το ατύχημα στο Τσέρνομπιλ), επιχειρήματα (δεν άσκηση 5). Β5. Το επιχείρημα είναι το εξής:

1η προκείμενη: Τα πυρηνικά εργοστάσια απελευθερώνουν συχνά και κατά τη διάρκεια της λειτουργίας τους ραδιενέργεια στον αέρα και στο νερό ακτινοβολία.

2η προκείμενη: Οι διαρροές από μικρής κλίμακας ατυχήματα είναι συχνές στην πυρηνική βιομηχανία.

Συμπέρασμα:

Ο συλλογισμός είναι έγκυρος γιατί οι δύο προκείμενες με λογική αναγκαιότητα καταλήγουν σε ένα βέβαιο συμπέρασμα, είναι αληθής γιατί οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και άρα είναι και ορθός.

Άρα οι εργαζόμενοι στην πυρηνικ´λη βιομηχανία δέχονται αυξημένες δόσεις ακτινοβολίας.

Β6. Η παράγραφος είναι μεταβατική, αφού στη συνέχεια παρατίθενται τα στοιχεία που παραθέτουν οι επιστήμονες.

91


Η Πυρηνική ενέργεια είναι ένα από τα επιτεύγματα της επιστήμης, τα οποία δημιουργούν αντιφατικά συναισθήματα στη ψυχή των ανθρώπων. Η χρησιμότητα της Πυρηνικής ενέργειας είναι αναμφίβολη και έχει επιβεβαιωθεί σε πολλούς τομείς. Από την άλλη οι αρνητικές επιπτώσεις από ένα ενδεχόμενο ατύχημα είναι υπερβολικά μεγάλες και επικίνδυνες.


Ερώτημα α’: Θετικά αποτελέσματα Πυρηνικής ενέργειας 1. Παραγωγή μεγάλης ποσότητας ενέργειας με μικρού κόστους πρώτες ύλες 2. Δυνατότητα χρήσης της σε επιστήμες υγείας 3. Απασχόληση μεγάλου αριθμού εργαζομένων 4. Βοηθάει στην εξέλιξη της τεχνολογίας

Ερώτημα β’: Επιπτώσεις από πιθανό ατύχημα 1. Ανεξέλεγκτη μόλυνση του περιβάλλοντος (εδάφους, υδάτινου και αέρινου) 2. Αύξηση της θερμοκρασίας 3. Καρκινοπάθειες – δερματοπάθειες -καρκινογενέσεις – αναπνευστικά προβλήματα 4. Ολοκληρωτική καταστροφή κρατών και άμεση απώλεια πολλών ανθρώπων

92

Επίλογος

Είναι, λοιπόν, καθοριστικό η χρήση της Πυρηνικής ενέργειας να γίνεται με μέτρο και λελογισμένα, ώστε από τη μια να συνεχίσει αν προσφέρει τις υπηρεσίες της στις επιστήμες, και από την άλλη να αποφευχθούν οι κίνδυνοι ενός ατυχήματος.


19ο Κριτήριο Αξιολόγησης Άλλες όψεις μιας πράσινης ανάπτυξης Οι δραστηριότητες της πρωτογενούς παραγωγής [22] δεν είναι άμοιρες αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον. Ιδιαίτερα οι εντατικές τους μορφές, με αποκορύφωμα την σύγχρονη εντατική γεωργία, επιφέρουν μεγάλη περιβαλλοντική επιβάρυνση. Η πράσινη ανάπτυξη είναι δυνατή στην ύπαιθρο, ειδικότερα σε τμήματα του χώρου όπου επιβάλλονται μέτρα προστασίας για την διατήρηση διαφόρων αξιόλογων φυσικών ή και πολιτιστικών στοιχείων του περιβάλλοντος. Σε πολλές περιπτώσεις, η ανάπτυξη αυτή μπορεί να έχει και σημαντική κοινωνική διάσταση, στηρίζοντας την παραμονή των κατοίκων στον τόπο τους, δημιουργώντας θέσεις εργασίας, αναβιώνοντας αξιόλογα στοιχεία της τοπικής παράδοσης. Σε συνεργασία με τους τοπικούς πληθυσμούς είναι δυνατόν να αναδεικνύονται και να αξιοποιούνται τα προστατευτέα περιβαλλοντικά και πολιτιστικά αντικείμενα, αποτελώντας συγκριτικά πλεονεκτήματα και συμβάλλοντας σε παραγωγή με πιστοποιημένη ποιότητα... Η εντατική αλιεία και ο εκσυγχρονισμός των μεθόδων της έχουν μειώσει σοβαρά τους ιχθυοπληθυσμούς και σε πολλές περιοχές έχουν ξεπεραστεί τα βιολογικά όρια ασφαλείας. Υπάρχει άμεση ανάγκη για διοικητικούς περιορισμούς, για χρήση οικονομικών εργαλείων και για κίνητρα εξόδου από την αλιευτική βιομηχανία, προκειμένου να μειωθούν οι οικολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Παράλληλα οι ιχθυοκαλλιέργειες έχουν εντυπωσιακά αυξηθεί.. Απαιτείται διαχείριση τόσο σε επίπεδο μονάδας όσο και σε επίπεδο τομέα για κάθε περιοχή, ώστε να μειωθούν οι επιπτώσεις στο θρεπτικό καθεστώς των γλυκών και θαλάσσιων νερών και στους φυσικούς πληθυσμούς. Η ευρωπαϊκή πολιτική ολοκληρωμένης διαχείρισης των παράκτιων ζωνών απέχει πολύ από το επίπεδο εφαρμογής που χρειάζεται για την αποτροπή των ισχυρών πιέσεων, ιδιαίτερα στη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Πέρα από την μεγάλη επιβάρυνση των ακτών λόγω τουρισμού και παραθεριστικής κατοικίας, ο κανόνας της ελεύθερης χρήσης παραβιάζεται στην ουσία του και από όσους δεν σέβονται το ευαίσθητο παράκτιο περιβάλλον, π.χ. αφήνοντας σκουπίδια, προκαλώντας υπερβολικό θόρυβο, κυκλοφορώντας πάνω στην άμμο με τζιπ ή μοτοσυκλέτες. Η πράσινη ανάπτυξη εμπεριέχει τον στόχο της ελεύθερης και δωρεάν απόλαυσης του δημόσιου αγαθού από τον χρήστη, αλλά με την υποχρέωση σεβασμού των αυστηρών κανόνων που είναι απαραίτητοι για την διατήρησή του. Η προστασία και σωστή διαχείριση των βιοτόπων, όπως του δικτύου Natura 2000 και άλλων προστατευτέων περιοχών αποτελεί προτεραιότητα της πράσινης ανάπτυξης. Η οικονομική στήριξη, η οργάνωση και η εφαρμογή των κανόνων προστασίας παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες που συνδέονται στενά με την ευρύτερη συζήτηση γύρω από την αναλογία κρατικής παρέμβασης, αγοράς και κοινωνικής συμμετοχής. Σχετικό με το πρόβλημα αυτό είναι το πείραμα των φορέων διαχείρισης προστατευομένων περιοχών, όπου έχει επιχειρηθεί η μεταφορά αρμοδιοτήτων διαχείρισης σε επίπεδο ενδιάμεσο μεταξύ της κεντρικής και της τοπικής διοίκησης. Βασικό κριτήριο ωστόσο για την προοπτική της πράσινης ανάπτυξης αποτελεί η

93


αποτελεσματικότητα της προστασίας, η οποία δεν φαίνεται να επιτυγχάνεται στην περίπτωση των φορέων διαχείρισης. Τα πλεονεκτήματα της πράσινης ανάπτυξης είναι πολύ ελκυστικά για μικρούς και απομονωμένους τόπους, όπως τα νησιά και οι ορεινές περιοχές. Ο τουρισμός π.χ. είναι μια δραστηριότητα που οι προοπτικές της στηρίζονται κατά μεγάλο μέρος στην καλή κατάσταση του περιβάλλοντος. Ο ποιοτικός τουρισμός συνδέεται με το αξιόλογο τοπίο, το καθαρό περιβάλλον, η επαφή με τη φύση, η πεζοπορία ή άλλα εναλλακτικά αθλήματα. Μπορεί επίσης να συνδεθεί με τη Μεσογειακή διατροφή, καθώς και με διάφορες μορφές αειφορικής παραγωγής στον πρωτογενή τομέα, όπως η βιολογική γεωργία που έχει τη δυνατότητα να είναι ταυτόχρονα φιλική προς το περιβάλλον και ανταγωνιστική, παράγοντας προϊόντα καινοτομικά και υψηλής προστιθέμενης αξίας. Η διατήρηση του γενικότερου φυσικού και πολιτιστικού τοπίου και η αυστηρή προστασία των οικολογικά ευαίσθητων περιοχών και των τοπίων ιδιαιτέρου κάλλους δεν εμποδίζει την ανάπτυξη, αλλά αντίθετα ευνοεί τις πιο ποιοτικές διαστάσεις της. Χρειάζεται συγκροτημένη οικιστική πολιτική για την παραθεριστική κατοικία, η διασπορά της οποίας υποβαθμίζει το τοπίο. Η αναβάθμιση της οικολογικής ποιότητας υδατικών και γενικότερα φυσικών οικολογικών συστημάτων απαιτεί ολοκληρωμένη διαχείριση. Αυτή είναι προτιμότερο να γίνεται σε επίπεδο υδρολογικής λεκάνης, το οποίο συχνά είναι ασύμβατο με την σημερινή διοικητική διάρθρωση. Η ολοκληρωμένη διαχείριση συναρτάται με διαδικασίες διαβούλευσης που προϋποθέτουν την ανάπτυξη συστημάτων πρόσβασης του κοινού στις πληροφορίες για την διαχείριση και κοστολόγηση των υδατικών και άλλων φυσικών πόρων. Απαιτείται μια ανεπτυγμένη κοινωνία πολιτών, ικανή να πειραματίζεται με νέους θεσμούς, όπως η συμμετοχή των ενδιαφερομένων και του κοινού στις αποφάσεις. Κίμων Χατζημπίρος, http://itia.ntua.gr

94



Στο διαδίκτυο διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας με το περιεχόμενό του, γράφοντας την περίληψή του με 80-100 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. «Η πράσινη ανάπτυξη εμπεριέχει τον στόχο της ελεύθερης και δωρεάν απόλαυσης του δημόσιου αγαθού από τον χρήστη, αλλά με την υποχρέωση σεβασμού των αυστηρών κανόνων που είναι απαραίτητοι για την διατήρησή του»: Χρησιμοποιώντας την παραπάνω άποψη ως θεματική περίοδο να γράψετε μια παράγραφο 60-80 λέξεων με τη μέθοδο των παραδειγμάτων (αναφερόμενοι στις παράκτιες ζώνες). Μονάδες 12

2. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην 4η παράγραφο του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 5

3. «Η διατήρηση του γενικότερου φυσικού και πολιτιστικού τοπίου και η αυστηρή προστασία των οικολογικά ευαίσθητων περιοχών και των τοπίων ιδιαιτέρου κάλλους δεν εμποδίζει την ανάπτυξη, αλλά αντίθετα ευνοεί τις πιο ποιοτικές διαστάσεις της». Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) του παραπάνω αποσπάσματος και να μετατραπεί η σύνταξη στην αντίθετή της. Μονάδες 4

4. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της τελευταίας παραγράφου του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5

5. άμοιρες, εντατική, παράκτιο, ευνοεί, διαβούλευσης: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

6. πρωτογενούς, πιστοποιημένη, ιχθυοκαλλιέργειες, παράκτιων, αειφορικής, υδρολογικής: Να αναλύσετε τις παραπάνω λέξεις στα συνθετικά τους μέρη. Μονάδες 6

Γ.

Στο πλαίσιο μιας συζήτησης που θα διεξαχθεί σε τηλεοπτικό περιβάλλον με θέμα την Πράσινη ανάπτυξη καλείστε να διαμορφώσετε μια γραπτή εισήγηση στην οποία θα αναφέρεστε στα αίτια που επιβάλλουν την άμεση εφαρμογή της πράσινης ανάπτυξης και στους τρόπους με τους οποίους θα επιτευχθεί αυτό. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

95


Α παντήσεις Α. Το κείμενο πραγματεύεται το θέμα της πράσινης ανάπτυξης. Αρχικά, αναφέρεται στις συνέπειες της επίμονης αγροτικής καλλιέργειας και προτείνει τρόπους αντιμετώπισή τους. Στη συνέχεια, εκθέτει με τον ίδιο τρόπο τις επιπτώσεις της σύγχρονης αλιείας και τις προτάσεις γι’ αυτό το φαινόμενο. Ακόμη, στο κείμενο γίνεται λόγος για τη σωστή χρήση των παράκτιων περιοχών, καθώς και των βιοτόπων μέσω της πράσινης ανάπτυξης. Τέλος, παραθέτονται επιχειρήματα για τα θετικά αποτελέσματα της πράσινης ανάπτυξης σε νησιωτικούς και ορεινούς τόπους, αλλά και προτάσεις για τη διαχείριση των υδάτινων και των χερσαίων οικοσυστημάτων. Β1. Η πράσινη ανάπτυξη εμπεριέχει το στόχο της ελεύθερης και δωρεάν απόλαυσης του δημόσιου αγαθού από το χρήστη, αλλά με την υποχρέωση σεβασμού των αυστηρών κανόνων που είναι απαραίτητοι για τη διαχείρησή του. Για παράδειγμα, η ορθολογιστική οικιστική εκμετάλλευση παραθαλάσσιων περιοχών, η ανάπτυξη τουριστικής πολιτικής στο πλαίσιο του μέτρου και η τήρηση κανόνων υγιεινής και καθαριότητας συμπληρώνουν την προσπάθεια διαχείρισης του φυσικού τοπίου με σεβασμό. Β2. Η παράγραφος ακολουθεί την παραγωγική συλλογιστική πορεία. Ξεκινά από μια γενική έννοια (Η προστασία... ανάπτυξης) που αποτελεί τη μείζονα προκείμενη, στη συνέχεια περιορίζει το θέμα της προστασίας και διαχείρισης στα προβλήματα του (Ελάσσων προκείμενη: Η οικονομική... τοπικής διοίκησης) και καταλήγει ειδικότερα στο συμπέρασμα (Βασικό κριτήριο... φορέων διαχείρισης). Β3. Η σύνταξη είναι ενεργητική. Η αντίθετή της παθητική είναι: Η ανάπτυξη δεν εμποδίζεται από τη διατήρηση του γενικότερου φυσικού και πολιτισμικού τοπίου και (από) την αυστηρή προστασία των οικολογικών ευαίσθητων περιοχών και των τοπίων ιδιαιτέρου κάλλους, αλλά αντίθετα οι πιο ποιοτικές διαστάσεις της ευνοούνται. Β4. Η παράγραφος αναπτύσσεται με σύγκριση-αντίθεση (αλλά αντίθετα...) και αίτιο-αποτέλεσμα (συγκροτημένη οικιστική πολιτική για την παραθεριστική κατοικία για να μην υποβαθμίζεται το περιβάλλον. Άρα έχουμε συνδυασμό μεθόδων. Β5. άμοιρες = στερημένες,

εντατική = επίμονη,

παράκτιο = παραθαλάσσιο,

ευνοεί = προωθεί,

διαβούλευσης = σύσκεψης

Β6. πρωτογενούς ➙ πιστοποιημένη ➙ ιχθυοκαλλιέργειες ➙

96

πρώτος + γίγνομαι πιστός + ποιώ ιχθύς + καλλιέργεια


παράκτιων αειφορικής υδρολογικής

➙ ➙ ➙

παρά αεί ύδωρ

+ ακτή + φέρω + λόγος


Τα τελευταία χρόνια με την ραγδαία και πολλές φορές ανεξέλεγκτη εξέλιξη της τεχνολογίας το περιβάλλον απειλείται από πολλούς παράγοντες. Η μόλυνση του αέρα και η ρύπανση των υδάτων επηρεάζουν άμεσα τη ζωή τόσο των ανθρώπων όσο και της χλωρίδας και της πανίδας της Γης.


Ερώτημα α’: Αίτια εφαρμογής πράσινης ανάπτυξης 1. Αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στη Γη – άνοδος του επιπέδου της θάλασσας 2. Φαινόμενο του θερμοκηπίου 3. Πολλές πυρκαγιές κατέστρεψαν τεράστιες δασικές εκτάσεις – πρόβλημα καθαρού αέρα 4. Μόλυνση υδάτων – περιορισμός πόσιμου νερού

Ερώτημα β’: Τρόποι εφαρμογής Πράσινης Ανάπτυξης 1. Οικονομικά κίνητρα (επιδοτήσεις, μειωμένη φορολογία) σε επιχειρήσεις που εφαρμόζουν τεχνικές της Πράσινης Ανάπτυξης 2. Επιβολή προστίμων και αυστηρότερη νομοθεσία για τις επιχειρήσεις που δεν συμβιβάζονται με την Πράσινη Ανάπτυξη 3. Εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού για την αναγκαιότητα της στροφής προς την Πράσινη Ανάπτυξη 4. Ενημέρωση για τις νέες θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν στις καινούριες επιχειρήσεις

Επίλογος

Πρέπει, επομένως, να γίνει αντιληπτό ότι η Πράσινη Ανάπτυξη αποτελεί τη διέξοδο από την απειλητική μόλυνση του περιβάλλοντος και μπορεί να εξασφαλίσει καλύτερες συνθήκες διαβίωσης πάνω στον πλανήτη.

97


9. Υγεία – Διατροφή

20ο Κριτήριο Αξιολόγησης Επιτέλους, απαγορεύτηκε το κάπνισμα Απίστευτο και όμως αληθινό. Παρότι ψηφίσθηκε ο νόμος στη Βουλή για την ολοσχερή απαγόρευση του καπνίσματος στους κλειστούς δημόσιους χώρους, χρειάσθηκε παρέμβαση ακόμα και του ίδιου του πρωθυπουργού προκειμένου να εφαρμοσθεί ο νόμος και να μην υπάρξει καμία υποχώρηση. Είναι χαρακτηριστικό του πόσο αυστηρά εφαρμόζεται η απαγόρευση αυτή σε όλη την Ευρώπη το ότι στην Ισπανία, που είναι μια χώρα ανάλογη με τη δική μας, τελευταία έκλεισαν ένα μεγάλο εστιατόριο που στην ουσία αρνήθηκε να εφαρμόσει τον νόμο. Ο νόμος κατά του καπνίσματος είναι αυστηρός και εφαρμόζεται παντού. Όμως το τι θα συμβεί στην Ελλάδα στην πράξη είναι κάτι που θα το δούμε στο άμεσο μέλλον. Πάντως, εκείνο που φαίνεται μέχρι τώρα και δεν έχει γίνει δυστυχώς αντιληπτό είναι το ποια είναι η φιλοσοφία της ολικής απαγόρευσης του καπνίσματος. Ορισμένες χώρες έχουν απαγορεύσει το κάπνισμα όχι μόνο στους κλειστούς χώρους αλλά ακόμα και στα πεζοδρόμια και τις παραλίες γιατί θέλουν να σηματοδοτήσουν ότι το κάπνισμα είναι μια συνήθεια που πρέπει να ταυτιστεί με το ότι ο καπνιστής είναι ένας αδύναμος χαρακτήρας και γενικότερα ένας άνθρωπος που κοινωνικά περιθωριοποιείται. Έτσι, το τσιγάρο που υπήρξε σύμβολο απελευθέρωσης και επαναστατικότητας της νιότης, τελικά κατάντησε σύμβολο αδυναμίας και κοινωνικής κατωτερότητας. Είναι πια από όλους παραδεκτό ότι το βασικότερο συστατικό του καπνού, η νικοτίνη, προκαλεί εξάρτηση απελευθερώνοντας την ντοπαμίνη από τα εγκεφαλικά κύτταρα, με αποτέλεσμα την πρόκληση αισθήματος ευφορίας και ικανοποίησης. Με την αιφνίδια διακοπή του καπνίσματος δημιουργούνται φαινόμενα εξάρτησης γιατί πέφτουν απότομα τα επίπεδα της νικοτίνης που κυκλοφορεί στο αίμα, οπότε αναπτύσσεται έντονη επιθυμία λήψης της νικοτίνης, που στην πράξη πραγματοποιείται με την επανάληψη του καπνίσματος. Έχει αποδειχτεί ότι υπάρχουν γονίδια τα οποία καθιστούν τον άνθρωπο επιρρεπή στο να αποκτήσει εξάρτηση από το κάπνισμα ενώ παράλληλα καθιστούν δύσκολη αν όχι αδύνατη τη διακοπή του. Έτσι, ορισμένοι άνθρωποι εξαρτώνται ευκολότερα από άλλους από το τσιγάρο και αντιμετωπίζουν μεγάλη δυσκολία στο να το διακόψουν ενώ άλλοι δυσκολότερα εθίζονται στο κάπνισμα και ευκολότερα μπορούν να το διακόψουν. Ανεξάρτητα όμως από την παρουσία ή απουσία των γονιδίων που προδιαθέτουν στο κάπνισμα ή την εύκολη ή δύσκολη διακοπή του, η ισχυρή προσωπικότητα και η αποφασιστικότητα αποτελούν ανεξάρτητους παράγοντες για την επιτυχή διακοπή του καπνίσματος.

98


Παράλληλα, ένα ισχυρό ψυχολογικό stress που προέχεται από την εκδήλωση μιας σοβαρής πάθησης, όπως π.χ. το έμφραγμα ή ο καρκίνος, αποτελούν ισχυρό ανεξάρτητο παράγοντα που συμβάλλει στην απότομη διακοπή του καπνίσματος. Όμως στη διακοπή του καπνίσματος συμβάλλει αναμφισβήτητα και η φαρμακευτική προσπάθεια. Μια σοβαρή προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος γίνεται με τη λήψη δισκίων (χάπια) νικοτίνης ή τη χρήση αυτοκόλλητων, που είναι εμποτισμένα με νικοτίνη με προοδευτικά ελαττωμένη δοσολογία. Έτσι η συνεχής ελάττωση της δοσολογίας της νικοτίνης δημιουργεί ένα είδος σταδιακής απεξάρτησης που οδηγεί στη διακοπή του καπνίσματος. Πέραν της προοδευτικής απογαλάκτισης από τη νικοτίνη, υπάρχουν και ειδικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη διακοπή του καπνίσματος, όπως π.χ. η βαρενεκλίνη. Η θεραπεία με βαρενεκλίνη διαρκεί 3-6 μήνες, με δοσολογία που κυμαίνεται σε 1-2 χάπια των 0,5 - 1 mg την ημέρα. Στην πράξη οι παρενέργειες αυτού του φαρμάκου είναι ελάχιστες, με κυριότερη τη ναυτία. Η βαρενεκλίνη θεωρείται σήμερα αποτελεσματικό φάρμακο κατά του καπνίσματος με επιτυχία που κυμαίνεται περί το 44%. Τέλος, η ψυχιατρική προσπάθεια που συμβάλλει στην ισχυροποίηση της θέλησης για την απόφαση της διακοπής του καπνίσματος θα πρέπει να στηριχθεί στα εξής επιχειρήματα: Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, 5 εκατομμύρια άνθρωποι χάνονται κάθε χρόνο από το κάπνισμα. Οι 3 στους 4 απ’ αυτούς τους καπνιστές θα «φύγουν» από καρδιαγγειακά επεισόδια ενώ ο τέταρτος καταλήγει από καρκίνο. Ο βαρύς καπνιστής ακόμα και σε νεαρή ηλικία μπορεί να πάθει έμφραγμα του μυοκαρδίου, από σπασμό ή θρόμβωση των αρτηριών της καρδιάς, έστω κι αν οι στεφανιαίες αρτηρίες του είναι φυσιολογικές. Η διακοπή του καπνίσματος, ακόμα και στη μέση ηλικία, σηματοδοτεί το σταμάτημα της καταστροφής των αρτηριών ενώ ταυτόχρονα βελτιώνονται και σταθεροποιούνται οι βλάβες στα τοιχώματά τους, με αποτέλεσμα να ελαχιστοποιείται η πιθανότητα ενός εμφράγματος. Τέλος, για να συνειδητοποιηθούν όλα αυτά, ένα πρόσθετο μέτρο θα ήταν η εισαγωγή ειδικών κεφαλαίων στο μάθημα της αγωγής Υγείας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Δημήτρης Κρεμαστινός, εφημ. «Ελευθεροτυπία», 19-02-2011

99



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου με 100-120 λέξεις περίπου. Μονάδες 25

Β.

1. «Πάντως εκείνο που φαίνεται μέχρι τώρα και δεν έχει γίνει δυστυχώς αντιληπτό είναι το ποια είναι η φιλοσοφία της ολικής απαγόρευσης, του καπνίσματος». Να αναλυθεί το χωρίο σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 10

2. Με ποιες λέξεις επιτυγχάνεται η συνοχή της έκτης παραγράφου: «Ανεξάρτητα... διακοπή του καπνίσματος και τι αυτές δηλώνουν».

Μονάδες 5

3. Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η τέταρτη παράγραφος: «Είναι πια από όλους... με την επανάληψη του καπνίσματος». Μονάδες 5

4. Να βρείτε δύο αναφορικές προτάσεις στην τρίτη παράγραφο και να τις κατατάξεις στο ανάλογο είδος: «Όμως το τι θα συμβεί... κοινωνικής κατωτερότητας». Μονάδες 6

5. Ποιο τρόπο πειθούς εφαρμόζει ο συγγραφέας στην τέταρτη παράγραφο: «Είναι πια... επανάληψη του καπνίσματος». Μονάδες 5

6. Τι σηματοδοτεί η χρήση του γ’ ενικού προσώπου;

Γ.

Μονάδες 4

Η υγεία θεωρείται το πολυτιμότερο αγαθό του ανθρώπου. Παρόλο που έχει γίνει κοινή συνείδηση πόσο βλαβερή συνήθεια για τον ανθρώπινο οργανισμό αποτελεί το κάπνισμα και παρόλη την απαγόρευση του καπνίσματος από την πλευρά της πολιτείας, εντούτοις ένα πολύ μεγάλο ποσοστό εφήβων καπνίζουν. Σε ένα άρθρο να εκθέσετε τους λόγους για τους οποίους ένας έφηβος ωθείται στο κάπνισμα, καθώς και τους παράγοντες που θα συντελέσουν στην αποφυγή αυτής της βλαβερής συνήθειας. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

100


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι για να εφαρμοσθεί ο νόμος της απαγόρευσης του καπνίσματος έπρεπε να επέμβει ο ίδιος ο Πρωθυπουργός. Στη συνέχεια αναφέρει το πώς εφαρμόστηκε ο ίδιος νόμος στην Ευρώπη και πιστεύει ότι το αποτέλεσμα του νόμου θεωρείται αβέβαιο για τη χώρα μας. Εξηγεί μάλιστα τη σημασία του συμβολισμού της συγκεκριμένης απαγόρευσης. Δεν παραλείπει να αναφερθεί στην νικοτίνη και στο γιατί ο άνθρωπος ξαναρχίζει να καπνίζει, όταν κάποιες φορές το σταματά. Βέβαια ισχυρίζεται πως βασικοί παράγοντες διακοπής του καπνίσματος αποτελούν η «ισχυρή προσωπικότητα» και η «αποφασιστικότητα». Στη συνέχεια εξηγεί τρόπους διακοπής του καπνίσματος, τις συνέπειές του, ενώ ισχυρίζεται πως αν περιελαμβανόταν στο μάθημα της Αγωγής Υγείας θα βοηθούσε τα παιδιά. Β1. Μέσα από τη φράση αυτή ο συγγραφέας θέλει να τονίσει πως συχνά πίσω από κάποια απαγόρευση κρύβεται κάτι διαφορετικό. Στην προκειμένη περίπτωση και με το σκεπτικό ότι το κάπνισμα δεν προσφέρει απολύτως τίποτα θετικό στον άνθρωπο, αλλά απεναντίας του προκαλεί χίλια μύρια προβλήματα, σηματοδοτείται πόσο αδύναμος είναι ένας χαρακτήρας, αφού παρόλα τα αρνητικά, δεν μπορεί να ξεφύγει από μια τέτοια βλαβερή συνήθεια. Ίσως λοιπόν η διακοπή του καπνίσματος εκτός των άλλων να θέλει να προβάλλει μια αδύναμη πλευρά του ανθρώπου που συχνά τον οδηγεί στην περιθωριοποίηση και την απομόνωση. Β2. παράλληλα δηλώνει προσθήκη, όμως δηλώνει αντίθεση, έτσι δηλώνει συμπέρασμα. Β3. Η παράγραφος αναπτύσσεται με αίτιο αποτέλεσμα. Αιτία είναι η νικοτίνη και η συνέπεια είναι η πρόκληση αισθήματος ευφορίας και ικανοποίησης όταν προκαλεί την εξάρτηση της ντοπαμίνης. Β4. που φαίνεται μέχρι τώρα... ➙ ονοματική, προσδιοριστική αναφορική πρόταση αφού αποτελεί αναγκαίο όρο της πρότασης

που υπήρξε σύμβολο απελευθέρωσης... ➙ ονοματική, προσθετική αναφορική πρόταση αφού δεν αποτελεί αναγκαίο όρο της πρότασης.

Β5. Τρόπος πειθούς είναι η επίκληση στη λογική αφού ο συγγραφέας κάνει χρήση επιχειρημάτων (Με την αιφνίδια... επανάληψη καπνίσματος). Β6. Με τη χρήση του γ’ ενικού προσώπου ο συγγραφέας δηλώνει αντικειμενικότητα. Συγκεκριμένα αποστασιοποιείται και αντιμετωπίζει τα πράγματα ως απλός παρατηρητής. Γ. Τίτλος: Κάπνισμα και νέοι

Πρόλογος

Η πρόσφατη απαγόρευση του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους μπορεί αν έχει προκαλέσει πολλές αντιδράσεις, έχει βρει όμως και ένθερμους υποστηρικτές. Το μεγάλο ενδιαφέρον τους κόσμου για το κάπνισμα δικαιολογείται από το γεγονός ότι για πολλά χρόνια αποτελούσε στοιχείο προσωπικότητας και μερικές φορές και στυλ.

101



Ερώτημα α’: Αίτια που ωθούν τους νέους στο κάπνισμα 1. Μιμητισμός - Μόδα 2. Καθίσταται στοιχείο επαναστατικότητας, εφόσον απαγορεύεται η χρήση του 3. Ευπιστία στις διαδόσεις ότι καταπολεμά το άγχος, τα προβλήματα ή ότι βοηθάει στην απώλεια βάρους

Ερώτημα β’: Τρόποι αποφυγής καπνίσματος 1. Λεπτομερής ενημέρωση για τις καταστροφικές του επιπτώσεις στην υγεία (καρδιαγγειακά προβλήματα, προβλήματα στο αναπνευστικό…) 2. Ενασχόληση με τον αθλητισμό 3. Επιστημονική τεκμηρίωση για την αδυναμία του καπνίσματος να καταπολεμήσει το άγχος ή να ωφελήσει τον οργανισμό

102

Επίλογος

Έχοντας επιστημονικά και αλάθητα στοιχεία ότι το κάπνισμα βλάπτει ανεπανόρθωτα την υγεία, οφείλει η Πολιτεία να αντιμετωπίσει τις αντιδράσεις για την απαγόρευση του καπνίσματος και να βρει τρόπους αποτροπής -κυρίως - των νέων από αυτή την βλαβερή συνήθεια.


21ο Κριτήριο Αξιολόγησης Μεταλλαγμένα τρόφιμα. Λύση ή απειλή; Πολλοί υποστηρίζουν ότι τα μεταλλαγμένα τρόφιμα μπορούν να δώσουν μια λύση στο επισιτιστικό πρόβλημα των χωρών που υποφέρουν. Στις Δυτικές χώρες όμως, είναι ακόμα περισσότεροι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι τα μεταλλαγμένα τρόφιμα αποτελούν απειλή για την υγεία των καταναλωτών. Ποίο δρόμο πρέπει να διαλέξουμε άραγε; Ας δούμε για αρχή τι εννοούμε με τον όρο «μεταλλαγμένα». Μεταλλαγμένα καλούνται τα προϊόντα που παράγονται στο εργαστήριο έπειτα από εφαρμογή της γενετικής μηχανικής. Σαν σκοπό τους έχουν την εμφάνιση νέων χαρακτηριστικών ή την ενίσχυση κάποιων υπαρχόντων σε διάφορα προϊόντα, εισάγοντας με την βοήθεια της γενετικής γονίδια από έναν ιό ή βακτήριο ή ακόμα και από κάποιο φυτό ή ζώο, σε ένα διαφορετικό οργανισμό, για παράδειγμα ένα καλλιεργούμενο φυτό. Το αποτέλεσμα συνήθως αποσκοπεί στην εμφάνιση ανθεκτικών χαρακτηριστικών όπως για παράδειγμα, αντοχή των φυτών στην ξηρασία ή σε ακατάλληλές καιρικές συνθήκες για την ανάπτυξή τους σε διαφορετικά από τα προβλεπόμενα κλίματα. Το παραπάνω παράδειγμα, αποτελεί τον κύριο λόγο που προβάλλεται από τους υποστηρικτές αυτής της διαδικασίας, θεωρώντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα δοθεί λύση στο επισιτιστικό πρόβλημα των χωρών του τρίτου κόσμου. Για παράδειγμα, με την δημιουργία ενός μεταλλαγμένου προϊόντος, μπορεί να κατασκευαστεί ένα υβρίδιο λαχανικών που να αντέχει στα ξηρά κλίματα ή ένα αντίστοιχο υβρίδιο σιτηρών που να μπορεί να δώσει μεγάλη παραγωγή προϊόντων, χωρίς ιδιαίτερη ποσότητα νερού. Η αλήθεια είναι, ότι αυτή η λύση φαντάζει ιδανική και ικανή να σώσει πολλές ζωές. Από την άλλη πλευρά, όσοι αντιτίθενται στην παραγωγή μεταλλαγμένων τροφίμων, παρουσιάζουν σαν κύριο πρόβλημα την ανάπτυξη χαρακτηριστικών έξω από τη φύση, αλλά και την ανάπτυξη γονίδιων που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά. Συμπερασματικά, το αποτέλεσμα της δημιουργίας μεταλλαγμένων τροφίμων μπορεί να αποτελεί άμεση λύση για ορισμένες περιπτώσεις αλλά λόγω της πρόσφατης έντονης δραστηριότητας των γενετιστών, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τα μελλοντικά αποτελέσματα της χρήσης των μεταλλαγμένων προϊόντων στην δημόσια υγεία. Οπότε το δίλλημα παραμένει: Να σώσουμε κάποιες ζωές σήμερα, αλλά να βάλουμε σε κίνδυνο τις ζωές των παιδιών μας σε μερικά χρόνια; Μαρία Τουμπή, www.diatrofi.gr, 14-07-2011

103



Να γίνει η περίληψη του κειμένου με 80-100 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. Να κάνετε το σχεδιάγραμμα του παραπάνω κειμένου.

Μονάδες 10

2. Πώς συνδέονται οι παράγραφοι του κειμένου;

3. Να σχολιάσετε τον τίτλο του κειμένου.

4. Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με την τεχνική των ερωτήσεων στην πρώτη και στην τελευταία παράγραφο;

Μονάδες 4 Μονάδες 4

Μονάδες 4

5. Γιατί ο συγγραφέας κάνει χρήση του παραδείγματος στη δεύτερη παράγραφο; Μονάδες 4

6. Στο κείμενο κυριαρχεί ο μακροπερίοδος λόγος. Ποιος είναι ο στόχος του; Μονάδες 4

7. υποστηρικτές, λύση, κατασκευαστεί, πρόσφατης, έντονης, γνωρίζουμε: Να γραφεί ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 5

Γ.

«Να σώσουμε κάποιες ζωές σήμερα, αλλά να βάλουμε σε κίνδυνο τις ζωές των παιδιών μας σε μερικά χρόνια;» Ποιος κινδύνους εγκυμονεί η επιστημονική εξέλιξη; Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να τηρούνται για να προστατεύεται το κοινωνικό σύνολο; Να ετοιμάσετε τη σχετική ομιλία σας για τη Βουλή των εφήβων. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

104


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στα μεταλλαγμένα τρόφιμα. Η συγγραφέας αναρωτιέται αν αποτελούν λύση σε ένα παροντικό πρόβλημα ή απειλή για το μέλλον. Αρχικά δίνει των ορισμών των μεταλλαγμένων προϊόντων, τον τρόπο και τον σκοπό παραγωγής τους και τα αποτελέσματα της διαδικασίας. Στη συνέχεια εκφράζει δύο απόψεις αντίθετες μεταξύ τους, η μία υποστηρίζει ότι θα λύσουν το επισιτιστικό πρόβλημα του κόσμου και η άλλη ότι απειλούν την υγεία των καταναλωτών. Τέλος, επισημαίνει ότι ακριβώς επειδή είναι πρόσφατη η δραστηριότητα των γενετιστών με τα τρόφιμα αυτά είναι άγνωστα τα αποτελέσματά της άρα και ο βαθμός επικινδυνότητάς τους. Β1. Τίτλος: Μεταλλαγμένα τρόφιμα. Λύση ή απειλή

1η παράγραφος: Εισαγωγή: Δύο αντίθετες απόψεις για τα μεταλλαγμένα

2η παράγραφος: Ορισμός και τρόπος παραγωγής

3η παράγραφος: Λύση στο επισιτιστικό πρόβλημα;

4η παράγραφος: Προϊόντα εκτός φύσης

5η παράγραφος: Επίλογος: Το δίλημμα παραμένει

Β2. 1η-2η: για αρχή: χρονική σχέση

2η-3η: Το παραπάνω παράδειγμα: επανάληψη

3η-4η: Από την άλλη πλευρά: εναντίωση

4η-5η: Συμπερασματικά: Συμπέρασμα

Β3. Ο τίτλος είναι ελλιπής καθώς απουσιάζει το ρήμα. Υπάρχει ένα ερωτηματικό στο τέλος που εκφράζει απορία. Γίνεται μεταφορική χρήση της γλώσσας, είναι πρωτότυπος κι ελκυστικός και σίγουρα κατατοπιστικός για το θέμα του κειμένου. Το ύφος του είναι σοβαρό. Β4. Οι ερωτήσεις παραπέμπουν στην τεχνική της επίκλησης στο συναίσθημα. Ο συγγραφέας με τη χρήση τους προσδίδει στο κείμενό του ζωντάνια, αμεσότητα, αφυπνίζει κι ευαισθητοποιεί το κοινό του. Β5. Επιδιώκει να προσδώσει κύρος και αποδεικτική ισχύ σε όσα ισχυρίζεται. Επιβεβαιώνει την ορθότητα των ιδεών του. Β6. Προσδίδει στο λόγο σοβαρότητα και επισημότητα. Η χρήση του απαιτεί την άριστή γνώση της γλώσσας γιατί υπάρχει κίνδυνος διαφορετικά να δημιουργηθούν νοηματικά χάσματα. Β7. Υποστηρικτές: υπέρμαχοι, κατήγοροι

Λύση: διέξοδος, αδιέξοδο

Κατασκευαστεί: χτιστεί, κατεδαφιστεί

Πρόσφατης: φρέσκιας, παλαιάς

Έντονης: δυναμικής, ήπιας

Γνωρίζουμε: ξέρουμε, αγνοούμε

105

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Προσφώνηση

Πρόλογος: Προβληματισμός π.χ για τα μεταλλαγμένα τρόφιμα

Κύριο μέρος: Α. Κίνδυνοι

• • • • • • • • • •

Αγνοούμε τα αποτελέσματα σε βάθος χρόνου, άγχος Καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος Κερδοσκοπία Εκμετάλλευση Ισχυροποίηση ισχυρών κρατών Πνευματική μονομέρεια μέσω εξειδίκευσης Εξαφάνιση αισθημάτων ανθρωπιάς Αλαζονεία Ανταγωνισμός Καταρράκωση ανθρώπινης αξιοπρέπειας

Β. Προϋποθέσεις

• • • • •

Ανθρωπιστική παιδεία Ψυχική καλλιέργεια Αγωγή Ηθικές αρχές και αξίες Πίστη στα υψηλά ιδανικά

Επίλογος: Αισιοδοξία για το μέλλον

106

Αποφώνηση


22ο Κριτήριο Αξιολόγησης Νευρική ανορεξία Η νευρική ανορεξία είναι διαταραχή της διατροφής που παρουσιάζεται κυρίως σε κορίτσια της εφηβικής και μετεφηβικής ηλικίας. Οι έφηβες αρνούνται να διατηρήσουν το βάρος τους στο ελάχιστο φυσιολογικό όριο σύμφωνα με την ηλικία τους και το ύψος τους. Έχουν μια λανθασμένη εικόνα για το σώμα τους δηλαδή ακόμα κι αν έχουν λίγο βάρος, κάτω από το φυσιολογικό, θεωρούν ότι είναι παχιές. Διακατέχονται από έντονο άγχος μήπως παχύνουν. Φαντάζονται ότι μερικά κιλά, πολλές φορές και γραμμάρια παραπάνω ισοδυναμούν με παραμόρφωση για τις ίδιες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αρνούνται να φάνε ενώ πεινάνε πολύ. Ελέγχουν πλήρως την τροφή που προσλαμβάνουν και καταφεύγουν συχνά σε έντονη άσκηση ή και λήψη καθαρκτικών προκειμένου να χάσουν βάρος. Η έφηβη κλείνεται σιγά-σιγά στον εαυτό της, αρχίζει να γίνεται ευερέθιστη και να αδυνατίζει εμφανώς. Δεν τρώει πια, επιδιώκει να αθλείται και έχει έμμονη ιδέα με τα κιλά της. Αυτό βέβαια έχει ως αποτέλεσμα να σταματήσει η περίοδος. Σε μερικές εβδομάδες χάνει το 15-20% του αρχικού της βάρους. Επίσης, παρουσιάζει άγχος, ανασφάλεια, τελειομανία, χαμηλή αυτοεκτίμηση και μπορεί να εμφανίσει και κατάθλιψη. Έχει έλλειψη ενδιαφέροντος για οτιδήποτε αφορά τη σεξουαλικότητα. Υπερτιμά την πνευματικότητα και αποσυνδέει τον εαυτό της από τα υλικά αγαθά. Πολλές φορές οι έφηβες που πάσχουν από νευρική ανορεξία μπορεί να παρουσιάσουν αυτοκαταστροφικές τάσεις, να κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών και να αποπειραθούν να αυτοκτονήσουν. Αυτές οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές δημιουργούνται σαν τιμωρία επειδή η έφηβη δεν κατορθώνει γρήγορα να φτάσει στο ζητούμενο αποτέλεσμα. Βέβαια όλη αυτή η κατάσταση είναι πολύ επιβαρυντική για την υγεία της έφηβης. Το δέρμα γίνεται ξηρό, χάνει τη λάμψη του, τα νύχια σπάνε, αδυνατίζουν τα μαλλιά, καταστρέφονται τα δόντια, είναι υπερβολικά ωχρή, παρουσιάζει υπόταση, βραδυκαρδία και αμηνόρροια. Περίπου 1-2 στα 100 κορίτσια και 10 κορίτσια προς 1 αγόρι μπορεί να αναπτύξουν αυτή τη διαταραχή. Η ανορεξία επέρχεται ή στην αρχή της εφηβείας ή περίπου στα 18-20 χρόνια. Σπάνια παρουσιάζεται πριν από τα 10 χρόνια και μετά την ηλικία των 30. Στο 85% των περιπτώσεων παρουσιάζεται μεταξύ 13-20 ετών και το μεγαλύτερο μέρος στα 17-18 χρόνια. Η εξέλιξη της ανορεξίας ποικίλλει. Σε γενικές γραμμές όμως η ανταπόκριση στη θεραπεία έχει θετικά αποτελέσματα. Το ένα τρίτο των περιπτώσεων θεραπεύεται και έχει μια φυσιολογική ζωή, το άλλο ένα τρίτο καλυτερεύει, αποκτά φυσιολογικό βάρος αλλά έχει περιόδους ανορεξίας, έλλειψη συναισθηματικής και σεξουαλικής ζωής και επιμένει να ασχολείται με τη διατροφή και το υπόλοιπο ένα τρίτο έχει κακή κατάληξη με υψηλό κίνδυνο θνησιμότητας. www.familyhome.gr, 04-11-2010

107



Για την προετοιμασία του επόμενου τεύχους του σχολικού περιοδικού που θα έχει θέμα του την υγεία, διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψη του σε 100-120 λέξεις, η οποία θα δημοσιευθεί στο περιοδικό. Μονάδες 25

Β.

1. Να γράψετε τους πλαγιότιτλους των παραγράφων του κειμένου.

Μονάδες 5

2. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το κείμενο που διαβάσατε; Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά του είδους στο οποίο ανήκει. Μονάδες 5

3. «…παρουσιάζει άγχος, ανασφάλεια, τελειομανία, χαμηλή αυτοεκτίμηση». Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση του ασύνδετου σχήματος;

Μονάδες 4

4. Ποιο είναι το ύφος του κειμένου; Να το σχολιάσετε. 5. Πώς συνδέονται οι παράγραφοι του κειμένου;


6. ανορεξία, παρουσιάζεται, διατηρήσουν, ελάχιστο, φυσιολογικό: Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων. Μονάδες 4

7. Να γράψετε μια πρόταση με καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: πνευματικότητα, θνησιμότητα, κατάληξη. Μονάδες 4

8. Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η τελευταία παράγραφος του κειμένου;

Γ.

Μονάδες 4

Πού οφείλεται η αύξηση κρουσμάτων νευρικής ανορεξίας και άλλων ψυχικών διαταραχών; Με ποιο τρόπο μπορεί το σχολείο και η οικογένεια να συμβάλλουν στην αποτροπή του φαινομένου; Να γράψετε ένα δοκίμιο πειθούς. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

108


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στη νευρική ανορεξία. Αρχικά ο συγγραφέας δίνει τον ορισμό της ασθένειας επισημαίνοντας ότι αφορά κυρίως σε κορίτσια 13-20 ετών. Παρουσιάζει το ξεκίνημα της πάθησης, που είναι η εμμονή των κοριτσιών με το βάρος τους και περιγράφει τη συμπεριφορά τους, δηλαδή την άρνηση λήψης τροφής, την εξαντλητική άσκηση και τη λήψη καθαρκτικών. Στη συνέχεια γνωστοποιεί τα αποτελέσματα στην ψυχική και σωματική υγεία: απομόνωση, ευερεθιστότητα, άγχος, ανασφάλεια, τελειομανία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη από τη μια και ξηροδερμία, καταστροφή δοντιών, ωχρή όψη, βραδυκαρδία, αμηνόρροια από την άλλη. Έπειτα, δίνει κάποια στατιστικά στοιχεία εμφάνισης του προβλήματος και ανταπόκρισης στη θεραπεία και τονίζει ότι υπάρχει κίνδυνος θνησιμότητας. Β1. 1η: Ορισμός της νευρικής ανορεξίας

2η: Αίτια και συμπεριφορά

3η: Πρώτα συμπτώματα

4η: ψυχολογικά αποτελέσματα

5η: Αυτοκαταστροφικές τάσεις

6η: Επιπτώσεις στην υγεία

7η: Στατιστικά στοιχεία εμφάνισης του προβλήματος

8η: Εξέλιξη της ασθένειας

Β2. Το κείμενο είναι ένα επιστημονικό άρθρο. Ασχολείται με ένα θέμα υγείας και επικαιρότητας και μένει στην επικαιρότητα. Β3. Το ασύνδετο σχήμα προσδίδει μεγαλύτερη έμφαση και ένταση στο λόγο του συγγραφέα. Στο κείμενο εκτίθενται οι επιπτώσεις της νευρικής ανορεξίας με προφανή στόχο την υπογράμμιση του αρνητικού κι επικίνδυνου περιεχομένου του. Έτσι αποδεικνύεται η πολυπλοκότητα του προβλήματος και η αμεσότητα του κινδύνου. Β4. Το ύφος του κειμένου είναι απλό, σοβαρό κι επιστημονικό. Β5. 1η-2η: Νοηματική σύνδεση

2η-3η: Νοηματική σύνδεση

3η-4η: Επίσης: προσθήκη

4η-5η: Πολλές φορές: Χρόνο

5η-6η: Βέβαια: βεβαιότητα



Β6. ανορεξία: λαιμαργία, παρουσιάζεται: κρύβεται, διατηρήσουν: χάσουν,

ελάχιστο: μέγιστο, φυσιολογικό: αφύσικο.

109

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Β7. επικεντρώνεσαι στην εξωτερική σου εμφάνιση και δεν καλλιεργείς την πνευματικότητά σου.

Οι κάτοικοι έχουν υψηλά ποσοστά θνησιμότητας λόγω της μολυσμένης ατμόσφαιρας.

Η αισιόδοξη κατάληξη της ταινίας μου έφτιαξε το κέφι.

Β8. Αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, σύγκριση/αντίθεση και διαίρεση. Γ. Πρόλογος: Αυξημένα ποσοστά διατροφικών διαταραχών

Κύριο μέρος Α. Αίτια αύξησης κρουσμάτων: • Προβολή λανθασμένων προτύπων • Έλλειψη εσωτερικής καλλιέργειας • Κρίση αξιών και ιδανικών • Ευδαιμονισμός • Μηχανιστική αντίληψη ζωής • Έλλειψη ποιότητας ζωής • Άγχος, μοναξιά, πλήξη Β. Αποτροπή φαινομένου • Κατάλληλη διαπαιδαγώγηση • Χτίσιμο σχέσεων επικοινωνίας • Καλλιέργεια ηθικών αξιών • Πνευματική καλλιέργεια • Δημιουργία ενδιαφερόντων • Τόνωση αυτοπεποίθησης • Προώθηση θετικών προτύπων

110

Επίλογος: Ελπίδα για θεραπεία και μείωση κρουσμάτων


10. Ανθρώπινα δικαιώματα

23ο Κριτήριο Αξιολόγησης Παιδεία και ανθρώπινα δικαιώματα Από τη μελέτη πρόσφατων δηλώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα αποκαλύπτεται το παράδοξο, ότι η προϋπόθεση η πιο σπουδαία για την πραγμάτωση και τη σωστή τους χρήση δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ. Πιθανό, η παράλειψη οποιασδήποτε μνείας της παιδείας να εξηγείται με το συλλογισμό, ότι η παιδεία είναι δοσμένο ανθρώπινο δικαίωμα και η ουσιαστική βάση για την άσκηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η ιστορία της παιδείας, ωστόσο, μας δίνει πλήθος ενδείξεις, ότι η παιδεία δεν αντιμετωπιζόταν ως ανθρώπινο δικαίωμα κι ούτε χρησιμοποιήθηκε ως μέσον για να αυξηθεί η εκτίμηση της σπουδαιότητας των ανθρώπινων δικαιωμάτων για την πληρέστερη ανάπτυξη κάθε ατόμου ως ανθρώπινου όντος. Ιστορικά, δύο κίνητρα ρύθμιζαν την παροχή της παιδείας. Το πρώτο και το παλιότερο κίνητρο είχε στόχο του τη μύηση της νεότερης γενιάς στη θρησκευτική πίστη του δόγματός τους. Το δεύτερο κίνητρο, που δημιουργήθηκε με την εμφάνιση των κρατών, ήταν να αναπτυχθεί η έννοια της νομιμότητας στις πολιτικές ομάδες ή τα έθνη. Και στις δύο περιπτώσεις οι σκοποί που επιδιώκονταν απέβλεπαν πιότερο στη συμβιβαστική πειθαρχία παρά στην παίδευση για την ελευθερία των ανθρώπινων όντων. Επειδή η παιδεία δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί διεθνώς ως ανθρώπινο δικαίωμα, είναι σημαντικό να περιληφθεί σε όποια διακήρυξη ανθρώπινων δικαιωμάτων πρόκειται να συνταχτεί. Στο δικαίωμα της παιδείας πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση απ’ όση δόθηκε στα ανθρώπινα δικαιώματα που διατύπωσε η Unesco. Ένα από τα τραγικά αποτελέσματα της παραδοσιακής οργάνωσης της παιδείας σε δύο συστήματα – ένα για τις μάζες και το άλλο για μια επίλεκτη ομάδα – είναι το ότι, κι όταν ακόμη παρέχεται ισότητα ευκαιριών για εκπαίδευση, ορισμένες κοινωνικές και οικονομικές τάξεις νιώθουν πως οι ευκαιρίες αυτές δεν είναι για κείνες. Για την παροχή ισότητας ευκαιριών στην εκπαίδευση χρειάζονται, σε μερικές χώρες, μέτρα για να αλλάξουν την ψυχολογική στάση που γεννά η παραδοσιακή οργάνωση. (…) Η αναγνώριση, ωστόσο, της παιδείας ως ανθρώπινου δικαιώματος είναι μονάχα μια πλευρά του προβλήματος, αφού αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η ελεύθερη πρόσβαση στην παιδεία, σε όλα τα επίπεδα, μπορεί να παρασχεθεί χωρίς να πειραχτεί ούτε το περιεχόμενο ούτε οι μέθοδοι της διδασκαλίας. Παραδοσιακά, η ποιότητα της δημοτικής εκπαίδευσης διέφερε από την ποιότητα της μέσης εκπαίδευσης • η πρώτη απέβλεπε στη μετάδοση μιας ορισμένης ποσότητας γνώσεων που έπρεπε κατά γενικό κανόνα να μαθαίνεται μηχανικά και που κατέληγε σε κείνο που οι Γάλλοι αποκαλούν «l’ esprit primaire» • η δεύτερη απέβλεπε στην παροχή μιας παιδείας ελεύθερου ή γενικού περιεχομένου. Ούτε στη μια ούτε στην άλλη περίπτωση δε γινόταν – παρά μονάχα έμμεσα – η βαθιά παίδευση στη χρήση και την

111


απόλαυση των ελευθεριών εκείνων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Κι αφού οι περισσότερες μορφές εκπαίδευσης διακατέχονται από τις ανάγκες των εξετάσεων, η μεγαλύτερη έμφαση δινόταν στην αποδοχή της αυθεντίας είτε του γραπτού λόγου είτε του δασκάλου. Όταν το εκκρεμές άρχισε να κινείται από την έμφαση στην πειθαρχία, τη μύηση και τον αυταρχισμό, προς την έμφαση στην ελευθερία ξεχνιόταν πολύ συχνά, το ότι η ελευθερία είναι μια κατάκτηση και ότι η οποιαδήποτε παίδευση στην ελευθερία απαιτεί μια μορφή πειθαρχίας, ώστε να μάθει κανείς να ζυγιάζει τις ηθικές συνέπειες των πράξεών του. Παίδευση στην ελευθερία δε σημαίνει, όπως συχνά νομίζεται, ένα πρόγραμμα διδασκαλίας laissez-faire, ως προς το περιεχόμενο και τις μεθόδους διδασκαλίας, αλλά τη συνειδητή αναγνώριση της ευθύνης και του καθήκοντος. Αν η αρχή αυτή είναι σωστή, τότε σημαίνει πως πρέπει να αλλάξει και η θέση του δασκάλου και η αποστολή του. Αν ο δάσκαλος πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από προμηθευτής γνώσεων που ελέγχονται με εξετάσεις, τότε οι παραδοσιακοί περιορισμοί που του ασκούνται με σπουδές προδιαγεγραμμένες λεπτομερειακά, με προδιαγραμμένες μεθόδους διδασκαλίας και με έλεγχο μέσω επιθεωρήσεων και εξετάσεων, πρέπει να αντικατασταθούν από μια διαφορετική αντίληψη σχετικά με την προετοιμασία που πρέπει να γίνεται σ’ ένα δάσκαλο. Η προετοιμασία αυτή πρέπει να φτάνει στο ίδιο επίπεδο με κάθε άλλη προετοιμασία για οποιοδήποτε ελεύθερο επάγγελμα. Αν οι προσπάθειες του δασκάλου πρέπει να στρέφονται στην ανάπτυξη ελεύθερων προσωπικοτήτων και την παίδευση στην ελευθερία του λόγου, της έκφρασης, της επικοινωνίας, της πληροφόρησης και της αναζήτησης, τότε ο δάσκαλος με την προετοιμασία του θα πρέπει να γίνεται επαγγελματικά ελεύθερος και να αναγνωρίζει ότι η ελευθερία δίχως την έννοια της υπευθυνότητας εύκολα εκφυλίζεται σε ασυδοσία. L. Kandel, μετφρ. Λότη Πέτροβιτς – Ανδρουτσοπούλου, περ. «Ευθύνη»

112



Στο πλαίσιο μιας εργασίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα, έχετε αναλάβει να μελετήσετε και να επεξεργαστείτε το παραπάνω κείμενο. Διαβάστε το καλά και, αφού το κατανοήσετε, εκπονήστε το διάγραμμα του κειμένου. Μονάδες 25

Β.

1. Να αναλύσετε με 80-100 λέξεις την παρακάτω άποψη του κειμένου: «Ένα από τα τραγικά αποτελέσματα της παραδοσιακής οργάνωσης της παιδείας σε δύο συστήματα – ένα για τις μάζες και το άλλο για μια επίλεκτη ομάδα – είναι το ό,τι κι όταν ακόμη παρέχεται ισότητα ευκαιριών για εκπαίδευση, ορισμένες κοινωνικές και οικονομικές τάξεις νιώθουν πως οι ευκαιρίες αυτές δεν είναι κείνες». Μονάδες 11

2. Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή των φράσεων στην 1η παράγραφο του κειμένου; Μονάδες 6

3. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην 5η παράγραφο του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απόψή σας.

Μονάδες 6

4. ελευθερία, δικαιώματα, ισότητα, διακήρυξη: Να σχηματίσετε ονοματικά σύνολα με τις παραπάνω λέξεις και να τα χρησιμοποιήσετε μέσα σε φράσεις. Μονάδες 8

5. Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) στην παρακάτω πρόταση και να μετατραπεί η σύνταξη στην αντίθετή της: Ιστορικά, δύο κίνητρα ρύθμιζαν την παροχή της παιδείας.

Μονάδες 4

Γ.

Στο κείμενο που σας δόθηκε αναφέρεται ότι «Η ιστορία της παιδείας, ωστόσο, μας δίνει πλήθος ενδείξεις ότι η παιδεία δεν αντιμετωπιζόταν ως ανθρώπινο δικαίωμα κι ούτε χρησιμοποιήθηκε ως μέσον για να αυξηθεί η εκτίμηση της σπουδαιότητας των ανθρώπινων δικαιωμάτων για την πληρέστερη ανάπτυξη κάθε ατόμου ως ανθρώπινου όντος». Στο πλαίσιο μιας συζήτησης στην τάξη γράψτε μια ομιλία που θα εκφωνήσετε ενώπιον των συμμαθητών σας στην οποία θα αναφέρετε τους λόγους που η παιδεία θεωρείται βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, καθώς και τις συνέπειες από την παραβίαση του δικαιώματος αυτού. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

113



Τίτλος Πρόλογος

Παιδεία και ανθρώπινα δικαιώματα Θέμα: Η παράλειψη του συσχετισμού της παιδείας με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αίτια – διασάφηση αιτιών.

Κύριο μέρος 1η παράγραφος

α' θέση: Πρώτος τρόπος επίτευξης του συσχετισμού. Διασάφηση της α' θέσης.

2η παράγραφος

β' θέση: Δεύτερος τρόπος επίτευξης του συσχετισμού. Διασάφηση της β' θέσης. Τι ίσχυε στο παρελθόν.


γ' θέση: Τι ίσχυε στο παρελθόν. Διασάφηση της γ' θέσης.


δ' θέση: Τρίτος τρόπος επίτευξης του συσχετισμού. Διασάφηση της α' θέσης.

Επίλογος

Επανάληψη γ' και δ' θέσης – Συμπέρασμα. Θέση του συγγραφέα.

Β1. Η παραδοσιακή οργάνωση της παιδείας παρόλο του προσφέρει ίσες ευκαιρίες σε όλους δημιουργεί αισθήματα ανισότητας και έλλειψης ευκαιριών σε κάποιες κοινωνικοοικονομικές τάξεις. Μαθητές από ευπορότερες οικογένειες έχουν περισσότερες δυνατότητες επιλογής σχολείων με καλύτερες συνθήκες εκμάθησης. Επιπρόσθετα, έχουν την ευκαιρία της επαφής όσων ξένων γλωσσών επιθυμούν καθώς και των νέων τεχνολογιών, ενώ παράλληλα έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα επιλογής ανωτάτων σχολών και περαιτέρω εκπαίδευσης στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό. Αντίθετα, μαθητές οικογενειών συγκεκριμένων οικονομικών δυνατοτήτων έχουν περιορισμούς στις επιλογές τους. Έτσι, διαισθάνονται την ανισότητα ευκαιριών για το μέλλον τους, εξαιτίας του κοινωνικού ή οικονομικού επιπέδου της οικογένειάς τους. Β2. Η συνοχή των φράσεων στην 1η παράγραφο επιτυγχάνεται με χρήση διαρθρωτικών λέξεων φράσεων όπως: Πιθανό,... να εξηγείται με ➙ δηλώνει επεξήγηση, διασάφηση. Ωστόσο: δηλώνει εναντίωση, αντίθεση. Στη συνέχεια επιτυγχάνεται με την επανάληψη λέξεων νοηματικά ταυτόσημων: Η ιστορία.../Ιστορικά (επόμενη φράση). Έπειτα με τις διαρθρωτικές λέξεις: Το πρώτο: δηλώνει διασάφηση Το δεύτερο: δηλώνει διασάφηση Και: δηλώνει προσθήκη Β3. Ακολουθεί την παραγωγική συλλογιστική πορεία. Ξεκινά από μια γενική έννοια (η παί-

114

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης δευση στην ελευθερία) και καταλήγει σε μια ειδική (η προετοιμασία του δασκάλου). Επομένως, αρχίζει με την αναφορά της παίδευσης στην ελευθερία (μείζων προκείμενη) στη συνέχεια περιορίζεται στο ρόλο του δασκάλου (ελάσσων προκείμενη) και καταλήγει ειδικότερα στην προετοιμασία του δασκάλου (συμπέρασμα). Β4. Ατομική ελευθερία ➙ Η ατομική ελευθερία δε σημαίνει ασυδοσία, αλλά επιβάλλεται ο σεβασμός της ελευθερίας των υπολοίπων. Ανθρώπινα δικαιώματα ➙ Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν παρατηρείται σε παγκόσμια κλίμακα. Ισότητα των δύο φύλων ➙ Η ισότητα των δύο φύλων επιτεύχθηκε με επίπονους αγώνες πολλών δεκαετιών. Διακήρυξη της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ➙ Η διακήρυξη της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ανούσια χωρίς την εφαρμογή της. Β5. Η σύνταξη είναι ενεργητική. Η αντίστοιχή της παθητική είναι: Ιστορικά, η παροχή της παιδείας ρυθμιζόταν από δύο κίνητρα. Γ. Πρόλογος

Το δικαίωμα για μόρφωση σε όλους τους πολίτες, ανεξάρτητα από την κοινωνική και οικονομική τους κατάσταση και το φύλο, στάθηκε ένα πρωταρχικό αίτημα των λαών στο παρελθόν και σήμερα καθώς και μια αισιόδοξη προοπτική για τη σταδιακή άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων μέσα σε ένα σύστημα.


Ερώτημα α’: Λόγοι που η παιδεία θεωρείται βασικό ανθρώπινο δικαίωμα 1. Διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες και καλλιεργείται η κριτική σκέψη και το άτομο καθίσταται ικανό να αποφασίσει για ό, τι το απασχολεί – αποφυγή χειραγώγησης , προπαγάνδας 2. Απόκτηση γνώσεων που οδηγούν στην ατομική και στην κοινωνική πρόοδο 3. Απαλλαγή από αναχρονιστικές αντιλήψεις, προλήψεις και δεισιδαιμονίες, ώστε να επιτευχθεί κοινωνική αρμονία 4. Καλλιεργείται η ελευθεροφροσύνη και το δημοκρατικό πνεύμα

Ερώτημα β’: Συνέπειες παραβίασης ανθρώπινου δικαιώματος της παιδείας 1. Το άτομο μπορεί εύκολα να χειραγωγηθεί και να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης 2. Ο πολιτισμός οπισθοδρομεί και οι ηθικές αξίες καταλύονται – ο άνθρωπος δρα με βάση τα κατώτερα ένστικτά του, τα πάθη και τις αδυναμίες του 3. Αλλοτρίωση ατόμου – αποξένωση – κοινωνίες στις οποίες επικρατούν το μίσος, οι μικρότητες και η εγκληματικότητα 4. Άτομα ανίκανα να αναλάβουν υπεύθυνες θέσεις εργασίας, καταδικασμένα να δουλεύουν σε επίπονες εργασίες

115


116

Επίλογος

Η Παιδεία απελευθερώνει τον άνθρωπο από τις προσωπικές αδυναμίες του και τον εξυψώνει στο λειτούργημα του πολίτη. Η Κοινωνία επιχειρεί -μέσω της Παιδείας-να ξαναδιαβάσει το μεγάλο βιβλίο της Γνώσης. Η Παιδεία μάς αφορά όλους και είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι για την πορεία της. Τα Κινήματα δυναμικής ισότητας, όπου τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα θα προέχουν, οι απομονωμένοι θεσμοί θα γκρεμίζονται και οι προσδοκίες για το μέλλον θα ενισχύονται μέσω της Παιδείας, είναι σήμερα άρρηκτα δεμένα με αυτή.


24ο Κριτήριο Αξιολόγησης Παιδική εργασία Η είδηση δεν συγκίνησε κανέναν. Οι εφημερίδες, τα κόμματα και οι πασών αποχρώσεων προοδευτικοί ήταν απασχολημένοι με το να αναλύουν το μήνυμα των εκλογών και έτσι δεν βρήκαν την ευκαιρία ούτε να αναλύσουν ούτε να καταγγείλουν ότι στην Κωνσταντινούπολη παιδάκια 10 – 12 ετών ράβουν τα τζιν Benetton με μεροκάματο 200 δρχ. την ημέρα. Κανένας δε φώναξε για σκάνδαλο, γιατί φαίνεται ότι η Αριστερά στην εποχή της παγκοσμιοποίησης δεν έχει τίποτε να πει για την παγκοσμιοποίηση της εκμετάλλευσης των παιδιών. Το θέμα – αν δεν της φαίνεται φυσιολογικό – δεν την απασχολεί. Στην εποχή μας σκάνδαλο είναι ότι πέφτει το χρηματιστήριο και όχι ότι κάθε λεπτό πεθαίνουν 25 παιδιά από ασιτία. Ότι 250 εκατομμύρια αγοράκια και κοριτσάκια σε όλον τον κόσμο ηλικίας 5 – 14 χρόνων δουλεύουν 14 – 16 ώρες την ημέρα δένοντας κόμπους σε χαλιά, στρίβοντας φύλλα καπνού, κόβοντας σπίρτα. Ότι παιδάκια παραμορφώνουν τα χέρια τους ράβοντας μπάλες, κόβοντας διαμάντια, παραμορφώνουν τα πόδια τους δουλεύοντας σε υαλουργίες, σε νταμάρια ή κάνοντας τους βαστάζους στις αγορές (...) ότι παιδάκια ξεφορτώνουν τούβλα στο Νεπάλ για 70 δρχ. σε κάθε 100 διαδρομές μεταξύ του φορτηγού και του γιαπιού. Ο Μπένεττον δεν είναι ούτε χειρότερος ούτε καλύτερος από τους υπόλοιπους άρχοντες των πολυεθνικών: από τη Nike, την Adidas, τη Fiat κ.τ.λ. Ακολουθεί τους νόμους της ελεύθερης αγοράς, όπως κάνουν όλοι, μεταφέροντας την παραγωγή τους εκεί όπου το κόστος εργασίας είναι χαμηλότερο – εκεί όπου τα δικαιώματα εργασίας είναι ελάχιστα ως ανύπαρκτα. Και αν σε αυτές τις χώρες δουλεύουν μωρά, δε φταίνε οι καθωσπρέπει καπιταλιστές της πολιτισμένης Δύσης. Φταίνε οι νόμοι των υπανάπτυκτων κρατών, φταίνε οι βάρβαροι γονείς του Τρίτου Κόσμου που βάζουν τα παιδιά τους να δουλεύουν. Όμορφος ο κόσμος της ελεύθερης αγοράς, ο κόσμος της παγκοσμιοποίησης που «προάγει τον πλούτο των εθνών και την ευημερία των ατόμων». Υπάρχουν στον πλανήτη ένα δισεκατομμύριο φτωχά παιδιά και οι στατιστικές της Unicef λένε ότι ένα στα δύο εργάζεται στην κυριολεξία για ένα πιάτο φαί στις βιομηχανίες που παράγουν προϊόντα made in ... που πωλούνται στις αγορές της Δύσης. Οι στατιστικές επίσης λένε ότι το ένα στα δύο παιδιά των φτωχών και απόκληρων του πλανήτη είναι πλεονάζον. Οι αγορές δεν το χρειάζονται. Δεν είναι παραγωγικό. Και όποιος δεν παράγει, ως γνωστόν, δε χρειάζεται. Γι’ αυτό καλύτερα να πεθαίνουν προτού μεγαλώσουν και γίνουν επικίνδυνα. Για του λόγου το αληθές, οι παρααστυνομικές ομάδες στη Βραζιλία δολοφονούν κατά μέσον όρο τέσσερα παιδιά την ημέρα, ενώ στη ναρκοδημοκρατία της Κολομβίας (που είναι πιο παραγωγικοί) φθάνουν τα έξι παιδιά ημερησίως. Για όσους σηκώνουν αδιάφοροι τους ώμους νομίζοντας ότι αυτά συμβαίνουν μακριά τους, στη γη των Βαρβάρων, έχω δυσάρεστα νέα. Σύμφωνα με το υπουργείο Εργασίας των ΗΠΑ, πέντε εκατομμύρια παιδιά – κυρίως μεταναστών από τη Λατινική Αμερική – εργάζονται

117


οικοδομώντας το αμερικανικό θαύμα. Στα αγροκτήματα-μοντέλο του κράτους της Καλιφόρνιας 500.000 παιδιά από 5 ως 12 ετών δουλεύουν, για δύο δολάρια, 12 ώρες την ημέρα κάτω από τεχνητές βροχές εντομοκτόνων. Στη Βρετανία του «Τρίτου Δρόμου» προς το σοσιαλισμό (η παιδική εργασία επιτρέπεται διά νόμου από 13 χρονών) τέσσερα στα δέκα παιδιά εργάζονται με πενιχρά μεροκάματα. Τα παιδιά του κόσμου ουρλιάζουν στέλνοντας μηνύματα αγωνίας, αλλά αυτά δε φθάνουν στα αυτιά των προοδευτικών. Έχουν άλλα σοβαρότερα προβλήματα να επιλύσουν από εκείνα της φτώχειας, της εκμετάλλευσης, της ανισότητας, της περιθωριοποίησης, της αδικίας. Αγωνιούν να πείσουν ότι είναι αρκετά ρεαλιστές – δηλαδή συντηρητικοί – για να επιβάλουν την ανταγωνιστικότητα, την ελαστικοποίηση, την εργασιακή κινητικότητα, την ανεργία • ότι μπορούν να θυσιάσουν μερικές εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά (των άλλων) στο βωμό της παγκοσμιοποίησης. Βασίλης Μουλόπουλος, εφημ. «Βήμα», 18-10-1998

118




Μονάδες 25

Β.

1. Ποιους τρόπους και ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην 3η παράγραφο του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5

2. Να σχολιαστεί πλήρως ο τίτλος του κειμένου.

3. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της 4ης παραγράφου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 4

Μονάδες 5

4. Ενώ όλο το κείμενο είναι γραμμένο σε γ’ πρόσωπο στην 4η παράγραφο χρησιμοποιείται το α’ πρόσωπο: «... έχω δυσάρεστα νέα...» Πώς μπορεί να δικαιολογηθεί η αλλαγή αυτή;

Μονάδες 3

5. Τι εκφράζει η χρήση εισαγωγικών στην 3η παράγραφο του κειμένου;

Μονάδες 4

6. α) ασιτία, δουλεύουν, προάγει, απόκληρων, δολοφονούν: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

β) ευημερία, επικίνδυνα, τεχνητές, πενιχρά, προοδευτικών: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 5

7. δικαιώματα: Να γράψετε τέσσερα ομόρριζα της παραπάνω λέξης, απλά ή σύνθετα. Μονάδες 4

Γ.

Ο αρχισυντάκτης της σχολικής εφημερίδας σάς ζητά να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στο επόμενο φύλλο της και στο οποίο θα αναφέρεστε στις μορφές καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των παιδιών, καθώς και στις αιτίες αδρανοποίησης των σύγχρονων κοινωνιών απέναντι στο φαινόμενο αυτό. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

119


Α παντήσεις Α. Το κείμενο θίγει το πρόβλημα της παιδικής εργασίας. Αφορμάται από την είδηση της παιδικής εργασίας στην Κωνσταντινούπολη και καταγγέλλει την απάθεια των φορέων εξουσίας παραθέτοντας και άλλα παραδείγματα καταπάτησης των δικαιωμάτων των παιδιών. Στη συνέχεια, ο συγγραφέας αναφερόμενος στην τακτική των πολυεθνικών να οργανώνουν την παραγωγή τους σε υπανάπτυκτα κράτη ανιχνεύει τα αίτια του φαινομένου στην παγκοσμιοποίηση και συμπληρώνει το κείμενό του με στατιστικές παραμέλησης της παιδικής αξιοπρέπειας και ζωής, ενώ μιλά και για παρόμοια φαινόμενα στις Η.Π.Α. και τη Μ. Βρετανία, τονίζοντας ότι οι ανάγκες των παιδικών δεν εισακούονται εξαιτίας της αδιαφορίας των ατόμων εξουσίας. Β1. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς την επίκληση στο συναίσθημα (Ειρωνεία ➙ Όμορφος κόσμος... των ατόμων», Οι αγορές δεν... επικίνδυνα), αλλά και την επίκληση στη λογική με την παράθεση τεκμηρίων (στατιστικές έρευνες της Unicef, το παράδειγμα της Βραζιλίας, Κολομβίας) που αποδεικνύουν το επιχείρημα της αδιαφορίας κατά των παιδιών. Β2. Στο συγκεκριμένο τίτλο παρατηρούμε την αναφορική χρήση της γλώσσας, άρα ο τίτλος είναι κυριολεκτικός. Επίσης ως προς τη σύνταξη και τη γραμματική ο λόγος είναι ελλειπτικός, αφού περιλαμβάνει μόνο ένα ονοματικό σύνολο (Παιδική εργασία), το ύφος του είναι τυπικό και απλό. Β3. Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο των παραδειγμάτων, δηλαδή για να διευκρινιστεί η θεματική περίοδος, αναφέρονται οι αλήθειες, λεπτομέρειες, πορίσματα ερευνών (τα τεκμήρια) που υποστηρίζουν την αρχική άποψη (τεκμήρια: «Σύμφωνα με το Υπουργείο... βροχές εντομοκτόνων» και «Στη Βρετανία... πενιχρά μεροκάματα». Β4. Το α’ πρόσωπο χρησιμοποιήθηκε για να εκφράσει την προσωπική σκέψη του συγγραφέα και να προσδώσει αμεσότητα, οικειότητα, καθολικότητα στο λόγο του, καθώς και έμφαση στην συγκεκριμένη περίπτωση. Β5. Τα εισαγωγικά στην 3η παράγραφο εκφράζουν ειρωνεία («προάγει τον... των ατόμων»), καθώς και μία άποψη τύπου γνωμικού που επικρατεί γενικά για την ελεύθερη αγορά και την παγκοσμιοποίηση, ότι προάγουν το πλούτο των κρατών και την ατομική ευημερία. Β6. (α) ασιτία = πείνα, δουλεύουν = εργάζονται, προάγει = προωθεί (εδώ)

απόκληρων = πάμφτωχων, δολοφονούν = σκοτώνουν

(β) ευημερία ≠ δυστυχία

πενιχρά ≠ πλούσια

επικίνδυνα ≠ ακίνδυνα προοδευτικών ≠ συντηρητικών

Β7. δικαιώματα ➙ δικαστής, δικαστήριο, δικαιώνω, επιδικάσιμος.

120

τεχνητές ≠ φυσικές

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος: Καταπάτηση των δικαιωμάτων των παιδιών

Πρόλογος

Όλο και πληθαίνουν στα δελτία ειδήσεων και στις εφημερίδες οι αναλύσεις σε φαινόμενα μιας συστηματικής και ενσυνείδητης καταπάτησης από πλευράς των Ενηλίκων των δικαιωμάτων που έχουν τα παιδιά σε ολόκληρο τον κόσμο. Όλο και πιο συχνά, τα παιδιά γίνονται θύματα μιας καθημερινής εκμετάλλευσης, κακοποίησης ή και παραμέλησης, ενώ τα βασικά τους δικαιώματα στην Εκπαίδευση, στην Προστασία και στη Συμμετοχή, παραβιάζονται ή καταπιέζονται. Είναι μάλιστα ιδιαίτερα λυπηρό, όταν λίγοι είναι εκείνοι που φαίνεται να γνωρίζουν τα δικαιώματα του παιδιού στο σύνολό τους και ουσιαστικά.


Ερώτημα α’: Μορφές καταπάτησης δικαιωμάτων των παιδιών 1. Παιδική εργασία – απασχόληση σε δύσκολες και επίπονες θέσεις εργασίας σε εργοστάσια και βιομηχανίες 2. Αγοραπωλησία παιδιών (για μεταμοσχεύσεις οργάνων, παράνομες υιοθεσίες...) -Σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών κυρίως σε υποανάπτυκτες χώρες 3. Παρεμπόδιση μόρφωσης -απουσία κρατικής μέριμνας για την εκπαίδευση των παιδιών 4. Στέρηση στέγης, σίτισης, ένδυσης και υπόδυσης

Ερώτημα β’: Αίτια αδρανοποίησης σύγχρονων κοινωνιών 1. Ελλιπής ενημέρωση κατοίκων αναπτυγμένων χωρών - παραπληροφόρηση από τις εταιρείες που εκμεταλλεύονται την παιδική εργασία 2. Αδιαφορία κοινωνιών για οτιδήποτε δεν τις αφορά άμεσα – κατάπτωση ηθικών και ανθρωπιστικών αξιών 3. Επικράτηση υλισμού – όλα θυσιάζονται στο βωμό του χρήματος 4. Εκμετάλλευση υποανάπτυκτων χωρών από αναπτυγμένες

Επίλογος

Κάθε διακήρυξη για τα δικαιώματα του παιδιού πρέπει να αρχίζει και να τελειώνει με την προϋπόθεση ότι μόνο η ανεξαίρετη και αδιάκριτη εμπραγμάτωση των δικαιωμάτων του παιδιού αποτελεί την αστείρευτη πηγή της ανθρώπινης προόδου, ενώ η πραγματική πρόκληση συνήθως βρίσκεται στην υλοποίηση της καλής πρόθεσης. Το δικαίωμα σε μια ζωή αξιοπρέπειας, σεβασμού, φροντίδας και αγάπης, είναι ένα δικαίωμα ζωής, που τα παιδιά δικαιούνται και εμείς τους οφείλουμε.

121


11. Ευρωπαϊκή Ένωση

25ο Κριτήριο Αξιολόγησης Το νόημα της Ευρώπης Η Ευρώπη είναι μια μορφή πολιτισμού. Του πολιτισμού που ως τώρα τουλάχιστον κυριάρχησε και κυριαρχεί στην οικουμένη. Για να συλλάβουμε το νόημά του πρέπει να ανατρέξουμε στις πρώτες πηγές του. Από εκεί θα οδηγηθούμε για να γνωρίσουμε τις αξίες που τον διέπουν και τις δημιουργικές δυνάμεις που τον κινούν. Η «πρωταρχία του λόγου» και η «αξία του ανθρώπου ως φορέα του λόγου» και συνεπώς και ως φορέα της «ελευθερίας του λόγου» είναι ίσως το σημείο από όπου πρέπει να ξεκινήσουμε για να καταλάβουμε τι διακρίνει το νόημα της Ευρώπης από τα νοήματα άλλων πολιτιστικών κύκλων, - (και για να μην πελαγοδρομούμε) - από τα νοήματα που διέπουν τους δύο μεγάλους πολιτισμούς που ακόμα σήμερα υπάρχουν. Πρωταρχία του Λόγου δε σημαίνει απολυταρχία του λόγου. Δε σημαίνει ότι παραμερίζεται η αίσθηση και η διαίσθηση. Δε σημαίνει ότι λείπουν οι δυνάμεις του υποσυνείδητου. Σημαίνει ότι ο λόγος πρωτεύει, ότι αυτός συντονίζει, αλλά και περιορίζει κάθε άλλη δύναμη της ψυχής και του πνεύματος και τις διατηρεί όλες, ισορροπώντας τις αδιάκοπα αναμεταξύ τους. Ο Λόγος μάλιστα ξεκινά από την αίσθηση, που, όπως λέει ο Πλάτων, είναι ο παράκλητος της διάνοιας, αλλά την υπερβαίνει, τη «συντάσσει» μέσα σε δικούς του νόμους. Δεν τη διαμορφώνει σε μύθους με τη φαντασία, αλλά αντιθέτως με κανόνες λογικούς τη μεταβάλλει σε συστηματική γνώση, σε επιστήμη. Στην Ελλάδα, όπου οι υπερβόρειοι συναντηθήκανε με ανθρώπους άλλων νοτιότερων πολιτισμών, αναπήδησε κάποια ώρα αυτή η πρωταρχία του λόγου, ως καθαρή προπαντός θεωρία, ως φιλοσοφική σκέψη, με τα θεωρητικά μαθηματικά στην πρωτοπορία της. Μαζί με το Λόγο πρόβαλε και το υποκείμενο του Λόγου, ο άνθρωπος • όχι ο άνθρωπος ως αντίτυπο ενός γένους, αλλά ως μοναδικότητα, ως πνευματικά και ηθικά ελεύθερη προσωπικότητα, για την οποία τίποτε δεν είναι ανέλεγκτα δεδομένο. Από αυτό έπεται ότι ο άνθρωπος ως μονάδα έχει, αυτός καθεαυτόν, αξία • και έχει και ουσιαστικό νόημα η εγκόσμια ζωή του. Γίνεται έτσι ο άνθρωπος επίκεντρο και στα μέτρα του μετριέται ο κόσμος. Άλλωστε όπου λόγος εκεί και μέτρο. Σε κανένα φυσικά κύκλο δεν μπορούσε να λείψει το στοιχείο του λόγου και της αξίας του ανθρώπου ως λογικού όντος. Τα βρίσκουμε και στο σινικό και στον ινδικό πολιτισμό. Πουθενά όμως δεν τα βρίσκουμε ως κυρίαρχα στοιχεία, όπως και στον ευρωπαϊκό κύκλο. Αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά που χωρίζει την Ευρώπη από την Ασία. (…) Αποστολή της Ευρώπης στην ολότητά της είναι να καλλιεργήσει εις βάθος το πολιτιστικό της ιδεατό νόημα, πλησιάζοντάς το, κατά το μέτρο του δυνατού σε ανθρώπινες δυνάμεις. (…). Για να γίνει όμως αυτό, πρέπει να ξεπεράσει και η καθαυτό Ευρώπη την κρίση που δι-

122


έρχεται. Αρνητικά πρέπει να ξεπεράσει τη σημερινή της υποτέλεια στην τεχνική πρόοδο και θετικά να ανανεώσει την πνευματική της φυσιογνωμία, αναζητώντας της, όχι στην Αφρική ή την Ασία ή την πάμπα της Αμερικής, αλλά στα σπλάχνα της, στις πηγές της. (…) Αντιφάρμακο σε αυτή τη νοσηρή πορεία, που διόλου δεν αποκλείεται, είναι ένα μόνο: η επιστροφή στον άνθρωπο. Και επιστροφή στον άνθρωπο σημαίνει επιστροφή στον ανθρωπισμό, σε όλες τις πράξεις και τις σκέψεις που κάνουν τον άνθρωπο άρχοντα και όχι δούλο της ύλης. Όχι δούλο της τεχνικής, που προορισμός της είναι να κάνει αφέντη της ύλης τον άνθρωπο και που από το άμετρο και το λαίμαργο και το απείθαρχο της επιδίωξης, τον κατέστησε δούλο της. Στην κληρονομιά της καθαυτό Ευρώπης υπάρχει ο άρτιος άνθρωπος, ο άρχοντας, και ο δίκαιος συσχετισμός του με τον γύρω του υλικό κόσμο. Εκεί θα αναζητήσουμε το παράδειγμα, το κριτήριο, το πολιτικό αστέρι της πορείας μας. Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο κατά το πλείστον θα το βρούμε και από αυτόν θα πρέπει να ξεκινήσουμε. Κωνσταντίνος Τσάτσος, περ. «Ευθύνη», τ. 24

123



Στο πλαίσιο μιας εργασίας με θέμα την Ευρωπαϊκή ένωση διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του γράφοντας την περίληψή του με 100-120 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. Ποιους τρόπους (μεθόδους) ανάπτυξης της παραγράφου χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην 6η παράγραφο. (Σε κανένα... από την Ασία); Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

Μονάδες 6

2. Ποιους μηχανισμούς συνοχής χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην 1η παράγραφο και τι δηλώνει ο καθένας από αυτούς; Μονάδες 6

3. Να δώσετε δύο διαφορετικούς τίτλους στο κείμενο χρησιμοποιώντας στον πρώτο την κυριολεκτική χρήση της γλώσσας και στο δεύτερο τη μεταφορική χρήση της γλώσσας. Μονάδες 6

4. πολιτισμού, οικουμένη, πρωταρχία, υποτέλεια, ανθρωπισμό. Να γράψετε από ένα παράγωγο επίθετο για καθένα από τα παραπάνω ουσιαστικά. Έπειτα να χρησιμοποιήσετε το καθένα από τα επίθετα αυτά μέσα σε αντίστοιχα ονοματικά σύνολα. Μονάδες 10

5. Να γράψετε από έναν πλαγιότιτλο για την 6η παράγραφο. (Σε κανένα... την Ασία) και την 8η παράγραφο (Για να γίνει... πηγές της). Μονάδες 7

Γ.

Ο συγγραφέας του κειμένου, Κωνσταντίνος Τσάτσος, προτείνει την επιστροφή του Ευρωπαϊκού πνεύματος στις ανθρωπιστικές του αξίες και την αντίσταση στην υποτέλεια της τεχνικής προόδου. Ως εκπρόσωπος του σχολείου σας καλείστε να συντάξετε μια επιστολή προς τους αντιπροσώπους της χώρας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στην οποία θα αναφέρεστε στις επιπτώσεις (για την Ευρωπαϊκή Ένωση) της υποταγής στην τεχνική πρόοδο, καθώς και τους τρόπους επιστροφής στο αληθινό νόημα της Ευρώπης και τις ιδέες του ανθρωπισμού. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

124


Α παντήσεις Α. Tο κείμενο αναλύει τη σημασία του νοήματος της Ευρώπης. Σύμφωνα με αυτό η Ευρώπη και ο πολιτισμός συνδέονται. Πηγή του πολιτισμού είναι η πρωταρχικότητα του λόγου και τονίζεται η σπουδαιότητα του ανθρώπινου παράγοντα ως φορέα του λόγου. Στη συνέχεια, επισημαίνεται ότι ο λόγος μαζί με τις αισθήσεις οδηγούν στην επιστήμη και ξεχωρίζει ως πηγή του λόγου τον άνθρωπο και την αξία της ζωής του, βασικό χαρακτηριστικό του Ευρωπαϊκού πολιτισμού συγκριτικά με άλλους. Τέλος, προτείνει για την επίτευξη της αποστολή της Ευρώπης την αναζήτηση των πηγών της και την επιστροφή στον ανθρωπισμό του αρχαίου Ελληνικού πνεύματος. Β1. Η παράγραφος αναπτύσσεται αρχικά με τη μέθοδο της αιτιολόγησης. Αρχικά, αιτιολογείται το νόημα της θεματική παραγράφου στη δεύτερη περίοδο (δηλαδή: Σε κανένα... πολιτισμό). Στη συνέχεια αναπτύσσεται με τη μέθοδο της σύγκρισης – αντίθεσης (Πουθενά... Ασία) όπου συγκρίνει την Ευρώπη με την Ασία. Β2. πολιτισμού/του πολιτισμού ➙ δηλώνει επανάληψη λέξεις. Για να... ➙ δηλώνει αποτέλεσμα, συμπέρασμα. Από εκεί ➙ δηλώνει τοπική σχέση. Β3. Κυριολεκτική χρήση της γλώσσας. Τίτλος: Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο άνθρωπος. Μεταφορική χρήση της γλώσσας. Τίτλος: Ο ανθρωπισμός, πηγή της Ευρώπης. Β4. πολιτισμού οικουμένη πρωταρχία υποτέλεια ανθρωπισμός

➙ ➙ ➙ ➙ ➙

πολιτιστικός οικουμενικός πρωταρχικός υποτελής ανθρωπιστικός

➙ ➙ ➙ ➙ ➙

Πολιτιστική πρωτεύουσα Οικουμενικός Πατριάρχης Πρωταρχικός λόγος Υποτελής άνθρωπος Ανθρωπιστικές αξίες

Β5. 6η παράγραφος ➙ Τίτλος: Το στοιχείο του λόγου και της αξίας του ανθρώπου ως κυρίαρχα στοιχεία της Ευρώπης. 8η παράγραφος ➙ Ο τρόπος για να ξεπεράσει η Ευρώπη την κρίση. Γ. Πρόλογος

Η ευρωπαϊκή κοινότητα οικοδομήθηκε πάνω στα ερείπια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και έχει ως στόχο να προσφέρει στους πολίτες ειρήνη και ευημερία. Η διαδικασία της ένωσης είναι σταδιακή και έχει οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις. Η ολοένα στενότερη ένωση των λαών, μέσα από την οποία θα διέλθει, σε μεταγενέστερα στάδια, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, υπογραμμίζει την ιστορική σημασία του τερματισμού της διαίρεσης της ευρωπαϊκής ηπείρου και επιδιώκει να δημιουργήσει σταθερές βάσεις για τη μελλοντική οικοδόμηση της Ευρώπης.


Ερώτημα α’: Επιπτώσεις υποταγής της Ε.Ε. στην τεχνική πρόοδο 1. Επικρατεί πνεύμα υλισμού – οι κοινωνίες γίνονται υπερκαταναλωτικές

125

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης 2. Εκλείπουν οι ηθικές αξίες – οι άνθρωποι αδιαφορούν για τους συνανθρώπους τους 3. Επικρατεί η εξειδίκευση, η μονόπλευρη καλλιέργεια 4. Καταστρέφεται το φυσικό περιβάλλον

Ερώτημα β’: Τρόποι επιστροφής το αληθινό νόημα της Ευρώπης 1. Ανθρωπιστική παιδεία – καλλιέργεια ηθικο – κοινωνικών αρετών από την εκπαίδευση 2. Πολύπλευρη μόρφωση – ορθολογική χρήση γνώσης 3. Ενημέρωση των λαών - ανάδειξη της ασφάλειας που προκύπτει από την υγιή συνεργασία των λαών 4. Παροχή ίσων κινήτρων και εφοδίων για την ανάπτυξη όχι μόνο του τεχνικού πολιτισμού, αλλά και του πνευματικού

126

Επίλογος

Ο διεθνισμός της εποχής μας προβάλλει αναγκαίος. Ζητά ενισχυμένος και από τα επιτεύγματα της τεχνολογίας, να ενώσει τους ανθρώπους κάτω από μιαν ενιαία ηθική και πολιτική συνείδηση στηριγμένος σε κανόνες και αρχές γενικά παραδεκτές, σε ένα, θα λέγαμε, πανανθρώπινο λόγο.


26ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ελληνισμός και Ευρώπη (…) Καθώς εξηγήθηκε πολλές φορές, οι σύγχρονες οικονομικές και τεχνικές δυνάμεις έχουν φτάσει, στις ημέρες μας, σ’ ένα σημείο όπου δεν μπορούν πια να λειτουργήσουν ομαλά, όσο βρίσκονται απομονωμένες μέσα στα κλειστά σύνορα των πατροπαράδοτων Κρατών, αλλά έχουν ανάγκη να απλωθούν και να αναπτυχθούν σε πλαίσια πολύ μεγαλύτερα. Ένα ανάλογο φαινόμενο παρατηρήθηκε και άλλοτε στην ευρωπαϊκή ιστορία, όταν η φεουδαρχική οικονομία ξεπεράστηκε από την εξέλιξη της ζωής, καταργήθηκαν τα σύνορα των φεούδων και οργανώθηκαν οι μεγάλες μοναρχίες των Νεωτέρων Χρόνων. Τώρα, οι νέες επιστημονικές ανακαλύψεις και οι αντίστοιχες τεχνολογικές και οργανωτικές εξελίξεις απαιτούν οικονομικές ενότητες ακόμα μεγαλύτερες, περίπου ηπειρωτικές. (…) Πηγαίνουμε με την Ευρώπη γιατί εκεί βρίσκονται για μας οι εγγυήσεις της πολιτικής, πνευματικής και εθνικής ελευθερίας, παρ’ όλες τις αναπόφευκτες κρίσεις και ωδίνες που προκαλεί η διάλυση των παλαιών αποικιακών Αυτοκρατοριών και η γέννηση των νέων Κρατών της Αφρικής. Από την Κοινή Αγορά περιμένουμε ότι θα μας βγάλει από τη στενότητα των σημερινών μας οριζόντων και ότι θα ανοίξει δρόμους που θα επιτρέψουν, στο σύνολο του ελληνικού λαού, να ζήσει, σε καμιά εικοσαριά χρόνια, πολύ καλύτερα από ό,τι σήμερα ζει. Μέσα στα πλαίσιά της, υπάρχει και η ελπίδα να μας δοθούν καινούριες ευκαιρίες για ευρύτερη δράση στο γνώριμό μας χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, με τον οποίο μας ενώνουν τόσοι ιστορικοί και πνευματικοί δεσμοί. Μπορούμε δηλαδή να ξαναγίνουμε αυτό που υπήρξαμε πολλές φορές στην ιστορία: ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στη Δύση και της Εγγύς Ανατολή. Οι νέες αυτές προοπτικές προϋποθέτουν, βέβαια, μεγάλη προσπάθεια από μέρους μας, θέληση ισχυρή, πρόγραμμα, μέθοδο, οργανωτικές ικανότητες. Προϋποθέτουν επίσης μορφωτικό επίπεδο που σήμερα μας λείπει. (…) Χωρίς ανάλογη εργασία για την παιδεία μας, η όλη προσπάθεια θα κινδυνεύσει να πάει χαμένη. Δεν πρέπει να παύσουμε να το τονίζουμε στους πολιτικούς μας και να απαιτούμε απ’ αυτούς να δώσουν επί τέλους στην εκπαίδευση του ελληνικού λαού την πραγματική της σημασία που είναι πρωταρχική. Δεν είναι ορθό, ωστόσο, οι δικαιολογημένες ανησυχίες να γίνουν φόβοι υπέρμετροι. Δεν πιστεύω ότι κινδυνεύει η εθνική μας υπόσταση επειδή πρόκειται να συνεταιριστούμε με έθνη φιλελεύθερα και φιλειρηνικά, διατηρώντας την οργάνωσή μας σαν αυτοκέφαλο Κράτος. Τουλάχιστο εμείς, όσοι συντηρούμε κάτι από την παράδοση του Ελληνισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δεν φοβόμαστε τη συμβίωση με άλλες εθνότητες. Τουναντίον μας φαίνεται πως είναι μια φυσική κατάσταση για τους Έλληνες να κινούνται σε μεγάλους γεωγραφικούς χώρους και να συγχρωτίζονται με πολύγλωσσα πλήθη. Είναι πάντα πιθανό ο ξεριζωμένος μετανάστης να υποφέρει πολλά από τους ξένους και στο τέλος να χάσει την εθνική προσωπικότητά του. Όταν όμως ο Ελληνισμός είναι συμπαγής και ριζωμένος στον τόπο με προαιώνιες ιστορικές παραδόσεις, δεν μπορώ να διανοηθώ ότι θα αλλοιώσει κανείς την εθνική του συνείδηση, θεληματικά ή αθέλητα. Μήπως η παλαιά Αυτοκρατορία των Αψβούργων

127


κατόρθωσε ποτέ να αφομοιώσει τους Σλάβους υπηκόους της; Μήπως η Αγγλία κατόρθωσε να αφομοιώσει τους Ιρλανδούς, που μιλούσαν, ωστόσο, την ίδια γλώσσα μαζί της; Μήπως οι Ρώσοι μπόρεσαν να αφομοιώσουν τις εθνότητες του Καυκάσου; Δεν είναι τόσο απλή υπόθεση η διάλυση του εθνισμού ενός ολόκληρου λαού. Ο σύγχρονος Ελληνισμός έχει πνευματικά κεφάλαια ανεκτίμητα, όχι δανεισμένα, αλλά δικά του στ’ αλήθεια: την ανθρωπιστική του παράδοση, την Ορθόδοξη Εκκλησία, το πνεύμα του Εικοσιένα. Ας προσθέσουμε σ’ αυτά και τη νεοελληνική λογοτεχνία που μπορεί να μην είναι μεγάλη, είναι όμως η φωνή της καρδιάς του έθνους, για τούτο, χωρίς αυτήν δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ η εθνική μας παιδεία. Αν στηρίξουμε καλά στις βάσεις αυτές την αγωγή των παιδιών μας, δεν έχουμε λόγους να φοβόμαστε για το μέλλον του Ελληνισμού. Όσο για τις πρακτικές του ικανότητες στο διεθνή στίβο δεν θα τις κρίνουμε ως ασήμαντες και περιφρονητές, όταν αναλογιστούμε ότι ο μικρός αυτός λαός, μ’ όλη του τη φτώχεια, ξεκινώντας από το τίποτα, κατάφερε, σε ολίγες δεκαετίες, να δημιουργήσει τον τρίτο εμπορικό στόλο της οικουμένης. Με τα δεδομένα αυτά, πιστεύουμε ότι ο Ελληνισμός μπορεί όχι μόνο να διατηρήσει την οντότητά του, μέσα στις ιστορικές συνθήκες, αλλά και να προκόψει και να ευημερήσει, αν θέλει να δουλέψει και αν, βέβαια, υπάρχει ειρήνη επί γης. Γιώργος Θεοτοκάς, «Πολιτικά Κείμενα»

128



Με αφορμή τη διεύρυνση της ευρωπαϊκής οικογένειας με δέκα νέα κράτη – μέλη, συζητήσατε στην τάξη σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση και μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε μια περίληψη του κειμένου αυτού με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Ποια είναι η άποψη του συγγραφέα για το μέλλον της Ελλάδας μέσα στην Ευρώπη; Πιστεύει ότι θα μπορέσει να διατηρήσει ακέραιη την οντότητά της; Με ποιον τρόπο θα το πετύχει αυτό; Μονάδες 11

2. πατροπαράδοτων, τεχνολογικές: Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους και να σχηματίσετε τέσσερις νέες σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας για καθεμιά από ένα διαφορετικό κάθε φορά συνθετικό των παραπάνω λέξεων. Μονάδες 6

3. υπόσταση, συγχρωτίζομαι, αγωγή: Να σχηματίσετε φράσεις που να περιέχουν τις παραπάνω λέξεις του κειμένου και να δείχνουν τη σημασία τους. Μονάδες 6

4. Με ποιους τρόπους είναι αναπτυγμένη η 4η παράγραφος του κειμένου: «Ο σύγχρονος ελληνισμός… εμπορικό στόλο της οικουμένης»; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 6

5. Γιατί ο συγγραφέας καταφεύγει στην 3η παράγραφο στην τεχνική των ερωτήσεων; Τι θέλει να πετύχει, κατά τη γνώμη σας, με αυτό;

Μονάδες 6

Γ.

«Πηγαίνουμε με την Ευρώπη γιατί εκεί βρίσκονται για μας οι εγγυήσεις της πολιτικής, πνευματικής και εθνικής ελευθερίας, παρ’ όλες τις αναπόφευκτες κρίσεις και ωδίνες…». Με αφορμή την παραπάνω άποψη, καλείστε να γράψετε ένα αποδεικτικό δοκίμιο, στο οποίο θα αναλύσετε τις ελευθερίες που μπορεί να εγγυηθεί η Ευρώπη στην Ελλάδα αλλά και τους κινδύνους που είναι δυνατόν να κρύβονται πίσω από αυτές. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

129


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος κάνει λόγο για το πώς θα μπορέσει να επιβιώσει ο Ελληνισμός μέσα στην Ευρώπη. Στην αρχή αναφέρεται στις σύγχρονες εξελίξεις που καθιστούν απαραίτητη την οικονομική ενοποίηση των κρατών. Η Ελλάδα με την ένταξή της στην Ευρώπη αφενός θα εξασφαλίσει την πολιτική, πνευματική κι εθνική της ελευθερία, αφετέρου θα παίξει έναν καίριο ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο. Απαραίτητη προϋπόθεση, όμως, όπως υπογραμμίζει, είναι η παροχή της κατάλληλης παιδείας στους πολίτες. Η Ελλάδα δεν πρέπει να φοβάται μήπως αλλοιωθεί εθνικά με την ένταξή της στην Ευρώπη, γιατί είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι έχει μάθει να συμβιώνει με άλλους λαούς και να διατηρεί ακέραιη την εθνική της συνείδηση. Επιπλέον, καταλήγει, ο Ελληνισμός διαθέτει όλα τα πνευματικά εφόδια, για να στηρίξει πάνω τους την αγωγή και την παιδεία και να ανταποκριθεί στις νέες συνθήκες. Β1. Ο Γ. Θεοτοκάς πιστεύει ότι η Ελλάδα θα μπορέσει να κρατήσει ακέραιη την ύπαρξή της μέσα στην Ευρώπη, γιατί, όπως υποστηρίζει, το έθνος είναι συνηθισμένο να συμβιώνει με άλλους λαούς και να κινείται σε μεγάλους γεωγραφικούς χώρους. Αυτό που χρειάζεται, όμως, κατά την άποψη του δοκιμιογράφου, και στην παρούσα περίσταση, είναι τα πνευματικά του εφόδια, όπως η ανθρωπιστική του παράδοση, η Ορθόδοξη Εκκλησία, το πνεύμα του Εικοσιένα και η νεοελληνική λογοτεχνία. Σε όλα αυτά τα εφόδια θα βασιστεί η αγωγή και η παιδεία των Ελλήνων, ώστε να μπορέσουν να ευημερήσουν και να προοδεύσουν. Β2. πατροπαράδοτων < πατήρ + παραδίδω ➻ πατρογονικός, ετοιμοπαράδοτος

τεχνολογικές < τέχνη + λόγος ➻ τεχνοκρατικός, παράλογος

Β3. Οι πυρηνικοί εξοπλισμοί απειλούν την ίδια την υπόσταση της ανθρωπότητας.

Όποιος συγχρωτίζεται με ανθρώπους αμφιβόλου ηθικής κινδυνεύει να κακοχαρακτηριστεί και ο ίδιος.

Η διατήρηση της εθνικής ακεραιότητάς μας εξαρτάται από την αγωγή που θα δώσουμε στα παιδιά μας.

Β4. Αναπτύσσεται α) με παραδείγματα, αφού αναφέρει ως παραδείγματα πνευματικών κεφαλαίων του Ελληνισμού την ανθρωπιστική παράδοση, την Ορθόδοξη Εκκλησία, το πνεύμα του Εικοσιένα και τη νεοελληνική λογοτεχνία και β) με αίτια και αποτελέσματα, γιατί αίτια αποτελούν τα πνευματικά κεφάλαια στα οποία βασίζεται ο Ελληνισμός και αποτέλεσμα η επιβίωση του Ελληνισμού στο μέλλον. Β5. Οι ερωτήσεις «Μήπως η παλαιά Αυτοκρατορία των Αψβούργων κατόρθωσε ποτέ να αφομοιώσει τους Σλάβους υπηκόους της; Μήπως η Αγγλία κατόρθωσε να αφομοιώσει τους Ιρλανδούς, που μιλούσαν, ωστόσο, την ίδια γλώσσα μαζί της; Μήπως οι Ρώσοι μπόρεσαν να αφομοιώσουν τις εθνότητες του Καυκάσου;» είναι ρητορικές και δε χρειάζεται

130

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης να απαντηθούν. Με την τεχνική αυτή ο δοκιμιογράφος καλεί τον αναγνώστη να φέρει στο μυαλό του ιστορικά παραδείγματα, για να συσχετίσει το παρελθόν με το παρόν, να προβληματιστεί και να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Γ. Πρόλογος

Η Ευρώπη των μεταπολιτικών χρόνων χαρακτηρίζεται από την κοινή προσπάθεια όλων των κρατών για πρόοδο και ευημερία που θα βασίζεται σε ένα πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης. Μέσα σε αυτόν τον ευρωπαϊκό χώρο ιδιαίτερη θέση κατέχει η Ελλάδα κυρίως γιατί αποτελεί το σύνορο μεταξύ της Δύσης και του κόσμου της Ανατολής. Ειδικότερα, μετά την ένταξη της πατρίδας μας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, οι σχέσεις της με τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη έγιναν ακόμη στενότερες, με αποτέλεσμα όλες οι εξελίξεις και οι μεταβολές που σημειώνονται στα κράτη αυτά να επηρεάζουν άμεσα και την Ελλάδα.


Ερώτημα α’: Ελευθερίες που μπορεί να εγγυηθεί η Ευρώπη στην Ελλάδα 1. Εθνική ασφάλεια μέσω της κοινής άμυνας των κρατών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2. Ισχυρό νόμισμα και οικονομική βοήθεια από το ταμείο στήριξης των ευρωπαϊκών χωρών 3. Συνεργασία για την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων (εγκληματικότητα, βία...) 4. Διεθνές κύρος και δύναμη μέσω της στήριξης ενός μεγάλου συνασπισμού κρατών

Ερώτημα β’: Κίνδυνοι από την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση 1. Υποταγή εθνικών κυβερνήσεων στα κελεύσματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2. Μαζοποίηση πολιτών, ισοπέδωση πολιτισμικής ιδιαιτερότητας, εξάλειψη εθνικής συνείδησης 3. Προώθηση συμφερόντων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων έναντι των αντίστοιχων ελληνικών με αποτέλεσμα την αύξηση της ανεργίας 4. Συναισθήματα κατωτερότητας απέναντι στα περισσότερο αναπτυγμένα ευρωπαϊκά κράτη με άκριτη αποδοχή του τρόπου ζωής και της ιδιοσυγκρασίας τους

Επίλογος

Η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να στηρίξει τη Δημοκρατία, προωθώντας τον εκσυγχρονισμό της, την προσαρμογή της στις σύγχρονες συνθήκες. Με την καλλιέργεια και την εμπέδωση της πολιτικής αρετής και τη διαμόρφωση υπεύθυνων πολιτών η ενωμένη Ευρώπη μπορεί να εγγυηθεί τη δικαιοσύνη και την ελευθερία.

131


12. Εξουσία

27ο Κριτήριο Αξιολόγησης Οι άξιοι και οι ανάξιοι στην κορυφή Κάθε μέρα, βλέπουμε γύρω μας ανθρώπους να διακρίνονται, ν’ ανεβαίνουν, να φτάνουν στην κορυφή. Πολλοί απ’ αυτούς φτάνουν με όπλο την ακαταμάχητη εκείνη επιτηδειότητα, την ακούραστη, την ανεξάντλητη, την εφευρετική, την υποκριτική εκείνη ειλικρίνεια, που ξέρει να εξαπατά και τους πιο έμπειρους. Σπρώχνουν, μεριάζουν, κλωτσούν, κολακεύουν, ποδοπατούν, τρέχουν και τέλος, να τους που έφτασαν στην κορυφή χωρίς να έχουν αξία. Και όχι μόνο αυτό. Συμμαχούν μεταξύ τους, κι η «Ιερή» συμμαχία τους, η ένδοξη και πανάθλια, ανέχεται και συγχωρεί τα πάντα, εκτός από την αξία και την αρετή. Ας αφήσουμε, τώρα, ήσυχους αυτούς τους ανθρώπους κι ας στραφούμε στους άλλους, τους καλούς κι άξιους. Όταν κάποιος φτάνει στην κορυφή με την αξία του, τι ευλογία Θεού θεωρείται αυτή η περίπτωση! Κι είναι, αλήθεια, αξιοθαύμαστο να φτάσεις με την αξία σου, ανάμεσα από μύριες πλεκτάνες, που επινοούν γύρω σου οι πονηροί. Μακάριοι λοιπόν εκείνοι, που, ήρεμοι, νηφάλιοι, χωρίς ν’ αντιτάξουν μηχανεύματα στις πλεκτάνες και σωσίβια στις παγίδες, έφτασαν στην κορυφή, βαδίζοντας κατευθείαν, χωρίς φόβο και χωρίς πάθος και χωρίς να λοξοδρομήσουν. Ας ευχαριστούν αυτοί τον Θεό, γιατί είναι σπάνιο να το επιτύχεις αυτό χωρίς να φθείρεις την αρετή σου. Ο μεγάλος όμως κίνδυνος, όταν φτάσεις στην κορυφή, είναι να ζαλιστείς και να πέσεις στον εγωισμό, στην αλαζονεία. Και συνήθως, δεν το αντιλαμβάνεσαι ο ίδιος ότι πέφτεις στην αλαζονεία. Ενώ είσαι μετριοπαθής άνθρωπος, όμως μέρα με τη μέρα η εξουσία, το μεγάλο αξίωμα, μπορεί να σε χαλάσει από μέσα αδιόρατα, χωρίς να αντιληφτείς εσύ αυτήν την αργή μεταμόρφωση. Ο φρόνιμος, λοιπόν, και άξιος φτάνει νηφάλιος και παραμένει νηφάλιος καθώς κρατεί το αξίωμά του. Διατηρεί τη μετριοφροσύνη του, που είναι η υψηλότερη αρετή. Αλλά είναι λίγοι οι πραγματικά μετριόφρονες, αυτοί που φτάνουν στην κορυφή και διατηρούνται άφθαρτοι. Σαφέστατα, υπάρχει ακόμη ένα πλήθος άξιοι που δε φτάνουν στην κορυφή, γιατί οπωσδήποτε δε χωρούν όλοι στην κορυφή. Κατ’ ανάγκην, θα γίνει κάποια διαλογή. Και κατά τη διαλογή αυτή θα διαγωνιστούν πολλοί, άξιοι και μη. Όταν προκριθεί για την κορυφή ένας από τους άξιους, είναι ενδιαφέρον να ιδεί κανείς τι γίνεται γύρω. Οι ανάξιοι που δεν πέτυχαν να τον παραγκωνίσουν (πήγαν χαμένα τα τρεχάματα, οι επισκέψεις, τα γεύματα - αυτά τα γεύματα -, τα τηλεφωνήματα, ίσως και οι διαβολές!) υποκρίνονται τώρα πως ποτέ, μα ποτέ δε διαλογίστηκαν να του πάρουν το δίκιο του. Κι ας ξέρει όλος ο κόσμος τι είχαν κάμει στα

132


παρασκήνια. Είναι εικόνα θλιβερή αυτοί οι ηττημένοι, που δεν ηττήθηκαν καν σε έντιμη μάχη. Οι άλλοι όμως, οι τίμιοι και άξιοι, είναι ευλογία Θεού να τους βλέπεις αυτήν τη στιγμή. Έχασαν μια τίμια μάχη, ένα τίμιο παιγνίδι. Πρώτοι τώρα χαίρονται ειλικρινά για το αποτέλεσμα. Κι είναι ύψιστο δείγμα πολιτισμού αυτή η στάση τους. «Καθώς δε θέλω να είμαι δούλος, έτσι δε θέλω και να είμαι αφέντης. Και αυτό είναι η δημοκρατία», είχε πει ο Αβραάμ Λίνκολν. Ας τον μεταφέρουμε εδώ το σοφό αυτό λόγο, μεταπλασμένον έτσι: «Καθώς δε θέλω να με αδικήσουν και να μου πάρουν τη θέση που ανήκει στην αξία μου, έτσι δε θέλω να πάρω μια θέση που ανήκει στην αξία ενός άλλου. Κι αυτό, με μια λέξη, είναι ο πολιτισμός». Μακάρι να ήταν πάντα έτσι... Μιχ. Δ. Στασινόπουλος

133



Έχοντας διαβάσει το παραπάνω κείμενο, καλείστε να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του, γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 80 έως 100 λέξεων το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος του κειμένου: «Ο μεγάλος όμως κίνδυνος, όταν φτάσεις στην κορυφή, είναι να ζαλιστείς και να πέσεις στον εγωισμό, στην αλαζονεία». Μονάδες 10

2. Ενώ ο συγγραφέας χρησιμοποιεί κυρίως γ’ πρόσωπο, σε κάποια σημεία καταφεύγει στη χρήση α’ και β’ ρηματικού προσώπου. Για ποιούς λόγους πιστεύετε ότι καταφεύγει στην εναλλαγή αυτή; Μονάδες 5

3. Ποιον τρόπο πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

Μονάδες 5

4. Να βρείτε τη δομή της 4ης παραγράφου ( Όταν κάποιος... αρετή σου), καθώς και τους μηχανισμούς συνοχής των φράσεων μεταξύ τους. Μονάδες 6

5. μακάριοι, πλεκτάντες, νηφάλιος, παραγκωνίσουν, διαβολές: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 5

6. Άξιοι: Να γράψετε 4 ομόρριζα της λέξης παράγωγα ή σύνθετα.

Γ.

Μονάδες 4

Στο τέλος του κειμένου ο συγγραφέας συνδέει τον πολιτισμό με την άνοδο των άξιων στην εξουσία. Γράψτε ένα δοκίμιο πειθούς στο οποίο θα εκθέτετε τους τρόπους με τους οποίους θα επιτευχθεί η άνοδος των άξιων και ικανών σε θέσεις εξουσίας, καθώς και τους κινδύνους που παραμονεύουν αυτόν που κατέχει θέσεις εξουσίας. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

134


Α παντήσεις Α. Στο κείμενο γίνεται διάκριση ανάμεσα στους ικανούς και τους ανίκανους που κατέχουν θέσεις εξουσίας. Στην αρχή, αναφέρονται οι ανάξιοι που φτάνουν με αθέμιτα μέσα στην κορυφή και τονίζεται η σπουδαιότητα της κατάκτησης αξιωμάτων μόνο με την προσωπική ικανότητα. Σημειώνεται, όμως, ότι ελλοχεύει ο κίνδυνος μεταμόρφωσης του άξιου ατόμου σε εγωκεντρικό λόγο της εξουσίας και ότι μερικοί μόνο διατηρούν την ακεραιότητά τους. Ακόμη, αναφέρεται ότι δε θα βρεθούν όλοι οι ικανοί στην εξουσία, ενώ οι αντίπαλοί τους θα υποκριθούν ότι δεν τους υπονόμευσαν ποτέ. Το κείμενο καταλήγει ότι είναι χαρακτηριστικό του πολιτισμού να χαίρεται κάποιος με ικανότητες όταν χάνει δίκαια ένα αξίωμα και να απονέμονται τα αξιώματα σωστά, τελειώνοντας με την ευχή να συμβαίνει πάντα αυτό. Β1. Συχνά παρατηρείται ότι ικανά και άξια άτομα σε ανώτερα αξιώματα, αν δε διακρίνονται από μετριοπάθεια, μετατρέπονται σε αλαζονικές προσωπικότητες. Η εξουσία μπορεί να μεταβάλλει το χαρακτήρα του ατόμου που την κατέχει και να τον κάνει να θεωρεί τον εαυτό του αλάνθαστο στη λήψη αποφάσεων. Ακόμη, να τον μετατρέψει, σε αλαζόνα εξαιτίας της δύναμης του αξιώματός του, με υποτιμητική συμπεριφορά και αποστασιοποίηση απέναντι στους υπόλοιπους, χωρίς να λογαριάζει τα συμφέροντά τους. Έτσι, ο κάτοχος της εξουσίας γίνεται ανασταλτικός παράγοντας για την πρόοδο του συνόλου και καλείται να υπηρετήσει. Β2. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το α’ και β’ ρηματικό πρόσωπο για να αποκτήσει το κείμενό του περισσότερη αμεσότητα και οικειότητα στον αναγνώστη, ευθύτητα, ζωντάνια, παραστατικότητα και καθολικότητα. Β3. Ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς την επίκληση στην αυθεντία, παραθέτοντας την άποψη του Αβραάμ Λίνκολν, η οποία λειτουργεί ενισχυτικά για την άποψη της θέσης του. Β4. Η δομή της παραγράφου είναι: Θεματική πρόταση ➙ Όταν κάποιος... περίπτωση! Λεπτομέρειες ➙ Κι είναι... λοξοδρομήσουν. Κατακλείδα ➙ Ας ευχαριστούν...αρετή σου. Μηχανισμοί συνοχής της παραγράφου: Διαρθρωτικές λέξεις – φράσεις ➙ Κι είναι = δηλώνει προσθήκη λοιπόν = δηλώνει αποτέλεσμα, συμπέρασμα (Ας ευχαριστούν) αυτοί = χρήση αντωνυμίας που αναφερεται στον όρο «εκείνοι» της προηγούμενης πρότα σης. Β5. μακάριοι = ευτυχισμένοι πλεκτάνες = δολοπλοκίες νηφάλιος = ήρεμος παραγκωνίσουν = παραμερίσουν διαβολές = συκοφαντίες Β6. άξιοι ➙ αξιοκρατία, αξιολόγηση, ανάξιος, αξιοθρήνητο

135


Ο όρος αξιοκρατία δηλώνει την αρχή σύμφωνα με την οποία η ανάληψη αξιωμάτων και θέσεων, δημοσίων ή μη, η αναγνώριση και η επιβράβευση προσπαθειών γίνονται με βάση την προσωπική αξία του καθενός, χωρίς να παρεμποδίζονται από την καταγωγή, το πλούτο, την πολιτική ιδεολογία την κοινωνική του θέση. Η αξιοκρατία ορθά χαρακτηρίστηκε βασικό θεμέλιο κάθε δημοκρατικής και ευνομούμενης κοινωνίας και ουσιαστικός παράγοντας για την πρόοδο των ατόμων και τη σωστή λειτουργία των κοινωνιών.


Ερώτημα α’: Τρόποι ανόδου άξιων στην εξουσία 1. Δημοκρατικό ήθος πολιτών, ώστε να αποδέχονται και να σέβονται την αξιοκρατία 2. Παιδεία που προβάλλει αξίες, ιδανικά και πρότυπα χρηστά 3. Κριτική σκέψη, που οδηγεί στην επιλογή των καταλληλότερων για την άσκηση της εξουσίας 4. Καταπολέμηση της αναξιοκρατίας και αποπομπή ανάξιων πολιτικών

Ερώτημα β’: Κίνδυνοι από την εξουσία 1. Αυταρχισμός, συγκεντρωτισμός λόγω της δυνατότητας καθορισμού των ορίων της εξουσίας 2. Ευνοιοκρατία, εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων με στόχο τη διατήρηση της εξουσίας 3. Λανθασμένη εκτίμηση καταστάσεων λόγω πιέσεων κοινωνικών ή οικονομικών 4. Παραπληροφόρηση πολιτών, προπαγάνδα, δημαγωγία που αποσκοπούν στην άμεση λήψη αποφάσεων χωρίς αντιδράσεις

136

Επίλογος

Η δημοκρατία θεμελιώνεται επάνω στην αρετή και στο δίκαιο νόμο, επάνω στην πολιτική ελευθερία, επάνω στην αναπτυγμένη συνείδηση ευθύνης και υπευθυνότητας, επάνω στη συνειδητοποιημένη θεωρητικά και πρακτικά ατομική ελευθερία, στο ήθος της ευθύνης. Η δημοκρατία θεμελιώνεται επάνω στην τιμιότητα. Θεμελιώνεται επάνω στην αξιοκρατία.


28ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η μεγάλη αντίφαση (...) Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πει: «αρχή άνδρα δείκνυσι». Ο λόγος είναι σοφός. Κανένας δεν αποκαλύπτει τον πραγματικό εαυτό του, τον πραγματικό εσωτερικό του κόσμο όσο είναι υποχρεωμένος να υπακούει• τον αποκαλύπτει, μόλις αρχίσει να διατάζει, δηλαδή μόλις αποκτήσει δύναμη απάνω στους άλλους. Η κατάχρηση της εξουσίας, μικρή ή μεγάλη, σχετική ή απόλυτη, είναι σύμφυτη με την άσκηση της εξουσίας. Ακόμη και οι ιδανικοί εκείνοι νομοθέτες της αρχαίας εποχής όχι μονάχα έπεσαν σε δεινά σφάλματα (και ποιος δεν πέφτει σε σφάλματα;), αλλά με την εξουσία που πήραν στα χέρια τους τα σφάλματά τους τα διαιώνισαν. Η ελληνική λέξη «τύραννος», που ξεκίνησε ηθικά ουδέτερη, σημαίνοντας τον ηγεμόνα ή τον αρχηγό, για να καταντήσει συνώνυμη κάθε αυθαιρεσίας και κάθε απανθρωπίας, μας δίνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ολόκληρη η καθημερινή ζωή είναι γεμάτη διαφωτιστικά περιστατικά. Ο μαθητής που γίνεται επιμελητής, ο υπάλληλος που γίνεται εργοδότης, οι αρραβωνιασμένοι που γίνονται νόμιμοι σύζυγοι, ο υφηγητής που εκλέγεται καθηγητής, ο κατώτερος κληρικός που ανεβαίνει στο υπέρτατο αξίωμα της ιεραρχίας, ο υπαξιωματικός που προάγεται σε αξιωματικό, ο κατώτερος αξιωματικός που προάγεται σε ανώτερο, το μέλος της ορχήστρας που ανεβαίνει στο «πόντιουμ» του αρχιμουσικού, ακόμη και ο προσωρινός αναπληρωτής ενός ανωτέρου του, δεν είναι πια οι ίδιοι άνθρωποι. Φυσικά, θα σας αποκριθούν πως η εξουσία επιβάλλει υποχρεώσεις και πως κανένας δεν έχει το δικαίωμα να φθείρει το κύρος της, για να την προσαρμόσει στη διάθεση του καθενός. Μια εξουσία που δεν έχει κάποια σκληρότητα μέσα της δεν είναι πια εξουσία. Και μόνο το γεγονός ότι είναι υποχρεωμένη να επιβάλλει γενικούς κανόνες είναι ικανό να προσδιορίσει τη φύση της. Οι γενικοί κανόνες είναι φυσικό, άλλους, και πρέπει τους περισσότερους, να εξυπηρετούν και άλλους να θλίβουν. Διαφορετικά δεν μπορεί να συμβεί. Και κανένας δεν θα είχε το δικαίωμα ν’ αντιμιλήσει σε μια καλοδιάθετη, έντιμη, φρόνιμη, φιλελεύθερη εξουσία, ακόμη και αν οι σύμφυτες, καθώς είπα νωρίτερα, υπερβολές ή παρεκκλίσεις ή καταχρήσεις δεν της απολείπουν. Πρέπει να ομολογηθεί πως είναι πολύ περίπλοκη υπόθεση η άσκηση της εξουσίας. Και τούτο ίσια ίσια ανάγκασε τον Πλάτωνα να υποδείξει την υποχρεωτική χρησιμοποίηση των «αρίστων». Οι «άριστοι» πρέπει να εξαναγκάζονται ν’ αναλάβουν κυβερνητικές ευθύνες, για να μην πέφτει η εξουσία στα χέρια των επιτήδειων και των ανίκανων. Φιλοσοφική ουτοπία, αναμφισβήτητα. Γιατί οι «άριστοι» φοβούνται πως δεν θα κατορθώσουν να κυβερνήσουν και γιατί ακόμη δεν είναι καθόλου βέβαιο πως οι «άριστοι» παίρνοντας στα χέρια τους την εξουσία θ’ απομείνουν «άριστοι». Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, «Οι Σκληροί Καιροί», σελ. 119-120

137



Για τις ανάγκες μιας συζήτησης που πρόκειται να γίνει στην τάξη με θέμα την εξουσία, μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου αυτού, για να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. «Κανένας δεν αποκαλύπτει τον πραγματικό εαυτό του, τον πραγματικό εσωτερικό του κόσμο όσο είναι υποχρεωμένος να υπακούει • τον αποκαλύπτει, μόλις αρχίσει να διατάζει, δηλαδή μόλις αποκτήσει δύναμη απάνω στους άλλους.»: Να αποδώσετε σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων το νόημα της παραπάνω άποψης. Μονάδες 12

2. Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική – επαγωγική) ακολουθεί ο συγγραφέας στο παραπάνω κείμενο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 6

3. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η 2η παράγραφος του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Μονάδες 6

4. Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) στην παρακάτω πρόταση και να μετατραπεί η σύνταξη στην αντίθετή της:

«Ολόκληρη η καθημερινή ζωή είναι γεμάτη διαφωτιστικά περιστατικά.» Μονάδες 4

5. α) σύμφυτη, διαφωτιστικά, φθείρει, σκληρότητα: Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 4

β) Να σχηματίσετε τρία ονοματικά σύνολα που να περιέχουν τη λέξη εξουσία, χρησιμοποιώντας ένα διαφορετικό κάθε φορά επίθετο.

Μονάδες 3

Γ.

Ο πολιτιστικός σύλλογος της περιοχής διοργανώνει διαγωνισμό γραπτού κειμένου με θέμα «Νέοι και Εξουσία». Προκειμένου να συμμετάσχετε στο διαγωνισμό καλείστε να γράψετε ένα δοκίμιο πειθούς, στο οποίο θα εκθέτετε τις απόψεις σας σχετικά με τα αποτελέσματα στα οποία μπορεί να οδηγήσει η κατάχρηση εξουσίας, καθώς και στα χαρακτηριστικά του καλού ηγέτη. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

138


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας μάς θυμίζει μια έκφραση των αρχαίων Ελλήνων που έλεγε ότι «η εξουσία δείχνει τον άνδρα». Αυτό το κάνει για να υποστηρίξει την άποψη ότι κάθε άνθρωπος φανερώνει τον πραγματικό του χαρακτήρα, όταν ασκεί την εξουσία. Στη συνέχεια, αναφέρει ποια ήταν παλιά η σημασία της λέξης «τύραννος» και ισχυρίζεται πως αυτή κατέληξε να συνδέεται άμεσα με κάθε κατάχρηση και έλλειψη ανθρωπιάς. Μάλιστα τη θέση του αυτή τη στηρίζει με πολλά παραδείγματα. Αναφέρει, ωστόσο, το αντεπιχείρημα πως αυτός είναι ο ρόλος της εξουσίας. Γιατί θεωρεί πως από τη στιγμή που αυτή αναγκάζει τους πολίτες να υπακούν σε διατάξεις αποδεικνύεται, ήδη, ο σκληρός της χαρακτήρας και το περίπλοκο της άσκησής της. Β1. Ο άνθρωπος, όταν πάρει την εξουσία στα χέρια του κι αρχίζει να αποκτά δύναμη, αποκαλύπτει πολλές φορές τον πραγματικό του εαυτό. Έτσι, αυτός που είναι φρόνιμος και συνετός διατηρεί τη μετριοφροσύνη του και ασκεί την εξουσία με νηφαλιότητα. Λίγοι είναι, όμως, αυτοί που παραμένουν μετριόφρονες, όταν φτάσουν στην κορυφή. Οι περισσότεροι, μόλις αρχίζουν να διατάζουν, γίνονται αλαζόνες, κι ενώ αρχικά φαίνονταν μετριοπαθείς, σιγά-σιγά η εξουσία τους διαφθείρει και τους μεταμορφώνει, ώστε να αποκαλυφθεί ο πραγματικός τους εαυτός και η προσωπικότητά τους. Β2. Ακολουθεί την παραγωγική συλλογιστική πορεία, γιατί ξεκινάει από το γενικό, αφού στην πρώτη παράγραφο κάνει λόγο για το πώς ο άνθρωπος αποκαλύπτει τον πραγματικό του εαυτό όταν πάρει την εξουσία στα χέρια του, και προχωράει στο ειδικό, αναλύοντας στο υπόλοιπο κείμενο την άποψη αυτή. Β3. Αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων, και πιο συγκεκριμένα με αιτιολόγηση και παραδείγματα. Αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, γιατί στην αρχή της παραγράφου αναφέρεται ότι η λέξη «τύραννος» άλλαξε σημασία με το πέρασμα των χρόνων και στη συνέχεια αιτιολογείται η άποψη αυτή, ενώ αναπτύσσεται και με παραδείγματα, αφού παραθέτει πλήθος παραδειγμάτων: «Ο μαθητής που γίνεται επιμελητής… ακόμη και ο προσωρινός αναπληρωτής ενός ανωτέρου του…», προκειμένου να αιτιολογήσει την άποψή του. Β4. Η σύνταξη είναι παθητική και η αντίστοιχή της ενεργητική είναι: «Διαφωτιστικά περιστατικά γεμίζουν ολόκληρη την καθημερινή ζωή». Β5. α) σύμφυτη = έμφυτη, διαφωτιστικά = κατατοπιστικά, φθείρει = καταστρέφει, σκληρότητα = ωμότητα

β) αυταρχική εξουσία, νομοθετική εξουσία, κοσμική εξουσία


Κάθε εξουσία ρέπει προς την κατάχρηση αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι είναι αναγκασμένη να προσφεύγει σε συνδυασμό βίας και αναξιοκρατίας για να γίνεται αποτελεσματική και να διαιωνίζεται. Ουσιαστικά η κατάχρηση εξουσίας δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο

139

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης του ολοκληρωτισμού. Είναι γνώρισμα κάθε εξουσίας. Οι εξοντωτικές ποινές και οι αθρόες προφυλακίσεις δείχνουν μια δικαστική εκδήλωσή της. Με μεγάλη ευκολία μπορεί να βρει κανείς ανάλογες στην πολιτική, στις επιχειρήσεις, στα συνδικάτα.


Ερώτημα α’: Αποτελέσματα κατάχρησης εξουσίας 1. Στέρηση ελευθεριών ατόμων – προσβολή ανθρώπινων δικαιωμάτων 2. Επικράτηση αδικίας, βίας , τυραννίας 3. Πρόκληση κοινωνικών αναταραχών 4. Οπισθοδρόμηση πολιτισμού

Ερώτημα β’: Χαρακτηριστικά καλού ηγέτη 1. Πνευματική και ψυχική καλλιέργεια, ευρύτητα σκέψης 2. Κριτική σκέψη, διορατικότητα 3. Αμεροληψία, μετριοπάθεια, διαλλακτικότητα 4. Αίσθημα ευθύνης για το κοινό καλό, σεβασμός στη δημοκρατία και τους θεσμούς της

140

Επίλογος

Ουσιαστικό κριτήριο της μεγαλοσύνης ενός ηγέτη, αλλά και της επάρκειας ενός πολιτικού ίσως να είναι η ικανότητά του στην αξιολόγηση των δυνατοτήτων και αναγκών του λαού και συνακόλουθα η ιεράρχηση προτεραιοτήτων. Ό,τι φαντάζει σαν αστραφτερή επιτυχία μπορεί να εξαντλείται στο επικαιρικό και εφήμερο, να μη θεμελιώνει μακροπρόθεσμη γόνιμη προοπτική.


13. Βία

29ο Κριτήριο Αξιολόγησης Σχολική βία και εκπαιδευτικά αδιέξοδα Τον τελευταίο καιρό αρκετά δημοσιεύματα αλλά και τηλεοπτικές εκπομπές καταπιάνονται με το παλιό αλλά πάντα επίκαιρο θέμα της σχολικής βίας. Σύμφωνα με στοιχεία του ΕΚΚΕ (βλ. «Ελευθεροτυπία», 26/4/2011), 63% των μαθητών του Δημοτικού, 51% του Γυμνασίου και 36% του Λυκείου δηλώνουν ότι έχουν υποστεί κάποια μορφή βίας (κυρίως λεκτική). Οι παραβατικές συμπεριφορές εντός σχολείου -είτε οφείλονται σε οικογενειακά είτε σε ατομικά προβλήματα, είτε στρέφονται εναντίον των άλλων είτε εναντίον του εαυτού- είναι μια κοινωνική μορφή έκφρασης που δηλώνει πως κάτι δεν πάει καλά. Έχουμε δε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι η οικονομική κρίση θα εντείνει το πρόβλημα, ενώ η δημιουργία τεράστιων σχολικών μονάδων θα δυσκολέψει ακόμη περισσότερο τη διαχείρισή του. Αυτή τη διαχείριση εναποθέτουν γονείς και πολιτεία στον εκπαιδευτικό. Υπάρχει όμως μια απόλυτη σιωπή σχετικά με τις πραγματικές συνθήκες της καθημερινής εργασίας του εκπαιδευτικού, το στρες που πλήττει το επάγγελμα, την ουσιαστική και συμβολική απαξίωση του ρόλου του. Πώς, αλήθεια, ο εκπαιδευτικός να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα αδιέξοδα του σχολικού θεσμού και ιδιαίτερα την πολυπλοκότητα της σχολικής βίας, όταν ο ίδιος νιώθει οικονομικά περιθωριοποιημένος και κοινωνικά απαξιωμένος; Πώς, εκτός από το διδακτικό του έργο, να διαμορφώνει ολοκληρωμένους ανθρώπους, όταν οι κανόνες και η κυρίαρχη ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς πριμοδοτούν τον ευέλικτο, κατακερματισμένο και απασχολήσιμο άνθρωπο της νέας εποχής; Ευελπιστεί κανείς ότι οι χρόνιες πληγές του ελληνικού σχολείου, η φτώχεια και η μιζέρια, το αίσθημα του κενού και του μάταιου, η αναρμοδιότητα και η αδυναμία διαχείρισης των εντάσεων, η έλλειψη νοήματος, μπορεί να θεραπευτούν σε εποχές συνολικής απορρύθμισης της κοινωνίας, ρήξης του κοινωνικού ιστού και αποδόμησης των συλλογικών αναπαραστάσεων για τον ρόλο του σχολείου ως ύψιστου δημόσιου αγαθού; Ο σχολικός θεσμός και οι άνθρωποι που εργάζονται σε αυτόν βρίσκονται σήμερα παγιδευμένοι σε πολλαπλές κοινωνικές αντιφάσεις: μετάδοση ανθρωπιστικών αρχών και προσαρμογή στην αγριότητα της οικονομικής αγοράς, ισότητα όλων και επιλεκτική προαγωγή των άριστων, έξαρση ρατσιστικών αντιλήψεων και ένταξη των παιδιών των μεταναστών, άσκηση αυστηρής εξουσίας και συναινετικός διάλογος κ.λπ. Ίσως γι’ αυτό οι εκπαιδευτικοί δηλώνουν αδυναμία να αντιμετωπίσουν φαινόμενα σχολικής βίας. Δεν έχουν ούτε τα πραγματικά ούτε τα συμβολικά ερείσματα για να το πράξουν. Μπροστά σε αυτά τα ουσιαστικά αδιέξοδα, τα οποία δεν επιδέχονται μαγικές λύσεις αλλά απαιτούν μακροχρόνιες και καλά σχεδιασμένες παρεμβάσεις, εμφανίζονται κάποιες ιδέες για

141


αστυνομικού τύπου μέτρα ελέγχου και επιτήρησης στα σχολεία (σεκιούριτι, χρήση καμερών). Τέτοιου τύπου λύσεις, όμως, εκτός του ότι δεν απαντούν στην κρίση αξιών και την απουσία νοήματος στο σχολείο, μπορεί να προκαλέσουν τη γενικευμένη οργή της ελληνικής νεολαίας. Η νεολαία κουβαλάει τρομερά αδιέξοδα, τα οποία δεν μπορεί αιωνίως να βιώνει ως προσωπικά προβλήματα. Τότε είναι που, αναζητώντας συλλογική έκφραση, μπορεί να στρέφεται σε αγριότερες και μαζικότερες μορφές βίας εναντίον του ίδιου του σχολικού θεσμού (φθορές, βανδαλισμοί κ.λπ.). Οι νέοι δεν χρειάζονται εκφοβιστικά μέτρα, αλλά αξίες που να προκύπτουν από την πραγματική σχολική ζωή, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο σε εποχή βίαιης ρήξης των κοινωνικών δεσμών. Απαιτείται επομένως μακροχρόνιος και συντονισμένος σχεδιασμός που να αφορά τους μαθητές αλλά και τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Οι τελευταίοι χρειάζονται ισχυρά υποστηρικτικά δίκτυα και ιδιαίτερη επιμόρφωση στην πρόληψη φαινομένων βίας στο σχολείο. Πάνω από όλα όμως χρειάζονται κοινωνική αναγνώριση, υπερηφάνεια και συλλογικότητα, στοιχεία απαραίτητα για να διαμορφωθεί μια νέα κοινωνική δυναμική για το καλό όλων: των μαθητών, των εκπαιδευτικών και του ίδιου του σχολείου. Αλεξάνδρα Κορωναίου, Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, εφημ. «Ελευθεροτυπία» 30-04-2011

142


Ε ρωτήσεις A. Β.

Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 120 περίπου λέξεις.

Μονάδες 25

1. Να γράψετε δύο τουλάχιστον συνώνυμα των λέξεων: απαξιωμένος, μακροχρόνιες, αδιέξοδα, ρήξης, συλλογικότητα.

Μονάδες 5

2. «Σύμφωνα με … εκπαιδευτικό»: ποια μέθοδο πειθούς χρησιμοποιεί η συγγραφέας στην παράγραφο; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας

Μονάδες 5

3. «Ο σχολικός... πράξουν»: ποια μέθοδο χρησιμοποιεί η συγγραφέας για την ανάπτυξη της παραγράφου;

Μονάδες 5

4. «Ο σχολικός θεσμός... Μπροστά... Τέτοιου»: αφού μελετήσετε τις παραγράφους τις οποίες εισάγουν οι παραπάνω λέξεις, να βρείτε πως επιτυγχάνεται η σύνδεση μεταξύ τους.

Μονάδες 5

5. «Υπάρχει... ρόλου του: ποιος ο ρόλος της παραγράφου στο κείμενο;

6. H συγγραφέας αποδίδει τη σχολική βία στα αδιέξοδα, τα οποία κουβαλάει η νεολαία. Να γράψετε μία παράγραφο αιτιολόγησης για το θέμα αυτό σε 90 περίπου λέξεις.

Μονάδες 5

Μονάδες 10

Γ.

Η βία σε πολλά σχολεία της χώρας μας αλλά και του εξωτερικού αποτελεί γεγονός, το οποίο προβληματίζει τους ειδικούς, τους δημοσιογράφους αλλά και τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Με αφετηρία σας όσες πληροφορίες σας παραθέτει η συγγραφέας του κειμένου να γράψετε μία επιφυλλίδα 600 περίπου λέξεων, στην οποία θα αναλύσετε τις αιτίες του φαινομένου και θα προτείνετε επαρκείς τρόπους αντιμετώπισής του. Μονάδες 40

143


Α παντήσεις Α. Η αρθρογράφος μελετά το πρόβλημα της ενδοσχολικής βίας και της αδυναμίας των εκπαιδευτικών να το αντιμετωπίσουν. Παραθέτει στοιχεία κοινωνικής έρευνας και πιστεύει ότι το φαινόμενο θα ενταθεί. Θεωρεί ότι ο εκπαιδευτικός είναι ανεπαρκώς εφοδιασμένος με αποτέλεσμα να μη μπορεί να αντιμετωπίσει τη βίαιη αντίδραση των μαθητών. Επίσης υποστηρίζει ότι μεγάλο μερίδιο ευθύνης φέρει το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο εξαιτίας της ανεπάρκειας και των αντιφάσεών του αδυνατεί να επιτύχει την κοινωνικοποίηση και ολοκλήρωση των νέων. Για την άμβλυνση του προβλήματος κρίνει αναγκαίο τον προσεκτικό και μακροχρόνιο σχεδιασμό του συστήματος, χωρίς μεθόδους καταπίεσης ή επιτήρησης για να μην προκληθούν γενικότερες αντιδράσεις των μαθητών. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος θα έλθει μέσα από τη συλλογική δράση γονέων, μαθητών, αλλά κυρίως καταξιωμένων εκπαιδευτικών. Β1. απαξιωμένος = υποτιμημένος, υποβαθμισμένος / μακροχρόνιες = παρατεταμένες, πολυετείς / αδιέξοδα = δυσχέρειες, απορίες, αδυναμίες / ρήξης = διάστασης, διαφωνίας, διχογνωμίας / συλλογικότητα = ομαδικότητα, συνεργατικότητα Β2. Η συγγραφέας χρησιμοποιεί την επίκληση στη λογική με σκοπό να πείσει τους αναγνώστε για τις απόψεις της. Το κύριο επιχείρημά της αναφέρεται στην αιτιολόγηση του φαινομένου της ενδοσχολικής παραβατικής συμπεριφοράς «είτε οφείλονται … του εαυτού». Εκφράζει την άποψη ότι το φαινόμενο θα ενταθεί αποδίδοντας στην «οικονομική κρίση» την κύρια αιτίαση. Για να ενισχύσει τη θέση της, η οποία ως ένα βαθμό είναι προσωπική: «Έχουμε δε κάθε λόγο να πιστεύουμε», προτάσσει ένα τεκμήριο: «Σύμφωνα με στοιχεία του ΕΚΚΕ (βλ. «Ελευθεροτυπία», 26/4/2011), 63% των μαθητών του Δημοτικού, 51% του Γυμνασίου και 36% του Λυκείου δηλώνουν ότι έχουν υποστεί κάποια μορφή βίας (κυρίως λεκτική)». Πρόκειται για δημοσιευμένα αποτελέσματα ερευνών στον Τύπο «Ελευθεροτυπία», τα οποία θεωρούνται επιστημονικώς αποδεκτά (η έρευνα διεξήχθη από το ΕΚΚΕ, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών), άρα είναι σχετικά με το θέμα και αξιόπιστα. Πρόκειται λοιπόν για ορθό και τεκμηριωμένο επιχείρημα σχετικά με την ερμηνεία γέννησης της ενδοσχολικής βίας. Β3. Πρόκειται για συνδυασμό μεθόδων. Α. Μετά την παράθεση της θεματικής περιόδου «Ο σχολικός θεσμός … αντιφάσεις» τίθεται άνω – κάτω τελεία και αναφέρονται επιλεκτικά ορισμένα παραδείγματα (μετάδοση ανθρωπιστικών … συναινετικός διάλογος κ.λπ.) για την αποσαφήνιση του όρου «κοινωνικές αντιφάσεις». Η μέθοδος των παραδειγμάτων προτάσσεται για να ακολουθήσει το κύριο επιχείρημα με τη Β’ μέθοδο, την αιτιολόγηση «γι’ αυτό … σχολικής βίας», η οποία, όμως έχει πιθανολογικό χαρακτήρα (ίσως). Β4. Πρόκειται για συνεκτικότητα, η οποία επιτυγχάνεται μέσα από την ισχυρή νοηματική σύνδεση. Οι όροι αναφέρονται σε συνώνυμους (ρόλος σχολείου – σχολικός θεσμός), στο νόημα προηγούμενων προτάσεων (… αδυναμία να αντιμετωπίσουν … ούτε … να το πράξουν - αυτά τα αδιέξοδα), (… αστυνομικού τύπου μέτρα ελέγχου και επιτήρησης στα σχολεία - Τέτοιου τύπου λύσεις). Επιπλέον εξυπηρετούν την ομαλή μετάβαση στην

144

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης επόμενη παράγραφο συνιστώντας μέσα έκτασης – προώθησης των νοημάτων. Β5. Η παράγραφος είναι μεταβατική και χρησιμοποιείται από τη συγγραφέα για να εισαχθεί το ζήτημα των συνθηκών εργασίας του εκπαιδευτικού και της σχέσης που έχουν αυτές με την εκδήλωση και έξαρση του φαινομένου της ενδοσχολικής βίας. Επίσης η συγγραφέας επισημαίνει με τη χρήση του αντιθετικού «όμως» ότι κανείς δεν έχει μιλήσει για το ρόλο του εκπαιδευτικού, στον οποίο έχουν αποθέσει η πολιτεία και οι γονείς τη διαχείριση του σχολείου, άρα και της ενδοσχολικής βίας. Συνδέει έτσι τον πρόλογο του άρθρου της με το κύριο θέμα του (εκπαιδευτικός και ενδοσχολική βία). Β6. Η εικόνα το σχολείου ως μέρους ή και προβλήματος της κοινωνίας και το αντίστροφο, του σχολείου ως καθρέφτη διαλυμένων σχέσεων επηρεάζει πολύ τα τεκταινόμενα εντός των αιθουσών. Συμπεριφορές του δρόμου συναντώνται μέσα στη σχολική τάξη. Τα σχολεία παίρνουν το «χρώμα» της κοινωνίας όπου λειτουργούν, γιατί τα παιδιά είτε μεταφέρουν τη βία από το σπίτι είτε γίνονται και τα ίδια θύματα ενός βίαιου κόσμου. Επιπλέον ο εκφοβισμός είναι η αντίστροφη όψη της έλλειψης σεβασμού. Ο παλικαρισμός που κάνει «το βίο αβίωτο» στους αδύναμους συμμαθητές και που αυξάνει τη σχολική απόρριψη και αποτυχία δεν είναι παρά ένα εκρηκτικό μείγμα που προκύπτει από τον συνδυασμό της αρνητικής εικόνας για τον εαυτό τους και της αρνητικής εικόνας για το σχολείο και την κοινωνία. Για τους λόγους αυτούς οι συμμετέχοντες στην ενδοσχολική βία προτιμούν για δράση την ώρα των διαλειμμάτων, δοκιμάζουν την ανοχή των μεγαλυτέρων και των θεσμών, βγάζουν όλη την εχθρότητα ενάντια σε ένα άδικο και καταπιεστικό σύστημα. Γ. Πρόλογος

Κοινή παρατήρηση όσων έρχονται σε επαφή με εφήβους είναι ότι τα τελευταία χρόνια η επιθετικότητα μεταξύ τους έχει αυξηθεί. Δυστυχώς στη χώρα μας, τα περιστατικά βίας και εκφοβισμού στα σχολεία δεν αντιμετωπίζονται κατάλληλα. Πολλές φορές αποσιωπούνται, διότι θεωρείται ότι εκθέτουν και στιγματίζουν τους θύτες, τα θύματα και το κύρος του σχολείου. Επίσης παρατηρείται ελλιπής ενημέρωση, περιορισμένη ευαισθητοποίηση και άγνοια για τη διαχείριση του προβλήματος, τόσο από τους εκπαιδευτικούς όσο και από τους γονείς. Πρόκειται για πρόβλημα, το οποίο συνεχώς αυξάνεται και οι επιπτώσεις του επηρεάζουν τόσο το σχολικό περιβάλλον όσο και την κοινωνία. Η εμβάθυνση και αποσαφήνιση των αιτίων που προκαλούν τη βία στα σχολεία θα οδηγήσει στην ασφαλή πρόληψη και τελικά στην αντιμετώπιση του φαινομένου.

Ερώτημα α’: Αιτίες ενδοσχολικής βίας 1. Η βία στο σχολείο αντανακλά ή αναπαράγει την ευρύτερη κοινωνική και οικογενειακή βία. 2. Οι ομάδες κοινωνικού αποκλεισμού θυματοποιούνται περισσότερο. 3. Έχει αποδειχθεί ότι το ποσοστό βίας είναι πολύ υψηλότερο σε σχολεία που βρίσκονται σε περιοχές με υψηλό δείκτη εγκληματικότητας, όπου υπάρχουν συμμορίες ανηλίκων. Αυτό αντικατοπτρίζει τον αναπαραγωγικό χαρακτήρα της βίας. 4. Η βία εκδηλώνεται συχνότερα σε σχολεία με άσχημο ακαδημαϊκό κλίμα, όπου υπάρ-

145

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης χουν παιδιά, τα οποία αντιπαθούν το μάθημα, σχολείο. 5. Ο «ακατάλληλος δάσκαλος» όχι μόνο δεν συγκρατεί αλλά μπορεί και να ωθήσει τον μαθητή στην παραβατικότητα, όταν αποτυγχάνει να τον κοινωνικοποιήσει ομαλά. 6. Ορισμένοι μαθητές αντιδρούν στους κανόνες, αρνούνται την υπακοή ή τη συμμόρφωση και εκδηλώνουν τη βία στον εύκολο στόχο, τον αδύναμο συμμαθητή τους.

Ερώτημα β’: Προτάσεις για την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας 1. Απαιτείται πρωτίστως η διαμόρφωση κλίματος επικοινωνίας, διαλόγου και εμπιστοσύνης ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές. 2. Επίσης θα πρέπει να δημιουργηθούν και να διασαφηνιστούν ξεκάθαροι κανόνες, που θα συνοψίζονται στο Σχολικό Κανονισμό. Μέσω του Σχολικού Κανόνα θα προβλέπονται μεταξύ άλλων και οι βασικοί τρόποι διαχείρισης βίαιων συμπεριφορών στην καθημερινή σχολική ζωή. 3. Ακόμη θεωρείται απαραίτητη η τόνωση του θεσμού των μαθητικών συμβουλίων, ώστε να επιτευχθεί η κατανόηση, η διαμόρφωση και η τήρηση των σχολικών κανόνων. 4. Επιπλέον, θα πρέπει τα σχολεία να προχωρήσουν στη διεξαγωγή προγραμμάτων, τα οποία θα αποσκοπούν στην ανάδειξη των δεξιοτήτων του κάθε μαθητή και των σχέσεων συνύπαρξης - συνεργασίας. 5. Μια ακόμη πρόταση είναι να υπάρχουν σε κάθε σχολική μονάδα επιμορφωμένοι ή εξειδικευμένοι εκπαιδευτικοί, που θα έχοντας λάβει την κατάλληλη κατάρτιση, ώστε να εξομαλύνουν τις διαφορές μεταξύ μαθητών. 6. Απαιτείται να δημιουργηθεί μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών δίαυλος επικοινωνίας, συνεχώς ανοιχτός, που θα επιτρέπει την πρόληψη της νεανικής ενδοσχολικής παραβατικότητας.

146

Επίλογος

Η βία στο σχολικό χώρο δεν είναι ένα νέο κοινωνικό φαινόμενο. Δεν απομονώνεται σε ορισμένα κοινωνικά συστήματα, αλλά αντίθετα διαχέεται σε όλες τις εκφάνσεις της πραγματικότητας. Το σημερινό πολυπολιτισμικό σχολείο, οφείλει αφενός να κατανοήσει κι αφετέρου να μάθει να διαχειρίζεται τις κρίσεις που προκαλούν η ανισότητα, η αδικία και η αμάθεια εντός και εκτός των σχολικών τειχών, να κερδίσει την εσωτερική του ισορροπία.


30ο Κριτήριο Αξιολόγησης Τάση για αφανισμό του αντιπάλου Σήμερα δεν εξαντλούμε όλα τα άλλα μέσα με τα οποία μπορούμε να συνεννοηθούμε και να διεκδικήσουμε τις απαιτήσεις μας, παρά ξεκινούμε από τη βία. Και το σπουδαίο στις μέρες μας φαινόμενο είναι που η βία κατευθύνεται εναντίον στόχου που δεν έχει σχέση με τον εχθρό. Εναντίον στόχου που όταν τον χτυπήσουμε δεν πρόκειται να πετύχουμε τίποτε ή κάτι, παρά αυτό γίνεται για να δείξουμε κάτι σε τρίτους. Στόχος του τρομοκράτη σήμερα είναι να πολιτικοποιήσει το σκοπό του, γεμίζοντας, με τις θεαματικές εκρήξεις, φόνους αθώων ή απαγωγές, τις πρώτες σελίδες των εφημερίδων. Οι τρομοκράτες μια και δεν μπορούν να πλήξουν τον πραγματικό τους εχθρό, σκοτώνουν αθώους ανθρώπους σε κάποιο π.χ. αεροδρόμιο χωρίς διάκριση. Η βία στην καινούρια της μορφή δεν απομονώνει τους αντιπάλους και μη εχθρούς. Κάνει φόνους αδιακρίτως, που αποδείχνουν την προθυμία για φόνο ασχέτως ποιον σκοτώνουν και γιατί. Το φαινόμενο είναι κάπως εκπληκτικό και μας διαπιστώνει τη σύγχρονη σύγχυση φρενών της εποχής μας, τη φορτισμένη από φόβο και τρόμο, από απανθρωπιά και αβεβαιότητα, ώστε για τίποτα πια δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, ότι και το πιο ιερό και όσιο μπορεί να τελειώσει με σφαγή. Δυστυχώς θαυμάζουμε περισσότερο τους θύτες και λυπόμαστε λιγότερο τα θύματα, γιατί κινείται μέσα μας το άγριο περισσότερο και το αδάμαστο θηρίο και λιγότερο το ανθρωπιστικό στοιχείο. Η εμπάθεια στις ημέρες μας έχει φτάσει σε μεγάλο βαθμό. Η έντονη τάση για αφανισμό του αντιπάλου είναι ολοφάνερη. Δεν υπάρχει ανοχή, αυτή όλο και υποχωρεί στο μίσος. Η αγάπη έχει γίνει λέξη κοινή, όπως και η ειρήνη, χωρίς περιεχόμενο, που την κακομεταχειρίζεται η υποκρισία των ανθρώπων απάνθρωπα και δημαγωγικά. Όπου ακούς να κηρύσσεται η ειρήνη και η αγάπη σε πιάνει φόβος και αγωνία, γιατί η πείρα σε διδάσκει πως κάτω από αυτή την κατεξοχήν χριστιανική και ανθρώπινη έννοια κρύβεται το ανελέητο. Καπηλευόμαστε τα όσια και τα ιερά για να πετύχουμε άνομους σκοπούς, κηρύσσουμε την ειρήνη και παρουσιάζουμε πόλεμο. Κι όμως νομίζουμε, ότι έχουμε απελευθερωθεί από πολλά. Ωστόσο δεν αποφεύγουμε την αιχμαλωσία μας, τη δουλεία μας από τα περισσότερα, δουλεία και σκλαβιά κάτω από υλικές ανέσεις και στεγνωμένη ψυχή. Η βία σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή έχει φορέσει πολλές μάσκες χρηστών ειρηνικών σκοπών. Το μίσος και η βία πήραν φαίνεται μόνιμη θέση μέσα στις ψυχές των σημερινών ανθρώπων. Παρ’ όλα τα κηρύγματα της αγάπης και της ειρήνης που εξαπολύονται από καιρό σε καιρό και τα συχνά και υποκοριστικά κηρύγματα της ειρηνικής συνύπαρξης και συμβίωσης των λαών και των ανθρώπων, η βία αποτελεί μόνιμη απειλή για τον άνθρωπο. Οι μέθοδοι βίας έφτασαν στον αιώνα μας σε σημείο ασύλληπτης – τόσο κατά άμεσο τρόπο, όσο και κατά έμμεσο – αποτελεσματικότητας, ώστε να μπορεί κανένας να χαρακτηρίσει τον αιώνα μας ως αιώνα της βίας. Η φωνή της λογικής πνίγεται από τους απολογητές της βίας και της τρομοκρατίας, που προσπαθούν να λύσουν τα προβλήματα των λαών και των ανθρώπων

147


με τον πρωτόγονο αφανισμό των άλλων. Γι’ αυτό και απλώνεται ένα κλίμα εκβιασμού και τρομοκρατίας το οποίο όλο και μεθοδεύεται έτσι, ώστε η τρομοκρατία να είναι διάχυτη στον κόσμο όλο, χωρίς καμία συλλογική αντίδραση στο κακό με τις παγκόσμιες διαστάσεις του, πέρα από αηδή ευχολόγια στα οποία διαφαίνεται καθαρά η έλλειψη διάθεσης για οικουμενική συνεννόηση προς αντιμετώπιση του κακού. Ιω. Ξηροτύρης, εφημ. «Μακεδονία»

148




Μονάδες 25

Β.

1. «Δυστυχώς θαυμάζουμε περισσότερο τους θύτες και λυπούμαστε λιγότερο τα θύματα, γιατί κινείται μέσα μας το άγριο περισσότερο και το αδάμαστο θηρίο και λιγότερο το ανθρωπιστικό στοιχείο». Να αποδώσετε σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων το νόημα της παραπάνω άποψης. Μονάδες 10

2. Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική – επαγωγική) ακολουθεί ο συγγραφέας στην 1η παράγραφο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 6

3. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή των παραγράφων του κειμένου;

4. α) Να γράψετε από ένα αντώνυμο για τις παρακάτω λέξεις: εξαντλούμε, απο μoνώνει, σύγχυση, απολογητές, πρωτόγονο.

Μονάδες 9

Μονάδες 5

β) Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις: θεαματικές, απαιτήσεις, εμπάθεια, καπηλευόμαστε, ασύλληπτης.

Μονάδες 5

Γ.

«Σήμερα δεν εξαντλούμε όλα τα άλλα μέσα με τα οποία μπορούμε να συνεννοηθούμε και να διεκδικήσουμε τις απαιτήσεις μας, παρά ξεκινούμε από τη βία». Με αφορμή την παραπάνω άποψη καλείστε να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην τοπική εφημερίδα στο οποίο θα προβληματιστείτε για τις αιτίες του φαινομένου αυτού, αλλά και θα προτείνετε τρόπους με τους οποίους ο σύγχρονος άνθρωπος οφείλει να επιλύει τα προβλήματα και τις διαφορές του και να διεκδικεί τις απαιτήσεις του. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

149


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας του κειμένου αναφέρεται στην αλόγιστη χρήση βίας στην εποχή μας. Αρχικά, επισημαίνει ότι πλέον τα θύματά της δεν είναι αντίπαλοι των δραστών, αλλά μέσο για να δημοσιοποιηθούν οι ενέργειές τους και να αποκτήσουν πολιτική υπόσταση. Παρατηρεί με λύπη ότι στη σημερινή εποχή τα ανθρωπιστικά αισθήματα παραχώρησαν τη θέση τους στο φόβο, τα άγρια ένστικτα και το θαυμασμό στη βία. Στη συνέχεια, προσθέτει ότι το άκουσμα της επίλυσης προβλημάτων στο όνομα της ειρήνης αντιμετωπίζεται πια με καχυποψία, αφού οδηγεί και πάλι σε πολεμικές μεθόδους. Στο τέλος, καταλήγει ότι αυτή είναι η σοβαρότερη απειλή για την ανθρωπότητα και επισημαίνει την ολοκληρωτική απουσία μιας παγκόσμιας φιλειρηνικής αντιμετώπισης του φαινομένου της βίας. Β1. Έχει παρατηρηθεί ότι πολλές φορές οι βίαιες και απάνθρωπες ενέργειες γίνονται αντικείμενο θαυμασμού και οι δράστες τους αποκτούν οπαδούς και υποστηρικτές. Αυτό οφείλεται στην επικράτηση στην ανθρώπινη ψυχή του πρωτόγονου στοιχείου της επιβίωσης και της εξολόθρευσης των αδυνάτων, όπως συναντάται συχνά στους κανόνες επιβίωσης του ζωϊκού βασιλείου στη φύση, αντί για την κυριαρχία των ανθρωπιστικών αξιών του πολιτισμού μας. Έτσι, καταλήγουμε να υποστηρίζουμε και να θαυμάζουμε φανερά ή ενδόμυχα βίαιες και αποτρόπαιες πράξεις παρά να αισθανόμαστε λύπη και συμπόνια για τα θύματα των εκδηλώσεων αυτών. Β2. Ο συγγραφέας στην πρώτη παράγραφο ακολουθεί την παραγωγική συλλογιστική πορεία (ή παραγωγική διαδικασία). Ξεκινάει από το γενικό στη θεματική περίοδο όπου κάνει λόγο για το πώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη βία ως πρωταρχικό μέσο για την επίτευξη στόχων, δίχως να δοκιμάζουν άλλα μέσα (μείζων προκείμενη). Στη συνέχεια προχωράει στο ειδικό, δίνοντας λεπτομέρειες της γενικής άποψης στις επόμενες δύο περιόδους (ελάσσονες προκείμενες). Καταλήγει ειδικότερα στην περίοδο – κατακλείδα ότι ο στόχος της βίας είναι η πολιτικοποίηση των σκοπών των δραστών (συμπέρασμα). Β3. Η δεύτερη παράγραφος συνδέεται με την πρώτη με την επανάληψη της λέξης τρομοκράτες, η τρίτη με τη δεύτερη νοηματική, η τέταρτη με την τρίτη νοηματικά, η πέμπτη με την τέταρτη με το παρ’ όλα, δηλαδή αντιθετικά. Β4. α) εξαντλούμε ≠ δυναμώνουμε, ανανεώνουμε

απομονώνει ≠ συνδέει, ενώνει

σύγχυση ≠ ψυχραιμία, ηρεμία

απολογητές ≠ κατήγοροι

πρωτόγονο ≠ πρωτοποριακό

150

β) θεματικές = εντυπωσιακές

απαιτήσεις = διεκδικήσεις, αξιώσεις

εμπάθεια = μίσος, μοχθηρία

καπηλευόμαστε = εκμεταλευόμαστε

ασύλληπτης = αδιανόητης, ακατανόητης, δυσνόητης.

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος: Η βία στις ανθρώπινες σχέσεις

Πρόλογος

Το φαινόμενο της βίας διογκώνεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς και κατευθύνεται πια εναντίον όλων των πιθανών στόχων. Η ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων αποτελεί πια παρελθόν και η βία αναδεικνύεται ως το κυρίαρχο μέσο διεκδίκησης. Οι άνθρωποι σταδιακά οδηγήθηκαν στην βίαιη από κάθε άποψη επίλυση των διαφορών τους.


Αιτίες: 1. Κρίση στο εσωτερικό της οικογένειας, απουσία γονεϊκής μέριμνας 2. Διόγκωση κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων. Συστηματική παραβίαση δικαιωμάτων και κοινωνικές ανισότητες 3. Συναισθηματική φόρτιση και εντατικοποιημένοι ρυθμοί ζωής στα αστικά κέντρα. Η βία αποτελεί πια μορφή εκτόνωσης. 4. Εξοικείωση με την βία από τις τηλεοπτικές εικόνες (ειδήσεις-θέαμα) Τρόποι επίλυσης διαφορών: 1. Διάλογος και συμμετοχή στα κοινά με κριτική σκέψη 2. Συλλογική δράση και διεκδίκηση μέσω αυτής δικαιωμάτων 3. Ενίσχυση θεσμικού πλαισίου για διαμόρφωση νομιμοφρόνων πολιτών 4. Διάπλαση προσωπικοτήτων από την οικογένεια και την εκπαίδευση με άξονα την ηθική και την ανθρωπιά.

Επίλογος

Συμπερασματικά, η επικράτηση ενός κλίματος τρομοκρατίας και φόβου δεν παρέχει μακροπρόθεσμες και αποτελεσματικές λύσεις παρά μόνο πρόσκαιρη εκτόνωση από την πιεστική καθημερινότητα. Η λύση δεν είναι η καταστροφή και η επιστροφή σε πρωτόγονους τρόπους συνεννόησης αλλά μία συλλογική προσπάθεια, η οποία θα αποκαταστήσει το κλίμα της ευνομίας και της ομαλής συμβίωσης.

151


14. Πολιτική

31ο Κριτήριο Αξιολόγησης Πολιτική αγωγή Πολιτική αγωγή είναι η μόρφωση της πολιτικής συνείδησης του αναπτυσσόμενου ανθρώπου. Η πολιτική συνείδηση, θετικά θεωρούμενη, είναι σε θέση να θεωρεί ορθολογικά την πολιτική διάσταση της ύπαρξης ατόμου και κοινωνίας και να κατανοεί τους συγκεκριμένους όρους που έρχονται σε αντίθεση με την ανάπτυξη στο άτομο μιας τέτοιας ορθολογικής θεώρησης και κρίσης. Η ορθολογική σκέψη, ως στοιχείο της συνείδησης, θεμελιώνεται στο γενικότερο ενδιαφέρον της αγωγής για χειραφέτηση του ατόμου. Χειραφέτηση σημαίνει ικανότητα του ατόμου για αυτοπραγμάτωση και ικανότητα για συμμετοχή και συνδιαχείρηση στα κοινά. Η χειραφέτηση είναι σκοπός, διαδικασία και αποτέλεσμα αγωγής. Χειραφετημένο είναι το άτομο, όταν σκέπτεται και ενεργεί αυτόνομα. Όταν δίνει νόημα στις πράξεις του και όταν είναι ικανό να αποδεσμεύεται από περιττές σχέσεις εξάρτησης και εξουσίας. Η χειραφέτηση αποτελεί το βαθύτερο νόημα της αγωγής. Η πολιτική αγωγή συνυφαίνεται λοιπόν άρρητα με το όλο φαινόμενο της αγωγής, το οποίο υπό το πρίσμα αυτό δίνει την πραγματική διάσταση της σύγχρονης παιδαγωγικής επιστήμης. Είπαμε ότι η πολιτική αγωγή είναι η μόρφωση πολιτικής συνείδησης στον αναπτυσσόμενο άνθρωπο. Στοιχείο της πολιτικής συνείδησης είναι η ορθολογική σκέψη και συνέπειά της, όπως αναμένεται, η χειραφέτηση. Πριν αναλύσουμε τις έννοιες αυτές, ξεκινούμε από την εξής γενική αρχή: ότι η πολιτική αγωγή, ανεξάρτητα από τη μορφή και τους σκοπούς της, αποτελεί λειτουργική προϋπόθεση κάθε κοινωνίας και ότι ο ρόλος της μπορεί να είναι συντηρητικός ή προοδευτικός. Συντηρητικός είναι ο ρόλος της πολιτικής αγωγής, όταν συγκαλύπτει τις δομές εξουσίας που καθορίζουν την κοινωνική και την πολιτική πραγματικότητα, δεν παίρνει κριτική θέση απέναντι σ’ αυτές ή προσπαθεί να τις δικαιολογήσει. Όταν μορφώνει τον εξαρτημένο πολίτη, τον πολίτη που τις αποδέχεται αδιαμαρτύρητα και τις υπηρετεί τυφλά. Αντίθετα προοδευτικός είναι ο ρόλος της πολιτικής αγωγής, όταν, στηριζόμενη στην αντικειμενική παρουσίαση και την ανάλυση της κοινωνικής πραγματικότητας και της ιδεολογίας που τη στηρίζει, μορφώνει το συνειδητό και υπεύθυνο πολίτη. Τον πολίτη που δε σκέπτεται μοιρολατρικά, αλλά που είναι ικανός να συμμετέχει ενεργά και υπεύθυνα σε εκείνες τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες που οδηγούν στη βελτίωση των όρων της κοινωνικής ζωής. Η πρώτη μορφή πολιτικής αγωγής δε δικαιολογείται ούτε από την έννοια της αγωγής ούτε από τη σύγχρονη αντίληψη για την ανοιχτή κοινωνία. Απώτερος σκοπός της αγωγής είναι η χειραφέτηση του ατόμου, ενώ στην ανοιχτή κοινωνία είναι αυτονόητο το κοινωνικό σύστημα να αποτελεί αντικείμενο της επιστημονικής ανάλυσης και κριτικής. Το τελευταίο έχει

152


ιδιαίτερη σημασία, γιατί η πολιτική αγωγή, όπως τη σκιαγραφούμε εδώ, μόνο σε μια ανοιχτή κοινωνία είναι ανεκτή και εφικτή. Η χειραφέτηση αποκτά το περιεχόμενό της σε σχέση με την κοινωνική και την πολιτική διάσταση της ζωής. Αυτό σημαίνει ότι η πολιτική αγωγή δεν μπορεί να είναι κοινωνικά και πολιτικά ουδέτερη. Αντίθετα είναι υποχρεωμένη, αναλύοντας τις κοινωνικές και τις πολιτικές διαδικασίες και στηριζόμενη σε τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία, να παίρνει θέση σε διαφορετικές ή αντιμαχόμενες κοινωνικές και πολιτικές θέσεις. Έργο λοιπόν της πολιτικής αγωγής είναι να βοηθήσει τον αναπτυσσόμενο άνθρωπο να αντιληφθεί και να κατανοήσει τη θέση του στο κοινωνικό σύνολο και το καλώς νοούμενο συμφέρον του, που είναι τελικά και συμφέρον του συνόλου. Ιωάννης Χριστιάς, περ. «Νέα Παιδεία», τ. 25

153



Να γίνει πύκνωση του κειμένου σε 80-100 λέξεις με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό τους.

Μονάδες 25

Β.

1. «Χειραφετημένο είναι το άτομο, όταν σκέφτεται και ενεργεί αυτόνομα. Όταν δίνει νόημα στις πράξεις του και όταν είναι ικανό να αποδεσμεύεται από περιττές σχέσεις εξάρτησης και εξουσίας». Πώς αντιλαμβάνεστε αυτή την άποψη του συγγραφέα; Να αναπτύξετε την άποψή σας σε μια παράγραφο. 60-80 λέξεων. Μονάδες 10

2. Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην 3-4η, 5-6η, 6-7η παράγραφο του κειμένου; Τι δηλώνει ο καθένας;

Μονάδες 6

3. α) Να βρείτε τη δομή της 6ης παραγράφου.

Μονάδες 3

β) Με ποια μέθοδο (τρόπο) ανάπτυξης παραγράφου αναπτύσσεται η 6η παράγραφος; Δικαιολογήστε την απάντησή σας. Μονάδες 6

4. ανάλυση, βελτίωση, εφικτή, σύνολο: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για κάθε μια από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου.

Μονάδες 4

5. ορθολογική, αυτονόητο: Να χωρίσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη και να σχηματίσετε από τρεις νέες σύνθετες λέξεις καθεμία χρησιμοποιώντας μόνο το α’ συνθετικό της κάθε λέξης.

Μονάδες 6

Γ.

Στο κείμενο που σας δόθηκε αναφέρεται ότι: «Έργο λοιπόν της πολιτικής αγωγής είναι να βοηθήσει τον αναπτυσσόμενο άνθρωπο να αντιληφθεί και να κατανοήσει τη θέση του στο κοινωνικό σύνολο και το καλώς νοούμενο συμφέρον του, που είναι τελικά και συμφέρον του συνόλου». Γράψτε ένα δοκίμιο πειθούς στο οποίο θα εκθέτετε τους σκοπούς της πολιτικής αγωγής, καθώς και τις προτάσεις σας για την επίτευξή τους. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

154


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας του κειμένου αναπτύσσει την άποψή του για την πολιτική αγωγή. Πρώτα, τη συνδέει με την πολιτική συνείδηση, την ορθολογική σκέψη και τη χειραφέτηση του ατόμου. Έπειτα, διακρίνει την πολιτική αγωγή στο συντηρητικό και προοδευτικό της ρόλο και τα αντίστοιχα αποτελέσματά τους. Προσθέτει ότι πρωτεύων στόχος της πολιτικής αγωγής είναι η χειραφέτηση του ατόμου και τονίζει την ανάγκη επιστημονικής μελέτης και κριτικής του κοινωνικού συστήματος, ώστε να παρατάσσεται με ιδέες - θέσεις για κοινωνικά ή πολιτικά θέματα. Στο τέλος, καταλήγει ότι η πολιτική αγωγή αποσκοπεί στο να αντιληφθεί ο άνθρωπος το ρόλο του στην κοινωνία και το συνολικό όφελος. Β1. Η χειραφέτηση του ατόμου απέναντι στην εξουσία συμφωνεί με την ανάπτυξη ανεξάρτητης σκέψης και συμπεριφοράς. Όταν ο πολίτης δεν είναι υποταγμένος στις αποφάσεις της πολιτικής εξουσία, αλλά τις κρίνει και καταλήγει στα δικά του συμπεράσματα, διαφωνεί και αντιδρά όπου χρειάζεται, τότε έχει αληθινή πολιτική αγωγή. Δεν είναι δέσμιος των πολιτικών και αμέτοχος στις αποφάσεις τους για τη ζωή του, αλλά συμμετέχει ενεργά ως ακέραια και χειραφετημένη προσωπικότητα, όπως αρμόζει στο ελεύθερο δημοκρατικό πολίτευμα. Β2. 3η – 4η παράγραφος ➙ 5η – 6η παράγραφος ➙ 6η – 7η παράγραφος ➙

Αντίθετα... ➙ δηλώνει αντίθεση. Η χειραφέτηση ➙ επανάληψη λέξης της προηγούμενης παραγράφου. (Έργο) λοιπόν... ➙ δηλώνει συμπέρασμα – αποτέλεσμα.

Β3. α) Η δομή της 6η παραγράφου. Η χειραφέτηση... ζωής ➙ Θεματική πρόταση. Αυτό σημαίνει... ουδέτερη ➙ Λεπτομέρειες/σχόλια. Αντίθετα... θέσεις ➙ Κατακλείδα β) Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο της αιτίου - αποτελέσματος. Στη θεματική περίοδο αναφέρεται ότι «η χειραφέτηση αποκτά το περιεχόμενό της σε σχέση με την κοινωνική και πολιτική διάσταση της ζωής» (αίτιο) και στη συνέχεια αναφέρονται τα αποτελέσματα. (Αυτό σημαίνει... πολιτικές θέσεις). Β4. ανάλυση ≠ σύνθεση εφικτή ≠ ανέφικτη

βελτίωση ≠ χειροτέρευση σύνολο ≠ μονάδα

Β5. ορθολογική < ορθός + λογική ➙ ορθοστασία, ορθοφωνία, ορθοπεδική αυτονόητο < αυτός + νοητός ➙ αυτοσεβασμός, αυτοσυγκράτηση, αυτουργός. Γ. Πρόλογος

Από την ένταξη του στην πρώτη ήδη κοινωνία πολιτών, ο άνθρωπος κλήθηκε να αποκτήσει και να εξασκήσει την πολιτική του συνείδηση. Να αντιληφθεί τους όρους και τους κανόνες που διέπουν το κοινωνικό σύνολο και να διεκδικήσει την θέση του μέσα σε αυτό. Αν όμως το αίτημα για καλλιέργεια της πολιτικής συνείδησης είναι διαχρονικό, στην σύγχρονη κοινωνία είναι ιδιαιτέρως επιτακτικό.

155



Σκοποί: 1. Η πολιτική αγωγή έχει ως σκοπό την εμπέδωση των όρων και των κανόνων που διέπουν την κοινωνία ώστε τα άτομα να αντιλαμβάνονται τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους στο κοινωνικό σύνολο. Σεβασμός της έννομης τάξης. 2. Την θέσπιση νόμων σύμφωνα με το «γράμμα» και το «πνεύμα» του νόμου για την διασφάλιση της κοινωνικής γαλήνης και την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών. 3. Την ανάπτυξη του αισθήματος της συλλογικότητας και της από κοινού λήψης αποφάσεων ώστε να υποστηριχτεί η ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. 4. Την ανάπτυξη στον πολίτη ενός αισθήματος ελευθερίας της έκφρασης και της άποψης. Ο πολίτης να νιώθει προστασία τόσο σε πολιτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Προτάσεις: 1. Η πολιτεία θα πρέπει να θεσπίζει νόμους λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές επιταγές και την αρμονική συμβίωση του κοινωνικού συνόλου. 2. Η οικογένεια σε συνδυασμό με το σχολείο και την πολιτεία θα πρέπει να μεταλαμπαδεύουν στα νέα μέλη του κοινωνικού συνόλου τις αρχές της δικαιοσύνης, της ακεραιότητας και της υπευθυνότητας. 3. Οι πολιτικοί εκπρόσωποι θα πρέπει να εγγυώνται συνέπεια, αμεροληψία και ετοιμότητα στην ανάληψη ευθυνών ώστε οι πολίτες να σεβαστούν τις πολιτικές δομές. 4. Το ίδιο το άτομο θα πρέπει να επαγρυπνά τόσο για την διαφύλαξη των ατομικών του ελευθεριών, όσο και για την σταθερότητα των δημοκρατικών αρχών.

156

Επίλογος

Η ύπαρξη ή όχι της πολιτικής αγωγής είναι το στοιχείο το οποίο καθορίζει τις εύρυθμες ή όχι κοινωνίες. Απαιτείται ρεαλιστική αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων η οποία θα εξασφαλιστεί με την συμμετοχικότητα των πολιτών και την υπευθυνότητα των πολιτικών.


32ο Κριτήριο Αξιολόγησης Τα πολιτικά οράματα Το όραμα είναι λέξη που προέρχεται από τη θρησκεία, έχει σχέση με οπτασίες που βλέπουν οι άγιοι, οι προφήτες και οι μύστες, έχει σχέση με τις ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις ατόμων μιας ειδικής ψυχοσύνθεσης. Αυτά τα άτομα έχουν την τάση να βλέπουν οράματα υπερφυσικής προέλευσης. Η πολιτική είναι τέχνη και επιστήμη. Σαν τέχνη ασχολείται με τη λύση προβλημάτων, που αφορούν το κοινωνικό σύνολο ή μεγάλες ομάδες του συνόλου αυτού. Ένας πολιτικός χρειάζεται να έχει, εκτός από πολιτική κρίση, διαίσθηση και ικανότητα πρόβλεψης, να μπορεί δηλ. να προβλέπει τις συνέπειες των ενεργειών του ή να προχωρεί σε συνδυαστικούς χειρισμούς, για να φτάσει σε ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Όραμα στην πολιτική σημαίνει συνήθως ένα μεγαλόπνοο και τολμηρό πολιτικό σχέδιο, από το οποίο προσδοκάται η λύση όλων των προβλημάτων και η αναμόρφωση της κοινωνίας. Ένα τέτοιο «μεγαλοφυές» και μεγαλόπνοο σχέδιο συγγενεύει σχεδόν με την έννοια της πολιτικής ουτοπίας. Πολιτική ουτοπία είναι κάθε θεωρητικό μοντέλο που πιστεύουμε ότι, αν εφαρμοστεί, θα οδηγήσει την κοινωνία σε μια σχεδόν ιδανική κατάσταση. Τέτοιο ουτοπικό μοντέλο ήταν η ιδανική πολιτεία του Πλάτωνα, η Ουτοπία του Μουρ, η πολιτεία του Ήλιου του Καμπανέλα, η Νέα Ατλαντίδα του Μπέικον και ο κομουνισμός των Μαρξ και Ένγκελς. Από τα πιο πάνω μοντέλα εφαρμόστηκε κυρίως το τελευταίο, που έλυσε βέβαια πολλά προβλήματα, αλλά δε μπόρεσε να σταθεροποιηθεί και να επιβιώσει παρά μόνο σε ελάχιστες χώρες και σε μια αρκετά αναθεωρημένη μορφή. Για οράματα μιλούν και συντηρητικά κόμματα. Είναι γεγονός ότι και τα συντηρητικά και τα «προοδευτικά» πολιτικά κόμματα, αντί να προτείνουν ρεαλιστικές λύσεις των προβλημάτων και ρεαλιστικά προγράμματα, κάνουν λόγο για πολιτικά οράματα, σαν να επρόκειτο να λύσουν όλα τα προβλήματα και να φτιάξουν μια νέα κοινωνία. Φυσικά δεν καταφέρνουν να λύσουν ούτε τα πιο ζωτικά προβλήματα (π.χ. το πρόβλημα της ανεργίας, της εγκληματικότητας, της διάδοσης των ναρκωτικών κ.λ.π.). Μερικά προβλήματα όχι μόνο δεν τα λύνουν αλλά, αντίθετα, τα επιδεινώνουν, όταν ανεβαίνουν στην εξουσία και την ασκούν για χρόνια. (…) Η οραματολογία είναι απάτη και ψέμα. Πρέπει να εγκαταλειφθεί. Τη θέση της πρέπει να πάρει η ορθολογική εξέταση και ρεαλιστική αντιμετώπιση των προβλημάτων. Χρειάζεται βέβαια και η φαντασία για τη λύση των πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων μαζί με τον ορθολογισμό. Η πολιτική φαντασία όμως πρέπει να είναι προέκταση της ρεαλιστικής σκέψης. Να μην αιωρείται στο κενό, ούτε να εκτοπίζει τη ρεαλιστική σκέψη. Σωκράτης Γκίκας, «Επίκαιρα Θέματα», σελ. 281-283

157



Για τις ανάγκες μιας συζήτησης που πρόκειται να γίνει στην τάξη σας με θέμα την πολιτική μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου αυτού με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (80-100 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η 3η παράγραφος του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας αναφέροντας παραδείγματα μέσα από το κείμενο. Μονάδες 6

2. «Χρειάζεται βέβαια και η φαντασία για τη λύση των πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων μαζί με τον ορθολογισμό. Η πολιτική φαντασία όμως πρέπει να είναι προέκταση της ρεαλιστικής σκέψης. Να μην αιωρείται στο κενό, ούτε να εκτοπίζει τη ρεαλιστική σκέψη.»: Πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα του παραπάνω αποσπάσματος; Να αναπτύξετε την άποψή σας σε μια παράγραφο των 80-100 λέξεων. Μονάδες 11

3. αποτέλεσμα, μεγαλόπνοο, ρεαλιστικές, ζωτικά, επιδεινώνουν: να γράψετε δύο συνώνυμα για την καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 10

4. α) Να συνδυάσετε τη λέξη πολιτική με τέσσερα διαφορετικά επίθετα, ώστε να σχηματιστούν τέσσερα ονοματικά σύνολα. Μονάδες 4

β) Με δύο από τα προηγούμενα ονοματικά σύνολα που σχηματίσατε στην προ ηγούμενη άσκηση να σχηματίσετε μια περίοδο λόγου. Μονάδες 4

Γ.

Πρόκειται να συμμετάσχετε σε τηλεοπτική εκπομπή ενός τοπικού καναλιού με θέμα «Οι νέοι και η εμπιστοσύνη τους στους πολιτικούς». Να διαμορφώσετε το κείμενο της εισήγησής σας, στο οποίο θα αναπτύξετε τα επιχειρήματά σας για τα χαρακτηριστικά του άξιου πολιτικού αλλά και για τα χαρακτηριστικά του πολιτικάντη. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

158


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας δίνει τη σημασιολογία της λέξης «όραμα» σε θρησκευτικό επίπεδο. Κατόπιν αναλύοντας τον διττό χαρακτήρα της πολιτικής ως τέχνης και επιστήμης υποστηρίζει ότι ένας πολιτικός οφείλει να είναι αποτελεσματικός, ενώ, ορίζοντας τη λέξη «όραμα» στον χώρο της πολιτικής, ισχυρίζεται ότι δηλώνει υψηλές εμπνεύσεις που συχνά, όμως, μένουν απραγματοποίητες. Για να το αποδείξει, αναφέρει διάφορα μοντέλα, στα οποία προσπάθησε να εφαρμοσθεί το «όραμα», με εξαίρεση τον κομμουνισμό, χωρίς επιτυχία. Αναφέρει πως, αν και για όραμα μιλούν και οι συντηρητικοί, απέτυχαν να αντιμετωπίσουν με την οραματολογία σημαντικά κοινωνικά θέματα. Γι’ αυτό και καταλήγει ότι το όραμα πρέπει να εκλείψει από την πολιτική και να αντικατασταθεί από ρεαλιστικές λύσεις. Β1. Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων και πιο συγκεκριμένα με τη μέθοδο του ορισμού, των παραδειγμάτων και του αιτίου-αποτελέσματος. Αναπτύσσεται με τη μέθοδο του ορισμού, αφού ορίζεται η σημασία της λέξης «όραμα» στην πολιτική καθώς και της φράσης «πολιτική ουτοπία». Αναπτύσσεται με τη μέθοδο των παραδειγμάτων, αφού για να κάνει πιο σαφή την έννοια του μοντέλου της «πολιτικής ουτοπίας» αναφέρει μια σειρά από παραδείγματα τέτοιων μοντέλων. Τέλος, αναπτύσσεται με τη μέθοδο του αιτίου-αποτελέσματος, αφού, σύμφωνα με τα γραφόμενα, η επικράτηση ενός οραματικού πολιτικού σχεδίου θα οδηγήσει στη λύση όλων των προβλημάτων. Β2. Η πολιτική ως επιστήμη και ως τέχνη είναι έργο δύσκολο, γιατί απαιτεί πλήθος γνώσεων, πείρα, γνώση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων, αλλά και ειδικό ταλέντο και έμπνευση. Ένας πολιτικός πρέπει να διαθέτει φαντασία, διαίσθηση και ικανότητα πρόβλεψης, να μπορεί δηλαδή να προβλέπει τις συνέπειες των πράξεών του ή να προχωρεί σε συνδυαστικούς χειρισμούς, για να φτάσει σε ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Η πολιτική, όμως, για να είναι επιτυχής χρειάζεται πρώτα απ’ όλα ρεαλιστική σκέψη, ορθό προγραμματισμό, επιλογή προτεραιοτήτων, στόχους πραγματοποιήσιμους, συνέπεια, σταθερότητα. Τότε κρίνεται και ο άξιος και ρεαλιστής πολιτικός. Β3. αποτέλεσμα = συνέπεια, επακόλουθο• μεγαλόπνοο = μεγαλόπνευστο, εμπνευσμένο• ρεαλιστικές = πραγματικές, πειστικές• ζωτικά = θεμελιώδη, πρωταρχικά• επιδεινώνουν = χειροτερεύουν, μεγιστοποιούν Β4. α) εξωτερική πολιτική, οικονομική πολιτική, αντιλαϊκή πολιτική, φιλειρηνική πολιτική

β) Η βελτίωση των οικονομικών της χώρας αποτελεί το πρώτιστο μέλημα της οικονο μικής πολιτικής του κράτους.

Η διαβεβαίωση του υποψήφιου προέδρου ότι θα ακολουθήσει φιλειρηνική πολιτική προς τις άλλες χώρες αύξησε τον αριθμό των ψηφοφόρων του.


Κυρίες και κύριοι,

παρατηρείται συχνά το φαινόμενο της αποστασιοποίησης των νέων από την πολιτική και

159

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης της μη συμμετοχής τους στις πολιτικές διεργασίες. Η θέρμη της ενασχόλησης των νέων με την πολιτική κατάσταση στα προηγούμενα χρόνια, αντικαταστάθηκε από την αμφιβολία και την επιφύλαξη των νέων απέναντι στους πολιτικούς από τους οποίους πια απαιτούνται περισσότερα.


Χαρακτηριστικά άξιου πολιτικού: 1. Υψηλό ήθος και ακεραιότητα χαρακτήρα. Η ανιδιοτέλεια και οι αγαθές προθέσεις είναι ίσως τα βασικότερα προσόντα του πολιτικού προκειμένου να δημιουργηθεί σχέση εμπιστοσύνης πολιτικού-πολίτη. 2. Ισχυρή βούληση και αποφασιστικότητα στην ανάληψη ευθυνών. Ικανότητα στον χειρισμό κρατικών υποθέσεων προκειμένου να δικαιώσει την ψήφο του πολίτη. 3. Δημοκρατικές αρχές και διαλλακτικότητα. Ο άξιος πολιτικός δεν μπορεί να είναι ακραίος στις σκέψεις και τις αποφάσεις του. 4. Υψηλό αίσθημα ευθύνης απέναντι στον λαό, σταθερότητα στις πολιτικές του πεποιθήσεις και αμερόληπτη στάση προς όλους. Χαρακτηριστικά πολιτικάντη: 1. Κυριαρχία ατομικού συμφέροντος και ανάληψη εξουσίας με κίνητρο την προσωπική προβολή και τον προσωπικό πλουτισμό. Έλλειψη ηθικών αρχών. 2. Μειωμένη προσπάθεια και ανευθυνότητα στον χειρισμό πολιτικών θεμάτων. Αδιαφορία για την ορθή εφαρμογή της εντολής που του έδωσε ο λαός. 3. Δημαγωγία και αστάθεια στις πολιτικές πεποιθήσεις ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες. 4. Κοινωνική αδιαφορία και επικέντρωση σε πολιτικούς στόχους οι οποίοι είναι επιζήμιοι για το κοινωνικό σύνολο. Ο πολιτικός δεν αντιλαμβάνεται τον «παλμό» της κοινωνίας.

160

Επίλογος

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι ο άξιος πολιτικός είναι αναγκαίο να έχει όραμα αλλά και ρεαλιστικούς στόχους. Ο συνδυασμός αυτών των αρετών είναι ικανός να αποσοβήσει το κλίμα πολιτικής απάθειας των νέων και να θεμελιώσει μία υγιή σχέση μεταξύ νέου πολίτη και πολιτικού.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας.


15. Προπαγάνδα

33ο Κριτήριο Αξιολόγησης Προπαγάνδα Με τον όρο προπαγάνδα, εννοούμε την με οποιοδήποτε τρόπο σκόπιμη και μεθοδική διάδοση ιδεών και αντιλήψεων με σκοπό τον επηρεασμό της σκέψης και των πράξεων άλλων ανθρώπων. Ως όρος χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον πάπα Γρηγόριο τον ΙΕ’ στην εγκύκλιο για την «Επιτροπή για την Διάδοση της Πίστεως». Έπειτα άρχισε να ξεφεύγει από τα όρια του θρησκευτικού προσηλυτισμού και να περνά στην πολιτική. Ο Μαρξ είχε παρατηρήσει ότι «Όταν η ιδέα μπει μέσα στην μάζα, μετατρέπεται σε υλική δύναμη». Επομένως αρκεί ο επίδοξος ρήτορας-προπαγανδιστής να εγείρει συγκεκριμένα συναισθήματα και σκέψεις απέναντι στο κοινό που θέλει να ελέγξει ώστε να το οδηγήσει σε συγκεκριμένες πράξεις. Η προπαγάνδα ασκείται λοιπόν από την αρχαία εποχή, μόνο που στις μέρες μας έχει αποκτήσει άλλη διάσταση, όχι μόνο λόγω των διαθέσιμων μέσων, αλλά κυρίως μέσω της «κοινής γνώμης». Ουσιαστικά η «κοινή γνώμη» αποτελεί το μετρήσιμο μέγεθος πάνω στο οποίο λειτουργεί η επιστήμη της «διαμόρφωσης» γνώμης. Η σύγχρονη προπαγάνδα έχει συμμάχους της την κοινωνιολογία και την ψυχολογία, καθώς έχει την ευχέρεια να ασκεί μέσω των θεωριών τους επιρροή σε όλο το σύνολο του πληθυσμού. Έτσι παρατηρούμε την εμπορική προπαγάνδα μέσω της διαφήμισης που προσπαθεί να πείσει το κοινό για την αξία των προϊόντων, την θρησκευτική μέσω της κατήχησης και των δογμάτων που προσπαθεί ν’ αυξήσει πιστούς, και τέλος την πολιτική προπαγάνδα που εκφράζεται από τις κομματικές συγκεντρώσεις, τους πολιτικούς λόγους κλπ, αλλά και από τον στρατό κι αποσκοπεί στο να πείσει τους ανθρώπους για την ανάγκη εφαρμογής μιας συγκεκριμένης πολιτικής. Το να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή της προπαγάνδας θα ήταν εξαιρετικά χρονοβόρο. Αρκεί να αναφέρουμε ότι από τα τραγούδια των τροβαδούρων, ως τα αγάλματα και τα μνημεία, τα ΜΜΕ, την επίσημη εκπαίδευση, τα σλόγκαν, τα ήθη και τα έθιμα... όλα είναι προπαγάνδα! Οι σύγχρονοι προπαγανδιστές έχουν μεγαλύτερο αριθμό μέσων και συμβόλων στην διάθεσή τους για να περάσουν το επιθυμητό μήνυμα. Οι χειρονομίες, οι στάσεις του σώματος, τα ρούχα, το χτένισμα, τα χαρακτηριστικά σήματα (μια σημαία, μια αφίσα, σταυρός, σφυροδρέπανο κοκ), οι φήμες, τα συνθήματα, οι εφημερίδες, το ραδιόφωνο κι η τηλεόραση, οι προκηρύξεις, η τέχνη, ο κινηματογράφος, η μόδα, τα είδωλα του life-style, τα χρώματα, οι φωτεινές επιγραφές νέον, οι διαδηλώσεις, οι παρελάσεις, οι εθνικές εορτές, τα shows, ο αθλητισμός... όλα είναι εργαλεία που με τους κατάλληλους χειρισμούς και λίγη... φαντασία ο προπαγανδιστής μπορεί να τα χρησιμοποιήσει πετυχαίνοντας τους στόχους του. Η πραγματικότητα είναι εύπλαστη σαν πλαστελίνη κι αφού η κοινή γνώμη είναι κυρίως κενόδοξη, συντηρητική, εύπιστη και δρα με βάση το συναίσθημα, οι «ειδικοί» πολύ εύκολα με τους κατάλληλους μηχανισμούς μπορούν

161


να την χειραγωγούν. Σήμερα οι άνθρωποι χωρίζονται σε υποομάδες\target groups που οι αναλυτές σφυγμομετρούν πιο εύκολα τις αντιδράσεις τους. Για να αντιμετωπίσουμε την επιρροή της προπαγάνδας, χρειάζεται να έχουμε ανοιχτά μάτια, αυτιά και μυαλά. Οι τρόποι άμυνας είναι να αναρωτιόμαστε για το νόημα των λέξεων που χρησιμοποιούνται, για τον λόγο σύνδεσης μιας ιδέας με ένα πρόσωπο, να αναζητούμε αποδείξεις μέσω λογικών επιχειρημάτων, να μην θεωρούμε κανέναν θεματοφύλακα γνώσης ή αξιόπιστων πληροφοριών, να αναρωτιόμαστε για τα κίνητρα του ομιλητή, να σκεφτόμαστε αν ότι μας “πουλάνε” το έχουμε ανάγκη κι εξυπηρετεί τα συμφέροντά μας ή απλώς το καμουφλάρουν με λέξεις και ιδιότητες που το κάνουν αρεστό, να μην είμαστε οπαδοί, να μην θεωρούμε δεδομένο το ότι κι οι υπόλοιποι σκέφτονται σαν εμάς. Η αλήθεια είναι ότι δύσκολα μένει κανείς ανεπηρέαστος από τον καταιγισμό ερεθισμάτων και πληροφοριών στην καθημερινή ζωή. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να διατηρούμε την ατομικότητά μας, καθώς μέσα στις μάζες η ατομικότητα διαλύεται και δημιουργείται μια ενιαία, συλλογική συνείδηση πολύ πιο εύκολα χειραγωγήσιμη, με τα αντανακλαστικά και τις συναισθηματικές εξάρσεις ενός υπερτροφικού μπεμπέ. Μπορούμε να αντισταθούμε στην προπαγάνδα μέσω της αντι-προπαγάνδας, δηλαδή με το να απαντάμε στις πληροφορίες που δεχόμαστε. Ο πόλεμος μέσα στο κεφάλι μας δεν κερδίζεται παρά μόνο με κριτική σκέψη. Strangejournal.wordpress, 03-05-2009

162



Να γίνει η περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. «Μπορούμε να αντισταθούμε στην προπαγάνδα μέσω της αντι-προπαγάνδας, δηλαδή με το να απαντάμε στις πληροφορίες που δεχόμαστε». Να σχολιάσετε το απόσπασμα σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 12

2. Γιατί το κείμενο δε θα μπορούσε να είναι επιστημονικό;

3. Να εντοπίσετε δύο τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος του κειμένου.

Μονάδες 4

Μονάδες 4

4. Ποια είδη τεκμηρίων χρησιμοποιούνται στο κείμενο;

5. Να εντοπίσετε το συλλογισμό της τελευταίας παραγράφου και να τον ελέγξετε ως προς την ορθότητά του.

Μονάδες 4

Μονάδες 4

6. Να εξετάσετε τους τρόπους πειθούς της τελευταίας παραγράφου του κειμένου. Μονάδες 4

7. αποσκοπεί, πολιτικής, εργαλεία, μηχανισμούς: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 3

Γ.

Ο αρχισυντάκτης της σχολικής εφημερίδας σας ανέθεσε να συντάξετε ένα κείμενο με θέμα τα είδη και τις μεθόδους της προπαγάνδας. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

163


Α παντήσεις Α. Το κείμενο πραγματεύεται το φαινόμενο της προπαγάνδας. Αρχικά ο συγγραφέας δίνει τον ορισμό της, εξηγώντας ότι ο προπαγανδιστής εγείροντας σκέψεις και συναισθήματα καθοδηγεί το κοινό του. Προσθέτει ότι σήμερα το μετρήσιμο μέγεθος είναι η «κοινή γνώμη» και αναφέρει τις βασικές κατηγορίες προπαγάνδας που είναι η εμπορική, η θρησκευτική και η πολιτική. Έπειτα αναφέρει κάποια παραδείγματα ,όπως είναι τα αγάλματα, τα τραγούδια και τα σλόγκαν και μεταβαίνει στα μέσα που κάνουν σήμερα εύκολη τη χειραγώγηση του συνόλου, δηλαδή στις χειρονομίες, τα ρούχα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την τέχνη, τις διαδηλώσεις και άλλα παρόμοια. Καταλήγει στον τρόπο αντιμετώπισης που είναι η επαγρύπνηση, η έρευνα, η αμφιβολία. Το σημαντικότερο, όμως, όλων είναι η διαφύλαξη της ατομικότητας και η αντι-προπαγάνδα. Β1. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης της προπαγάνδας είναι η λεγόμενη «αντιπροπαγάνδα». Με τον όρο αυτό εννοούμε την αντίδραση σε οποιονδήποτε τρόπο χειραγώγησης. Οι σημερινοί πολίτες οφείλουν να είναι σε διαρκή επαγρύπνηση, πρέπει δηλαδή να εξετάζουν ότι τους παρουσιάζεται, να διερευνούν, να αμφισβητούν. Να μην πιστεύουν σε ηγέτες και αυθεντίες, να καλλιεργούν την αυτοπεποίθησή τους ώστε να εμπιστεύονται την κρίση τους και τελικά να επιλέγουν ελεύθερα, πέρα από κάθε προσπάθεια παραπλάνησης, πέρα από δογματισμούς. Β2. Το κείμενο δε θα μπορούσε να είναι επιστημονικό γιατί δεν απευθύνεται σε εξειδικευμένο κοινό και στόχος του δεν είναι η γνώση. Επίσης, δε χρησιμοποιεί επιστημονικό λεξιλόγιο, ούτε κάνει μόνο κυριολεκτική χρήση της γλώσσας. Το ύφος του δεν είναι ψυχρό, δεν κάνει επίκληση στη λογική και στην αυθεντία και δεν έχει αντικειμενική ματιά. Β3. Με ορισμό (οριστέα έννοια: η προπαγάνδα, γένος: η σκόπιμη και μεθοδική διάδοση ιδεών και αντιλήψεων, ειδοποιός διαφορά: με σκοπό τον επηρεασμό της σκέψης και των πράξεων άλλων ανθρώπων) και με διαίρεση (διαιρετική έννοια: η σύγχρονη προπαγάνδα, βάση: επηρεασμός πληθυσμού, μέρη: θρησκευτική, εμπορική, πολιτική) Β4. Ο Έχουμε ιστορικά γεγονότα (χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον πάπα Γρηγόριο τον ΙΕ’), αυθεντία (Μαρξ) και παραδείγματα (τα τραγούδια των τροβαδούρων, ως τα αγάλματα και τα μνημεία, τα ΜΜΕ, την επίσημη εκπαίδευση, τα σλόγκαν, τα ήθη και τα έθιμα κα.) Β5. 1η προκείμενη: Οι τρόποι… σαν εμάς

2η προκείμενη: Η αλήθεια… ζωή

Συμπέρασμα: Γι’ αυτό.. μπεμπέ

Είναι έγκυρος γιατί οι δυο προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα.

Αληθής γιατί οι δυο προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, άρα και ορθός ο συλλογισμός.

Β6. Έχουμε επίκληση στη λογική αφού έχουμε τεκμήρια (δες άσκηση Β.4) και επίκληση στην αυθεντία (Μαρξ).

164

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Β7. αποσκοπεί: στοχεύει, πολιτικής: τακτικής, εργαλεία: μέσα, μηχανισμούς: τρόπους. Γ. Πρόλογος: Έκταση φαινομένου

Κύριο μέρος Α. Είδη • Θρησκευτική

• Πολιτική

• Κοινωνική

• Εμπορική

Β. Μέθοδοι • Προφορικός, γραπτός λόγος (έντυπα, ΜΜΕ, κήρυγμα) • Οπτικοακουστικά μέσα • Επιμονή κι επανάληψη • Ψυχολογική βία • Κινδυνολογία • Λεξιμαγεία • Υποσχέσεις • Διάδοση ψευδών ειδήσεων

Επίλογος: Η δύναμη της προπαγάνδας

165


34ο Κριτήριο Αξιολόγησης Stop smoking Η παγκόσμια κυριαρχία του τσιγάρου βασίζεται στην εθιστική ουσία νικοτίνη. O καπνιστής είναι θύμα των ιδιοτήτων της, όπως ο κοκαϊνομανής της κοκαΐνης και ο αλκοολικός του οινοπνεύματος. Όλες ξεκινούν ως αθώα μιμητική εμπειρία. Μεταλλάσσονται σε εθισμό και ακολούθως σε θανατηφόρα νόσο. Προκαλώντας ψυχική πρόσκαιρη «ψευδο-ευεξία» με ταυτόχρονη καταστροφή της υγείας του σώματος. O καπνιστής με τα χρόνια φθάνει σε σημείο σωματικής αναπηρίας. Υποσυνείδητα αντιλαμβάνεται τη δίνη της καταστροφής του. Μην ελέγχοντας τις παρορμήσεις και κατ’ επέκταση τη ζωή του. Θα μπορέσει να κόψει το τσιγάρο με σύμμαχο την κοινωνία, που του έμαθε να καπνίζει. Καθώς ως κοινωνικό και μιμητικό ον συμπεριφέρεται όπως ακριβώς οι άλλοι εθισμένοι που του προσέφεραν το πρώτο τσιγάρο. Συνδεδεμένος συναισθηματικά ή κοινωνικά μαζί τους. Οι καπνιστές κατά 80% είναι παιδιά καπνιστών. Μόνο ένα 18% των καπνιστών προέρχεται από «άκαπνους» γονείς. H συμπεριφορά του καθενός αντικατοπτρίζει τις κοινωνικές του διδαχές. Τα ναρκωτικά υπήρχαν πάντοτε. H κοκαΐνη απέκτησε οπαδούς, όταν το χασίς του λιμανιού μεταλλάχτηκε σε λευκή σκόνη του σαλονιού. Το ίδιο συμβαίνει και με το κάπνισμα. Το τσιγάρο επικράτησε λόγω κοινωνικής αποδοχής και διαφημιστικής διδαχής. O καπνιστής δεν είναι αντικοινωνικός. Αντιθέτως γίνεται πιο ευχάριστος στην παρέα. Πιο αποδοτικός στην εργασία. Πιο φορο-αποδοτικός στο κράτος. Με τον καπιταλισμό να κερδίζει τον πιο πιστό δούλο. Κερδίζουν όλοι πλην του καπνιστή που χάνει υγεία. Οι σκληρές ουσίες ηττώνται κατόπιν σκληρών μαχών. Για να απομακρυνθεί ο χρήστης από μια ουσία οφείλει να απομακρυνθεί από το περιβάλλον και τα πρόσωπα που του δίδαξαν τη συνήθεια. Καθένας που σταματά να καπνίζει βοηθά και πολλούς να σταματήσουν και πολύ περισσότερους να μην προσχωρήσουν στην «ισόβια φυλακή των εξαρτησιογόνων ουσιών». O κοινωνικός μιμητισμός και η διαφημιστική προπαγάνδα επέβαλαν το τσιγάρο. Κάνοντας το τσιγάρο συνώνυμο με το «αντριλίκι». Απόδειξη αυτού, όσο πιο υπανάπτυκτη είναι μια χώρα τόσο περισσότεροι καπνίζουν. Στην Κίνα, οι καπνιστές φτάνουν το 54,5%. Στις σκανδιναβικές χώρες το 19,2%. O Π.O.Y. [Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας] υπολογίζει ότι το 2030 το 80% των θυμάτων του θα προέρχεται από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Παρ’ όλα αυτά, ο άνθρωπος έχει αρχίσει να απαλλάσσεται από τον μεγαλύτερο δολοφόνο του, αντιλαμβανόμενος τι χάνει και τι κερδίζει. Ως σύμμαχος στο κόψιμο του καπνίσματος υπάρχουν υποκατάστατα νικοτίνης, όπως τσίχλες, αυτοκόλλητα (έμπλαστρα) ή εισπνεόμενη νικοτίνη. (…) dr. Στέφανος Καραγιαννόπουλος, εφημ. «Έθνος»

166




Μονάδες 25

Β.

1. Να αναφέρετε, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία, δύο είδη τεκμηρίων που χρησιμοποιούνται στις δύο τελευταίες παραγράφους του κειμένου.

Μονάδες 5

2. Χρησιμοποιώντας ως θεματική περίοδο τη φράση του κειμένου: «Ο κοινωνικός μιμητισμός και η διαφημιστική προπαγάνδα επέβαλαν το τσιγάρο», να γράψετε μια παράγραφο αναπτύσσοντάς την με τη μέθοδο των παραδειγμάτων. (80-100 λέξεις) Μονάδες 11

3. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία σημεία, όπου γίνεται χρήση της κυριολεκτικής γλώσσας, και τρία σημεία, όπου γίνεται χρήση της μεταφορικής γλώσσας. Μονάδες 6

4. α) εξαρτησιογόνος: να γράψετε τέσσερις σύνθετες λέξεις που να έχουν ως β’ συνθετικό την παραγωγική κατάληξη -γονος. Μονάδες 4

β) Να σχηματίσετε δύο φράσεις με δύο από τις σύνθετες λέξεις που σχηματίσατε στην προηγούμενη άσκηση. Μονάδες 5

5. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις λέξεις: παγκόσμια, συνδεδεμένος, συναισθηματικά, οπαδούς.

Μονάδες 4

Γ.

Παρόλο που όλο και περισσότερες χώρες παγκοσμίως παίρνουν επίσημα μέτρα για την απαγόρευση του καπνίσματος, υπάρχουν κάποιοι που συνεχίζουν να ασκούν προπαγάνδα κατά των μέτρων αυτών. Ποιους σκοπούς πιστεύετε ότι έχουν, με ποια μέσα προσπαθούν να τους επιτύχουν και τι αποτελέσματα θα αποφέρει η επίτευξή τους στο άτομο και στην κοινωνία; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας γράφοντας ένα δοκίμιο πειθούς. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

167


Α παντήσεις Α. Ο αρθρογράφος υποστηρίζει ότι ο εθισμός στο κάπνισμα οφείλεται στη νικοτίνη και ότι, ενώ αρχίζει ως μίμηση, αποβαίνει ζημιογόνο για την υγεία του καπνιστή. Εξετάζοντας το φαινόμενο κοινωνιολογικά, διαπιστώνει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των καπνιστών είναι παιδιά καπνιστών και τονίζει ότι το κάπνισμα επικράτησε, γιατί είναι μια κοινωνικά αποδεκτή και διαφημισμένη συνήθεια που αποβαίνει, όμως, εις βάρος του καπνιστή. Στη συνέχεια, προτείνει ως μέτρο για το κόψιμο του καπνίσματος την απομάκρυνση από το περιβάλλον των καπνιστών, αφού, όπως τεκμηριώνει με τη χρήση στατιστικών στοιχείων, πρόκειται για μια συνήθεια που συνδέεται με τον ανδρισμό κι επιβάλλεται μέσω της μίμησης και της προπαγάνδας. Ωστόσο, διαπιστώνει ότι ο άνθρωπος άρχισε να κατανοεί τις αρνητικές συνέπειες του καπνίσματος, γι’ αυτό και καταλήγει παρουσιάζοντας τρόπους που βοηθούν στο κόψιμό του. Β1. Στην προτελευταία παράγραφο χρησιμοποιούνται τα στατιστικά στοιχεία: «Στην Κίνα… από τις αναπτυσσόμενες χώρες». Στην τελευταία παράγραφο γίνεται χρήση των παραδειγμάτων: «όπως τσίχλες… νικοτίνη». Β2. Ο κοινωνικός μιμητισμός και η διαφημιστική προπαγάνδα επέβαλαν το τσιγάρο. Πράγματι, ο άνθρωπος ως κοινωνικό και μιμητικό ον συμπεριφέρεται όπως οι άλλοι εθισμένοι στο κάπνισμα που του «πρόσφεραν» το πρώτο τσιγάρο: οι γονείς στο σπίτι, οι φίλοι στην παρέα, οι συνάδελφοι στον χώρο εργασίας. Αλλά και η διαφήμιση τσιγάρων, που κατακλύζει τη ζωή μας σε όλες τις εκφάνσεις της, παίζει το ρόλο της στο θέμα του καπνίσματος: οι μεγάλες αφίσες στους δρόμους, οι διαφημίσεις στα περιοδικά, η προβολή του καπνίσματος μέσω της γκρίζας διαφήμισης στον κινηματογράφο και την τηλεόραση, όλα οδηγούν τον καπνιστή να εθίζεται ολοένα και περισσότερο στη βλαβερή αυτή συνήθεια. Β3. Κυριολεκτική χρήση: «Τα ναρκωτικά υπήρχαν πάντοτε». «Ο καπνιστής δεν είναι αντικοινωνικός». «Όσο πιο υπανάπτυκτη είναι μια χώρα τόσο περισσότεροι καπνίζουν».

Μεταφορική χρήση: «Υποσυνείδητα αντιλαμβάνεται τη δίνη της καταστροφής του». «Οι σκληρές ουσίες ηττώνται κατόπιν σκληρών μαχών». «ισόβια φυλακή των εξαρτησιογόνων ουσιών».

Β4. α) ζημιογόνος, σεισμογόνος, ρυπογόνος, ζωογόνος

β) Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως σεισμογόνος περιοχή, αφού παρουσιάζει υψηλό δείκτη σεισμικών δονήσεων.

Οι ρυπογόνες βιομηχανίες κοντά στα μεγάλα αστικά κέντρα συμβάλλουν στην ακόμη μεγαλύτερη επιβάρυνση της ατμόσφαιρας.

Β5. παγκόσμια = οικουμενική, συνδεδεμένος = συσχετισμένος, συναισθηματικά = παρορμητικά, οπαδούς = θιασώτες

168


Ο εθισμός στο κάπνισμα δεν αποβαίνει επιζήμιος μόνο σε ατομικό αλλά και σε κοινωνικό επίπεδο. Οι βλαβερές, μέχρι και θανατηφόρες του συνέπειες, γρήγορα εντοπίστηκαν και ενεργοποιήθηκε έναν μηχανισμός προστασίας του πολίτη από αυτές. Ωστόσο, όσο προφανής και αν είναι η ανάγκη για την απαγόρευση του καπνίσματος, δεν λείπει η προπαγάνδα ενάντια στην άποψη αυτή.

Κύριο μέρος Σκοποί: 1. Υψηλή οικονομική απόδοση από την εμπορία καπνού και τσιγάρων. 2. Υποδούλωση του ατόμου σε μία εθιστική συνήθεια και την καλλιέργεια της πεποίθησης ότι το κάπνισμα είναι προσωπική επιλογή χωρίς κοινωνικές προεκτάσεις. 3. Έξαψη των παθών και αντιδραστικότητα απέναντι στα επίσημα μέτρα του κράτους τα οποία ενισχύονται και από την δεδομένη δυσαρέσκεια για τα μέτρα αυτά από την πλευρά του ίδιου του καπνιστή. Μέσα: 1. Προβολή καπνιζόντων στα μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Προβάλλεται το κάπνισμα ως αναπόσπαστο στοιχείο της σύγχρονης ζωής. 2. Καλλιέργεια της άποψης ότι το κάπνισμα είναι κοινωνικά αποδεκτό και προκαλεί εξοικείωση ή εκτόνωση από την κούραση και το άγχος. 3. Καλλιέργεια μιμητισμού ο οποίος αποτελεί και την κύρια αιτία του καπνίσματος. 4. Πρόκληση σε μη καπνίζοντες να καπνίσουν με την πρόφαση ότι δεν θα προκαλέσει τον εθισμό. Αποτελέσματα: 1. Το κάπνισμα αναπαράγεται ως συνήθεια και στάση ζωής με αποτέλεσμα να επηρεάζει ολοένα περισσότερους ανθρώπους 2. Τα μέτρα του κράτους καταστρατηγούνται και προωθείται το στρεβλό μήνυμα ότι οι περιορισμοί είναι μόνο τυπικοί και όχι ουσιαστικοί. 3. Κινδυνεύει η δημόσια αλλά και η ατομική υγεία του καπνιστή. Σταδιακά το κάπνισμα μετατρέπεται σε θανατηφόρα νόσο. 4. Καλλιεργείται στο άτομο η αίσθηση ότι οι περιορισμοί του κράτους εφαρμόζονται πλημμελώς και ότι παρόμοια ελαστικότητα μπορεί να ισχύσει και σε άλλους είδους παραπτώματα.

Επίλογος

Τα μέτρα τα οποία λαμβάνει η κάθε χώρα αφορούν στην απαγόρευση του καπνίσματος και όχι στην διακοπή του, η οποία εξακολουθεί να αποτελεί ελεύθερη επιλογή του πολίτη. Όπως για κάθε είδους ελευθερία όμως, έτσι και για αυτήν είναι αδιανόητο να ξεπερνά τα όρια της ελευθερίας των άλλων, όσο και αν η οργανωμένη προπαγάνδα έντεχνα το προσπαθεί.

169


16. Ειρήνη – Πόλεμος

35ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η διεθνής ειρήνη (…) Τα καθήκοντά μας προς τον εαυτό μας, προς την οικογένειά μας, προς την πατρίδα μας και προς τον κόσμο δεν είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους. Η πατρίδα μας δεν πρόκειται να ωφεληθεί κάτι από το κακό που κάνουμε στον εαυτό μας ή στην οικογένειά μας. Κι ούτε ακόμα περισσότερο κάνοντας κάποιο κακό στον κόσμο, από γενική άποψη, πρόκειται να προσφέρουμε την παραμικρή υπηρεσία στην πατρίδα μας. Τελικά, πρέπει να πεθάνουμε για να ζήσει η οικογένειά μας, η οικογένεια πρέπει να πεθάνει για να ζήσει η πατρίδα κι αυτή η τελευταία με τη σειρά της πρέπει να πεθάνει για να ζήσει η ανθρωπότητα. Αλλά μόνο όποιος είναι καθαρός μπορεί να προσφέρει τον εαυτό του για θυσία. Το πρώτο βήμα, λοιπόν, που πρέπει να κάνουμε είναι να καθαρίσουμε τον εαυτό μας. Μόλις η καρδιά μας γίνει καθαρή, αμέσως διακρίνουμε ποιο είναι το καθήκον μας κάθε στιγμή. Η βασιλική οδός είναι να έχουμε όλους τους ανθρώπους φίλους και να τους βλέπουμε σαν μέλη μιας οικογένειας, της ίδιας. Κάνοντας διάκριση ανάμεσα στους ομοθρήσκους μας και στα μέλη μιας άλλης θρησκείας δίνουμε το κακό παράδειγμα στους πρώτους και ανοίγουμε το δρόμο προς την περιφρόνηση και τη μισαλλοδοξία. Όπως ο πατριωτισμός που διδασκόμαστε σήμερα μας μαθαίνει ότι το συγκεκριμένο ανθρώπινο πρόσωπο πρέπει να πεθαίνει για χάρη της οικογένειας, η οικογένεια για το χωριό, το χωριό για την επαρχία, η επαρχία για μια ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, κι αυτή με τη σειρά της για την πατρίδα, έτσι και μια πατρίδα πρέπει να είναι ελεύθερη να πεθάνει, εάν παρουσιαστεί η ανάγκη, για το συμφέρον του κόσμου. Όλοι μας έχουμε τις ίδιες αρετές και τα ίδια ελαττώματα. Η ανθρωπότητα δεν είναι χωρισμένη σε στεγανά διαμερίσματα που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. (…) Εάν δεν πιστεύουμε στη δυνατότητα μιας μόνιμης ειρήνης, αυτό ισοδυναμεί με το να αμφιβάλλουμε για το θεϊκό χαρακτήρα της ανθρώπινης φύσης. Οι μέθοδοι που ίσαμε σήμερα ακολουθήθηκαν, απέτυχαν γιατί παρ’ όλες τις πολυάριθμες προσπάθειες που έκαναν όσοι ανάλαβαν αυτό το φορτίο, διατήρησαν κάποια αμφιβολία στα πιο μύχια μέρη της ψυχής τους. Κι αυτό ίσως να έγινε με άγνοιά τους. Όπως δεν μπορούμε να φτιάξουμε ένα χημικό μείγμα εάν δεν υποταγούμε στις απαιτήσεις μιας τέτοιας εργασίας, έτσι και δεν μπορούμε να στεριώσουμε την ειρήνη εφόσον όλοι οι όροι που ’ναι απαραίτητοι για την εδραίωσή της δεν ικανοποιηθούν πέρα για πέρα. Δε θα μπορέσουμε να έχουμε μόνιμη ειρήνη παρά μόνο τη μέρα που όλοι οι υπεύθυνοι, χωρίς καμιά επιφύλαξη και ξέροντας καλά τι κάνουν, θα σταματήσουν να χρησιμοποιήσουν όσες μηχανές καταστροφής έχουν κάτω από τον έλεγχό τους. Είναι αυτονόητο ότι δε θα

170


μπορέσουμε να φτάσουμε στο σημείο αυτό παρά μόνον εάν οι Μεγάλες Δυνάμεις αναστείλουν τις ιμπεριαλιστικές τους βλέψεις. Για να επιτευχθεί αυτό, θα έπρεπε τα μεγάλα έθνη να μη δίνουν πια καμιά αξία στον μεταξύ τους ανταγωνισμό που υποσκάπτει τα θεμέλια όλων μας και να σταματήσουν να θέλουν να πολλαπλασιάζουν τις ανάγκες τους, κάτι που πρώτα πρώτα προϋποθέτει να μη θέλουν να αυξάνουν τις υλικές τους κτήσεις. (…) Ένα πράγμα είναι βέβαιο: εάν αυτός ο τρελός ανταγωνισμός στους εξοπλισμούς συνεχισθεί, θα καταλήξει αναπόφευκτα σε μια σφαγή που δε θα έχει το προηγούμενό της στην ιστορία. Εάν απ’ αυτή τη σφαγή κάποιο έθνος βγει νικηφόρο, η ίδια του η νίκη θα του επιτρέψει να δει ζωντανό τον ίδιο του το θάνατο. Το μόνο μέσο για να ξεφύγουμε από αυτή τη «δαμόκλεια σπάθη» είναι να δεχθούμε με τόλμη και χωρίς επιφυλάξεις τη μέθοδο της μη βίας μαζί με όλο το μεγαλείο της. Εάν δεν υπήρχε η απληστία, δε θα υπήρχε και το πρόσχημα για εξοπλισμούς. Η ίδια η αρχή της μη βίας απαιτεί να σταματήσει κάθε μορφή εκμετάλλευσης. Μόλις εξαφανισθεί αυτή η νοοτροπία εκμετάλλευσης, το βάρος κάθε είδους όπλου που πιέζει τους ώμους μας θα μας φανεί φορτίο ιδιαίτερα ασήκωτο. Δεν μπορεί να υπάρξει αληθινός αφοπλισμός εφόσον τα διάφορα έθνη της γης συνεχίζουν να εκμεταλλεύονται τα μεν τα δε. Δε θα ήθελα να ζήσω σ’ αυτόν τον κόσμο εάν δεν είχε για προορισμό του την ενοποίησή του. Mahatma Gandhi, περ. «Ευθύνη», τ. 79

171




Μονάδες 25

Β.

1. Χρησιμοποιώντας ως θεματική περίοδο τη φράση του κειμένου «Εάν δεν υπήρχε η απληστία, δε θα υπήρχε και το πρόσχημα για εξοπλισμούς», να γράψετε μια παράγραφο αναπτύσσοντάς την με τη μέθοδο της αιτιολόγησης. (80-100 λέξεις) Μονάδες 10

2. Να δώσετε πλαγιότιτλους στη 2η παράγραφο (Η βασιλική... μισαλλοδοξία) και στην 6η παράγραφο (Δε θα μπορέσουμε... κτήσεις) του κειμένου.

Μονάδες 4

3. «Εάν αυτός ο τρελός ανταγωνισμός στους εξοπλισμούς συνεχισθεί, θα καταλήξει αναπόφευκτα σε μια σφαγή που δε θα έχει το προηγούμενό της στην ιστορία». Να χαρακτηρίσετε τον παραπάνω συλλογισμό ως προς το είδος της πρότασης και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 8

4. «Όπως δεν μπορούμε να φτιάξουμε ένα χημικό μείγμα εάν δεν υποταγούμε στις απαιτήσεις μιας τέτοιας εργασία, έτσι και δεν μπορούμε να στεριώσουμε την ειρήνη εφόσον όλοι οι όροι που ’ναι απαραίτητοι για την εδραίωσή της δεν ικανοποιηθούν πέρα για πέρα». Να αξιολογήσετε το παραπάνω επιχείρημα ως προς την εγκυρότητά του και ως προς την αλήθεια του. Μονάδες 6

5. Στο κείμενο γίνεται χρήση του α’ προσώπου. Γιατί συμβαίνει αυτό;

6. «βασιλική οδός», «δαμόκλεια σπάθη»: Χρησιμοποιώντας τις παραπάνω φράσεις να σχηματίσετε από μια περίοδο για την καθεμιά που να καταδεικνύει το νόημά τους.

Μονάδες 3

Μονάδες 4

Γ.

Το κείμενο περιλαμβάνει προτάσεις του Μαχάτμα Γκάντι για την ενοποίηση του κόσμου• να γράψετε ένα άρθρο για την τοπική εφημερίδα στο οποίο θα αναφέρεστε στις επιπτώσεις των πολεμικών συγκρούσεων χρησιμοποιώντας παραδείγματα από το παρελθόν και τη σύγχρονη εποχή, καθώς και τις προτάσεις σας για την επίτευξη της ειρήνης παγκοσμίως. Μονάδες 40

172


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρει τις θέσεις του Μαχάτμα Γκάντι για τη διεθνή ειρήνη. Στην αρχή, τονίζεται η άποψη του Ινδού ηγέτη για την ανάγκη του εξαγνισμού των ανθρώπων και έπειτα της θυσίας τους για την οικογένεια, την πατρίδα τους και την ανθρωπότητα. Επισημαίνεται ότι δεν πρέπει να γίνονται διακρίσεις με βάση τις θρησκευτικές διαφορές και προσθέτει ότι όλες οι θυσίες υπακούουν στην ωφέλεια της ανθρωπότητας. Ως προϋποθέσεις επικράτησης της ειρήνης προτείνει την απόλυτη πίστη σε αυτή, την παύση των επεκτατικών σχεδίων, των εξοπλισμών, της απληστίας και της εκμετάλευσης. Τέλος, ο Γκάντι δηλώνει ως μοναδικό σκοπό ύπαρξης ζωής την ενοποίηση του κόσμου. Β1. Εάν δεν υπήρχε η απληστία δε θα υπήρχε και το πρόσχημα για εξοπλισμούς. Διότι, η επιθυμία για απόκτηση περισσότερων αγαθών και δύναμης από όσα διαθέτει κάποιος κατευθύνει τη συμπεριφορά ατόμων, ηγετών, κρατών σε επεκτατικές βλέψεις ως προς τους υπόλοιπους. Η απληστία οδηγεί στην παραγωγή όπλων μαζικής καταστροφής και στην ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας. Συνάμα, δημιουργεί τα κίνητρα για ολοένα και περισσότερο τεχνολογικά προηγμένους τρόπους καταστροφής του ανθρώπου. Έτσι, τα επεκτατικά σχέδια των κρατών και η αύξηση των εξοπλισμών υποκινούνται από το αίσθημα της πλεονεξίας. Β2. 2η παράγραφος: Τίτλος ➙ Οι θρησκευτικές διαφορές δεν αποτελούν εμπόδιο. 6η παράγραφος: Τίτλος ➙ Η ανάγκη της παύσης των επεκτατικών βλέψεων. Β3. Ως προς τη μορφή του ο συλλογισμός είναι υποθετικός (έχουμε υποθετικό λόγο) Θέση υπόθεσης: Εάν αυτός ο τρελός ανταγωνισμός στους εξοπλισμούς συνεχισθεί. Θέση απόδοσης: Θα καταλήξει... ιστορία. Β4. Το επιχείρημα είναι έγκυρο, οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα και αληθές, γιατί οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην αντικειμενική πραγματικότητα. Άρα, αφού είναι έγκυρο και αληθές, το επιχείρημα είναι και ορθό. Β5. Η χρήση του α’ πληθυντικού προσώπου δηλώνει αμεσότητα, οικειότητα και απλότητα. Στο συγκεκριμένο κείμενο τονίζεται με το α’ πρόσωπο ότι τα θέματα που θίγονται μας αφορούν όλους. Β6. «βασιλική οδός»: Η βασιλική οδός ανάμεσα στην αλαζονεία και την έλλειψη αυτοπεποίθησης είναι η μετριοπάθεια. «δαμόκλεια σπάθη»: Οι πυρηνικοί εξοπλισμοί είναι η δαμόκλεια σπάθη απέναντι στην επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Γ. Τίτλος: Παγκόσμια ειρήνη

Πρόλογος

Η παγκόσμια ειρήνη και η ενοποίηση του κόσμου αποτέλεσε το όραμα όλων των ειρηνιστών και των οπαδών μιας εναλλακτικής επίλυσης των εθνικών διαφορών. Η ίδια η ιστορία έχει διδάξει ότι οι ένοπλες συγκρούσεις είτε για αμυντικούς είτε για επιθετικούς

173

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης σκοπούς άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στην πορεία των κρατών και αποτέλεσαν παράγοντα οπισθοδρόμησης.

Κύριο μέρος Επιπτώσεις: 1. Εξαφανίζει ανθρώπινο δυναμικό και σπέρνει τον πόνο και το μίσος. Στην αρχαία Ελλάδα ο πολυετής Πελοποννησιακός πόλεμος είχε ολέθριες επιπτώσεις σε έμψυχο υλικό και ο Περικλής στον Επιτάφιο προσπάθησε να παρηγορήσει τις οικογένειες των θυμάτων. 2. Οπισθοδρόμηση των επιστημών και των τεχνών με αποτέλεσμα να καθυστερεί η πνευματική ανάπτυξη των χωρών. Για παράδειγμα η «μικρασιατική εκστρατεία» στα πλαίσια της «Μεγάλης Ιδέας» αποτέλεσε εμπόδιο στην πνευματική ανάπτυξη της χώρας αφού δεν υπήρχε έδαφος για ελεύθερη έκφραση και δημιουργία. 3. Οικονομική εξαθλίωση της χώρας αφού νεκρώνει η εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών και τεράστια ποσά του κρατικού προϋπολογισμού δαπανούνται για τον πολεμικό εξοπλισμό. Η Ελλάδα μετά την επανάσταση του 1821 άργησε να ορθοποδήσει οικονομικά. 4. Προκαλεί τον φόβο και την αβεβαιότητα. Κυριαρχεί το ένστικτο της αυτοσυντήρησης με οποιοδήποτε τίμημα, ο φανατισμός και η βαρβαρότητα. Προτάσεις: 1. Ενίσχυση των φιλειρηνικών κινημάτων και ενεργοποίηση της κοινής γνώμης σχετικά με τα οφέλη της ειρήνης. 2. Πλαίσιο διαλόγου μεταξύ των κρατών προκειμένου να εξαντλούνται όλα τα περιθώρια συνδιαλλαγής για την αποφυγή του πολέμου. Διατήρηση ομαλών σχέσεων μεταξύ των κρατών. 3. Απαγόρευση των οπλικών εξοπλισμών με συμβατικά ή πυρηνικά όπλα. Οι χώρες πρέπει να δαπανούν ένα συγκεκριμένο ποσό για την εθνική άμυνά τους. 4. Συνειδητοποίηση από την πλευρά των ανθρώπων ότι τα εθνικά προβλήματα δεν λύνονται με την βία και την καταστροφή και ότι ο πόλεμος δεν είναι υγιής τρόπος για την ενίσχυση του εθνικού φρονήματος των πολιτών.

174

Επίλογος

Η παγκόσμια ειρήνη δεν είναι ουτοπία. Δεν είναι ρομαντικό αίτημα των φιλειρηνιστών. Είναι η βασική προϋπόθεση για κάθε είδους πρόοδο και ευημερία. Αν οι σύγχρονες κοινωνίες θέλουν να αποκαλούνται φιλελεύθερες και προοδευτικές, οφείλουν να μην θεωρούν βιώσιμο το ενδεχόμενο ενός πολέμου.


36ο Κριτήριο Αξιολόγησης Έμποροι θανάτου Ποιος ευθύνεται για τους περισσότερους από 500.000 ανθρώπους, οι οποίοι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο από συμβατικά όπλα; Οι ισχυρότερες κυβερνήσεις του κόσμου που τυχαίνει να είναι και οι μεγαλύτεροι προμηθευτές όπλων: Γαλλία, Ρωσία, Κίνα, Βρετανία και ΗΠΑ, ευθύνονται αθροιστικά για το 88% των εξαγωγών συμβατικών όπλων παγκοσμίως. Το παράδοξο είναι ότι ως μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ έχουν και αυξημένη ευθύνη στην άσκηση ελέγχου στο παγκόσμιο εμπόριο όπλων. Φαύλος κύκλος; Επιχειρώντας να τον σπάσουν τρεις διεθνείς οργανώσεις ένωσαν τις δυνάμεις τους. Η Διεθνής Αμνηστία, η Oxfam και η IANSA ξεκινούν σήμερα παγκόσμια εκστρατεία με τίτλο «Ελέγξτε τα όπλα» σε περισσότερες από 50 χώρες. Με στόχο να μειωθεί η κατάχρηση των όπλων η «ανθρωπιστική συμμαχία» καλεί σε επείγουσες δράσεις για τον έλεγχο του ανεξέλεγκτου εμπορίου και τη θέσπιση σχετικής δεσμευτικής διεθνούς συνθήκης, σχέδιο της οποίας έχει την υποστήριξη 19 κατόχων του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης. Ταυτόχρονα, δημοσιοποιούν νέα έκθεση-μάρτυρα, με τίτλο «Κομματιασμένες Ζωές», για την έκταση του προβλήματος που αφενός τροφοδοτεί συρράξεις και καταπιεστικές κυβερνήσεις και αφετέρου εντείνει τη φτώχεια και τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ το εμπόριο εμποδίζει τις χώρες να ξεφύγουν από τη φτώχεια: ●

●

●

●

●

Τα τελευταία τέσσερα χρόνια οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γαλλία αποκόμισαν, από τις εξαγωγές όπλων προς την Αφρική, την Ασία, τη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική, έσοδα μεγαλύτερα από τα ποσά που πρόσφεραν σε αυτές τις ηπείρους ως βοήθεια. Κατά μέσο όρο, χώρες της Αφρικής, της Ασίας, της Μέσης Ανατολής και της Λατινικής Αμερικής ξοδεύουν 22 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για όπλα. Με αυτά τα χρήματα θα εξασφαλιζόταν η πρόσβαση στο σχολείο για κάθε παιδί σε αυτές τις ηπείρους και θα μειωνόταν η παιδική-μητρική θνησιμότητα. Το ένα τρίτο των χωρών δαπανούν περισσότερα για τις ένοπλες δυνάμεις απ’ ό,τι για τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης. Στο Ελ Σαλβαδόρ το κόστος σε υπηρεσίες υγείας από τις επιπτώσεις της βίας ξεπερνά το 4% του ΑΕΠ. Σχεδόν οι μισές (42%) από τις χώρες με τις μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες συγκαταλέγονται στις χώρες με το χαμηλότερο επίπεδο ανθρώπινης ανάπτυξης. Για παράδειγμα, στην Ερυθραία το 20% του ΑΕΠ πάει στις ένοπλες δυνάμεις, ενώ συνολικά στην Αφρική χάνονται σχεδόν 15 δισ. δολάρια το χρόνο εξαιτίας πολέμων.

Όσο για τις διαστάσεις του εμπορίου όπλων μικρού διαμετρήματος; «Είναι μεγάλη βιομηχανία και είναι εκτός ελέγχου», αναφέρει η έκθεση. Ενδεικτικά τα στοιχεία: ●

Αντιστοιχεί ένα τέτοιο όπλο για κάθε δέκα ανθρώπους, δηλαδή υπάρχουν 639 εκατομμύρια όπλα μικρού διαμετρήματος, τα οποία παράγουν περισσότερες από 1.000 εταιρείες σε

175


τουλάχιστον 98 χώρες. ●

● ●

Κάθε χρόνο παράγονται περισσότερες από δύο νέες σφαίρες για κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί στον πλανήτη, συνολικά 16 δισεκατομμύρια τεμάχια πυρομαχικών και οκτώ εκατομμύρια νέα όπλα τέτοιου τύπου. Σχεδόν το 60% των όπλων αυτών βρίσκονται στα χέρια πολιτών και όχι στρατιωτικών. Η αξία των εγκεκριμένων εξαγωγών όπλων παγκοσμίως ανέρχεται σε 21 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, ενώ εκτιμάται ότι το 80-90% του συνόλου των παράνομων όπλων προέρχεται από το εμπόριο με κρατική έγκριση.

Αν κάτι, ωστόσο, παραμένει ανυπολόγιστο, αυτό είναι το ανθρώπινο κόστος, αφού καθημερινά, εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με το φόβο της ένοπλης βίας, από τις συμμορίες των φτωχογειτονιών μέχρι τους εμφυλίους πολέμους, τα ένοπλα αντάρτικα ή τις δυνάμεις ασφαλείας. Αν φονεύονται περισσότεροι από 500.000 άνθρωποι το χρόνο, αμέτρητοι είναι αυτοί που τραυματίζονται σοβαρά. Οι άμαχοι μπαίνουν ολοένα και περισσότερο στο στόχαστρο, τα βασανιστήρια και η κακομεταχείριση από κρατικά όργανα -κυρίως ένοπλους αστυνομικούςήταν επίμονα σε περισσότερες από 70 χώρες μεταξύ 1997 και 2000, χιλιάδες γυναίκες και κορίτσια βιάζονται υπό την απειλή των όπλων στη διάρκεια ενόπλων συρράξεων (Ρουάντα, Βοσνία), ενώ 300.000 παιδιά-στρατιώτες συμμετέχουν στις συγκρούσεις. «Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 και ο «πόλεμος» κατά της τρομοκρατίας» που επακολούθησε τροφοδότησαν τη διασπορά των όπλων, αντί να εστιάσουν την πολιτική βούληση στον έλεγχο του εμπορίου όπλων. Κάποιοι προμηθευτές έχουν χαλαρώσει τους ελέγχους τους προκειμένου να εξοπλίσουν νεόκοπους συμμάχους ενάντια στην «τρομοκρατία», ασχέτως της έλλειψης σεβασμού των τελευταίων για το διεθνές δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα»... Ιωάννα Σωτήρχου, εφημ. «Ελευθεροτυπία», 10-10-2003

176



Στο πλαίσιο μιας συζήτησης που πρόκειται να διεξαχθεί στην τάξη με θέμα τον πόλεμο διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να ετοιμάσετε την πύκνωσή του. (80-100 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Ποιος τρόπος και ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιούνται στην 4η παράγραφο («Όσο για τις... με κρατική έγκριση»); Μονάδες 6


3. Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η 2η παράγραφος του κειμένου («Επιχειρώντας να τον... βραβείου Νόμπελ Ειρήνης»); Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

Μονάδες 10

Μονάδες 5

4. Ο συγγραφέας στο κείμενο προβαίνει συχνά στη χρήση μικροπεριόδου λόγου. Τι επιτυγχάνει με αυτό; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με παραδείγματα μέσα από το κείμενο. Μονάδες 5

5. συμβατικά, αθροιστικά, παράδοξο, καταπιεστικές, ανυπολόγιστο: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

6. «Το ένα τρίτο των χωρών δαπανούν περισσότερα για τις ένοπλες δυνάμεις απ’ ό,τι για τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης»: Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) του παραπάνω αποσπάσματος και να μετατραπεί η σύνταξη στην αντίθετή της. Μονάδες 4

Γ.

Σε ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στην τοπική εφημερίδα να αναπτύξετε τις απόψεις σας για τις αιτίες που προκαλούν την απώλεια ανθρωπίνων ζωών από συμβατικά όπλα και με ποιους τρόπους μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο αυτό; (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

177


Α παντήσεις Α. Η συγγραφέας προσεγγίζει το θέμα του εμπορίου όπλων. Αρχικά, επιρρίπτει ευθύνες για θανάτους από όπλα στα ισχυρά αναπτυγμένα κράτη και επισημαίνει την προσπάθεια οργανισμών κατά του φαινομένου αυτού. Έπειτα, αναφέρεται σε έρευνα για τα οικονομικά οφέλη του εμπορίου όπλων, για τις δαπάνες σε όπλα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε ανθρωπιστικούς σκοπούς και παραθέτει στοιχεία για όπλα μικρού διαμετρήματος και τη χρήση τους. Τέλος, τονίζει τις συνέπειες του εμπορίου όπλων και αιτιολογεί την αύξησή του στις υποτιθέμενες αντιδράσεις εναντίον της τρομοκρατίας. Β1. Η συγγραφέας χρησιμοποιεί την επίκληση στη λογική. Υποστηρίζει το επιχείρημα για τα όπλα μικρού διαμετρήματος παραγωγή τους είναι εκτός ελέγχου με τεκμήρια από τα στατιστικά στοιχεία έρευνας («Αντιστοιχεί ένα... κρατική έγκριση»). Β2. Το θέμα του κειμένου είναι το εμπόριο όπλων και η κατευθυντήρια ιδέα του που διαφαίνεται ήδη από τον τίτλο του κειμένου είναι ότι πρόκειται για εμπόριο θανάτου με τεράστιες συνέπειες. Β3. Η 2η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο της αιτιολόγησης. Η θεματική πρόταση δημιουργεί το ερώτημα γιατί που απαντάται στη συνέχεια. Β4. Με τον μικροπερίοδο λόγο («Φαύλος κύκλος;», «Το ένα τρίτο... περίθαλψης», «Σχεδόν το 60%... όχι στρατιωτικών» κ.ά.) το κείμενο αποκτά απλότητα, αμεσότητα και δίνεται έμφαση σε αυτά που η συγγραφέας επιθυμεί να τονισθούν. Β5. συμβατικά ≠ ασυνήθιστα

αθροιστικά ≠ μεμονωμένα

παράδοξο ≠ φυσιολογικό

καταπιεστικές ≠ φιλελεύθερες ανυπολόγιστο ≠ περιορισμένο (εδώ)

Β6. Το είδος της σύνταξης είναι ενεργητική. Η αντίστοιχή της παθητική είναι: Δαπανούνται απ’ το ένα τρίτο των χωρών περισσότερα για τις ένοπλες δυνάμεις απ’ ό,τι για τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης. Γ. Τίτλος: Το τίμημα του πολέμου

Πρόλογος

Η απώλεια της ανθρώπινης ζωής είναι αδιαμφισβήτητα η πιο ολέθρια συνέπεια του πολέμου. Οι εθνικές αποφάσεις για την διενέργεια ενός πολέμου φαίνεται ότι υποβαθμίζουν την αξία της ανθρώπινης ζωής και υποτιμούν τις θυσίες του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας.

Κύριο μέρος Αιτίες: 1. Εντατικοποίηση και μαζική χρήση όπλων με σκοπό την εξόντωση. 2. Εξαχρείωση του ανθρώπου. Το όπλο λειτουργεί ως μέσο εξόντωσης και όχι ως μέσο άμυνας.

178

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης 3. Η ψευδαίσθηση ότι ο αφανισμός του αντιπάλου τονώνει την εθνική ταυτότητα του αγωνιζόμενου. Φανατισμός και τάση για ηρωποίηση. Τρόποι αντιμετώπισης: 1. Αφοπλισμός ή έστω λελογισμένος πολεμικός εξοπλισμός μόνο για τις ανάγκες της εθνικής άμυνας. 2. Ειδικές διακρατικές συνθήκες οι οποίες θα ρυθμίζουν τις προϋποθέσεις μιας πολεμικής σύγκρουσης. Ενίσχυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 2. Μετακίνηση της επίλυσης ζητημάτων σε διπλωματικό επίπεδο.

Επίλογος

Συμπερασματικά, ο πόνος και η εξαθλίωση της προσωπικότητας του ατόμου πλανώνται σε κάθε πολεμική σύγκρουση. Θα πρέπει να αναπτυχθεί ο ανθρωπισμός και η φιλειρηνική συνείδηση προκειμένου το αναφαίρετο δικαίωμα της ζωής να μην κινδυνεύει από τις εκάστοτε κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες.

179


37ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ένας διαχρονικός διάλογος για τα αίτια της βίας και του πολέμου μεταξύ Φρόυντ και Αϊνστάιν «Υπάρχει ένας τρόπος για να ελευθερωθούν οι άνθρωποι από το κακό του πολέμου;». «Πως είναι δυνατό η μάζα να γίνεται έξαλλη και να οδηγείται στο ολοκαύτωμα;» «Είναι δυνατό να κατευθύνουμε την ψυχολογική ανάπτυξη των ανθρώπων έτσι που να γίνουν ικανοί για αντίσταση στην ψύχωση του μίσους και της καταστροφής;». Αυτές οι ερωτήσεις αφορούν τον πόλεμο των εθνών -που συνήθως υποκινούνται από οικονομικά συμφέροντα- αλλά και τους εμφύλιους πολέμους που οφείλονται στον θρησκευτικό φανατισμό και την καταπίεση μειονοτήτων. Αφορούν τους πολέμους που κάθε λίγο για «ανθρωπιστικούς λόγους» εξαπολύει η «σύγχρονη Δύση», μόνο που είναι πόλεμοι δύο μέτρων και δύο σταθμών. Αυτές είναι οι ερωτήσεις που απευθύνει ο Αλβέρτος Αϊνστάιν στον Σίγκμουντ Φρόυντ το 1932 σε μια επιστολή του. Ο Αλβέρτος Αϊνστάιν αναρωτιέται για το αν ο άνθρωπος είναι δυνατόν να ελευθερωθεί από την πίεση που του ασκεί το ένστικτο της επιθετικότητας. Θα μπορούσε να κάνει εντύπωση στον σημερινό άνθρωπο ότι ένας φυσικός της κλάσης του Αϊνστάιν εκτιμά ότι τα σχετικά πολιτισμένα έθνη είναι ικανά να επαναλάβουν τα εγκλήματα του εύρους του Α παγκόσμιου πολέμου. Θεωρεί πως ο άνθρωπος έχει μέσα του την τάση για μίσος και για καταστροφή το οποίο σε ομαλούς καιρούς το πάθος του αυτό είναι κρυμμένο αλλά είναι εύκολο να το ερεθίσουμε και να το ανεβάσουμε στο ύψος μιας συλλογικής ψύχωση. Όμως, για κάποιον που έχει ζήσει τον Α παγκόσμιο πόλεμο αυτό αποτελεί βιωματική εμπειρία. Το δυστύχημα είναι ότι αυτή η εμπειρία έχει σχεδόν χαθεί από τον Ευρωπαίο πολίτη και σε αυτό μαρτυρούν η μείωση της αποφασιστικότητας για επίδειξη πνεύματος αλληλεγγύης. Αυτή η έλλειψη αλληλεγγύης αποτελεί σύμπτωμα ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης. Ο Φρόυντ από τη μεριά του προβαίνει σε μερικές διαπιστώσεις. Τονίζει ότι οι συγκρούσεις των συμφερόντων και γνώμης ρυθμίζονται με τη βία καθώς ο άνθρωπος αποτελεί μέρος του ζωικού βασιλείου. Μέσα σε κάθε ζωντανό πλάσμα υπάρχει η καταστροφική τάση να οδηγήσει τη ζωή στην κατάσταση της άψυχης ύλης που αποκαλούμε παρόρμηση του θανάτου. Επιπλέον, επισημαίνει πως οι νόμοι γίνονται από εκείνους και για εκείνους που κυβερνούν και παραχωρούν ελάχιστα δικαιώματα σε εκείνους που έχουν υποταχθεί. Μια σίγουρη αποτροπή του πολέμου είναι δυνατή μόνον αν οι άνθρωποι συμφωνήσουν στη δημιουργία μιας κεντρικής εξουσίας στις αποφάσεις της οποίας θα υπόκεινται όλες οι συγκρούσεις συμφερόντων. Η ιδανική προϋπόθεση (για την επίτευξη της ειρήνης) θα ήταν φυσικά μια ανθρώπινη κοινωνία που θα είχε υποτάξει τις παρορμήσεις της στη δικτατορία της λογικής, το δυνάμωμα της νόησης και η προς τα μέσα στροφή της επιθετικότητας Αυτό είναι μια πολύ επικίνδυνη πρόταση καθώς η υπερσυγκέντρωση εξουσίας χωρίς να έχει λυθεί η τάση του ανθρώπου για κυριαρχία θα έχει ως αποτέλεσμα τον πιο ισχυρό ολοκληρωτισμό της ιστορίας.

180


Η επιμονή σε αρχέγονα ένστικτα έξω από την καθαυτή λογική του ενστίκτου, που εδράζεται στην ανάγκη, αναδεικνύει τη διαστρέβλωση της λογικής του ενστίκτου, π.χ. της επιβίωσης. Το τοπίο είναι γεμάτο με μορφές ολοκληρωτισμού με διαφορετικό πρόσωπο η κάθε μια, στην οικονομία, στην πολιτική, στην θρησκεία και στον πολιτισμό. Όλες αυτές οι παραμορφώσεις και οι στρεβλώσεις πρέπει να αντιμετωπιστούν ενιαία ως μια ανθρωπολογική παθογένεια του συστήματος. Με τον ίδιο τρόπο πρέπει να κατανοήσουμε επίσης το πεδίο της οικονομικής και πολιτικής θεωρίας και πρακτικής. Αν αντιμετωπίσουμε τις ανθρωπολογικές ρίζες που βρίσκονται πίσω από το πρόβλημα της σχέσης ειρήνης και πολέμου και δούμε τον πόλεμο και την βαρβαρότητα σε όλες τις όψεις, της κατά σύμβαση ειρήνης, -την οικονομική, την πολιτική, την θρησκευτική, την πολιτισμική, την ψυχολογική πρωταρχικά- τότε σ’ αυτή την περίπτωση θα μπορέσουμε να λειτουργήσουμε περισσότερο αποτελεσματικά, με πραγματική αυτοκριτική και αυτογνωσία, με πραγματικούς όρους αλλαγής και τελικά θεραπείας». Διασκευή από άρθρο του Αλέξανδρου Μπέλεση

181



Να γίνει πύκνωση του κειμένου σε 100-120 λέξεις, ώστε να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. Μονάδες 25

Β.

1. α) Συνοψίζοντας την επιχειρηματολογία των ερωταπαντήσεων, θεωρείτε ότι οι απόψεις του Αϊνστάιν και του Φρόυντ συγκλίνουν ή αποκλίνουν; Να καταγράψετε την απάντησή σας μέσα σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων χρησιμοποιώντας ως τρόπο ανάπτυξης την αιτιολόγηση.

Μονάδες 3

1. β) «Υπάρχει ένας τρόπος για να ελευθερωθούν οι άνθρωποι από το κακό του πολέμου;» Χρησιμοποιώντας την παραπάνω πρόταση ως θεματική να γράψετε μια παράγραφο 60-80 λέξεων. Μονάδες 3

2. Να γράψετε τους πλαγιότιτλους όλων των παραγράφων.

Μονάδες 5

3. Να εντοπίσετε και να αξιολογήσετε το συλλογισμό της τελευταίας παραγράφου. Μονάδες 2

Γ.

1. Να δημιουργήσετε προτάσεις για καθεμιά από τις παρακάτω φράσεις με θέμα τον πόλεμο (μπορείτε να αλλάξετε την πτώση): ολοκαύτωμα, ψύχωση, διαστρέβλωση, ολοκληρωτισμό, παθογένεια. Μονάδες 5

2. «Τονίζει ότι οι …του θανάτου» (τρίτη παράγραφος): Να εξετάσετε αν οι προτάσεις συνδέονται με παρατακτική ή υποτακτική σύνδεση. Μονάδες 2

3. Γιατί ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ευθύ λόγο και πλάγιο λόγο; Τι πετυχαίνει μ’ αυτό;

Μονάδες 3

4. Ποιος είναι ο ρόλος των εισαγωγικών στην πρώτη παράγραφο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 2

Δ.

Πιστεύετε ότι η ευθύνη για τους πολέμους βαραίνει μόνο αυτούς που τους σχεδιάζουν και τους πραγματοποιούν ή μήπως υπάρχει ένα πλέγμα συλλογικής ευθύνης και ενοχής-ανοχής; Κατά πόσο ο καθένας μας μπορεί να προστατέψει την ειρήνη και ποιος, κατά τη γνώμη σας, είναι ο ασφαλέστερος τρόπος εξασφάλισης ειρήνης και ασφάλειας; Αναπτύξτε τις απόψεις σας σε ένα άρθρο σας, που προορίζεται για δημοσίευση σε έντυπο ευρείας κυκλοφορίας. (500-600 λέξεις) Μονάδες 50

182


Α παντήσεις Α. Το κείμενο με αφορμή τον επιστολικό διάλογο δύο επιστημονικών μορφών του προηγούμενου αιώνα πραγματεύεται το θέμα της βίας και την εκδήλωσή της μέσω πολεμικών συρράξεων. Τίθενται, αρχικά ερωτήματα που εγείρουν προβληματισμό σχετικά με τα αίτια που οδηγούν τον άνθρωπο στην ένοπλη σύγκρουση. Σύμφωνα με τον Αϊνστάιν, λανθάνει στον άνθρωπο η έμφυτη τάση του για επιθετικότητα, που η εμπειρία του πολέμου την μετατρέπει σε βίωμα και ορίζει τη μετέπειτα ζωή εξαλείφοντας κάθε ίχνος αλληλεγγύης. Από την πλευρά του ο Φρόυντ υποστηρίζει ότι η επιθετικότητα είναι απόρροια την ρύθμισης συμφερόντων και προκρίνει τη λύση μιας κεντρικής εξουσίας με επιστέγασμα την κυριαρχία της λογικής, η απουσία την οποίας δημιουργεί τον κίνδυνο του ολοκληρωτισμού. Μάλιστα, στο κείμενο επισημαίνεται η παρουσία της απολυταρχίας σε διάφορες πτυχές της ζωής και για αυτό πρέπει να αντιμετωπίζεται ως παθογένεια, που μόνο με τη δύναμη της αυτοκριτικής μπορεί να περιοριστεί. Β1. α) Μελετώντας κανείς προσεχτικά τις απόψεις των δύο επιστημόνων θα μπορούσε να συμπεράνει ότι σε γενικές γραμμές φαίνεται να συγκλίνουν αναφορικά με τις ορμέφυτες τάσεις του ανθρώπου για καταστροφή. Αυτό συμβαίνει καθώς και οι δύο πιστεύουν ότι μέσα σε κάθε άνθρωπο υπάρχει η τάση για επιθετικότητα, διαφοροποιούνται όμως ως προς τις αφορμές της εκδήλωσής της. Ο Αϊνστάιν κάνει λόγο για την πρόκληση συλλογικών ψυχώσεων και τις αρνητικές εμπειρίες προηγούμενων πολέμων, ενώ ο Φρόυντ τονίζει περισσότερο τον ρόλο των συμφερόντων και της πολιτικής εξουσίας με τη συγκέντρωση της δύναμης στα χέρια των κυβερνόντων. Καταλήγουν βέβαια στις καταστάσεις παθογένειας που επιφέρει η βία του πολέμου. Β1. β) Υπάρχει ένας τρόπος για να ελευθερωθούν οι άνθρωποι από το κακό του πολέμου. Αυτός είναι η παιδεία, η πνευματική καλλιέργεια, η δυνατότητα του ανθρώπου να σκέφτεται και να δρα με βάση της λογική κι όχι το ένστικτο. Η παιδεία προσφέρει στον άνθρωπο την ελευθερία της σκέψης, την κατανόηση της ισότητας όλων τον λαών, αφού καλλιεργεί το σεβασμό στη διαφορετικότητα. Κάνει ακόμα γνωστά στον άνθρωπο τα δικαιώματά του, αλλά και τα ίδια δικαιώματα των συνανθρώπων του, που η βία τα παραβιάζει κατάφορα. Η παιδεία χρησιμοποιεί ως όπλο της για την επίλυση των διαφορών τον διάλογο κι όχι τις αιματηρές συγκρούσεις. Τέλος, δίνει ώθηση στο μεγάλο ιδανικό της αυτοκριτικής, μιας αρετής που οδηγεί στην αυτογνωσία, την περιστολή των παθών και την αναγνώριση των οικείων σφαλμάτων. Β2. Πλαγιότιτλοι

1η παράγραφος: Διαχρονικά ερωτήματα για τις αιτίες του πολέμου

2η παράγραφος: Η έμφυτη τάση του ανθρώπου για επιθετικότητα και καταστροφή.

3η παράγραφος: Η κυριαρχία της λογικής στην καταπολέμηση των ενστίκτων.

4η παράγραφος: Η άσκηση αυτοκριτικής ως θεμέλιο της ειρήνης.

Β3. Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου εντοπίζεται παραγωγική συλλογιστική πορεία,

183

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης καθώς ξεκινά από τους γενικότερους τομείς εμφάνισης του ολοκληρωτισμού, προχωρά πιο ειδικά στον χώρο της οικονομικής και πολιτικής θεωρίας και πρακτικής και καταλήγει συγκεκριμένα στην ανάγκη της αυτοκριτικής και της αυτογνωσίας για την εύρεση θεραπείας κατά του πολέμου.

Ο συλλογισμός αξιολογείται ως ορθός, αφού παρουσιάζει εγκυρότητα καθώς οδηγεί με λογική συνέπεια στο συμπέρασμα της αυτοκριτικής και είναι και αληθής αφού ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Γ1.



Το ολοκαύτωμα της μονής Αρκαδίου υπήρξε μια πράξη ηρωισμού και αυτοθυσίας, μια πράξη αντίστασης απέναντι στην υποταγή στον κατακτητή.



Είναι γνωστή η ψύχωσή του με τον κινηματογράφο, γεγονός που επεξηγεί την εμμονή του να περνά τον ελεύθερό του χρόνο σε κάποια αίθουσα κινηματογραφικής προβολής.



Η παραπληροφόρηση προωθεί τη σκόπιμη διαστρέβλωση της αλήθειας με στόχο τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από τα ζωτικής σημασίας θέματα και την ευκολότερη χειραγώγησή της.



Η οικονομική και γενικότερη ανθρωπιστική κρίση δίνει την αίσθηση της αναποτελεσματικότητας και του αδιεξόδου στο οποίο έχουν επέλθει οι δημοκρατικές κυβερνήσεις και συντελεί στην αύξηση της προπαγάνδας και του εθνικισμού καθώς και στην προώθηση του ολοκληρωτισμού.



Η βία, η εγκληματικότητα, ο ρατσισμός είναι ακραία φαινόμενα που συγκροτούν την κοινωνική παθογένεια και διαμορφώνουν κλίμα ανασφάλειας, φόβου και κάποιες φορές κατευθύνουν στην αναρχία.

Γ2. Οι προτάσεις των συγκεκριμένων περιόδων συνδέονται υποτακτικά, καθώς εντοπίζονται σύνδεσμοι που εισάγουν δευτερεύουσες προτάσεις (ότι, καθώς, να που). Γ3. Με τη χρήση του ευθέος λόγου ο συγγραφέας προσδίδει αμεσότητα και παραστατικότητα στο κείμενο και κεντρίζει το ενδιαφέρον και την προσοχή του αναγνώστη.

Με τον πλάγιο λόγο το κείμενο αποκτά ύφος αντικειμενικό, τα επιχειρήματα καθίστανται πιο πειστικά, επιτυγχάνεται εγκυρότητα και καθολικότητα.

Γ4. Τα εισαγωγικά στην πρώτη παράγραφο εξηγούνται κατά περίπτωση ως εξής:

184



«Υπάρχει ένας τρόπος για να ελευθερωθούν οι άνθρωποι από το κακό του πολέμου;». «Πως είναι δυνατό η μάζα να γίνεται έξαλλη και να οδηγείται στο ολοκαύτωμα;» «Είναι δυνατό να κατευθύνουμε την ψυχολογική ανάπτυξη των ανθρώπων έτσι που να γίνουν ικανοί για αντίσταση στην ψύχωση του μίσους και της καταστροφής;»: Πρόκειται για την αυτολεξεί μεταφορά σε ευθύ λόγο των ερωτημάτων του Αϊνστάιν προς τον Φρόυντ.



«ανθρωπιστικούς λόγους», «σύγχρονη Δύση»: Οι φράσεις που περικλείονται σε εισαγωγικά αποτελούν ειρωνικό σχόλιο του γράφοντος.

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Δ. Τίτλος: Ειρήνη ή πόλεμος; Πρόλογος Μπορεί να έχει περάσει περισσότερο από μισός αιώνας από τη διακήρυξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων, αλλά εξακολουθεί να παραβιάζεται το σημαντικότερο από αυτό, το δικαίωμα της ανθρώπινης ζωής. Το γεγονός αυτό οφείλεται στις βίαιες αντιδράσεις των ανθρώπων, στην εξωτερίκευση του μίσους, της οργής, των καταστροφικών τους διαθέσεων και μάλιστα με τον χειρότερο τρόπο, με την διεξαγωγή δηλαδή πολεμικών συρράξεων, διεθνών ή εμφύλιων που καταρρακώνουν την ανθρώπινη αξία και αξιοπρέπεια. Ακόμα και σήμερα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, της τεχνολογικής και επιστημονική έκρηξης, οι άνθρωποι συνεχίζουν να λύνουν τις διαφορές τους καταφεύγοντας στα όπλα καθιστώντας ιδιαίτερα εύθραυστη την ειρήνη. Κύριο μέρος 1ο ζητούμενο: Αιτίες πολεμικών συγκρούσεων 

Οι περισσότεροι θα συμφωνούσαν με την άποψη ότι για τις πολεμικές συγκρούσεις δεν ευθύνονται μόνο όσοι τις προκαλούν, αλλά και όσοι τις ανέχονται και συμμαχούν μαζί τους θυσιάζοντας την αξιοπρέπεια και την ανθρωπιά στον βωμό των συμφερόντων. Έτσι πρωταγωνιστική αιτία πολέμου είναι οι επεκτατικές βλέψεις των ισχυρών, οι οποίοι στην προσπάθειά τους να επεκτείνουν τη δύναμη και την κυριαρχία τους θεωρούν σκόπιμο να παραβιάσουν τα αναφαίρετα δικαιώματα και να υποτάξουν τους υπό ανάπτυξη λαούς.



Φυσικά οι οικονομικοί ανταγωνισμοί διεκδικούν άλλη μια θέση στα πρωτεία των αιτιών που φέρουν σε ρήξη τους λαούς. Δυστυχώς η απληστία είναι το κυρίαρχο συναίσθημα στην καταναλωτική κοινωνία του σήμερα, ένα συναίσθημα που καλλιεργεί η υλιστική νοοτροπία όπως προβάλλεται από τα μέσα ενημέρωσης, τη διαφήμιση, τον κινηματογράφος. Η ψύχωση, η εμμονή για πλουτισμό ωθεί στα άκρα και καταστέλλει κάθε ηθικό φραγμό.



Πόλεμοι εξακολουθούν να γίνονται και για ιδεολογικούς λόγους, αυτοακυρώνοντας με τον τρόπο αυτό κάθε αρχή και αξία που μπορεί να πρεσβεύουν. Πίσω λοιπόν από τα πρόσχημα της θρησκευτικής, εθνικής, πολιτιστικής, πολιτικής προστασίας οι άνθρωποι προκρίνουν την απάνθρωπη εκδήλωση μίσους και φανατισμού όπως προβάλλεται μέσα από μια πολεμική σύγκρουση. Οι θηριωδίες που λαμβάνουν χώρα δεν μπορεί να αντιπροσωπεύουν καμιά από τις παραπάνω ιδεολογικές θέσεις.



Σαφώς πολεμικές επιθέσεις μπορούν να γεννηθούν και εξαιτίας κοινωνικών αιτιών, όπως οι ανισότητες, η φτώχεια, η ανεργία, η καταπίεση των μειονοτήτων. Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις οι πιέσεις που ασκούν οι ισχυροί σε συμμαχία πιθανόν με τα μέσα πληροφόρησης δυναμιτιζούν ένα συγκρουσιακό κλίμα που εύκολα οδηγεί σε εμπόλεμες συγκρούσεις που μπορεί να λάβουν προεκτάσεις και εκτός συνόρων.



Τέλος, το ίδιο τα φαινόμενο της εξάπλωσης της τρομοκρατίας, που από κάποιους λαμβάνεται ως η προστασία των αδυνάτων από τους ισχυρούς, έχει γίνει αιτία συχνά της απομόνωσης από τη διεθνή κοινότητα και τελικά της σύγκρουσης των λαών με χώρες που υποθάλπτουν τρομοκράτες.

2ο ζητούμενο: Τρόποι προστασίας της ειρήνης.

185

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης 

Πρωταρχικός και βασικότερος παράγοντας προστασίας και εδραίωσης της παγκόσμιας ειρήνης είναι η παιδεία και μάλιστα η ανθρωπιστική της πτυχή. Με τη βοήθειά της το άτομο απαλλάσσεται από στείρες ιδέες που γεννούν προκαταλήψεις, αποκτά συναίσθηση της διαφορετικότητας, διαμορφώνει οικουμενική συνείδηση με ορθή αντίληψη για τη χρησιμότητα όλων των λαών. Παράλληλα, γαλουχείται με τις αρχές του διαλόγου, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης και απομακρύνεται από μικρότητες, ιδιοτέλειες, μίση και φθόνο. Έτσι κατανοούνται σε βάθος οι φρικαλαιότητες που επιφέρει ένας πόλεμος, που αντί να επουλώνει πληγές προκαλεί ακόμα πιο επώδυνες και αγιάτρευτες.



Σημαντική είναι ακόμη και η θέση των επιστημόνων και γενικότερα των πνευματικών ανθρώπων στην ειρηνική συνύπαρξη των λαών. Χρέος κάθε επιστήμονα είναι να θέτει την επιστήμη του στην υπηρεσία της αναβάθμισης της ποιότητας ζωής των πολιτών κι όχι στις κερδοφόρες για τον ίδιο επιχειρήσεις εξοπλισμών. Την ίδια στιγμή οι πνευματικοί άνθρωποι με το έργο τους οφείλουν να υψώνουν φωνή διαμαρτυρίας κατά των πολέμων ανά την υφήλιο.



Συμμετοχή των ατόμων σε εθελοντικές οργανώσεις για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Χρειάζεται να καταγγέλλουν περιπτώσεις παραβίασής τους, να υπερασπίζονται τα θύματα με αναφορές στους διεθνείς οργανισμούς, να μην ανέχονται και κατά συνέπεια να μην επικροτούν κινήσεις φανατισμού και βίαιης αντίστασης. Στο ίδιο πλαίσιο μπορεί να κινηθεί και η ενεργοποίηση φιλειρηνικών κινημάτων με τη διοργάνωση εκδηλώσεων που προωθούν τη συνεργασία και ευημερία των λαών μέσα από κοινή συμμετοχή.



Τα κράτη παγκοσμίως, οι κυβερνήσεις να επιχειρούν συνεργασία σε πνεύμα διαλλακτικότητας, αμοιβαίων υποχωρήσεων και κατανόησης. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι αναγκαίο για να επιτευχθεί η αγαστή και ισότιμη ενοποίηση των λαών να γίνει συνείδηση όλων ότι κάθε λαός είναι χρήσιμος για τη σύνθεση του παγκόσμιου ψηφιδωτού και ότι κάθε διαφωνία μπορεί να είναι εποικοδομητική όταν οδηγεί πιο κοντά στην αλήθεια και τη δικαιοσύνη. Σημαντικό είναι να αξιοποιείται κάθε δυνατή σκέψη που εκφράζεται ελεύθερα και αποσκοπεί στο κοινό καλό.

Επίλογος Κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι δεν είναι ουτοπία η αντίληψη ότι ο πόλεμος μπορεί να εδραιώσει την ειρήνη. Είναι εντελώς οξύμωρο, αν όχι παράλογο, το να πρεσβεύει κάποιος ότι διεξάγει πόλεμο για να επιφέρει την ειρήνευση μιας περιοχής. Τέτοιες εξαγγελίες πιστοποιούν το γεγονός των συμφερόντων που μπορεί να εξυπηρετεί ένας πόλεμος, συμφέροντα στα οποία εμπλέκονται πολλοί είτε για να μεγαλώσουν τη δύναμή τους είτε για να ενισχύσουν τη θέση τους δίπλα στους δυνατούς. Μέλημα των καιρών των δύσκολων σύγχρονων εποχών είναι η εδραίωση της φιλίας, της συνεργασίας, της αμοιβαιότητας και της αλληλοκατανόησης, αρετών που θα επιτύχουν την προσέγγιση των λαών και θα θέσουν γερές βάσεις για να στηριχτεί η ειρήνη.

186


17. Θανατική ποινή

38ο Κριτήριο Αξιολόγησης Περί της θανατικής ποινής (…) Τα κύρια επιχειρήματα υπέρ της επαναφοράς της θανατικής ποινής είναι τα εξής: Πρώτον, η επιβολή και εκτέλεση της θανατικής ποινής θα έχει αποτρεπτικές συνέπειες. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα σταματήσουν οι δολοφονίες, αλλά είναι αναμενόμενο ότι θα μειωθούν. Υποστηρίζεται ότι οι δολοφονίες αστυνομικών στις ΗΠΑ είναι ελάχιστες διότι είναι βέβαιο ότι ο δολοφόνος αστυνομικού στις ΗΠΑ, σίγουρα και σύντομα, θα βράζει στα καζάνια της κόλασης, είτε καταδικαστεί από δικαστήριο είτε όχι. Επίσης σε πρόσφατο άρθρο του στα «Νέα» (21.11.1997) ο καθ. Α. Λοβέρδος αναφέρει ότι στη Γαλλία, στο διάστημα 1970-1980, προ της κατάργησης της θανατικής ποινής έγιναν πέντε δολοφονίες ανηλίκων, ενώ μετά την κατάργηση, στο διάστημα 1984-1993, οι δολοφονίες ανηλίκων αυξήθηκαν σε 84, δηλαδή αυξήθηκαν κατά δεκαεφτά φορές! Δεύτερον, έχει αποδειχθεί ότι δολοφόνοι που δεν εκτελέστηκαν μετά την καταδίκη τους, επανέλαβαν το έγκλημα μέσα στη φυλακή ή έξω. Είναι γνωστή περίπτωση του Τζακ Άμποτ, συγγραφέα του έργου In the Belly of the Beast και δολοφόνου δύο ανθρώπων, του δεύτερου δύο εβδομάδες μετά την έξοδό του από τη φυλακή όπου είχε εγκλεισθεί για τον πρώτο φόνο. Τρίτον, η ποινή δεν επιβάλλεται μόνο για να αποτρέψει την επανάληψη της πράξης, αλλά ταυτόχρονα για να αποδοθεί δικαιοσύνη και να αποκατασταθεί η ισορροπία στην ψυχή όσων υπέφεραν από το έγκλημα. Σε πολλές περιπτώσεις μόνο η θανατική ποινή μπορεί να αποδώσει δικαιοσύνη. Όποιος ενδιαφέρεται για μια αριστουργηματική διατύπωση αυτού του επιχειρήματος, ας φροντίσει να δει την ταινία του Μπέργκμαν «Η Πηγή των Παρθένων» όπου ο πατέρας εκτελεί τους δύο βιαστές και δολοφόνους της νεαρής κόρης του. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν δύο σοβαρά επιχειρήματα για την κατάργηση της θανατικής ποινής, γενικά, και συνεπώς τη μη επαναφορά της στην πατρίδα μας. Το πρώτο επιχείρημα είναι ότι υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο δικαστικής πλάνης και συνεπώς η δυνατότητα επιβολής θανατικής ποινής αποτελεί έναν επικίνδυνο μηχανισμό νόμιμης εκτέλεσης αθώων. Το επιχείρημα αυτό είναι πράγματι ισχυρό. Υπάρχουν όμως αντεπιχειρήματα, όπως, π.χ., ότι σε πολλές περιπτώσεις ο δολοφόνος ομολογεί ή ότι υπάρχουν αδιάσειστα και επιστημονικά αδιάψευστα στοιχεία ή ακόμη ότι μπορεί να απαιτείται η παρέλευση εύλογου χρόνου μεταξύ καταδίκης και εκτέλεσης. Το δεύτερο επιχείρημα υπέρ της μη επαναφοράς της θανατικής ποινής είναι ότι η θεσμοθέτηση του θανάτου αποτελεί αδιανόητη, για την εποχή μας, προσβολή του πολιτισμού. Είναι φυσικό και αναμενόμενο οι άνθρωποι να πεθαίνουν λόγω γήρατος, λόγω ασθενειών ή εξαιτίας ατυχημάτων, αλλά είναι παράλογο για μια κοινωνία, ως συλλογική οντότητα, να

187


θεσμοθετεί τον θάνατο. Μια απάντηση στο επιχείρημα αυτό είναι ότι η κοινωνία οφείλει να προστατεύει τα μέλη της ακόμη και όταν αυτό απαιτεί τον θάνατο ορισμένων και κυρίως όταν οι εγκληματίες, ηθικοί και φυσικοί αυτουργοί, είναι σε πλήρη γνώση του τι κάνουν, σχεδιάζουν και εκτελούν εν ψυχρώ τις εγκληματικές πράξεις τους σε βάρος ανύποπτων, αδύναμων, ανήλικων και απροστάτευτων ατόμων. Ο κάθε πολίτης μπορεί μόνος του να σταθμίσει τα παραπάνω αλλά και πρόσθετα επιχειρήματα και να πάρει θέση στο ζήτημα της επαναφοράς ή μη της θανατικής ποινής. Θα ήθελα όμως κάποιος από εκείνους που υποστηρίζουν τη μη επαναφορά να εξηγήσει με λεπτομέρεια γιατί η κοινωνία μας πρέπει να σέβεται τη ζωή στυγερών φονιάδων όταν οι ίδιοι δολοφονούν εν ψυχρώ αθώα, αδύναμα και ανυποψίαστα μέλη της. Θ. Π. Λιανός, εφημ. «Το Βήμα»

188



Να γίνει πύκνωση του κειμένου σε 100-120 λέξεις, ώστε να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. Μονάδες 25

Β.

1. Με ποιον τρόπο ανάπτυξης αναπτύσσεται η 2η παράγραφος (Πρώτον... φορές!); Δικαιολογήστε την άποψή σας.

Μονάδες 5

2. Να συγκρίνετε το παραπάνω κείμενο με το κείμενο «38ο Κριτήριο αξιολόγησης» ως προς το περιεχόμενο τους. Μονάδες 5

3. Ποιον τρόπο πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην 4η παράγραφο; Δικαιολογήστε την άποψή σας.

Μονάδες 5

4. Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της 5ης παραγράφου.

5. «Σε πολλές περιπτώσεις μόνο η θανατική ποινή μπορεί να αποδώσει δικαιοσύνη». Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης της παραπάνω πρότασης και να τη μετατρέψετε στην αντίθετή της.

Μονάδες 3

Μονάδες 4

6. αποδειχθεί, ομολογεί, σχεδιάζουν: Για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις να γράψετε από τρεις ομόρριζες (απλές ή σύνθετες) λέξεις.

Μονάδες 9

7. θανατική ποινή, δικαστική πλάνη: Να σχηματίσετε από μία περίοδο για την καθεμιά από τις παραπάνω φράσεις. Μονάδες 4

Γ.

Ο Θ. Π. Λιανός στο τέλος του άρθρου του διερωτάται για ποιους λόγους η κοινωνία θα πρέπει να δείχνει σεβασμό στους δολοφόνους. Γράψτε μια ομιλία που θα εκφωνήσετε στην τάξη σας στο πλαίσιο της συζήτησης για τη θανατική ποινή, στην οποία δίνεται την απάντησή σας στο άρθρο του Θ. Π. Λιανού αναφέροντας την προσωπική σας άποψή για τη θανατική ποινή (θετική ή αρνητική) και δικαιολογώντας τις προτάσεις σας (υπέρ ή κατά) της θανατικής ποινής. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

189


Α παντήσεις Α. Το κείμενο πραγματεύεται τις απόψεις για τη θανατική ποινή. Αρχίζει με τις θετικά διακείμενες και τον αποτρεπτικό χαρακτήρα της θανατικής ποινής για μεταγενέστερες εγκληματικές πράξεις και συνεχίζει με το παράδειγμα δολοφόνου που συνέχισε τα εγκλήματά του μετά την αποφυλάκισή του, τονίζοντας ότι αυτή είναι η πιο ισχυρή απονομή δικαιοσύνης. Έπειτα, προβάλλει της αντίθετες απόψεις με αντεπιχειρήματα. Αναφέρει την περίπτωση του δικαστικού λάθους αντικρούοντας με τις περιπτώσεις ξεκάθαρων αποδείξεων και ομολογιών της διάπραξης φόνου. Συνεχίζει με το ότι δε συνάδει η θανατική ποινή με το σύγχρονο πολιτισμό, όμως είναι τρόπος προστασία των μελών της κοινωνίας. Καταλήγει στην ελευθερία απόψεων, ζητώντας όμως ακλόνητα επιχειρήματα για τη με επαναφορά της. Β1. Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραδείγματα, γιατί ο συγγραφέας για να υποστηρίζει την άποψή του παραθέτει τα παραδείγματα «Υποστηρίζεται... είτε όχι», και με αίτιο-αποτέλεσμα, άρα με συνδυασμό μεθόδων. Β2. Το πρώτο κείμενο τάσσεται εμμέσως υπέρ τη θανατικής ποινής, ενώ το δεύτερο κείμενο εστιάζει στην πρόληψη και καταστολή των εγκλημάτων. Η ομοιότητά τους είναι ότι και τα δύο κείμενα αναφέρονται σε επιχείρημα υπέρ ή κατά της θανατικής ποινής. Β3. Ο τρόπος πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφές είναι η επίκληση στο συναίσθημα. Το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου είναι λογικό, αλλά οι λεπτομέρειες και η κατακλείδα της παραγράφου προκαλούν συναισθήματα στο αναγνωστικό κοινό. («Σε πολλές περιπτώσεις... δικαιοσύνη» και «Όποιος ενδιαφέρεται... νεαρής κόρης του»). Β4. Θεματική πρόταση ➙ Το πρώτο... αθώων. Λεπτομέρειες ➙ Το επιχείρημα... ισχυρό και Υπάρχουν... εκτέλεσης. Δεν υπάρχει κατακλείδα. Β5. Η σύνταξη είναι ενεργητική. Η αντίθετή της παθητική: Η δικαιοσύνη μπορεί να αποδοθεί μόνο από τη θανατική ποινή σε πολλές περιπτώσεις. Β6. αποδειχθεί ➙ αποδεικτικός, απόδειξη, αυταπόδεικτος ομολογεί ➙ ομολογία, ομόλογος, ομολόγημα σχεδιάζουν ➙ σχέδιο, σχεδιάγραμμα, σχεδιαστής Β7. Η κατάργηση της θανατικής ποινής παγκοσμίως είναι αίτημα όλων των ανθρωπιστικών οργανώσεων.

Σε πολλές περιπτώσεις δικαστικής πλάνης έχουν καταδικαστεί αθώοι και τιμωρήθηκαν να περάσουν την υπόλοιπη ζωή τους στη φυλακή άδικα.


190

Αγαπητοί συμμαθητές,

το ζήτημα της επαναφοράς ή όχι της θανατικής ποινής έρχεται συχνά στο προσκήνιο κυρίως λόγω των αυξημένων κρουσμάτων εγκληματικότητας στις σύγχρονες πόλεις.

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Είναι όμως ζήτημα αμφισβητούμενο και οι υποστηρικτές της μιας ή της άλλης άποψης προβάλλουν επιχειρήματα ιδιαιτέρως πειστικά.


Άποψη: 1. O σκοπός του νόμου είναι ο σωφρονισμός του ίδιου του δράστη και ο παραδειγματισμός του κοινωνικού συνόλου. Η θανατική ποινή καταργεί τον έναν από τους δύο σκοπούς του νόμου αφού δεν αφήνει περιθώρια για σωφρονισμό του δράστη. Απλώς τον σκοτώνει. 2. Οι δράστες σχεδιάζουν την εγκληματική τους ενέργεια συνήθως μετά από ψυχρό υπολογισμό και με την πεποίθηση ότι δεν θα αποκαλυφθεί η παράνομη δραστηριότητά τους. Θεωρούν πιο πιθανό το ενδεχόμενο ότι θα ξεφύγουν ή πάσχουν από κάποια ψυχική νόσο με αποτέλεσμα να μην φοβούνται την τιμωρία. 3. Η επιβολή της θανατικής ποινής μπορεί να ανακουφίζει πρόσκαιρα το περιβάλλον του θύματος αλλά μακροπρόθεσμα δεν μπορεί να αποτελέσει δικαίωση γιατί τα γεγονότα δεν αλλάζουν. Δεν μπορεί κανείς να γυρίσει τον χρόνο πίσω και να αλλάξει τα γεγονότα τα οποία άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους στα θύματα ή είναι μη αναστρέψιμα (π.χ. θάνατος). Η ποινή πρέπει να επιβάλλεται λαμβάνοντας υπόψη την δεδομένη κατάσταση. 4. Υπάρχει πάντα περίπτωση δικαστικής πλάνης. Αν αποδειχθεί μετά από χρόνια ότι η καταδίκη ήταν άδικη δεν υπάρχει περιθώριο επανόρθωσης. 5. Το δικαίωμα στην ζωή είναι το ύψιστο ανθρώπινο δικαίωμα και καμία κοινωνία δεν έχει το δικαίωμα να το αφαιρέσει και μάλιστα με νόμο. Η θεσμοθέτηση του θανάτου προσβάλλει τον πολιτισμό. 6. Με την επιβολή της θανατικής ποινής η πολιτεία προτρέπει την κοινωνία σε μία λογική αυτοχειρίας και στην αίσθηση ότι οι άνθρωποι δεν αλλάζουν και δεν μετανιώνουν για το αδίκημά τους.

Επίλογος

Αναμφισβήτητα, στο ζήτημα της θανατικής ποινής υποκρύπτεται το ζήτημα της πρόληψης και καταστολής της εγκληματικότητας. Η θανατική ποινή δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή στα πλαίσια μιας πολιτισμένης κοινωνίας. Παρόλα αυτά, η πολιτεία θα πρέπει να μεριμνήσει για την πιστή επιβολή των υπόλοιπων ποινών και να ενισχύσει, όταν είναι απαραίτητο, την ισόβια κάθειρξη. Άλλωστε, η στέρηση της ελευθερίας και η αντιμετώπιση των τύψεων από την πλευρά του δράστη αποτελεί συχνά βαρύτερη τιμωρία και από τον θάνατο


191


39ο Κριτήριο Αξιολόγησης (Κείμενο) Η αυξανόμενη εγκληματικότητα στους κόλπους της δικής μας κοινωνίας αλλά και των άλλων «πολιτισμένων» κοινωνιών έφερε πάλι στο προσκήνιο το ζήτημα της επαναφοράς της θανατικής ποινής, μετά την πρόταση σημαντικής μερίδας βουλευτών. Τα επιχειρήματα πολλά, από τους υποστηρικτές και της μιας και της άλλης άποψης. Πειστικά και τα μεν και τα δε, δεν μπορούν με την πρώτη ματιά να δημιουργήσουν σε κανέναν την αίσθηση ότι τα υπέρ υπερέχουν από εκείνα που είναι κατά της θανατικής ποινής. Ανεξάρτητα από το ποια άποψη θα ασπαστεί ο καθένας μας στη δική του συνείδηση, το πρόβλημα που υπάρχει πίσω από το ζωηρά αμφισβητούμενο αυτό θέμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με εκείνο της πρόληψης και της καταστολής. Με άλλα λόγια η κοινωνία μας τι θα πρέπει άραγε να προκρίνει; Μηχανισμούς που θα προλαμβάνουν το έγκλημα και κατ’ επέκταση και το στυγερό έγκλημα προτού το κακό φθάσει στη ρίζα ή μηχανισμούς που θα οδηγούν στην καταστολή, στην τιμωρία και στον κολασμό των ενόχων, οπότε τότε θα μπορεί κανείς να μιλήσει ακόμη και για το ακραίο όριο της ποινής: τη θανατική. Φυσικά η πρώτη επιλογή προϋποθέτει κοινωνίες με μεγάλο πολιτιστικό, πολιτισμικό και ιδεολογικό επίπεδο με άριστα λειτουργούντες μηχανισμούς πρόληψης (π.χ. κοινωνικές υπηρεσίες, κέντρα εύρεσης εργασίας, κοινωνικούς λειτουργούς όχι μόνο κατ’ όνομα, ψυχιάτρους κλπ.). Που δυστυχώς δεν μπορεί να υπερηφανευτεί ότι διαθέτει η δική μας κοινωνία! Έτσι μοιραία οδηγούμεθα στη δεύτερη επιλογή κακά τα ψέματα, δηλαδή στους μηχανισμούς της καταστολής. Που επιδιώκουν να σωφρονίσουν μα συνάμα να «εξοντώσουν» τον εγκληματία. Αυτόν που στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο έρχεται σε αντίθεση με τα κοινωνικά αγαθά που προστατεύει και ποινικοποιεί η συγκεκριμένη κοινωνία μέσω της έννομης τάξης της. Στο πλαίσιο λοιπόν αυτό είναι πολύ αμφίβολο αν η κοινωνία που δεν είναι ικανή να παράγει εκείνους τους κατάλληλους μηχανισμούς πρόληψης του εγκλήματος νομιμοποιείται να φθάνει στο έσχατο μέσο της ποινικής καταστολής: στη θανατική καταδίκη. Αφαιρώντας με «ατελή» μηχανισμό καταστολής το υπέρτατο αγαθό: την ανθρώπινη ζωή! Γιατί και ο «άγιος» και ο «δολοφόνος» έχουν δικαίωμα εξίσου στη ζωή, αλλιώς παζαρεύουμε την αξία της ζωής! Δεν μπορεί η κοινωνία μας να βρει διέξοδο για νομιμοποίηση της θανατικής ποινής μέσα από κανάλια αόριστων εννοιών του τύπου «στυγερός εγκληματίας». Γιατί αν το κάνει αυτό, τότε πέφτει στην παγίδα ενός κόσμου εκδίκησης, που μας έχουν φτιάξει δυστυχώς (!) τα αδηφάγα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) ιδιαίτερα τα τηλεοπτικά καθώς και τα επονομαζόμενα reality shows, αμφίβολης προσφοράς και συνταγματικότητας! (...) Γιατί το δικαίωμα για τη ζωή δεν μπορεί να το αφαιρέσει η κοινωνία μας ούτε από τον «στυγερό εγκληματία». Αλλιώς θα ερχόταν σε αντίθεση με το Σύνταγμα (Αρθρο 2 παρ. 1 Σ):

192


«Η αξία της ανθρώπινης ζωής είναι πρωταρχική υποχρέωση του κράτους», θα ερχόταν σε αντίθεση με τον σκοπό της ποινής, που είναι ο σωφρονισμός και όχι η εκδίκηση. Και τέλος σε αντίθεση με τη διαρκή μεταφυσική αγωνία, που υπάρχει σε όλες τις θανατικές καταδίκες. Αυτή της «δικαστικής πλάνης» και δυστυχώς έχουν ως τώρα υπάρξει πολλές περιπτώσεις όπου θανατώθηκαν αθώοι. Τότε όμως πια η επανόρθωση του λάθους είναι παντελώς αδύνατη! Ας φροντίσει η κοινωνία και οι μηχανισμοί της τα ισόβια να είναι πραγματικά ισόβια! Μπορεί να βρεθούν οι μηχανισμοί, έτσι ώστε να μη χαλαρώνουν με την πάροδο του χρόνου, για να γίνονται τα τούνελ εξόδου των στυγερών εγκληματιών ύστερα από μερικά χρόνια φυλακή, στην αυτοκτονούσα κοινωνία μας. (...) Ηλίας Ν. Ηλιακόπουλος, εφημ. «Το Βήμα»

193



Για την προετοιμασία μιας εργασίας στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε μια περίληψη του κειμένου αυτού, με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου και ποια θέση φαίνεται να παίρνει τελικά ο αρθρογράφος πάνω σε αυτό; Μονάδες 11

2. Να γράψετε δύο τίτλους για το κείμενο που διαβάσατε. Τη μία φορά να κάνετε χρήση της κυριολεκτικής γλώσσας και την άλλη της μεταφορικής. Μονάδες 4

3. Να σχηματίσετε μία παράγραφο χρησιμοποιώντας τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: εγκληματικότητα, καταστολή, νομιμοποίηση, σωφρονισμός, ισόβια. Μονάδες 10

4. πρόληψη, καταστολή: Να σχηματίσετε νέες σύνθετες λέξεις, δύο από την κάθε παραπάνω λέξη, αλλάζοντας το α’ συνθετικό.

Μονάδες 4

5. Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή των παραγράφων του αποσπάσματος: «Ανεξάρτητα από ποια άποψη… μέσω της έννομης τάξης της»; Μονάδες 6

Γ.

Στο πλαίσιο μιας συζήτησης προσπαθείτε να πείσετε τους συνομιλητές σας για την κατάργηση της θανατικής ποινής και για την αντικατάστασή της από άλλα είδη ποινών. Να αναπτύξετε τα επιχειρήματά σας σε ένα δοκίμιο πειθούς 500-600 λέξεων. Μονάδες 40

194


Α παντήσεις Α. Ο αρθρογράφος διαπραγματεύεται το θέμα της επαναφοράς ή όχι της θανατικής ποινής. Αρχικά, διερωτάται αν η εγκληματικότητα μπορεί να μειωθεί με την πρόληψη ή με την καταστολή. Πιστεύει ότι η πρόληψη είναι δυνατόν να επιτευχθεί μόνο σε κοινωνίες αρκετά ανεπτυγμένες σε όλους τους τομείς, ανάπτυξη που απουσιάζει, όμως, όπως τονίζει, από τη δική μας κοινωνία. Έτσι, θεωρεί ότι απομένει μόνο η επιλογή της καταστολής του εγκλήματος με τον «σωφρονισμό» του εγκληματία μέσω της θανατικής ποινής. Βέβαια, μια κοινωνία δεν μπορεί να εκδικείται αφαιρώντας ανθρώπινες ζωές, γιατί τότε εκτός του ότι έρχεται σε αντίθεση με το Σύνταγμα, δεν μπορεί να επανορθώσει σε περίπτωση λάθους. Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, ο αρθρογράφος τελικά προτείνει να επιβάλλεται ως ποινή η ισόβια κάθειρξη, η οποία, όμως, θα έχει την ομώνυμη διάρκεια. Β1. Το θέμα του κειμένου είναι η επαναφορά ή όχι της θανατικής ποινής και η θέση του συγγραφέα είναι να μην εφαρμόζεται η θανατική ποινή, γιατί μια αναπτυγμένη κοινωνία δεν μπορεί να εκδικείται αφαιρώντας ανθρώπινες ζωές, αλλά η ισόβια κάθειρξη να είναι πραγματικά ισόβια, χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος να μετριαστεί η διάρκεια της συγκεκριμένης ποινής με την πάροδο του χρόνου. Β2. Με κυριολεκτική γλώσσα: Η θανατική ποινή δεν λύνει τα προβλήματα.

Με μεταφορική γλώσσα: Θάνατος… στη θανατική ποινή!

Β3. Μεγάλη έξαρση παρουσιάζει στη σύγχρονη εποχή η εγκληματικότητα. Παρόλο που έχουν σημειωθεί πρόοδοι σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής, όσον αφορά στην καταστολή του εγκλήματος, πολλοί είναι αυτοί που προτείνουν τη νομιμοποίηση ενός απάνθρωπου τρόπου τιμωρίας, της θανατικής ποινής. Υπάρχουν, ευτυχώς, και αυτοί που στέκονται στον αντίποδα και προτείνουν ως μέτρο για τον σωφρονισμό των εγκληματιών τα ισόβια δεσμά. Β4. πρόληψη > κατάληψη, ανάληψη

καταστολή > αποστολή, αναστολή

Β5. 3η-4η: Η φράση με άλλα λόγια είναι επεξηγηματική–διασαφητική.

4η-5η: Η λέξη φυσικά δηλώνει έμφαση–βεβαιότητα.

5η-6η: Η λέξη έτσι δηλώνει αποτέλεσμα–συμπέρασμα.


Στο ερώτημα για την θέσπιση ή την κατάργηση της θανατικής ποινής η απάντηση είναι ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα. Το δικαίωμα της ζωής κρίνεται αναφαίρετο ακόμη και στον πιο στυγνό εγκληματία αφού η ανθρώπινη φύση του υπερισχύει των πράξεών του. Η κατάργηση όμως της εσχάτης των ποινών δεν είναι σε καμία περίπτωση συνώνυμη της ατιμωρησίας.

195



- Για τα επιχειρήματα υπέρ της κατάργησης της θανατικής ποινής βλ. κριτήριο 39.

Αντικατάσταση από άλλα είδη ποινών: 1. Στις περιπτώσεις στυγερών εγκλημάτων, τα οποία προσβάλλουν όχι μόνο τον προσωπικό του καθενός κώδικα ηθικής αλλά και την ανθρώπινη φύση, οι ποινές θα πρέπει να είναι αυστηρές. Η ισόβια κάθειρξη θα πρέπει να εφαρμόζεται με την κυριολεκτική της σημασία. Σε περιπτώσεις ειδεχθούς εγκλήματος η ισόβια στέρηση της ελευθερίας είναι ικανοποιητική αν δεν εφαρμόζεται πλημμελώς. 2. Σε πολλές περιπτώσεις εγκλημάτων τα οποία δεν είναι εγκλήματα κατά της ζωής, θα πρέπει να εφαρμόζεται το μέτρο της κοινωνικής εργασίας. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει τέτοιου είδους νομικό πλαίσιο. Ωστόσο μπορεί να αποβεί ιδιαιτέρως ωφέλιμο μέτρο για τον σωφρονισμό του δράστη. 3. Αυστηρά οικονομικά πρόστιμα μπορούν να επιβάλλονται σε αντίστοιχες περιπτώσεις εγκλημάτων για την αποφυγή όμοιου αδικήματος στο μέλλον.

196

Επίλογος

Συγκεφαλαιώνοντας, ο σύγχρονος πολιτισμός των προηγμένων κρατών θα πρέπει να ευαισθητοποιηθεί ως προς την κατάργηση της θανατικής ποινής όπως ακριβώς ευαισθητοποιείται και με την κατάργηση των ανθρώπινων βασανιστηρίων αφού τα δύο αυτά είδη ποινής έχουν κοινή βάση προβληματισμού. Η συζήτηση θα πρέπει να μετατεθεί στην συστηματική πρόληψη των εγκλημάτων και όχι στην βίαιη καταστολή τους.


18. Ελευθερία

40ο Κριτήριο Αξιολόγησης Πολυπώλιο ελευθερίας Πολυπώλιο αποκαλούνται στην οικονομία οι συνθήκες εκείνες της αγοράς, όπου υπάρχει απεριόριστος αριθμός πωλητών. Πρόκειται, λοιπόν, για τη διαμετρικά αντίθετη προς το μονοπώλιο κατάσταση. Οι συνθήκες της ελευθερίας στην εποχή μας είναι ανάλογες με την έννοια ότι οι πάντες την πωλούν έναντι, φυσικά, κάποιας τιμής και άλλοι έναντι κάποιας, πάλι, τιμής την αγοράζουν. Αυτή η αγοραπωλησία της κορυφαίας ιδέας, που συναιρεί όλες τις άλλες, θέλει κάποια ανάλυση. Οι πωλητές πωλούν κάποιο είδος ελευθερίας, που δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματική και οι αγοραστές δίνουν τίμημα κάποια ίχνη πραγματικής ελευθερίας, αγοράζοντας την κατασκευασμένη. (…) Σήμερα, βέβαια, το νόημά της είναι συνθετότερο σε σύγκριση με παλιότερες εποχές. Με την έκφραση ελευθερία – άνθηση, θέλουμε να προσδιορίσουμε τα πράγματα σε μια σφαίρα ανώτερη. Εννοιολογικά, όμως, αντλώντας πάντοτε από τα πράγματα, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για ελευθερία – διεκδίκηση (κατάκτηση επιδιώξεων), για ελευθερία – αντίσταση (σε οποιαδήποτε καταπίεση), για ελευθερία - συμμετοχή (στις αποφάσεις που μας αφορούν), για ελευθερία – απελευθέρωση (από τη δουλεία των αναγκών και της άγνοιας). Όπως, επίσης, και για ελευθερία – όριο, που η υπέρβασή του βλάπτει τη συνολική ελευθερία, αφού αφαιρεί από την ελευθερία του άλλου. Καθώς πάντοτε, και σήμερα, το πρόβλημα, περισσότερο από την κατάκτησή της (σε οποιαδήποτε μορφή) είναι η διατήρησή της. Συμβαίνει λοιπόν, η ελευθερία να είναι, στο βάθος, μια συνεχής αγρυπνία. Έτσι μπορεί, αρκετές φορές, να μην την ενσαρκώνει μια κατάφαση, αλλά να τη διατηρεί μια άρνηση. Όπως για να νιώθεις ελεύθερος είναι σίγουρο ότι πρέπει να έχεις ορισμένα πράγματα, έτσι είναι επίσης σίγουρο ότι για να μην πάψεις να είσαι ότι πρέπει, ίσως, να αρνηθείς ορισμένα πράγματα. Έχοντάς τα, χάνεις κάποια άλλα, πέφτοντας συνάμα στην εξάρτηση που είναι τόσο πιο επικίνδυνη όσο είναι πιο αφανής. Τότε είναι που γίνονται επίκαιρα τα τείχη του Καβάφη. Ο λαός έχει μια περίφημη έκφραση που τη συνδέει πάντοτε με την απώλεια της ελευθερίας ή την ξεκίνησε απ’ εκεί και τη χρησιμοποιεί μεταφορικά αλλού: πιάστηκε στον ύπνο. Η αφανής εξάρτηση είναι ο μηδενισμός της εγερσιμότητας. Συνήθως θεωρούμε θάνατο της ελευθερίας μόνο το βίαιο. Βίαιο σε αντίθεση όχι με το φυσικό, αλλά με τον ανεπαίσθητο. Εκείνον που της επιφέρουμε με τα συνεχή λαβώματα, όπως συμβαίνει και με τον έρωτα. Επειδή η ελευθερία είναι ένας μεγάλος έρωτας. Τελικά διερωτώμαι αν και σήμερα όπως και πάντοτε το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας καταναλίσκεται στη διατήρηση (κατάκτηση) της ελευθερίας ή στην εναντίον της επιβουλή. Τονίζω, επιβουλή και όχι επιβολή. Επειδή η ελευθερία δεν επιβάλλεται. Όταν κάποιος την επιβάλλει, μάλλον την έχει αφαιρέσει.

197


Επειδή λοιπόν, η δύναμη από τη φύση της τείνει πάντοτε στην κατάχρηση, επειδή οι κοινωνίες μας είναι κοινωνίες λίπους που συνήθως το αποκτούν από το αίμα άλλων λαών, που δεν έχουν ακόμη ψαύσει ούτε καν την πρωτογενή ελευθερία, επειδή η τεχνική και η ευμάρεια είναι μάλλον μανδραγόρας παρά αφύπνιση, επειδή η εξάρτηση που δημιουργεί η διαφήμιση και η εγκεφαλική πλύση δεν έχει καμιά σχέση με την αγωνιστική διεκδίκηση, που καλύπτει πραγματικές ανάγκες, προκύπτει ότι η επιβουλή κατά της ελευθερίας σήμερα, είναι ευρύτερη απ’ ό,τι χθες. Επειδή διευρύνθηκε το περιεχόμενο και οι επιδιώξεις της, πολλαπλασιάστηκαν και εκείνοι που την απειλούν. Ο Γιεφτουσένκο λέει ότι όταν τελειοποιείς την κλειδαριά, τελειοποιείς και τον κλέφτη, γιατί θα επιδιώξει να ανακαλύψει μεθόδους ανάλογες προς την τελειότητα της κλειδαριάς. Αν αυτές αποτύχουν, υπάρχει πάντοτε η άσφαλτη οδός της βίας, της πιο βάναυσης και της πιο απροσχημάτιστης. Ο Λαμαρτίνος, πάλι, έλεγε ότι δηλητηριάζουμε ένα ποτήρι και όχι ένα ποτάμι. Όταν το έλεγε δεν είχε πετύχει μόνο ένα λαμπρό εύρημα. Είχε κατακτήσει και μιαν αλήθεια. Σήμερα όμως η διάψευσή του είναι τραγική. Δηλητηριάζουμε συνήθως το ποτάμι (και πραγματικά και μεταφορικά). Δηλητηριάζουμε μ’ άλλα λόγια περισσότερο την ελευθερία, επειδή και αυτή είναι περισσότερη… Παν. Φωτέας, περ. «Ευθύνη»

198



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις)

Μονάδες 25

Β.

1. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου που διαβάσατε και ποια η θέση του δοκιμιογράφου πάνω σε αυτό; Μονάδες 10

2. «Πολυπώλιο αποκαλούνται... τα τείχη του Καβάφη». Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στις παραγράφους του συγκεκριμένου αποσπάσματος; Μονάδες 6

3. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της 2ης παραγράφου: «Σήμερα, βέβαια... διατήρησή της».

Μονάδες 7

4. πολυπώλιο, συνθετότερο, παλιότερες, αντίσταση, ευμάρεια: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

5. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το κείμενο που διαβάσατε; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας κάνοντας αναφορά σε τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα του είδους αυτού στο παραπάνω κείμενο. Μονάδες 7

Γ.

Ο δοκιμιογράφος αναλύει στο κείμενο την έννοια της ελευθερίας και αναφέρεται σε κάποια είδη της. Να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην τοπική εφημερίδα, όπου θα αναφέρεστε στις μορφές της ελευθερίας που κρίνετε σημαντικότερες, καθώς και στις προϋποθέσεις απόκτησης και διατήρησης της ελευθερίας. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

199


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος πραγματεύεται το νόημα της ελευθερίας στη σύγχρονη εποχή. Αναφέρει ότι υπάρχει η αγοραπωλησία μιας ψευδούς ελευθερίας και αναλύει τις πολύπλευρες μορφές της. Επισημαίνει το ζήτημα της απόκτησης και διατήρησής της και ότι η ουσία της εμπεριέχει την στέρηση πραγμάτων. Έπειτα, προβληματίζεται με το γεγονός της έλλειψής της και την προσπάθεια να αποκτηθεί ή περισσότερο να υπάρξει αντίσταση σε αυτούς που την επιβουλεύονται. Διαχωρίζει το να επιβουλεύεται κάποιος την ελευθερία από το να την επιβάλλει, τονίζοντας ότι το δεύτερο δε συσχετίζεται καθόλου με την έννοια της ελευθερίας, και σημειώνει ότι η επιβολή της πια είναι πιο πολύπλευρη από παλιότερα. Τέλος, συμπεραίνει ότι η ελευθερία εξαιτίας του σύγχρονου μεγέθους της κινδυνεύει. Β1. Το θέμα του κειμένου είναι η ελευθερία στη σύγχρονη εποχή και η θέση του συγγραφέα είναι ότι εξαιτίας της πολυμορφικότητας της αυξάνονται πλέον και οι επιβουλές εναντίον της. Β2. 1η – 2η παράγραφος ➙ βέβαια ➙ δηλώνει βεβαιότητα (διαρθρωτική λέξη). 2η – 3η παράγραφος ➙ λοιπόν ➙ δηλώνει αποτέλεσμα, συμπέρασμα (διαρθρωτική λέξη). Β3. Η παράγραφος αναπτύσσεται με διαίρεση. Η διαιρετέα έννοια είναι η ελευθερία, στη θεματική περίοδο αναφέρεται ως το «νόημά της» (δηλ. δεν υπάρχει ακριβώς η λέξη ελευθερία, αλλά υπονοείται). Διαιρετική βάση είναι το «νόημά της» (δηλ. διαρείται ανάλογα με το νόημά της) και διαρετικά μέλη είναι η «ελευθερία – άνθηση... ελευθερία – διεκδίκηση.. ελευθερία – αντίσταση... ελευθερία – συμμετοχή... ελευθερία – απελευθέρωση... ελευθερία – όριο. Η διαίρεση είναι ενιαία συνεχής, αλλά είναι και τέλεια. Επιπλέον αναπτύσσεται και με σύγκριση-αντίθεση (σήμερα... σε σύγκριση με παλιότερες εποχές). Άρα η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Β4. πολυπώλιο ≠ μονοπώλιο αντίσταση ≠ υποταγή

συνθετότερο ≠ απλούστερο ευμάρεια ≠ πενία

παλιότερες ≠ νεότερες

Β5. Το κείμενο ανήκει στο γραμματειακό είδος τους στοχαστικού δοκιμίου. Σε αυτό κυριαρχεί ο προσωπικός τόνος (π.χ. «η ελευθερία είναι... αγρυπνία), χρησιμοποιεί μεταφορική γλώσσα (π.χ. «κοινωνίες λίπους», «τα τείχη του Καβάφη»), κάνει ελεύθερη περιδιάβαση στον κόσμο των ιδεών («Δηλητηριάζουμε... είναι περισσότερη...»). Γ. Τίτλος: Το αγαθό της ελευθερίας

200

Πρόλογος

Η ελευθερία αποτελεί ανεκτίμητο αγαθό του ανθρώπου και το πλαίσιο μέσα στο οποίο ολοκληρώνεται ως προσωπικότητα. Η πραγματική ελευθερία είναι η προϋπόθεση για να θέσει το άτομο στόχους και για να προσπαθήσει να τους πραγματοποιήσει. Είναι η προϋπόθεση για την ανάπτυξη του πνεύματος και του πολιτισμού.


Κύριο μέρος Μορφές: 1. Η εσωτερική-ηθική ελευθερία, δηλαδή η απαλλαγή του ανθρώπου από τα ταπεινά ένστικτα και τις αδυναμίες του. Για την απόκτησή της απαιτείται αυτογνωσία και αυτοκριτική. Ανάπτυξη ισχυρής βούλησης και σταθερότητα. 2. Η εθνική ελευθερία η οποία αποτελεί την προϋπόθεση για πολλές ακόμη μορφές ελευθερίας. Η ανεξαρτησία ενός κράτους εξασφαλίζει το υγιές υπέδαφος για την ανάπτυξη όλων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. 3. Η κοινωνική ελευθερία η οποία εξασφαλίζει την ισότητα, την αξιοκρατία και την ισονομία. Έτσι τα άτομα έχουν ίσες ευκαιρίες προόδου. 4. Η πολιτική ελευθερία είναι το δικαίωμα του πολίτη να συμμετέχει στην πολιτική εξουσία με το να εκλέγει και να εκλέγεται. Ελέγχει τους κυβερνώντες, υπερασπίζεται τα ατομικά του δικαιώματα και προσφέρει τις υπηρεσίες του για το κοινό συμφέρον. Προϋποθέσεις: 1. Αυτογνωσία, αυτοκριτική και αυτοκυριαρχία προκειμένου το άτομο να απαλλαγεί από τα πάθη και τις αδυναμίες του. Κανείς δεν είναι ελεύθερος αν δεν απαλλαγεί από τα ένστικτά του. 2. Διάλογος και συνεργασία. Κοινωνική αλληλεγγύη. 3. Πνευματική καλλιέργεια αλλά και κοινωνική μόρφωση. 4. Το πολίτευμα της Δημοκρατίας και η κυριαρχία του συμφέροντος του κοινωνικού συνόλου.

Επίλογος

Η επίτευξη της απόλυτης ελευθερίας δεν είναι το ζητούμενο. Περιορισμοί τίθενται από την πρώτη στιγμή της εισόδου του ανθρώπου στο κοινωνικό σύνολο όχι για την καταπάτηση της ελευθερίας του αλλά για την κατοχύρωση της ελευθερίας της δικής του και των άλλων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της προστασίας το άτομο μπορεί να ζήσει ελεύθερο από εσωτερικούς και εξωτερικούς καταναγκασμούς.

201


41ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η κατάκτηση της ελευθερίας Η ουσία της ελευθερίας έγκειται στην υπερνίκηση της αυθαιρεσίας και της τάσης του ανθρώπου να μην περιορίζει τον εαυτό του. Ο περιορισμός της ίδιας της αυθαιρεσίας ανοίγει το δρόμο προς την αναγκαιότητα της αλήθειας, που προσδιορίζει την ελευθερία. Όταν οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι, ενεργούν όχι γιατί έτσι θέλουν, αλλά γιατί είναι πεπεισμένοι για την αλήθεια και το δίκαιο. Η υπερνίκηση της αυθαιρεσίας πραγματοποιείται πάντοτε μέσα στην κοινωνία. Έτσι μπορώ να είμαι πολιτικά ελεύθερος μόνο στο βαθμό που και οι άλλοι άνθρωποι είναι ελεύθεροι. Αυτό σημαίνει ότι απόλυτη ελευθερία δεν επιτυγχάνεται ποτέ, αλλά πραγματοποιείται συνεχώς, δίχως να έχει τέρμα. Όταν αναφερόμαστε στην κοινωνική ελευθερία, μέσα στην οποία υπάγεται και η ατομική, έχουμε στο νου τα περιθώρια που υπάρχουν μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο για το άτομο να ολοκληρωθεί, δηλαδή κατά πόσο μπορεί το μεμονωμένο άτομο να διαμορφώσει βούληση και να τη μετατρέψει σε πράξη μέσα στο κοινωνικό σύνολο, χωρίς να έρθει σε αντιπαράθεση προς αυτό, ή διαφορετικά αν επιτρέπει η κοινωνική διαβίωση κάτι τέτοιο στο ξεχωριστό άτομο. Παράλληλα η ελευθερία καθορίζεται από την κοινωνική αναγκαιότητα που υπάρχει κάθε φορά. Για το άτομο που ζει σε μια καθορισμένη χρονική στιγμή είναι δύσκολο να οριοθετήσει τη δική του ελευθερία, αν πρώτα δε συνειδητοποιήσει την παρουσία και δράση της αναγκαιότητας. Επομένως εκείνη η κατάσταση, κατά την οποία η ελευθερία του ατόμου είναι προϋπόθεση για την ελευθερία των άλλων και αντίστροφα, πραγματώνεται, πλουτίζεται, ουσιώνεται μέσα στην κοινωνία. Είναι γεγονός πως οι κοινωνικές επαναστάσεις έδωσαν ώθηση στη διεύρυνση της ελευθερίας και με την παρουσία τους σηματοδότησαν ολόκληρη την εποχή που ακολούθησε. Οι αστικές επαναστάσεις του 18ου αιώνα έδωσαν το γενικό της πλαίσιο. Κατάργησαν τις διακρίσεις που επί αιώνες αποτέλεσαν αφορμές κοινωνικής διαμάχης και υποβίβαζαν την ανθρώπινη οντότητα. Έθεσαν τους ανθρώπους σε κοινή βάση, μίλησαν για καθολική παιδεία, υλοποίησαν την πολιτική ελευθερία κάνοντας αναφορά για ατομικά δικαιώματα και εφάρμοσαν το δημοκρατικό πολίτευμα. Στη σημερινή βέβαια εποχή υπάρχουν ορισμένα καινούρια στοιχεία, που προστιθέμενα στα ήδη υπάρχοντα, ολοκληρώνουν την ελευθερία του καιρού μας. Κι αυτά είναι: η δίκαιη κατανομή του πλούτου, η καθολική παιδεία, η παροχή ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων και η ισοτιμία των δύο φύλων. Δηλαδή χαρακτηριστικά στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης. Εφόσον λοιπόν ελευθερία είναι εκείνη η κατάσταση, κατά την οποία το άτομο υφίσταται τους λιγότερο δυνατόν καταναγκασμούς, σήμερα αυτή υλοποιείται στην προσπάθεια μείωσης των αναγκαιοτήτων που την περιορίζουν και στον αγώνα για μεγαλύτερη δυνατότητα αυτενέργειας και αυτεξούσιου από το μεμονωμένο άτομο του κοινωνικού συνόλου. Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλος

202



Στο πλαίσιο μιας συζήτησης για την ελευθερία στην τάξη σας, διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενό του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Να αναπτύξετε με 80-100 λέξεις το νόημα της παρακάτω άποψης του συγγραφέα: «Έτσι μπορώ να είμαι πολιτικά ελεύθερος μόνο στο βαθμό που και οι άλλοι άνθρωποι είναι ελεύθεροι. Αυτό σημαίνει ότι απόλυτη ελευθερία δεν επιτυγχάνεται ποτέ, αλλά πραγματοποιείται συνεχώς, δίχως να έχει τέρμα». Μονάδες 11

2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στις παραγράφους του παρακάτω αποσπάσματος: «Η υπερνίκηση της αυθαιρεσίας… ουσιώνεται μέσα στην κοινωνία».

Μονάδες 6

3. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της 6ης παραγράφου: «Στη σημερινή βέβαια εποχή… στοιχεία κοινωνικής δικαιοσύνης»; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5

4. Ποιο είδος συλλογισμού χρησιμοποιείται στην 5η παράγραφο του κειμένου: «Είναι γεγονός πως οι κοινωνικές επαναστάσεις… το δημοκρατικό πολίτευμα»; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 5

5. α) προσδιορίζει, υπάγεται, βούληση, πραγματώνεται, υφίσταται: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 5

β) σηματοδοτώ, καθολική, υλοποιώ: Να αναλύσετε τις παραπάνω λέξεις στα συνθετικά τους.

Μονάδες 3

Γ.

Συμμετέχοντας σε μια εκδήλωση με θέμα την καταπάτηση των ελευθεριών του ατόμου, καλείστε να διαμορφώσετε μια γραπτή εισήγηση, στην οποία θα πραγματεύεστε τους κινδύνους που διατρέχουν τα διάφορα είδη ελευθερίας στις μέρες μας καθώς και τις ωφέλειες που μπορεί η ελευθερία να παράσχει στο άτομο αλλά και στο κοινωνικό σύνολο. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

203


Α παντήσεις Α. Οι άνθρωποι κατακτούν την ελευθερία τους, όταν περιορίζουν την αυθαιρεσία και αναζητούν την αλήθεια και το δίκαιο. Για να είναι κάποιος πολιτικά ελεύθερος πρέπει να είναι και οι γύρω του ελεύθεροι, αφού η ελευθερία πραγματώνεται μέσα στο πλαίσιο μιας κοινωνίας, όπου ο καθένας ενδιαφέρεται να μην θίξει τα ατομικά δικαιώματα του άλλου. Βέβαια, ως έννοια η ελευθερία έγινε πιο ευρεία με τις αστικές επαναστάσεις, οπότε καταργήθηκαν οι κοινωνικές διακρίσεις, καθιερώθηκε η καθολική παιδεία, η πολιτική ελευθερία και το δημοκρατικό πολίτευμα. Από τότε μέχρι σήμερα έχει διευρυνθεί ακόμη περισσότερο με την προσθήκη νέων στοιχείων, όπως η ισότητα των δύο φύλων, και με τις προσπάθειες που γίνονται, ώστε να δρα το άτομο αυτεξούσια και χωρίς περιορισμούς. Β1. Ο άνθρωπος ως μέλος μιας κοινωνίας απαιτεί να δρα ως ελεύθερος πολίτης και να προασπίζεται τα δικαιώματά του. Ταυτόχρονα, όμως, πρέπει να σέβεται και τους γύρω του. Έτσι, η ελευθερία του πρέπει να έχει κάποια όρια που να εκτείνονται μέχρι το σημείο που δεν βλάπτουν την ελευθερία των άλλων. Βέβαια, έχοντας κάποιος το αυτεξούσιο των πράξεών του δεν σημαίνει ότι έχει κατακτήσει την απόλυτη ελευθερία, γιατί η κοινωνία μέσα στην οποία πραγματώνεται η ελευθερία είναι ένας ζωντανός οργανισμός που διαρκώς μεταβάλλεται• άρα, μεταβάλλονται και οι ανάγκες και τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των μελών της. Β2. 2η παράγραφος: Η κατάκτηση της απόλυτης ελευθερίας μέσα σε μια κοινωνία δεν είναι κάτι το στατικό, αλλά πραγματώνεται συνεχώς.

3η παράγραφος: Η πραγματοποίηση της κοινωνικής ελευθερίας του ατόμου συντελείται με τον παράλληλο σεβασμό της ελευθερίας των άλλων.

4η παράγραφος: Η πραγμάτωση της ελευθερίας μέσα στην κοινωνία συνίσταται στην εκάστοτε αναγκαιότητα που υπάρχει.

Β3. Αναπτύσσεται με παραδείγματα, γιατί δίνονται παραδείγματα των καινούριων στοιχείων που ολοκληρώνουν την ελευθερία του καιρού μας, και αυτά είναι: η δίκαιη κατανομή του πλούτου, η καθολική παιδεία, η παροχή ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων και η ισοτιμία των δύο φύλων. Β4. Χρησιμοποιείται ο παραγωγικός συλλογισμός. Στην αρχή δίνεται το γενικό: οι κοινωνικές επαναστάσεις διεύρυναν την ελευθερία, και στη συνέχεια το ειδικό, δηλαδή οι συγκεκριμένες μορφές ελευθερίας που επικράτησαν. Β5. α) προσδιορίζει = καθορίζει, υπάγεται = ανήκει, βούληση = θέληση, πραγματώνεται = πραγματοποιείται, υφίσταται = ανέχεται.

204

β) σηματοδοτώ < σήμα + δίνω, καθολική < κατά + ολικός, υλοποιώ < ύλη + ποιώ.



η ελευθερία σε όλες τις μορφές της όσο κι αν θεωρείται αυτονόητο προνόμιο της προηγμένης κοινωνίας, απειλείται όχι μόνο στα πλαίσια της χώρας αλλά και της ευρύτερης διεθνούς κοινότητας. Η ελευθερία δεν αποτελεί πάντα κατοχυρωμένο δικαίωμα αλλά μπορεί να αποβεί ιδιαιτέρως εύθραυστη.

Κύριο μέρος Κίνδυνοι: 1. Ο εφησυχασμός της κοινής γνώμης σχετικά με τα πολιτικά ζητήματα. Υποχωρεί η Δημοκρατία. Το «τίμημα» ελευθερίας είναι η ακατάπαυστη επαγρύπνηση για αυτήν. 2. Ο υλικός ευδαιμονισμός και ο υλισμός υποδουλώνουν το άτομο σε υλικές απολαύσεις οι οποίες συχνά είναι πλαστές. Η κυριαρχία της μηχανής και η θεοποίησή της μετέτρεψαν τον άνθρωπο σε θύμα της. 3. Οι οικονομικές ανισότητες εμποδίζουν ένα μεγάλο τμήμα των ανθρώπων να εξασφαλίσει τις κατοχυρωμένες ελευθερίες του. 4. Η πολιτική προπαγάνδα και η κατευθυνόμενη πληροφόρηση παθητικοποιεί το άτομο και καταστρατηγεί τις πολιτικές του ελευθερίες. Ωφέλειες: 1. Παρέχει τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Αναπτύσσονται οι επιστήμες, οι τέχνες αλλά και τα επαγγέλματα. Απελευθερώνονται οι πνευματικές δυνάμεις του ανθρώπου. 2. Εξασφαλίζει συνθήκες ισονομίας και ισοπολιτείας ενώ ταυτόχρονα εδραιώνει το δημοκρατικό πολίτευμα. 3. Απαλλάσσει το άτομο από τον φόβο, τις δεισιδαιμονίες και τα κατώτερα ένστικτα. 4. Εδραιώνει την ειρήνη και τονώνει την φιλία μεταξύ των λαών.

Επίλογος

Ανακεφαλαιώνοντας, απέναντι στους σύγχρονους μηχανισμούς της ανελευθερίας, ο άνθρωπος απαιτείται να αντιπαρατάξει μία σταθερή στάση μαχητικότητας. Οφείλει να μην υποδουλώνεται στους περιορισμούς, τους οποίους συχνά θέτει ο ίδιος, ώστε η ελευθερία να μην αποτελεί έναν κενό νοήματος ισχυρισμό αλλά κατάκτηση


205


19. Παράδοση

42ο Κριτήριο Αξιολόγησης «Η γνώση του παραδοσιακού πολιτισμού ενός λαού αποτελεί μέρος της αυτογνωσίας του» Συνέντευξη της δ/ντριας του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών Κατερίνας Πολυμέρου-Καμηλάκη στην Κατερίνα Μυλωνά [...] Η «παράδοση», όπως είναι γνωστό, περιλαμβάνει ό,τι «παραδίδεται» από γενιά σε γενιά και ενσωματώνεται στην κοινωνική μνήμη μέσω διαφόρων μηχανισμών κοινωνικοποίησης, δηλαδή μέσω της παιδείας, της ψυχαγωγίας και της εν γένει δημοσιοποίησης, της κοινωνικής ένταξης στον ιδιωτικό και στον δημόσιο χώρο, μέσα από διαχρονικές βιωματικές διαδικασίες. Δεν πρόκειται, λοιπόν, όπως συχνά έχει χαρακτηρισθεί, για μια ρομαντική επιστροφή στο παρελθόν, το οποίο συχνά αναλογιζόμαστε με νοσταλγία. Πρόκειται για ζωντανό οργανισμό, ο οποίος εμπλουτίζεται αργά αλλά σταθερά από την τεχνολογία και τον πολιτισμό των ξεχωριστών ατόμων – «τον ανώτερο», όπως συνηθίζουμε να τον λέμε, αφομοιώνοντας ό,τι είναι χρηστικό. Βεβαίως ό,τι ενσωματώνεται στον παραδοσιακό πολιτισμό δεν είναι πάντοτε χρήσιμο. Το βέβαιο είναι ότι η αργή αλλά σταθερή διαδικασία ένταξης εξωτερικών επιρροών στον παραδοσιακό πολιτισμό εξασφάλιζε κατά το παρελθόν την μακρά συνέχεια σε μικρότερες χωρικές ενότητες και την κοινότητα θεμελιακών γνωρισμάτων πού αντανακλούν την υποταγή στη φύση και τον περιορισμό στο αναγκαίο και απαραίτητο, το χρηστικό που συνήθως ήταν και χρήσιμο. Οι καινοτομίες και οι επιρροές αφομοιώνονταν σε μια βαθιά ριζωμένη και καταξιωμένη σε ιστορικογεωγραφικά πλαίσια πολιτισμική ενότητα, και οι εκδηλώσεις της ζωής αποκτούσαν και διατηρούσαν για καιρό ευδιάκριτη πολιτισμική ταυτότητα. Αυτή η συνέχεια υπήρξε, με την διάχυση της πληροφορίας πέρα από συμβατικά όρια, το μεγαλύτερο θύμα της παγκοσμιοποίησης, σιωπηρά στην αρχή και εμφανέστερα αντιληπτό, όταν οι παραδοσιακές δομές αποδιοργανώθηκαν και οι προσπάθειες επιστροφής έλαβαν τον χαρακτήρα της νοσταλγίας και της ρομαντικής επιστροφής στη «χαμένη αθωότητα» της παραδοσιακής ζωής. Η ενσωμάτωση των νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων στον κορμό των παραδοσιακών πολιτισμών και η προβολή όσων στοιχείων προωθούν πανανθρώπινες, διαχρονικές-παραδοσιακές αξίες, θα φέρουν ενδεχομένως την ισορροπία η οποία έχει κλονισθεί κάτω από το καταιγιστικό βάρος των ετερόκλητων «αλλότριων» πολιτιστικών αγαθών που συνωστίζονται με την ευκολία της επικοινωνίας πάνω στο παραδοσιακό υπόβαθρο των πολιτισμών. Αυτό σημαίνει ότι και η σχέση μας με την παράδοση θα καταξιωθεί μέσα από μια σοβαρή συζήτηση και μελέτη για την αξία της για το παρόν και το μέλλον κάθε τόπου. Με αυτά τα δεδομένα προκύπτουν αδυναμίες δημιουργίας συγκεκριμένης ταυτότητας στους συγχρόνους πολιτισμούς των επιμέρους πληθυσμών, στους οποίους τα κύρια χα-

206


ρακτηριστικά διαμορφώνονται από την επικράτηση των ισχυρότερων παγκοσμιοποιημένων στοιχείων. Η παράδοση και ιδιαίτερα η λαϊκή παράδοση είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει γενιές νεοελλήνων από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους και εξής. Το γεγονός ότι, όταν αναφερόμαστε στο λαϊκό πολιτισμό, είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε μια σειρά από διευκρινίσεις και αποκαταστάσεις, για το τι είναι παράδοση και ποιά είναι η σχέση της με την συντήρηση είναι χαρακτηριστικό της σημασίας που της αποδίδεται συνήθως. Υπήρξαν περίοδοι στην πρόσφατη ιστορία μας κατά τις οποίες ο παραδοσιακός ή λαϊκός πολιτισμός σήμαινε παραμονή σ’ ένα μουσειακό τρόπο ζωής, που δεν εξελίσσεται και αντιστρατεύεται την πρόοδο. Σήμερα, τουλάχιστον σε επίπεδο θεωρητικής προσέγγισης, ο λαϊκός πολιτισμός αντιμετωπίζεται ως μέρος της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο λαϊκός πολιτισμός θεωρώ ότι αποτελεί ζωντανό οργανισμό, που εξελίσσεται και αφομοιώνει στοιχεία από τον σύγχρονο κάθε φορά πολιτισμό, τεχνικό και πνευματικό. Έτσι δεν είναι η Λαογραφία η επιστήμη του παρελθόντος, δεν είναι ιστορία. Ασχολείται με την καθημερινή ζωή του λαού, τις δοξασίες του, τη διασκέδασή του, τις απόψεις του για τον κόσμο. Η μνήμη μας έχει σχέση με την παράδοση, η οποία εξακολουθεί να έχει νόημα, όταν ανανεώνεται διαρκώς με νέα στοιχεία. Ό,τι αφορά στην παράδοση δεν είναι απαραίτητα διατηρητέο. Αλλά αυτό θέλει πολύ συζήτηση. Η γνώση του παραδοσιακού πολιτισμού ενός λαού, αποτελεί ζωντανό μέρος της ζωής του και της αυτογνωσίας του. Με τις καταβολές από το παρελθόν πρέπει να εμβολιάζεται το παρόν του, για να διατηρήσει και μεταξύ των λαών του κόσμου την εθνική του ταυτότητα και πολιτισμική ιδιαιτερότητα. Κατερίνα Πολυμέρου-Καμηλάκη, εφημ. «Πατρίς», 17-10-2009

207


Ε ρωτήσεις Α. Β.

Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις

Μονάδες 25

1. εμπλουτίζεται, αφομοιώνονταν, ετερόκλητων, καταβολές, παραμονή: να γράψετε δύο τουλάχιστον συνώνυμα των λέξεων.

Μονάδες 5

2. «παράδοση», «παραδίδεται», «τον ανώτερο», «χαμένη αθωότητα», «αλλότριων»: ποιος ο σκοπός της χρήσης εισαγωγικών στους προηγούμενους όρους. Μονάδες 2

3. «η οποία εξακολουθεί να έχει νόημα», «που δεν εξελίσσεται και αντιστρατεύεται την πρόοδο», «Ό,τι αφορά στην παράδοση»: ποιος ο ρόλος των αναφορικών προτάσεων; Μονάδες 3

4. «Η παράδοση … πολιτιστικής κληρονομιάς»: ποια η δομή της παραγράφου; (Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας) Μονάδες 5

5. Σε μία παράγραφο 80 περίπου λέξεων να παρουσιάσετε τη σχέση αντίθεσης ανάμεσα στην προσκόλληση στις παραδόσεις και στην εποικοδομητική αξιοποίησή τους στο παρόν. Μονάδες 10

6. «Ο λαϊκός πολιτισμός … διατηρητέο»: ποια μέθοδο πειθούς χρησιμοποιεί η ομιλήτρια στην παράγραφο;

Μονάδες 10

Γ.

«Η γνώση του παραδοσιακού πολιτισμού ενός λαού, αποτελεί ζωντανό μέρος της ζωής του και της αυτογνωσίας του. Με τις καταβολές από το παρελθόν πρέπει να εμβολιάζεται το παρόν του, για να διατηρήσει και μεταξύ των λαών του κόσμου την εθνική του ταυτότητα και πολιτισμική ιδιαιτερότητα». Με αφετηρία το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η ομιλήτρια να γράψετε ένα λόγο 600 λέξεων, τον οποίο θα εκφωνήσετε σε σχολική εκδήλωση με θέμα «Παράδοση και Πρόοδος». Στο λόγο σας θα εκθέσετε τις περιπτώσεις, στις οποίες η παράδοση γίνεται ανασταλτικός παράγοντας για ένα λαό αλλά και πώς πιστεύετε ότι μπορεί να συμβιβαστεί ο σεβασμός στην παράδοση με την ανάγκη της προόδου. Μονάδες 40

208


Α παντήσεις Α. Στη συνέντευξη η ομιλήτρια αναλύει την αξία της παράδοσης για την ύπαρξη ενός λαού και τη συνδέει με τη διατήρηση της εθνικής του ταυτότητας. Πρώτιστα την προσδιορίζει μέσα από την ενσωμάτωσή της σε μηχανισμούς κοινωνικοποίησης κι έπειτα επισημαίνει ότι αυτή εμπλουτίζεται διαρκώς. Αναφέρει ότι όσα στοιχεία εντάσσονται στη ζωή της κοινωνίας εξασφαλίζουν την πολιτιστική της συνέχεια. Επισημαίνει ότι στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης η παράδοση έλαβε τη μορφή της προσκόλλησης στο παρελθόν από το φόβο ξένων επιρροών. Θεωρεί ότι η εθνική ταυτότητα κάθε λαού πλήττεται από την κυριαρχία των ισχυρότερων και αναφέρει την ταύτιση του λαϊκού πολιτισμού με τη στασιμότητα. Πιστεύει ότι η παράδοση δεν είναι στατική και αποκτά περιεχόμενο, όταν ανανεώνεται. Συσχετίζει την παράδοση με το παρόν και το μέλλον ενός λαού, αλλά και την εθνική του ιδιαιτερότητα. Β1. εμπλουτίζεται = συμπληρώνεται, ενισχύεται / αφομοιώνονταν = απορροφούνταν, ενσωματώνονταν / ετερόκλητων = ποικίλων, διαφορετικών / καταβολές = ρίζες, βάσεις / παραμονή = στασιμότητα, παύση Β2. Με τη χρήση των εισαγωγικών στο κείμενό του η ομιλήτρια ενδυναμώνει το περιεχόμενο των όρων δίνοντας έμφαση σε αυτούς. • «παράδοση»: Για να αναφέρει τον όρο και να τον χρησιμοποιήσει με έμφαση. • «παραδίδεται»: Για να αποσαφηνίσει το περιεχόμενο ειδικού όρου όπως ακριβώς ορίζεται. • «τον ανώτερο»: Για να αποδώσει την απόχρωση του νοήματος του όρου • «χαμένη αθωότητα»: Για να αποδώσει το μεταφορικό περιεχόμενο του όρου • «αλλότριων»: Για να αποδώσει την απόχρωση του νοήματος του όρου και να αποσαφηνίσει με έμφαση το περιεχόμενό του. Β3. «η οποία εξακολουθεί να έχει νόημα»: αναφορική ονοματική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία «οποία» και είναι εξαρτημένη από τον όρο «παράδοση» της κύριας πρότασης. Χρησιμοποιείται ως ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός.

«που δεν εξελίσσεται και αντιστρατεύεται την πρόοδο»: αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εισάγεται με το αναφορικό «που». Εξαρτάται από τον όρο «μουσειακό τρόπο ζωής», τον οποίο συμπληρώνει αναγκαία, ώστε να αποσαφηνιστεί το περιεχόμενό του. Για το λόγο αυτό δεν τίθεται κόμμα πριν από αυτήν.

«Ό,τι αφορά στην παράδοση»: ελεύθερη ονοματική αναφορική πρόταση. Εισάγεται με το αναφορικό «ό,τι» και έχει συντακτικό ρόλο υποκειμένου στο ρήμα της κύριας πρότασης «δεν είναι».

Β4. Θεματική περίοδος: Η παράδοση … εξής. Εισάγεται ο προβληματισμός της ομιλήτριας, το θέμα της παραγράφου. Λεπτομέρειες: Το γεγονός … πρόοδο. Παρατίθενται στοιχεία αποσαφήνισης της σχέσης του λαϊκού πολιτισμού με την παράδοση και αποσαφηνίζεται η διαφορά της από το μουσειακό παράγοντα οπισθοδρόμησης και παρεμπόδισης της προόδου. Κατακλείδα: Σήμερα … κληρονομιάς. Ολοκληρώνεται νοηματικά η παράγραφος

209

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης με την επισήμανση ότι ο λαϊκός πολιτισμός είναι μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς. Β5. Σε πολλές κοινωνίες παρατηρείται έντονο το φαινόμενο της προσκόλλησης στο παρελθόν και της στείρας θεώρησης των παραδόσεων. Πρόκειται για μουσειακά και θνησιμαία στοιχεία, χωρίς όμως αυτά να προσαρμοστούν στις ανάγκες του παρόντος. Ουσιαστικά η παράδοση λειτουργεί ως ανάμνηση αλλά όχι ως αφετηρία προόδου. Αντίθετα, όμως με κάθε συντηρητική και αναφομοίωτη πτυχή των παραδόσεων λειτουργούν τα δυναμικά χαρακτηριστικά τους, τα οποία προέρχονται από τη συσσωρευμένη πείρα των προγόνων. Ό,τι δηλαδή έχει διασωθεί από το παρελθόν μετά από αξιολόγηση και μέσα από το πρίσμα της δημιουργικής ενσωμάτωσης γίνεται κτήμα των νεοτέρων γενεών. Έτσι η παράδοση μετατρέπεται σε ασφαλή οδηγό για το μέλλον. Β6. Η ομιλήτρια χρησιμοποιεί την επίκληση στη λογική. Σκοπός της είναι να πείσει το ακροατήριο – αναγνώστες της συνέντευξης για τις απόψεις της. Η θέση της, η οποία αποτελεί προσωπική άποψη με τη χρήση α’ προσώπου «θεωρώ», διατυπώνεται στην αρχή της παραγράφου (Ο λαϊκός πολιτισμός … πνευματικό) και ενισχύεται με τη διατύπωση πρώιμου συμπεράσματος, το οποίο λειτουργεί ως αφετηρία για την άρση θέσεως (Έτσι … ιστορία) και χρησιμοποιεί παραδείγματα ως λεπτομέρειες (Ασχολείται … τον κόσμο) για να τεκμηριώσει την τεκμηριώσει (η Λαογραφία και η Ιστορία δεν είναι οι επιστήμες του παρελθόντος). Το κύριο επιχείρημά της (Η μνήμη μας έχει σχέση με την παράδοση, η οποία εξακολουθεί να έχει νόημα) αναδεικνύει την παράδοση ως το φορέα μνήμης υπό την προϋπόθεση ότι (ανανεώνεται διαρκώς με νέα στοιχεία). Καταλήγει στο συμπέρασμα (Ό,τι αφορά στην παράδοση δεν είναι απαραίτητα διατηρητέο). Γ. Πρόλογος


πολλοί υποστηρίζουν ότι η παθητική προσκόλληση στην παράδοση είναι μοιρολατρία, ενώ ο σεβασμός στην παράδοση σημαίνει ενίσχυση των προοδευτικών τάσεων του συλλογικού βίου. Μια κοινωνία προοδεύει όχι όταν απορρίπτει το παρελθόν της, αλλά όταν ενσκήπτει με σεβασμό πάνω από αυτό, όταν το χρησιμοποιεί για να παραδειγματίζεται στο παρόν και να προχωρά με ασφάλεια στο μέλλον. Συχνά, όμως η προγονολατρεία κάνει την εμφάνισή της και παρεμποδίζει τη δημιουργική αφομοίωση των παραδεδομένων στοιχείων ζωή άρα αναστέλλει και την πρόοδο.

Κύριο μέρος Ερώτημα α’: Πότε η παράδοση αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την πρόοδο της κοινωνίας. 1. όταν απαρτίζεται από αναχρονιστικά θνησιμαία στοιχεία του παρελθόντος, τα οποία είναι ασυμβίβαστα με τις ανάγκες του παρόντος, 2. όταν καταντά προγονοπληξία, δηλαδή πείσμα, φανατισμός, άγονη άρνηση κάθε νεωτερισμού και εμμονή στους τρόπους ζωής του παρελθόντος, (το έργο των προγόνων δεν αξιοποιείται αλλά περισσότερο αποτελεί αφετηρία για έπαρση και στείρα καυχησιά), 3. όταν είναι τυφλή μίμηση, άγονη και στείρα ανάμνηση του παρελθόντος,

210

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης 4. όταν προκαλεί την επανάπαυση και την οκνηρία και αποτελεί τροχοπέδη στην ανοδική πορεία του έθνους, άρα οδηγεί στην οικονομική τελμάτωση και στην κοινωνική νάρκωση, 5. όταν συνθλίβει το πνεύμα, συντρίβει και αποκοιμίζει την αγωνιστική διάθεση. Ερώτημα β’: Πώς μπορεί να συμβιβαστεί ο σεβασμός στην παράδοση με την ανάγκη της προόδου; 1. Αληθινή δημιουργία είναι ο συνδυασμός του παλιού με το νέο. Το παρελθόν επιβιώνει, ενώ το παρόν τροφοδοτείται με την πείρα του παλαιού. 2. Η παράδοση πρέπει να είναι συντελεστής πολιτιστικής ανάπτυξης και όχι τροχοπέδη, φραγμός της προόδου, γιατί στην περίπτωση αυτή επικρατούν τα αναχρονιστικά στοιχεία, τα οποία ανακόπτουν την ενδογενή τάση της κοινωνίας να εξελιχθεί και να προσαρμοστεί στις ανάγκες του παρόντος. 3. Η σύζευξη παράδοσης και προόδου θα ανανεώσει τη ζωή μιας κοινωνίας και τα κληροδοτούμενα στοιχεία του παρελθόντος θα παραδειγματίσουν τις νεώτερες γενεές, ώστε να πορευτούν με ασφάλεια προς την ευημερία. 4. Η συλλογική ζωή των ανθρώπων δεν ξεκινά σε κάθε εποχή από την αρχή, βασίζεται στο παρελθόν για να λάβει μια συγκεκριμένη μορφή στο παρόν, άλλοτε ριζικά διάφορη από αυτή του παρελθόντος άλλοτε κοντά σε αυτήν. 5. Όσα στοιχεία του παρελθόντος μπορούν να προσαρμοστούν στο παρόν και να ενεργοποιηθούν για χάρη της προόδου και της κοινωνικής ευτυχίας να διατηρηθούν, τα υπόλοιπα θα παραμείνουν ανενεργά συνήθως με επετειακή, εορταστική μορφή. 6. Η εθνική ταυτότητα ενός λαού μεταβάλλεται και προσαρμόζεται στις ανάγκες της εποχής. Τίποτε δεν είναι δεδομένο ότι θα διατηρηθεί ή θα απορριφθεί. 7. Με την αλληλοκατανόηση και το πνεύμα της συνεργασίας θα συνταιριάσουν οι παλαιότεροι και οι νέοι το παρελθόν με το παρόν.

Επίλογος

H παράδοση και η πρόοδος είναι δύο ρεύματα, τα οποία συνθέτουν την πνευματική ζωή μίας κοινωνίας, ώστε αυτή να οδηγηθεί στην ευημερία και στη συλλογική ευτυχία. Όταν συντηρείται το κατακτημένο, το παραδοσιακό, τότε δε γίνεται ομαλά η μετάβαση από το καθιερωμένο στο προοδευτικό. Βέβαια, όταν λείπει η ορμή προς το νέο, τότε η κοινωνική ζωή αποτελματώνεται. Επομένως η παράδοση και η πρόοδος τροφοδοτούν κάθε μορφή ζωής.

211


43ο Κριτήριο Αξιολόγησης (Κείμενο) Ο άνθρωπος είναι μια δέσμη μνήμες. Ό,τι είμαστε, εν πολλοίς, είναι ό,τι ζήσαμε. Μέσα μας υπάρχουν πρόσωπα που αγαπήσαμε και γεγονότα που μας σημάδεψαν. Το παρελθόν, ως γραμματικός χρόνος, δηλώνει όσα έχουν συντελεσθεί. Ως βίωμα, όμως, είναι, δια της μνήμης, πάντοτε παρόν. Δεν μας αρκούν μόνον οι ζωντανοί. Για να είμαστε, πραγματικά, ζώντες και για να έχει νόημα η ύπαρξή μας, πρέπει να μιλάμε, όπως λέει ο Σεφέρης, με τους προϋπάρξαντες. Αυτό μας βαραίνει πολύ. Οι προϋπάρξαντες δεν ήταν μόνο άτομα, που έζησαν τον βίο τους και απεβίωσαν κατά τον φυσικό νόμο. Αυτοί οι άνθρωποι είχαν σάρκα και οστά και έχυσαν ιδρώτα πολύ και αίμα πολύ, για να γεωργήσουν το ανθρώπινο πεδίο, έτσι ώστε να δύναται να καρποφορεί για τους διαδόχους. Με τα χέρια και το πνεύμα τους δημιούργησαν έναν πολιτισμό, που είναι ταμείο απ’ όπου όλοι διαρκώς εκταμιεύουμε. Δεν υπάρχει τίποτε ως έτυχεν, τίποτε δεν υπάρχει ως δεδομένο. Πίσω και από το πιο ασήμαντο ανθρώπινο δημιούργημα υπάρχει μια ιστορία, υπάρχει μια αρχή και μια πορεία, που μπορεί να εκβάλλει στο παρόν, αλλά σίγουρα ανάγεται στο παρελθόν και πορεύεται προς το μέλλον. Η μνήμη δίνει αυτή τη συνέχεια, ενοποιώντας τον χρόνο. Είναι η χρυσόσκονη που τα ατομικά τα ενώνει σε καθολικά και δομεί τα προηγηθέντα ως θεμέλια, για να τεθούν με σιγουριά τα παρόντα. Μπορεί, υπερφίαλα, ο καθένας δημιουργός να νομίζει πως αρχή και τέλος υπάρχει το δικό του έργο, όμως και το πιο ριζοσπαστικό έργο, αν φυσικά είναι ανθρώπινο, έχει τους προγόνους του. Κάποιοι, πριν απ’ αυτόν, κατέθεσαν τις ευαισθησίες τους, είτε στη γλώσσα είτε στο χρώμα είτε στη γραμμή και τον όγκο κι έτσι συναρθρώθηκε το οικοδόμημα του πολιτισμού. Προκειμένου δε περί εθνικού πολιτισμού είναι εντελώς παράλογο να φανταστούμε πως ξαφνικά σπαρθήκαμε από ένα αόρατο χέρι σε μιαν ανώνυμη και έρημη χώρα κι αρχίζουμε εμείς να την μεταβάλλουμε σε πολιτισμικό λιβάδι. Το λιβάδι, σπάρθηκε από γενεές γενεών και καρποφόρησε. Μπορεί, στης ιστορίας τα γυρίσματα, το γρασίδι να φαίνεται πως εξαφανίζεται • όμως αυτό υπάρχει, γιατί κάτω από την επιφάνεια υπάρχει το βάθος και το βάθος είναι αείζωον. Ξηραίνονται τα φύλλα και τα κλαριά• μένουν οι ρίζες κι αυτές αέναα παράγουν καινούριες μορφές πολιτισμού με τα βασικά χαρακτηριστικά της εθνικής παρακαταθήκης. Αν νομίζουμε ότι δημιουργούμε εκ του μηδενός, χειραγωγούμε τη δική μας δημιουργία στο θάνατο. Γιατί το δικό μας έργο δεν το καταθέτουμε στο εθνικό ταμείο, το μόνο φερέγγυο της διαιώνισής του, αλλά το αφήνουμε έκθετο για να εξατμισθεί σε χρόνο βραχύ, όπως εξανεμίζεται ο αφρός της θάλασσας. Αλλά δεν είναι μονάχα τα έργα των χεριών και του πνεύματος, που συγκολλιούνται από τη μνήμη. Είναι, κυρίως, η ίδια μας η ύπαρξη. Μπορεί η προσωπική ύπαρξη να είναι μοναδική και ανεπανάληπτη. Όμως, αυτή η ύπαρξη έχει γεννήτορες, έχει ανιόντες. Αν απαλείψουμε αυτούς όλους, τεμαχίζουμε τη συνέχεια του μυστηρίου της ζωής, όχι βέβαια της ατομικής, αλλά

212


της διαιώνιας που βυθίζεται στα απύθμενα βάθη του χρόνου. Με τον τρόπο μας πληγώνουμε χωρίς φρόνηση αυτή τη ζωή. Τη ζωή δεν μπορεί να την σκοτώσουμε• είναι προορισμένη να πορεύεται προς την αιωνιότητα μέχρι τη συντέλεια των αιώνων. Αυτή η συντέλεια είναι το μέγα μυστήριο και δεν είναι στα χέρια μας ούτε να την τερματίσουμε ούτε να την διαιωνίσουμε. Αυτή ευρίσκεται στα χέρια του Θεού. Σήμερα οι άνθρωποι είναι αμνήμονες. Αρέσκονται στη λάμψη του παρόντος. Αυτή η λάμψη τους εμποδίζει να καταβυθισθούν στο βάθος του παρελθόντος και καλύπτει τα άδηλα πεδία του μέλλοντος. Οι αμνήμονες άνθρωποι εγκιβωτίζονται στην απόλυτή τους μοναξιά. Δεν έχουν εταίρους ούτε τους τεθνεώτες ούτε τους ζώντες. Είναι στείροι και απ’ αυτούς δε θα γεννηθούν τέκνα πνευματικά. Μένουν μόνοι στη μοναξιά τους και στον ανεδαφικό και άγονο εγωισμό τους. Να είναι άραγε, και τούτο ένα από τα φιλοδωρήματα, που επεδαψίλευσε στο σύγχρονο άνθρωπο η μορφή που πήρε ο πολιτισμός στις μέρες μας; Κ. Πλησής

213



Για την προετοιμασία του επόμενου τεύχους του σχολικού περιοδικού, που θα περιέχει αφιέρωμα στην παράδοση, διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψή του, η οποία θα δημοσιευθεί στο παραπάνω περιοδικό. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Να αναπτύξετε σε 70-80 λέξεις το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος του κειμένου: «Σήμερα οι άνθρωποι είναι αμνήμονες. Αρέσκονται στη λάμψη του παρόντος. Αυτή η λάμψη τους εμποδίζει να καταβυθισθούν στο βάθος του παρελθόντος και καλύπτει τα άδηλα πεδία του μέλλοντος». Μονάδες 11

2. Να δώσετε δύο τίτλους στο κείμενο• τη μία φορά να κάνετε χρήση της αναφορικής λειτουργίας της γλώσσας, την άλλη της ποιητικής λειτουργίας.

Μονάδες 6

3. Να κρίνετε τον παρακάτω συλλογισμό ως προς το περιεχόμενό του: είναι κατηγορικός, υποθετικός ή διαζευκτικός; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

«Όμως, αυτή η ύπαρξη έχει γεννήτορες, έχει ανιόντες. Αν απαλείψουμε αυτούς όλους, τεμαχίζουμε τη συνέχεια του μυστηρίου της ζωής, όχι βέβαια της ατομικής, αλλά της διαιώνιας που βυθίζεται στα απύθμενα βάθη του χρόνου». Μονάδες 6

4. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το κείμενο που διαβάσατε; Να εντοπίσετε δύο τουλάχιστον από τα χαρακτηριστικά του.

Μονάδες 6

5. καθολικά, παράλογο, φερέγγυο: Να σχηματίσετε έξι νέες σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας για καθεμιά από ένα (διαφορετικό κάθε φορά) συνθετικό των παραπάνω λέξεων. Μονάδες 6

Γ.

Ο πολιτιστικός σύλλογος της περιοχής σας διοργανώνει διαγωνισμό γραπτού κειμένου με θέμα «Νέοι και Παράδοση». Προκειμένου να συμμετάσχετε σε αυτόν τον διαγωνισμό, να γράψετε ένα δοκίμιο πειθούς στο οποίο θα εκθέτετε τους λόγους για τους οποίους οι σημερινοί νέοι εμφανίζονται ως αμνήμονες απέναντι στην παράδοση καθώς και τις επιπτώσεις που είναι δυνατόν να αποφέρει αυτή η στάση τους στη μετέπειτα ζωή τους. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

214


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος αναλύει τη σημασία της μνήμης στη ζωή του ανθρώπου. Υποστηρίζει ότι το παρόν δεν μπορεί να νοηθεί ως αυτόνομο κι αποκομμένο από το παρελθόν, γιατί αποτελεί συνέχειά του, που με τη σειρά του εκβάλλει στο μέλλον. Πολλοί πιστεύουν ότι δημιουργούν ως άτομα• ωστόσο, σίγουρα κάπου πρέπει να έχουν στηριχτεί, για να συνεχίζουν να παράγουν πολιτισμό. Αυτό γίνεται πιο φανερό, όπως τονίζει παρακάτω, στην περίπτωση του εθνικού πολιτισμού, όπου οι νέες μορφές δημιουργούνται στηριζόμενες στην παράδοση που ήδη υπάρχει. Βέβαια, η διατήρηση της μνήμης έχει πολύ μεγάλη σημασία και για την προσωπική ύπαρξη του ανθρώπου. Αν και ο καθένας είναι μοναδικός, έχει κάποιους προγόνους, στους οποίους οφείλει την ύπαρξή του. Αυτούς, όμως, αναφέρει ο δοκιμιογράφος, δε θέλει να τους θυμάται, αλλά να ζει μόνο στο παρόν, γιατί έτσι του διδάσκει ο σύγχρονος πολιτισμός. Β1. Είναι πολλές οι αλλαγές που έχουν συμβεί στη ζωή του ανθρώπου τις τελευταίες δεκαετίες. Οι εξελίξεις είναι ραγδαίες σε όλους τους τομείς κι ο ίδιος ο άνθρωπος έχει θαμπωθεί από τα επιτεύγματά του. Η λάμψη, όμως, όλων αυτών που έχει πετύχει, σε σύγκριση με αυτά που έκαναν οι παλαιότεροι, τον καθιστά αλαζόνα. Υποτιμά τα κατορθώματα του παρελθόντος, θεωρώντας ότι δεν έχουν να του προσφέρουν πια κάτι και αγνοώντας ότι σε αυτά βασίστηκε για να πετύχει τα δικά του. Ταυτόχρονα, όμως, δεν ενδιαφέρεται και για το μέλλον, γιατί του είναι άγνωστο ακόμη, προτιμώντας τη σταθερότητα του παρόντος. Β2. Με αναφορική λειτουργία: «Η σημασία της μνήμης για τον άνθρωπο».

Με ποιητική λειτουργία: «Η μνήμη σώζει… ζωές».

Β3. Ο συλλογισμός είναι υποθετικός, γιατί υπάρχει το αν στη φράση: «Αν απαλείψουμε…». Β4. Είναι δοκίμιο, γιατί: α) τελειώνει με ερώτηση, η οποία καλεί τον αναγνώστη να προβληματιστεί, β) στην τρίτη παράγραφο χρησιμοποιείται ένα παράδειγμα από τον κόσμο της φύσης, για να τέρψει τον αναγνώστη αλλά και για να κάνει, μέσω της απλοποίησης, πιο κατανοητό το επιχείρημά του. Β5. καθολικά: καθημερινός, συνολικός• παράλογο: παράπλευρος, υπόλογος• φερέγγυο: φερώνυμος, εχέγγυο. Γ. Πρόλογος

Ένα μεγάλο μέρος του ανθρώπινου νου καλύπτεται από τις μνήμες του παρελθόντος. Από τις εμπειρίες, τις γνώσεις και τα βιώματα που περικλείει η παράδοση. Η ανάμνηση των γεγονότων του παρελθόντος όμως αποτελεί καθημερινό βίωμα και στο παρόν. Για τον λόγο αυτό η αξία της παράδοσης αποκτά μεγάλη διάσταση και ειδικότερα για τους νέους μεγιστοποιείται.

215


Κύριο μέρος Λόγοι: 1. Ταύτιση της παράδοσης με το συντηρητικό, το ξεπερασμένο, το αναχρονιστικό. Πιστεύουν ότι περιορίζει την ελευθερία τους. 2. Προσκόλληση σε ξένα πρότυπα ζωής, μιμητισμός από φόβο μήπως θεωρηθούν παλιομοδίτικοι. 3. Έλλειψη σωστής ενημέρωσης για τις πολιτισμικές αξίες. 4. Κρίση ηθικών αξιών και αρχών σε μία καθημερινότητα με έντονους ρυθμούς όπου κυριαρχεί η μηχανή. Επιπτώσεις: 1. Απομάκρυνση του ατόμου από τα ιδανικά και τις αξίες του παρελθόντος. Το άτομο αποκόβεται από τις ρίζες του. 2. Απώλεια εθνικής ταυτότητας και εθνικής συνείδησης. 3. Έξαρση μιμητισμού και αφομοίωσης ξένων προτύπων. 4. Έλλειψη εμπειριών του παρελθόντος οι οποίες θα μπορούσαν να είναι χρήσιμες για το μέλλον.

216

Επίλογος

Παρελθόν και παρόν βρίσκονται σε γόνιμο διάλογο και όχι σε αντιπαράθεση. Η ελεύθερη αλλά και η κριτική σκέψη είναι απαραίτητη για την αποτίμηση της αξίας της παράδοσης και για την δημιουργική πρόσληψή της και σε αυτήν την διαδικασία οι νέοι θα πρέπει να πρωτοστατήσουν. Θα πρέπει να διαφυλάξουν και να προβάλλουν εκείνα τα στοιχεία της πολιτισμικής κληρονομιάς που συμβάλλουν στην πρόοδο.


20. Πολιτισμός – Μνημεία

44ο Κριτήριο Αξιολόγησης Κρίση και κατάκριση της εποχής μας Τον περασμένο αιώνα οι άνθρωποι μπορούσαν ακόμη να πιστεύουν πως ήταν σε κατάσταση να προβλέψουν το πεπρωμένο τους και τα ιστορικά συμβάντα. Από τότε έγινε συντρίμμια ό,τι εκείνοι οι άνθρωποι είχαν οικοδομήσει. Επαναστάσεις που ξεκίνησαν στ’ όνομα της ελευθερίας και της δικαιοσύνης κατάληξαν στην τυραννία και στην κόλαση. Από την πλευρά, αναμενόταν η ρύθμιση των οικονομικών προβλημάτων δια της βιομηχανικής ανάπτυξης: αναμενόταν μια περίοδος ατομικής ευμάρειας. Αλλά η Ιστορία που είναι κάτι μη λογικό, ματαίωσε τις ελπίδες μας και μας εξαπάτησε. Η βιομηχανία και τα προϊόντα της μας έφεραν στο χείλος της χρεωκοπίας, δηλαδή, στην καταστροφή της Γης και της ατμόσφαιράς της. Απειλούμαστε από μια κοσμική καταστροφή. Αλλά πριν να έρθει αυτή, είναι δυνατό το μίσος που φέρνει αντιμέτωπους τους λαούς και οι διαψευσμένες ελπίδες των εθνών και των κοινωνικών τάξεων να εξαφανίσει την ύπαρξή μας πια. Ολόκληρη η ανθρωπότητα έχει συνειδηοτοποιήσει πως ζει υπό δυσμένεια, ή καλύτερα, πως πρέπει να ζήσει υπό τη δυσμένεια των σημερικών περιστάσεων. Οι οπαδοί αντίθετων πολιτικών ρευμάτων θα ριχτούν οι μεν εναντίον των δε και κείνοι που αρνούνται την πολιτική, επιθυμούν το τέλος της ανθρωπότητας και την αυτοκτονία των ανθρώπων σ’ ένα κόσμο σκληρότητας και βίας. Οι πάντες φοβούνται τους πάντες. «Πρέπει να γκρεμίσουμε τον κόσμο - έλεγε ο Αντονέν Αρτό - αφού είναι γεμάτος αθλιότητα, ασκήμια και θάνατο». Κι ο Στρίντμεργκ, λιγότερο επιθετικός, έλεγε: «Εγώ δε μισώ τους ανθρώπους: τους φοβάμαι...». Ειδικά, ανάμεσα στη νεότητα υπάρχουν ακόμη μερικά μυαλά καθαρά που δε θέλουν να παραιτηθούν ούτε ν’ αναμείνουν την αναπότρεπτη καταστροφή. Κάνουν ακόμη εκκλήσεις στη συνείδηση του κόσμου για να συγκρατήσουν, ίσως να εμποδίσουν, τις προετοιμασίες για το γκρέμισμα του κόσμου. Αλλ’ η συνείδηση του κόσμου δεν ξυπνά. Δεν υπάρχει κανένας δρόμος επιστροφής. Οι θεόρατες καταστροφικές μηχανές, τα εκατομμύρια προϊόντα που δηλητηριάζουν την ατμόσφαιρα, το νερό και τον αέρα, δεν μπορούν παρά να πολλαπλασιάζονται και να γκρεμίζουν τα πάντα. Αυτό πρέπει αναγκαστικά να τ’ αποδώσουμε στο καταστροφικό ένστικτο και στην εχθρότητα ανάμεσα στους ανθρώπους. Ζούμε σε μιαν εποχή οργής. Είναι η οργή που θα μας οδηγήσει αναπότρεπτα στην ερείπωση. Ο πολιτισμός μας αναζητούσε την ευτυχία και δε βρήκε παρά μονάχα την ήττα, τη δυσμένεια και το θάνατο. Εγώ δεν είμαι παρά ένας άνθρωπος ανάμεσα σε τρεις χιλιάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Πώς είναι δυνατό ν’ ακουστεί η φωνή μου; Κηρύττω σε μιαν έρημο με υπερπληθυσμό. Ούτε γω, ούτε άλλοι μπορούμε να βρούμε μιαν έξοδο απ’ αυτή την κατάσταση. Πιστεύω πως δεν υπάρχει καμία διαφυγή. Eug�ne Ionesco

217



Να γίνει η πύκνωση του κειμένου (100-120 λέξεις), ώστε να ενημερωθούν με αυτήν οι συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του.

Μονάδες 25

Β.

1. Να αναπτύξετε το νόημα της παρακάτω άποψης του συγγραφέα σε 80-100 λέξεις με τη μέθοδο των παραδειγμάτων: «Ο πολιτισμός μας αναζητούσε την ευτυχία και δε βρήκε παρά μονάχα την ήττα, τη δυσμένεια και το θάνατο». Μονάδες 12

2. Ποιο είδος συλλογισμού (παραγωγικού – επαγωγικού) ακολουθεί ο συγγραφέας στην 4η παράγραφο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 5


4. «Πώς είναι δυνατό ν’ ακουστεί η φωνή μου;» Σε ποιο είδος λόγου (ευθύ ή πλάγιου) ανήκει η παραπάνω πρόταση; Να τη μετατρέψετε στον αντίθετό της.

Μονάδες 4

5. ευμάρειας, χρεωκοπίας, υπερπληθυσμό: Να σχηματίσετε από ένα ονοματικό σύνολο με καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 6

Γ.

Πρόκειται να συμμετάσχετε σε τηλεοπτική εκπομπή ενός τοπικού καναλιού με θέμα «Η κρίση του πολιτισμού». Να διαμορφώσετε το κείμενο της γραπτής εισήγησης στο οποίο θα αναπτύξετε τα επιχειρήματά σας για τις αιτίες της κρίσης του σύγχρονου πολιτισμού και τις προτάσεις σας για την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού. (500600 λέξεις) Μονάδες 40

218


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος αναφέρεται στο κείμενο στην κρίση που διέπει την εποχή και τον πολιτισμό. Παρατηρεί ότι οι προσδοκίες των ανθρώπων προγενέστερων εποχών διαψεύσθηκαν και ότι η πρόοδος της βιομηχανίας προκάλεσε προβλήματα. Ακόμη, τονίζει ότι υπάρχει παράλληλα ο φόβος ενός πολέμου καταστροφικού για τους ανθρώπους, που υπομένουν παθητικά την κατάσταση ή αντιμάχονται ο ένας τον άλλο. Επισημαίνει ότι υπάρχουν νέα πνεύματα που αγωνίζονται για την αφύπνιση κατά του προβλήματος, χωρίς όμως αποτέλεσμα, αιτιολογώντας την αδράνεια και την καταστροφή του πλανήτη με την ύπαρξη εχθρικών αισθημάτων στους ανθρώπους. Τέλος, συμπεραίνει ότι αδυνατούν να εισακουστούν οι απόψεις του και πως δεν υπάρχει τρόπος ανατροπής της κατάστασης. Β1. Ο σύγχρονος πολιτισμός οδήγησε την ανθρωπότητα στην ήττα, τη δυσμένεια και το θάνατο αντί της ευτυχίας και της ευμάρειας. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου και η καταστροφή του πλανήτη, τα πολεμικά μέτωπα σε πολλές γωνίες της γης, η ανάπτυξη της βιομηχανίας όπλων μαζικής καταστροφής είναι χαρακτηριστικά της σημερινής εποχής. Παράλληλα, η οικονομική κρίση που πλήττει τα κράτη του ανεπτυγμένου δυτικού κόσμου, ειδικότερα τα τελευταία χρόνια, συμβάλλει στη διαπίστωση της αποτυχίας και της κρίσης του σύγχρονου πολιτισμού. Β2. Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραγωγική διαδικασία. Αρχίζει με την αναφορά στην προσπάθεια των νέων για μεταβολή (μείζων προκείμενη), στη συνέχεια περιορίζει τις προσπάθειές τους στην αφύπνιση του κόσμου και στην απουσία αποτελεσμάτων (ελάσσων προκείμενη) και καταλήγει ειδικότερα στη συνέπεια της καταστροφής του πλανήτη από την ανάπτυξη του τεχνικού πολιτισμού (συμπέρασμα). Β3. Το κείμενο είναι αποδεικτικό δοκίμιο: κυριαρχεί η επίκληση στη λογική, έχει συγκεκριμένο θέμα, καλή δομή και προσπαθεί να ενημερώσει. Β4. Η πρόταση βρίσκεται σε ευθύ λόγο (ευθεία ερωτηματική πρόταση). Στο αντίθετό της πλάγιο είναι: Ο συγγραφέας ρωτά (απορεί, διερωτάται, αναρωτιέται) πώς είναι δυνατό να ακουστεί η φωνή του. Β5. Η απειλή της κοινωνικής ευμάρειας. Το χείλος της οικονομικής χρεωκοπίας. Οι συνέπειες του υπερπληθυσμού της γης. Γ. Πρόλογος


η κρίση του σύγχρονου πολιτισμού δεν αποτελεί σημείο των καιρών. Αποτελεί διαχρονικό πρόβλημα από την πρώτη στιγμή που ο άνθρωπος αναζήτησε τον πνευματικό του προορισμό. Ο σημερινός άνθρωπος έχει στραφεί στην ύλη περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο. Υπερεκτιμά τις υλικές αξίες και περιφρονεί την πνευματική του καλλιέργεια για ποικίλους λόγους.

219


Κύριο μέρος Αιτίες: 1. Υλικός ευδαιμονισμός. Επιμονή στην απόκτηση αγαθών και απομάκρυνση από τις πνευματικές ενασχολήσεις που αναπτύσσουν την προσωπικότητα. 2. Κυριαρχία της μηχανής. Αποπροσανατολισμός του ατόμου. Η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη υπερκάλυψε την προσπάθεια για πνευματικότητα και καλλιέργεια. 3. Χαλάρωση της κοινωνικής συνείδησης του ατόμου. Το άτομο στους έντονους ρυθμούς της καθημερινότητας αμελεί την πνευματική και κοινωνική του καλλιέργεια. 4. Αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και εξάντληση των ενεργειακών πηγών Προτάσεις: 1. Πνευματική καλλιέργεια και εξοικείωση με τις τέχνες. 2. Ανάπτυξη κοινωνικής δράσης και καλλιέργεια των ηθικών αξιών. 3. Αυτογνωσία και οξεία κριτική ικανότητα. Σύνεση και ελεύθερη σκέψη. 4. Εργατικότητα και υποταγή του ατομικού συμφέροντος για το καλό του συνόλου.

220

Επίλογος

Τα υλικά και πνευματικά δημιουργήματα του ανθρώπου, ο πολιτισμός του, αποκτά τεράστια σημασία σε ατομικό αλλά και σε συλλογικό επίπεδο. Το ανθρώπινο πνεύμα είναι ο δημιουργός και ο φορέας του πολιτισμού. Αλλά και ο πολιτισμός επιδρά στην πνευματική καλλιέργεια του ατόμου και στην υλική βελτίωσή του. Για τον λόγο αυτόν απαιτείται συνεχής επαγρύπνηση για την προστασία και την διάδοσή του



45ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η ενότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού (...) Όταν μιλούμε, τώρα, για «ευρωπαϊκό πολιτισμό», εννοούμε τις ομοιότητες που μπορούμε να βρούμε στους πολιτισμούς των διαφόρων χωρών• και, φυσικά, ακόμη και μέσα στην Ευρώπη, μερικοί πολιτισμοί είναι πιο στενά συνδεδεμένοι από άλλους. Κι ακόμη, ένας πολιτισμός μέσα σε μια ομάδα πολιτισμών μπορεί να έχει στενή σχέση, από διαφορετικές πλευρές, με δύο άλλους πολιτισμούς, που μεταξύ τους δεν έχουν στενή σχέση. Τα εξαδέλφια μας δεν είναι όλα εξαδέλφια μεταξύ τους, αφού άλλα είναι απ’ την πλευρά του πατέρα κι άλλα απ’ την πλευρά της μητέρας. Τώρα, όπως αρνήθηκα να θεωρήσω τον πολιτισμό της Ευρώπης σαν άθροισμα μονάχα από μερικούς άσχετους μεταξύ τους πολιτισμούς της ίδιας περιοχής, έτσι αρνούμαι να ξεχωρίσω τον κόσμο σε άσχετες μεταξύ τους ομάδες πολιτισμών• αρνούμαι να τραβήξω οποιαδήποτε απόλυτη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία. Υπάρχουν, ωστόσο, μερικά κοινά στοιχεία στην Ευρώπη, που μας επιτρέπουν να μιλούμε για ευρωπαϊκό πολιτισμό. Ποια είναι αυτά; (...) Στη χριστιανική κληρονομιά οφείλουμε πολλά πράγματα πέρα από τη θρησκευτική πίστη. Δια μέσου της παρακολουθούμε την εξέλιξη των τεχνών μας, δια μέσου της σχηματίζουμε την αντίληψή μας για το Ρωμαϊκό Δίκαιο που τόσο βοήθησε στο σχηματισμό του δυτικού κόσμου, δια μέσου της σχηματίζουμε τις αντιλήψεις μας για την ηθική του ατόμου και του συνόλου. Και δια μέσου της σχηματίζουμε τα φιλολογικά μας πρότυπα στην ελληνική και τη ρωμαϊκή φιλολογία. Ο δυτικός κόσμος έχει την ενότητά του απ’ αυτή την κληρονομιά, του Χριστιανισμού και του αρχαίου ελληνισμού, του ρωμαϊκού και του εβραϊκού πολιτισμού. Απ’ αυτή, χάρη στα δυο χιλιάδες χρόνια του Χριστιανισμού, βρίσκουμε την καταγωγή μας. Δε θ’ αναπτύξω το σημείο αυτό. Εκείνο που θέλω να πω είναι ότι αυτή η ενότητα στα κοινά στοιχεία του πολιτισμού, επί πολλούς αιώνες, είναι ο αληθινός δεσμός μεταξύ μας. Καμιά πολιτική και οικονομική οργάνωση, μ’ όση καλή θέληση κι αν γίνεται, δεν μπορεί να προσφέρει εκείνο που δίνει αυτή η ενότητα του πολιτισμού. Αν αψηφήσουμε ή απορρίψουμε την κοινή πατρότητα του πολιτισμού μας, τότε ακόμη και των πιο λαμπρών εγκεφάλων η οργάνωση και τα προγράμματα δεν πρόκειται να μας βοηθήσουν, δε θα μας φέρουν πιο κοντά. Η ενότητα του πολιτισμού, αντίθετα με την ενότητα στην πολιτική οργάνωση, δεν απαιτεί να είμαστε όλοι αφοσιωμένοι σε μια και μόνη αρχή: εννοείται ότι θα υπάρχει ποικιλία από αρχές. Είναι λαθεμένη η άποψη ότι το μοναδικό καθήκον που έχει το άτομο είναι το καθήκον απέναντι στο Κράτος• είναι ασύλληπτο να υποστηρίζει κανείς ότι το υπέρτατο καθήκον όλων των ατόμων θα ’πρεπε να είναι απέναντι σ’ ένα Υπερ-Κράτος. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα για το τι εννοώ λέγοντας ποικιλία από αρχές. Κανένα πανεπιστήμιο δε θα έπρεπε να είναι μονάχα ένα εθνικό ίδρυμα, ακόμη κι αν επιχορηγείται από το κράτος. Τα πανεπιστήμια της Ευρώπης θα έπρεπε να έχουν κοινά ιδεώδη, θα έπρεπε να έχουν κοινές υποχρεώσεις μεταξύ τους. Θα έπρεπε να είναι ανεξάρτητα από τις κυβερνήσεις των χωρών όπου βρίσκονται. Δε θα έπρεπε να είναι ιδρύματα για την εκπαίδευση στελεχών μιας επιδέξιας γραφειοκρατίας, ή

221

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης για την κατάρτιση επιστημόνων με σκοπό να ξεπεράσουν τους επιστήμονες του εξωτερικού• θα έπρεπε να φροντίζουν για τη διατήρηση της μάθησης, για την αναζήτηση της αλήθειας και – στο μέτρο που οι άνθρωποι είναι ικανοί γι’ αυτό – για την επίτευξη σοφίας. Η τελευταία μου έκκληση είναι για τους ανθρώπους των γραμμάτων της Ευρώπης, που έχουν ιδιαίτερη ευθύνη για τη διατήρηση και τη διάδοση του κοινού πολιτισμού μας. Μπορεί να έχουμε ολότελα διαφορετικές πολιτικές απόψεις: η κοινή μας ευθύνη είναι να διατηρήσουμε τον κοινό μας πολιτισμό αμόλυντο από πολιτικές επιρροές. Δεν είναι θέμα συναισθημάτων: δεν έχει τόση σημασία αν αρέσουμε ο ένας στον άλλο, ή αν επαινούμε ο ένας τα έργα του άλλου. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι πρέπει να αναγνωρίζουμε τη σχέση που έχουμε μεταξύ μας και την αμοιβαία εξάρτηση ανάμεσά μας. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι είμαστε ανίκανοι να δώσουμε ο ένας χωρίς τον άλλον εκείνα τα θαυμάσια έργα που διακρίνουν έναν ανώτερο πολιτισμό. Δεν μπορούμε, για την ώρα, να έχουμε απόλυτη επικοινωνία μεταξύ μας (...) Μπορούμε, ωστόσο, - το λιγότερο – να προσπαθήσουμε να διασώσουμε κάτι από εκείνα τα αγαθά που κοινά μάς παραδόθηκαν: την ελληνική, τη ρωμαϊκή και την εβραϊκή κληρονομιά και την κληρονομιά της Ευρώπης, τα τελευταία 2.000 χρόνια. Σ’ έναν κόσμο σαν το δικό μας, που γνώρισε τέτοια υλική ερήμωση, οι πνευματικές μας κατακτήσεις βρίσκονται κι αυτές σε άμεσο κίνδυνο. Τ. Σ. Έλιοτ, μτφρ. Λότη Πέτροβιτς - Ανδρουτσοπούλου

222



Στο πλαίσιο μιας ομαδικής εργασίας για τον πολιτισμό, αναλαμβάνετε να ενημερώσετε τα άλλα μέλη της ομάδας σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψή του με 100-120 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. «Η τελευταία μου έκκληση είναι για τους ανθρώπους των γραμμάτων της Ευρώπης, που έχουν ιδιαίτερη ευθύνη για τη διατήρηση και τη διάδοση του κοινού πολιτισμού μας». Πώς αντιλαμβάνεστε την ευθύνη των «ανθρώπων των γραμμάτων της Ευρώπης» ως προς τη διατήρηση και τη διάδοση του πολιτισμού; Μονάδες 11

2. Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η 3η παράγραφος του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 6

3. Για ποιο λόγο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στη 2η παράγραφο του κειμένου το α’ πληθυντικό πρόσωπο; Μονάδες 5

4. απόλυτη, εξέλιξη, αντίληψη, ευθύνη, αμόλυντο: να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

5. Να γράψετε τέσσερις σύνθετες ή παράγωγες λέξεις από τη λέξη πολιτισμός και με δύο από αυτές να σχηματίσετε δύο φράσεις.

Μονάδες 8

Γ.

Στο πνευματικό κέντρο της περιοχής σας οργανώνεται μια ημερίδα με θέμα «Διατήρηση του πολιτισμού και των μνημείων της πατρίδας μας». Αναλαμβάνετε να ετοιμάσετε το κείμενο μιας εισήγησης στην οποία θα αναφέρεστε στα αίτια κρίσης του πολιτισμού στη σύγχρονη εποχή καθώς και στις θετικές συνέπειες του πολιτισμού. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

223


Α παντήσεις Α. Ο συντάκτης υποστηρίζει ότι, όταν μιλάμε για «ευρωπαϊκό πολιτισμό», αναφερόμαστε στις ομοιότητες των πολιτισμών των κρατών της Ευρώπης. Απ’ αυτούς άλλοι παρουσιάζουν μεγαλύτερη συνάφεια μεταξύ τους και άλλοι όχι τόσο. Ο συγγραφέας, όμως, τονίζει πως κάποια θεμελιώδη συστατικά είναι κοινά, γι’ αυτό και συζητάμε για ευρωπαϊκό πολιτισμό. Ένα από αυτά είναι και ο Χριστιανισμός, που συντέλεσε με τη σειρά του στην ενότητα του πολιτισμού. Η ενότητα αυτή, βέβαια, επιτρέπει στους λαούς να μπορούν να έχουν διαφορετικές αρχές. Μάλιστα, ο συντάκτης απευθύνεται στους πνευματικούς ανθρώπους της Ευρώπης, αφού αυτοί είναι που μπορούν να βοηθήσουν στη διάσωση και μετάδοση του κοινού πολιτισμού, που είναι, ταυτόχρονα, ευθύνη όλων μας, ιδίως στη σημερινή εποχή που απειλούνται οι πνευματικές μας κατακτήσεις. Β1. Πνευματικός άνθρωπος δεν είναι εκείνος που ασχολείται μόνο με τα γράμματα και τις τέχνες, με το πνεύμα. Είναι κάτι το πλατύτερο: είναι ο ανώτερος άνθρωπος, με ήθος, με ηθικές αρετές, με ακεραιότητα χαρακτήρα, που κατευθύνει προς το αγαθό τους άλλους, που διαπλάθει με το έργο του την κοινωνία. Σ’ όποιον χώρο κι αν ανήκει, είναι υπεύθυνος, τον διακρίνει η ελευθερία της σκέψης και της σωστής κρίσης, έχει συναίσθηση των αυξημένων ευθυνών του και του χρέους του, σαν ηθικός και πνευματικός οδηγός της κοινωνίας και του πολιτισμού. Β2. Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων και πιο συγκεκριμένα: α) με αιτιολόγηση: υπάρχει ποικιλία από αρχές, επειδή το άτομο δεν έχει καθήκον μόνο απέναντι στο Κράτος, β) με παραδείγματα: «Θα σας δώσω ένα παράδειγμα…». Β3. Χρησιμοποιεί το α´ πληθυντικό πρόσωπο για να δηλώσει αμεσότητα, ζωντάνια, οικειότητα. Συγχρόνως, μας κάνει κοινωνούς, αφού συνειδητοποιούμε και τις δικές μας ευθύνες. Β4. απόλυτη = αυστηρή, εξέλιξη = πρόοδος, αντίληψη = άποψη, ευθύνη = υποχρέωση, αμόλυντο = καθαρό Β5. πολιτισμικός, πολιτισμολογία, διαπολιτισμικός, απολίτιστος

Η επίσκεψη των μαθητών από τη Βουλγαρία στο σχολείο μας έγινε στο πλαίσιο των διαπολιτισμικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών.

Στο συνέδριο υποστηρίχθηκε πως και οι απολίτιστοι λαοί έχουν θέση στην ιστορία.


224


ο πολιτισμός, υλικός ή πνευματικός αποτελεί την αέναη προσπάθεια του ανθρώπου να μετασχηματίσει την φύση, να αξιοποιήσει τις δυνάμεις της και να επιτύχει την πνευματική του πρόοδο. Παρ’ όλα αυτά, η αδιαφορία του σημερινού ανθρώπου για την εξέλιξη του πολιτισμού δημιουργεί προβλήματα τα οποία έχουν αίτια τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά.


Κύριο μέρος Για τις αιτίες της κρίσης του σύγχρονου πολιτισμού βλ. κριτήριο 45. Θετικές συνέπειες: 1. Αύξηση του βιοτικού επιπέδου της ζωής με την βελτίωση της διαβίωσης και την πρόοδο της ιατρικής επιστήμης που αύξησε και τον μέσο όρο ζωής. 2. Μείωση του ανθρώπινου μόχθου και της σωματικής κόπωσης με την επικράτηση της μηχανής. 3. Ανάπτυξη των επιστημών και των τεχνών και διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων του ατόμου. Απελευθέρωση από δεισιδαιμονίες, ένστικτα και ταπεινά πάθη. 4. Ανάπτυξη ηθικής ευαισθησίας και συλλογικής συνείδησης των ανθρώπων για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων.

Επίλογος

Συμπερασματικά, οι πνευματικές κατακτήσεις των τελευταίων αιώνων άλλαξαν ριζικά τον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Αυτή η παγκόσμια κληρονομιά δημιουργήθηκε από την συνεργασία και την επίμοχθη προσπάθεια όλων των λαών. Είναι κοινή ευθύνη η διατήρηση αυτού του πολιτισμού και η προστασία του από όλες τις αρνητικές επιρροές


225


46ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η Εκπαίδευση στο Μουσείο, το Μουσείο στην Εκπαίδευση Χτίζοντας γέφυρες επικοινωνίας Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που εφαρμόζονται στα Μουσεία αποτελούν ένα εναλλακτικό τρόπο επίσκεψης, για μια πιο αποδοτική και δημιουργική προσέγγιση των εκθεμάτων. Από τη δεκαετία του ’70 τα εκπαιδευτικά προγράμματα στα Μουσεία γνωρίζουν ξεχωριστή άνθηση, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες χώρες. Οι σχέσεις ανάμεσα στα μουσεία και τα σχολεία γίνονται πιο στενές και αυτονόητες. Αρχίζει πια να γίνεται σαφές ότι όλοι έχουν το δικαίωμα ίσης πρόσβασης στην πολιτιστική κληρονομιά και στην Τέχνη. Τα Μουσεία άρχισαν να αφορούν ένα όλο και πιο αυξανόμενο πλήθος ανθρώπων και άρχισε να γίνεται όλο και πιο έντονη η ανάγκη για μια πληρέστερη συνάντηση του Μουσείου με την κοινότητα. Συνειδητοποιείται ότι το Μουσείο μπορεί να αποτελέσει ένα παράλληλο εκπαιδευτικό χώρο, προσιτό σε όλους τους ανθρώπους γι’ αυτό και βαθιά δημοκρατικό, όπου το πεδίο της μάθησης είναι πολυδιάστατο και κυρίως προσφέρει μέσω των αυθεντικών αντικειμένων που διαθέτει, τη δυνατότητα της ενεργού και ολικής εμπλοκής του ατόμου στη διαδικασία κατάκτησης της γνώσης, ανακάλυψης και έκφρασης συναισθημάτων. Η συνεργασία σχολείου-μουσείου ήταν μοιραία και αναπόφευκτη. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που με επιτυχία εφαρμόζονται και στον τόπο μας την τελευταία δεκαετία δεν είναι μαθήματα. Είναι παιγνίδια παρατηρητικότητας, φαντασίας, οξυδέρκειας και ευστροφίας που κατάλληλα εφαρμοσμένα φέρνουν εκπληκτικά αποτελέσματα σε ό,τι αφορά τη μάθηση. Είναι πάνω από όλα εμπειρικά και όχι θεωρητικά, γιατί το παιδί μαθαίνει αβίαστα και εύκολα μέσα από την άμεση επαφή με τα εκθέματα. Αν δεχτούμε ότι μαθαίνουμε καλύτερα μέσα από το συγκεκριμένο παρά το αφηρημένο, τότε τα αντικείμενα είναι αυτά που μας δίνουν την αίσθηση του κόσμου γύρω μας και αυτά είναι που θέτουν τα θεμέλια για να σχηματίσουμε σε ένα κατοπινότερο στάδιο νοητικά σύμβολα και έννοιες. Τα αντικείμενα μπορούν να δράσουν ως καταλύτες στη διαδικασία της μάθησης. Η υλική υπόσταση του αντικειμένου και η «ζωντάνια» του, ξυπνούν το ενδιαφέρον και την προσοχή του ατόμου και σε αυτό το σημείο έγκειται η ποιοτική διαφορά από την προσοχή και το ενδιαφέρον που ξυπνά στο άτομο ένα γραπτό κείμενο. Όπως αναφέρει η Hooper-Greenhill, δουλεύοντας στο Μουσείο με τα αυθεντικά αντικείμενα , αυτό επιτρέπει στο άτομο να συγκρίνει, να συσχετίσει, να ταξινομήσει, να αναρωτηθεί, να μετακινηθεί από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο, από το γνωστό στο άγνωστο και από τις συγκεκριμένες παρατηρήσεις να οδηγηθεί στη γενίκευση.... Η μάθηση γίνεται λιγότερο μηχανική, πιο διασκεδαστική και γνήσια διερευνητική. Η κατάρτιση εκπαιδευτικών προγραμμάτων στο Μουσείο βασίζεται στις αρχές της ενεργητικής μάθησης. Η έμφαση δίνεται στην προσεκτική έρευνα των εκθεμάτων, στην αυθόρμητη έκφραση συναισθημάτων και ιδεών και στη δημιουργική δραστηριότητα (π.χ. δραματοποίηση, κατασκευές κτλ).

226


Το σύγχρονο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Μουσείου δουλεύει με θεματικές ενότητες. Ποτέ με το σύνολο του Μουσείου. Δουλεύει με θέματα/αντικείμενα όσο το δυνατό πιο γνώριμα στο παιδί και σίγουρα δεν αποσκοπεί στη στείρα συσσώρευση γνώσεων, χρονολογιών, χρονικών εποχών, ονομάτων και όρων, αλλά στην επικοινωνία με τα εκθέματα και μέσα από αυτά με την εποχή τους, με τον άνθρωπο που τα δημιούργησε και τα χρησιμοποίησε στην καθημερινή του ζωή. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα παρέχουν στα παιδιά τη δυνατότητα να γνωρίσουν την πολιτιστική τους κληρονομιά και παράλληλα να καλλιεργηθούν ψυχικά, να αγαπήσουν το ωραίο στα έργα των ανθρώπων, να συνειδητοποιήσουν ότι ο άνθρωπος έχει παρελθόν, παρόν και μέλλον. Όπως πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει ο Sullivan, R. στο άρθρο του “Transforming Museums”: «Σε μια κοινωνία, η οποία έχει την τάση να «ξεφορτώνεται» αντικείμενα και να τα αντικαθιστά συνεχώς με καινούρια, τα Μουσεία και οι συλλογές τους μπορούν να γίνουν σύμβολα της παράδοσης, της συνέχειας, της διατήρησης, της κληροδότησης και του σεβασμού προς τον άνθρωπο.» Τελειώνοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα εκπαιδευτικά προγράμματα στο Μουσείο αποτελούν μια εμπειρία μοναδική, μια εμπειρία η οποία ενεργοποιεί πολλές αισθήσεις και ως εκ τούτου είναι μια εμπειρία αξέχαστη. Όπως άλλωστε όλοι ξέρουμε όταν η μάθηση γίνεται παιχνίδι και το παιχνίδι μάθηση, τότε έχει επέλθει μια διανοητική, συναισθηματική και κοινωνική ισορροπία στο παιδί με αποτέλεσμα να δημιουργείται θετική διάθεση για την εξελικτική πορεία της μάθησης. Γεωργία Καραβιώτου Σύμβουλος Μουσειακής Αγωγής

227



Να γράψετε την περίληψη του παραπάνω κειμένου. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

1. Πώς αντιλαμβάνεστε τον όρο «ενεργητική μάθηση», που αναφέρεται στην 5η παράγραφο του κειμένου; Να αναπτύξετε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 12

2. Να γράψετε δύο ομόρριζα για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: εκπαιδευτικά, εφαρμόζονται, αποτελούν, εναλλακτικό, επίσκεψης, δημιουργική. Μονάδες 6

3. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: προσέγγιση, εμπειρία, ενεργοποιεί, αξέχαστη, εξελικτική. Μονάδες 5

4. Να εντοπίσετε τη χρήση αυθεντίας και να σχολιάσετε τη χρήση της. Μονάδες 6

5. Εντοπίζετε χαρακτηριστικά επιστημονικού λόγου στο παραπάνω κείμενο; Μονάδες 6

Γ.

Ύστερα από την επίσκεψη της τάξης σας σε μουσείο της πόλης σας, αποφασίζετε να γράψετε μια επιστολή στο διευθυντή της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης τονίζοντάς του την εκπαιδευτική αξία των μνημείων και προτείνοντας τρόπους με τους οποίους το σχολείο μπορεί να συμβάλλει στην καλλιέργεια του σεβασμού των μαθητών προς αυτά. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

228


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στην εκπαιδευτική αξία των μουσείων. Αρχικά, η συγγραφέας υπογραμμίζει τη στενή- τα τελευταία χρόνια- σχέση της εκπαίδευσης με το μουσείο, υπενθυμίζοντας το δημοκρατικό αποτέλεσμα της σύνδεσης αυτής. Η τέχνη παρελθόντος και παρόντος γίνεται έτσι προσιτή για όλους τους πολίτες και ωφέλιμη καθώς τα άτομα εμπλέκονται ενεργά με το αντικείμενο διδασκαλίας. Έτσι η μάθηση γίνεται μέσω της εμπειρίας, καλλιεργώντας ταυτόχρονα την παρατηρητικότητα, τη φαντασία και την αντίληψη. Συνεχίζοντας συγκρίνει τη μάθηση μέσω γραπτού κειμένου με αυτήν μέσω ενός γνήσιου μουσειακού αντικειμένου, καταλήγοντας στην υπερίσχυση του δεύτερου. Έπειτα, περιγράφει συνοπτικά το σύγχρονο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του μουσείου και τα θετικά του αποτελέσματα και κλείνει το κείμενό της επαινώντας το πρόγραμμα αυτό, στο οποίο μάθηση και παιχνίδι εμπλέκονται. Β1. Οι σύγχρονοι παιδαγωγοί και θεωρητικοί της εκπαίδευσης κάνουν συχνά λόγο για την ενεργητική μάθηση. Ως ενεργητική μάθηση ορίζουμε της δραστηριότητες που οδηγούν σε συμμετοχή των μαθητών σε ενέργειες έτσι, ώστε να αποφεύγεται η παθητική παρακολούθηση μιας διάλεξης ενώ ταυτόχρονα βοηθάμε τους μαθητές να συμμετέχουν, να μάθουν και να εφαρμόσουν την ύλη του μαθήματος. Καλλιεργείται, έτσι, η παρατηρητικότητα, η ευστροφία, η φαντασία του παιδιού και σαφέστατα η διδασκαλία γίνεται πιο ελκυστική κι ενδιαφέρουσα. Β2. παιδί/παιδαγωγός, ανάρμοστος/αρμονία, εκτελώ/τέλος, παραλλαγή/ανταλλαγή, σκεπτικός/άσκεφτος, άεργος/έργο. Β3. απομάκρυνση, απειρία, παθητικοποιεί, λησμονημένη, οπισθοδρομική. Β4. Όπως αναφέρει η Hooper-Greenhill…, Όπως πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει ο Sullivan, R. στο άρθρο του “Transforming Museums”…: Δίνει κύρος στα λεγόμενα του συγγραφέα. Β5. Σκοπός του η γνώση, ειδικό λεξιλόγιο, κυριολεκτική χρήση της γλώσσας, σαφήνεια και ακρίβεια, ουδέτερο ύφος, επίκληση στη λογική, αντικειμενικός τόνος, ασχολείται με συγκεκριμένο θέμα. Γ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΜΝΗΜΕΙΩΝ • Πολυδιάστατο πεδίο μάθησης • Δυνατότητα ενεργού και ολικής εμπλοκής του παιδιού • Ανακάλυψη κι έκφραση συναισθημάτων • Μάθηση μέσω παιχνιδιού • Εμπειρική μάθηση • Καλλιέργεια παρατηρητικότητας, φαντασίας, οξυδέρκειας

ΤΡΟΠΟΙ ΣΥΜΒΟΛΗΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ • Διοργάνωση επισκέψεων σε μουσεία/αρχαιολογικούς χώρους

229

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης • Διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων • Παροχή μη χρησιμοθηρικής γνώσης • Καλλιέργεια ηθικών αξιών • Δημιουργία καλλιεργημένων ατόμων • Ορθή διδασκαλία της ιστορίας

230


21. Τεχνική πρόοδος

47ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η τεχνική και η ανθρώπινη προσωπικότητα Οπωσδήποτε, η τεχνική ρίχνει την απειλητική σκιά της ολοένα σε περισσότερες εκδηλώσεις, όπου πρέπει να κυριαρχεί η προσωπικότητα του ανθρώπου. Κι όταν λέμε προσωπικότητα, εννοούμε το σύνολο των ψυχικών και πνευματικών εκδηλώσεών του, μα και το σύνολο των ηθικών του αρχών. Η τεχνική λοιπόν τείνει να εκτοπίζει τον άνθρωπο; Το ερώτημα έχει γίνει πια κοινοτοπικό. Πολλοί βλέπουν μια μονομαχία μεταξύ της τεχνικής και της ανθρώπινης προσωπικότητας. Και, φυσικά, προφέρουν τον επικήδειο της τελευταίας. Βιάζονται όμως πολύ. Ο άνθρωπος ο ίδιος κυβερνά την τεχνική και την κατευθύνει. Και δεν μπορεί παρά να την κατευθύνει σωστά. Υποβοηθεί την τεχνική και την αναπτύσσει, επειδή του δίνει δύναμη και χαρά, του ανοίγει νέους ορίζοντες δημιουργίας, όμως φροντίζει ταυτόχρονα να προφυλάσσει την ανθρώπινη προσωπικότητα. Όλες οι πνευματικές εκδηλώσεις του ανθρώπου, το δίκαιο, οι νομοθεσίες, οι δεοντολογίες παίρνουν μια στάση άμυνας κατά της κακής χρήσης της τεχνικής, που θα έβλαπτε τα ηθικά αγαθά του ανθρώπου. Χρήσιμο το μαγνητόφωνο, αλλά το δίκαιο δεν επιτρέπει τη δόλια χρησιμοποίησή τους. Την καταδικάζει και την αχρηστεύει με μια καθαρά νομική μέθοδο, χαρακτηρίζοντάς την ως «κατάχρηση δικαιώματος» και ως προσβολή της προσωπικότητας του ανθρώπου, αν γίνει μαγνητοφώνηση χωρίς να το γνωρίζει αυτός που μιλεί. Καλοί οι ουρανοξύστες, αλλά δεν επιτρέπονται, εάν βλάπτουν αισθητικές αξίες. Καλά τα αυτοκίνητα, αλλά περιορίζουμε όσο μπορούμε την κυκλοφορία και τα καυσαέριά τους. Σε μια μελέτη του ακαδημαϊκού καθηγητή κ. Γ. Μιχαηλίδη-Νουάρου, με τον τίτλο «Ο τεχνικός πολιτισμός και το αστικόν δίκαιον«, βρίσκει κανείς μια ενδιαφέρουσα έκθεση αυτής της μονομαχίας μεταξύ της τεχνικής και της προσωπικότητας του ανθρώπου, που δεν είναι μονομαχία εχθρική, αλλά ένα είδος «εντίμου αγώνος», που αποβλέπει στο κοινό καλό, για το μέλλον του ανθρώπου. Μια σεμνή άμυνα της ανθρώπινης προσωπικότητας, για την αυτοσυντήρησή της. Αυτή η σωστή προσπάθεια, τοποθετεί την τεχνοκρατία στην κοινωφελή θέση της και αφοπλίζει εκείνους, που θα μπορούσαν να ισχυρισθούν ότι η τεχνοκρατία προχωρεί τυφλά, μηχανικά και, σ’ αυτήν την «αυτοματική» για να πει κανείς έτσι, πορεία της, ενδέχεται να παραβλέψει τις γενικής ηθικές αρχές, που διαρρέουν, εμφανείς ή αφανείς, τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Έτσι, δεν μπορεί πια να πει κανείς ότι η τεχνοκρατία ανοίγει δρόμο στους αριβίστες (στους «ανενδοίαστους» του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου), για να επιδιώξουν ευκολότερα το σκοπό τους. Αυτή θα ήταν η «κακή» τεχνοκρατία. Αλλά ο σωστός, ο ηθικός τεχνοκράτης είναι τόσο ενάρετος, όσο και ο αρχαίος και απλός

231


άνθρωπος, και πιστεύει όσο κι εκείνος στις καθαρά ανθρώπινες αξίες. Και τότε, στα χέρια του, η τεχνική είναι αληθινή ευλογία Θεού πάνω στην ανθρωπότητα. Και στο θέμα μας λοιπόν, πρέπει να δεχθούμε ότι αυτό το ζωντανό βάπτισμα του ομιλητή μέσα στο πλήθος, και η «συνδημιουργία» του ρητορικού λόγου, για την οποία μιλήσαμε, δεν εξαφανίζεται με την επικράτηση της τεχνικής. Βρίσκεται ακριβώς στη ρίζα, από την οποία βλασταίνει η ηγεσία, η αρχηγία, που είναι απαραίτητη για τη διακυβέρνηση των λαών. Αν αυτή η «βλάστηση» γινόταν σ’ ένα γραφείο, σ’ ένα στούντιο τηλεόρασης, το φαινόμενο της ηγεσίας, πρωταρχικό στη ζωή των κοινωνιών, θα κέρδιζε ίσως σε ψυχρή αντικειμενικότητα, αλλά ίσως θα έμενε ξένο από την κάμινο του ενθουσιασμού και του αυθορμητισμού του πλήθους, ξένο σχεδόν από τα συναισθήματα των ανθρώπων, για τους οποίους όμως προορίζεται. Ενώ αυτή η ζεστή σχέση του ηγέτη με το πλήθος, το υγιές πολιτικά πλήθος, αυτή ακριβώς του δίνει δύναμη και ψυχή, και τον απαρτίζει σαν μορφή, που προτίθεται να παίξει κάποιο ρόλο στην ιστορία των ανθρώπων. Μ.Δ. Στασινόπουλου

232



Να εκπονήσετε το διάγραμμα του κειμένου, ώστε να ενημερώσετε με αυτό τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. Μονάδες 25

Β.

1. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου που διαβάσατε και ποια η θέση του συγγραφέα πάνω σε αυτό; Μονάδες 10

2. Οπωσδήποτε, κι όταν, λοιπόν: Τι εκφράζει η χρήση καθεμιάς από τις παραπάνω λέξεις στην 1η παράγραφο του κειμένου;

Μονάδες 3

3. Να σχολιάσετε το ύφος του κειμένου με παραδείγματα μέσα από αυτό (απλό, γλαφυρό ή μέσο, υψηλό ή μεγαλοπρεπές, μεικτό ύφος). Μονάδες 4

4. Αφού λάβετε υπόψη τη σημασία που έχουν οι παρακάτω φράσεις στις παραγράφους που ανήκουν, να σημειώσετε σε ποιες από αυτές η γλώσσα λειτουργεί αναφορικά και σε ποιες ποιητικά.

i) «ρίχνει την απειλητική σκιά της» (1η παράγραφος).

ii) «προφέρουν τον επικήδειο της τελευταίας» (2η παράγραφος).

iii) «κακής χρήσης της τεχνικής» (3η παράγραφος).

iv) «περιορίζουμε όσο μπορούμε την κυκλοφορία και τα καυσαέριά τους» (3η παράγραφος). v) «μονομαχίας μεταξύ της τεχνικής και της προσωπικότητας του ανθρώπου» (4η παράγραφος).

vi) «το ζωντανό βάπτισμα του ομιλητή μέσα στο πλήθος» (7η παράγραφος). Μονάδες 6

5. Να αναγνωρισθεί το είδος των παρακάτω αναφορικών προτάσεων του κειμένου:

i) «..., όπου πρέπει να κυριαρχεί η προσωπικότητα του ανθρώπου» (1η παρά γραφος).

ii) «..., που θα έβλαπτε τα ηθικά αγαθά του ανθρώπου» (3η παράγραφος).

iii) «..., από την οποία βλασταίνει η ηγεσία» (7η παράγραφος).

iv) «..., που προτίθεται... στην ιστορία των ανθρώπων» (7η παράγραφος). Μονάδες 8

6. απειλητική, βλάπτουν, κοινωφελή, αριβίστες: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 4

Γ.

Συμμετέχοντας στη Βουλή των Εφήβων καλείστε να γράψετε μια ομιλία την οποία θα εκφωνήσετε σχετικά με τις θετικές συνέπειες της τεχνικής προόδου καθώς και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για τη σωστή χρήση της. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

233



Τίτλος

Η τεχνική και η ανθρώπινη προσωπικότητα

Πρόλογος

Θέμα: Η τεχνική πρόοδος απειλεί τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης προσωπικότητας.



Παραδοχή του φαινομένου, αλλά αμφισβήτηση των επιδράσεών του.


α' θέση του συγγραφέα. Διασάφηση της θέσης του συγγραφέα.


β' θέση του συγγραφέα. Διασάφηση της β' θέσης του συγγραφέα.


γ' θέση του συγγραφέα. Διασάφηση της γ' θέσης του συγγραφέα.


δ' θέση του συγγραφέα. Διασάφηση της Δ' θέσης του συγγραφέα.

Επίλογος

ε' θέση του συγγραφέα. Διασάφηση της ε' θέσης του συγγραφέα.

Β1. Το θέμα του κειμένου είναι οι επιπτώσεις της τεχνικής στις εκδηλώσεις της ανθρώπινης προσωπικότητας• η θέση του συγγραφέα είναι ότι η ενάρετη χρήση της τεχνικής αποβαίνει ωφέλιμη για την ανθρωπότητα. Β2. Οπωσδήποτε ➙ δηλώνει έμφαση, βεβαιότητα. Κι όταν ➙ δηλώνει προσθήκη και χρονική σχέση. λοιπόν ➙ δηλώνει αποτέλεσμα, συμπέρασμα. Β3. Το ύφος του κειμένου είναι γλαφυρό ή μέσο. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί κοσμητικά επίθετα (απειλητική, νομική, αισθητικές, κοινωφελή), σχήματα λόγου όπως παρομοιώσεις («τον απαρίζει στα μορφή»), μεταφορές («ρίχνει την απειλητική σκιά της», «η τεχνική λοιπόν τείναι να εκτοπήσει τον άνρθωπο;», «προφέρουν τον επικήδειο της τελευταίας», «βλάπτουν αισθητικές αξίες», «η τεχνοκρατία προχωρεί τυφλά») προσωποποιήσεις («μονομαχία μεταξύ της τεχνικής και της ανθρώπινης προσωπικότητας», «αυτή η σωστή προσπάθεια... αφοπλίζει εκείνους...», «η τεχνοκρατία ανοίγει δρόμο στους αριβίστες»), ειρωνεία («Και, φυσικά, προφέρουν τον επικήδειο της τελευταίας») κ.ά. Οι σκέψεις, οι ιδέες και τα συναισθήματα του συγγραφέα κινούνται ανάμεσα στο απλό και υψηλό ύφος με τη δημιουργία εικόνων («η τεχνική ρίχνει την απειλητική σκιά της», «μονομαχία μεταξύ της τεχνικής και της προσωπικότητας του ανθρώπου»), και τον πλούτο σκηνών και σκέψεων σε ολόκληρο το κείμενο. Β4. i) ποιητική χρήση της γλώσσας iii) αναφορική χρήση της γλώσσας v) ποιητική χρήση της γλώσσας

234

ii) ποιητική χρήση της γλώσσας iv) αναφορική χρήση της γλώσσας vi) ποιητική χρήση της γλώσσας

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Β5. Οι τέσσερις προτάσεις είναι αναφορικές παραθετικές (ή προσθετικές), αφού χωρίζονται με κόμμα από τις κύριες και είναι δυνατόν να παραλειφθούν χωρίς να δημιουργείται νοηματικό πρόβλημα (αλλιώς και «μη περιοριστικές» αναφορικές). Επιπλέον: η (i) εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα «όπου» και είναι αναφ. επιρρηματική. η (ii) εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία «που» (ή αναφορικός δείκτης) και είναι αναφ. ονοματική. η (iii) εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία «την οποία» (εμπρόθετα: από την οποία) και είναι αναφορική ονοματική. η (iv) εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία «που» (ή αναφορικός δείκτης) και είναι αναφορική ονοματική. Β6. απειλητική = εκφοβιστική κοινωφελή = ωφέλιμη

βλάπτουν = ζημιώνουν αριβίστες = τυχοδιώκτες



οι πολίτες του σύγχρονου κόσμου έχουν την πολυτέλεια να απολαμβάνουν τους καρπούς της τεχνικής προόδου ως αυτονόητη κατάκτηση του πολιτισμού. Κάνουν χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων σε ευρεία κλίμακα και με χαρακτηριστική άνεση διευκολύνοντας την καθημερινότητά τους σε όλα τα επίπεδα.

Κύριο μέρος Θετικές συνέπειες: 1. Ο άνθρωπος δάμασε τα φυσικά στοιχεία και τα έθεσε στη υπηρεσία του. Μείωσε την κυριαρχία της φύσης και περιόρισε τα αρνητικά της αποτελέσματα. 2. Επεκτάθηκε η χρήση της μηχανής και αυξήθηκε η παραγωγή προϊόντων. Βελτιώθηκε η ποσότητα και η ποιότητα των αγαθών και έγιναν προσιτά σε όλους τους ανθρώπους. 3. Βελτιώθηκε το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων και διευκολύνθηκε η διαβίωση. Τα τεχνικά δημιουργήματα εξυπηρέτησαν τις ανθρώπινες ανάγκες μειώνοντας τον κόπο. 4. Η γνώση διαχέεται πιο εύκολα με τα σύγχρονα μέσα πληροφόρησης και επικοινωνίας και το πνευματικό επίπεδο ανεβαίνει. Προϋποθέσεις: 1. Ενημέρωση των πολιτών για τις λειτουργίες της μηχανής και για την χρήσης της, η οποία μπορεί υπό συνθήκες να αποβεί καταστροφική. Έλλογη χρήση της μηχανής. 2. Ανθρωπιστική παιδεία, η οποία δεν θα παράγει μόνο τεχνικούς επιστήμονες αλλά και ευαισθητοποιημένους ανθρώπους. 3. Καλλιέργεια πνεύματος ελευθερίας, δικαιοσύνης, πειθαρχίας και αγάπης προς τον συνάνθρωπο ώστε να περιορίζονται οι αρνητικές συνέπειες των τεχνικών επιτευγμάτων. 4. Συνειδητοποίηση από τους επιστήμονες αλλά και από τους απλούς χρήστες των τεχνικών επιτευγμάτων ότι η μηχανή δεν είναι ο σκοπός αλλά το μέσον για την διευκόλυνση της ζωής.

235


236

Επίλογος

Η τεχνική όσο απαραίτητη και αν είναι για την πρόοδο και την κοινωνική εξέλιξη δεν μπορεί να επισκιάζει την συμβολή της προσωπικότητας του ατόμου. Η τεχνολογία αποτελεί ένα ανεκτίμητο δώρο που προσέφερε ο ίδιος ο άνθρωπος στον εαυτό του. Είναι όμως εντελώς ανεπαρκής αν το άτομο δεν έχει εξοπλιστεί με ηθικές αξίες για να αντισταθεί στους διαβρωτικούς μηχανισμούς της



48ο Κριτήριο Αξιολόγησης Τεχνοκρατία και ανθρωπισμός Η κεντρική ιδέα είναι αυτή: η τεχνική, σύγχρονη θεά του πολιτισμού, ευκολύνει τον άνθρωπο σ’ όλους τους τομείς της δραστηριότητάς του. Ο άνθρωπος γοητευμένος από αυτήν, της αποδίδει, ενσυνείδητα ή υποσυνείδητα, θεϊκές, υπεράνθρωπες, ιδιότητες. Θαμπωμένος από τα επιτεύγματά της, ξεχνάει πως είναι γέννημα του πνεύματος, του λόγου, ο οποίος «εν αρχή ην» και της δίνει κυριαρχική θέση, όχι μόνο στην πρακτική καθημερινή του ζωή, μα και στις σκέψεις του ή τις ιδέες του. Αρχίζει σιγά σιγά να γοητεύεται και να ευκολύνεται με την ιδέα, πως η τεχνική, μπορεί αυτή καθεαυτή να υποκαταστήσει το πνεύμα του και να τον απαλλάξει από τις ευθύνες που αυτό του δημιουργεί. Έτσι καλλιεργείται η πορεία προς την υποταγή του πνεύματος στην τεχνική. Από το άλλο μέρος, η τεχνική, προωθημένη σε πρώτο πλάνο, αποκτάει ιδιότητες «όντος». Η διαδικασία της αυτόματης διαδοχής των επιτυχιών την προωθεί στο προσκήνιο όχι μόνο της πρακτικής αλλά και της «στενο-πνευματικής» επικαιρότητας, εμφανίζοντάς την όχι πια σαν προϊόν του «πνεύματος» μα σαν αυθύπαρκτη «πνευματική» οντότητα κάποιας άλλης μορφής. Η σύγχυση σχετικά, όχι πια με τις ικανότητες, αλλά με τις ιδιότητες, του ηλεκτρονικού εγκεφάλου, επιτείνεται και το νωχελικό ή τρομαγμένο «πνεύμα» αφήνει να κατακτηθεί από την καινούρια «μηχανο-πνευματική» οντότητα και να μεταβληθεί θεληματικά – αθέλητα σε υποτακτικό ή υπηρέτη της. Είναι ο θρίαμβος της τεχνοκρατίας. Αυθύπαρκτη αξιοανθρώπινη οντότητα, η τεχνοκρατία, πορεύεται δικό της εγωιστικό ρόλο, εξωανθρώπινο και φυσικά αντιανθρωπιστικό. Ο άνθρωπος, φοβισμένος και έκθαμβος, παρακολουθεί τα επιτεύγματά της, και ανίκανος να αντιδράσει σ’ αυτά, υποτάσσεται… Δεν είναι πια το «πνεύμα» που κατευθύνει τις τύχες της ανθρωπότητας και πολύ περισσότερο φυσικά, η καρδιά. Είναι οι επιτυχίες της τεχνικής που παντοδύναμες, οδηγούν υποτακτικά την ανθρώπινη δράση και δραστηριότητα. Και την οδηγούν, κατά κανόνα, σχεδόν, σε αντιανθρωπιστικές και αντιανθρώπινες ενέργειες… Είναι γι’ αυτό, που, ξεκινώντας από το χορό των σπλάχνων και φθάνοντας στην ατομική βόμβα, κινδυνεύουμε να γίνουμε όλοι θύματα μιας διαδικασίας που θέλει το «πνεύμα» μια ρυθμισμένη ηλεκτρονική μηχανή και τον άνθρωπο ωχρό κακέκτυπο ενός άψυχου, ψυχρού, στείρου και ωμού ηλεκτρονικού ρομπότ… Το αστείο είναι πως ο «άνθρωπος», πορευόμενος με ταχύτητα το δρόμο προς την τεχνοκρατική ανυπαρξία, καμώνεται να πιστεύει πως βαδίζει τη λεωφόρο της προόδου, και, το χειρότερο, πως είναι αυτός, που κατευθύνει την πορεία αυτή… Νίκος Ζακόπουλος, «Ο σημερινός κόσμος», σελ. 133-134

237



Στο πλαίσιο μιας συζήτησης με θέμα την τεχνική πρόοδο, μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε μια περίληψη του κειμένου αυτού, με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Να αναπτύξετε μία παράγραφο 80-100 λέξεων την άποψη τις πρώτης παραγράφου του κειμένου: «Η κεντρική ... δραστηριότητάς του».

Μονάδες 10

2. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος, με βάση το περιεχόμενο του κειμένου. 1. Ο άνθρωπος θεωρεί την τεχνική ισάξια του πνεύματος. 2. Ο άνθρωπος αυταπατάται ότι κατευθύνει τις μηχανές, ενώ στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο. 3. Η τεχνική έχει μετατραπεί σε αυτόνομη πνευματική οντότητα. 4. Η τεχνοκρατία διατηρεί έναν ανθρωπιστικό χαρακτήρα.

Μονάδες 8

3. Να δώσετε έναν άλλο τίτλο στο κείμενο χρησιμοποιώντας μεταφορική γλώσσα. Μονάδες 3

4. Ο συγγραφέας του κειμένου καταφεύγει συχνά στη χρήση εισαγωγικών. Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι το κάνει αυτό; Μονάδες 4

5. «Είναι ο θρίαμβος της τεχνοκρατίας. ... και ανίκανος να αντιδράσει σ’ αυτά, υποτάσσεται»: Να ξαναγράψετε το παραπάνω απόσπασμα χρησιμοποιώντας τους κατάλληλους συνδέσμους ανάμεσα στις περιόδους.

Μονάδες 4

6. κυριαρχική, αυθύπαρκτη, τεχνοκρατία: Να αναλύσετε τις παραπάνω λέξεις στα συνθετικά τους μέρη και να σχηματίσετε τρεις νέες σύνθετες λέξεις κάνοντας χρήση των α’ συνθετικών. Μονάδες 6

Γ.

Στην προτελευταία παράγραφο του κειμένου αναφέρει ο δοκιμιογράφος: «Δεν είναι πια το «πνεύμα» ... σε αντιανθρωπιστικές και αντιανθρώπινες ενέργειες…». Ποιες είναι, κατά τη γνώμη σας, οι αιτίες για τις οποίες η τεχνική έχει υποτάξει το πνεύμα του ανθρώπου και ποιες δυνατότητες έχει ακόμη ο άνθρωπος να αντισταθεί στις «αντιανθρώπινες ενέργειες» της τεχνικής; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα δοκίμιο πειθούς. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

238


Α παντήσεις Α. Η κυριαρχία της τεχνοκρατίας στη ζωή του ανθρώπου είναι πλέον γεγονός. Η τεχνική, βοηθώντας τον άνθρωπο σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του, έχει θεοποιηθεί από αυτόν και παίζει πια σημαίνοντα ρόλο όχι μόνο στην καθημερινότητα αλλά και στην πνευματική του ζωή. Ο άνθρωπος επαναπαύεται ότι η τεχνική μπορεί να αντικαταστήσει το πνεύμα του κι έτσι αυτή ολοένα κι αποκτά τα χαρακτηριστικά ενός είδους πνευματικού όντος. Έτσι, όμως, το ανθρώπινο πνεύμα υποτάσσεται στην τεχνική και πολλές φορές προβαίνει, υπό τις διαταγές της πλέον, σε αντιανθρωπιστικές και αντιανθρώπινες ενέργειες. Σε αυτήν την περίπτωση ο άνθρωπος ενεργεί ως ετεροκατευθυνόμενο ρομπότ, παρόλο που αυταπατάται ότι προοδεύει αποφασίζοντας ο ίδιος για το τι πράττει. Β1. Ο προορισμός της τεχνικής είναι ν’ αυξάνει την υλική δύναμη του ανθρώπου. Η τεχνική μετατρέπει τα επιτεύγματα των θεωρητικών γνώσεων και ερευνών σε τεχνικά μέσα, σε πρακτικές εφαρμογές για την αντιμετώπιση των καθημερινών αναγκών. Ο άνθρωπος κατασκευάζει μηχανές και εργαλεία που αυξάνουν συνεχώς τη δύναμή του και κάνουν πιο εύκολη τη ζωή του. Η διαβίωση έχει γίνει άνετη. Με τη βοήθεια των διάφορων τεχνικών δημιουργημάτων έγινε γρήγορη η εξυπηρέτηση του ανθρώπου. Πράγματι, με τη μηχανή βελτιώθηκε η ποιότητα ζωής, αφού ο άνθρωπος απαλλάχτηκε από τον χειρωνακτικό κόπο και εξασφάλισε περισσότερο χρόνο για ανάπαυση και ψυχαγωγία. Β2. 1–Σ, 2–Σ, 3–Σ, 4–Λ. Β3. «Η τεχνική “απανθρωποποιεί” τον άνθρωπο» Β4. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί εισαγωγικά σε λέξεις ή φράσεις, όπως: «εν αρχή ην», «όντος», «στενο-πνευματικής», «πνευματική» οντότητα, «πνεύμα», «μηχανο-πνευματική», «άνθρωπος», είτε όταν μιλάει μεταφορικά, είτε όταν γράφει σύνθετες λέξεις που επινοεί ο ίδιος, είτε όταν χρησιμοποιεί φράσεις των αρχαίων. Β5. «Είναι ο θρίαμβος της τεχνοκρατίας, γιατί αυθύπαρκτη αξιοανθρώπινη οντότητα, η τεχνοκρατία, πορεύεται δικό της εγωιστικό ρόλο, εξωανθρώπινο και φυσικά αντιανθρωπιστικό. Ο άνθρωπος, βέβαια, φοβισμένος και έκθαμβος, παρακολουθεί τα επιτεύγματά της, και ανίκανος να αντιδράσει σ’ αυτά, υποτάσσεται». Β6. κυριαρχική < κύριος + άρχω ➻ κυριολεξία

αυθύπαρκτη < αυτός + υπαρκτός ➻ αυτόνομος

τεχνοκρατία < τέχνη + κρατώ ➻ τεχνολογία


Η τεχνοκρατία παρόλη την θετική ή αρνητική κριτική που δέχεται έχει εισχωρήσει βαθιά στην καθημερινότητα του ανθρώπου. Είναι συνυφασμένη με όλες τις εκφάνσεις της ζωής του και κυρίως με την κυριαρχία της μηχανής. Η μηχανή όμως και η τεχνοκρατική

239

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης αντίληψη της ζωής συχνά δεν συνάδει με τον ανθρωπιστικό ρόλο της τεχνολογίας και υποτάσσει τον άνθρωπο στο ίδιο το επίτευγμά του.

Κύριο μέρος Αιτίες: 1. Η τεχνική αύξησε πραγματικά αλλά και πλασματικά τις ανάγκες του ανθρώπου και τον οδήγησε στην υπερκατανάλωση. Ο σύγχρονος άνθρωπος καταναλώνει την ενέργειά του όχι σε πνευματικές ενασχολήσεις αλλά στην κάλυψη υλικών αναγκών. 2. Η μηχανοποίηση και ο αυτοματισμός της παραγωγικής διαδικασίας έχουν εκτοπίσει τον παράγοντα άνθρωπο και τον κατέστησαν ένα μέσον που εκτελεί τις εντολές της μηχανής. Άβουλος και αμήχανος μπροστά στην τεχνική πρόοδο απλώς την ακολουθεί. 3. Το άτομο παραπλανάται από τον θρίαμβο της μηχανής και θεωρεί ότι όλα μπορούν να επιτευχθούν μέσω αυτής. Η παντοδυναμία της αποκοιμίζει το πνεύμα και αποκρύπτει τους διαβρωτικούς μηχανισμούς της. Δυνατότητες: 1. Το άτομο θα πρέπει να καλλιεργείται ολόπλευρα, τόσο από πνευματική όσο και από τεχνική πλευρά. Ο πνευματικός πολιτισμός είναι εξίσου σημαντικός με τον τεχνικό και δεν πρέπει να υποβαθμίζεται. 3. Το άτομο θα πρέπει να αναπτύξει ηθικοπνευματικές αρετές, οι οποίες θα του διασφαλίσουν την αντίσταση στην κυριαρχία της μηχανής και την μη παραμέληση του ανθρώπινου παράγοντα. 4. Συνειδητοποίηση ότι η μηχανή είναι ένα μέσον στα χέρια του ανθρώπου και ότι απαιτείται προσεκτική χρήση της για να μην στραφεί ενάντια στον δημιουργό της.

240

Επίλογος

Η κριτική σκέψη και το αίσθημα του μέτρου είναι η λύση για την αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών της τεχνικής προόδου. Το ανθρώπινο πνεύμα, η γενεσιουργός αιτία της τεχνολογίας, απειλείται από την εξέλιξη του δημιουργήματός του. Απαιτείται έτσι ελεγχόμενη πίστη στην τεχνική εξέλιξη με γνώμονα πάντοτε τις ανθρώπινες ανάγκες.


22. Επάγγελμα Επαγγελματικός προσανατολισμός

49ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η αξία του επαγγέλματος και οι σκοποί της ζωής Το επάγγελμα, όσο υψηλή λειτουργία και αν είναι, παραμένει μέσον, όργανο, και όχι σκοπός. Ο άνθρωπος, όσο ενωμένος και αν είναι με το έργο του, δεν πρέπει ποτέ να χάσει την υπόστασή του και να γίνει ενεργούμενο του επαγγέλματος. Για να εκτιμήσουμε ορθά το επάγγελμα πρέπει να το ιδούμε ως μέσο που έρχεται να υπηρετήσει ηθικούς, αντικειμενικούς σκοπούς. Οι σκοποί της ζωής είναι το κύριο • αυτοί δικαιώνουν τη ζωή του ανθρώπου. Εξάλλου ο άνθρωπος πρέπει να διατηρεί την προσωπικότητά του, ώστε να υπηρετεί συνειδητά τους σκοπούς αυτούς. Από το ένα μέρος είναι οι μεγάλοι σκοποί της ζωής και από το άλλο ο άνθρωπος ως αξία πρωταρχική και ως αναντικατάστατη μονάδα, όπου μέσα της εδρεύει η ψυχή και το πνεύμα. Το επάγγελμα είναι κάτι το ενδιάμεσο, κάτι μεταξύ του ανθρώπου ως αξίας και των σκοπών της ζωής. Για τούτο η ελευθερία στην άσκηση του επαγγέλματος, η ελεύθερη σχέση του ανθρώπου με το επάγγελμά του, δεν πρέπει ποτέ να βιάζεται, όπως γίνεται τούτο σήμερα μέσα στα ολοκληρωτικά συστήματα εργασίας, όπου οι άνθρωποι δεν καταφάσκουν με τη συνείδησή τους ό,τι κάνουν, αλλά εξαναγκάζονται σ’ αυτό. Όταν όμως λείπει η ελευθερία αυτή, τότε το επάγγελμα δε μορφώνει, γιατί ο δούλος δε βλέπει τους αντικειμενικούς σκοπούς, προσέχει μονάχα τη βία που ασκείται επάνω του. Αντίθετα, με την ελεύθερη σχέση του ανθρώπου προς το επάγγελμά του πολλαπλασιάζονται τα μορφωτικά μέσα της ζωής, γιατί τότε όλα όσα δημιουργεί ο άνθρωπος ασκούν μορφωτική επίδραση επάνω του. Κάθε επάγγελμα με την ελευθερία της άσκησής του είναι και μια ειδική δύναμη με τεράστιο σύνολο ηθικών αξιών. Όλα μάλιστα μαζί τα επαγγέλματα, όταν οι άνθρωποι τα ασκούν ελεύθερα και τα καταφάσκουν με τη συνείδησή τους, απαρτίζουν το ορατό σύστημα του ηθικού κόσμου του ανθρώπου, είναι το ορατό σώμα ενός αόρατου κόσμου, του κόσμου του πνεύματος. Ηθική αξία έχει κάθε τέχνη και κάθε επάγγελμα και τα «κατώτατα» χειρωνακτικά επαγγέλματα έχουν την ηθική τους δικαίωση, γιατί το σημαντικό για την κοινωνία και την ανθρωπότητα είναι να δουλεύει κανείς και να συμβάλλει με τη δουλειά στη ζωή του συνόλου. Είτε υλικούς σκοπούς είτε πνευματικούς επιδιώκει το επάγγελμα είναι εξίσου αξιόλογο, αρκεί να μην προσβάλλει την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, ούτε μέσα στον άλλον, στον πλησίον, ούτε μέσα σ’ αυτόν που το ασκεί. Η προσβολή όμως αυτή της αξιοπρέπειας του ανθρώπου είναι δυνατή και σε επαγγέλματα «ανώτερα».

241


Κάθε επάγγελμα έχει ηθική αξία, αρκεί να υπηρετεί συνειδητά ηθικούς σκοπούς, να συμβάλλει στη διατήρηση και αύξηση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου. Και πράγματι με την εργασία διατηρεί και επαυξάνει ο κάθε άνθρωπος την αξιοπρέπειά του, την ηθική του υπόσταση. Δίχως επάγγελμα ο άνθρωπος είναι άχθος του εαυτού του και των άλλων • προπαντός όμως χάνει την αξιοπρέπειά του. Τα μέσα της ζωής συνδέονται με το επάγγελμα, γιατί το επάγγελμα, η προσωπική εργασία, η κανονική και μαθημένη, είναι ο μόνος ηθικός τρόπος για ν’ αποκτήσει και τα απαραίτητα προς το ζην. Είναι λοιπόν ηθική απαίτηση να έχει ο άνθρωπος το επάγγελμά του, δηλαδή να βλέπει το σκοπό της ζωής του στην κοινωνική εκπλήρωση ορισμένης εργασίας, που έχει τη θέση και την αξία της μέσα στο σύστημα των ανθρώπινων προσπαθειών. Να έχει ο άνθρωπος τα απαραίτητα μέσα της ζωής, όχι μόνο της σωματικής, αλλά και της ψυχικής και πνευματικής, τούτο είναι ένα από τα μεγάλα αξιώματα του ανθρωπισμού. Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος

242



Για τις ανάγκες μιας συζήτησης που πρόκεται να γίνει στην τάξη με θέμα το επάγγελμα, μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου αυτού, για να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. «Κάθε επάγγελμα έχει ηθική αξία, αρκεί να υπηρετεί συνειδητά ηθικούς σκοπούς, να συμβάλλει στη διατήρηση και αύξηση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου»: Να αποδώσετε σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων το νόημα της παραπάνω άποψης. Μονάδες 12

2. Να συγκρίνετε το νόημα και το περιεχόμενο του παραπάνω κειμένου με το κείμενο «Οι νέες προκλήσεις στο χώρο της εκπαίδευσης» (51ο Κριτήριο αξιολόγησης) Μονάδες 9

3. Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική – επαγωγική) ακολουθεί ο συγγραφέας στην 4η παράγραφο του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 6

4. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις: εδρεύει, καταφάσκουν, απαρτίζουν, άχθος. Μονάδες 4

5. αξιοπρέπεια: Να αναλύσετε τη λέξη στα συνθετικά της μέρη και να σχηματίσετε τέσσερις νέες σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας κάθε φορά ένα από τα δύο συνθετικά (δύο λέξεις με το α’ συνθετικό και δύο λέξεις με το β’ συνθετικό). Μονάδες 4

Γ.

Συμμετέχοντας στη Βουλή των Εφήβων καλείστε να γράψετε μια ομιλία, την οποία θα εκφωνήσετε, σχετικά με τις ωφέλειες της σωστής επιλογής του επαγγέλματος και τις προϋποθέσεις για την επίτευξή της. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

243


Α παντήσεις Α. Στο κείμενο αναλύεται η αξία του επαγγέλματος σε σχέση με τους σκοπούς της ζωής του ανθρώπου. Πρώτα, επισημαίνεται ότι το επάγγελμα τίθεται στην υπηρεσία των σκοπών του ανθρώπου. Όμως, στη σύγχρονη εποχή το επάγγελμα καταλήγει εξαναγκασμός, ενώ θα ’πρεπε να υπάρχει ελευθερία στη σχέση του ατόμου με αυτό, ώστε να ωφελείται από τις μορφωτικές του επιδράσεις. Στο κείμενο δε γίνεται διάκριση ανάμεσα στα επαγγέλματα• όλα αποτελούν το κόσμο του πνεύματος και είναι αξιόλογα αρκεί να σέβονται και να αυξάνουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ηθική. Τέλος, συμπεραίνεται ότι η εργασία είναι το μέσο για να επιβιώσει ο άνθρωπος και παράλληλα να πραγματοποιήσει την προσφορά του στην κοινωνία. Β1. Τα επαγγέλματα στο σύνολό τους έχουν ηθική αξία ανεξάρτητα από τους κλάδους που αφορούν (χειρωνακτικούς, τεχνικούς, πνευματικούς). Εάν με αυτά ο άνθρωπος μπορεί να εξασφαλίζει τα απαραίτητα μέσα για μια αξιοπρεπή ζωή και να συμβάλλει στην ανάπτυξη της κοινωνίας, τότε όλα κρίνονται πολύτιμα. Αντίθετα, εργασίες που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και δε γίνονται με ηθικά μέσα είναι επιζήμιες για το άτομο και την κοινωνία. Δεν εξυπηρετούν τους αληθινούς σκοπούς της ζωής του ανθρώπου, αλλά ανήθικους και ιδιοτελείς σκοπούς. Β2. Το πρώτο κείμενο μιλά για τα επαγγέλματα και την αξία τους, ενώ το δεύτερο κείμενο αναφέρεται κυρίως στην εκπαίδευση, αλλά και τη δια βίου μάθηση που συνδέεται πλέον με την επαγγελματική ενασχόληση. Β3. Στην 4η παράγραφο ο συγγραφέας ακολουθεί την παραγωγική συλλογιστική πορεία. Αρχίζει με την αναφορά στην ηθική αξία όλων των επαγγελμάτων (μείζων προκείμενη), στη συνέχεια προσθέτει την προϋπόθεση του σεβασμού της αξιοπρέπειας (ελάσσων προκείμενη) και καταλήγει στην προσβολή της αξιοπρέπειας και σε «ανώτερα επαγγέλματα» (συμπέρασμα). Β4. εδρεύει = βρίσκεται,

καταφάσκουν = επιβεβαιώνουν,

απαρτίζουν = αποτελούν,

άχθος = βάρος.

Β5. αξιοπρεπής < αξία + πρέπω ➠ αξιοσέβαστος, αξιολύπητος, θηλυπρεπής, δουλοπρεπής. Γ. Πρόλογος

244


οι νέοι άνθρωποι βρίσκονται σε έναν διαρκή προβληματισμό σχετικά με την επιλογή του επαγγέλματός τους και αγωνιούν για το αν η επιλογή αυτή είναι σωστή. Η αναζήτηση αυτή μάλιστα συχνά συμπίπτει με την περίοδο της εφηβείας, κατά την οποία τα κριτήρια επιλογής επαγγέλματος είναι ακόμη ρευστά και συνήθως συναισθηματικά. Ωστόσο αν αυτή η τόσο καθοριστική για την ζωή επιλογή αποδειχθεί σωστή, αποφέρει ένα σύνολο από ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσες ωφέλειες.


Κύριο μέρος Ωφέλειες: 1. Παρέχει στο άτομο οικονομική ανεξαρτησία και προσφέρει το αίσθημα της οικονομικής ασφάλειας αλλά και της κοινωνικής αναγνώρισης. 2. Καλλιεργεί τις πνευματικές αλλά και τις ψυχικές δυνάμεις του ατόμου (την κριτική σκέψη, την μνήμη, την υπομονή, την αποφασιστικότητα) 3. Εξασφαλίζει την ψυχική ισορροπία γιατί το άτομο νιώθει δημιουργικό και παραγωγικό 4. Συντελείται η κοινωνική πρόοδος γιατί τα άτομα συνεργάζονται μεταξύ τους και επιτυγχάνεται η κοινωνική ευημερία. Προϋποθέσεις: 1. Η αυτογνωσία συμβάλλει καθοριστικά στην σωστή επιλογή επαγγέλματος γιατί το άτομο πρέπει να γνωρίζει τους τομείς στους οποίους είναι αποδοτικός, τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του. 2. Το σχολείο μέσω του επαγγελματικού προσανατολισμού οφείλει να καθοδηγεί το νέο και να αναδεικνύει τα ταλέντα του. 3. Η οικογένεια η οποία πρέπει να συμβουλεύει το νέο και να υποστηρίζει τις επιλογές του. 4. Η αγάπη του ίδιου του ατόμου για το επάγγελμα, οι τάσεις του.

Επίλογος

Το επάγγελμα θα πρέπει να υπηρετεί την αξιοπρέπεια και την δημιουργικότητα του ατόμου. Το επάγγελμα είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του, είναι η ταυτότητά του. Η επιλογή του αποτελεί βαριά και αποκλειστική ευθύνη του ίδιου του ατόμου και η ορθότητα της επιλογής του αποκαλύπτεται θριαμβευτικά


245


50ο Κριτήριο Αξιολόγησης Οι νέες προκλήσεις στο χώρο της εκπαίδευσης Οι ραγδαίες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, ιδιαίτερα στο χώρο της τηλεματικής, καθιστούν αναγκαίο τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου της εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες, ξεκινώντας από το νηπιαγωγείο και φθάνοντας ως το πανεπιστήμιο. Επιβάλλεται να αναθεωρηθεί παράλληλα ο ρόλος της δια βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθώς είναι αναγκαία η προσαρμογή κάθε ατόμου στις νέες εξελίξεις. Αυτόματα ανακύπτει το πρόβλημα της ποιότητας στην εκπαίδευση για να μπορέσει να ανταποκριθεί στο ανταγωνιστικό περιβάλλον που διαμορφώνεται σε εθνικό και διεθνικό επίπεδο. (…) Σήμερα δεν έχει τόσο αξία η γνώση αυτή καθ’ εαυτή, αφού εξελίσσεται με ταχύτατους ρυθμούς και παλιώνει προτού καν γίνει κτήμα των πολλών. Πολύ μεγαλύτερη αξία έχει η πρόσβαση στη γνώση, η οποία προϋποθέτει προσαρμοστική ικανότητα και ευελιξία, ιδιαίτερα των νέων ατόμων, στις διαμορφούμενες νέες επιστημονικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές συνθήκες. Για να γίνει όμως αυτό χρειάζεται να καλλιεργηθεί η κριτική σκέψη των μαθητών, που αποτελεί και έναν από τους βασικότερους στόχους της νέας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Η κυριαρχία των νέων τεχνολογιών, με τις συνακόλουθες οικονομικές και άλλες επιπτώσεις, θα επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές στις εργασιακές συνθήκες και στην επαγγελματική αποκατάσταση, η οποία δεν θα έχει πια στατικό αλλά δυναμικό χαρακτήρα. Προβλέπεται ότι η πλειονότητα των σημερινών νέων θα χρειασθεί τα επόμενα χρόνια να αλλάξει πολλές φορές επάγγελμα, πράγμα που σημαίνει ότι η λήψη ενός πτυχίου δεν αποτελεί πια ικανό εφόδιο για την ανεύρεση εργασίας, γεγονός το οποίο θα δημιουργήσει κοινωνικές εντάσεις. (…) Μπροστά σε αυτές τις απαισιόδοξες εξελίξεις υπάρχει το αισιόδοξο μήνυμα ότι όποιος θέτει στόχους με συνέπεια και ακρίβεια, όποιος στρέφεται σε ανοιχτούς ορίζοντες που απαιτούν προσαρμοστικότητα και ευελιξία, δεν έχει να φοβηθεί τίποτε. Μια άλλη εξίσου σημαντική πρόκληση είναι με ποιον τρόπο θα διαφυλαχθούν τα ιδανικά της ειρήνης, της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η απάντηση είναι: κατάλληλη αγωγή και παιδεία. Το ίδιο ισχύει για τα ηθικά διλήμματα που θέτει η ασύλληπτη επιστημονική πρόοδος (κλωνοποίηση, παραγωγή ανθρώπινων εμβρύων, μεταλλαγμένα προϊόντα, οικολογικές καταστροφές κ.ά.). Το κράτος πρόσφερε ως τώρα εκπαίδευση και λιγότερο παιδεία. Η ευρύτερη καλλιέργεια είναι προσωπική κατάκτηση που απαιτεί θυσίες. Η δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση μετατοπίζει το κέντρο βάρους από το κράτος στο άτομο, το οποίο οφείλει να έρθει σε επαφή με πολλούς τομείς γνώσης σε διάφορες μορφές της. Η μετάβαση από την τοπική στην παγκόσμια κοινωνία προϋποθέτει γλωσσομάθεια, ανοχή στη διαφορετικότητα και στον πολυπολιτισμό, πνεύμα συνεργασίας και συναδέλφωσης στο «παγκόσμιο χωριό» στο οποίο έχει μεταβληθεί ο πλανήτης μας. Και εδώ στην Ελλάδα έχουν γίνει ορατές οι πολλαπλές όψεις της παγκοσμιοποίησης στην κοινωνιολογική και οικονομική εκδοχή της. Τα όρια των εθνικών κρατών, στην παραδοσιακή μορφή τους, εξαλείφονται, καθώς διακινούνται εκατομμύρια άνθρωποι, αγαθά και ιδέες με

246


απίστευτη ταχύτητα. Η εμμονή όμως στα οικονομικά συμφέροντα και στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς, η επιβολή του καταναλωτικού προτύπου της αφθονίας, το διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στα φτωχά και στα πλούσια κράτη, η κρίση της δημοκρατικής συμμετοχής και του κράτους πρόνοιας, η κοινωνική περιθωριοποίηση και ο αποκλεισμός και τόσα άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος δημιουργούν κλίμα ανησυχίας για το μέλλον. Η αισιοδοξία για την πορεία του κόσμου κατά την τρίτη χιλιετία μπορεί να προκύψει από τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου και της αποστολής της εκπαίδευσης. Το παλιό μοντέλο που ισχύει ακόμη στην Ελλάδα και το οποίο στηρίζεται σε ποσοτικά κριτήρια (συσσώρευση γνώσεων στο παραδοσιακό γνωσιοκεντρικό σχολείο) πρέπει να αντικατασταθεί από ποιοτικά κριτήρια. Η απλή παροχή γνώσεων δεν ωφελεί πια. Οι μαθητές και οι φοιτητές, όπως και κάθε άνθρωπος, πρέπει να μάθουν να αξιοποιούν τις ευκαιρίες για μάθηση που τους δίνονται σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Στην έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής της UNESCO για την εκπαίδευση στον 21ο αιώνα τονίζεται ότι η δια βίου εκπαίδευση πρέπει να στηρίζεται στους παρακάτω τέσσερις πυλώνες που αποτελούν διαφορετικά είδη μάθησης: 1. Μαθαίνω πώς να αποκτώ τη γνώση, συνδυάζοντας ικανοποιητικά μια ευρύτατη γενική παιδεία με τη δυνατότητα εμβάθυνσης σε ορισμένα θέματα. 2. Μαθαίνω να ενεργώ με τέτοιον τρόπο ώστε να αποκτώ όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση αλλά και γενικότερα τη δυνατότητα να αντιμετωπίζω διάφορες καταστάσεις και να εργάζομαι αρμονικά σε ομάδες. 3. Μαθαίνω να συμβιώνω, κατανοώντας τους άλλους και έχοντας επίγνωση των κοινωνικών αλληλεξαρτήσεων συμβάλλοντας στην πραγματοποίηση κοινών δράσεων και στη διευθέτηση των συγκρούσεων, με σεβασμό στις αξίες του πλουραλισμού, της αμοιβαίας κατανόησης και της ειρήνης. 4. Μαθαίνω να ζω με τέτοιον τρόπο ώστε να αναπτύσσω την προσωπικότητά μου και να μπορώ να ενεργώ με μεγαλύτερη αυτονομία και περισσότερη κρίση και προσωπική υπευθυνότητα. Για το λόγο αυτόν η εκπαίδευση δεν πρέπει να παραμελεί την ανάπτυξη των ατομικών δυνατοτήτων, τη μνήμη, τη λογική κρίση, την αίσθηση του ωραίου, τις φυσικές ικανότητες του ατόμου και τη δεξιότητα της επικοινωνίας, με παράλληλη ευαισθησία στη χρήση της μητρικής γλώσσας. Ελένη Στεφάνου, εφημ. «Το Βήμα»

247



Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο που διαβάσατε. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Με ποια συλλογιστική πορεία είναι ανεπτυγμένη η 5η παράγραφος του κειμένου: «Η αισιοδοξία για την πορεία… τη διάρκεια της ζωής τους.» Μονάδες 5

2. Να αποδώσετε σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων το νόημα της φράσης «Πολύ μεγαλύτερη αξία έχει η πρόσβαση στη γνώση, η οποία προϋποθέτει προσαρμοστική ικανότητα και ευελιξία, ιδιαίτερα των νέων ατόμων, στις διαμορφούμενες νέες επιστημονικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές συνθήκες», που βρίσκεται στη 2η παράγραφο του κειμένου.

Μονάδες 11

3. Να χρησιμοποιήσετε μέσα σε προτάσεις τις λέξεις: παιδεία, εκπαίδευση, κατάρτιση, γνώση, καλλιέργεια.

Μονάδες 5

4. Να γράψετε δύο συνώνυμα για την καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: εξέλιξη, επάγγελμα, ικανός, συνέπεια, αγωγή.

Μονάδες 10

5. Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης (ενεργητικής ή παθητικής) στην παρακάτω πρόταση και να μετατραπεί η σύνταξη στην αντίθετή της:

«Για το λόγο αυτόν η εκπαίδευση δεν πρέπει να παραμελεί την ανάπτυξη των ατομικών δυνατοτήτων, τη μνήμη, τη λογική κρίση, την αίσθηση του ωραίου, τις φυσικές ικανότητες του ατόμου και τη δεξιότητα επικοινωνίας…» Μονάδες 4

Γ.

Στο κείμενο που σας δόθηκε αναφέρεται ότι: «προβλέπεται ότι η πλειονότητα των σημερινών νέων θα χρειασθεί τα επόμενα χρόνια να αλλάξει πολλές φορές επάγγελμα, πράγμα που σημαίνει ότι η λήψη ενός πτυχίου δεν αποτελεί πια ικανό εφόδιο για την ανεύρεση εργασίας…». Γράψτε ένα δοκίμιο πειθούς στο οποίο θα εκθέτετε τις απόψεις σας σχετικά με τη χρησιμότητα της δια βίου εκπαίδευσης καθώς και τα θετικά αποτελέσματα που μπορεί να έχει αυτή στην επαγγελματική σταδιοδρομία των σημερινών νέων. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

248


Α παντήσεις Α. Η αρθρογράφος κάνει λόγο για το ρόλο που καλείται ν’ αναλάβει η εκπαίδευση στη σύγχρονη εποχή των ραγδαίων εξελίξεων. Αρχικά, αναφέρει ότι, μέσα στο ανταγωνιστικό περιβάλλον που δημιουργείται, μεγαλύτερη σημασία έχει η πρόσβαση στη γνώση κι όχι η ίδια η γνώση. Έτσι οι νέοι πρέπει να λάβουν τα εφόδια της κριτικής σκέψης, της προσαρμοστικότητας, της μόρφωσης, ώστε να επιβιώσουν στη μελλοντική κοινωνία. Έπειτα, αναλύει το πώς θα διαφυλαχθούν στην εποχή της παγκοσμιοποίησης ιδανικά όπως η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ηθική. Πιστεύει ότι αυτό δεν θα γίνει με το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα, που στηρίζεται στην παροχή γνώσεων, αλλά με την κατάλληλη παιδεία, με τη δια βίου εκπαίδευση που προσφέρει ευκαιρίες για μάθηση σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Και αυτού του είδους η εκπαίδευση πρέπει να στηρίζεται σε τέσσερα είδη μάθησης, τα οποία αναφέρει επεξηγώντας τα στο τέλος του άρθρου της. Β1. Η πέμπτη παράγραφος αναπτύσσεται με παραγωγική διαδικασία γιατί στην αρχή αναφέρεται γενικά στον επαναπροσδιορισμό του ρόλου και της αποστολής της εκπαίδευσης και στη συνέχεια αναλύει ειδικότερα πώς θα συντελεστεί η αλλαγή αυτή. Β2. Στην εποχή των ραγδαίων εξελίξεων σε όλους τους τομείς της ζωής (στην επιστήμη, στην τεχνολογία, στην οικονομία, στην κοινωνία, στον πολιτισμό) απαραίτητη είναι η ύπαρξη ενός εκπαιδευτικού συστήματος πολύ διαφορετικού από αυτό που ίσχυε ως σήμερα. Σημασία δηλαδή δεν έχει η συσσώρευση πλήθους γνώσεων για λίγα χρόνια στο πλαίσιο του καθιερωμένου θεσμού του σχολείου, όσο η πρόσβαση στη γνώση καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Αυτό θα επιτευχθεί μόνον όταν οι νέοι μάθουν πώς να καλλιεργούν την κριτική τους σκέψη, να προσαρμόζονται συνεχώς στα νέα δεδομένα και να έχουν θέληση να μορφώνονται δια βίου. Β3. Η οικογένεια είναι ένας θεσμός, εκτός από το σχολείο, που πρέπει να προσφέρει στα παιδιά την κατάλληλη αγωγή και παιδεία.

Στην Ελλάδα είναι υποχρεωτική η εννιάχρονη εκπαίδευση.

Η σύγχρονη εποχή της αλματώδους εξέλιξης απαιτεί τη συνεχή κατάρτιση όλων των εργαζομένων.

Η γνώση κατακτάται με πολύ κόπο κι επιμονή.

Η καλλιέργεια της κοινωνικότητας του μαθητή πρέπει να αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους του σχολείου.

Β4. εξέλιξη = πρόοδος, βελτίωση• επάγγελμα = εργασία, δουλειά• ικανός = άξιος, επιδέξιος• συνέπεια = αποτέλεσμα, επακόλουθο• αγωγή = διαπαιδαγώγηση, εκπαίδευση. Β5. Η σύνταξη είναι ενεργητική. Η αντίστοιχη παθητική: «Για το λόγο αυτόν δεν πρέπει να παραμελείται από την εκπαίδευση η ανάπτυξη των ατομικών δυνατοτήτων, η μνήμη, η λογική κρίση, η αίσθηση του ωραίου, οι φυσικές ικανότητες του ατόμου και η δεξιότητα της επικοινωνίας…».

249


Τα τελευταία χρόνια η δια βίου εκπαίδευση αποτελεί τον βασικό άξονα γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η εργασία. Η εξασφάλιση ενός πτυχίου έπαψε να αποτελεί εγγύηση για την ανεύρεση εργασίας ενώ αντίθετα η διαρκής παίδευση στο αντικείμενο των σπουδών και όχι μόνο, τέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος.


Χρησιμότητα: 1. Ολόπλευρη καλλιέργεια του ανθρώπου, ανάπτυξη των κλίσεων και των ενδιαφερόντων του. 2. Προσαρμογή του ατόμου στις διαρκώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές και εργασιακές συνθήκες 3. παρακολούθηση τεχνικών, επιστημονικών και επαγγελματικών εξελίξεων και αξιοποίηση των νέων δεδομένων 4. διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων και άνοδος του μορφωτικού επιπέδου Θετικά αποτελέσματα: 1. το άτομο είναι ενήμερο για τις εξελίξεις στον εργασιακό του χώρο και είναι πιο αποδοτικό στην εργασία του. 2. Αποκτά συνεχώς περισσότερα προσόντα και εξειδίκευση με αποτέλεσμα να μπορεί να ελιχθεί στους διάφορους εργασιακούς τομείς και να μην μένει στάσιμος σε ένα αντικείμενο. 3. Το άτομο είναι σε πνευματική εγρήγορση, δεν εφησυχάζει. 4. Στην ανταγωνιστική αγορά η δια βίου μάθηση εξασφαλίζει στο άτομο περισσότερες εργασιακές ευκαιρίες και το καθιστά πιο ικανό στέλεχος σε σχέση με συναδέλφους που δεν υπακούν σε αυτήν την λογική.

250

Επίλογος

Η δια βίου μάθηση αποτελεί επιταγή των καιρών και σχεδόν αυτονόητη στρατηγική εκπαίδευσης. Πέρα από τις θετικές της επιδράσεις στην καθημερινή ζωή και στην δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, η δια βίου μάθηση συντελεί καθοριστικά στην επαγγελματική σταδιοδρομία των νέων και υπηρετεί την παίδευση του πνεύματος αλλά και την επαγγελματική φιλοδοξία.


23. Επιστήμη

51ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η κοινωνική ευθύνη των επιστημόνων Θα πρέπει να ενδιαφέρουν τους φυσικούς επιστήμονες οι κοινωνικές επιπτώσεις της εργασίας τους και τα ηθικά ζητήματα που ανακύπτουν από αυτή; Πρέπει να αποδέχονται την ευθύνη για τις συνέπειες της επιστημονικής έρευνας στον άνθρωπο και το περιβάλλον; Τα συγκεκριμένα ερωτήματα δεν είχαν τεθεί στο μακρινό παρελθόν, διότι αυτού του είδους οι συνέπειες ήταν ελάχιστες. Τότε, η επιστήμη δεν έπαιζε κανένα ρόλο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων ή στην ασφάλεια των κρατών. Το μοναδικό κίνητρο της επιστημονικής αναζήτησης ήταν η περιέργεια – το ίδιο ερέθισμα που δραστηριοποιεί τους επιστήμονες και σήμερα – χωρίς κανέναν φανερό πρακτικό στόχο. Η απομάκρυνση των επιστημόνων από τις καθολικού ενδιαφέροντος ανθρώπινες υποθέσεις τους οδήγησε στην κατασκευή ενός τείχους απομόνωσης πίσω από το οποίο βρήκαν καταφύγιο, προσποιούμενοι ότι η εργασία τους δεν είχε οποιαδήποτε σχέση με την ανθρώπινη ευημερία. Ο στόχος της επιστημονικής έρευνας, διαβεβαίωναν, ήταν η κατανόηση των νόμων της φύσης. Εφ’ όσον αυτοί είναι αμετάβλητοι και ανεπηρέαστοι από τις αντιδράσεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων, οι αντιδράσεις και τα συναισθήματα τους δεν έχουν θέση στη μελέτη της φύσης. Στις μέρες μας, είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακρίνουμε τη διαφορά μεταξύ καθαρής και εφαρμοσμένης έρευνας. Οι πρακτικές εφαρμογές ακολουθούν καταπόδας τις επιστημονικές ανακαλύψεις και διεκπεραιώνονται από τους ίδιους ανθρώπους. Πράγματι, οι ερευνητές στις πανεπιστημιακές έδρες παροτρύνονται στην εφαρμοσμένη έρευνα για να εξασφαλίσουν οικονομική αυτάρκεια. Η τρομακτική πρόοδος της καθαρής επιστήμης κατά τον 20ό αιώνα – ειδικά της φυσικής κατά το πρώτο μισό του αιώνα και της βιολογίας κατά το δεύτερο – έχουν αλλάξει παντελώς τη σχέση μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας. Η επιστήμη έχει καταστεί κυρίαρχο στοιχείο της ζωής μας. Προσέφερε τεράστια βελτίωση στην ποιότητα της ζωής, αλλά δημιούργησε και σοβαρότατους κινδύνους. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η μόλυνση του περιβάλλοντος, η σπατάλη των ζωτικών πόρων, η αύξηση μεταδοτικών ασθενειών και, πάνω απ’ όλα, η απειλή για την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπινου είδους λόγω της ανάπτυξης όπλων μαζικής καταστροφής. Οι φυσικοί επιστήμονες δεν είναι δυνατόν πλέον να υποστηρίζουν ότι η εργασία τους δεν έχει καμία σχέση με την ευμάρεια των ατόμων ή την κρατική πολιτική. Παραδόξως, πολλοί είναι αυτοί που επιμένουν σε τέτοιους ισχυρισμούς- πολλοί εμμένουν στη νοοτροπία της απομόνωσης, υπερασπιζόμενοι για την επιστήμη μια πολιτική «ελεύθερης αγοράς». Η λογική τους στηρίζεται κυρίως στη διάκριση μεταξύ καθαρής και εφαρμοσμένης έρευνας. Υποστηρίζουν ότι επιβλαβείς μπορεί να είναι μόνο οι εφαρμογές οι περί την καθαρή επιστήμη έχουν

251


μοναδική υποχρέωση να δημοσιοποιούν τα αποτελέσματα της ερευνάς τους. Το τι θα πράξουν οι «άλλοι» με αυτά, είναι δική τους δουλειά, όχι των επιστημόνων. Ωστόσο, όπως έχει διαπιστωθεί, η διάκριση μεταξύ καθαρής και εφαρμοσμένης έρευνας είναι, σε μεγάλο βαθμό, ανύπαρκτη. Η υιοθέτηση αμοραλιστικής στάσης από τους επιστήμονες είναι απαράδεκτη. Κατά τη δική μου γνώμη, αποτελεί ανήθικη στάση, διότι αποφεύγει να δεχτεί την προσωπική ευθύνη για τις πιθανές συνέπειες των πράξεων μας. Είμαστε πολίτες μιας παγκόσμιας κοινότητας, με όλο και μεγαλύτερη αλληλεξάρτηση – αλληλεξάρτηση οφειλόμενη κυρίως στις τεχνολογικές προόδους που δημιουργεί η επιστημονική έρευνα. Μια αλληλεξαρτώμενη κοινότητα προσφέρει σημαντικά οφέλη στα μέλη της’ αλλά, για τον ίδιο λόγο, τα φέρνει αντιμέτωπα με τις μεγάλες ευθύνες τους. Κάθε πολίτης είναι υπόλογος για τα έργα του. Όλοι έχουμε ευθύνη έναντι της κοινωνίας. Η ευθύνη αυτή είναι βαρύτερη για τους επιστήμονες για το λόγο ακριβώς που αναφέραμε προηγουμένως: τον κυρίαρχο ρόλο που παίζει η επιστήμη στη σύγχρονη κοινωνία. Ο μαθηματικός Michael Atiyah, κάτοχος του μεταλλίου Φιλντς (1966) και σημερινός πρόεδρος των Συνδιασκέψεων της Pugwash για την Επιστήμη και τις Παγκόσμιες Υποθέσεις, εξήγησε κατά τη διάλεξη Schrfdinger του 1997 τους λόγους αυτής της ειδικής ευθύνης των επιστημόνων: «Πρώτον, υπάρχει το ζήτημα της ηθικής ευθύνης. Αν δημιουργήσεις κάτι, πρέπει να ενδιαφερθείς για τις συνέπειες. Κάτι τέτοιο πρέπει να ισχύει για τις επιστημονικές ανακαλύψεις όπως ακριβώς ισχύει για τα παιδιά που φέρνουμε στον κόσμο.» Η επιστήμη πρέπει συνεχώς να μεριμνά για τη δημόσια εικόνα της, διότι έτσι εμπνέει σεβασμό για την ακεραιότητα της και κερδίζει την εμπιστοσύνη του κοινού στις εξαγγελίες και τους στόχους της. Οι επιστήμονες πρέπει με τη συμπεριφορά τους να αποδείξουν ότι μπορούν να συνδυάζουν τη δημιουργικότητα με την ευσπλαχνία, ότι τη στιγμή που αφήνουν ελεύθερη τη φαντασία τους εξακολουθούν να ενδιαφέρονται για τους συνανθρώπους τους, και ότι είναι πλήρως υπεύθυνοι για τις πράξεις τους όταν παλεύουν με το άγνωστο. Για όλα τα παραπάνω πρέπει να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα. Το πρώτο είναι ένας ηθικός κώδικας για τη συμπεριφορά των επιστημόνων, ανάλογος με τον όρκο του Ιπποκράτη που δίνουν οι γιατροί. Ο ηθικός κώδικας για τη συμπεριφορά όσων ασκούν την ιατρική υπάρχει εδώ και δυόμισι σχεδόν χιλιάδες χρόνια. Στο παρελθόν, όπως και σήμερα, η ζωή του ασθενούς βρίσκεται κυριολεκτικά στα χέρια του γιατρού και είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί ότι ο γιατρός χειρίζεται αυτή τη δύναμη υπεύθυνα, έχοντας ως πρώτιστο καθήκον τη φροντίδα του ασθενούς. Σήμερα, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι φυσικοί επιστήμονες έχουν σχεδόν παρόμοιο ρόλο σε σχέση με το ανθρώπινο είδος. Είναι επομένως καιρός, όσοι αποκτούν επιστημονικό τίτλο να αρχίσουν να δίνουν κάποιο είδος όρκου ή υπόσχεσης. Αυτό θα είχε μια σημαντική συμβολική αξία, αλλά θα μπορούσε επίσης να αναπτύξει στους νέους επιστήμονες την επίγνωση και τον προβληματισμό για ευρύτερα ζητήματα. Συντομευμένο άρθρο του Joseph Rotblat στο Physics World

252



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου με μια περίληψη 100-120 λέξεων.

Μονάδες 25

Β.

1. Θεωρείτε ότι η απομόνωση του επιστήμονα από τα κοινωνικά προβλήματα είναι μια ανήθικη στάση, όπως χαρακτηρίζεται από το συγγραφέα; Να αναπτύξετε την άποψή σας σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 12

2. Να εξετάσετε τη συνεκτικότητα της τελευταίας παραγράφου του κειμένου. Μονάδες 5

3. Ποιους τρόπους πειθούς εντοπίζετε στο κείμενο;

4. Ποια είναι τα δομικά μέρη της τελευταίας παραγράφου του κειμένου;

5. Να σχηματίσετε μια περίοδο λόγου για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: κίνητρο, ερέθισμα, στόχος, απομόνωση, καταφύγιο, ευημερία.


Μονάδες 6

6. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: διεκπεραιώνονται, παροτρύνονται, αμοραλιστικής. Μονάδες 3

Γ.

Ενημερωθήκατε από το διαδίκτυο για νέα πειράματα Γενετικής τα οποία προκάλεσαν την ανησυχία σας για το μέλλον της ανθρωπότητας. Αποφασίσατε, λοιπόν, να γράψετε ένα άρθρο για το περιοδικό του σχολείου σας, στο οποίο να εκφράσετε τις ανησυχίες σας για ενδεχόμενη κακή εφαρμογή της επιστημονικής ανάπτυξης και να υπογραμμίσετε ότι είναι αναγκαίο ο επιστήμονας να υπηρετεί τον άνθρωπο. (500600 λέξεις) Μονάδες 40

253


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας αναλύει την κοινωνική ευθύνη που οφείλουν να διαθέτουν οι επιστήμονες. Ξεκινά το κείμενό το αναφερόμενος στη θέση των επιστημόνων στο παρελθόν. Ήταν αποστασιοποιημένη από την καθημερινότητα της κοινωνίας και τελικά απομονωμένοι. Έπειτα έρχεται στο παρόν, όπου οι επιστημονικές ανακαλύψεις αποκτούν γρήγορα πρακτική εφαρμογή στις δραστηριότητες της κοινωνίας. Υπογραμμίζει ότι εκτός από τα οφέλη, η επιστήμη δημιούργησε και μεγάλους κινδύνους. Στη συνέχεια τονίζει την προσωπική του πεποίθηση ότι οι επιστήμονες πρέπει να δέχονται την ευθύνη των πράξεών τους, καθώς η κοινωνία είναι αλληλοεξαρτώμενη από όλα τα μέλη της. Επίσης, πρέπει να κερδίζουν την εμπιστοσύνη του κοινού άρα και να φροντίζουν την εικόνα και το κύρος τους. Τέλος σημειώνει ότι θα ήταν καλό να λαμβάνονται κάποια μέτρα, όπως ένας «ηθικός κώδικας» για τους επιστήμονες, ώστε να διασφαλίζεται η ακεραιότητά τους. Β1. Ο επιστήμονας οφείλει να είναι ενεργός και ευαισθητοποιημένος για τα κοινωνικά προβλήματα. Δεν είναι ένα απλό μέλος της κοινωνίας αλλά ένα πρόσωπο με μεγάλη δύναμη που καθορίζει κατά πολύ την εξέλιξη της ζωής των ανθρώπων. Με τις ανακαλύψεις του έχει ήδη βελτιώσει την καθημερινότητα της ανθρωπότητας, αλλά είναι ικανός και να προξενήσει μεγάλες καταστροφές, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Άρα, είναι ανήθικο να αποστασιοποιείται και να αδιαφορεί για κοινωνικά ζητάματα και κοινωνικές διεργασίες. Β2. Το πρώτο: αρίθμηση, Ο ηθικός κώδικας: επανάληψη, Στο παρελθόν: χρόνος, σήμερα: χρόνος, επομένως: συμπέρασμα, αυτό: αντωνυμία ως επανάληψη.

Συγκίνηση και θαυμασμό.

Β3. Επίκληση στη λογική, επίκληση στην αυθεντία. Β4. Για…μέτρα: θεματική πρόταση, το πρώτο…είδος: λεπτομέρειες, Είναι επομένως…ζητήματα: κατακλείδα Β5. Το κίνητρο της προσπάθειάς μου είναι η εισαγωγή μου στο πανεπιστήμιο.

Το οπτικό ερέθισμα είναι απαραίτητο στα παιδιά βρεφικής ηλικίας.

Ο στόχος του σχολείου είναι η πνευματική καλλιέργεια.

Η απομόνωση των παιδιών αποδίδεται συχνά στη χρήση του διαδικτύου.

Το καταφύγιό μου στις δύσκολες στιγμές είναι οι παιδικοί μου φίλοι.

Η ευημερία των κοινωνιών πρέπει να είναι η φροντίδα των κυβερνήσεων.

Β6. πραγματοποιούνται, ενθαρρύνονται, ανήθικης. Γ. Α’ Ζητούμενο • Μόλυνση περιβάλλοντος • Κερδοσκοπία κι εκμετάλλευση

254

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης • Μεγαλύτερη κυριαρχία των δυνατών της Γης • Κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής • Επιστήμονες χωρίς ηθικό υπόβαθρο • Ανταγωνισμός • Προσβολή ανθρώπινης αξιοπρέπειας

Β’ Ζητούμενο • Ανακάλυψη αλήθεια • Ικανοποίηση της αγάπης για τη γνώση • Υλική, πνευματική, ηθικά πρόοδος του ανθρώπου • Άνοδος του βιοτικού επιπέδου • Διευκόλυνση της καθημερινότητας • Διατήρηση ειρήνης

255


52ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η επιστήμη χάνει το κύρος της Με τις ανακαλύψεις της, η επιστήμη παρέτεινε τη ζωή, νίκησε ασθένειες και προσέφερε νέες ελευθερίες. Παραμέρισε ημίθεους και δαίμονες και αποκάλυψε ένα σύμπαν πιο περίπλοκο και φοβερό από οτιδήποτε μπόρεσε να χωρέσει η ανθρώπινη φαντασία. Στον νέο παράξενο παράδεισο που έχει δημιουργήσει η επιστήμη, όμως, υπάρχουν νέα προβλήματα και νέες απορίες μπροστά στις μελλοντικές προκλήσεις από τις ασθένειες, τη ρύπανση, την ενέργεια, τη διατροφή, το νερό και την αστυφιλία. Το κοινό φαίνεται να ανέχεται ολοένα και λιγότερο τα μεγαλειώδη τεχνικά επιτεύγματα και να φοβάται τις συνέπειες από την ανεξέλεγκτη επιστήμη σε χώρους όπως η γενετική μηχανική και η πυρηνική ενέργεια. H επιστήμη έχει προκαλέσει μια βαθύτερη ανησυχία, διαταράσσοντας παραδοσιακές πεποιθήσεις. H δυσαρέσκεια είναι μετρήσιμη, όπως προκύπτει από πρόσφατες δημοσκοπήσεις. Σύμφωνα με έρευνα που έγινε τον περασμένο μήνα από το Ινστιτούτο Χάρις, το ποσοστό των Αμερικανών που πιστεύουν ότι «οι επιστήμονες διαθέτουν πολύ μεγάλο κύρος» μειώθηκε κατά εννέα ποσοστιαίες μονάδες τα τελευταία 25 χρόνια, από το 66% στο 57%. Μια άλλη έρευνα του ίδιου ινστιτούτου διαπιστώνει ότι οι περισσότεροι Αμερικανοί πιστεύουν στα θαύματα, ενώ οι μισοί πιστεύουν στα φαντάσματα και το ένα τρίτο στην αστρολογία - κάτι που δείχνει ότι απέχουν πολύ από τον επιστημονικό ορθολογισμό. «Είναι προφανές ότι υπάρχει κάτι σαν εθνικός διχασμός γύρω από αυτά τα πράγματα», λέει ο Όουεν Γκίνγκριτς, ιστορικός της Αστρονομίας. Την ώρα που ο κόσμος βαδίζει σε έναν αιώνα που άρχισε με φονταμενταλιστικές συγκρούσεις στις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες, με ένα διχαστικό πολιτικό κλίμα στις ΗΠΑ και στο εξωτερικό και με ακόμη πιο περίπλοκες προκλήσεις σε επιστημονικά πιστεύω όπως η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης των ειδών, προβάλλει ένα ερώτημα που δείχνει ασυμβίβαστο με πολλούς αιώνες δυτικής σκέψης: H επιστήμη έχει σημασία; Ενδιαφέρονται ακόμη οι άνθρωποι γι’ αυτήν; Ασφαλώς, για πάρα πολύ καιρό, η επιστήμη είχε σημασία. Οι πρόοδοι στη διατροφή, τη δημόσια υγεία και την ιατρική συνετέλεσαν στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής τον περασμένο αιώνα από τα 50 στα 80 χρόνια. Από το 1950 έως το 1990, ο παγκόσμιος πληθυσμός υπερδιπλασιάστηκε και σήμερα ξεπερνάει τα 6 δισεκατομμύρια. H βιολογία ανακάλυψε τη δομή του DNA, έκανε «μωρά του σωλήνα» και θεράπευσε ασθένειες. H αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος δίνει ελπίδες για νέες θεραπείες του καρκίνου και άλλων ασθενειών. Οι πρόοδοι στη φυσική έφεραν την ψηφιακή ηλεκτρονική και την επιστήμη των υποατομικών σωματιδίων. H αμερικανική πυραυλική επιστήμη κέρδισε την κούρσα του Διαστήματος, έστειλε άνθρωπο στο φεγγάρι, εξερεύνησε μακρινούς πλανήτες και εγκατέστησε στον ουρανό εκατοντάδες δορυφόρους. Μαζί με τα σπουδαία γεννήθηκαν άλλα τόσα σπουδαία προβλήματα: όξινη βροχή, τοξίνες στο περιβάλλον, η χημική καταστροφή στο Μποπάλ, τα πυρηνικά απόβλητα, η παγκόσμια υπερθέρμανση, η τρύπα του όζοντος, οι φόβοι για τα μεταλλαγμένα τρόφιμα. Παρά την άνθηση των επιστημών της ζωής, ο καρκίνος εξακολουθεί να ρίχνει τη σκιά του και η ανάπτυξη της

256


βιοτεχνολογίας και των μεταλλαγμένων οργανισμών ξαναθέτει τις ανησυχίες για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Περίπου τα δύο τρίτα των Αμερικανών πιστεύουν ότι και οι άλλες θεωρίες, πέρα από τη θεωρία του Δαρβίνου, για την εξέλιξη θα πρέπει να διδάσκονται στα σχολεία. H οργανωμένη αντίθεση στην επικρατούσα δαρβινική θεωρία επανέρχεται δριμύτερη ύστερα από 25 χρόνια. Οι αντίπαλοι του Δαρβίνου υιοθετούν τώρα τη θεωρία του «νοήμονος σχεδιαστή», η οποία πρεσβεύει ότι ήταν αδύνατον να προκύψει ο άνθρωπος από καθαρά τυχαίες φυσικές διεργασίες. Μετά τον Αϊνστάιν, που χρησιμοποιούσε συχνά θρησκευτική και φιλοσοφική γλώσσα για να εξηγήσει τις ανακαλύψεις του, ο κοσμολόγος Στίβεν Χόκινγκ λέει ότι η ανακάλυψη μιας καλύτερης θεωρίας της βαρύτητας θα ήταν σαν να κοιτάζαμε «στον νου του Θεού». Κάποιοι επισημαίνουν από τώρα ότι αν το κοινό εξακολουθήσει να αντιμετωπίζει με απάθεια την επιστήμη, μπορεί να έρθει μια εποχή που οι επιστήμονες θα εργάζονται ερήμην του για τα στενά συμφέροντά τους, επιβάλλοντας κάτι σαν δικτατορία των εργαστηρίων. W. J. Broad, James Glanz

257



Ως μέλος της συγγραφικής ομάδας του σχολικού σας περιοδικού, αναλαμβάνετε να ενημερώσετε τους αναγνώστες του για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψή του στο επόμενο τεύχος. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου που διαβάσατε και ποια η θέση του αρθρογράφου; Μονάδες 5

2. Πώς αντιλαμβάνεστε την άποψη με την οποία κλείνει ο συγγραφέας το κείμενό του: «Κάποιοι επισημαίνουν από τώρα ότι αν το κοινό εξακολουθήσει να αντιμετωπίζει με απάθεια την επιστήμη, μπορεί να έρθει μια εποχή που οι επιστήμονες θα εργάζονται ερήμην του για τα στενά συμφέροντά τους, επιβάλλοντας κάτι σαν δικτατορία των εργαστηρίων.»; (80-100 λέξεις) Μονάδες 11

3. Ποιους τρόπους και ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο αρθρογράφος για να υποστηρίξει τις απόψεις του στην παράγραφο «Στον νέο παράξενο παράδεισο… οι άνθρωποι γι’ αυτήν;»; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 8

4. αστυφιλία, ορθολογισμός, δορυφόρος: Αφού αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη, να γράψετε από ένα παράγωγο από το β’ συνθετικό τους.

Μονάδες 6

5. ανεξέλεγκτη, δυσαρέσκεια, διχαστικό, πρόοδοι, απάθεια: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

Γ.

Σας δίνεται η ευκαιρία, με αφορμή μια πολιτιστική εκδήλωση του δήμου σας, να εκφωνήσετε σε ένα λόγο 500-600 λέξεων τα ηθικά εφόδια και το ρόλο του επιστήμονα στη σύγχρονη κοινωνία καθώς και τις ωφέλειες της επιστήμης για τον άνθρωπο. Μονάδες 40

258


Α παντήσεις Α. Το κείμενο παρουσιάζει τη δυσαρέσκεια που έχει προκαλέσει στους ανθρώπους η αλματώδης ανάπτυξη της επιστήμης. Ενώ, όπως αναφέρεται στην αρχή, η επιστήμη έχει προσφέρει πολλά στους ανθρώπους, έχει δημιουργήσει ταυτόχρονα πολλά προβλήματα και προβληματισμούς για το μέλλον. Έρευνες που έγιναν απέδειξαν ότι οι άνθρωποι πιστεύουν στους επιστήμονες και στα επιτεύγματα της επιστήμης ολοένα και σε μικρότερο ποσοστό. Αν και είναι πολλές οι πρόοδοι που έχει σημειώσει, όπως για παράδειγμα στον κλάδο της ιατρικής, της φυσικής, είναι πολύ περισσότερες οι βλάβες που έχει προκαλέσει, με αποτέλεσμα το κοινό να μην ενδιαφέρεται γι’ αυτήν. Την αδιαφορία αυτή, όμως, όπως αναφέρεται στο τέλος, μπορεί να την εκμεταλλευτούν κάποιοι επιστήμονες, για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους. Β1. Το θέμα του κειμένου είναι η δυσαρέσκεια που έχει προκαλέσει στις μέρες μας η ανάπτυξη της επιστήμης. Η θέση του αρθρογράφου είναι η εξής: τα προβλήματα που δημιουργεί η επιστήμη δεν πρέπει να κάνουν τους ανθρώπους να την αντιμετωπίζουν με απάθεια, γιατί τότε οι επιστήμονες θα το εκμεταλλευτούν, για να ικανοποιήσουν τα συμφέροντά τους. Β2. Το κοινό, φοβούμενο την ανεξέλεγκτη πλέον πρόοδο στον τομέα της τεχνολογίας και της επιστήμης, έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει με απάθεια τους επιστήμονες, να αμφισβητεί το κύρος τους, ενώ πιστεύει στα φαντάσματα, στα θαύματα και εμπιστεύεται την αστρολογία. Αυτή η απαξίωση, όμως, του κοινού, προς την επιστήμη και τους επιστήμονες, ίσως επιτρέψει στους τελευταίους να αρχίσουν να σκέφτονται υστερόβουλα και ιδιοτελώς, έτσι ώστε να εργάζονται μόνο για το «καλό» της επιστήμης, ακόμη κι αν αυτό το καλό αντιμάχεται το «καλό» της ανθρωπότητας. Β3. Χρησιμοποιείται η επίκληση στη λογική και η επίκληση στο συναίσθημα. Μέσα της επίκλησης στη λογική είναι α) το επιχείρημα ότι η ανάπτυξη της επιστήμης προκάλεσε προβλήματα κι έτσι οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν με δυσπιστία τους επιστήμονες και τα επιτεύγματά τους, και β) τα στατιστικά στοιχεία που αναφέρει (από το 66% στο 57%), και γ) η επίκληση στην αυθεντία (Όουεν Γκίνγκριτς). Τα μέσα της επίκλησης στο συναίσθημα είναι α) η περιγραφή της σύγχρονης πραγματικότητας που δημιούργησε η επιστήμη, β) η χρήση λέξεων, όπως προβλήματα, ασθένειες, δυσαρέσκεια κ.ά. που δημιουργούν συγκεκριμένα συναισθήματα. Β4. αστυφιλία < άστυ + φίλος ➻ βιβλιόφιλος

ορθολογισμός < ορθός + λόγος ➻ παραλογισμός

δορυφόρος < δόρυ + φέρω ➻ συμπεριφορά

Β5. ανεξέλεγκτη ≠ ελεγχόμενη, δυσαρέσκεια ≠ ευαρέσκεια, διχαστικό ≠ συμβιβαστικό, πρόοδοι ≠ οπισθοδρομήσεις, απάθεια ≠ ενδιαφέρον.

259


Οι επιστημονικές εξελίξεις βοηθούν τους ανθρώπους να κατανοήσουν καλύτερα τον κόσμο και να προστατευθούν από πολλά προβλήματα της καθημερινότητας. Παρόλα αυτά στέκεται αρωγός και σύμμαχος του ανθρώπου μόνο στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ο επιστήμονας είναι εφοδιασμένος όχι μόνο με κατάρτιση αλλά και με ένα σύνολο άλλων αρετών.

Κύριο μέρος Ηθικά εφόδια: 1. Φιλομάθεια και συνεχής ενημέρωση του επιστήμονα για όλες τις εξελίξεις στον κλάδο του. 2. Ευσυνειδησία και ακεραιότητα χαρακτήρα 3. Κώδικα ηθικών αξιών και πίστη σε ανθρωπιστικά ιδανικά ώστε ο επιστήμονας να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο. 4. Αφιλοχρηματία και αδιαφορία για την φήμη που μπορεί να αποκομίσει. Ο επιστήμονας πρέπει να είναι ένας ταπεινός λειτουργός. Ωφέλειες: 1. Βελτιώνει το βιοτικό επίπεδο του ανθρώπου, προσφέρει αγαθά και ανέσεις. Αυξάνει τον μέσο όρο ζωής. 2. Διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες και καλλιεργεί γενικώς το πνεύμα αλλά και την ψυχή των ανθρώπων. 3. Προσφέρει εργασία με τα νέα επαγγέλματα που δημιουργεί. 4. Περιορίζει την αμάθεια, την άγνοια, τον φανατισμό και τις δεισιδαιμονίες.

260

Επίλογος

Η επιστήμη παρά το γεγονός ότι χρειάζεται έλλογη χρήση, έχει προσφέρει και συνεχίζει να προσφέρει στον άνθρωπο πολύτιμη βοήθεια. Σε αυτήν την διαδικασία ο επιστήμονας έχει την ευθύνη να εξοπλίζεται με ένα σύστημα ηθικών αρχών, το οποίο θα προστατεύσει πρώτα τον ίδιο και έπειτα τους πολίτες απέναντι στην τεράστια δύναμη που προσφέρει η επιστήμη.


24. Μαζοποίηση

53ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η ψυχολογία της μάζας Η μαζοποίηση κλείνει μέσα της διαβρωτική και διαλυτική δύναμη, η οποία προσβάλλει κατά προτίμηση την προσωπικότητα του ανθρώπου, την αυθυπαρξία του, και του αρπάζει κατά πρώτο και κύριο λόγο την αυτοαξία του. Η μάζα, το κοινωνικό αυτό κατασκεύασμα, που τα μέλη της είναι ανάμεσά τους συνδεδεμένα με μια αμοιβαία μεταβίβαση και μετάδοση συναισθηματικών και μόνο καταστάσεων, στη δράση της παρουσιάζει κάτι το νέο, αυτό που δεν μπορεί χωρίς άλλο να παραχθεί από τα ατομικά δεδομένα. Έχει μια ιδιαίτερη «ψυχή», μιαν «ένωση», μέσα στην οποία ο άνθρωπος πέφτει και χάνεται. Δεν είναι πια «αυτός» ο οποίος κατευθύνει τις πράξεις του, τις σκέψεις του και τις αποφάσεις του, παρά η «μαζική ψυχή». Αυτή κυριαρχεί στο άτομο και το κάνει ασύνειδο εκτελεστικό της όργανο. Η προσωπικότητα διαρρέει, διαλύεται μέσα στο «χωνευτήρι» του μαζικού συνόλου. Το άτομο μέσα στη μάζα μπορεί να προβεί σε κάθε είδος ανηθικότητας, επειδή μέσα σ’ αυτή ζει ως ανώνυμο. Αυτή του η ανωνυμία το απαλλάσσει από κάθε προσωπική ευθύνη. Όταν όμως χαλαρώνεται ή αφανίζεται η συνείδηση της ευθύνης, εκεί προβάλλει το αχαλίνωτο των παθών και των ενστίκτων. Πάντα η φυγή προς τη μάζα είναι η φυγή του ανθρώπου από την ευθύνη. Ο άνθρωπος μέσα στη μάζα υφίσταται πνευματική υποδούλωση. Φτάνει σε κατάσταση έντονης έξαψης, ώστε ν’ αφανίζεται κάθε ίχνος αυτοκυριαρχίας. Το άτομο μέσα στη μάζα χάνει κάθε φρόνηση και αδυνατίζει έντονα η νοητική και η κριτική δύναμή του. Γίνεται έρμαιο κάθε είδους επιρροής και επίδρασης. Υποβάλλεται εύκολα, χάνει τη δύναμη της σκέψης. Η προσεκτική εξέταση δεν υπάρχει. Η σκέψη στενεύει και γίνεται μονόπλευρη. Δεν μπορεί να διακρίνει το καλό από το κακό, το δίκαιο από το άδικο. Το δίκαιο το τοποθετεί πάντα από το μέρος της μάζας, στη δύναμή της • χάνει τελικά την πρωτοβουλία του. Περιμένει να του πουν τι θα κάνει. Γι’ αυτόν σκέπτεται «ο υπεύθυνος». Χάνει τον έλεγχο επάνω στη βούλησή του, ώστε να γίνεται εξαιρετικά εύπιστος και στις ουτοπιστικές του αρχηγού εξαγγελίες. Πιστεύει στην πραγματοποίηση της ουτοπίας. Πιστεύει κατεξοχήν στα «παχιά» λόγια του δημαγωγού. Το άτομο μέσα στη μάζα υπνωτίζεται σε σημείο να μη βλέπει τι γίνεται γύρω του, γι’ αυτό κι ακολουθεί εκείνον που θα υποσχεθεί το άφταστο. Ο άνθρωπος της μάζας δεν κρίνει, παρά μιμείται • παντού μιμείται και προπαντός στην έκφραση. Επαναλαμβάνει συνθήματα και φράσεις, χειρονομίες, ακόμη και λέξεις, όλα κομμένα στο ίδιο μέτρο και σχήμα, από την ίδια μηχανή βγαλμένα. Αμβλύνεται η μνήμη του και η ανάμνησή του. Χάνει τη δύναμη της αυτοσυγκέντρωσης. Ο άνθρωπος της μάζας μπορεί να πιστέψει και την πιο απίθανη διάδοση. Αναστέλλεται

261


στα κέντρα της σκέψης του, από καιρό σε καιρό, η ενέργεια για λογική σκέψη και μπορεί έτσι να του βάλει κανένας μέσα στο μυαλό παραστάσεις και σκέψεις τέτοιες, που, όσο κι αν είναι ανύπαρκτες, ο άνθρωπος της μάζας να τις βλέπει σαν υπαρκτές. Σκέψεις που σε άλλες περιστάσεις θα τις αναγνώριζε ως φαντασιοπληξίες, η μάζα τις δέχεται σαν απόλυτα στην πράξη εφαρμόσιμες. Εμπόδιο δεν υπάρχει γι’ αυτήν: Όσο πιο «εξτρεμιστική» είναι μια θεωρία, τόσο και πιο εύκολα τη δέχεται. Αποκτά μια τάση προς μια αχαλίνωτη πραγματοποίηση ιδεών και γνωμών, που τις έβαλαν στο κεφάλι της. Ο άνθρωπος της μάζας λένε οι ψυχολόγοι, ότι παθαίνει τούτο: δέχεται τους εσωτερικούς τρόπους των άλλων, τη σκέψη τους, χωρίς να του γίνεται καν συνειδητή αυτή η κατάστασή του. Παίρνει θέση απέναντι στα πράγματα με τη παραίσθηση πως αυτή η στάση του είναι αυθύπαρκτη και αυτόνομη, ότι είναι πραγματικά δική του θέση, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε δικό του, παρά μια σκέψη και μια θέση που του μεταβίβασαν, που του έβαλαν μέσα στο κεφάλι του. Κι αυτό γίνεται γιατί ο άνθρωπος μέσα στη μάζα έχασε το εγώ του και παραδόθηκε σύψυχα στην ξένη επίδραση, στην ξένη επιρροή. Ι. Ν. Ξηροτύρης

262



Στο πλαίσιο μιας ομαδικής εργασίας έχετε αναλάβει να παρουσιάστε τη συνολική εικόνα του παραπάνω κειμένου με συνοπτικό, συμπυκνωμένο τρόπο• να ετοιμάσετε το διάγραμμα του κειμένου που θα διασαφηνίζει τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας χειρίζεται το υλικό του γύρω από το θέμα. Μονάδες 25

Β.

1. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η τελευταία παράγραφος του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Μονάδες 7

2. Να δώσετε πλαγιότιτλους στην 2η και 6η παράγραφο του κειμένου.

3. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία σημεία, όπου γίνεται χρήση της κυριολεκτικής γλώσσας και τρία σημεία, όπου γίνεται χρήση της μεταφορικής γλώσσας.

Μονάδες 6

Μονάδες 6

4. α) αχαλίνωτο, υποδούλωση, φρόνηση, αμβλύνεται, εμπόδιο: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 5

β) αυθυπαρξία, ανηθικότητας, υποδούλωση, ουτοπία, σκέψη: Να γράψετε από ένα παράγωγο επίθετο για καθένα από τα παραπάνω ουσιαστικά.

Μονάδες 5

5. Στη 2η παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την επίκληση στη λογική για να πείσει τους αναγνώστες. Προβείτε σε ανάλυση του επιχειρήματος που προβάλλει • ποιες οι προκείμενες του επιχειρήματος και σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει; Μονάδες 6

Γ.

Σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο των 500-600 λέξεων να επισημάνετε τα αποτελέσματα της μαζοποίησης και να παρουσιάσετε προτάσεις με τους τρόπους αντιμετώπισής της. Μονάδες 40

263



Τίτλος

Η ψυχολογία της μάζας

Πρόλογος

Θέμα: Οι επιπτώσεις της μαζοποίησης στην προσωπικότητα του ατόμου.



Πρώτη επίπτωση της μαζοποίησης. Διασάφηση της πρώτης επίπτωσης.


Δεύτερη επίπτωση της μαζοποίησης. Διασάφηση της δεύτερης επίπτωσης.


Τρίτη επίπτωση της μαζοποίησης. Διασάφηση της τρίτης επίπτωσης.


Τέταρτη επίπτωση της μαζοποίησης. Διασάφηση της τέταρτης επίπτωσης.

Επίλογος

Το επιστημονικό συμπέρασμα των επιπτώσεων της μαζοποίησης. Θέση του συγγραφέα.

Β1. Αναπτύσσεται με τη μέθοδο αποτελέσματος – αιτίου. Πρώτα αναφέρονται τα αποτελέσματα της μαζοποίησης σύμφωνα με τους ψυχολόγους (Ο άνθρωπος... κεφάλι του) και στη συνέχεια αναφέρεται το αίτιο (Κι αυτό γίνεται γιατί... ξένη επιρροή). Β2. 2η παράγραφος ➙ Τίτλος ➙ Η μαζοποίηση οδηγεί στην αποποίηση ευθυνών. 6η παράγραφος ➙ Τίτλος ➙ Η παράδοση του ατόμου στις επιταγές των άλλων. Β3. Γίνεται εξαιρετικά εύπιστος: Χρήση της κυριολεκτικής γλώσσας. παντού μιμείται: Χρήση της κυριολεκτικής γλώσσας. Επαναλαμβάνει συνθήματα και φράσεις: Χρήση της κυριολεκτικής γλώσσας.

Η προσωπικότητα διαρρέει: Χρήση της μεταφορικής γλώσσας. Η φυγή του ανθρώπου από την ευθύνη: Χρήση της μεταφορικής γλώσσας. Η σκέψη στενεύει: Χρήση της μεταφορικής γλώσσας.

Β4. α) αχαλίνωτο = αδάμαστο αμβλύνεται = εξασθενεί

υποδούλωση = σκλαβιά φρόνηση = σωφροσύνη εμπόδιο = κώλυμα

β) αυθυπραξία ➙ αυθύπαρκτος ανηθικότητα ➙ ανήθικος υποδούλωση ➙ υπόδουλος ουτοπία ➙ ουτοπικός σκέψη ➙ σκεπτικός Β5. Ο συγγραφέας στη 2η παράγραφο κάνει επίκληση στη λογική, αφού αναπτύσσεται το επιχείρημα ότι το άτομο με τη μαζοποίηση προβαίνει σε ανήθικες πράξεις εξαιτίας τις αντωνυμίας του μέσα στη μάζα. Χρησιμοποιώντας δύο προτάσεις/προκείμενες που έχουν σχέση λογικής αναγκαιότητας («Αυτή του... ευθύνη» και «Όταν όμως χαλαρώνεται... ενστίκτων»), καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «Πάντα η φυγή προς τη μάζα είναι η φυγή του ανθρώπου από την ευθύνη».

264


Από την χρονική στιγμή της δημιουργίας της πρώτης κοινωνίας ανθρώπων, επικράτησε η τάση για απόκτηση κοινής συμπεριφοράς, η τάση για ομογενοποίηση. Με το πέρασμα του χρόνου αυτή η φυσική προδιάθεση του ανθρώπου μετατράπηκε σε όπλο στα χέρια επιτηδείων, οι οποίοι κατηύθυναν την μάζα για να επιτύχουν τις επιδιώξεις τους.

Κύριο μέρος Αποτελέσματα: 1. Το άτομο χάνει την βούληση και την ανεξαρτησία των κινήσεών του. Δεν ενεργεί ελεύθερα και δεν έχει δικαίωμα επιλογής. 2. Επικρατεί τρόμος και ανασφάλεια. Κλονίζονται οι ηθικές αξίες. 3. Χαλαρώνουν οι κοινωνικές δομές και επέρχεται μέχρι και η διάλυση γιατί καταπατώνται οι θεσμοί. 4. Καταπατώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα (η ελευθερία, η επιλογή, η δημοκρατία, η συνεργασία). Τρόποι αντιμετώπισης: 1. Αναπτυγμένη κριτική σκέψη 2. Ατομική συνείδηση και ελευθερία στις επιλογές 3. Υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ανθρωπιά. 4. Ολόπλευρη καλλιέργεια πνευματικών και ψυχικών αρετών

Επίλογος

Ο άνθρωπος της μάζας παθητικοποιείται και δέχεται συνειδητά ή ασυνείδητα τις επιλογές των άλλων ως δικές του. Υποκινείται και έχει την ψευδαίσθηση ότι η θέση του είναι αυθύπαρκτη και αυτόνομη. Απαιτείται πνευματικό και ψυχικό σθένος, διαρκής επαγρύπνηση για την οχύρωση απέναντι στον διαβρωτικό μηχανισμό της μαζοποίησης.

265


54ο Κριτήριο Αξιολόγησης Το πνεύμα των μαζών Εδώ και τριάντα ή σαράντα χρόνια εκδόθηκαν διάφορα βιβλία γύρω από την ψυχολογία και την ψυχή του πλήθους. Νομίζω πως το πρώτο έργο που διαπραγματεύθηκε το θέμα αυτό, λίγο πολύ επιστημονικά, ήταν του Ιταλού καθηγητή Sighele, και το ακολούθησαν τα έργα του Λε Μπον, και τελικά του Φρόιντ. Επιδιώχθηκε να οικοδομηθεί μια συλλογική ψυχολογία, αλλά η προσπάθεια δεν τελεσφόρησε. Η θέση της προσπάθειας αυτής μπορεί να εκφρασθεί έτσι: το πλήθος, η μάζα έχει ένα είδος κοινωνικής υπερψυχής που δεν είναι το άθροισμα των ατομικών ψυχών που το συναπαρτίζουν. Από τη θέση αυτή γεννιέται το ακόλουθο αποτέλεσμα: οι πνευματικές ενέργειες όλων εκείνων που συναπαρτίζουν τη μάζα, αντί να συμπροστεθούν η μία στην άλλη, καταστρέφονται ολοκληρωτικά ή ένα μέρος τους. Οι διαπιστώσεις αυτές δεν είναι καινούριες. Ο Σόλων έλεγε πως οι Αθηναίοι, ο καθένας χωριστά, ατομικά, ήταν πονηροί σαν αλεπούδες κι ενωμένοι είχαν ένα πνεύμα μέτριο και χυδαίο. Υπάρχει μια λιτή αρχαία λατινική ρήση για τους γερουσιαστές που λέει: γερουσιαστές καλοί άντρες, γερουσία κακό θηρίο. Αφηγούνται πως ένας Έλληνας ομιλητής, όταν το πλήθος τον χειροκροτούσε, έλεγε: «Ποιος λόγος ανόητος ξέφυγε από το στόμα μου;». Τελευταίος ο Αριόστο διακηρύσσει: «Είναι βέβαιο πως υπάρχουν άνθρωποι που αξίζουν για εκατό• αλλά δε γνώρισα ποτέ εκατό ανθρώπους που ν’ αξίζουν όσο ένας». Είναι φανερό πως η παρατήρηση της πνευματικής μετριότητας της μάζας σε σχέση με το άτομο είναι αρχαία. Για την πλειονότητα των συγγραφέων, τα χαρακτηριστικά στοιχεία ενός πλήθους είναι η ομοφωνία, η ορμή, η αστάθεια και η επιφανειακή δικαιοσύνη. Οι αιτίες τους γεννιούνται από τη μίμηση, την ηθική μολυσματικότητα, την υποβολή. Πιστεύω πως σ’ αυτά θα έπρεπε να προστεθούν το αίσθημα της εξουσίας και η ατιμωρησία. (…) Η αιτία της σύμπτωσης του ανθρώπου – ιδίως του φτωχού – με την επαναστατική μάζα, οφείλεται στο ότι έχει το αίσθημα ότι τον πρόσβαλαν, αυτόν ή την τάξη που ανήκει, και στην καρδιά του βρίσκεται γραπωμένο ένα αγρίμι που ξυπνά και ρίχνεται να δαγκώσει. (...) Το ίδιο συμβαίνει και στον αστό, στο συντηρητικό ή στον πατριώτη. Σε μια στιγμή κάποιας εκδήλωσης ή ενός συνεδρίου δικών του, συνενώνεται με τη συντηρητική ή την πατριωτική μάζα. Στον ομιλητή που του μιλά μ’ ευγλωττία, βλέπει τον υπερασπιστή των προνομίων της τάξης του ή του έθνους. (…) Τόσο ο άνθρωπος του προλεταριάτου, όσο κι ο συντηρητικός, μόλις συσσωματωθούν

266


με τη μάζα, αισθάνονται την τρομερή δύναμη που τους δίνει ο αριθμός, και συγχρόνως τη συνείδηση της εξουσίας τους. Πλέουν σ’ ένα ρεύμα που ουδετεροποιεί τη φυσική τους ατολμία, ρεύμα που έχει ως βάση την ανωνυμία και την ατιμωρησία. (…) Η μάζα επιδιώκει να πραγματοποιήσει αμέσως τα σχέδια και τις αποφάσεις της. Μερικές φορές το πετυχαίνει. Άλλοτε αποτυχαίνει για οποιοδήποτε λόγο. (…) Τέτοια είναι η ψυχολογία των μαζών: μια ορμή αρχέγονη, προσανατολισμένη γενικά προς γοργές λύσεις και μονομερείς, χυδαίες μάλλον παρά επιλεγμένες. Κάποτε οι μάζες δέχονται ιδέες γενναιόφρονες κι ευγενικές. Γενικά όμως, ό,τι σ’ αυτές θριαμβεύει είναι αισθήματα μνησικακίας κι εκδίκησης. Σχεδόν πάντοτε εκείνο που η μάζα εξαίρει είναι σφαλερό, επιφανειακό, γεμάτο ψευτιά και θεατρινισμό. Pio Baroja, μτφρ. Κ. Ε. Τσιρόπουλος, περ. «Ευθύνη», τ. 8

267



Να ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις)

Μονάδες 25

Β.

1. Να αναλύσετε με 80-100 λέξεις την παρακάτω άποψη που διατυπώνεται στο κείμενο: «οι πνευματικές ενέργειες όλων εκείνων που συναπαρτίζουν τη μάζα, αντί να συμπροστεθούν η μία στην άλλη, καταστρέφονται ολοκληρωτικά ή ένα μέρος τους». Μονάδες 11

2. Να γράψετε τέσσερις λέξεις του κειμένου που έχουν νοηματική ενότητα με τον τίτλο του. Μονάδες 6

3. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί στο κείμενό του ο συγγραφέας; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 6

4. πλήθος: Να γράψετε τρία ομόρριζα της λέξης, απλά ή σύνθετα, και να σχηματίσετε φράσεις με αυτά. Μονάδες 6

5. συλλογική, αποτέλεσμα, ομοφωνία: Να γράψετε από ένα συνώνυμο κι ένα αντώνυμο για την καθεμιά λέξη.

Μονάδες 6

Γ.

Η εκδοτική ομάδα του σχολείου σάς αναθέτει να γράψετε ένα άρθρο, που θα δημοσιευθεί στο επόμενο φύλλο της σχολικής εφημερίδας, στο οποίο θα αναφέρεστε στη στάση των νέων απέναντι στις ιδέες και τις τάσεις του κοινωνικού σώματος καθώς και στην επιρροή που δέχονται από αυτές σε σύγκριση με τους ενηλίκους. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

268


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος αναφέρεται διεξοδικά στο θέμα της ψυχολογίας της μάζας. Υποστηρίζει ότι όχι μόνο στα νεότερα χρόνια, αλλά ήδη από την αρχαιότητα είχαν διαπιστώσει ότι το πλήθος δεν λειτουργεί ως σύνολο ατόμων και γι’ αυτό υστερεί πνευματικά σε σχέση με το άτομο. Στη συνέχεια, παρατηρεί ότι οι περισσότεροι συγγραφείς συμφωνούν ως προς τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν τη μάζα και θεωρούν ότι αυτά είναι η ομοφωνία, η ορμή, η έλλειψη σταθερότητας και η επιφανειακή δικαιοσύνη. Τέλος, προσθέτει ότι ο κάθε άνθρωπος, σε οποιαδήποτε κοινωνική τάξη κι αν ανήκει, όταν ενωθεί με τη μάζα, δρα απερίσκεπτα, πιστεύοντας ότι ασκεί εξουσία και ότι δεν θα τιμωρηθεί, κι έτσι καταλήγει σε λανθασμένες αποφάσεις. Β1. Όταν οι άνθρωποι ενώνονται και σχηματίζουν ένα πλήθος, δεν λειτουργούν ως σύνολο ατόμων αθροίζοντας τις δυνάμεις τους, αλλά επηρεάζονται ο ένας από τον άλλο. Επειδή πλέον δεν αποτελούν μονάδες αλλά μια μάζα, δρουν χωρίς να έχουν τον φόβο ότι θα τιμωρηθούν. Έτσι οι αποφάσεις τους είναι βιαστικές και πολλές φορές χαρακτηρίζονται από παρόρμηση κι εκδικητικό μένος, γιατί νιώθουν ότι έχουν την εξουσία στα χέρια τους και δεν ελέγχονται από κανέναν. Όλα αυτά, όμως, έχουν αρνητικά για το πλήθος αποτελέσματα, γιατί αντί να ενισχύσουν τη θέση του μέσα στην κοινωνία, το υποβιβάζουν πνευματικά. Β2. πλήθος, ψυχολογία (του πλήθους), συλλογική (ψυχολογία), ομοφωνία. Β3. Ακολουθεί επαγωγική πορεία, γιατί ξεκινάει από το ειδικό κάνοντας λόγο για τα βιβλία που έχουν γραφτεί γύρω από την ψυχολογία της μάζας και για παραδείγματα από την ιστορία, που φανερώνουν ότι οι άνθρωποι λειτουργούσαν ως μάζα, και καταλήγει στο γενικό αναφέροντας τα γενικότερα χαρακτηριστικά της μάζας. Β4. πλήθος > πληθυσμός, πληθυντικός, πολυπληθής

Ο πληθυσμός της Ελλάδας έχει ξεπεράσει τα δέκα εκατομμύρια κατοίκους.

Στη γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας τα κλιτά μέρη του λόγου σχηματίζουν τρεις αριθμούς, τον ενικό, τον δυϊκό και τον πληθυντικό.

Το πολυπληθές ακροατήριο χειροκρότησε εγκάρδια στο τέλος της ομιλίας του επιφανούς καθηγητή.

Β5. συλλογική = ομαδική ≠ ατομική• αποτέλεσμα = πόρισμα ≠ αιτία• ομοφωνία = συμφωνία ≠ διαφωνία Γ. Τίτλος: Κοινωνικές ιδέες και νέοι

Πρόλογος

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι τα περισσότερα μέλη της κοινωνίας, προσαρμόζονται κατά βάση στις προσδοκίες του κοινωνικού συνόλου, σε σχέση με τους ρόλους που έχουν, με περιθώρια ανεξαρτησίας, κοινωνικά αποδεκτά. Βασικά, πρόκειται για μια προσαρμογή,

269

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης η οποία στηρίζεται σε εσωτερικευμένα κοινωνικά παραδεκτά πρότυπα συμπεριφοράς, τα οποία δημιουργεί το πεδίο συναντίληψης, συγκατάβασης και αποδοχής - της συναίνεσης - που είναι βασική προϋπόθεση της κοινωνικής συνοχής. Οι νέοι, όμως, εκδηλώνονται εντελώς διαφορετικά προσπαθώντας να αντισταθούν σε κάθε μορφή ιδεολογικής ισοπέδωσης.


Ερώτημα α’: Στάση των νέων απέναντι στις ιδέες και τις τάσεις του κοινωνικού σώματος 1. Άλλος επιλέγει το πρότυπο του ενεργού πολίτη κι άλλος αυτό του απαθούς καταλαμβάνοντας τη θέση του μέσα στο κοινωνικό σύστημα και επιδιώκει τη συλλογική ή την ιδιωτική ευημερία αντιμετωπίζοντας τα προβλήματα της καθημερινότητας. 2. Οι νέοι, τις περισσότερες φορές, αφομοιώνουν τις κοινωνικές αξίες, υιοθετούν τον τρόπο σκέψης και τη νοοτροπία της, χωρίς την πλήρη ταύτισή τους με το κοινωνικό πρότυπο. 3. Από την άλλη κάποιοι δεν αποδέχονται τις αξίες της κοινωνίας, αρνούνται τη νοοτροπία, τον τρόπο ζωής της και οδηγούνται στο περιθώριο. 4. Επιχειρούν την αλλαγή της κοινωνίας μέσα από ομάδες και ιδεολογίες, οι οποίες θεωρούνται περιθωριακές, αλλά είναι κυρίως ανατρεπτικές ενός συντηρητικού συστήματος. 5. Άλλοτε επαναστατούν ενάντια στην πολιτική στασιμότητα, τη διαφθορά, την αναξιοκρατία επιλέγοντας ακόμη και την κατά μέτωπο σύγκρουση ή τη βίαιη ανατροπή.

Ερώτημα β’: Επιρροή που δέχονται από αυτές σε σύγκριση με τους ενήλικους 1. Οι μεγαλύτεροι σε πολλές περιπτώσεις έχουν φθαρεί ή συμβιβαστεί με την κοινωνική κατάσταση και είναι περισσότερο ανεκτικοί σε προτάσεις και τάσεις, οι οποίες διαιωνίζουν το κατεστημένο. 2. Ο τρόπος της ζωής τους είναι παγιωμένος και δεν επιδέχεται πολλές αλλαγές για να μη διαταραχθεί η ισορροπία της καθημερινότητάς τους. 3. Οι νέοι από την άλλη πλευρά επηρεάζονται κυρίως συναισθηματικά, όταν απογοητεύονται από τη στασιμότητα της κοινωνίας στην οποία εντάσσονται και παρατηρούν ότι είναι παγιωμένη, αμετακίνητη από τις αρχές της. 4. Σε περιόδους κρίσης και κοινωνικών ανακατατάξεων πολλοί από αυτούς παρασύρονται από ιδεολογίες, οι οποίες επαναφέρουν το φανατισμό στο προσκήνιο, κυρίως, όμως, όταν αναζητούν τα πρότυπα ή την ταυτότητά τους.

270

Επίλογος

Αν και οι νέοι είναι λιγότερο ανεκτικοί στα ιδεολογικά στερεότυπα και στους παγιωμένους τρόπους ζωής, η κοινωνία έχει εξασφαλίσει μέσα από τους μηχανισμούς της τη συναίνεση και τελικά το συμβιβασμό, ώστε να μπορεί να διαιωνίζει τις πάγιες αντιλήψεις και τις σταθερές της. Οφείλουν, όμως να αντιδράσουν στο στερεότυπο, να το κρίνουν και να το αλλάξουν, γιατί αυτοί είναι η μαγιά της ζωής.


25. Διαφήμιση

55ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η έμμεση διαφήμιση αλλάζει τη μικρή οθόνη Μπορεί να είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε στον κινηματογράφο τον Ντάνιελ Γκρεγκ να κυκλοφορεί με μια «Αστον Μάρτιν» ως «James Bond» και στην αμερικανική τηλεόραση τη Σάρα Τζέσικα Πάρκερ ως «Κάρι» να φορά και να διαφημίζει τα παπούτσια «Μανόλο Μπλάνικ», τώρα όμως το «φρούτο» της έμμεσης διαφήμισης έρχεται στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης βεβαίως και της Ελλάδας. Αλλωστε κανάλια και διαφημιστική αγορά θα το εκμεταλλευτούν δεόντως εν μέσω οικονομικής κρίσης, κάτι που αναμένεται να επηρεάσει τη «φυσιογνωμία» της μικρής οθόνης. Σύμφωνα με το BBC, στις 28 Φεβρουαρίου τα βρετανικά τηλεοπτικά δίκτυα θα εντάξουν στα προγράμματά τους (σίριαλ, σαπουνόπερες, εκπομπές κ.λπ.) έμμεσες διαφημίσεις, τηρώντας βέβαια τις προδιαγραφές που έχει θέσει η «Ofcom», η βρετανική Ραδιοτηλεοπτική Αρχή. Την προβολή, δηλαδή, ειδικού σήματος (τρία δευτερόλεπτα πριν και μετά την παρουσίαση του εν λόγω προγράμματος, με το οποίο θα ενημερώνονται οι τηλεθεατές ότι σ’ αυτό συμπεριλαμβάνεται τοποθέτηση προϊόντων) και εξαιρώντας από την έμμεση διαφήμιση προγράμματα του BBC που αφορούν παιδιά, ειδήσεις ή έχουν θρησκευτικό περιεχόμενο. Οι τηλεθεατές του Ηνωμένου Βασιλείου, που στα 55 χρόνια της εμπορικής τηλεόρασης συνήθιζαν να βλέπουν (αν έβλεπαν και δεν έκαναν άλλα πράγματα, όπως κάνουμε εμείς) διαφημιστικά μηνύματα, κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων, θα περάσουν πια σε νέα εποχή. Θα δουν, για παράδειγμα, χωρίς «μωσαϊκό» συγκεκριμένο αναψυκτικό πάνω στον πάγκο των κριτών τού «Βρετανία έχεις ταλέντο» και θα δουν, θέλοντας και μη, τη μάρκα της οδοντόκρεμας που χρησιμοποιεί π.χ. ο πρωταγωνιστής κάποιας σαπουνόπερας. Τα προϊόντα αυτά, που τοποθετούνται με έμμεσο τρόπο στα τηλεοπτικά προγράμματα, θεωρείται ότι θα στηρίξουν τις τηλεοπτικές παραγωγές, που έχουν μειωθεί παγκοσμίως, αφού με αυτή την πρακτική το κόστος παραγωγής μειώνεται και η εταιρεία που προμηθεύει το προϊόν απολαμβάνει πιο στοχευμένη δημοσιότητα. Από τη διαφήμιση δεν θα γλιτώσουμε με τίποτα... Στη χώρα μας η τάση αυτή αναμένεται να γίνει αισθητή από την επόμενη σεζόν, αφού το «πράσινο φως» έχει ήδη δοθεί, από τον περασμένο Νοέμβριο. Σύμφωνα με αυτό, οι τηλεοπτικοί σταθμοί έχουν τη δυνατότητα σε σίριαλ, τηλεταινίες αλλά και σε φιλμ που μεταδίδουν, να συμπεριλαμβάνονται αναφορές ή να εμφανίζονται σε αυτά συγκεκριμένα προϊόντα, κάτι που μέχρι τώρα δεν επιτρεπόταν. Το ίδιο ισχύει και για προγράμματα αθλητικού περιεχομένου ή ελαφράς ψυχαγωγίας. ΝΑΤΑΣΑ ΜΠΕΡΗ, εφημ. «Ελευθεροτυπία», 18-01-2011

271



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου με μια περίληψη 100-120 λέξεων.

Μονάδες 25

Β.

1. Να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά με την «έμμεση διαφήμιση» σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων, η οποία θα ξεκινά με τη μέθοδο του ορισμού. Μονάδες 11

2. Να χωρίσετε τις παρακάτω λέξεις στα συνθετικά τους μέρη και να σχηματίσετε δύο παράγωγες λέξεις με το δεύτερο συνθετικό της κάθε λέξης: ψυχαγωγίας, προγράμματα, επιτρεπόταν, αναμένεται, συγκεκριμένα, μεταδίδουν. Μονάδες 4

3. Τί δηλώνουν τα αποσιωπητικά της πέμπτης παραγράφου του κειμένου; Μονάδες 4

4. Το κείμενο ακολουθεί τη δομή της ανεστραμμένης πυραμίδας; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 4

5. Ποιος είναι ο ρόλος των παρενθέσεων στην τρίτη παράγραφο του κειμένου; Μονάδες 4

6. Ποια είναι η δομή της τελευταίας παραγράφου του κειμένου;

7. Να εντοπίσετε τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο κείμενό του. Ποια είναι η λειτουργία των παραδειγμάτων;

Μονάδες 4

Μονάδες 4

Γ.

«Από τη διαφήμιση δεν θα γλιτώσουμε με τίποτα...». Ποιοι είναι οι λόγοι που δημιούργησαν τη διαφήμιση και κατέληξε να είναι αναπόσπαστο κομμάτι της πραγματικότητάς μας; Ποιες αρχές πρέπει να τη διέπουν; Να εκθέσετε τις απόψεις σας σε ένα κείμενο που θα δημοσιευτεί στη σχολική εφημερίδα.(500-600 λέξεις) Μονάδες 40

272


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στη νέα μορφή προώθησης προϊόντων που καθιερώνεται στην Ευρώπη, την «έμμεση» διαφήμιση. Ο συγγραφέας ξεκινά το άρθρο του με τηλεοπτικά και κινηματογραφικά παραδείγματα και με την άποψη ότι η τηλεόραση θα αλλάξει. Συνεχίζει αναφέροντας τις προδιαγραφές της νέας αυτής μορφής σύμφωνα με το BBC και τον τρόπο με τον οποίο θα φαίνονται επώνυμα προϊόντα σε εκπομπές. Σκοπός της έμμεσης διαφήμισης είναι η οικονομική στήριξη των τηλεοπτικών προγραμμάτων και η δημοσιότητα των προϊόντων. Τέλος, προσθέτει ότι η πολιτική αυτή θα εφαρμοστεί και στην Ελλάδα από την ερχόμενη σεζόν. Β1. Έμμεση διαφήμιση είναι η προβολή επώνυμων προϊόντων χωρίς μωσαϊκό κατά τη διάρκεια τηλεοπτικών προγραμμάτων. Στόχος της είναι η οικονομική ενίσχυση των τηλεοπτικών εκπομπών και η έντονη προώθηση των προϊόντων. Η τακτική αυτή που ήταν απαγορευμένη ως τώρα καθιερώνεται παγκοσμίως, άρα και στην Ελλάδα και προβλέπεται να δώσει μια ώθηση στα κανάλια και ίσως και στον καταναλωτισμό. Υπάρχουν ήδη αντιδράσεις που σχετίζονται με τον αθέμιτο ανταγωνισμό, αλλά οι αποφάσεις έχουν ήδη ληφθεί. Β2. Ψυχή + άγω, αγωγή, ανάγωγος

Προ + γράφω, γραφιάς, γραφείο

Επί + τρέπω, τρόπος, ανατροπή

Ανά + μένω, διαμονή, επιμονή

Συν + κρίνω, κριτής, κριτική

Μετά + δίδω, δόση, δότης

Β3. Ο συντάκτης θέλει να γράψει κάτι ακόμη, αλλά το παραλείπει. Το αποσιωπά από ειρωνεία. Β4. Έχει τίτλο, ακολουθούν δύο παράγραφοι με τη δημοσιογραφική περίληψη της είδησης κι από κει και κάτω η αναλυτική της παρουσίαση. Β5. Εξηγεί και συμπληρώνει το νόημα. Β6. Θεματική πρόταση: Στη χώρα… Νοέμβριο

Λεπτομέρειες: Σύμφωνα… ψυχαγωγίας

Κατακλείδα δεν έχει.

Β7. …τον Ντάνιελ Γκρεγκ να κυκλοφορεί με μια «Αστον Μάρτιν» ως «James Bond» και στην αμερικανική τηλεόραση τη Σάρα Τζέσικα Πάρκερ ως «Κάρι» να φορά και να διαφημίζει τα παπούτσια «Μανόλο Μπλάνικ»

Θα δουν, για παράδειγμα, χωρίς «μωσαϊκό» συγκεκριμένο αναψυκτικό πάνω στον πάγκο των κριτών τού «Βρετανία έχεις ταλέντο» και θα δουν, θέλοντας και μη, τη μάρκα της οδοντόκρεμας που χρησιμοποιεί π.χ. ο πρωταγωνιστής κάποιας σαπουνόπερας.

Προσδίδουν κύρος και αποδεικτική ισχύ και επεξηγούν τα λεγόμενα του συγγραφέα.

273

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Πρόλογος: Κυριαρχία διαφήμισης

Κύριο μέρος Α. Αίτια • Κέρδος • Τεχνολογική πρόοδος • Ανταγωνισμός • Πληθώρα και ποικιλία προϊόντων • ΜΜΕ • Αστικοποίηση Β. Αρχές • Αντικειμενικότητα • Θεμιτός ανταγωνισμός • Ειλικρίνεια • Σεβασμός στον καταναλωτή • Σεβασμός νόμων • Σεβασμός αξιών

274

Επίλογος: Μέτρα αντιμετώπισης


56ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η προπαγάνδα και η διαφήμιση Η προπαγάνδα είναι πολιτική, εμπορική. Είναι το σκληρό σφυροκόπημα που επιδιώκει να επιβάλει ένα προϊόν οποιασδήποτε μορφής. Αυτό το προϊόν μπορεί να είναι μια πίστη, μια κοινωνική οργάνωση, ένα πολιτικό καθεστώς, ή ένα είδος της καθημερινής χρήσης. Όλοι οι τρόποι της επικοινωνίας έχουν επιστρατευθεί, για να υπηρετήσουν την προπαγάνδα. Ο άμεσος λόγος, το ραδιόφωνο, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, το τυπωμένο χαρτί, περιοδικό, εφημερίδα, βιβλίο. Η προπαγάνδα στηρίζεται στην επανάληψη. Πρέπει ο χώρος που απομένει απ’ την καθημερινή έγνοια μέσα σου να γεμίζει από ένα σύνθημα έτσι που να μην έχεις πια τη δυνατότητα να συλλογιστείς από μόνος σου, με τον εαυτό σου για τον εαυτό σου. Αυτό μπορεί και να είναι ανακουφιστικό για όλους όσοι, από φυσική αδυναμία ή από νωθρότητα δυσκολεύονται να κατασκευάσουν εσωτερική ζωή. Αλλ’ οι άλλοι, οι εξίσου πολλοί. Αυτοί δολοφονούνται ή αυτοχειριάζονται πνευματικά και ψυχικά και μεταμορφώνονται σε θλιβερά ενεργούμενα. Και η ανθρώπινη μοναξιά μεγαλώνει, γίνεται ανυπόφορος εφιάλτης. Μνημόνευσα και την εμπορική προπαγάνδα, δηλαδή τη διαφήμιση. Είναι δύσκολο να συλλάβει κανείς την έκτασή της και την επίδρασή της στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρώπου. Η εμπορική διαφήμιση, με τα μέσα που έχει τώρα στη διάθεσή της, βρίσκεται την κάθε στιγμή μπροστά στα μάτια μας, σιμά στ’ αυτιά μας, μια λέξη, μια φράση. Οι βιομηχανίες της εποχής, για να μπορέσουν να συντηρηθούν, είναι υποχρεωμένες ν’ ανανεώνουν συνεχώς τους τύπους των προϊόντων τους, να επινοούν βελτιώσεις, συχνά χωρίς ωφελιμότητα, να δημιουργούν ένα χώρο γοητείας που θα την ονόμαζε κανείς μαγγανεία, καθώς εκείνη που χρησιμοποιούσε ο Μεφιστοφελής για να κερδίσει την ψυχή του Φάουστ. Έτσι, το θύμα αυτής της μηχανορραφίας, ο άνθρωπος της εποχής είναι υποχρεωμένος, ακόμη και για τη διάσωση της ατομικής του αξιοπρέπειας, ν’ ανανεώνει τα ατομικά μέσα της μεταφοράς του, τα έπιπλά του, τα σκεύη του, ν’ αλλάζει τρόπο ζωής, να γίνεται άλλος. Αυτές οι μεταμορφώσεις απαιτούν πρόσθετες δαπάνες. Και οι δαπάνες πρόσθετο μόχθο. Και ο πρόσθετος μόχθος, προσανατολισμένος προς υλικά αποκτήματα, περιορίζει ολοένα και περισσότερο τον ελάχιστο χρόνο της προσωπικής ζωής. Έτσι ο άνθρωπος του καιρού μας έχει αλλάξει το αυτοκίνητό του ή το ψυγείο του ή το ραδιόφωνό του, αλλ’ έχει συνάμα μεγαλώσει και την εσωτερική μοναξιά του. Η μέριμνα για τη συνεχή απόκτηση υλικών αγαθών, κεντριζόμενη από την εμπορική διαφήμιση, κατακαλύπτει το χώρο του εσωτερικού βίου. Γενική διαπίστωση: η εξωστρέφεια. Ο σύγχρονος άνθρωπος διαθέτει ελάχιστο χρόνο για να συνομιλήσει με τον εαυτό του, για να κοιτάξει ο ίδιος τον εαυτό του, δηλαδή για να φιλοσοφήσει, καθώς είπε ο Γιάσπερς. Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος

275



Για τις ανάγκες μιας συζήτησης που πρόκεται να γίνει στην τάξη σας με θέμα τη διαφήμιση μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου αυτού με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για κάθε παράγραφο του κειμένου. Μονάδες 10

2. Να εντοπίσετε το συλλογισμό της τελευταίας παραγράφου. Έτσι ο άνθρωπος... καθώς είπε ο Γιάσπερς και να τον αξιολογήσετε ως προς την εγκυρότητα και την ορθότητα. Μονάδες 7

3. Η μέριμνα... εσωτερικού βίου: Τι είδους σύνταξη (ενεργητική ή παθητική) χρησιμοποιείται στην παραπάνω πρόταση; Να τη μετατρέψετε στην αντίθετή της. Μονάδες 4

4. Ποιους τρόπους και ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην 5η παράγραφο του κειμένου ( Έτσι ο άνθρωπος... Γιάσπερς); Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 6

5. ανακουφιστικό, δυσκολεύονται, ανυπόφορος, μόχθο: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για κάθε μια από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 4

6. νωθρότητα, αυτοχειριάζονται, σιμά, μηχανορραφίας: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για κάθε μια από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 4

Γ.

Στο πλαίσιο μιας εκδήλωσης που οργανώνει ο σύλλογος γονέων και κηδεμόνων του σχολείου σας με θέμα τη διαφήμιση καλείστε να γράψετε μια ομιλία που θα εκφωνήσετε, στην οποία θα αναφερθείτε στις διαφορές της προπαγάνδας από τη διαφήμιση, καθώς και στα θετικά αποτελέσματα της διαφήμισης. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

276


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος συσχετίζει την προπαγάνδα με τη διαφήμιση. Πρώτα, αναφέρεται στην προπαγάνδα που έχει πολιτική διάσταση και στα μέσα επιβολής της και προσθέτει ότι βασίζεται στην επανάληψη του μηνύματος που θέλει να επιβάλλει και ότι οδηγεί σε ανυπόφορη μοναξιά. Έπειτα, χαρακτηρίζει τη διαφήμιση ως προπαγάνδα εμπορικού χαρακτήρα. Τονίζει τη δυσκολία κατανόησης των διαστάσεων και της επιρροής της, καθώς και τις προσπάθειες να πουληθούν προϊόντα με το μαγικό τρόπο της διαφήμισης. Καταλήγει ο δοκιμιογράφος ότι η διαρκής προσπάθεια για ανανέωση των αποκτημάτων μετατρέπει τον άνθρωπο σε εξωστρεφή προσωπικότητα δίχως επικοινωνία με τον εαυτό του. Β1. 1η παράγραφος ➙ Η προπαγάνδα... βιβλίο. ➙ Τίτλος: Τα μέσα επιβολής της προπαγάνδας.

2η παράγραφος ➙ Η προπαγάνδα... ανυπόφορος εφιάλτης. ➙ Τίτλος: Η επανάληψη ως κύριο μέσο της προπαγάνδας.

3η παράγραφος ➙ Μνημόνευσα... Φάουστ ➙ Τίτλος: Η διαφήμιση ως εμπορική προπαγάνδα και οι αιτίες της δημιουργίας της.

4η παράγραφος ➙ Έτσι, το θύμα... ζωής ➙ Τίτλος: Οι συνέπειες της διαφήμισης στη ζωή του ανθρώπου.

5η παράγραφος ➙ Έτσι... Γιάσπερς. ➙ Τίτλος: Η αρνητική επίδραση της διαφήμισης στην ψυχοσύνθεση του ατόμου.

Β2. Ο συλλογισμός είναι ο εξής: Ο άνθρωπος του καιρού μας έχει αλλάξει το αυτοκίνητό του ή το ψυγείο του ή το ραδιόφωνό του, αλλά έχει συνάμα μεγαλώσει την εσωτερική μοναξιά του. Η μέριμνα για την απόκτηση των υλικών αγαθών κατακαλύπτει το χώρο του εσωτερικού του βίου. Άρα: Ο άνθρωπος του καιρού μας ωθείται στην εσωστρέφεια αφού δεν έχει χρόνο για τον εαυτό του, να φιλοσοφήσει.

Ο συλλογισμός είναι έγκυρος, αληθής και ορθός.

Β3. Χρησιμοποιείται η ενεργητική σύνταξη. Η αντίστοιχή της παθητική είναι: Ο χώρος του εσωτερικού βίου κατακαλύπτεται από τη μέριμνα για τη συνεχή απόκτηση υλικών αγαθών, κεντριζόμενη από την εμπορική διαφήμιση. Β4. Ο συγγραφέας καταφεύγει στην επίκληση στο συναίσθημα κάνοντας χρήση της συγκινησιακής χρήσης της γλώσσας για να προκαλέσει τα συναισθήματα (μεταφορές π.χ. μεγαλώσει και την εσωτερική μοναξιά/κατακαλύπτει το χώρο του εσωτερικού βίου, συνομιλήσει – κοιτάξει τον εαυτό του) καθώς και στην επίκληση στην αυθεντία με την αναφορά της άποψης του Γιάσπερς. Β5. ανακουφιστικό ≠ οδυνηρό ανυπόφορος ≠ υποφερτός

δυσκολεύονται ≠ διευκολύνονται μόχθο ≠ ξεκούραση

277

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Β6. νωθρότητα = οκνηρία μηχανορραφίας = πλεκτάνης

αυτοχειριάζονται = αυτοκτονούν

σιμά = κοντά



τα μέσα επικοινωνίας βομβαρδίζουν καθημερινά το άτομο με έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών με σκοπό να το πείσουν για την καταλληλότητα ή όχι προϊόντων, απόψεων και υπηρεσιών. Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η διαφήμιση είναι ιδιαιτέρως πολύτιμη για την διακίνηση της αγοράς και για την ενημέρωση του κοινού. Πολύ συχνά όμως στην διαδικασία αυτή παρεισφρέει η έννοια της προπαγάνδας.

Κύριο μέρος Διαφορές: 1. Στην προπαγάνδα επιχειρείται να πειστεί το άτομο για μία ιδέα ενώ στην διαφήμιση επιχειρείται να πειστεί το άτομο για την καταλληλότητα ενός προϊόντος. 2. Η προπαγάνδα είναι κρυφή και λειτουργεί υπόγεια ενώ η διαφήμιση είναι φανερή και το άτομο μπορεί να προστατευτεί από αυτήν. 3. Στην προπαγάνδα δεν ξεχωρίζουν εύκολα οι καλές και οι κακές ιδέες ενώ όταν πρόκειται για ένα διαφημιζόμενο προϊόν γίνεται φανερή η ποιότητά του. 4. Η προπαγάνδα χρειάζεται χρόνο προκειμένου να αποκαλυφθούν οι δόλιες προθέσεις της (πιθανόν να μην αποκαλυφθούν ποτέ) ενώ με τα διαφημιζόμενα προϊόντα γίνεται άμεσα αντιληπτή η κακή ποιότητά τους. Θετικά αποτελέσματα: 1. Ενημερώνει και πληροφορεί τους καταναλωτές για τα προϊόντα 2. Προκαλεί τον ανταγωνισμό των εταιρειών με αποτέλεσμα να βελτιώνεται η ποιότητα των προϊόντων και να μειώνονται οι τιμές. 3. Δημιουργεί νέα επαγγέλματα και μειώνει την ανεργία. 4. Ενισχύει οικονομικά τα τηλεοπτικά μέσα ενημέρωσης και τα έντυπα.

278

Επίλογος

Η προβολή των προϊόντων με σκοπό την αύξηση της εμπορικότητας τους, είναι θεμιτή και αναγκαία. Η προσπάθεια όμως προσηλυτισμού και ποδηγέτησης της κοινής γνώμης με δόλια μέσα είναι επικίνδυνη αφού δεν αφήνει στο άτομο την δυνατότητα της άμεσης χρήσης ή απόρριψης



26. Καταναλωτική κοινωνία

57ο Κριτήριο Αξιολόγησης Κατανάλωση και ποιότητα ζωής Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, στις ανεπτυγμένες κυρίως βιομηχανικές χώρες, επιβάλλει στον άνθρωπο ένα ξέφρενο ρυθμό, που πρέπει να παρακολουθήσει για να πετύχει τους στόχους του και για να ικανοποιήσει στη συνέχεια τις διάφορες ανάγκες του. Η οικονομική ανάπτυξη, που επιδιώκει την “αφθονία στην κατανάλωση” προκαλεί σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στον άνθρωπο. Το γεγονός ότι τεράστιες ποσότητες πρώτων υλών χρησιμοποιούνται για την παραγωγή διαφόρων προϊόντων, οδηγεί αναπόφευκτα στη βαθμιαία εξάντλησή τους. Από πολλές πλευρές ακούγεται συχνά και μάλιστα σε έντονους τόνους, ότι οι κρίσιμες χρονολογίες για την εξάντληση των διαφόρων πηγών ενέργειας και των πρώτων υλών είναι πολύ κοντά μας. Με ποιες πρώτες ύλες θα παράγουμε τα προϊόντα που είναι αναγκαία για τη συνέχεια της ζωής αύριο; Είναι ένα ερώτημα που δεν έχει πάρει ικανοποιητική απάντηση. Η παραγωγή και η κατανάλωση ολοένα και περισσοτέρων αγαθών, δεν προκαλεί μόνον εξάντληση των πρώτων υλών, επιβαρύνει θανάσιμα και το περιβάλλον. Η ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα στις πόλεις είναι πλέον μια καθημερινή πραγματικότητα. Η θάλασσα, οι λίμνες και τα ποτάμια μετατρέπονται αργά αλλά σταθερά σε ανοιχτούς υπονόμους, ενώ η στεριά δίνει την εντύπωση ενός σκουπιδότοπου. Η υγεία του ανθρώπου κλονίζεται ανεπανόρθωτα λόγω της ρύπανσης του αέρα που αναπνέει και της απουσίας φυσικής διατροφής, ενώ οι θόρυβοι του προκαλούν νευρικές διαταραχές. Οι σημερινές κοινωνίες απομυζούν και εξαντλούν με τον τρόπο τους ολοένα και περισσότερο τα πλούτη της Γης, ενώ συγχρόνως δημιουργούν περισσότερα σκουπίδια και μετατρέπουν το περιβάλλον σε απέραντη χωματερή. Μήπως προορίζουμε τους ανθρώπους που θα γεννηθούν αύριο για σύγχρονους ρακοσυλλέκτες; Είναι δύσκολο να εξηγήσει κανείς γιατί η ανθρωπότητα ακολουθεί την πορεία αυτή. […] Η κρισιμότητα της κατάστασης οδήγησε αρκετούς ανθρώπους στη συνειδητοποίηση των σύγχρονων προβλημάτων και στην προβολή του αιτήματος για βελτίωση της ποιότητας της ζωής. Το κύριο ζήτημα που τίθεται είναι ότι στην παραγωγική ανάπτυξη, τη διανομή και την κατανάλωση θα πρέπει να παρεμβληθεί ο παράγοντας “ποιότητα” στην εσωτερική λειτουργία και στη σχέση μεταξύ τους. Άλλωστε είναι γεγονός ότι τα ποιοτικά κριτήρια στην παραγωγική και κοινωνική οργάνωση βελτιώνουν την αποδοτικότητά τους. Με τα ίδια υλικά, μέσα και κόπο είναι δυνατόν να παραχθούν καλύτερης περιεκτικότητας και μεγαλύτερης ανθεκτικότητας προϊόντα που να καλύπτουν τις καταναλωτικές ανάγκες με μικρότερο όγκο προϊόντων. Προς την ίδια κατεύθυνση – του περιορισμού της πίεσης πάνω στη φύση και στον άνθρωπο

279


– συντείνει και το γεγονός ότι η ανώτερη ποιότητα ζωής περιορίζει ποσοτικά την κατανάλωση, εξουδετερώνοντας την σπατάλη από την υπερκατανάλωση, τον ατομικό τρόπο κατανάλωσης, την κατανάλωση άχρηστων και επιβλαβών προϊόντων.[…] Ιδιαίτερα έντονο είναι το πρόβλημα της ποιότητας ζωής στον τομέα της κατανάλωσης. Τα σχετικά προβλήματα που προκύπτουν, πέρα από αυτά που αφορούν το κόστος των προϊόντων, είναι κυρίως η αξιολόγηση της χρησιμότητάς τους, η πραγματική περιεκτικότητα κι ανθεκτικότητά τους, οι επιπτώσεις στην υγεία από χημικά στοιχεία που προστίθενται στα διάφορα προϊόντα για τη συντήρηση ή τη βελτίωση της εμφάνισής τους. Τέλος θα πρέπει να αναφερθούν οι επιπτώσεις από το μειωμένο έλεγχο στις συνθήκες διακίνησης και συντήρησης των προϊόντων. Σχετικό με τα πιο πάνω είναι το πρόβλημα της διαφήμισης. Ο περιορισμός και ο έλεγχος της αποτελούν τις βασικές προϋποθέσεις για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, όχι μόνον προς την κατανάλωση αλλά και στον τομέα των κοινωνικών σχέσεων. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι με την καταναλωτική του συμπεριφορά θα μπορούσε να συμβάλει ο άνθρωπος αποφασιστικά στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής του, εάν ο ορθολογισμός και η επίγνωση του κοινωνικού του ρόλου χαρακτήριζαν τις πράξεις του. Άρθρο από το περιοδικό του Αναπτυξιακού Συνδέσμου Δυτικής Αττικής

280



Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

Μονάδες 25

1. «Οι σημερινές κοινωνίες απομυζούν και εξαντλούν με τον τρόπο τους ολοένα και περισσότερο τα πλούτη της Γης, ενώ συγχρόνως δημιουργούν περισσότερα σκουπίδια και μετατρέπουν το περιβάλλον σε απέραντη χωματερή.» Να αναπτύξετε το νόημα της παραπάνω φράσης με 70- 90 λέξεις. Μονάδες 10

2. Να αιτιολογήσετε με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η 3η παράγραφος του κειμένου; Μονάδες 7

3. «Μήπως προορίζουμε τους ανθρώπους που θα γεννηθούν αύριο για σύγχρονους ρακοσυλλέκτες;» Να δικαιολογήσετε τη στίξη της συγκεκριμένης πρότασης. Μονάδες 6

4. «Η υγεία του ανθρώπου κλονίζεται ανεπανόρθωτα λόγω της ρύπανσης του αέρα που αναπνέει και της απουσίας φυσικής διατροφής, ενώ οι θόρυβοι του προκαλούν νευρικές διαταραχές.» Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης (ενεργητική - παθητική) και να τη μετατρέψετε στην αντίθετή της. Μονάδες 6

5. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: ξέφρενο, αναπόφευκτα, απομυζούν, μετατρέπουν, αιτήματος.

Μονάδες 6

Γ.

Ως εκπρόσωπος του μαθητικού συμβουλίου του σχολείου σας σε εκδήλωση του πολιτιστικού συλλόγου της πόλης σας να εκφωνήσετε ομιλία με θέμα «κατανάλωση και ποιότητα ζωής». Ποια νοοτροπία καλλιεργεί στους νέους η ταύτιση των εννοιών; Να προτείνετε τρόπους με τους οποίους οι νέοι μπορούν να επαναπροσδιορίσουν τον όρο ποιότητα ζωής και να πετύχουν την πνευματική και ηθική αρτίωσή τους. Μονάδες 40

281


Α παντήσεις Α. Η οικονομική ανάπτυξη και ο τρόπος ζωής που επιβάλλουν οι βιομηχανικές χώρες επηρεάζει αρνητικά το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Οι πρώτες ύλες εξαντλούνται. Ο αέρας, η στεριά και τα ύδατα μολύνονται ανεπανόρθωτα. Η κατάσταση αυτή έχει βλαβερές συνέπειες και στην υγεία του ανθρώπου. Αναπόφευκτα προκύπτει η αξίωση για αλλαγή στην ποιότητα ζωής. Αυτό μπορεί να συμβεί σύμφωνα με τον αρθρογράφο με την παραγωγή ανθεκτικότερων και ποιοτικότερων προϊόντων και με τη μείωση την κατανάλωσης. Ο τρόπος που καταναλώνουν οι άνθρωποι επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα της ζωής τους. Συνεπώς θα πρέπει όταν προβαίνουν σε αγορές να συνυπολογίζουν εκτός από το κόστος των προϊόντων, τη χρησιμότητά τους και τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και στην υγεία και να στέκονται κριτικά απέναντι στη διαφήμιση. Β1. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής αποσκοπεί αποκλειστικά στο κέρδος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι μεγάλες βιομηχανίες να χρησιμοποιούν αλόγιστα τις πρώτες ύλες του περιβάλλοντος για την παραγωγή προϊόντων κακής ποιότητας που κατακλύζουν την αγορά λόγο του μειωμένου κόστους τους. Η απερίσκεπτη όμως χρήση των πρώτων υλών οδηγεί αναπόφευκτα στην εξάντληση τους ενώ η κακή ποιότητα τους όσο και οι άθλιες συνθήκες κατά την παραγωγή τους καταστρέφουν ανεπανόρθωτα το περιβάλλον, τόσο τη χλωρίδα όσο και την πανίδα και επιβαρύνουν την υγεία του ανθρώπου. Β2. Η 3η παράγραφος αναπτύσσεται με παραδείγματα. Β3. Με τη χρήση του ερωτηματικού δημιουργείται ρητορική ερώτηση. Προσδίδει έμφαση στο λόγο. Αποσκοπεί στο να αφυπνίσει τον αναγνώστη και να διεγείρει το ενδιαφέρον του δεσμεύοντας τον να συμφωνήσει καθώς η απάντηση είναι δεδομένη. Β4. «Η υγεία… φυσικής διατροφής»: παθητική σύνταξη.

Μετατροπή σε ενεργητική: Η ρύπανση του αέρα και η απουσία φυσικής διατροφής κλονίζουν ανεπανόρθωτα την υγεία του ανθρώπου.

«ενώ οι θόρυβοι του προκαλούν νευρικές διαταραχές» ενεργητική σύνταξη.

Μετατροπή σε παθητική: Από τους θορύβους προκαλούνται νευρικές διαταραχές.

Β5. ξέφρενο: φρενήρη, εξαντλητικό, παρανοϊκό.

Αναπόφευκτα: αναπότρεπτα, αναγκαστικά, μοιραία.

Απομυζούν: εκμεταλλεύονται, «ξεζουμίζουν».

Μετατρέπουν: μεταβάλλουν, αλλάζουν, μεταμορφώνουν.

Αίτημα: απαίτηση, αξίωμα, διεκδίκηση, ζητούμενο.

Γ. Πρόκειται για ομιλία και απαιτείται προσφώνηση: Κυρίες και Κύριοι,

282

Ορισμός

Ο όρος καταναλωτισμός σημαίνει την τάση για εξίσωση της προσωπικής ευτυχίας με την απόκτηση υλικών αγαθών, τη μανία του ανθρώπου να αγοράζει και να χρησιμοποιεί πε-

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης ρισσότερα αγαθά από όσα χρειάζεται πραγματικά. Πρόκειται για την εμπορευματοποίηση της ευτυχίας, ένα σύγχρονο κοινωνικό φαινόμενο που χαρακτηρίζει τις αναπτυγμένες οικονομικά χώρες, τις καπιταλιστικές κοινωνίες.

Ιστορική αναδρομή:

Στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες κυριαρχεί το υλιστικό καταναλωτικό πρότυπο που επιβάλλει τη διαρκή απόκτηση υλικών αγαθών. Το φαινόμενο του καταναλωτισμού ξεκίνησε με τη βιομηχανική επανάσταση που έδωσε τη δυνατότητα για μαζική παραγωγή αγαθών και διογκώθηκε μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν έκανε και την εμφάνιση του ένας νέος τύπος ανθρώπου ο «homo consumens» ο οποίος καταναλώνει με φρενήρεις ρυθμούς εξισορροπώντας έτσι το εσωτερικό του κενό, τη μοναξιά του και το άγχος του.

Κυρίως θέμα

Η μαζική παραγωγή αγαθών, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, η αύξηση των αμοιβών, έδωσαν στους ανθρώπους τη δυνατότητα να καλύψουν γρήγορα τις βασικές τους ανάγκες και να ασχοληθούν με δευτερεύουσες. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και η διαφήμιση συνέβαλαν στην εδραίωση της καταναλωτικής αυτής νοοτροπίας με την προβολή συγκεκριμένων προτύπων ζωής και συμπεριφοράς.

Σύμφωνα με τα προβαλλόμενα πρότυπα πετυχημένος χαρακτηρίζεται όποιος δύναται να ξοδέψει. Το χρήμα καθορίζει τόσο την ευτυχία του ανθρώπου όσο και τη θέση του στο κοινωνικό σύνολο καθώς αναδεικνύεται σε μοναδική αξία. Στις σύγχρονες καταναλωτικές κοινωνίες, λοιπόν, η ευμάρεια θεωρείται κριτήριο καταξίωσης. Κοινωνικά καταξιωμένος θεωρείται όποιος έχει μεγαλύτερη καταναλωτική ευχέρεια.

Οι νέοι επηρεασμένοι από τη νοοτροπία της εποχής τους ιεραρχούν τις αξίες τους σύμφωνα με τα υλιστικά πρότυπα. Στρέφονται στον υλικό ευδαιμονισμό. Αποπροσανατολίζονται από πνευματικές, ηθικές και κοινωνικές αξίες και αναπληρώνουν εσωτερικά κενά με καταναλωτικά υποκατάστατα.

Τρόποι αντιμετώπισης: • Οι νέοι οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι η ποιότητα ζωής και η ουσιαστική ευτυχία δεν ταυτίζονται με την απόκτηση υλικών αγαθών. Τα υλικά αγαθά είναι το μέσο και όχι ο αυτοσκοπός. Πρέπει, λοιπόν, να επιδείξουν κριτική στάση απέναντι στα πρότυπα που επιβάλλει η καταναλωτική κοινωνία και εγκράτεια. • Απαραίτητο κρίνεται να αναπτύξουν κοινωνικά, πολιτικά κ πολιτιστικά ενδιαφέροντα και να αναθεωρήσουν παγιωμένες αντιλήψεις ώστε να δώσουν έμφαση στις πνευματικές και όχι στις υλικές αξίες. • Πρέπει να αντιληφθούν ότι η ποιότητα ζωής είναι συνδυασμός άνετης ζωής,(κάλυψη βιοτικών αναγκών) και πνευματικής καλλιέργειας. Να διασφαλίσουν την εσωτερική τους ισορροπία και να στραφούν σε ανθρωπιστικά ιδεώδη. • Να παρακολουθούν κριτικά τα μηνύματα των μέσων μαζικής ενημέρωσης και να μην πέφτουν θύματα των σκοπιμοτήτων της διαφήμισης. • Να αξιοποιούν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους.

283

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης • Να επιδιώκουν τη ποιότητα και όχι την ποσότητα.

284

Επίλογος

Συμπερασματικά κρίνεται αναγκαίο οι νέοι να συνειδητοποιήσουν τους κινδύνους του καταναλωτισμού και να επιδιώξουν με τη στάση τους και τις επιλογές τους την πραγματική ουσία της ζωής και την ουσιαστική ευτυχία όπως αρμόζει στον καθένα και όχι σύμφωνα με τα μαζικά πρότυπα που επιβάλει ο καταναλωτισμός.


58ο Κριτήριο Αξιολόγησης Αγοραίον Το μάλλινο μπλουζάκι της ακριβής μάρκας στο καλάθι των εκπτώσεων είναι σαν μια γαζέλα που την πετυχαίνεις ξεμοναχιασμένη από το κοπάδι. Τα μάτια σου, που ως τότε κατόπτευαν τα ράφια με τις προσφορές, θα καρφωθούν πάνω του. Τα χέρια σου, γρήγορα και αποφασιστικά, θα ανοίξουν δρόμο ανάμεσα στα άλλα ρούχα, σαν να ανοίγουν δρόμο ανάμεσα στις λόχμες και τις φυλλωσιές. Θα το ψαχουλέψεις ενώ το βλέμμα σου θα αποκτά μια χροιά ονειροπόλου ηδονισμού, όπως όταν ο Οβελίξ αντικρίζει αγριογούρουνο. «Θα το πάρετε;» θα ρωτήσει η κυρία από δίπλα. Η φωνή της θα μεταγραφεί στον εγκέφαλό σου σαν απειλητικός βρυχηθμός μέσα από τον παρακείμενο θάμνο. Το χέρι σου θα αδράξει το μπλουζάκι και θα κατευθυνθείς στο ταμείο με τη λικνιστική υπεροψία αιλουροειδούς που μεταφέρει κοψίδι ανάμεσα στα δόντια. Οι εκπτώσεις είναι θεσμός αμφίσημος. Βασικώς και πρωτογενώς αποβλέπει στην ενίσχυση της αγοραστικής κίνησης. Ωστόσο παράλληλα επανασυνδέει την εμπορική συναλλαγή με έναν αρχέγονο θηρευτικό οίστρο. Στοιχείο ενδιαφέρον, αν αναλογισθεί κανείς πώς έχει εξελιχθεί η αγορά σήμερα. Στα σουπερμάρκετ οι άνθρωποι με τα καλαθάκια στο χέρι είναι σαν Κοκκινοσκουφίτσες που μαζεύουν βατόμουρα στις βραγιές ενός μυθικού κήπου. Γιατί το σουπερμάρκετ παραπέμπει ηθελημένα στη μυθολογία του Κήπου. Κήπος σημαίνει έναν τόπο όπου υπάρχει πρόσβαση στα αγαθά χωρίς κόπο και κόστος. Είναι ο Κήπος της Εδέμ, είναι η γη που παράγει από μόνη της αγαθά για το χρυσό γένος των ανθρώπων στον Ησίοδο, είναι οι Κήποι στα νησιά των Μακάρων, είναι το σπιτάκι με τα κεραμίδια από σοκολάτα και τους τοίχους από παντεσπάνι του Χανς και της Γκρέτελ. Ο Κήπος είναι τόπος ευδαιμονίας των ανυποψίαστων νηπίων. Ο καταναλωτισμός θέλει να ξοδεύεις, αλλά να μην το πολυκαταλαβαίνεις. Γι’ αυτό την αγορά τη στολίζει, την καμουφλάρει και την κάνει Κήπο. Ο Κήπος του καταναλωτισμού είναι το σουπερμάρκετ. Είναι ένας κήπος που τον περιδιαβάζεις ώρα πολλή, δρέποντας καρπούς για το καλαθάκι σου. Στο ταμείο μένεις ώρα λίγη, όλα φροντίζουν γι’ αυτό και το μισοξεχνάς. Άλλωστε και η λέξη «αγοραστής» έχει αντικατασταθεί από την παθητικότερη «καταναλωτής». Ο καταναλωτής είναι ένας αγοραστής παλίμπαις. Στην προσωπική του μυθολογία, το σουπερμάρκετ, κάπου βαθιά και υπόγεια, παραπέμπει στον μητρικό μαστό. Και ίσως γι’ αυτό με την παραμικρή αναταραχή οι άνθρωποι σπεύδουν στο σουπερμάρκετ όπως τα μικρά παιδιά σπεύδουν στην αγκαλιά της μαμάς τους. Αλλά και πέρα από το σουπερμάρκετ, ο καταναλωτισμός γενικότερα αντιμετωπίζει με πουριτανισμό τη γυμνή συναλλακτική διαδικασία. Γι’ αυτό φροντίζει να την ντύνει με κουπόνια και προσφορές. Ωστόσο το εμπόριο δίνει στους ανθρώπους μιαν αρχέγονη χαρά. Το «δούναι και λαβείν», η αλληλοδιαδοχή των κινήσεων, αδράχνω-αφήνω, γράφει ο Ελίας Κανέτι, είναι ένα σχήμα δομικό στην ανθρώπινη εξέλιξη. Πιάναν και αφήναν τα κλαδιά οι πίθηκοι και γίναν ευέλικτοι

285


στο σώμα, πιάναν και αφήναν τα αντικείμενα που αντάλλασσαν οι άνθρωποι και γίναν ευέλικτοι στο μυαλό. Το εμπόριο περιέχει προκλήσεις, τακτικές και στρατηγικές και μοιάζει με το κυνήγι. Ο καταναλωτισμός προσφέρει μια κατάσταση πλησμονής ψαλιδίζοντας την απόλαυση της συναλλακτικής αναμέτρησης. Η ανθρώπινη φύση όμως δεν διαφέρει από τα ρέματα. Τα μπαζώνουμε, τα ασφαλτώνουμε, αλλά κάτω από την άσφαλτο τα υπόγεια νερά κυκλοφορούν και καραδοκούν για διεξόδους. Στις εκπτώσεις πρέπει να ξέρεις να παρατηρείς και να σπεύδεις. Δηλαδή πρέπει να ξέρεις να ενεδρεύεις και να ορμάς. Στις εκπτώσεις το θηρευτικό κλίμα έρχεται περισσότερο στην επιφάνεια. Πρόκειται όμως για κυνήγι οριοθετημένο, αφού η μεγάλη τελετουργία του παζαρέματος λείπει. Οι εκπτώσεις είναι ένα σαφάρι μέσα στον καταναλωτισμό. Τα αιτήματα για την αρχέγονη συναλλακτική περιπέτεια παραμένουν. (…) Μια αγορά πρέπει να βασίζεται σε αυτόνομη αγοραστική επιλογή, να προσφέρεται για ηδονιστικές χρήσεις και να υποδηλώνει γενναιόδωρο πνεύμα. Πατρίτσια Αδαμοπούλου, εφημ. «Το Βήμα»

286



Στο πλαίσιο μιας εργασίας με θέμα την κατανάλωση διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του, γράφοντας την περίληψή του με 100-120 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. Στην 7η παράγραφο του κειμένου αναφέρεται: «Ο καταναλωτισμός προσφέρει μια κατάσταση πλησμονής ψαλιδίζοντας την απόλαυση της συναλλακτικής αναμέτρησης». Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια της «συναλλακτικής αναμέτρησης» για την οποία γίνεται λόγος στο απόσπασμα αυτό; Να αναπτύξετε την άποψή σας σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 11

2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την κάθε παράγραφο του παρακάτω αποσπάσματος: «Ωστόσο το εμπόριο… μέσα στον καταναλωτισμό».

Μονάδες 6


4. Στο κείμενο παρατηρείται εναλλαγή στη χρήση του γ’ και του β’ ρηματικού προσώπου. Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι η αρθρογράφος καταφεύγει στη χρήση του β’ προσώπου; Μονάδες 6

5. αμφίσημος, αρχέγονο: Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη και να σχηματίσετε τέσσερις νέες σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας διαφορετικό κάθε φορά συνθετικό. Μονάδες 6

Γ.

Το Ινστιτούτο Καταναλωτών σας αναθέτει να εκφωνήσετε μια ομιλία σε συγκέντρωση που θα γίνει στο πολιτιστικό κέντρο της περιοχής σας• να γράψετε το κείμενο της ομιλίας αυτής, στο οποίο θα αναφερθείτε στα αποτελέσματα της υπερκαταναλωτικής κοινωνίας, όπως τα βιώνουμε στη σημερινή εποχή, και θα διατυπώσετε κάποιες προτάσεις για την καταστολή του φαινομένου της υπερκατανάλωσης. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

287


Α παντήσεις Α. Οι εκπτώσεις ως θεσμός έχουν διπλή σημασία: αφενός αποσκοπούν στο να ενισχύσουν την αγοραστική κίνηση κι αφετέρου στο να ταυτίσουν την εμπορική συναλλαγή με το κυνήγι. Ο άνθρωπος στις εκπτώσεις δρα σαν θηρίο που κυνηγά το θήραμά του, και το σούπερ-μάρκετ, όπου οι άνθρωποι κρατούν τα καλαθάκια στο χέρι, παραπέμπει σημειολογικά σε έναν κήπο, όπου υπάρχει αφθονία αγαθών κι έτσι οι άνθρωποι νιώθουν ευτυχισμένοι. Αυτές οι εικόνες, όπως και η ταύτιση του σούπερ-μάρκετ με τη μητρική αγκαλιά, εξυπηρετεί τον καταναλωτισμό που αποσκοπεί στο να περνά απαρατήρητη η υπερκατανάλωση αγαθών στον ίδιο τον αγοραστή. Ο καταναλωτισμός, βέβαια, με το φαινόμενο των εκπτώσεων και των προσφορών προσπαθεί να περιορίσει την έμφυτη θηρευτική και συναλλακτική τάση του ανθρώπου, αλλά μάλλον χωρίς αποτέλεσμα. Β1. Η ανθρώπινη εξέλιξη βασίστηκε στη σχέση «δούναι και λαβείν». Μόνο με την ανταλλαγή αγαθών, ιδεών ο άνθρωπος νιώθει ότι δρα, ότι είναι σε κίνηση, σωματική και πνευματική. Έτσι και όταν ασχολείται με το εμπόριο νιώθει ικανοποίηση, γιατί συναλλάσσεται ανταλλάσσοντας αγαθά με χρήματα. Η συναλλαγή αυτή, όμως, παίρνει τη μορφή της αναμέτρησης, όταν ο άνθρωπος κυνηγά τα αγαθά και προσπαθεί να τ’ αποκτήσει με όσα το δυνατόν λιγότερα χρήματα, ώστε να έχει κάποιο κέρδος αλλά και να ικανοποιεί την έμφυτη συναλλακτική και θηρευτική του τάση. Β2. 6η παράγραφος: Το εμπόριο προσφέρει στον άνθρωπο χαρά, γιατί ικανοποιεί την έμφυτη συναλλακτική και θηρευτική του τάση.

7η παράγραφος: Αν και ο καταναλωτισμός προσπαθεί να στερήσει από τον άνθρωπο τη χαρά της συναλλαγής, δεν πρόκειται να το κατορθώσει.

8η παράγραφος: Στις εκπτώσεις εφαρμόζονται οι κανόνες του κυνηγιού, αλλά μέσα σε κάποια πλαίσια που θέτει ο καταναλωτισμός.

Β3. Αναπτύσσεται α) με αναλογία, αφού οι άνθρωποι παρομοιάζονται με την Κοκκινοσκουφίτσα, β) με παραδείγματα: «Κήπος της Εδέμ… οι Κήποι στα νησιά των Μακάρων», γ) με αιτιολόγηση, αφού αιτιολογεί με τη φράση που ξεκινάει με τη λέξη γιατί την τάση των ανθρώπων να συμπεριφέρονται στο σούπερ-μάρκετ ως Κοκκινοσκουφίτσες. Β4. Το β´ πρόσωπο χρησιμοποιείται για να δώσει αμεσότητα στο λόγο, για να ταυτίσει τον αναγνώστη με τον καταναλωτή και να του εφιστήσει την προσοχή, ώστε να μην πέφτει και ο ίδιος θύμα του καταναλωτισμού. Επομένως, γίνεται κατανοητό ότι η αρθρογράφος θέλει να «διδάξει» τον αναγνώστη, γι’ αυτό και χρησιμοποιεί το β’ πρόσωπο που φανερώνει διδακτικό τόνο. Β5. αμφίσημος < αμφί + σημαίνω ➻ αμφίδρομος, πολύσημος

288

αρχέγονο < αρχή + γόνος ➻ αρχέτυπο, απόγονος



ο καταναλωτισμός επιδρά πολλαπλά στην ψυχοσύνθεση του ανθρώπου και διαμορφώνει την προσωπικότητά του επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον στην ύλη. Στον σύγχρονο αναπτυγμένο πολιτισμό, η ευτυχία ταυτίστηκε με τον υλισμό και η ανθρωπιά αντικαταστάθηκε από την υπερκατανάλωση.

Κύριο μέρος Αποτελέσματα: 1. Η αυξημένη παραγωγή προϊόντων οδηγεί στην ρύπανση του περιβάλλοντος και στην κατασπατάληση των φυσικών πόρων. 2. Συνδέει την ευτυχία με την κατανάλωση και απομακρύνει τις ουσιαστικές αξίες της αλληλεγγύης, της ανθρωπιάς και της ανιδιοτέλειας. 3. Προκαλεί αδιαφορία για τα κοινωνικά προβλήματα και παθητικοποίηση του πολίτη. 4. Προκαλεί άγχος γιατί το άτομο πασχίζει να καλύψει τις πλαστές συνήθως ανάγκες που του προκαλεί η διαφήμιση και η καταναλωτική κοινωνία. Προτάσεις: 1. Αυτοσυγκράτηση και αυτοέλεγχος για να αποδεσμευτεί το άτομο από τις πλαστές του ανάγκες. 2. Αγωγή από την οικογένεια και το σχολείο. Επικέντρωση στον πνευματικό πλούτο. 3. Καλλιέργεια ηθικών αξιών για την ολόπλευρη παίδευση της προσωπικότητας. Απαγκίστρωση από τον υλισμό. 4. Δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, άσκηση του πνεύματος.

Επίλογος

Η κατανάλωση αποτελεί αγαπημένη συνήθεια των ανθρώπων. Η αγοραστική επιλογή όμως αποκτά περιεχόμενο μόνο όταν πραγματοποιείται ελεύθερα και στοχευμένα. Η κατανάλωση με το ηδονιστικό της πνεύμα, δημιουργεί μία αίσθηση ψευδούς πληρότητας, μιας πληρότητας η οποία είναι τόσο εύκολα αλλοιώσιμη, όσο και τα προϊόντα


289


27. Αθλητισμός

59ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ντόπινγκ: Σύγχρονη θεώρηση του προβλήματος Ο Pierre de Coubertin, ο αναστηλωτής των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, σε μια περίφημη ομιλία του στη Ρώμη, το 1923, δήλωνε «η είσοδος της πολιτικής στον αθλητισμό, η εμπορική εκμετάλλευση και το υπέρμετρο πάθος για τα σπορ, οδηγούν στην αποδοχή λανθασμένων αξιών, εχθρότητας, βίας, υπερπροσπάθειας, υπερκαταπόνισης και ντόπινγκ». Οι προφητικές αυτές απόψεις του δυστυχώς επιβεβαιώνονται στη σημερινή εποχή. Η χρήση ουσιών ή μεθόδων που αποσκοπούν στη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης, πάνω και πέρα από τις φυσιολογικές, σωματικές ή πνευματικές ικανότητες του αθλητή, δηλαδή η χρησιμοποίηση του ντόπινγκ, αποτελεί την πιο σκοτεινή και πολυσυζητημένη πλευρά του αθλητισμού. Αθλητές, του συνόλου σχεδόν των αθλημάτων, προκειμένου να επιτύχουν βελτίωση των αποδόσεων και επιδόσεών τους, οδηγούνται, κατά το πλείστον εκούσια, στο ντόπινγκ. Η πιο συχνή μορφή του ντόπινγκ είναι η φαρμακοδιέγερση, η λήψη δηλαδή φαρμάκων που βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα μεταβάλλει την αγωνιστική διάθεση και ικανότητα, προσφέροντας έτσι ένα αθέμιτο πλεονέκτημα στον αθλητή. Η «απάτη» αυτή όμως τις περισσότερες φορές έχει καταστροφικές επιπτώσεις για την υγεία. Πολύ συχνές είναι οι αναφορές στα μέσα μαζικής επικοινωνίας και οι επιστημονικές δημοσιεύσεις για τον θάνατο γνωστών πρωταθλητών εξαιτίας της λήψης απαγορευμένων φαρμάκων. Κλασσικό τραγικό παράδειγμα αποτελεί ο θάνατος 18 Βέλγων και Γερμανών πρωταθλητών ποδηλασίας, μεταξύ του 1987 και 1990, ως αποτέλεσμα της χρήσης ερυθροποιητίνης. Ο κατάλογος των αθλητών που εμφάνισαν έμφραγμα του μυοκαρδίου ή καρκίνο διαφόρων οργάνων μετά από χρήση αναβολικών στεροειδών ή άλλων ουσιών είναι ανεξάντλητος. Πολλοί αθλητές πλήρωσαν το τίμημα της «δόξας» με μόνιμη στείρωση, ενώ πολλές αθλήτριες μεταβλήθηκαν σε τραγικές φιγούρες με «γένια και μουστάκι». Οι επιπλοκές είναι συχνές δεδομένου ότι οι δόσεις που χρησιμοποιούν οι αθλητές στις περισσότερες φαρμακευτικές ουσίες είναι δεκαπλάσιες ή/και εκατονταπλάσιες των συνήθων θεραπευτικών. Θα ρωτήσει κάποιος, εύλογα, για την έκταση του προβλήματος. Δυστυχώς ασφαλής απάντηση δεν μπορεί να δοθεί. Οι επίσημες στατιστικές από τα αναγνωρισμένα κέντρα ντόπινγκ ελέγχου ομιλούν για 1% θετικών δειγμάτων επί του συνόλου των τυχαίων δειγματοληψιών ούρων. Οι ανεπίσημες στατιστικές στους «αθλητικούς κύκλους» υποστηρίζουν ότι οι αθλητές που χρησιμοποιούν φάρμακα ανέρχονται σε ορισμένα αγωνίσματα στο 90%. Τα τελευταία χρόνια το πρόβλημα της χρησιμοποίησης απαγορευμένων φαρμάκων επεκτάθηκε και στα γυμναστήρια. Επίσημες αναφορές από τα αρχεία της Stazi στην τέως Αν. Γερμανία καταγράφουν χιλιάδες νέων που τους χορηγούσαν διάφορα φάρμακα, με την πειθώ ή συνήθως τη βία, ώστε να

290


αποτελέσουν τα μοντέλα-πρωταθλητές του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Όμως και πρόσφατες μελέτες από την Ιταλία και τις ΗΠΑ αναφέρονται σε ένα υψηλό ποσοστό μαθητών που χρησιμοποιούν βιταμίνες και συμπληρώματα διατροφής, νόμιμες μεν ουσίες σύμφωνα με τον κατάλογο του World Anti-Doping Agency (WADA), εθίζουν όμως τον αθλητή στην ιδέα της χρήσης φαρμάκων και έτσι τον προετοιμάζουν για τις απαγορευμένες! Μάλιστα, πρόσφατα διαπιστώθηκε ότι και ορισμένα «νόμιμα» συμπληρώματα διατροφής περιέχουν προ-ορμόνες ή/και αναβολικά. Γιατί υπάρχει το πρόβλημα του ντόπινγκ και γιατί συνεχώς αυξάνει; Εύκολα θα μπορούσε κάποιος να ενοχοποιήσει μόνον τους αθλητές, τους γυμναστές και προπονητές, καθώς και τους επίορκους γιατρούς-αθλίατρους (από το «άθλιος» και όχι το ορθό «αθλητίατρος») που για τη δόξα, το κέρδος και το ναρκισσισμό χρησιμοποιούν καθημερινά μεγάλες ποσότητες, νόμιμων και μη, εργογόνων ουσιών, κυρίως φαρμάκων. Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ατλάντα, το 1996, αναφέρεται ότι ένας μεγάλος αριθμός αθλητών που συμμετείχαν, όταν ερωτήθηκαν, στα πλαίσια μιας μελέτης, εάν θα έκαναν χρήση απαγορευμένων φαρμάκων που μπορεί να τους οδηγούσαν στη νίκη, αλλά και στον θάνατο, απήντησαν κατά 90% θετικά. Ομως ένα δημοσίευμα των Financial Times το 2002, ξεδίπλωσε και μια άλλη πτυχή που συνδέεται με την έκταση της φαρμακοδιέγερσης. Το 1990, τα κέρδη από τις πωλήσεις κρεατίνης και άλλων συμπληρωμάτων διατροφής στις ΗΠΑ ήταν ελάχιστα, ενώ το 2000 έφθασαν τα 16.7 δισεκατομμύρια δολάρια. Το διαδίκτυο κατακλύζεται καθημερινά από εταιρείες που προσφέρουν σε ανταγωνιστικές τιμές αυξητική ορμόνη και άλλες εργογόνες ουσίες, ενώ στη μαύρη αγορά τα κέρδη από τη διακίνηση των ουσιών αυτών φαίνεται ότι συναγωνίζονται τα αντίστοιχα των ναρκωτικών ουσιών. Όμως, εκτός από την αθλητική και εμπορική διάσταση, υπάρχει και η πολιτική θεώρηση του προβλήματος. Δεν μπορεί όλα τα κράτη να μην ταυτίζονται απόλυτα στην ανάγκη εκρίζωσης του ντόπινγκ και να προβάλλουν ορισμένα τυπικά κωλύματα στη λειτουργία του WADA. Υπάρχει, λοιπόν, προοπτική αντιμετώπισης του ντόπινγκ; Ο Καθηγητής Ch. Yesalis, ένας από τους πλέον αρμόδιους στο θέμα, ασπάζεται τη θεωρία ότι το ντόπινγκ θα είναι πάντα ένα βήμα μπροστά από τους διώκτες του. Ο επαπειλούμενος κίνδυνος του γενετικού ντόπινγκ στον αθλητισμό επιβεβαιώνει ενδεχομένως την άποψή του. Από την άλλη, η βελτίωση της βιοτεχνολογίας για τον έλεγχο απαγορευμένων ουσιών στους αθλητές και η θέσπιση αυστηρότερων κυρώσεων, ίσως συμβάλλουν κατασταλτικά στη μείωση του προβλήματος. Όμως, η κατάλληλη ενημέρωση για τους κινδύνους της υγείας και την κοινωνική και ηθική απαξίωση και η κατάλληλη διαπαιδαγώγηση στο «ευ αγωνίζεσθαι» και στις υπόλοιπες αρχές της Ολυμπιακής Ιδέας από την παιδική ακόμη ηλικία είναι εκείνα που συμβάλλουν σημαντικά στην πρόληψη, με στόχο την εξάλειψη του προβλήματος. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μπορούν να συμβάλλουν στην έγκυρη και σωστή ενημέρωση, όχι μόνο των αθλητών και των αθλητικών παραγόντων, αλλά και γενικότερα όλων των πολιτών. Παράλληλα, η νομοθέτηση αυστηρών νόμων και η επιβολή κυρώσεων σε όλους τους υπεύθυνους αποτελούν μέτρα πάταξης του προβλήματος. Οι αθλητές που κάνουν χρήση απαγορευμένων ουσιών θα πρέπει να προβληθούν ως παραδείγματα προς αποφυγή για να επιτευχθεί ο περιορισμός του προβλήματος. www.fitstudio.gr

291



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του παραπάνω κειμένου, γράφοντας την περίληψή του με 100-120 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. «…η κατάλληλη διαπαιδαγώγηση στο «ευ αγωνίζεσθαι» και στις υπόλοιπες αρχές της Ολυμπιακής Ιδέας από την παιδική ακόμη ηλικία είναι εκείνα που συμβάλλουν σημαντικά στην πρόληψη, με στόχο την εξάλειψη του προβλήματος.» Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων.

Μονάδες 12

2. Να χωρίσετε τις παρακάτω λέξεις στα συνθετικά τους: αναστηλωτής, περίφημη, υπερπροσπάθεια, αποδοχή, βραχυπρόθεσμα, μεταβάλλει, διάθεση.

Μονάδες 5

3. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: απαγορευμένες, πρόσφατα, εκούσια, βελτίωση, συμβάλλουν. Μονάδες 5

4. Γιατί ο συγγραφέας χωρίζει το κείμενό του σε ενότητες με πλαγιότιτλους; Μονάδες 4

5. Υπάρχει παρεμβολή ξένου σχολίου στην είδηση; Ποια είναι η σκοπιμότητά του; Μονάδες 5

6. Να εξετάσετε τους τρόπους συνοχής της έκτης παραγράφου του κειμένου. Μονάδες 4

Γ.

Συμμετέχετε σε ένα συνέδριο με θέμα τον αθλητισμό σήμερα. Να ετοιμάσετε την εισήγησή σας με θέμα τα αίτια της ύπαρξης του προβλήματος του ντόπιγκ και τους τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

292


Α παντήσεις Α. Στο κείμενό του ο συγγραφέας ασχολείται με το πρόβλημα του ντόπινγκ που ολοένα εξαπλώνεται. Ξεκινά μεταφέροντας την πεποίθηση ότι η είσοδος της πολιτικής και η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού οδηγούν σε αρνητικές αξίες και στο ντόπινγκ. Η προσπάθεια βελτίωσης της επίδοσης των αθλητών μέσω ουσιών έχει σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία τους: θάνατος, καρδιοπάθειες, καρκίνος, στείρωση. Παρότι η έκταση του προβλήματος είναι αμφίβολη υπάρχουν πολλά παραδείγματα κρουσμάτων. Έπειτα ο συγγραφέας αναφέρεται στα αίτια που εκτός από τη δόξα και το ναρκισσισμό είναι το κέρδος των φαρμακοβιομηχανιών και η εμπλοκή της πολιτικής. Καταλήγει σε προτάσεις αντιμετώπισης του ντόπινγκ που είναι η ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας για τον έλεγχο, η θέσπιση σκληρότερων κυρώσεων και κυρίως η ενημέρωση μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η κατάλληλη διαπαιδαγώγηση. Β1. Η αντιμετώπιση του ντόπινγκ μπορεί να επιτευχθεί κυρίως μέσω της κατάλληλης διαπαιδαγώγησης. Τα παιδιά από μικρή ηλικία πρέπει να διδαχτούν τις αρχές της «ολυμπιακής ιδέας», καθώς θα αποτελέσουν τους αυριανούς αθλητές. Οι αρχές αυτές είναι η ευγενής άμιλλα, η θέληση, το θάρρος, η υπομονή, η επιμονή, η αγωνιστικότητα και η αισιοδοξία και πρέπει να συντροφεύουν τους νέους αθλητές ώστε να μην καταφύγουν στη χρήση ουσιών που βλάπτουν την υγεία τους και αποτελούν και αθέμιτα μέσα. Η υιοθέτηση των αρχών αυτών θα επιτευχθεί με τη συμβολή της οικογένειας, του σχολείου αλλά και της πολιτείας. Β2. ανά + στήλη, περί + φήμη, υπέρ + προσπάθεια, από + δέχομαι, Βραχύς + προθεσμία, μετά + βάλλω, διά + τίθημι (θέτω). Β3. απαγορευμένες: επιτρεπόμενες, πρόσφατα: παλαιότερα, εκούσια: ακούσια, βελτίωση: επιδείνωση, συμβάλλουν: εμποδίζουν. Β4. Στόχος του είναι να δώσει τη συνοπτική παρουσίαση του περιεχομένου του άρθρου. Ακόμη δίνεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να επιλέξει να διαβάσει απευθείας την ενότητα που τον ενδιαφέρει. Β5. Χρησιμοποιεί παράδειγμα: Κλασσικό τραγικό παράδειγμα αποτελεί ο θάνατος 18 Βέλγων και Γερμανών πρωταθλητών ποδηλασίας, μεταξύ του 1987 και 1990, ως αποτέλεσμα της χρήσης ερυθροποιητίνη.

Χρησιμοποιεί αλήθεια: Το διαδίκτυο κατακλύζεται καθημερινά από εταιρείες που προσφέρουν σε ανταγωνιστικές τιμές αυξητική ορμόνη και άλλες εργογόνες ουσίες, ενώ στη μαύρη αγορά τα κέρδη από τη διακίνηση των ουσιών αυτών φαίνεται ότι συναγωνίζονται τα αντίστοιχα των ναρκωτικών ουσιών.

Χρησιμοποιεί γεγονότα: Επίσημες αναφορές από τα αρχεία της Stazi στην τέως Αν. Γερμανία καταγράφουν χιλιάδες νέων που τους χορηγούσαν διάφορα φάρμακα, με την πειθώ ή συνήθως τη βία, ώστε να αποτελέσουν τα μοντέλα-πρωταθλητές του «υπαρκτού

293

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης σοσιαλισμού». Όμως και πρόσφατες μελέτες από την Ιταλία και τις ΗΠΑ αναφέρονται σε ένα υψηλό ποσοστό μαθητών που χρησιμοποιούν βιταμίνες και συμπληρώματα διατροφής.

Χρησιμοποιεί αυθεντίες: Ο Pierre de Coubertin, ο αναστηλωτής των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, σε μια περίφημη ομιλία του στη Ρώμη, το 1923, δήλωνε «η είσοδος της πολιτικής στον αθλητισμό, η εμπορική εκμετάλλευση και το υπέρμετρο πάθος για τα σπορ, οδηγούν στην αποδοχή λανθασμένων αξιών, Ο Καθηγητής Ch. Yesalis, ένας από τους πλέον αρμόδιους στο θέμα, ασπάζεται τη θεωρία ότι το ντόπινγκ θα είναι πάντα ένα βήμα μπροστά.

Χρησιμοποιεί στατιστικά στοιχεία: Οι επίσημες στατιστικές από τα αναγνωρισμένα κέντρα ντόπινγκ ελέγχου ομιλούν για 1% θετικών δειγμάτων επί του συνόλου των τυχαίων δειγματοληψιών ούρων. Οι ανεπίσημες στατιστικές στους «αθλητικούς κύκλους» υποστηρίζουν ότι οι αθλητές που χρησιμοποιούν φάρμακα ανέρχονται σε ορισμένα αγωνίσματα στο 90%.

Χρησιμοποιεί αποτελέσματα ερευνών: το 1996, αναφέρεται ότι ένας μεγάλος αριθμός αθλητών που συμμετείχαν, όταν ερωτήθηκαν, στα πλαίσια μιας μελέτης, εάν θα έκαναν χρήση απαγορευμένων φαρμάκων που μπορεί να τους οδηγούσαν στη νίκη, αλλά και στον θάνατο, απήντησαν κατά 90% θετικά. Ομως ένα δημοσίευμα των Financial Times το 2002, ξεδίπλωσε και μια άλλη πτυχή που συνδέεται με την έκταση της φαρμακοδιέγερσης. Το 1990, τα κέρδη από τις πωλήσεις κρεατίνης και άλλων συμπληρωμάτων διατροφής στις ΗΠΑ ήταν ελάχιστα, ενώ το 2000 έφθασαν τα 16.7 δισεκατομμύρια δολάρια.

Β6. Από την άλλη: δηλώνει αντίθεση, Όμως: δηλώνει αντίθεση. Γ. Προσφώνηση

Πρόλογος: Το ντόπινγκ είναι η σκοτεινή σελίδα του αθλητισμού


Α. Αίτια • Δόξα • Πάθος με τη νίκη • Ναρκισσισμός • Κέρδη φαρμακοβιομηχανιών • Πολιτικοί λόγοι

Β. Τρόποι αντιμετώπισης • Βελτίωση βιοτεχνολογίας για τον έλεγχο • Επιβολή αυστηρότερων πηγών • Ενημέρωση • Διαπαιδαγώγηση • Προβολή παραδειγμάτων προς αποφυγή

294

Επίλογος: Ευθύνη όλων μας


60ο Κριτήριο Αξιολόγησης Είναι πειθαρχία και όχι ασυδοσία Ο αθλητικός αγώνας είναι τάξη και όχι αταξία. Είναι πειθαρχία κι όχι ασυδοσία ή αναρχία. Τα γήπεδα δεν είναι πεδία ασχημιών και συγκρούσεων ή φανατικών εκδηλώσεων ως την καταστροφή τους, των αντεγκλήσεων και των πιο χυδαίων ύβρεων μεταξύ παικτών και θεατών, μεταξύ θεατών και μεταξύ παικτών. Δεν είναι πεδία τραυματισμών και εξοντωτικών επιθέσεων με λιθάρια και ρόπαλα εναντίον της άλλης ομάδας που έτυχε να κερδίσει στον αγώνα. Δεν είναι πεδία εκδηλώσεων υστερικής μάζας, που φτάνει ως την παράκρουση. Ο αθλητικός αγώνας είναι αγωγή, στην ευρεία της σημασία, παιδαγωγικής και κοινωνικής φύσης. Είναι αγωγή ατομική και κοινωνική υψηλής υφής, αλτρουισμού, ευγένειας, κάτι που σήμερα στον τόπο μας στο αθλητικό πεδίο δε μας είναι συνειδητό. Το παιχνίδι στον αθλητικό στίβο κλείνει μέσα του μια ασύγκριτη κοινωνικότητα. Αυτό είναι αντανάκλαση της ζωής και της ποιότητας της κοινωνίας μας, γιατί και η ζωή είναι ένας αγώνας, ένα παιχνίδι, και δεν παίζει κανένας μόνος του, παίζει με άλλους, έχει ευθύνη έναντι των άλλων συντρόφων του και όλοι μαζί οι σύντροφοι έχουν ευθύνη απέναντί του. Άτομα και ομάδα είναι ένα. Ποτέ ο αγώνας δε γίνεται στην τύχη, παρά διέπεται, όπως μια κοινωνία, από κανόνες και νόμους. Όποιος όμως θέλει να αγωνισθεί οφείλει να γνωρίζει τους κανόνες και να τους σέβεται • αν δεν τους ξέρει ή δεν τους σέβεται, τότε δεν είναι άξιος να λάβει μέρος στο παιχνίδι, στον αγώνα, στο στίβο. Έπειτα πάλι δεν πρέπει ποτέ να ντρέπεσαι, που νικήθηκες στους αγώνες, παρά να ντρέπεσαι μόνο αν έπαιξες κακά. Να ντρέπεσαι που έπαιξες δόλια. Το να παίξεις καλά το παιχνίδι σου, το να κάνεις καλά το χρέος σου, αυτό είναι σπουδαίο, τόσο στον αθλητισμό όσο και μέσα στην κοινωνία. Άν έκανες το χρέος σου, τι άλλο θέλεις; Αν επιτύχεις ή αποτύχεις, αυτό έχει μόνο πρακτική σημασία και όχι ψυχική αξία. Η σωματική άσκηση στα σπορ δεν είναι αυτοσκοπός, παρά μέσο για να φθάσουμε στο σκοπό. Ο ομαδικός αθλητισμός καλλιεργεί το πνεύμα της συνεργασίας της ομάδας, της συντονισμένης δράσης και της πειθαρχίας. Δυστυχώς, στην πράξη, οι αρετές αυτές παρουσιάζονται αλλιώτικες. Η συμπεριφοράς μας τις διαψεύδει. Το ποδόσφαιρο ικανοποιεί ορισμένες βασικές ψυχολογικές ανάγκες τής όλο και πιο «μαζικοποιημένης» κοινωνίας μας, προσφέρει κάποια διέξοδο στα ένστικτα, σε μας όμως αυτή η πλευρά βγαίνει έξω, πέρα από κάθε όριο. Μας λείπει παντελώς το μέτρο και επομένως χάνουμε αυτή την ευεργετική πλευρά.

295



Στο πλαίσιο μιας ομαδικής εργασίας με θέμα τον αθλητισμό διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Εκπονήστε το διάγραμμα του. Μονάδες 25

Β.

1. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου και ποια η κατευθυντήρια ιδέα του;

Μονάδες 10

2. Στην 4η παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας καταφεύγει στη χρήση του β’ ενικού προσώπου• αναφέρετε κάποια παραδείγματα (από την 4 παράγραφο) και αιτιολογήστε τους λόγους για τους οποίους ο συγγραφέας καταφεύγει στη χρήση του β’ ενικού προσώπου στο συγκεκριμένο κείμενο. Μονάδες 6

3. Να γράψετε μια παράγραφο 80-100 λέξεων που θα έχει ως θεματική περίοδο τη φράση που βρίσκεται στην τελευταία παράγραφο του κειμένου «Ο ομαδικός αθλητισμός καλλιεργεί το πνεύμα της συνεργασίας της ομάδας, της συντονισμένη δράσης και της πειθαρχίας».

Μονάδες 11

4. αταξία, πειθαρχία, παιδαγωγικής, καλλιεργεί: Να βρείτε την ετυμολογία των λέξεων και να γράψετε από ένα παράγωγο, απλό ή σύνθετο, από το β’ συνθετικό της καθεμιάς. Μονάδες 8

Γ.

Ο αρχισυντάκτης της σχολικής εφημερίδας σάς ζητά να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στο επόμενο φύλλο της και στο οποίο θα αναφέρεστε στις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να εκπληρώσει ο αθλητισμός τους στόχους του, καθώς και τις συνέπειες για το άτομο και την κοινωνία, όταν απουσιάζουν. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

296



Τίτλος

Είναι πειθαρχία και όχι ασυδοσία

Πρόλογος

Θέμα: Οι αθλητικοί αγώνες και η ανάγκη πειθαρχίας σε αυτούς. α' θέση του συγγραφέα: Διασάφηση της α' θέσης.



β' θέση του συγγραφέα. Διασάφηση της β' θέσης.


γ' θέση του συγγραφέα. Διασάφηση της γ' θέσης.


δ' θέση του συγγραφέα. Διασάφηση της δ' θέσης.

Επίλογος

ε' θέση του συγγραφέα. Διασάφηση της ε' θέσης.

Β1. Το θέμα του κειμένου είναι η τάξη και η πειθαρχία στον αθλητισμό και η κατευθυντήρια ιδέα του είναι ότι κρίνονται απαραίτητες, αλλά ειδικότερα στο ποδόσφαιρο δεν εφαρμόζονται. Β2. Με τη χρήση του β’ ενικού προσώπου (ντρέπεσαι, νικήθηκες, έπαιξες, παίξεις, κάνεις, έκανες, θέλεις κ.ά.) ο συγγραφέας εκφράζει οικειότητα, αμεσότητα προς τον αναγνώστη και καθιστά πιο ζωντανό το κείμενό του, προκαλώντας συναισθήματα. Β3. Ο ομαδικός αθλητισμός καλλιεργεί το πνεύμα της συνεργασίας της ομάδας, της συντονισμένης δράσης και της πειθαρχίας. Οι συμμετέχοντες σε μια ομάδα καλούνται να υπακούσουν στις οδηγίες και συμβουλές του αρχηγού τους ή του προπονητή τους και να συνεργάζονται μεταξύ τους συντονισμένα κι με αρμονία είτε βρίσκονται στα πλαίσια της προετοιμασίας και των προπονήσεων, είτε κατά τη διάρκεια των αγώνων. Εκπαιδεύονται, δηλαδή, στο ομαδικό πνεύμα και, όταν βρίσκονται εκτός των χωρών του αθλητισμού, εφαρμόζουν με ευκολία τις επιταγές της ομαδικότητας στους διάφορους κοινωνικούς τομείς και στην προσωπική τους ζωή. Β4. αταξία < α + τάξη ➙ τακτικός πειθαρχία < πείθομαι + αρχή ➙ αρχιστράτηγος

παιδαγωγικής < παιδί + άγω ➙ αγωγός καλλιεργεί < κάλλος + έργο ➙ εργοτάξιο

Γ. Τίτλος: Ευγενής άμιλλα

Πρόλογος

Ο αθλητισμός ως πεδίο αγωνιστικότητας και ως επιλογή ζωής εμπεριέχει τις αρετές της τάξης και της πειθαρχίας. Αντανακλά την κοινωνική δομή, αφού και ο «στίβος» της καθη-

297

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης μερινότητας απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια και αγωνιστικότητα. Ο αθλητικός αγώνας προϋποθέτει αγωγή ψυχής και πλήθος ακόμη αρετών προκειμένου να είναι αποδοτικός.

Κύριο μέρος Προϋποθέσεις: 1. Συνειδητοποίηση από τους αθλητές ότι ο στόχος είναι η πνευματική και η σωματική ολοκλήρωσή τους. Πίστη στην αξία της συνεργασίας και της συναδέλφωσης. Ευγενής άμιλλα. 2. Συνειδητοποίηση από τους φιλάθλους ότι ο αθλητής δεν είναι μηχάνημα που παράγει νίκες. Αποδοχή της ήττας. 3. Στήριξη του αθλητισμού από το κράτος και ενίσχυσή του με νέες εγκαταστάσεις. 4. Ανάπτυξη κώδικα αξιών και υψηλού ήθους κυρίως από τους αθλητές. Συνειδητοποίηση ότι αποτελούν πρότυπα για τους νέους. Προσεκτική συμπεριφορά. Συνέπειες: 1. Επικρατούν αγοραπωλησίες αθλητών και η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού προσβάλλοντας το Ολυμπιακό ιδεώδες. 2. Επικρατεί η βία και ο φανατισμός. Χουλιγκανισμός και μίσος ανάμεσα στους οπαδούς. 3. Στόχος γίνεται η νίκη και επιτυγχάνεται ακόμη και με αθέμιτα μέσα όπως χρήση αναβολικών ουσιών. 4. Το αθλητικό θέαμα χρησιμοποιείται για τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης. «Άρτος και θέαμα».

298

Επίλογος

Ο αθλητισμός καλλιεργεί στο άτομο αρετές, οι οποίες το ολοκληρώνουν ως προσωπικότητα και συντελούν στην σωματική και πνευματική του ανάπτυξη. Δεν θεωρήθηκε άδικα αναπόσπαστο στοιχείο της αγωγής των νέων αλλά και της διαδικασίας κοινωνικοποίησής τους. Η ευεργετική του επίδραση συγκινεί τόσο τους αθλητές όσο και τους φιλάθλους.


28. Ψυχαγωγία – Ελεύθερος χρόνος

61ο Κριτήριο Αξιολόγησης Το πρόβλημα της ψυχαγωγίας Κανείς δε νομίζω ότι μπορεί να αμφισβητήσει ότι η ψυχαγωγία είναι ένα από τα ακανθώδη προβλήματα, που έχει να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος στη ζωή του. Και η θέση, που θα πάρει απέναντι στο πρόβλημα αυτό, προοιωνίζει κατά κάποιον τρόπο την αξιολογική ποιότητα της ζωής. Γεννιέται όμως εύλογα το ερώτημα. Άραγε κάθε λογής ψυχαγωγία είναι ωφέλιμη; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό με βάση το χιαστό σχήμα: Όλα τα ευάρεστα δεν είναι ωφέλιμα και όλα τα ωφέλιμα δεν είναι ευάρεστα, είναι αρνητική. Το πρόβλημα αρχίζει από τη στιγμή που πρέπει κανείς να κάνει εκλογή ανάμεσα στα είδη ψυχαγωγίας. Η άλλη όψη του προβλήματος συνίσταται στην επιλογή του κριτηρίου με το οποίο θα κάνει την εκλογή του είδους της ψυχαγωγίας. Έτσι λόγου χάρη παρατηρείται πολλές φορές ότι το κριτήριο εκλογής του είδους της ψυχαγωγίας μπορεί να είναι διαμετρικά αντίθετο ανάμεσα στους ανθρώπους. Γι’ αυτό ένας μπορεί να προτιμάει την άλφα ψυχαγωγία, ενώ ο δεύτερος να μη θέλει αυτή και να προτιμάει μιας άλλην που δε θέλει ο πρώτος. Οι γενεσιουργοί παράγοντες της ψυχαγωγίας είναι πολλοί και ποικίλοι, όπως παραδείγματος χάρη: το παιχνίδι, η μουσική, ο χορός, η εκδρομή, η διασκέδαση, η τέρψη στο θέαμα (θέατρο, κινηματογράφος, τηλεόραση), η απόλαυση κ.ά. Η ψυχαγωγία νομίζω ότι χάνει το αληθινό νόημά της, που είναι η αγωγή της ψυχής, και γίνεται αργά αλλά σταθερά συντελεστής της ανθρώπινης κακοδαιμονίας, όταν με οποιοδήποτε είδος αυτής, προβάλλεται ασύστολα η γυμνότητα, υποθάλπεται συγκεκαλυμμένα η ανηθικότητα και διδάσκεται έμμεσα, όπως βεβαιώνουν το γεγονός αυτό αυτόχειρες ή εγκληματίες, η βία και το έγκλημα. Τον ίδιο κίνδυνο ψυχικής διαστροφής είτε σε μικρό είτε σε μεγάλο βαθμό, διατρέχει και ο νέος που δε θέλει να αποφύγει: α) τους άσεμνους ξενικούς χορούς, οι οποίοι εισήχθηκαν στην Ελλάδα μαζί με την έξαλλη μουσική, β) τα πάρτι που καταρρίπτουν στη συνείδηση του νέου το σεβασμό προς ό,τι είναι ιερό και όσιο, γ) τους ύποπτους εκείνους χώρους, όπου διακινούνται μυστικά κυκλώματα ναρκωτικών και δ) τα κρησφύγετα της αισχύνης, όπου ενεδρεύουν αξιολύπητες ανθρώπινες υπάρξεις, που αποστραγγίζουν των ακολάστων την υγεία και την περιουσία. Οι περισσότεροι από τους νέους της σημερινής εποχής δε θέλουν να έχουν εξάρτηση από την οικογένεια, καμία ηθική δέσμευση, κανένα περιορισμό στις ενέργειές τους. Γιατί οι ηθικοί αυτοί χαλινοί θεωρούνται απ’ αυτούς οδυνηρή καταπίεση. Ας ακούσουμε τώρα τι λέγει ο Carrel για τον άνθρωπο της εποχής μας, ο οποίος απορρίπτει την πειθαρχία που επιβάλλουν οι αιώνιοι ηθικοί κανόνες: «Οι περισσότεροι αρκεσθήκαμε στην αταξία και στο ξεχαρβάλωμα, που επακολουθούν την απόρριψη κάθε εμποδίου» (Al Carrel Σκέψεις για τον άνθρωπο και τη ζωή σ. 42).

299


Μια σημαντική, φρονώ, πτυχή του προβλήματος αυτού είναι η εξυγίανση συντελεστών της ψυχαγωγίας. Αλλ’ η εξυγίανση αυτή αν μήτι άλλο είναι δυσχερής, διότι προσκρούει σε ποικίλα συμφέροντα και σε διάφορες προτιμήσεις. Ωστόσο στο φλέγον αυτό θέμα, που λέγεται καλή ψυχαγωγία, θα μπορούσαν να συνεισφέρουν, έστω και λίγο, όλοι οι φορείς που ασκούν κάποιο μορφωτικό ή παιδαγωγικό έργο με τη σωστή ενημέρωση, την καθοδήγηση και το φωτεινό παράδειγμα «τό ὁποῖον κατά τον ιερό Χρυσόστομο - λαλεῖ ευγλωττότερον πάσης ρητορικῆς τέχνης». Αληθινή λοιπόν είναι εκείνη η ψυχαγωγία, που συντελεί όχι στην κατάλυση των αξιών, στον εκμαυλισμό των ηθών και στην εξυγίανση των παθών, αλλά στην πραγματική τέρψη και ανακούφιση που εγγυώνται την αγνή χαρά και την αληθινή ευτυχία και διασφαλίζουν την ομαλή ζωή του ανθρώπου. Δημοσθένης Αλεξανδρίδης (διασκευή)

300



Να γίνει η πύκνωση του κειμένου (80-100 λέξεις), ώστε να ενημερωθούν οι συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του.

Μονάδες 25

Β.

1. Να γράψετε ένα πλαγιότιτλο για κάθε παράγραφο του κειμένου.

Μονάδες 10

2. «Άραγε κάθε λογής ψυχαγωγία είναι ωφέλιμη;» αφού αναγνωρίσετε το είδος του λόγου (ευθύ ή πλάγιου) που χαρακτηρίζει την παραπάνω πρόταση να τον μετατρέψετε στον αντίθετό του. Μονάδες 5

3. Να αναγνωρισθεί το είδος των παρακάτω αναφορικών προτάσεων του κειμένου:

i) «..., που έχει να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος στη ζωή του» (1η παράγραφος).

ii) «που πρέπει κανείς... ψυχαγωγίας» (2η παράγραφος).

iii) «με το οποίο θα κάνει την... ψυχαγωγίας» (2η παράγραφος).

iv) «... που δε θέλει ο πρώτος» (2η παράγραφος).

Μονάδες 8

4. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί στο κείμενό του ο συγγραφέας; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 6

5. γενεσιουργοί, ψυχαγωγίας, κινηματογράφος: Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη και από το α’ συνθετικό της κάθε λέξης να σχηματίσετε μια δική σας λέξη. Μονάδες 6

Γ.

Ως εκπρόσωπος του σχολείου θα συμμετάσχετε σε μια τηλεοπτική συζήτηση με θέμα τη σπουδαιότητα της ψυχαγωγίας για τον άνθρωπο, αλλά και τις συνέπειες της «αρνητικής» ψυχαγωγίας για τη ζωή του ανθρώπου και το κοινωνικό σύνολο. Να γράψετε ένα δοκίμιο πειθούς (500-600 λέξεις), στο οποίο θα εκθέτετε τις απόψεις σας. Μονάδες 40

301


Α παντήσεις Α. Το κείμενο πραγματεύεται το πρόβλημα της ψυχαγωγίας και της δυσκολίας επιλογής του σωστού είδους ψυχαγωγίας, καθώς τα κριτήρια προτιμήσεων διαφέρουν ανάμεσα στους ανθρώπους. Αναφέρονται οι μορφές ψυχαγωγίας και παρατηρείται ότι το είδος της ψυχαγωγίας που επικρατεί πλέον επηρεάζει αρνητικά και σε μεγάλο βαθμό τη ζωή των ανθρώπων. Προτείνεται ότι χρειάζεται να εξυγιανθούν οι παράγοντες που συμβάλλουν στην ψυχαγωγία και κρίνεται απαραίτητη η συνδρομή των πνευματικών φορέων σε αυτό, καταλήγοντας στη διασάφηση του ορισμού της ψυχαγωγίας και της προσφοράς της στους ανθρώπους. Β1. 1η παράγραφος ➙ Τίτλος: Το πρόβλημα της ψυχαγωγίας και η αρνητική επίδραση κάποιων μορφών της.

2η παράγραφος ➙ Τίτλος: Τα κριτήρια επιλογής μορφών ψυχαγωγίας διαφέρουν στους ανθρώπους.

3η παράγραφος ➙ Τίτλος: Τα είδη ψυχαγωγίας και οι αρνητικές συνέπειές της σήμερα. 4η παράγραφος ➙ Τίτλος: Το πρόβλημα της εξυγίανσης της ψυχαγωγίας και η συμμετοχή φορέων σε αυτό.

5η παράγραφος ➙ Τίτλος: Ο ορισμός της αληθινής ψυχαγωγίας.

Β2. Η πρόταση είναι σε ευθύ λόγο (ευθεία ερώτηση). Η αντίστοιχή της σε πλάγιο λόγο είναι: Ο συγγραφέας αναρωτιέται (διερωτάται...) εάν άραγε κάθε λογής ψυχαγωγία είναι ωφέλιμη. Β3. i) Η πρόταση είναι αναφορική ονοματική πρόταση (μη περιοριστική) και εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία «που» (ή αναφορικός δείκτης) και είναι αναφορική παραθετική (ή προσθετική), αφού χωρίζεται με κόμμα από την κύρια πρόταση.

ii) Η πρόταση είναι αναφορική ονοματική προσδιοριστική (ή περιοριστική) πρόταση και αποτελεί απαραίτητο προσδιορισμό της κύριας πρότασης (του όρου «στιγμή»)• εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία «που» (ή αναφορικός δείκτης).

iii) Η πρόταση είναι αναφορική ονοματική προσδιοριστική (ή περιοριστική) πρόταση και αποτελεί απαραίτητο (ή αναγκαίο) προσδιορισμό της κύριας πρότασης (του όρου «μια άλλην») εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία «που» (ή αναφορικός δείκτης).

Η πρόταση είναι αναφορική ονοματική, δεν αποτελεί αναγκαίο όρο άρα είναι προσθετική (ή παραθετική).

Β4. Ο συγγραφέας στο κείμενο ακολουθεί την επαγωγική συλλογιστική πορεία, γιατί ξεκινάει με την επισήμανση ότι υπάρχει και αρνητική ψυχαγωγία και καταλήγει, αφού έχει δώσει στοιχεία του προβλήματος, στον ορισμό της αληθινής ψυχαγωγίας. Β5. γενεσιουργοί < γένεσις + έργο ➙ γενέτειρα ψυχαγωγίας < ψυχή + άγω ➙ ψυχοφθόρος

302

κινηματογράφος < κίνημα + γράφω ➙ κινητικότητα

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Αποδεικτικό δοκίμιο

Πρόλογος

Όλοι ασφαλώς, συμφωνούν ότι η ψυχαγωγία αποτελεί ανάγκη του ανθρώπου. Η ψυχαγωγία ως δραστηριότητα προϋποθέτει τη διάθεση και είναι ευνόητο πως δεν μπορεί να έχει ουσιαστικό περιεχόμενο, χωρίς αυτή. Άλλωστε η ψυχαγωγία είναι η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου με τέτοιο τρόπο, ώστε το άτομο να τέρπεται και παράλληλα να ωφελείται. Αποτελεί έναν από τους βασικότερους όρους για την ποιότητα ζωής.


Ερώτημα α’: Η σπουδαιότητα της ψυχαγωγίας 1. Παρέχει στον άνθρωπο ευκαιρίες σωματικής ξεκούρασης και αναζωογόνησης από τον εργασιακό κάματο, δυνατότητα να αξιοποιήσει τις κλίσεις, να καλλιεργήσει τα ενδιαφέροντά του. 2. Το άτομο στον ελεύθερο χρόνο του μπορεί να ασχοληθεί με το πνεύμα του και με μορφωτικές δραστηριότητες να διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες και να αναπτύξει την κριτική του ικανότητα. 3. Τα άτομα ενισχύουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, επικοινωνούν, αναπτύσσοντας την κοινωνική τους φύση, τη συνεργασία, την αλληλογνωριμία και το συναισθηματικό τους κόσμο. 4. Στον ελεύθερο χρόνο τους τα άτομα έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν με την τέχνη, να απολαύσουν καλλιτεχνικά έργα, να συμμετάσχουν στη μυσταγωγία και στα αγαθά της τέχνης και να αναβαθμίσουν την αισθητική τους καλλιέργεια. 5. Ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με τον αθλητισμό (εκτόνωση, ομαδικότητα, άμιλλα) και τη φύση (ανακάμπτει ψυχολογικά καθώς απομακρύνεται από το ασφυκτικό περιβάλλον των πόλεων, από αγχογόνους παράγοντες.

Ερώτημα β’: Οι συνέπειες της «αρνητικής» ψυχαγωγίας 1. Ερεθίζει και αναπαράγει σωματικές ανάγκες, ορμές και ένστικτα. 2. Στηρίζεται σε εφήμερα είδωλα και ικανοποιεί πρόσκαιρες επιθυμίες. 3. Προκαλεί κορεσμό στον άνθρωπο ο οποίος καταλήγει στην κατάθλιψη και την πλήξη και διακατέχεται από το αίσθημα του ανικανοποίητου. 4. Σε αρκετές περιπτώσεις το άτομο οδηγείται σε επικίνδυνες επιλογές, για την ψυχική και σωματική του υγεία. 5. Αδρανοποιεί και παθητικοποιεί τον άνθρωπο περιστέλλοντας τις δημιουργικές του δυνάμεις. Αλλοτριώνει και απομονώνει τον άνθρωπο. 6. Είναι ετεροκατευθυνόμενη ως προϊόν της μόδας και της βιομηχανίας του ελεύθερου χρόνου που εμπορεύεται τα προϊόντα, τα οποία καταναλώνουμε στον ελεύθερό μας χρόνο.

303


304

Επίλογος

Το φαντασμαγορικό παιχνίδι της ζωής αποκτά άλλους όρους με την επιλογή δραστηριοτήτων που συνιστούν γνήσιους τρόπους ψυχαγωγίας. Χρειάζεται, λοιπόν, να συνειδητοποιήσουμε την σημασία της ψυχαγωγίας, να διεκδικήσουμε το προνόμιο του αυτοκαθορισμού, της ποιοτικής επιλογής προτύπων να αναζητήσουμε το συνάνθρωπο απαλλαγμένοι από το προσωπείο της υποκρισίας που χαρακτηρίζει τις ανθρώπινες σχέσεις στις μέρες μας.


62ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ο ελεύθερος χρόνος και η ψυχαγωγία Εκμετάλλευση του χρόνου δε σημαίνει αναγκαία εργασία ασταμάτητη. Είναι απαραίτητος και ο ελεύθερος χρόνος, που φέρνει μια χαλάρωση στην ένταση και ένα σπάσιμο στη ρουτίνα. Μένοντας κανένας στα όρια του μέτρου διατηρεί και τη σωματική του υγεία και την ψυχική του ισορροπία. Όμως ο ελεύθερος αυτός χρόνος για να αποδώσει τα προσδοκώμενα ευεργετικά αποτελέσματα και να μην καταντήσει ανία και πλήξη, πρέπει να αξιοποιείται κατάλληλα. Από το γεγονός αυτό προκύπτει η ανάγκη της ψυχαγωγίας. Τίθεται ωστόσο το ερώτημα: Είναι απλό και εύκολο πράγμα στην εποχή μας η ψυχαγωγία ή μήπως κι αυτή έχει γίνει ένα πρόβλημα; Αν σκεφτούμε με πόση δίψα κυνηγάει ο σύγχρονος άνθρωπος την ψυχαγωγία παρά την ύπαρξη τόσων τεχνικών μέσων που θεωρητικά ικανοποιούν την ανάγκη αυτή, θα πρέπει να μη βιαστούμε να δώσουμε μια πρόχειρη απάντηση. Όλοι οι εργαζόμενοι κατά τις ημέρες της δουλειάς δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να περιμένουν σχεδόν εναγώνια την προσεχή αργία. Και η αμφιβολία μένει: τελικά τη χαίρονται πάντοτε την αργία τους; Τα πράγματα δείχνουν ότι δεν μπορούμε σε πολλές περιπτώσεις να απαντήσουμε καταφατικά. Για ένα σημαντικό μέρος ανθρώπων η ψυχαγωγία εκφυλίστηκε απλώς σε μια φυγή από την πραγματικότητα. Η φυγή όμως είναι άρνηση• δεν είναι θέση. Ας δούμε το πρόβλημα και από τη θετική του πλευρά. Προϋπόθεση της αληθινής ψυχαγωγίας είναι η ήρεμη ψυχική κατάσταση του ανθρώπου, που του την εξασφαλίζουν όχι βέβαια τα άφθονα υλικά μέσα παρά η πνευματική και ηθική καλλιέργεια. Μόνο με την προϋπόθεση αυτή αποδίδουν οι διάφορες μορφές της ψυχαγωγίας. Καιρός όμως να αναφέρουμε τις μορφές αυτές: 1) Το παιχνίδι, που πρέπει να είναι ανάλογο με την ηλικία και την ιδιοσυγκρασία του καθενός. Εδώ υπάγονται και τα διάφορα σπορ είτε ως άθληση είτε ως θέαμα. 2) Το ωραίο στην τέχνη. Μπορεί να πάρει είτε τη μορφή της δημιουργίας είτε τη μορφή της αισθητικής συγκίνησης από ένα ξένο έργο. 3) Το ευχάριστο πάρεργο, ποικίλες δηλαδή ερασιτεχνικές απασχολήσεις, κυρίως χειρωνακτικές. Εδώ ίσως μπορεί να υπαχθούν και το ψάρεμα και το κυνήγι. 4) Το ωραίο στη φύση: περίπατος, εκδρομή, κατασκήνωση. 5) Η αλλαγή περιβάλλοντος: ταξίδια, παραθερισμός. 6) Νέες γνώσεις χρήσιμες ή ευχάριστες: βιβλία, τηλεόραση, ομιλίες. 7) Η απασχόληση με μια ξένη έστω και πλαστή ιστορία: βιβλία, τηλεόραση, κινηματογράφος, θέατρο. Και πάνω από όλα ή παράλληλα με όλα η ευχάριστη συντροφιά. Αν ο καθένας ανάλογα με το χαρακτήρα, την ηλικία και τις δυνατότητές του ξέρει να κάνει σωστή επιλογή στις διάφορες μορφές της ψυχαγωγίας, οπωσδήποτε θα αξιοποιήσει γόνιμα τον ελεύθερο χρόνο του και θα ικανοποιήσει τις βαθύτερες ψυχικές του ανάγκες. Ι.Α. Νικολαΐδης

305



Για τις ανάγκες μιας συζήτησης που πρόκειται να γίνει στην τάξη σας με θέμα την ψυχαγωγία, μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου αυτού με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Να εντοπίσετε τρία χαρακτηριστικά της γλώσσας του δοκιμίου αναφέροντας ένα παράδειγμα μέσα από το κείμενο για το καθένα. Μονάδες 6

2. «Εκμετάλλευση του χρόνου δε σημαίνει αναγκαία εργασία ασταμάτητη. Είναι απαραίτητος και ο ελεύθερος χρόνος, που φέρνει μια χαλάρωση στην ένταση και ένα σπάσιμο στη ρουτίνα.»: Να αναπτύξετε σε 80-100 λέξεις το νόημα της παραπάνω άποψης. Μονάδες 11

3. ευεργετικά, καταφατικά, υλικά, ευχάριστο, γόνιμα: να γράψετε από ένα συνώνυμο κι ένα αντώνυμο για την καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 10

4. α) Να γράψετε τέσσερα ονοματικά σύνολα που θα περιέχουν τη λέξη ψυχαγωγία. Μονάδες 4

β) Χρησιμοποιώντας δύο από τα τέσσερα ονοματικά σύνολα που σχηματίσατε στην προηγούμενη άσκηση, να σχηματίσετε δύο φράσεις.

Μονάδες 4

Γ.

Ο αρχισυντάκτης της σχολικής εφημερίδας σάς ζητά να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στο επόμενο φύλλο της και στο οποίο θα αναφέρεστε στις μορφές της ψυχαγωγίας και στη σημασία της για τον άνθρωπο. Μονάδες 40

306


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας, αρχικά, ισχυρίζεται ότι ο ελεύθερος χρόνος είναι αναγκαίος για τη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου. Ωστόσο, για να είναι εποικοδομητικός καλό θα είναι ο άνθρωπος να τον εκμεταλλεύεται με τρόπο που να του αποφέρει οφέλη. Στη συνέχεια, όμως, ο συγγραφέας αναρωτιέται κατά πόσο είναι εύκολη υπόθεση στις μέρες μας η ψυχαγωγία, αφού αυτή συνδέεται συνήθως με το αίσθημα της φυγής από την πραγματικότητα. Πιστεύει πως κάποτε η απάντηση είναι θετική, όταν το άτομο είναι πνευματικά και ηθικά καλλιεργημένο. Μάλιστα παραθέτει τις μορφές της γνήσιας ψυχαγωγίας, για να τονίσει, τελειώνοντας, πως εξαρτάται από το ίδιο το άτομο να αξιοποιήσει παραγωγικά τον ελεύθερό του χρόνο επιλέγοντας τη σωστή μορφή ψυχαγωγίας. Β1. α) Χρήση συνεκτικών μορίων και εκφράσεων: «Τίθεται ωστόσο το ερώτημα», β) εκφράσεις που φανερώνουν μια στάση του συγγραφέα απέναντι στο θέμα: «Τα πράγματα δείχνουν ότι δεν μπορούμε σε πολλές περιπτώσεις να απαντήσουμε καταφατικά», γ) χρήση του υποτακτικού λόγου: «Αν σκεφτούμε με πόση δίψα κυνηγάει ο σύγχρονος άνθρωπος την ψυχαγωγία παρά την ύπαρξη τόσων τεχνικών μέσων που θεωρητικά ικανοποιούν την ανάγκη αυτή, θα πρέπει να μη βιαστούμε να δώσουμε μια πρόχειρη απάντηση». Β2. Κάθε άνθρωπος νιώθει τη φυσική ανάγκη για ψυχαγωγία, για διασκέδαση, η οποία θα τον βοηθήσει να ξεχάσει τα προβλήματά του, τους μόχθους τους καθημερινούς, τις αγωνίες της ζωής και να δοκιμάσει μια ανακούφιση και ευχαρίστηση. Η ψυχαγωγία επιτρέπει στον άνθρωπο να χαλαρώσει σωματικά και ψυχικά, ενώ παράλληλα θα του προσφέρει δυνάμεις και όρεξη να συνεχίσει τον αγώνα για επιβίωση. Η ψυχαγωγία για τον άνθρωπο αποτελεί βασική ανάγκη. Είναι το μέσο που ξεκουράζει το σώμα και ανανεώνει την ψυχή. Γι’ αυτό η ψυχαγωγία είναι ενταγμένη στον κύκλο δραστηριοτήτων του ανθρώπου• αποτελεί στοιχείο της ζωής του. Β3. ευεργετικά = ωφέλιμα ≠ καταστρεπτικά• καταφατικά = θετικά ≠ αρνητικά• υλικά = φθαρτά ≠ πνευματικά• ευχάριστο = ευάρεστο ≠ δυσάρεστο• γόνιμα = δημιουργικά ≠ αναποτελεσματικά Β4. α) γνήσια ψυχαγωγία, νόθα ψυχαγωγία, κακή ψυχαγωγία, ατομική ψυχαγωγία

β) Η ανάγνωση ενός λογοτεχνικού βιβλίου είναι κάτι παραπάνω από απλή διασκέδαση, είναι γνήσια ψυχαγωγία.

Ο άνθρωπος από τα πανάρχαια χρόνια καταδικάζει την κακή ψυχαγωγία, επειδή τη συνδέει με τη διαφθορά, που έχει αρνητικές συνέπειες αφού βλάπτει το πνεύμα και το σώμα.

Γ. Τίτλος: Ανάταση ψυχής

Πρόλογος

Η ψυχαγωγία είναι φυσική ανάγκη του ανθρώπου που σχετίζεται με την υπόστασή του, η οποία δεν είναι μόνο βιολογική, αλλά και πνευματική. Στενά δεμένη, λοιπόν, η ψυχαγωγία με τη φύση του ανθρώπου υπάρχει όσο κι αυτός. Μόνο οι τρόποι ψυχαγωγίας διαφέρουν

307

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης από άνθρωπο σε άνθρωπο και από πολιτισμό σε πολιτισμό. Και λέμε πολιτισμό, γιατί η ψυχαγωγία είναι κατεξοχήν πολιτιστικό φαινόμενο. Συνδέεται με τις ανώτερες εκφάνσεις του πολιτισμού, όπως είναι η πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία.


Ερώτημα α’: Οι μορφές ψυχαγωγίας 1. Το παιχνίδι, που πρέπει να είναι ανάλογο με την ηλικία και την ιδιοσυγκρασία του καθενός. Εδώ υπάγονται και τα διάφορα σπορ είτε ως άθληση είτε ως θέαμα. 2. Το ωραίο στην τέχνη. Μπορεί να πάρει είτε τη μορφή της δημιουργίας είτε τη μορφή της αισθητικής συγκίνησης από ένα ξένο έργο. 3. Το ευχάριστο πάρεργο, ποικίλες δηλαδή ερασιτεχνικές απασχολήσεις, κυρίως χειρονακτικές. 4. Το ωραίο στη φύση: περίπατος, εκδρομή, κατασκήνωση ή αλλαγή τού περιβάλλοντος: ταξίδια, διακοπές. 5. Νέες γνώσεις χρήσιμες ή ευχάριστες: βιβλία, τηλεόραση, ομιλίες και πάνω από όλα ή παράλληλα με όλα ή ευχάριστη συντροφιά.

Ερώτημα β’: Η σημασία της για τον άνθρωπο 1. Διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες, καλλιεργούνται οι νοητικές αρετές και ενισχύεται η πορεία προς την αυτοανάλυση και την αυτογνωσία. 2. Ξετυλίγονται οι δημιουργικές τάσεις και εκφράζονται οι αναζητήσεις, οι προβληματισμοί, τα οράματα και τα συναισθήματα. 3. Εξευγενίζεται η προσωπικότητα, λεπτύνουν οι διαθέσεις με την προσέγγιση επιτεύξεων υψηλής αισθητικής. 4. Η μεταβίβαση υγιών προτύπων, που διαπνέονται από σεβασμό στα ανθρωπιστικά ιδεώδη, ηθικοποιεί και διδάσκει. 5. Η ψυχική λύτρωση, η γαλήνη του εσωτερικού κόσμου συνδέεται με τη δυνατότητα απαλλαγής από τις βιοτικές μέριμνες, τη φυγή από την καθημερινότητα και την επαφή με τη φύση. 6. Το άτομο κοινωνικοποιείται, συμφιλιώνεται με το συνάνθρωπο, αφού η πολυπρισματική θεώρηση της ανθρώπινης οντότητας μέσα από την καλλιτεχνική και πνευματική δημιουργία επιτρέπει την πορεία του «εγώ» προς το «εσύ». 7. Η αφύπνιση και η έξοδος από την παθητικότητα διέρχονται από την προσέγγιση δημιουργημάτων που θίγουν νοσηρά στοιχεία του καιρού μας και ασχολούνται με τον «πάσχοντα άνθρωπο».

308

Επίλογος

Γενικά, η ψυχαγωγία δεν προσφέρει μόνο σωματική ευεξία, εκτόνωση, αισθητική συγκίνηση, ερεθίσματα για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας, δίνει ουσιαστικό περιεχόμενο στη ζωή και καθιστά τον άνθρωπο «υποκείμενο» και όχι «αντικείμενο» ενός πολιτισμού, που ευνοεί την αλλοτρίωση, την αποπροσωποποίηση και τη μετατροπή του σε ένα πλάσμα αποστεγνωμένο από τον κάματο και τη ρουτίνα.


29. Λαϊκισμός

63ο Κριτήριο Αξιολόγησης (χωρίς τίτλο) Όπως η διαφθορά πλήττει βαρέως την οικονομία η αγραμματοσύνη της παράγει εν τέλει τα ίδια αποτελέσματα. Αλλά τότε το ζήτημα για όσους προβληματίζονται μ’ αυτά τα ψιλά γράμματα της ιθαγενούς πολιτικής είναι ότι η επιλογή περιορίζεται μεταξύ αγραμμάτων μπερμπάντηδων και ευφυών «εκτελεστών». Από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη! Η έννοια-στόχος του λαϊκισμού είναι μια απλή δισύλλαβη λεξούλα: Μαζί! Μαζί σημαίνει κοινωνική ή κοινοτική συλλογικότητα, σημαίνει συνευθύνη για τη Δημοκρατία, σημαίνει μοιρασιά, την υπερβατική έννοια του κοινού: της χαράς και της οδύνης, της θυσίας και της ανά(σ)τασης, του χρέους, του καθήκοντος και του οράματος… Απλά πράγματα, μα αιώνια διλήμματα: παλεύουμε ως ομάδα ή πεθαίνουμε ως άτομα;! Το Μαζί πέρασε και περνάει τρομερές περιπέτειες στη μετα-Ελλάδα: το θεμελιώδες επίρρημα του πολιτισμού μας βολοδέρνει μεταξύ τού «Μαζί θα προχωρήσουμε», «Μαζί μπορούμε», «Μαζί σου, συνονόματε, για μια Ελλάδα νέα», «Μαζί θα σώσουμε την Ελλάδα» και του εκπληκτικού «Μαζί τα φάγαμε τα λεφτά»! Απόλυτη χυδαιότητα ως πολιτική επιλογή Λόγου, εκατέρωθεν της δήθεν εννοιολογικής διχοτομίας! Γιατί ή το ένα ισχύει ή το άλλο! Όλα μαζί συνιστούν τον απόλυτο λαϊκισμό… Μπροστά στα μάτια μας λαμβάνει χώρα βιασμός των λέξεων που συνιστούν τον εαυτό μας. Και ουδείς μιλάει μπροστά στην αδυναμία πληρωμής του νέου κόστους του πετρελαίου θέρμανσης, π.χ.! Όμως όλοι, ή σχεδόν όλοι, θα δονηθούμε σε λίγες ημέρες, πατριδοφρόνως τάχατέ μου, στις παρελάσεις της 70ής επετείου του «ΟΧΙ». Με σημαιάκια, στις κεντρικές οδούς και πλατείες, θα χειροκροτούμε, κάτι «αγήματα» νέων που αδυνατούν να περπατήσουν «Μαζί», υπό τους ήχους των παλαμακίων της τοπικής Ηγεσίας και του κ. Εκπροσώπου της Κυβέρνησης στο διηνεκές - που θα έχει έλθει, στην αγλαή περιφέρεια, κυρίως για να κανονίσει τα προεκλογικά μπερδέματα των εδώ της… Τα έσχατα θύματα του λαϊκισμού, οι ανήμπορες λέξεις, η «πατρίδα» και το «μαζί», έχουν όμως κάποια έσχατα χαρακώματα, από το παρελθόν: την «πατρίδα» του Γκάτσου, του Χατζιδάκι, του Θεοδωράκη, το «μαζί» του Ελύτη, κι όλων των Άλλων. Ναι, μαζί τα φάγατε, ας δώσουμε όμως την ευκαιρία στην ονειροπόληση βλέποντας σκηνές, από το αρχείο της ΕΡΤ, τις επόμενες ημέρες, από το Μέτωπο της Αλβανίας: αυτές τις μακρινές ανώνυμες φιγούρες, μέσα στην ανείπωτη και περίεργη σιωπή του χιονιού, που σιγά-σιγά έπεφταν μπροστά στα πολυβόλα των μελανοχιτώνων, αφήνοντας πίσω τους μάνες, γυναίκες και παιδιά, αλλά κι εμάς τους επιγόνους. Αυτός είναι ο ορισμός του ελληνικού Μαζί. Κι η σταφίδα του Ελύτη, από το Άξιον Εστί: «… και τις λίγες φορές όπου κάναμε στάση να ξεκουραστούμε, μήτε που

309


αλλάζαμε κουβέντα, μονάχα σοβαροί κι αμίλητοι, φέγγοντας μ’ ένα μικρό δαδί, μία-μία εμοιραζόμασταν τη σταφίδα …». Άμποτε να ξαναγεννηθεί το κίνημα του Μαζί. Θα τους σαρώσει όλους αυτούς τους τυπάρες! Το ξέρουν, γι’ αυτό και αποδομούν τη «σταφίδα, μία-μία»! Ανδρέας Τρούμπης, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, εφημ. «Εμπρός»

310



Για την προετοιμασία μιας εργασίας στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε μια περίληψη του με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Ποιο είναι ο θέμα του κειμένου και ποια θέση φαίνεται να παίρνει τελικά ο συγγραφέας πάνω σε αυτό; Μονάδες 11


3. πλήττει, ιθαγενούς, βολοδέρνει, στο διηνεκές, αγλαή: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

4. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το κείμενο που διαβάσατε;

α) Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά του τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με παραδείγματα μέσα από το κείμενο.

β) Να συγκρίνεται το συγκεκριμένο γραμματειακό είδος με κείμενα που ανήκουν στον επιστημονικό λόγο αναφέροντας τρεις διαφορές τους.

Μονάδες 15

Γ.

Στο πνευματικό κέντρο της περιοχής σας οργανώνεται μια ημερίδα με θέμα «Ο λαϊκισμός στη σύγχρονη εποχή». Αναλαμβάνετε να ετοιμάσετε το κείμενο μιας εισήγησης στην οποία θα αναφέρεστε στους τρόπους που χρησιμοποιούν οι λαϊκιστές ηγέτες για να επιβληθούν στη σύγχρονη εποχή, καθώς και στα εφόδια που χρειάζεται να έχει ο πολίτης ώστε να αντιμετωπίσει το λαϊκισμό. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

311


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας πραγματεύεται στο άρθρο του το θέμα του λαϊκισμού και τη σύνδεσή του τελευταία με τη λέξη «μαζί». Αρχικά, σημειώνει ότι η χρήση της λέξης δηλώνει την ευθύνη όλων για την κοινωνία και ότι εκφράζει χυδαία τον λαϊκισμό στην Ελλάδα αναφορικά στη συνεργασία στην πρόοδο, στη σωτηρία της χώρας και στον καταμερισμό των ευθυνών για την κατάσταση στην οικονομία. Έπειτα, ο συγγραφέας τονίζει ότι παραγκωνίζονται τα σοβαρά προβλήματα, ώστε να εορταστούν επέτειοι από όλους ομαδικά και καταλήγει ότι οι πνευματικές μορφές του τόπου που ανέδειξαν τη σημασία του «μαζί» και της «πατρίδας», ιδιαίτερα σε συσχετισμό με τους αγωνιστές της ελευθερίας, ευχόμενος να ξαναποκτήσει η λέξη «μαζί» την αληθινή της σημασία. Β1. Το θέμα του κειμένου είναι ο λαϊκισμός και η θέση του συγγραφέα είναι ότι τελευταία χρησιμοποιείται από λαϊκιστές η λέξη «μαζί», η οποία έχει απωλέσει την αληθινή της σημασία. Β2. Τίτλος με κυριολεκτική γλώσσα: Η σύγχρονη μορφή λαϊκισμού στη χώρα μας.

Τίτλος με μεταφορική γλώσσα: Ο λαϊκισμός... αλλοιώνει το «μαζί».

Β3. πλήττει = ζημιώνει

ιθαγενούς = ντόπιας

βολοδέρνει = τυραννιέται

στο διηνεκές = αδιάκοπη αγλαή = λαμπρή

Β4. α) Το κείμενο ανήκει στο δημοσιογραφικό λόγο και είναι άρθρο. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Εμπρός» της Λέσβου και είναι άρθρο ποικίλου περιεχομένου (κυρίως κοινωνικό) που γράφτηκε από συνεργάτη της εφημερίδας (τον κ. Τρούμπη, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου). Πραγματεύεται ένα θέμα επίκαιρο, τη χρήση του λαϊκισμού στη σύγχρονη πολιτική της χώρας και ο αρθρογράφος κάτω από τον τίτλο («Μαζί» μια απλή λέξη, έσχατο θύμα του λαϊκισμού) διατυπώνει την άποψη του για το θέμα που παρουσιάζει.

β) Κύριες διαφορές του δημοσιογραφικού λόγου από τον επιστημονικό:

i) Ο επιστημονικός λόγος απευθύνεται σε εξειδικευμένο αναγνωστικό κοινό, ενώ ο δημοσιογραφικός σε απλούς αναγνώστες.

ii) Ο επιστημονικός λόγος χρησιμοποιεί ειδικό επιστημονικό λεξιλόγιο, ενώ ο δημοσιογραφικός λεξιλόγιο κατανοητό απ’ όλους ή τους περισσότερους.

iii) Το ύφος του επιστημονικού λόγου είναι ψυχρό και ουδέτερο, ενώ του δημοσιογραφικού πιο ζωντανό και άμεσο.

Γ. Εισήγηση

312

Πρόλογος

Κυρίες και κύριοι

ο λαϊκισμός διάβρωσε, κατέστρεψε, σάπισε το σύστημα αξιών της κοινωνίας μας. Ο

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης λαϊκισμός άνθισε, μεγάλωσε και γιγαντώθηκε στις δημοκρατίες της Λατινικής Αμερικής, όπου σε πολλές περιπτώσεις, εξελίχθηκε σε μαζικά κινήματα. Με την μεταπολίτευση ο λαϊκισμός εισήλθε δυναμικά στην ελληνική πολιτική σκηνή και απέκτησε νέο λόγο και νέο ακροατήριο. Αξιοσημείωτο είναι πως δεν καλλιεργήθηκε μονομερώς από κάποιο συγκεκριμένο κόμμα. Ενυπήρχε σε όλα, πότε ως μειοψηφία, πότε ως πλειοψηφία, γιατί πολύ απλά, ο λαϊκισμός είχε εγκαθιδρυθεί στην μεταπολιτευτική κοινωνική μας πραγματικότητα.


Ερώτημα α’: Τρόποι που χρησιμοποιούν οι λαϊκιστές για να επιβληθούν 1. Σοφιστικά επιχειρήματα, αυταπόδεικτες αλήθειες – παραδείγματα ή ιστορικά γεγονότα. Κάνουν χρήση ακατάληπτων όρων – νοημάτων. 2. Κομματικά κριτήρια διεκδίκησης της εξουσίας αύξηση της δύναμης η παρουσίαση του κόμματος ως κόμματος αρχών, το οποίο είναι το μοναδικό ικανό να κυβερνήσει. Περιορίζονται σε ζητήματα που μπορούν να τα χειριστούν ή τους καθορίζει το κόμμα τον τρόπο που θα μιλήσουν ή τα συνθήματα που θα χρησιμοποιήσουν. 3. Επίθεση στο αντίπαλο κόμμα - κυβερνόν ή αντιπολίτευση - με σκοπό την απαξίωση του έργου του ή της πολιτικής του και του λόγου του. 4. Επίκληση στο ήθος του εν δυνάμει ψηφοφόρου - αναποφάσιστου, αντιπάλου ή οπαδού - επαινώντας τον ή ηθικολογώντας σχετικά με την ικανότητα του να επιλέξει σωστά. Αποφεύγουν τις συγκρούσεις με το λαό – κάνουν ό, τι θέλει ο λαός ή τον χειραγωγούν, ώστε να νομίζει ότι τους ελέγχει. Αποφασίζουν πριν από το λαό για το λαό. 5. Επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη – πολίτη με σκοπό να προκαλέσουν τη συναισθηματική φόρτιση (φόβο, χαρά, συγκίνηση, αγάπη, λατρεία, μίσος, φθόνο). 6. Η πολιτική ρητορικού λόγου εύκολα μπορεί να ταυτιστεί με το ψεύδος, την απάτη, την αναξιοπιστία του πολιτικού λόγου ή των πολιτικών, οι οποίοι για να συγκαλύψουν τα σφάλματα τους. 7. Συνθηματολογούν οπαδοποιώντας το κοινό τους. Υπόσχονται, χωρίς να εκπληρώνουν της υποσχέσεις τους.

Ερώτημα β’: Εφόδια του πολίτη για την αντιμετώπιση του λαϊκισμού 1. Πνευματική καλλιέργεια του πολίτη για να εμβαθύνει στις βαθύτερες πολιτικές και κοινωνικές αξίες και να αντιμετωπίσει τη λαϊκιστική προπαγάνδα. 2. Ενεργή συμμετοχή στα κοινά για να μπορεί να αντιληφθεί τις πολιτικές αξίες, οι οποίες θεμελιώνουν την αληθινή δημοκρατία και την ελεύθερη έκφραση. 3. Πολυφωνική πληροφόρηση για να μπορεί να συνθέτει απόψεις και να διατυπώνει την κριτική του σε κάθε πρόσωπο, το οποίο έχει την πρόθεση να τον εξαπατήσει πολιτικά. 4. Βαθιά επίγνωση της ιστορίας του για να μη χρησιμοποιείται αυτή αποσπασματικά και ως πηγή συνθημάτων από τους δημαγωγούς.

313


314

Επίλογος

Είναι σε όλους γνωστό ότι το «μέτρο», αυτή η ελληνική ιδέα, έφυγε από αιώνες από εδώ και υπάρχει ίσως αλλού, μαζί με τη λογική και πολλά άλλα πράγματα. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν οφείλουμε να αντιδράσουμε σε τόσες αθλιότητες.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας


64ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η άνοδος και η πτώση του λαϊκισμού (…) Ο λαϊκισμός (ή «ποπουλισμός») ως πολιτικό φαινόμενο εμφανίστηκε υπό διάφορες μορφές στη Ρωσία, στη Βόρεια και Νότια Αμερική, στη Ρουμανία, ακόμη και στη Γαλλία. Κοινό χαρακτηριστικό των λαϊκιστικών κινημάτων είναι η πίστη ότι οι επιθυμίες της μάζας του λαού αποτελούν τη μοναδική νομιμοποιητική πηγή της πολιτικής δράσης. Αυτή η πίστη δικαιώνει εκκλήσεις στα ένστικτα, στα οράματα, στα συναισθήματα και στις επιθυμίες του λαού, και ενδεχομένως τη δημαγωγική κολακεία του τελευταίου. Επομένως, τόσο το στοιχείο λαϊκής στήριξης όσο και εκείνο της δημαγωγίας είναι περιστασιακά και όχι αναγκαία συνοδευτικά του λαϊκισμού. (…) Το πολιτικό πρόγραμμα που ταυτίζεται με μια ηγετική πολιτική προσωπικότητα νομιμοποιείται με άμεση αναφορά στον λαό είτε μέσα από δημοψήφισμα με χαρακτήρα εθνικού συναγερμού, όπως συνήθιζε ο Ντε Γκωλ, είτε με γιγαντιαίες λαϊκές συγκεντρώσεις, που μας είναι εντοπίως γνώριμες. Αυτό το πολιτικό στυλ βασίζεται στην αρχή της άμεσης επαφής του ηγέτη με το σώμα του λαού χωρίς διαμεσολαβήσεις θεσμών ή από την κοινωνία πολιτών. Η τελευταία καλύπτει τον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στο κράτος και στον πολίτη. Λειτουργεί ως αντιστήριγμα του κράτους, ως χώρος ελευθερίας μέσα στον οποίο σχηματίζεται συναίνεση για την κρατική πολιτική, ενώ συγχρόνως αντιπαρατίθεται στο κράτος στον βαθμό που είναι φορέας πιέσεων και διεκδικήσεων των πολιτών. Η ισόρροπη σχέση μεταξύ κράτους και κοινωνίας πολιτών μετρά και τον βαθμό πολιτικής ανάπτυξης αλλά και της ποιότητας της δημοκρατίας σε μια χώρα. Ο λαϊκισμός επομένως προϋποθέτει όχι μόνο τον κρατισμό αλλά και την αδιαμεσολάβητη σχέση ανάμεσα στο κίνημα ή στο κόμμα που υποτίθεται ότι κατ’ εξοχήν αντιπροσωπεύει ή εκφράζει τον λαό με τον τελευταίο. Η γιγάντωση του κράτους πραγματοποιείται παράλληλα με τη συγκέντρωση τεράστιας δύναμης στα χέρια του ηγέτη που ασκεί εξουσία στο όνομα του λαού. Οι διεθνείς εξελίξεις υποδεικνύουν άλλες κατευθύνσεις. Ο κρατισμός αποφεύγεται και εξαρθρώνεται ως στερητής ελευθεριών αλλά και ως πολυδάπανος μηχανισμός για το σύνολο. Η κοινωνία πολιτών αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία τα τελευταία χρόνια σε όλες τις σύγχρονες δημοκρατίες ως αντιστήριγμά τους, ενώ συνδέεται με την αρχή της ανοιχτής κοινωνίας και των δικαιωμάτων του πολίτη. (…) Δημήτρης Δημητράκος, εφημ. «Το Βήμα», 14-10-2001

315



Στον ημερήσιο τύπο διαβάσατε το παραπάνω κείμενο κι επιθυμείτε να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. Να γράψετε την περίληψή του. (100120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Σε μια παράγραφο 70-80 λέξεων να διατυπώσετε την άποψή σας για το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος: «Κοινό χαρακτηριστικό των λαϊκιστικών κινημάτων είναι η πίστη ότι οι επιθυμίες της μάζας του λαού αποτελούν τη μοναδική νομιμοποιητική πηγή της πολιτικής δράσης». Μονάδες 11

2. Να βρείτε τη δομή της 1ης παραγράφου. Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική – επαγωγική) ακολουθεί ο αρθρογράφος σε αυτήν; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 8

3. Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ των παραγράφων του αποσπάσματος: «Το πολιτικό πρόγραμμα… στο όνομα του λαού»; Πώς συνδέονται νοηματικά αυτές οι παράγραφοι;

Μονάδες 6

4. λαϊκισμός, κολακεία, δημαγωγία, ηγέτης, συναίνεση, δημοκρατία: Να σχηματίσετε μια παράγραφο με νοηματική ενότητα, η οποία θα περιέχει τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 10

Γ.

Πληροφορηθήκατε ότι φέτος συμπληρώνονται τριάντα έξι χρόνια από την ανακήρυξη της Δημοκρατίας στη χώρα μας. Να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην τοπική εφημερίδα, στο οποίο θα αναφέρετε τα τεχνάσματα που χρησιμοποιούν οι λαϊκιστές ηγέτες, για να εμφανίζονται στον λαό ως δημοκράτες, καθώς και τις προϋποθέσεις που πρέπει να ισχύσουν, ώστε να μην μετατρέπεται η δημοκρατία σε δημαγωγία. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

316


Α παντήσεις Α. Ο αρθρογράφος ασχολείται με το φαινόμενο του λαϊκισμού στην πολιτική. Αρχικά κάνει αναφορά στα χαρακτηριστικά των λαϊκιστικών κινημάτων, τα οποία εκμεταλλεύονται τα πιστεύω, τα οράματα και τα συναισθήματα του λαού εξαπατώντας τον ότι δρουν πολιτικά για το συμφέρον του. Έπειτα, προσθέτει ότι οι λαϊκιστές ηγέτες, βασιζόμενοι στην άμεση επαφή με το λαό, παρακάμπτουν διάφορους θεσμούς, όπως την κοινωνία των πολιτών, κι έτσι νομιμοποιούν το πολιτικό τους πρόγραμμα. Η κοινωνία των πολιτών, όμως, που είναι ο συνδετικός κρίκος και το αντίβαρο μεταξύ κράτους και πολίτη, αποτελεί τον δείκτη εφαρμογής της δημοκρατίας. Τα τελευταία χρόνια, όπως καταλήγει, η ανοιχτή κοινωνία που διαμορφώνεται λόγων των διεθνών εξελίξεων απαιτεί την ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών και την αποδυνάμωση του κρατισμού, που είναι δείγμα του λαϊκισμού. Β1. Τα λαϊκιστικά κινήματα στηρίζουν την ύπαρξή τους και τη δράση τους στην άμεση επαφή που υπάρχει μεταξύ του ηγέτη και του λαού. Ο ηγέτης αυτός εμφανίζεται ως εκπρόσωπος του λαού που συμμερίζεται τα πιστεύω του, τα οράματά του, τα συναισθήματά του, τις επιθυμίες του, που δρα μόνο για το δικό του καλό χωρίς να έχει ο ίδιος κάποιο άλλο συμφέρον. Έτσι, προσπαθεί να νομιμοποιήσει την πολιτική δράση του και να εξαπατήσει το πλήθος κάνοντας συχνές αναφορές στο όνομα του λαού ή θέτοντας σοβαρά θέματα σε δημοψήφισμα. Β2. Δομή της παραγράφου:

Θεματική περίοδος: «Ο λαϊκισμός… Γαλλία».

Λεπτομέρειες – Σχόλια: «Κοινό… τελευταίου».

Κατακλείδα: «Επομένως… του λαϊκισμού».

Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραγωγική συλλογιστική πορεία, γιατί αρχίζει με τη διατύπωση της γενικής θέσης ότι ο λαϊκισμός είναι ένα πολιτικό φαινόμενο, και προχωράει στην ειδικότερη περιγραφή του συγκεκριμένου φαινομένου.

Β3. 2η-3η: Οι δύο παράγραφοι συνδέονται με τη λέξη αυτό και η 3η παράγραφος επεξηγεί τη 2η.

3η-4η: Οι δύο παράγραφοι συνδέονται με τη λέξη επομένως, και η 4η παράγραφος αποτελεί το συμπέρασμα της 3ης.

Β4. Ο λαϊκισμός ως φαινόμενο εμφανίζεται και στην πολιτική ζωή. Ο λαϊκιστής ηγέτης προσπαθώντας να εξασφαλίσει τη συναίνεση του λαού χρησιμοποιεί διάφορα μέσα για να τον πείσει. Ένα από αυτά είναι η κολακεία. Επιπλέον, οι λαϊκιστές ηγέτες με τη συχνή αναφορά στον λαό και με τη διενέργεια δημοψηφισμάτων θέλουν να παραπλανήσουν τον λαό ότι δρουν στο πλαίσιο της δημοκρατίας, αν και στην πραγματικότητα όλα αυτά αποτελούν δείγματα δημαγωγίας.

317

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος: Η επιστροφή των λαϊκιστών

Πρόλογος

Ο λαϊκισμός είναι για την αντιπροσωπευτική δημοκρατία ό,τι είναι για τους ζωντανούς οργανισμούς οι εκφυλιστικές ασθένειες: εδράζεται στα ζωτικά όργανά της, οδηγώντας την ακόμη και σε σταδιακή παράλυση. Ο μηχανισμός είναι απλός και εξαιρετικά ισχυρός: πρόκειται για την ιδεολογικοποίηση της «θέλησης του λαού». Ο λαϊκιστής χρησιμοποιεί τη μαζική ψυχολογία, εμφανιζόμενος ως αυθεντικός εκφραστής αυτής της βούλησης. Στην πραγματικότητα δεν αποδέχεται τη λειτουργία του δημοκρατικού συστήματος, αρνείται τη διαμεσολάβηση διεκδικώντας μια υπερβατική εξουσία πάνω στο εκλογικό σώμα, ελέω λαού.


Ερώτημα α’: Τεχνάσματα των λαϊκιστών 1. Ο λαϊκισμός εξυμνεί τον χαρισματικό ηγέτη. Δεν μπορεί να υπάρξει λαϊκισμός χωρίς τη μορφή του χαρισματικού ηγέτη που θα λύσει, μια για πάντα, όλα τα προβλήματα του λαού. 2. Ο λαϊκιστής χρησιμοποιεί -σε βαθμό κατάχρησης- το λόγο. Οι ομιλίες του είναι το μέσο με το οποίο διακινείται το χάρισμά του. Ο λαϊκιστής πιστεύει πως είναι ο γνησιότατος εκφραστής της γενικής αλήθειας, αλλά και το μέσο έκφρασης του λαού. 3. Ο λαϊκιστής χρησιμοποιεί το δημόσιο χρήμα με αυθαίρετο τρόπο. Διαθέτει μία μαγική αντίληψη για την οικονομία. Η οικονομική αυθαιρεσία που επιδεικνύουν οι λαϊκιστικές κυβερνήσεις έχει ως συνέπεια καταστροφές, που οι χώρες τους χρειάζονται δεκαετίες ολόκληρες για να ξεπεράσουν. 4. Ο λαϊκιστής αναδιανέμει προσωπικά τον πλούτο. Αυτό δεν είναι από μόνο του κακό, αλλά ο λαϊκιστής αναδιανέμει με ανταλλάγματα: δίνει χρήμα, αγοράζοντας υπακοή. 5. Ο λαϊκιστής κινητοποιεί δίχως σταματημό τις κοινωνικές ομάδες. Ο λαϊκισμός απευθύνεται στις μάζες, τις οργανώνει, τις χαλυβδώνει. 6. Ο λαϊκισμός επιτίθεται συστηματικά στον «εξωτερικό εχθρό». Αδιάφορο από την κριτική, αλλεργικό στην αυτοκριτική, ακόρεστο για αποδιοπομπαίους τράγους, το λαϊκιστικό καθεστώς (που είναι μάλλον εθνικιστικό, παρά πατριωτικό) προσπαθεί να εκτρέψει την προσοχή προς έναν εξωτερικό εχθρό.

Ερώτημα β’: Προϋποθέσεις ώστε να μην αλλοιώνεται η δημοκρατία 1. Οι πνευματικοί άνθρωποι μπορούν με τη διεισδυτική ικανότητά τους να διακρίνουν τις παραπλανητικές μεθόδους των πολιτικών, τα δήθεν λαϊκά καλλιτεχνικά δημιουργήματα. Έτσι, έχουν χρέος να αποκαλύπτουν την αλήθεια στο κοινό, προκειμένου το ίδιο να μην παγιδεύεται. 2. Ενίσχυση των συμμετοχικών πολιτικών θεσμών, που θα καθιστά τους ανθρώπους ικανούς να σκεφτούν, να κατανοούν τις ευθύνες τους και την αξία της συμμετοχής. 3. Καλλιέργεια της πραγματικής λαϊκής συνείδησης μέσα από παραδοσιακά, και όχι

318

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης μόνον, πρότυπα και σχήματα. 4. Ενίσχυση της παιδείας, ώστε να γίνει συνείδηση στους ανθρώπους ότι ο Μεσσίας μπορεί να αναγνωριστεί μόνο από εκείνους που έχουν ασκηθεί στην αναζήτηση του Ωραίου, του Αγαθού και του Αληθινού. 5. Η ολοκληρωμένη ανθρωπιστική παιδεία ευαισθητοποιεί τους ανθρώπους, οξύνει την κρίση και τους επιτρέπει να διαμορφώνουν προσωπική άποψη, ώστε να αποκαλύπτουν τους λαϊκιστές. 6. Λειτουργία της δημοκρατίας και της αξιοκρατίας, ώστε να μην προωθούνται όσοι δεν έχουν πραγματική αξία και ενδιαφέρον για το λαό, αλλά εκμεταλλεύονται το πολιτικό έλλειμμα.

Επίλογος

Σήμερα, που χρειαζόμαστε όλοι ορθολογισμό, καθαρό μυαλό, συνεργασία, συναίνεση αποφασιστικότητα για να αντιμετωπίσουμε την πιο κρίσιμη ώρα της κρίσης, ο λαϊκισμός δεν μπορεί να θολώνει τα νερά και να διασαλεύει την κοινή λογική. Κατά μια σαφή έννοια ο λαϊκισμός είναι «το όπιο του λαού». Και επειδή το ναρκωτικό στο τέλος σκοτώνει, το ίδιο κάνει και ο λαϊκισμός.

319


30. Κλωνοποίηση

65ο Κριτήριο Αξιολόγησης Κλωνοποίηση – γενετική μηχανική και άνθρωπος Ίσως θα έπρεπε από την αρχή να υπογραμμίσουμε ότι η κλωνοποίηση στον άνθρωπο θα ήταν μόνον κλωνοποίηση του γενετικού του υλικού. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος είναι κάτι πολύ περισσότερο από τα γονίδιά του. Είναι μια μοναδικότητα που το κληρονομικό του υλικό αναπτύσσεται σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Ακόμη, το παιδί που γίνεται ολοκληρωμένος άνθρωπος, δεν φέρει μόνον τις βιολογικές συνταγές των γονιδίων του, ούτε μόνον τις επιδράσεις του περιβάλλοντος, αλλά επίσης και την συλλογική μνήμη όλης της ανθρωπότητας, μέσα από τις προφορικές παραδόσεις και τον πλούτο που είναι μέσα στα βιβλία όλου του κόσμου, είτε λέγονται αρχαίες τραγωδίες, είτε λέγονται επιστημονικές ανακαλύψεις. Αυτό είναι που μας επιτρέπει να πούμε κατά την έκφραση του Ζαν Πωλ Σαρτρ ότι «ο κάθε άνθρωπος είναι φτιαγμένος από όλους τους ανθρώπους». Πέρα όμως από αυτά τα στοιχεία, ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να αυτοοργανώνεται. Η ικανότητα της αυτοοργάνωσης σημαίνει ότι το άτομο ξεκινώντας από τις τρεις προηγούμενες πηγές (δηλαδή το γενετικό υλικό, το περιβάλλον και τη συλλογική κοινωνική μνήμη) που είναι εξωγενείς ως προς το ίδιο, παίρνει την κατάσταση στα χέρια του. Δημιουργός είναι ο ίδιος ο αναπτυσσόμενος οργανισμός και δέκτης ο ίδιος. Μ’ αυτόν τον τρόπο οργανώνει την προσωπικότητά του, τη συνείδησή του, το ατομικό και συλλογικό του πρόσωπο. Αφού λοιπόν ο άνθρωπος δεν είναι μόνον το γενετικό του υλικό, τότε μια ενδεχόμενη κλωνοποίηση θα είχε ως αποτέλεσμα τα κλωνοποιημένα πλάσματα να έχουν μεν το ίδιο γενετικό υλικό με τους δότες, αλλά να είναι διαφορετικές προσωπικότητες. Οι προσωπικότητες αυτές θα διέφεραν πολύ περισσότερο από τους μονωογενείς διδύμους, καθότι θα υπήρχε επιπλέον και ένας ετεροχρονισμός ως προς την γέννηση, χωρίς να υπολογίζουμε τις ενδεχόμενες μεταλλάξεις που θα είχε υποστεί το γενετικό υλικό των σωματικών κυττάρων του δότη. Ίσως θα έπρεπε πλέον μετά την κλωνοποίηση των προβάτων, να υπολογίζουμε ότι η κατάκτηση της τεχνικής για την κλωνοποίηση του ανθρώπου βρίσκεται πολύ κοντά. Ο Διευθυντής του Κέντρου Βιοηθικής του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια πιστεύει ότι σε επτά χρόνια θα εμφανισθεί το πρώτο νήπιο από την κλωνοποίηση. Εάν έχει δίκιο καλό θα είναι οι επιστήμονες να ρυθμίσουν τις ηθικές τους εκκρεμότητες και οι λοιποί πολίτες να μην αναμένουν τους νόμους της αγοράς να τους ορίσουν τι είναι φυσιολογικό και τι όχι. Γιατί στο επιστημονικό ημερολόγιο τα επτά χρόνια είναι σα να λες «αύριο το απόγευμα». Τάσος Κουράκης

320



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας τη περίληψή του. (100-120 λέξεις)

Μονάδες 25

Β.

1. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου και ποια θέση φαίνεται να παίρνει τελικά ο συγγραφέας πάνω σε αυτό;

Μονάδες 11


3. Στην 1η παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς την επίκληση στη λογική. Αναφέρετε τα επιχειρήματα και τεκμήρια που χρησιμοποιεί για να το πετύχει αυτό.

Μονάδες 6

4. Με ποιους τρόπους επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στις παραγράφους του κειμένου; Τι εκφράζει ο καθένας;

Μονάδες 6

5. υπογραμμίσουμε, συλλογική, προηγούμενες, προσωπικότητα: Να γράψετε από ένα συνώνυμο και ένα ομόρριζο (απλό ή σύνθετο) για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 8

Γ.

Να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην τοπική εφημερίδα, στο οποίο θα αναφέρεστε στα πλεονεκτήματα της κλωνοποίησης, καθώς και στους τρόπους με τους οποίους θα υπάρξει σωστή εφαρμογή της. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

321


Α παντήσεις Α. Το κείμενο θίγει το θέμα της κλωνοποίησης. Αρχικά, δίνεται έμφαση στο ότι η κλωνοποίηση αφορά αποκλειστικά το γενετικό κώδικα, ενώ ο ανθρώπινος χαρακτήρας δεν επηρεάζεται μόνο από το γενετικό του υλικό και το περιβάλλον του, αλλά από όλες τις εκφράσεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Ακόμη, επισημαίνεται η πρωτοβουλία του ανθρώπου στο σχηματισμό της προσωπικότητάς του και στη συμπεριφορά του. Συμπεραίνεται από τα παραπάνω ότι η κλωνοποίηση συσχετίζεται με όμοια γενετικά υλικά, αλλά αναπτύσσονται διαφορετικές προσωπικότητες και αναφέρεται ότι η επιστήμη πλησιάζει στην κλωνοποίηση ανθρώπων. Τέλος, στο κείμενο προβάλλεται η ανάγκη άμεσου προβληματισμού από τους ανθρώπους της επιστήμης για θέματα ηθικής και από τους πολίτες για τα όρια του φυσιολογικού. Β1. Το θέμα του κειμένου είναι η κλωνοποίηση. Η θέση του συγγραφέα είναι ότι η κλωνοποίηση δε διαμορφώνει την προσωπικότητα του ατόμου και δεν επηρεάζει την ανεξαρτησία του, αλλά ότι απαιτείται προβληματισμός για το θέμα της κλωνοποίησης από ειδικούς και μη. Β2. Τίτλος με χρήση κυριολεκτικής γλώσσας ➙ Σκέψεις για την κλωνοποίηση. Τίτλος με χρήση μεταφορικής γλώσσας ➙ Η κλωνοποίηση δεν καθορίζει τη μοναδικότητα του ατόμου! Β3. Επιχείρημα: «Ίσως θα έπρεπε... υλικού...» (μείζων προκείμενη) ➙ Το επιχείρημα αφορά στο ότι η κλωνοποίηση περιορίζεται στο γενετικό υλικό. Ακολουθούν δύο δευτερεύουσες προκείμενες (ελάσσονες προκείμενες) ➙ «Κι αυτό γιατί... τα γονίδια του» και «Είναι μια μοναδικότητα... περιβάλλον». Στη συνέχεια υπάρχουν τα τεκμήρια «Ακόμη, το παιδί... ανακαλύψεις» (παράδειγμα) και «Αυτό που... ανθρώπους» (αυθεντία, η άποψη του Ζαν Πωλ Σάτρ). Το συμπέρασμα του επιχειρήματος είναι επίσης η πρόταση που αναφέρθηκε ως τεκμήριο «Αυτό που... ανθρώπους». Β4. Η δεύτερη παράγραφος συνδέεται με την πρώτη με τη λέξη όμως που δηλώνει αντίθεση, η τρίτη με τη δεύτερη με το αφού λοιπόν, το αφού δηλώνει χρονική σχέση και το λοιπόν συμπέρασμα, η τέταρτη με την πέμπτη με τη φράση: ίσως θα έπρεπε που δηλώνει νοηματική συνάφεια. Β5. υπογραμμίσουμε = τονίσουμε ➙ η υπογράμμιση συλλογική = ομαδική ➙ συλλογισμός προηγούμενες = προγενέστερες ➙ προηγούμαι προσωπικότητα = χαρακτήρας ➙ το προσωπικό (οι υπάλληλοι) Γ. Τίτλος: Ο ανθρώπινος κλώνος

322

Πρόλογος

Όταν πριν από λίγα χρόνια οι Βρετανοί επιστήμονες του ινστιτούτου Ρόσλιν ανακοίνωσαν πως είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν τα πρώτα πανομοιότυπα γενετικά προβατάκια ανοίγοντας το δρόμο προς την παραγωγή κλώνων, ελάχιστοι ήταν εκείνοι που συνειδητο-

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης ποίησαν τι ξημέρωνε στην επιστήμη της Γενετικής το νέο αιώνα. Η ανθρωπότητα μούδιασε μπροστά σε αυτό το αναμφισβήτητα τεράστιο επίτευγμα της επιστήμης, παρακολουθώντας παράλληλα να πυροδοτείται το μέλλον της με σενάρια ελπίδας και φρίκης. Η επιστημονική κοινότητα υποκλίθηκε στο νέο θαύμα, διατυπώνοντας, όμως, πλήθος ερωτημάτων, ηθικών ενστάσεων και προβληματισμών. Οι κυβερνήσεις έσπευδαν να δημιουργήσουν το νομικό εκείνο πλαίσιο που θα απέκλειε και θα προστάτευε από τα σχετικά πειράματα το ανθρώπινο είδος.


Ερώτημα α’: Πλεονεκτήματα της κλωνοποίησης 1. Τα βελτιωμένα προϊόντα. Με την κλωνοποίηση δίνεται η δυνατότητα να παραχθούν τρόφιμα με βελτιωμένη θρεπτική αξία. 2. Η δημιουργία ιστών-όπως αγγείων ή δέρματος - και κατ’ επέκταση οργάνων καρδιάς νεφρών - που θα δώσουν άλλη διάσταση στις μεταμοσχεύσεις. 3. Επιπλέον είναι πιο εύκολο και πιο αποτελεσματικό να δημιουργηθούν ζώα που θα παράγουν τις συγκεκριμένες πρωτεΐνες που απαιτούνται για τη θεραπεία κάποιων ασθενειών. 4. Το απεριόριστο πεδίο μελετών και εμπεριστατωμένων ερευνών. Με την κλωνοποίηση μπορούν να δημιουργηθούν γενετικά πανομοιότυπα ζώα, τα οποία μπορούν να μελετηθούν και να διαπιστωθεί η επίδραση των περιβαλλοντικών παραγόντων στα γονίδια και οι μηχανισμοί γήρανσης μέχρι οι μεταλλάξεις των γονιδίων της καρκινογένεσης…..

Ερώτημα β’: Τρόποι σωστής εφαρμογής 1. Με την κλωνοποίηση οργάνων του ανθρώπινου σώματος θα είναι δυνατή η δημιουργία υγιών μελών, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν μοσχεύματα σε ασθενείς με χρόνιες παθήσεις. 2. Θα προσφέρει σημαντική βοήθεια στην θεραπεία ανίατων μέχρι πρότινος ασθενειών (π.χ. καρκίνος, αρθρίτιδα, σκλήρυνση κατά πλάκας, διαβήτης, πάρκινσον κ.ά.) 3. Λύση του προβλήματος της έλλειψης αίματος και αιμοσφαιρίων. 4. Περιορισμός της ταχύτητας γήρανσης του ανθρώπου. 5. Αύξηση του μέσου όρου ζωής και αναβάθμιση της ποιότητάς της. 6. Περιορισμός των πειραμάτων σε ζώα και ανθρώπους. 7. Μπορεί να ξαναζωντανέψει ακόμη και χαμένα είδη.

Επίλογος

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που προβάλλουν σθεναρά την άποψη ότι αυτή η αναπόφευκτη πράξη συνιστά βαρύτατη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ειδικότερα μεγάλη προσβολή στην ιερότητα της ανθρώπινης ζωής. Μιας ιερότητας, βέβαια, που ουσιαστικά θέσπισαν για τη ζωή οι ίδιοι οι άνθρωποι για λόγους πρακτικούς και άμεσα σχετιζόμενους με την ομαλή κοινωνική λειτουργία, αφού η ίδια η φύση προτιμά την ανακύκλωση της μέσα από τη διαδοχή των γενεών.

323


66ο Κριτήριο Αξιολόγησης Νίκησε το AIDS με σύμμαχο τα βλαστοκύτταρα Το μυστικό του ιατρικού θαύματος οφείλεται σε μεταμόσχευση που έκανε το 2007 ο 45χρονος Αμερικανός Τίμοθι Ρέι Μπράουν από συμβατό δότη ο οποίος είχε ανοσία στον HIV Ο Τίμοθι Ρέι Μπράουν, γνωστός και ως «Βερολινέζος ασθενής», είναι ο πρώτος άνθρωπος στον κόσμο που νίκησε το AIDS, σύμφωνα με έγκυρα ιατρικά και επιστημονικά περιοδικά. Η επιστημονική κοινότητα κάνει λόγο για ιατρικό θαύμα, αν και διατηρεί επιφυλάξεις για το αν έχει επιτευχθεί πλήρης ίαση καθώς ο ιός μπορεί να «παραμονεύει» στον οργανισμό του 45χρονου Αμερικανού. Ο ίδιος, πάντως, δηλώνει πλέον πλήρως γιατρεμένος από τη μάστιγα του 20ού αιώνα. Ο Τίμοθι διαγνώστηκε με τον ιό HIV το 1995. To καλοκαίρι του 2006 προσβάλλεται από μία δεύτερη ασθένεια, τη λευχαιμία. Αρχισε χημειοθεραπεία αλλά η λευχαιμία επέστρεψε πολύ σύντομα. Ως εκ τούτου, υπήρχε μόνο μία δυνατότητα. Η θεραπεία με βλαστοκύτταρα. Σύμφωνα με τη βρετανική ταμπλόιντ «Ντέιλι Μέιλ», ο Μπράουν το 2007 νοσηλευόταν ως ασθενής από λευχαιμία σε νοσοκομείο του Βερολίνου, όπου ζούσε εκείνη την περίοδο. Τότε υποβλήθηκε σε μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων από ασθενή. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, τα αποτελέσματα των εξετάσεών του παρέχουν ισχυρότατες ενδείξεις ότι η ίαση έχει επιτευχθεί. Σε συνέντευξή του, πάντως, ο Τίμοθι παραδέχεται πως σταμάτησε να παίρνει τα φάρμακα για το AIDS την ημέρα που υποβλήθηκε στη μεταμόσχευση και έκτοτε δεν τα έχει ξαναπάρει. Το μυστικό του ιατρικού αυτού θαύματος, αναφέρει το ιατρικό περιοδικό «Blood», οφείλεται σε μία μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων που έκανε το 2007 από συμβατό δότη ο οποίος είχε ανοσία από τον HIV. Ενας από τους θεράποντες γιατρούς του, ο Γκέρο Χάτερ, ήταν αυτός που έδωσε τη λύση. Κλειδί ήταν η εύρεση δότη με ανοσοποιητικό σύστημα ανθεκτικό στον ιό HIV. Μετά τη μεταμόσχευση με τα βλαστοκύτταρα του δότη, ο Τίμοθι ανάρρωσε, καθώς ο ιός HIV ήταν πλέον «άφαντος». Μόλις λίγες εβδομάδες μετά τη θεραπεία οι γιατροί δεν μπορούσαν πια να βρουν στο αίμα του γονιδίωμα του ιού ΗΙV. Για το μόνο που η επιστημονική κοινότητα εκφράζει τις επιφυλάξεις της είναι σχετικά με το εάν η ίαση έχει οριστικό χαρακτήρα, καθώς φοβούνται ότι ο ιός μπορεί να «παραμονεύει» κάπου στο σώμα του Μπράουν. Η πορεία της υγείας του παρακολουθείται από επιστημονική ομάδα στο Genereal Hospital του Σαν Φρανσίσκο, όπου οι γιατροί θα προχωρήσουν σε περαιτέρω εργαστηριακούς ελέγχους, για να διαπιστώσουν αν το θετικό παράδειγμα του Μπράουν μπορεί να αντιγραφεί. «Η περίπτωση του «ασθενούς του Βερολίνου» είναι πραγματικά συγκλονιστική», υποστηρίζει ο καθηγητής Πολ Βόλμπερντιν, προσθέτει, ωστόσο, ότι δεν μπορεί να γενικευτεί εύκολα. Η ιστορία του Μπράουν, πάντως, είναι ικανή να αποτελέσει το έρεισμα για την αναζήτηση μιας μεγάλης κλίμακας θεραπείας, που θα οδηγήσει ίσως στην ίαση των 33 εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως που έχουν διαγνωστεί με τον ιό του AIDS. Μ.Αγγελίνη, εφημ. «Έθνος», 18-05-2011

324



Να γράψετε την περίληψη του κειμένου με 80-100 λέξεις.

Β.

1. Να γίνει το διάγραμμα του κειμένου.

Μονάδες 25

Μονάδες 10

2. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το κείμενο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 5


4. Να εντοπίσετε το ξένο σχόλιο στο κείμενο και να εξηγήσετε τη λειτουργία του.

Μονάδες 4

Μονάδες 4

5. Το κείμενο ακολουθεί τη μορφή της ανεστραμμένης πυραμίδας; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 4

6. Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων: δότης, έγκυρο, επιφυλάξεις, πλήρης, έρεισμα. Μονάδες 4

7. Να εντοπίσετε τις αναφορικές προτάσεις της 7ης παραγράφου του κειμένου και να τις χαρακτηρίσετε.

Μονάδες 4

Γ.

Συμμετέχοντας στις εργασίες της Βουλής των Εφήβων διαμορφώνετε μια γραπτή εισήγηση για να εκφράσετε τις επιφυλάξεις σας για τις νέες επιστημονικές μεθόδους που εφαρμόζονται στο χώρο της υγείας, αλλά και την αισιοδοξία σας για τη μελλοντική τήρηση των κανόνων δεοντολογίας από τους επιστήμονες. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

325


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στη θεραπεία ασθενούς του aids με τη βοήθεια των βλαστοκυττάρων. Αρχικά ο συγγραφέας μας δίνει κάποιες γενικές πληροφορίες για το ιστορικό του ασθενή και χαρακτηρίζει την ίασή του «ιατρικό θαύμα». Συνεχίζει με λεπτομερή παρουσίαση της ασθένειας, τη διάγνωση το 1995, τη λευχαιμία που ακολούθησε, τη χημειοθεραπεία και τελικά τη μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων. Δίνει κάποιες λεπτομέρειες για τη διαδικασία της μεταμόσχευσης και τις απόψεις των γιατρών, οι οποίοι αισιοδοξούν για την εξέλιξη αλλά διατηρούν τις επιφυλάξεις τους σχετικά με την οριστικότητα της ίασης. Ο συγγραφέας κλείνει το κείμενό του μεταφέροντας την ελπίδα των επιστημόνων για την αντιμετώπιση του ιού. Β1. Τίτλος: Νίκησε το aids με σύμμαχο τα βλαστοκύτταρα

1η παράγρ. Ιατρικό θαύμα

2η παράγρ. Ο πρώτος νικητής του aids

3η παράγρ. Η πορεία της ασθένειας

4η παράγρ. Η επίτευξη της ίασης

5η παράγρ. Το μυστικό η μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων

6η παράγρ. Εξαφάνιση του ιού

7η παράγρ. Οι επιφυλάξεις των γιατρών

8η παράγρ. Ελπίδα για εύρεση της θεραπείας

Β2. Το κείμενο είναι άρθρο. Καταπιάνεται με θέμα της επικαιρότητας και μένει στην επικαιρότητα. Κάνει κυριολεκτική χρήση της γλώσσας κι έχει σκοπό την ενημέρωση. Β3. Ο τίτλος είναι ελλιπής καθώς του λείπει το υποκείμενο. Κάνει μεταφορική χρήση της γλώσσας(σύμμαχο), δεν περιέχει σχόλιο και είναι κατατοπιστικός για το θέμα αν και δεν είναι πρωτότυπος. Το ύφος του είναι σοβαρό. Β4. Το ξένο σχόλιο είναι: Η επιστημονική κοινότητα κάνει λόγο για ιατρικό θαύμα, αν και διατηρεί επιφυλάξεις, «Η περίπτωση του ‘’ασθενούς του Βερολίνου’’ είναι πραγματικά συγκλονιστική», υποστηρίζει ο καθηγητής Πολ Βόλμπερντιν, προσθέτει, ωστόσο, ότι δεν μπορεί να γενικευτεί εύκολα.

Η παρεμβολή ξένου σχολίου γίνεται για να φωτιστεί καλύτερα το γεγονός. Ο συντάκτης αφήνει τον αναγνώστη να κρίνει μόνος του.

Β5. Υπάρχει ο τίτλος: Νίκησε το AIDS με σύμμαχο τα βλαστοκύτταρα

Ακολουθούν δύο παράγραφοι με τη δημοσιογραφική περίληψη του γεγονότος: Το μυστικό… αιώνα

Ακολουθεί το υπόλοιπο κείμενο με την λεπτομερή περιγραφή της είδησης

Β6. λήπτης, άκυρο, βεβαιότητα, ελλιπής, εμπόδιο.

326

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Β7. Που… επιφυλάξεις της: δευτερεύουσα ονοματική αναφορική προσδιοριστική πρόταση

Όπου οι γιατροί… ελέγχους: δευτερεύουσα επιρρηματική αναφορική προσδιοριστική πρόταση

Γ. Προσφώνηση

Πρόλογος: Αναφορά πρόσφατων επιτευγμάτων


Α. Επιφυλάξεις • Η ζωή αντιμετωπίζεται ως ένα παρασκεύασμα • Μακροπρόθεσμα ίσως φανούν βλαπτικά για την υγεία • Γεννιούνται ηθικά προβλήματα • Κατάρρευση παλαιών ηθικών αξιών • Κερδοσκοπία κι εκμετάλλευση

Β. Αισιοδοξία • Αναζήτηση της αλήθειας • Συνέπεια στην επιστημονική κατάρτιση • Ήθος και ανωτερότητα • Ευσυνειδησία • Πίστη στα ανώτερα ιδανικά • Αφιλοχρηματία

Επίλογος: Θετικά αποτελέσματα

327


31. Οικογένεια

67ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η αξία της οικογένειας Οικογένεια: θεσμός που κουβαλάει φορτίο ανθρωπολογικό, πολιτισμικό και κοινωνικό, θεσμός που η αξία του παραμένει ισχυρή ανεξάρτητα από τους ποικίλους μετασχηματισμούς του στην πορεία της ιστορίας, εστία καλλιέργειας σχεδόν για κάθε νεαρό ανθρώπινο βλαστό, τόπος ανακούφισης των πολλαπλών εντάσεων της ζωής και δημιουργίας σχεδιασμών και ονείρων για τη ζωή, τη δική μας και των «δικών μας». Μέσα στην οικογένεια το παιδί θα νιώσει τα πρώτα σκιρτήματα της αγάπης (μητρικής, πατρικής, αδελφικής), της αγάπης εκείνης που θα του προσδίδει την ακτινοβολία της χωρίς όρια και περιορισμούς έγνοιας και φροντίδας, της αγάπης που θα παίρνει και την όψη της θυσίας. Εδώ θα αγγίξει τις πρώτες όψεις του Κόσμου, εδώ θα βυζάξει το λόγο και θα κατακτήσει τη γλώσσα και θα νιώσει τον εξανθρωπισμό του ως μια πορεία προς την ελευθερία, εδώ θα πρωτοβαδίσει στα δύσκολα μονοπάτια της κοινωνικοποίησής του, εδώ θα είναι η εστία της μόνιμης καταφυγής του για να απαλύνει την τραχύτητα του έξω Κόσμου, εδώ θα επιστρέφει διαρκώς η σκέψη του για να κατακτά σε κάθε στιγμή της ζωής του όλο και μια διαφορετική αλλά και πάντα ίδια Ιθάκη. Το σημαντικότερο έλλειμμα στη λειτουργία της σημερινής οικογένειας είναι η ελλιπής ή και μη ορθολογική διαπαιδαγώγηση των παιδιών της. Η οικογένεια έχει ουσιαστικά ηττηθεί από την υποκουλτούρα της τηλεόρασης και εν μέρει έχει παραιτηθεί από αρκετές βασικές όψεις της αποστολής της. Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι που συνέτειναν σε τούτο. Πρώτον, η σταδιακή αλλά και βαθιά μετασχηματιστική εξέλιξη της υπέρβασης της παραδοσιακής οικογένειας που είχε τις απαρχές της από την αγροτική ακόμα εποχή. Η πυρηνική οικογένεια μετασχηματίζεται υπό την πίεση των έντονων πολιτιστικών, κοινωνικών και οικονομικών μεταβολών της μεταμοντέρνας εποχής αλλά και υπό το βάρος της νεοφιλελεύθερης εκδοχής του τέλους των μεγάλων αφηγήσεων και της ισχύος των θεωριών αποδόμησης. Δεύτερον, οι γονείς δεν έχουν μάθει για την άσκηση του ρόλου τους σε μια κοινωνία με έντονες ανακατατάξεις. Στην πυρηνική οικογένεια και σε εποχές όπου οι ορίζουσές τους ήταν σχετικά απλές υπήρχαν και ο παππούς και η γιαγιά που ασκούσαν θεσμικό παιδαγωγικό ρόλο στη συνολική ανατροφή των παιδιών. Οι γονείς δεν συμβουλεύουν και συχνά δεν μπορούν να το κάνουν σε ένα σκηνικό αρκετά πολυσύνθετο και διαρκώς ευμετάβλητο. Αναπτύσσονται μονογονεϊκές οικογένειες ή οικογένειες ελεύθερης συμβίωσης χωρίς τα τυπικά γνωστά χαρακτηριστικά που μέχρι τώρα ξέραμε. Σε πολλά σχολεία του Λονδίνου και στις μεγαλουπόλεις της Ευρώπης το ποσοστό των παιδιών από μη παραδοσιακές οικογένειες έχει αγγίξει το 30% του συνόλου τν παιδιών και διαρκώς αυξάνει. Αρκετά παιδιά μπορεί

328


να μην γνωρίζουν καν και τους δύο γονείς τους, στοιχείο του οποίου την εμφάνιση έχουν επιταχύνει οι δυνατότητες των τραπεζών σπέρματος, με εντελώς άγνωστο το αυριανό τοπίο. Στη χώρα μας σαφώς και υπερισχύει η παραδοσιακή εικόνα της οικογένειας. Είναι δε το κύριο και μπορεί και το μοναδικό αποκούμπι στις πολλαπλές επιπτώσεις της σημερινής κρίσης για πολλούς νέους που αδυνατούν να βρουν ριζώματα επαγγελματικής εξέλιξης αλλά και να ξεκινήσουν τη δική τους αυτόνομη οικογενειακή ζωή. Αν και η ελληνική οικογένεια είχε αναπτύξει έναν ιδιαίτερα χρωματισμένο υπερπροστατευτισμό για τα παιδιά της ακόμα και σε μεγάλη ηλικία, κάτι που ήταν λανθασμένη αντίληψη, τώρα είναι αυτός ο προστατευτισμός που θα βοηθήσει σημαντικά και στον οικονομικό αλλά και στον ψυχολογικό τομέα. Ν.Τσούλιας, 14/05/02012, anthologio.wordpress.com

329




Μονάδες 25

Β.

1. «Αν και η ελληνική οικογένεια είχε αναπτύξει έναν ιδιαίτερα χρωματισμένο υπερπροστατευτισμό για τα παιδιά της ακόμα και σε μεγάλη ηλικία, κάτι που ήταν λανθασμένη αντίληψη, τώρα είναι αυτός ο προστατευτισμός που θα βοηθήσει σημαντικά και στον οικονομικό αλλά και στον ψυχολογικό τομέα.»: Γιατί ο υπερπροστατευτισμός της ελληνικής οικογένειας θα βοηθήσει τους νέους στην εποχή αυτή της κρίσης; Να αναπτύξετε την άποψή σας σε μια παράγραφο. (80-100 λέξεις) Μονάδες 12

2. Ποιες είναι οι εκφράσεις του μεταφορικού λόγου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στη 2η παράγραφο του κειμένου και ποια συναισθήματα προκαλούν στον αναγνώστη;

Μονάδες 6

3. Να γράψετε τους πλαγιότιτλους του κειμένου.

4. Τι προσδίδει στο λόγο η χρήση του ασύνδετου σχήματος στην 1η παράγραφο του κειμένου;

Μονάδες 6

Μονάδες 5

5. Οικογένεια, καλλιέργειας, ακτινοβολία: να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη και από το β’ συνθετικό της κάθε λέξης να σχηματίσετε μια δική σας (απλή ή σύνθετη).

Μονάδες 6

Γ.

Ο αρχισυντάκτης της σχολικής εφημερίδας σας ζητά να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στο επόμενο φύλλο της και στο οποία θα αναφέρεστε στην αξία της οικογένειας σε περιόδους οικονομικής και κοινωνικής κρίσης καθώς και στα προβλήματα που αντιμετωπίζει στη σύγχρονη εποχή. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

330


Α παντήσεις Α. Το κείμενο πραγματεύεται την αξία της οικογένειας. Αρχικά ο συγγραφέας δίνει τον ορισμό του θεσμού της οικογένειας και περιγράφει τα πρώτα οφέλη που παρέχει στο παιδί, όπως είναι η αγάπη χωρίς όρια, η έγνοια, η φροντίδα, η κατάκτηση της γλώσσας, η κοινωνικοποίηση και τελικά το καταφύγιό του. Στη συνέχεια αναλύει τα μειονεκτήματα της σημερινής λειτουργίας της οικογένειας λόγω των ΜΜΕ και των πολιτικών και κοινωνικοοικονομικών πιέσεων και αλλαγών. Έπειτα, αφού προβάλλει κάποιους σύγχρονους τύπους οικογενειών καταλήγει στον παραδοσιακό τύπο που επικρατεί ακόμη στην Ελλάδα, ο οποίος με την έντονη φροντίδα που παρέχει στα παιδιά θα τα βοηθήσει στη κρίσιμη αυτή εποχή της κρίσης. Β1. Η παραδοσιακή ελληνική οικογένεια χαρακτηρίζεται από τον έντονο προστατευτισμό των γονιών προς τα παιδιά. Στις δυτικές κυρίως κοινωνίες η τάση αυτή φαντάζει υπερβολική και ανούσια, ωστόσο σήμερα που η χώρα διανύει μια δύσκολη εποχή κοινωνικοοικονομικών πιέσεων και μεταβολών, ο προστατευτισμός αυτός αποδεικνύεται ωφέλιμος και θα έλεγε κανείς και απαραίτητος. Ο νέος άνθρωπος που μαστίζεται από ανεργία και ανασφάλεια βρίσκει το καταφύγιό του στην εστία της οικογένειάς του. Απολαμβάνει έτσι όχι μόνο οικονομικούς πόρους απαραίτητους για να ζήσει, αλλά και ζεστασιά, αγάπη και τόνωση της αυτοεκτίμησής του που τόσο έχει ανάγκη. Β2. πρώτα σκιρτήματα της αγάπης, της αγάπης εκείνης που θα του προσδίδει την ακτινοβολία, που θα παίρνει και την όψη της θυσίας, θα αγγίξει τις πρώτες όψεις του Κόσμου, θα βυζάξει το λόγο, θα κατακτήσει τη γλώσσα, στα δύσκολα μονοπάτια της κοινωνικοποίησής, για να απαλύνει την τραχύτητα του έξω Κόσμου, εδώ θα επιστρέφει διαρκώς η σκέψη του. Συγκίνηση και θαυμασμό. Β3. ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ • Ορισμός της οικογένειας • Τα πρώτα «δώρα » της οικογένειας • Το μειονέκτημα της σημερινής οικογένειας • Σύγχρονοι τύποι οικογενειών • Η παραδοσιακή ελληνική οικογένεια Β4. Έμφαση, υπογραμμίζει την αξία της οικογένειας. Β5. οίκος+ γενώ : αναγέννηση

Κάλλος+ έργω: Ανεργία

Ακτίνα+ βάλλω: επιβολή

Γ. ΑΞΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ • Οικονομικοί πόροι

331

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης • Τόνωση της αυτοπεποίθησης • Ασφάλεια • Συμπαράσταση • Καταπολέμηση μοναξιάς • Αγάπη • Έγνοια • Ψυχολογική υποστήριξη

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ • Κρίση αξιών • Έλλειψη εσωτερικής επικοινωνίας των μελών • Τεχνολογική πρόοδος • Αστυφιλία • Μοντερνισμός • Υλικός ευδαιμονισμός • Ανεργία • Οικονομική στενότητα

332


68ο Κριτήριο Αξιολόγησης Σχέσεις ψυχής Τον καιρό των παππούδων μας δεν υπήρχε το δίλημμα: εργασία ή οικογένεια. Τα δυο αυτά ήταν αλληλένδετα, αφού ο χώρος της δουλειάς συνήθως δεν βρισκόταν μακριά από το χώρο όπου αναπτυσσόταν η οικογένεια κι ο χρόνος που αφιερωνόταν στην πρώτη άφηνε σημαντικά περιθώρια για τη δεύτερη. Ακόμη κι όταν η δουλειά σήμαινε απομάκρυνση από το σπίτι, και μάλιστα για μακρά χρονικά διαστήματα, όπως στους ναυτικούς ή τους μετανάστες, η μητέρα παρέμενε πάντα κοντά στα παιδιά της, προσφέροντάς τους όλη τη φροντίδα που χρειάζονταν, αναπληρώνοντας σε πολλά τον ελλειπόντα πατέρα. (…) Σήμερα, ιδιαίτερα στις πόλεις, τα πράγματα έχουν αλλάξει σε μεγάλο βαθμό. Η δουλειά απορροφά πολλές φορές όχι μόνο χρόνο περισσότερο από παλιότερα, καθώς χρειάζεται και χρόνο πρόσθετο για τη μετάβαση του εργαζόμενου στο χώρο εργασίας και το γυρισμό του στο σπίτι, συχνά απασχολεί τη σκέψη και δραστηριότητά του ακόμη κι όταν βρίσκεται έξω απ’ αυτήν. Αλλά το σπουδαιότερο είναι ότι τώρα, συνήθως, εργάζεται κι η γυναίκα, έτσι ώστε το ανδρόγυνο να βρίσκεται χωρισμένο και έξω από το σπίτι στο μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας. Η διπλή εργασιακή απασχόληση είναι φυσικό να δημιουργεί προβλήματα στο θέμα των παιδιών. Τα νέα ζευγάρια αναβάλλουν διαρκώς την τεκνοποίηση περιμένοντας ευνοϊκότερες συνθήκες, κι όταν το αποφασίζουν περιορίζονται συχνά στο ένα παιδί ή το πολύ στα δύο. Αυτό δεν έχει ως συνέπεια μόνο την πληθυσμιακή γήρανση της χώρας (και της Ευρώπης γενικότερα), έχει και ψυχολογικό αντίκτυπο τόσο στη ζωή των άτεκνων, για πολύ χρονικό διάστημα ή και για πάντα, παντρεμένων, όσο και στη ζωή των παιδιών που οι γονείς τους έχουν, όχι σπάνια, την ηλικία των άλλοτε παππούδων. Επιπλέον τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα στα κλουβιά των πολυκατοικιών, στερούμενα τη συμβίωση και τα παιχνίδια με συνομηλίκους τους, παραδομένα συνήθως στη φροντίδα ξένων, μισθωτών γυναικών. Κι όταν οι γονείς γυρίζουν στο σπίτι, κουρασμένοι, τα παιδιά αντιμετωπίζουν την τυραννική «αγάπη» τους και τον υπερπροστατευτισμό τους. (…) Έτσι, οι δυο εξίσου αναγκαίες και αλληλοϋποστηριζόμενες άλλοτε δραστηριότητες του ανθρώπου έχουν φτάσει, σήμερα, σ’ ένα σημείο αντίθεσης που δυσκολεύει, ακόμη και υποσκάπτει, τη συνύπαρξή τους. Τι θα μπορούσε να γίνει για να αμβλυνθεί (θα ’τανε χιμαιρικό να πούμε να εκλείψει) τούτη η αντίθεση; Το κράτος θα ήταν δυνατόν να κάμει περισσότερα απ’ όσα κάνει προς αυτή την κατεύθυνση; Ενίσχυση της αμοιβής των εργαζομένων συζύγων, ώστε να μην αναγκάζονται να δουλεύουν υπερωριακά ή ν’ αναζητούν συμπληρωματικές εργασίες, χορήγηση αδειών στους γονείς, ιδιαίτερα όπου υπάρχουν μικρά παιδιά, δημιουργία χώρου απασχόλησης και παιχνιδιού των παιδιών. Το μεγαλύτερο βάρος όμως θα πρέπει να το σηκώσουν οι ίδιοι οι γονείς. Να σταματήσει να δουλεύει η παντρεμένη γυναίκα είναι κάτι ανέφικτο. Και γιατί η οικογένεια δεν μπορεί να συντηρηθεί από το εισόδημα μόνο του πατέρα και γιατί η γυναίκα θεωρεί πια την εργασία της ως μια κατάκτηση του φύλου της κι ως ένα αναφαίρετο δικαίωμά της. Εκείνο όμως που θα μπορούσε να γίνει θα ήταν μια αλλαγή της

333


νοοτροπίας του χωρίς όρια καταναλωτισμού, που οδηγεί στην υπεραπασχόληση. Να τεθεί ως σκοπός της εργασίας και για τους δυο συζύγους η ικανοποίηση των απαραίτητων αναγκών, τόσο των προσωπικών τους όσο και των οικογενειακών. (…) Να συνειδητοποιήσουν ότι τα παιδιά τους έχουν ανάγκη περισσότερο την παρουσία και την αγάπη τους από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τα πολύπλοκα μηχανήματα. Και πάνω απ’ όλα ν’ αναθερμάνουν τις ανθρώπινες σχέσεις μέσα στην οικογένειά τους, αξιοποιώντας το χρόνο που τους αφήνει η εργασία τους, να δημιουργήσουν σχέσεις ψυχής μεταξύ τους και προς τα παιδιά τους. (…) Να νιώσουν πως οι φιλοδοξίες επαγγελματικής ανόδου είναι, βέβαια, θεμιτές, εφόσον όμως δεν τους αποξενώνουν από την οικογένειά τους. Ν’ αγωνιστούν, μέσα στα θεμιτά όρια, για την καταξίωσή τους στο χώρο της εργασίας τους, ν’ αγωνιστούν όμως ακόμη περισσότερο για τη δημιουργία μιας οικογένειας αλληλοσεβασμού, αλληλοκατανόησης, συμπαράστασης και αγάπης. Γ. Μανουσάκης, περ. «Ευθύνη», τ. 340

334



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. «…έχει και ψυχολογικό αντίκτυπο τόσο στη ζωή των άτεκνων, για πολύ χρονικό διάστημα ή και για πάντα, παντρεμένων, όσο και στη ζωή των παιδιών που οι γονείς τους έχουν, όχι σπάνια, την ηλικία των άλλοτε παππούδων»: Ποιο πιστεύετε ότι είναι το «ψυχολογικό αντίκτυπο» που έχει η αναβολή της τεκνοποίησης στη ζωή των παιδιών και των άτεκνων ζευγαριών; Να αναπτύξετε την άποψη σας σε μια παράγραφο. (80-100 λέξεις) Μονάδες 12


3. Ποιες είναι οι εκφράσεις του μεταφορικού λόγου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στη 2η παράγραφο του κειμένου και ποια συναισθήματα προκαλούν στον αναγνώστη;

Μονάδες 5

4. Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική – επαγωγική) ακολουθείται στην τελευταία παράγραφο; Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας. Μονάδες 6

5. οικογένεια, νοοτροπία, πολύπλοκα: Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους και από το β’ συνθετικό της κάθε λέξης να σχηματίσετε μια δική σας (απλή ή σύνθετη) λέξη. Μονάδες 6

Γ.

Το Λύκειο διοργανώνει μια εκδήλωση με αφορμή τη γιορτή της Μητέρας και σας ανατίθεται να εκφωνήσετε έναν λόγο. Να διαμορφώσετε μια εισήγηση στην οποία θα διατυπώσετε την άποψή σας για την κρίση που λέγεται ότι περνάει ο θεσμός της οικογένειας στη σύγχρονη εποχή και θα επισημάνετε τη σημασία της οικογένειας για τη σωστή ανατροφή των παιδιών. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

335


Α παντήσεις Α. Στο κείμενο αναζητούνται οι λόγοι για τους οποίους περνάει σήμερα κρίση ο θεσμός της οικογένειας, και προτείνονται κάποιες λύσεις, για να ξεπεραστεί το συγκεκριμένο πρόβλημα. Αρχικά, αναφέρεται ότι οι συνθήκες εργασίας έχουν πλέον αλλάξει, γεγονός που έχει αντίκτυπο στην οικογένεια: δουλεύουν και οι δύο γονείς, και μάλιστα, ιδίως στις μεγάλες πόλεις, μακριά από το σπίτι, με αποτέλεσμα να μην έχουν να αφιερώσουν πολύ χρόνο στα παιδιά τους• έτσι, αυτά μεγαλώνουν υπό τη μέριμνα ξένων. Αυτό που πρέπει να γίνει, όπως προτείνεται στη συνέχεια, είναι η αύξηση, από την πλευρά του κράτους, των μισθών και των αδειών των εργαζόμενων γονέων, αλλά και ο περιορισμός, από την πλευρά των γονέων, των καταναλωτικών τάσεων, γιατί αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η ύπαρξη ενός υγιούς οικογενειακού περιβάλλοντος. Β1. Τα τελευταία χρόνια έχουν μεταβληθεί κάποια χαρακτηριστικά της οικογένειας. Παντρεμένα ζευγάρια που επιθυμούν την επαγγελματική τους ανέλιξη καθυστερούν την τεκνοποίηση, γιατί αισθάνονται τα παιδιά ως εμπόδιο στην επαγγελματική τους καριέρα. Έτσι, αποκτούν παιδιά όντας οι ίδιοι σε μεγάλη ηλικία, γεγονός που έχει αντίκτυπο και σε αυτούς αλλά και στα παιδιά τους. Οι ίδιοι έχουν συνηθίσει να ζουν χωρίς παιδιά, οπότε μετά την απόκτησή τους αισθάνονται άβολα, γιατί αναγκάζονται να αλλάξουν συνήθειες και να κάνουν κάποιες θυσίες που ίσως δεν θέλουν. Ψυχολογικά προβλήματα, όμως, δημιουργούνται και στα παιδιά, αφού μεγαλώνουν με γονείς που σε άλλες εποχές θα ήταν παππούδες τους, με αποτέλεσμα να νιώθουν άσχημα και να έχουν διάσταση απόψεων λόγω του μεγάλου ηλικιακού χάσματος. Β2. Αναπτύσσεται α) με σύγκριση και αντίθεση, γιατί συγκρίνει την οικογένεια του παρελθόντος με την οικογένεια του παρόντος, β) με παραδείγματα, όπως φαίνεται από τη φράση: «όπως στους ναυτικούς ή τους μετανάστες» και γ) με αίτια και αποτελέσματα, παραθέτει το αίτιο: σήμερα εργάζεται η γυναίκα, και το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης: το ανδρόγυνο είναι χωρισμένο, γιατί βρίσκεται πολλές ώρες έξω από το σπίτι. Β3. Οι φράσεις είναι: «κλουβιά των πολυκατοικιών», «αντιμετωπίζουν την «τυραννική» αγάπη τους» και δημιουργούν αισθήματα θλίψης, αγανάκτησης, απογοήτευσης αλλά και προβληματισμό. Β4. Ακολουθείται η παραγωγική συλλογιστική πορεία, γιατί ξεκινάει από το γενικό, που είναι να αναθερμανθούν οι ανθρώπινες σχέσεις μέσα στην οικογένεια, και καταλήγει στο ειδικό, όπου περιγράφει ειδικότερα το κλίμα που θα δημιουργηθεί μέσα στην οικογένεια. Β5. οικογένεια < οίκος + γένος ➻ ομογένεια

336

νοοτροπία < νους + τρόπος ➻ τεχνοτροπία

πολύπλοκα < πολύς + πλέκω ➻ δολοπλόκος


Όπως όλοι οι κοινωνικοί θεσμοί, έτσι και η οικογένεια δεν αποτελεί ένα στατικό και αμετάβλητο μόρφωμα, αλλά εξαρτημένη μεταβλητή της κοινωνίας και, επομένως, κάθε σοβαρή κοινωνική μεταβολή προκαλεί αλλαγή στη δομή και λειτουργία της. Η σύγχρονη οικογένεια είναι πιο εύθραυστη και πιο ευάλωτη, αλλά και πιο σημαντική για τα άτομαμέλη της. Το μέλλον της στον 21ο αιώνα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ανάπτυξη και την ενίσχυση της ικανότητας των μελών της να οικοδομούν την οικογενειακή συνοχή και να τη διασφαλίζουν.


Ερώτημα α’: κρίση του θεσμού της οικογένειας 1. Οι σύγχρονοι ρυθμοί της ζωής, το άγχος, οι εντάσεις στην εργασία, η αγωνία για την επιβίωση στερούν το χρόνο από τους ανθρώπους, καταργούν τη γαλήνη και την τρυφερότητα. 2. Οι φιλοδοξίες ανδρών και γυναικών κλονίζονται μια και αφοσιώνονται στη σταδιοδρομία τους, αμελούν τη φροντίδα του συντρόφου και των παιδιών τους ή δεν κάνουν καν οικογένεια. 3. Τα οικονομικά προβλήματα σε συνδυασμό με τα καταναλωτικά πρότυπα περιορίζουν τις οικογενειακές επιλογές ή ευνοούν την οργή, την επιθετικότητα. 4. Οι σχέσεις ιδιοκτησίας, οι εξουσιαστικές τάσεις πνίγουν τα πιο αδύναμα μέλη της οικογένειας, γίνονται όλο και πιο δύσκολα ανεκτές. Συχνά μέσα στην οικογένεια απειλείται η ελευθερία και η αξιοπρέπεια των ανθρώπων που την αποτελούν, κυριαρχεί η καταπίεση και ο εξευτελισμός. Τέτοιες νοσηρές καταστάσεις προκαλούν τη συνειδητή ή υποσυνείδητη άρνηση και ευνοούν τη διάλυση.

Ερώτημα β’: Η σημασία της οικογένειας στην ανατροφή των παιδιών 1. Η οικογένεια είναι το πρώτο περιβάλλον στο οποίο εντάσσεται ο άνθρωπος από τη στιγμή της γέννησής του, ικανοποιώντας τις βασικές βιολογικές και ψυχοπνευματικές ανάγκες του και αφυπνίζοντάς τον κοινωνικά. 2. Η συμπεριφορά της οικογένειας ασκεί ρυθμιστικό ρόλο στη συμπεριφορά των παιδιών που διαμορφώνουν, αρχικά, τη δική τους ηθική σε αντιστοιχία με την ηθική της οικογένειας. Τα παιδιά παίρνουν από την οικογένεια ένα βασικό προσανατολισμό σχετικά με το καλό και το κακό, το επιτρεπτό και το απαγορευμένο, την αξία και την απαξία. 3. Η ψυχοκοινωνική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά είναι αποφασιστικής σημασίας για τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους. Οι γονείς μεταβιβάζουν στα παιδιά τις αξίες, τις στάσεις, τις συνήθειές τους και τα βοηθούν να αναπτύξουν τους μηχανισμούς σκέψης και δράσης. 4. Ο καθοριστικά ευεργετικός ρόλος που παίζει η αρμονία ανάμεσα στους γονείς αποδεικνύεται και από τη σχέση ανάμεσα στην εγκληματικότητα και στις ψυχικές διαταραχές των παιδιών, τα οποία προέρχονται από στερητικά ή απορριπτικά οικογενειακά

337

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης περιβάλλοντα, από προβληματικές ή αποδιοργανωμένες οικογένειες έχοντας υποστεί συχνά τα ίδια ψυχολογική ή σωματική βία. 5. Παιδιά που ανατρέφονται σε εξειδικευμένα παιδοκομία, σύμφωνα με ορθολογικούς κανονισμούς, χωρίς όμως τη θαλπωρή της οικογένειας, παρουσιάζουν στατιστικά υψηλότερους δείκτες νοσηρότητας και θνησιμότητας.

338

Επίλογος

Παρά το γεγονός, λοιπόν ότι στις σύγχρονες σύνθετες κοινωνίες το κράτος πρόνοιας αναλαμβάνει πολλές από τις λειτουργίες που επιτελούσε η παραδοσιακή οικογένεια, αυτή παραμένει ένα αναντικατάστατο περιβάλλον για τη συναισθηματική ισορροπία, την πραγματική αγωγή, την προσαρμογή στην κοινωνική ζωή και την ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών.



32. Ισότητα δύο φύλων

69ο Κριτήριο Αξιολόγησης Αν κυβερνούσαν τον κόσμο οι γυναίκες Διαβάζοντας κανείς τον τίτλο «Αν κυβερνούσαν τον κόσμο οι γυναίκες...» δεν έχει καμιά αμφιβολία ότι ο φεμινισμός ξαναχτύπησε. Κι όμως, αυτός ήταν ο τίτλος άρθρου που έγραψε ένας σπουδαίος άνδρας, στοχαστής της εποχής μας, ο καθηγητής Φράνσις Φουκουγιάμα, και τον επαναφέρουμε, μιας και δεν γνωρίζουμε πολλούς σύγχρονους διανοητές ή πολιτικούς αναλυτές που να τους απασχολεί το θέμα. Μας αρέσει πολύ ο Φουκουγιάμα που γράφει: «Θα μπορούσε σίγουρα να προβλεφθεί, ότι η μεγαλύτερη συμμετοχή γυναικών στην πολιτική ζωή θα οδηγούσε σε ένα λιγότερο βίαιο κόσμο. Μπορεί η Αθηνά, η Ελληνίδα θεά της σοφίας και του πολέμου, να υπήρξε το γυναικείο πρότυπο κατά την αρχαιότητα, αλλά στον σημερινό κόσμο οι γυναίκες μπορούν να διαδραματίσουν έναν καταλυτικό ρόλο κατά του μιλιταρισμού και υπέρ της ειρήνης». Χαράς ευαγγέλια που οι απόψεις αυτές κερδίζουν έδαφος και μεταξύ των ανδρών - επιτέλους! Το σημαντικότερο όμως είναι πως άρχισαν να συμπεριλαμβάνονται και στις αποφάσεις συνόδων κορυφής. Στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Θεσσαλονίκης, με πρωτοβουλία της Ελληνικής Προεδρίας, για πρώτη φορά γίνεται αναφορά στον ρόλο των γυναικών και στη σημαντική συμβολή τους στην οικοδόμηση της ειρήνης, την προώθηση των δημοκρατικών αξιών, της κοινωνικής συνειδητοποίησης, της παιδείας και της ανάπτυξης. Είχαν προηγηθεί, βεβαίως, συγκεκριμένες πρωτοβουλίες του υπουργού Εξωτερικών για την ανάδειξη και την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στην εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας, στις συνεδριάσεις του Συμβουλίου, στην Ευρωμεσογειακή και στη Βαλκανική Σύνοδο Κορυφής. Μεγάλη επιτυχία είχε επίσης το Φόρουμ της Αθήνας, με θέμα «Φύλο, Ειρήνη και Εξωτερική Πολιτική». Είναι γεγονός ότι το φύλο συνιστά μια σημαντική μεταβλητή, η οποία δυστυχώς παραβλέπεται στην άσκηση πολιτικής. Ο αποκλεισμός των γυναικών από την εξωτερική πολιτική ακολουθεί τις γενικότερες τάσεις αποκλεισμού. H παραδοσιακή ανδροκρατία αντιστέκεται σθεναρά, παρά τη ρητορική περί δικαιωμάτων των γυναικών και ισότητας των φύλων. Ο αποκλεισμός όμως αυτός δεν είναι χωρίς συνέπειες. H μη εκπροσώπηση των εμπειριών, της οπτικής, των προτεραιοτήτων και των αναγκών του μισού πληθυσμού της γης επιδρά αρνητικά στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των αποφάσεων. Το χειρότερο όμως όλων είναι ότι στις αποφάσεις υπερεκπροσωπείται η ανδρική επιθετικότητα, με αποτέλεσμα τη διαιώνιση της κουλτούρας της βίας και την αδυναμία εξεύρεσης λύσεων μέσα από διάλογο και διαπραγματεύσεις. (…) Οι γυναίκες ως σύνολο, ιστορικά, δεν συνδέονται με πράξεις βίας. Έχοντας ζήσει επί αιώνες στην ιδιωτική σφαίρα έχουν αναπτύξει φιλειρηνικές ιδιότητες, των οποίων η με-

339


ταφορά στη δημόσια ζωή θα μπορούσε να αλλάξει άρδην την κουλτούρα της βίας και της αντιπαράθεσης σε κουλτούρα ειρήνης και συνεργασίας. H μεγάλη διαφορά θα φανεί, όταν η ισορροπία των φύλων που υπάρχει στη φύση μεταφερθεί και στα κέντρα αποφάσεων. Όταν οι φιλειρηνικές και αλτρουιστικές ιδιότητες των γυναικών βρουν έκφραση στην πολιτική και στον σχεδιασμό του μέλλοντος. Όταν οι κατέχοντες την εξουσία άνδρες αποφασίσουν να τη μοιρασθούν με τις γυναίκες. Όταν δηλαδή το μισό γίνει ολόκληρο. Είναι ακριβώς αυτή η προοπτική που εμπνέει και συνεγείρει το σύγχρονο κίνημα των γυναικών, όπως εκφράζεται και μέσα από την Επιτροπή Γυναικών του Ευρωκοινοβουλίου. Το όραμα ενός ισορροπημένου, ασφαλούς και αποστρατικοποιημένου κόσμου που θα συμβιώνει ειρηνικά και θα λύνει τις όποιες διαφορές του μέσα από διάλογο. Το όραμα μιας παγκόσμιας δημοκρατικής διακυβέρνησης, που θα απορρίπτει και θα αποκλείει τη βία και τον πόλεμο ως μέσα διευθέτησης κρίσεων, που θα κατανέμει δίκαια τους πόρους του πλανήτη και τα αγαθά της επιστήμης και της τεχνολογίας, που θα δίνει προτεραιότητα στην ποιότητα ζωής, στην κοινωνική αλληλεγγύη, στη συνεργασία, στην προστασία του περιβάλλοντος, στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το όραμα ενός κόσμου που ξαναβρίσκει την ενότητα και την ισορροπία του μέσα από τη σύζευξη των αξιών, των ιδεών, των ικανοτήτων και των οραμάτων και των δύο φύλων του γένους των ανθρώπων. Δεν θα δίνατε την ψήφο σας για έναν τέτοιο κόσμο; Άννα Καραμάνου, εφημ. «Τα Νέα», 12-08-2003

340



Να γίνει η πύκνωση του κειμένου (100-120 λέξεις), ώστε να ενημερωθούν οι συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του.

Μονάδες 25

Β.

1. «Θα μπορούσε σίγουρα να προβλεφθεί, ότι η μεγαλύτερη συμμετοχή γυναικών στην πολιτική ζωή θα οδηγούσε σε ένα λιγότερο βίαιο κόσμο». Να αναπτύξετε σε 80-100 λέξεις το νόημα της παραπάνω άποψης με τη μέθοδο αποτελέσματος – αιτίου. Μονάδες 11

2. Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική – επαγωγική) ακολουθείται στην τρίτη παράγραφο του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

Μονάδες 6

3. πρωτοβουλίες: Να αναλύσετε τη λέξη στα συνθετικά της μέρη και να γράψετε τέσσερις ομόρριζες λέξεις (απλές ή σύνθετες) με το β’ συνθετικό.

Μονάδες 5


5. πρότυπο, μιλιταρισμού, αποκλεισμός, αλτρουιστικές: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για την καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 9

Μονάδες 4

Γ.

Συμμετέχοντας σε μια ημερίδα, στην οποία θα συμμετάσχουν όλα τα σχολεία του Νομού σας, με θέμα την ισότητα των δύο φύλλων καλείστε να διαμορφώσετε μια γραπτή εισήγηση, στην οποία θα επισημαίνετε την αναγκαιότητα της συμμετοχής των γυναικών στην πολιτική σκηνή, καθώς και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να επιτευχθεί αυτό. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

341


Α παντήσεις Α. Η συγγραφέας αφορμόμενη από το άρθρο ενός διάσημο φιλοσόφου που συμπεραίνει ότι η καλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική θα οδηγήσει σε ειρηνικότερη διαβίωση, αναλύει τα επιχειρήματα υπέρ της άποψης αυτής. Αναφέρει ότι ήδη σε επίσημες συζητήσεις κύρους τονίστηκε η γυναικεία συμβολή σε θέματα ειρήνης και εξωτερικής πολιτικής, δημοκρατίας, σε κοινωνικά ζητήματα και παιδείας και ανάπτυξης. Παρόλ’ αυτά επισημαίνει ότι ο χειρισμός θεμάτων εξωτερικής πολιτικής παραμένει ανδροκρατούμενος και υπερισχύει η επιθετικότητα. Με ιστορική αναφορά καταλήγει ότι το γυναικείο φύλο δεν έχει συνδεθεί με επιθετικές ενέργειες και ότι η συμμετοχή του στην πολιτική θα προωθήσει το πνεύμα ειρήνης και συνεργασίας, όπως ανάλογοι είναι και οι στόχοι της Επιτροπής Γυναικών του Ευρωκοινοβουλίου που διεκδικούν την πραγματοποίηση των οράματων όλων. Β1. Η γυναικεία συμμετοχή στον πολιτικό βίο κατευθύνει σε ειρηνικότερη επίλυση των προβλημάτων. Αυτό οφείλεται στο ότι οι γυναίκες αναπτύσσουν λιγότερο επιθετικές συμπεριφορές και σπανίως ενεργούν με βιαιότητα, όπως διαπιστώνεται και από ιστορικά παραδείγματα, όπου σπανίζουν τα ξεσπάσματα βίας από γυναίκες. Επιλέγουν ειρηνικές οδούς στα διάφορα ζητήματα που προκύπτουν και προτιμούν το διάλογο, τόσο για θέματα της καθημερινότητας όσο και για σημαντικότερα πολιτικά ζητήματα. Εξάλλου, η έλλειψη σωματικής δύναμης που τις χαρακτηρίζει συγκριτικά με το ανδρικό φύλο τους οδηγεί από μικρή ηλικία στην εξεύρεση λύσεων μέσω της συζήτησης, της συνεργασίας και του δημοκρατικού διαλόγου. Β2. Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραγωγική διαδικασία. Αρχίζει με τη διαπίστωση ότι το γυναικείο φύλο παραμερίζεται στην πολιτική (μείζων προκείμενη) στη συνέχεια περιορίζει το φαινόμενο αυτό στην εξωτερική πολιτική και καταλήγει ειδικότερα ότι η ισχύς της ανδρικής επιθετικότητας στην εξωτερική πολιτική οδηγεί στη βία (συμπέρασμα). Β3. πρωτοβουλίες ➙ πρώτος (α’ συνθ.) + βουλή (β’ συνθ.) κοινοβούλιο, βουλευτής, βουλευτικός, συμβουλή. Β4. Το θέμα του κειμένου είναι η μικρή συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική. Η κατευθυντήρια ιδέα είναι ότι η συμμετοχή του γυναικείου φύλου ιδιαίτερα στην εξωτερική πολιτική θα οδηγήσει στην ειρήνη και την πραγματοποίηση των οραμάτων για έναν καλύτερο κόσμο. Β5. πρότυπο ≠ μίμηση

342

μιλιταρισμού ≠ ειρήνης

αποκλεισμός ≠ συμμετοχή

αλτρουϊστικές ≠ εγωϊστικές



ο χώρος της πολιτικής είναι κατ’ εξοχήν εκείνος που εκδηλώνεται πιο εντυπωσιακά η αντρική διάσταση της κοινωνίας και της εξουσίας. Το γυναικείο φύλο περιορισμένο στην Ιδιωτική ζωή με μόνο αντικείμενο και λόγο ύπαρξης του την αναπαραγωγή, για αιώνες κρατήθηκε συνειδητά έξω από εκεί. Οι άντρες μονοπώλησαν και διαχειρίστηκαν την εξουσία. Αντρικές οι αξίες, οι τρόποι οργάνωσης, οι συμπεριφορές που επιβλήθηκαν και τη χαρακτήρισαν σε όλες τις στιγμές της ιστορίας από τις πιο επαναστατικές και ριζοσπαστικές μέχρι τις πιο σκοταδιστικές. Η πολιτική δε θέλησε και δεν ενέταξε τις γυναίκες υποτιμώντας συνειδητά τη θέση και το ρόλο τους στην κοινωνία. Η άρνηση και η δυσπιστία απέναντι τους εκφράστηκαν σε ένα διπλό επίπεδο: τόσο στη φυσική αδυναμία που τους χρεώθηκε όσο και στη νομική που κατασκευάστηκε σε βάρος τους.


Ερώτημα α’: Η αναγκαιότητα συμμετοχής των γυναικών στην πολιτική 1. Οι γυναικείες εμπειρίες, απόψεις, αξίες, η δική τους συλλογικότητα, τα δικά τους κριτήρια, η διαφορετική αντίληψη για την ισότητα, την ελευθερία, τη δημοκρατία, την αντιπροσώπευση βρίσκονται πλέον μέσα στην πολιτική, άρα και στο Κράτος. 2. Τα γυναικεία θέματα γίνονται και αυτά «Πολιτικά» και συνδέονται με τις ριζικές αλλαγές της κοινωνίας ή οδηγούν σε επανάσταση. 3. Το γυναικείο κίνημα, χώρος επίσης πολιτικός, έδωσε τη δυνατότητα στο γυναικείο φύλο να κατακτήσει ό,τι μέχρι σήμερα του αρνήθηκε η ανδροκρατούμενη κοινωνία στην εργασία, στη μόρφωση. 4. Οι γυναίκες μέσα σε αυτό όχι μόνο συνειδητοποιούν τα προβλήματα τους και την αναγκαιότητα του αγώνα τους, αλλά και αποκτούν την ενιαία της ταυτότητας του εαυτού τους, να είναι και να δρουν ως γυναίκες. 5. Ο φεμινισμός είναι πολιτική και απευθύνεται στην πολιτική σφαίρα για ένα θεμελιακό μετασχηματισμό των ρόλων, των θεσμών, των αξιών και των συμπεριφορών που ισχύουν σήμερα και είναι αποδεκτοί. Εμπλουτίζει και διευρύνει την κλασική έννοια της πολιτικής. Προσθέτει νέες θεματικές, νέους τρόπους οργάνωσης, νέους στόχους, θέτει το θέμα της απελευθέρωσης των γυναικών κατά κύριο λόγο αλλά και της κοινωνίας ολόκληρης σαν φυσική συνέπεια.

Ερώτημα β’: Προϋποθέσεις για την επίτευξη της συμμετοχής 1. Απαιτείται επαναπροσδιορισμός της πολιτικής των ίσων ευκαιριών για τους άνδρες και τις γυναίκες. Η αρχή της ίσης μεταχείρισης των δύο φύλων έχει θεσπιστεί από τη νομοθεσία, όμως οι κοινωνίες οφείλουν να καταβάλουν περαιτέρω ακόμη προσπάθειες για την εφαρμογή της. 2. Οι ίδιες οι γυναίκες οφείλουν να ενημερωθούν για τα δικαιώματά τους όπως αυτά ορίζονται από το σχετικό εθνικό ή οικουμενικό δίκαιο.

343

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης 3. Στα πλαίσια της δημοκρατικής διαπαιδαγώγησης να εξοικειωθούν οι νέοι και οι νέες ότι η συμμετοχή στα κοινά δεν αποτελεί προνόμιο ανδρών ή γυναικών, αλλά αναγκαία αρχή διατήρησης της κοινωνικής αρμονίας και προόδου. 4. Στήριξη από τους πολιτικούς φορείς της κοινωνίας του γυναικείου πολιτικού ρόλου όχι με τη μορφή της επικουρικής συμμετοχής, αλλά της ουσιαστικής παρέμβασης σε πολιτικές διεργασίες.

344

Επίλογος

Μόνο λοιπόν αν γίνει αποδεκτό από την πολιτική ότι οι δύο πιο μεγάλες διακρίσεις της κοινωνικής αδικίας είναι η Τάξη και το Φύλο, θα μπορέσει να ενσωματώσει τη γυναικεία προβληματική και θα αποκτήσει έναν καθολικό χαρακτήρα με θετικά αποτελέσματα.

Σας ευχαριστώ για την υπομονή και την προσοχή σας


70ο Κριτήριο Αξιολόγησης Μεταφεμινιστικές σκέψεις Ο φεμινισμός και η έκρηξή του στη δεκαετία του ’60, μέσα από τη φόρτιση που η ιδεολογία της αντιπαλότητας των δύο φύλων συντηρούσε, είχε καθοριστική συμβολή. Οδήγησε στη δημιουργία μιας μαχητικής και διεκδικητικής γυναικείας συνείδησης που αναζητούσε μια διαφορετική ταυτότητα και διεκδικούσε μια άλλη θέση στη δημόσια αλλά και την ιδιωτική της σφαίρα. Σήμερα, διανύοντας πια την περίοδο του μεταφεμινισμού, και παρά το γεγονός ότι τίποτα δεν είναι όπως παλιά, είναι βέβαιο ότι δεν άλλαξαν όλα ή τουλάχιστον όλα όσα θα έπρεπε. Τα κλασικά στερεότυπα εξακολουθούν να κυριαρχούν και να καθορίζουν το μοντέλο της κοινωνικής μας οργάνωσης, την κατανομή των ανδρικών και γυναικείων ρόλων, τη δημιουργία προνομιακών πεδίων δράσης για τους μεν και τους δε. Το άλλοθι της γυναικείας φύσης εξακολουθεί να είναι επίκαιρο και να επηρεάζει τον προσανατολισμό νέων γυναικών, οι επιλογές των οποίων τόσο όσον αφορά το επάγγελμά τους όσο και την ιδιωτική τους ζωή, υπακούν με έναν τρόπο μοιραίο, και συχνά άβουλο, σε ένα προκαθορισμένο και περιορισμένο πρότυπο. Δεν είναι τυχαίο ότι στην Ελλάδα τα κορίτσια έχουν εξαιρετικές επιδόσεις στο σχολείο, με αποτέλεσμα να εισάγονται και να διακρίνονται στα Πανεπιστήμια, χωρίς ωστόσο η πορεία αυτή να ολοκληρώνεται με μια εξίσου ζωντανή παρουσία στη δημόσια σφαίρα της επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Οι γυναίκες, σε σύγκριση με τους άνδρες, πλήττονται από υψηλή ανεργία, και μάλιστα από υψηλή μακροχρόνια ανεργία, χαμηλές αμοιβές, καταλαμβάνουν γενικά τις χαμηλές ιεραρχικά θέσεις εργασίας και υποεκπροσωπούνται σε αρκετά επαγγέλματα και ειδικότητες που θεωρούνται παραδοσιακά ανδρικές. Τα πράγματα είναι μάλλον χειρότερα σε ό,τι αφορά την παρουσία των γυναικών στο χώρο της πολιτικής. Η χώρα μας είναι η τελευταία χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο επίπεδο της γυναικείας κοινοβουλευτικής παρουσίας, η δε θέση της στην παγκόσμια κατάταξη είναι ακόμη πιο μελαγχολική. Είναι λοιπόν αναγκαίο να παρέμβουμε ουσιαστικά για την ανατροπή αυτών των αποτελεσμάτων, που οφείλονται σε νοοτροπίες βαθιά ριζωμένες στη συλλογική μας συνείδηση. Αυτό επιχειρείται σήμερα στη χώρα μας με συγκεκριμένα προγράμματα και δράσεις στο χώρο της εκπαίδευσης, της κατάρτισης, της απασχόλησης, της επιχειρηματικότητας, που ενσωματώνουν σε κάθε τους ενέργεια πολιτικές για την ισότητα των δύο φύλων και με αυτόν τον τρόπο, αυτά θα οδηγήσουν σε μια κοινωνία απαλλαγμένη από ένα τόσο ξεπερασμένο και διχοτομημένο σύστημα λειτουργίας. Η αποτελεσματικότητα αυτών των πολιτικών θα κριθεί από την τελική δυνατότητά τους να διαλύσουν τους μηχανισμούς που κατασκευάζουν εμπόδια, που συντηρούν στερεότυπα και αναπαράγουν αποκλεισμούς. Θα κριθεί από το πόσο θα καταφέρουν να «κατασκευάσουν»

345


μια άλλη ταυτότητα για το γυναικείο φύλο, πιο σύνθετη, πιο πολυεπίπεδη, πιο συμμετοχική. Όμως πέρα απ’ όλα αυτά, για την κάθε γυναίκα ξεχωριστά εξακολουθεί σήμερα να αποτελεί ζητούμενο η υπέρβαση των αναστολών της μπροστά στο ενδεχόμενο της αδυναμίας της να είναι συνεπής με τους πολλαπλούς της ρόλους. Και είναι κάτι που αξίζει να το τολμήσουμε. Αξίζει να ξεδιπλώσουμε κάθε πτυχή του εαυτού μας, ξεφεύγοντας από το μικρό μας κατοχυρωμένο πεδίο και αναζητώντας αυτά που θέλουμε να κάνουμε και όχι μόνο αυτά που μας έχουν πείσει ότι μπορούμε. Μιλένα Αποστολάκη, εφημ. «Ελευθεροτυπία», 08-03-2002

346



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις).

Μονάδες 25

Β.

1. Να αναπτύξετε με 80-100 λέξεις το νόημα της παρακάτω άποψης: «Το άλλοθι της γυναικείας φύσης εξακολουθεί να είναι επίκαιρο και να επηρεάζει τον προσανατολισμό νέων γυναικών, οι επιλογές των οποίων τόσο όσον αφορά το επάγγελμά τους όσο και την ιδιωτική τους ζωή, υπακούν με έναν τρόπο μοιραίο, και συχνά άβουλο, σε ένα προκαθορισμένο και περιορισμένο πρότυπο». Μονάδες 11

2. Να βρείτε τη δομή της 5ης παραγράφου καθώς και το είδος συλλογισμού που χρησιμοποιείται στη συγκεκριμένη παράγραφο.

Μονάδες 8

3. Ενώ η αρθρογράφος χρησιμοποιεί κυρίως γ’ πρόσωπο, σε κάποια σημεία καταφεύγει στη χρήση α’ ρηματικού προσώπου; Για ποιους λόγους πιστεύετε ότι καταφεύγει στην εναλλαγή αυτή; Μονάδες 6

4. κυριαρχούν, κατανομή, πλήττονται, ανατροπή, υπέρβαση: Να γράψετε από ένα συνώνυμο κι από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 10

Γ.

Με αφορμή τη γιορτή της Γυναίκας, καλείστε να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στο επόμενο φύλλο της σχολικής σας εφημερίδας και στο οποίο θα αναφέρεστε στη συμβολή της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία καθώς και στις προϋποθέσεις που πρέπει να ισχύσουν, ώστε να υπάρχει πραγματική εξίσωση μεταξύ των δύο φύλων. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

347


Α παντήσεις Α. Η σημερινή γυναίκα δεν έχει κατακτήσει στην κοινωνία τη θέση που της αρμόζει. Ενώ το κίνημα του φεμινισμού τη βοήθησε σημαντικά στο να διεκδικήσει τα δικαιώματά της, η κοινωνία συνεχίζει να αναθέτει διαφορετικούς ρόλους στον άνδρα και τη γυναίκα, να θεωρεί τη γυναίκα «ασθενές φύλο», να επηρεάζει τις επιλογές της σε επαγγελματικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Για παράδειγμα, ενώ οι γυναίκες πραγματοποιούν επιτυχώς τις σπουδές τους, στον μεν επαγγελματικό χώρο δε βρίσκουν εργασία που ανταποκρίνεται στο μορφωτικό τους επίπεδο – ή δεν εργάζονται – στον δε πολιτικό είναι ελάχιστες οι Ελληνίδες στο Κοινοβούλιο αναλογικά με τους άνδρες. Λύση στο πρόβλημα αυτό μπορεί να δοθεί μέσω κάποιων προγραμμάτων για την ισότητα των δύο φύλων, που εφαρμόζονται σε διάφορους τομείς της κοινωνικής ζωής. Απαραίτητη, όμως, είναι και η συμβολή της ίδιας της γυναίκας, ώστε να ξεπεράσει τις αναστολές της και να ανταποκριθεί επιτυχώς στους ρόλους που η κοινωνία της επιφυλάσσει. Β1. Πολλοί αγώνες έχουν γίνει τα τελευταία πενήντα χρόνια, προκειμένου η γυναίκα να κατακτήσει στην κοινωνία τη θέση που της ταιριάζει. Παρόλα αυτά ακόμη και σήμερα είναι πολλές οι περιπτώσεις που οι γυναίκες, θεωρώντας τον εαυτό τους ή θεωρούμενες από τους άλλους ως «ασθενές φύλο», δεν παίρνουν τις πρωτοβουλίες που πρέπει στην ιδιωτική τους ζωή, στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και στον επαγγελματικό τους χώρο. Έτσι συνεχίζουν να ετεροκαθορίζονται, να μην καλλιεργούν την κριτική τους ικανότητα και να υπακούουν σε κάποια στερεότυπα παραμένοντας δέσμιες του συστήματος και στερούμενες των δυνατοτήτων που στην πραγματικότητα έχουν. Β2. Θεματική περίοδος: «Τα πράγματα… μελαγχολική».

Λεπτομέρειες – Σχόλια: «Η χώρα μας… μελαγχολική».

Κατακλείδα: «Είναι λοιπόν… συνείδηση».

Το είδος του συλλογισμού που χρησιμοποιείται είναι επαγωγικός, γιατί στην αρχή δίνεται το ειδικό, όπου γίνεται λόγος για τη θέση των γυναικών στον χώρο της πολιτικής, ενώ στη συνέχεια το γενικό, όταν γίνεται αναφορά στη θέση που πρέπει να λάβουν γενικότερα οι γυναίκες στην κοινωνία.

Β3. Η χρήση του α´ προσώπου δικαιολογείται, αφού η αρθρογράφος είναι και η ίδια γυναίκα και ανήκει στο πλήθος. Μιλάει για ένα θέμα σχετικό με τις γυναίκες, επομένως δεν θα μπορούσε να διαχωρίσει τον εαυτό της. Απευθυνόμενη άμεσα στις αναγνώστριές της προσπαθεί να τις αφυπνίσει προκαλώντας το κοινό αίσθημα και συμμετέχοντας και η ίδια στους αγώνες που πρέπει να γίνουν προκειμένου η γυναίκα να λάβει τη θέση που της αξίζει στην κοινωνία. Β4. κυριαρχούν = επικρατούν ≠ ηττώνται• κατανομή = μοίρασμα ≠ ένωση• πλήττονται = βλάπτονται ≠ ωφελούνται• ανατροπή = ακύρωση ≠ ενίσχυση• υπέρβαση = ξεπέρασμα ≠ διατήρηση.

348

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος: Σύγχρονες γυναίκες σε σύνθετες κοινωνίες

Πρόλογος

Στις μέρες μας γίνεται προσπάθεια, από μερίδα των μέσων ενημέρωσης, να παρουσιάσουν την γυναίκα σαν ένα ανόητο, ματαιόδοξο πλάσμα. Ανίκανη να σκεφτεί κάτι σημαντικό παρά μόνο μέλημά της είναι πως θα προκαλέσει και θα γοητεύσει τον άντρα. Η σύγχρονη οικουμενική γυναίκα με ποικίλες και πολυδιάστατες μορφές δράσης που διαφοροποιούνται στον τρόπο, το χώρο και το χρόνο συμβάλλει αναντίρρητα στο πάνθεον της σύγχρονης ανθρώπινης ιστορίας και εμπλουτίζει τον παγκόσμιο πολιτισμό. Η παρουσία των γυναικών, η ιστορία της γυναικείας φωνής από την αρχαία Ελλάδα ως τον 21ο αιώνα συμβάλλει ουσιαστικά στην κατανόηση ότι οι σχέσεις των φύλων είναι κοινωνικά κατασκευάσματα που πρέπει και μπορούν να ανοικοδομηθούν και να αλλάξουν.


Ερώτημα α’: Η συμβολή της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία 1. Η σύγχρονη γυναίκα διατηρεί τον παραδοσιακό ρόλο της μητέρας και παραμένει το πρόσωπο, το οποίο έχει το ρόλο του παιδαγωγού των γόνων της οικογένειας. 2. Είναι η σύζυγος, η οποία φροντίζει το σύντροφό της, του συμπαρίσταται στις δύσκολες περιόδους της ζωής και ισότιμα συναποφασίζει με αυτών για τα οικογενειακά ζητήματα. 3. Έχει πολιτικά δικαιώματα και μέσα από τη δική της οπτική συμβάλλει στην ανάπτυξη και την ευημερία της κοινωνίας. Διεκδικεί, μάλιστα, ηγετικό ρόλο στην πολιτική ζωή. 4. Συμμετέχει ενεργά στην επιστημονική πρόοδο μέσα από την έρευνα και την πανεπιστημιακή εκπαίδευση αποδεικνύοντας ότι η γνώση δεν είναι προνόμιο μόνο των ανδρών. 5. Η ευαισθησία της διοχετεύεται στην τέχνη και στον πολιτισμό, στα γράμματα και στην εκπαίδευση.

Ερώτημα β’: Προϋποθέσεις εξίσωσης των φύλλων 1. Αλληλοβοήθεια και αλληλοσυμπλήρωση στους ρόλους που ο καθένας έχει αναλάβει, μέσα σε πνεύμα συνεργασίας και αμοιβαιότητας. 2. Διαπαιδαγώγηση, η οποία θα άρει τις προκαταλήψεις και τις δεισιδαιμονίες και θα καλλιεργήσει πνεύμα κριτικό και καινοτόμο. 3. Η οικογένεια να γαλουχεί τα παιδιά της με πνεύμα ισότητας και σεβασμού, χωρίς διακρίσεις σε αγόρια και κορίτσια. 4. Η Πολιτεία να μεριμνά, ώστε η νομοθετική και ουσιαστική κατοχύρωση των δικαιωμάτων της γυναίκας, σε θέματα οικογενειακού και εργασιακού δικαίου, να γίνεται πράξη κι όχι να παραμένει κενό γράμμα του νόμου. 5. Τα επιτεύγματα του φεμινιστικού κινήματος να μη γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης για πολιτικούς, ωφελιμιστικούς σκοπούς. 6. Καλλιέργεια του πολιτιστικού επιπέδου της κοινωνίας, που θα αποδέχεται τα θετικά

349

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης στοιχεία της παράδοσης, αλλά θα απορρίπτει καθετί αναχρονιστικό και ρατσιστικό. 7. Η ίδια η γυναίκα, με τις ενέργειές της, να καταξιώνει την προσωπικότητά της. Η υπευθυνότητα και η πολύπλευρη δραστηριότητά της, θα αποσπάσουν και δεν θα απαιτήσουν το σεβασμό από τους άλλους.

350

Επίλογος

Η γυναίκα κατάφερε να εκπορθήσει όλα τα κάστρα των παραδοσιακών ανδρικών επαγγελμάτων, να αποδείξει τις ικανότητές της έχοντας ελεύθερη προσωπικότητα, αρετές και αυτοπεποίθηση. Αξιοποιώντας τις πνευματικές της δυνάμεις, γίνεται ρυθμιστής της κοινωνικής, πνευματικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής του τόπου. Αυτή είναι η γυναίκα σήμερα και της αξίζει ο απόλυτος σεβασμός.


33. Ανθρωπισμός

71ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ανθρωπιστικές αντινομίες Εκείνο που εντυπωσιάζει και τρομάζει σήμερα είναι η αδιαφορία του ανθρώπου για τον άνθρωπο. Ποτέ άλλοτε ο άνθρωπος δεν είχε φτάσει τόσο κοντά στην εκπλήρωση των πιο μεγαλεπήβολων ονείρων του όσο σήμερα. Κι όμως συχνά συγχέονται οι έννοιες «ανθρωπισμός» και «ελεημοσύνη», «ανθρωπισμός» και «ανθρώπινη άσκοπη διαμαρτυρία». Παλεύω για την αναγνώριση της ανθρώπινης αξίας δε σημαίνει σε καμιά περίπτωση ενισχύω οικονομικά το συνάνθρωπο και τον συμβουλεύω παράλληλα να κάνει υπομονή γιατί «έτσι είναι η ζωή». Αντίθετα. Αναγνωρίζω την ανθρώπινη αξία σημαίνει συμπαραστέκομαι σε κάθε δίκαιο αγώνα για πρόοδο και ευημερία. Ανθρωπιστική αντινομία είναι η μορφωτική αδιαφορία. Είναι απαράδεκτο για μια κοινωνία οι λίγοι να κατέχουν τη γνώση, ενώ οι πολλοί να μένουν ακαλλιέργητοι και να καταδικάζονται αυτοί και τα παιδιά τους στο σκοτάδι της αμάθειας. Χρέος της ανθρώπινης ύπαρξης είναι να παλέψει να σβήσουν αυτές οι διαφορές, να διαπλαστούν γενιές με μόρφωση, λογική, οξύνοια, κρίση και φαντασία. Ο αδιάφορος για τη μόρφωση των άλλων, είναι αδιάφορος και για την ηθικότητα του χαρακτήρα τους. Το ψέμα μας κυνηγάει σ’ όλη τη ζωή, από τα πρώτα μας βήματα και πασχίζει να μας κερδίσει. Γι’ αυτό λοιπόν έχουμε χρέος να ψάχνουμε την αλήθεια, να την ανακαλύπτουμε, να τη βοηθάμε να λάμπει, να την υπερασπίζουμε με συνέπεια και υπευθυνότητα. Απάνθρωπος στην ευρύτερη έννοια είναι όχι μόνο ο ψεύτης, αλλά κι εκείνος που δεν αντιδράει όταν συναντάει το ψέμα και τη νοθεία στο πρόσωπο του άλλου. Βέβαια, αν είχαμε να πολεμήσουμε ενάντια στο ψέμα, η νίκη θα ήταν πιο εύκολη. Αλλά πάντοτε δίπλα συμβαδίζει και η αδικία. Αυτήν είναι πολύ δύσκολο να τη νικήσει κανείς, γιατί οι ρίζες της είναι πολύ βαθιές. Η αδικία εμφανίζεται και λειτουργεί σαν κοινωνικοπολιτικό αποτέλεσμα μέσα σ’ ένα αντίστοιχο σύστημα. Η παράλογη πίεση των οργανωμένων συμφερόντων μιας ολιγάριθμης μερίδας ανθρώπων – των δυνατών του πλανήτη μας – χωρίζει μοιραία τους υπόλοιπους σε δύο ομάδες: σ’ αυτούς που αγωνίζονται για τη δικαιοσύνη και σ’ εκείνους που συμβιβάζονται, αδρανούν, αδιαφορούν. Εκείνο που πρέπει να κάνουμε συνείδηση είναι ότι ο ανθρωπιστής δεν αγωνίζεται με εξασφαλισμένη τη νίκη. Ριψοκινδυνεύει το αποτέλεσμα της προσπάθειάς του αν και γι’ αυτό πολεμάει. Αλλά ο αγώνας αυτός μήπως σταματάει την αδικία; Προχωράει πιο πέρα • στην προσπάθεια για την εξάλειψη της δουλείας και της απειλής του πολέμου. Οι συνέπειες τόσο της δουλείας όσο και της πολεμικής σύγκρουσης είναι οδυνηρές για τον άνθρωπο, την κοινωνία και τον πολιτισμό. Τα αποτελέσματα είναι εξίσου καταστροφικά όταν κινδυνεύει η ελευθερία και η ειρήνη από εκείνους που έχασαν τη δύναμή τους ή θέλουν

351


ν’ αποκτήσουν δύναμη σε βάρος των άλλων. Σήμερα αν δεν έχουμε προαγάγει τον τεχνικό πολιτισμό, δεν καταφέρνουμε να καλυτερέψουμε τη ζωή μας. Λείπει η αδελφοσύνη και η ευτυχία • βυθιζόμαστε καθημερινά όλο και πιο πολύ στο χάος και στη μοναξιά. Η υποτέλεια γίνεται ανασταλτικός παράγοντας κάθε υλικής και πνευματικής προόδου και η πολεμική απειλή εκτραχύνει τα πάθη και ενισχύει τα επιθετικά και πρωτόγονα ένστικτα. Όλες αυτές οι αντινομίες βοηθούν την απανθρωπιά να θεριεύει και ν’ απειλεί. Υπάρχουν όμως πολλοί τρόποι να ενδιαφερθεί κανείς για το συνάνθρωπο και φυσικά πολλοί για ν’ αδιαφορήσει. Το μεγαλύτερο μάθημα που μπορούμε να δώσουμε σ’ έναν άνθρωπο που αδιαφορεί για τους άλλους, είναι να τον διδάξουμε ότι η μικρή μας ιστορία αλλά και η πανανθρώπινη ιστορία, γράφεται όχι μόνο από την προσπάθεια και το ζήλο μας, αλλά και από την οκνηρία και την αδιαφορία μας. Έχουμε μεγάλα περιθώρια στην εξέλιξή μας. Όλες οι μεταβολές που θα πραγματοποιηθούν, μπορούν ν’ αποδειχτούν σωτήριες αν περάσουν από τα δικά μας χέρια, αν τις διαμορφώσουμε έτσι, που να ωφελούν τον άνθρωπο και όχι να τον μηδενίζουν σαν ύπαρξη. Κάθε μορφή βίας καταδικάζεται ηθικά και κύρια ανθρωπιστικά. Η βία αυτή είναι καθημερινότητα και τρόπος ζωής στον άνθρωπο της εποχής μας. Είμαστε βίαιοι άρα και απάνθρωποι στις σκέψεις μας • βίαιοι και απάνθρωποι στις πράξεις και στις διαθέσεις μας. Ωμότητα και βία δείχνουμε στην οικογένεια, στο οργανωμένο σύνολο, στην πανανθρώπινη κοινωνία. Οι πόλεμοι, ειδικότερα οι επιθετικοί, είναι χαρακτηριστικό της εποχής μας. Αναρχία και πολιτική βία μαστίζουν τους περισσότερους λαούς της γης. Τα πολιτικά και θρησκευτικά εγκλήματα είναι καθημερινή πραγματικότητα. Ο αναλφαβητισμός και η απιστία διακρίνουν τους περισσότερους λαούς. Και ο άνθρωπος του σήμερα αξιώνει να λέγεται πολιτισμένος. Είναι μεγάλη πλάνη και η μεγαλύτερη ανθρωπιστική αντινομία. Σ. Κίτσιος

352



Στο πλαίσιο μιας ομαδικής εργασίας για τον ανθρωπισμό, καλείστε να ενημερώσετε τα άλλα μέλη της ομάδα σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψή του με 100-120 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η 3η παράγραφος του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 6

2. Να αιτιολογήσετε την εναλλαγή ρηματικών προσώπων (γ’ πρόσωπο και α’ πληθυντικό πρόσωπο) στην οποία καταφεύγει ο συγγραφέας στο κείμενο.

Μονάδες 7

3. Να γράψετε τέσσερις σύνθετες ή παράγωγες λέξεις από τη λέξη ανθρωπισμός και με δύο από αυτές να σχηματίσετε δύο φράσεις.

Μονάδες 8

4. Να βρείτε τη δομή της 2η παραγράφου, καθώς και το είδος του συλλογισμού που χρησιμοποιείται στη συγκεκριμένη παράγραφο.

Μονάδες 8

5. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος, με βάση το περιεχόμενο του κειμένου.

α) Οι έννοιες του ανθρωπισμού και της ελεημοσύνης πρέπει να ταυτίζονται.

β) Η αδιαφορία για τη μόρφωση σημαίνει και αδιαφορία για την ηθική.

γ) Η οκνηρία και η αδιαφορία συμβάλλουν στη διαμόρφωση της ιστορίας μας. Μονάδες 6

Γ.

Ο αρχισυντάκτης της σχολικής εφημερίδας σάς ζητά να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στο επόμενο φύλλο της και στο οποίο θα αναφέρεστε στους λόγους για τους οποίους ο ανθρωπισμός αποτελεί προτεραιότητα του σύγχρονου ατόμου και στις προϋποθέσεις για την επικράτησή του. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

353


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος αναδεικνύει τα προβλήματα που ενυπάρχουν στο σύγχρονο ανθρωπισμό. Πρώτα, παρατηρεί τη σύγχυση ιδεών - που θεωρούνται λανθασμένα ανθρωπιστικές - στη σύγχρονη εποχή και επισημαίνει ότι ο ανθρωπισμός συνδέεται με τη συμπαράσταση στους αγώνες για τη βελτίωση της ζωής. Στη συνέχεια, τονίζει ότι ανθρωπιστική αξία αποτελεί ο αγώνας για τη μόρφωση όλων και η αναζήτηση της αλήθειας με εναντίωση στην ανειλικρίνεια. Αναφέρει ότι η επικράτηση της αδικίας αποτελεί εμπόδιο και ότι χρειάζεται ριψοκίνδυνος αγώνας για την καταπολέμησή, της καθώς και για την εξάλειψη της υποταγής και του φόβου του πολέμου που επιφέρουν καταστρεπτικές συνέπειες για την ανθρώπινη προσωπικότητα και ανάπτυξη. Ως αντίδοτο προτείνει την ενεργή συμμετοχή ενάντια σε αυτά που αντιτίθενται στον ανθρωπισμό και καταδικάζει όλες τις μορφές βίας, καταλήγοντας ότι ο σύγχρονος πολιτισμός αντικρούει τα ανθρωπιστικά ιδεώδη. Β1. Η παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση. Η θεματική πρόταση μας δημιουργεί το ερώτημα γιατί το ψέμα μας κυνηγάει και στις λεπτομέρειες αιτιολογείται γιατί συμβαίνει αυτό (γιαυτό λοιπόν...). Β2. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί γ’ πρόσωπο («εντυπωσιάζει», «τρομάζει», «συγχέονται»), καθώς και α’ πληθυντικό πρόσωπο («έχουμε χρέος», «ψάχνουμε», «υπερασπίζουμε»). Το γ’ πρόσωπο προσδίδει αντικειμενικότητα, αλήθεια, εγκυρότητα στο λόγο, ενώ το α’ πληθυντικό πρόσωπο προκαλεί την προσοχή του αναγνώστη, τον μετατρέπει σε κοινωνό του προβλήματος που θίγει και προσδίδει ζωντάνια και αμεσότητα στο κείμενο. Β3. ανθρωπισμός > ανθρωπιστής, ανθρωπιστικός, ανθρωποκεντρικός, υπεράνθρωπος.

Οι σύγχρονοι ανθρωπιστές δεν πιστεύουν στην ελεημοσύνη, αλλά στο διαρκή αγώνα για μόρφωση και βελτίωση των συνθηκών ζωής όλων των ανθρώπων.

Τα σωστικά συνεργεία κατέβαλαν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να ανασύρουν τους επιζώντες από τα συντρίμμια.

Β4. Η δομή της 2η παραγράφου: Θεματική πρόταση «Ανθρωπιστική αντινομία... αδιαφορία». Λεπτομέρειες σχόλια «Είναι απαράδεκτο... χαρακτήρα τους». Κατακλείδα δεν έχει.

Η 2η παράγραφος αναπτύσσεται με παραγωγικό συλλογισμό, στη θεματική πρόταση υπάρχει η γενική έννοια ότι η μορφωτική αδιαφορία αποτελεί αντινομία (μείζων προκείμενη), στη συνέχεια περιορίζει τη μορφωτική αδιαφορία στην κατοχή της γνώσης από λίγους και στο χρέος να παύσει το φαινόμενο αυτό (ελάσσων προκείμενη), και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αδιαφορία για το μορφωτικό επίπεδο των συνανθρώπων μας συνδέεται με την αδιαφορία για την ηθική τους. Αρχίζει, δηλαδή, η παράγραφος με μια γενική έννοια και καταλήγει σε μια συγκεκριμένη.

Β5. α) Λάθος

354

β) Σωστό

γ) Σωστό

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος: Ο νέος Ανθρωπισμός

Πρόλογος

Οι πρόσφατες αποκαλύψεις από έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης ότι υπάρχουν ακόμη άνθρωποι στον πλανήτη, οι οποίοι ζουν σε άθλιες συνθήκες καθιστούν αναγκαία τη διαμόρφωση των αρχών ενός κινήματος ανθρωπισμού. Η θεωρητική, όμως, κατάρτιση πάνω στο τι σημαίνει να είναι κανείς άνθρωπος αποκτά νόημα μόνον όταν χρησιμεύει σαν αφετηρία του αγώνα για την υλοποίηση των ανθρωπιστικών στόχων. Για να είναι, όμως, αυτός ο αγώνας αποτελεσματικός είναι να συνειδητοποιήσουν οι κοινωνίες τι συμβαίνει στο εσωτερικό τους και να εστιάσουν στα φαινόμενα που αντιμάχονται τις αρχές του ανθρωπισμού και επομένως εμποδίζουν τον άνθρωπο να ζήσει όπως τον αξίζει.


Ερώτημα α’: Λόγοι για την προτεραιότητα του ανθρωπισμού 1. H ασύμμετρη ανάπτυξη των τριών σκελών τον πολιτισμού σημαίνει απογείωση του υλικού, στράτευση του πνευματικού στο πρώτο και μαρασμό τον ηθικού. 2. H πείνα και η εξαθλίωση μαστίζουν μεγάλες μάζες της ανθρωπότητας και προβλέπεται να ενταθούν εν όψει της πληθυσμιακής έκρηξης. 3. Ο κίνδυνος αφανισμού της ανθρωπότητας από μία πυρηνική καταστροφή. 4. H οικολογική καταστροφή που συντελείται στις μέρες μας και υποσκάπτει τη βιολογική, την πνευματική και την ψυχική ισορροπία του ανθρώπου. 5. Παρατηρείται καταπάτηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου σε πολλά μέρη του κόσμου. 6. Έντονη είναι η αλλοτρίωση του ανθρώπου από τον εαυτό του, από το συνάνθρωπο και από την εργασία. 7. Οι κοινωνίες απομακρύνονται από τις παραδοσιακές αξίες και αρχές τους.

Ερώτημα β’: Προϋποθέσεις για την επικράτησή του 1. Η τοποθέτηση του ανθρώπινου όντος από την πολιτεία ως κεντρικής αξίας κατά τέτοιο τρόπο, ώστε τίποτα να μην είναι πάνω από τον άνθρωπο και κανένας άνθρωπος να μη θεωρείται υποδεέστερος του άλλου. 2. Η επιβεβαίωση της ισότητας όλων των ανθρώπων μέσα από τους θεσμούς και τους κοινωνικούς κανόνες. 3. Η απόρριψη της βίας σε κάθε της μορφή: φυσική, ψυχολογική, οικονομική, φυλετική, θρησκευτική, σεξουαλική, εργασιακή. 4. Η επιβεβαίωση της ελευθερίας των ιδεών μέσω της ανθρωπιστικής παιδείας, αλλά και της δημοκρατικής πολιτείας. 5. Η εξέλιξη της γνώσης και της επιστήμης στην υπηρεσία της ζωής, πέρα από τα όρια που επιβάλλουν προκαταλήψεις, απόλυτες αλήθειες ή αυθεντίες. 6. Η αναγνώριση τόσο της προσωπικής όσο και της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας των λαών και η καταδίκη κάθε είδους διάκρισης και ρατσισμού.

355


356

Επίλογος

Απέναντι στην απογοητευτική πραγματικότητα ο σύγχρονος άνθρωπος οφείλει να προβάλει σθεναρή αντίσταση. Θα βγει νικητής από αυτή την πάλη, αν δεν αρκείται μόνο στην παραδοχή των ανθρωπιστικών αξιών, αλλά αγωνίζεται καθημερινά ώστε να τις κάνει βίωμά του. Η εποχή μας δεν έχει ανάγκη μόνο από θεωρητικές αναλύσεις των συμπτωμάτων της κρίσης της, αλλά κυρίως χρειάζεται αγώνες και ορισμένες φορές θυσίες για το ξεπέρασμά της.


72ο Κριτήριο Αξιολόγησης (Κείμενο) Η ιδέα του ανθρωπισμού είν’ από τις πιο βασανισμένες απ’ τη φιλοσοφία και την αγωγή ιδέες. Εκφράζει τη ζωηρή πάντα έφεση του ανθρώπου να ανακαλύψει και να πραγματώσει τον εαυτό του. Αλλά αυτός, άπιαστος και πολύμορφος Πρωτέας, δεν παραδίνεται εύκολα. Με άλλο πρόσωπο παρουσιάζεται συχνά στα μάτια των ανθρώπων• γι’ αυτό και τα ποικίλα περιεχόμενα που πήρεν ο όρος ανθρωπισμός στο πέρασμα του χρόνου. Δεν έχω την πρόθεση να αυξήσω τον αριθμό τους, αναζητώντας ένα νέο νόημα για τον ανθρωπισμό της εποχής μας. Θα ήθελα, αντίθετα, να επισημάνω, ότι παρά την πολυμορφία των ιδεολογικών κατευθύνσεων και των πραγματώσεων που καλύπτει ο όρος αυτός, το ουσιαστικό βάθος του μένει πάντα το ίδιο. Και δεν είναι άλλο από την ασίγαστη αναζήτηση των στοιχείων εκείνων, που κάνουν τον άνθρωπο άνθρωπο (φιλοσοφία), και των τρόπων εκείνων, που θα πραγμάτωναν μέσα στο άτομο αυτόν τον εξανθρωπισμό (αγωγή). Μπορούμε να πούμε, ότι για πρώτη φορά στην αρχαία Ελλάδα παίρνει καθαρή μορφή ο ανθρωπισμός. Η αρχαία Ελλάδα πρώτη ανοίγει το δρόμο που φέρνει αποφασιστικά από τον άνθρωπο – βιολογικό ον, προς τον άνθρωπο – ον θεωρητικό, που ανακαλύπτει την αξία του νου, του λόγου και τον θέτει κυβερνήτη της θεωρίας αλλά και της ζωής του ανθρώπου. Ολόκληρος πραγματικά ο ελληνικός πολιτισμός, όπως ανακύπτει από τις κύριες εκδηλώσεις του, την πολιτική ζωή, την τέχνη, τη φιλοσοφία, την επιστήμη, ακόμη και τη θρησκεία, αυτό το πνεύμα του ανθρωπισμού έχει ως προϋπόθεση και ιδανικό, που άλλοτε λιγότερο και άλλοτε περισσότερο το πραγματώνει. Είναι πολύ δογματικός ο Έλληνας – άνθρωπος, και είναι, γιατί κύριο κίνητρό του έχει να πραγματώσει στη ζωή του, παρά τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες, τον ιδανικό άνθρωπο. Αυτό το θησαυρό, τη φροντίδα για τον άνθρωπο, κληροδότησε η αρχαία Ελλάδα στο Χριστιανισμό, ο οποίος όμως τον βάφτισε στο δικό του νέο πνεύμα. Καινός είναι ο άνθρωπος του Ευαγγελίου. Ιδανικό του να υψωθεί σε τέκνο του Θεού, Θεού που είναι αγάπη. Έχουμε και στις δυο περιπτώσεις ένα υψηλό ιδανικό ανθρωπισμού, με κοινό χαρακτηριστικό, ότι αγκαλιάζει ολόκληρη τη ζωή του ανθρώπου. Όλα του τα έργα, όλες οι πτυχές της ζωής του πρέπει να είναι πηγές από τις οποίες να αναδίνεται το πνεύμα που κάνει τον άνθρωπο, άνθρωπο. Η καθολική αυτή βάση πρώτη φορά στένεψε με το νόημα που ως μόνη σχεδόν έκφραση και πηγή του πρόβαλε τα ανθρωπιστικά γράμματα. Πλούσια εξακολουθεί να είναι και η βάση αυτή, και πλουσιότερη γίνεται, όσο οι λαοί της Ευρώπης τη στολίζουν με τα άξια πνευματικά έργα τους. Δεν είναι όμως πλήρης. Και δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσουμε σήμερα ότι κινδυνεύει η βάση αυτή να στενέψει κατά τρόπο ανεπίτρεπτο, όσο απλώνεται και κυριαρχεί το τεχνοκρατικό πνεύμα. Μια μόνο εκδήλωση του ανθρώπου πάει να καλύψει ολόκληρο τον άνθρωπο με το δικό της πνεύμα. Πρώτιστο πνευματικό χρέος της εποχής μας είναι, νομίζω, να αντιληφθεί τον κίνδυνο και

357


να αντιδράσει. Αφήνοντας την παρανόηση του ανθρωπισμού που μας έφερε στην τεχνοκρατία και το υλιστικό υπόβαθρό της, να αναζητήσουμε πάλι το βαθύ και ουσιαστικό και καθολικό ανθρωπισμό, που έδρα του έχει τον άνθρωπο – πνευματικό ον. Ο ανθρωπισμός μας, δηλαδή ο ιδανικός άνθρωπος που θα θέλουμε να πραγματώσουμε, να έχει πάλι τόσο πλάτος και βάθος, ώστε να περιλάβει όλα τα έργα του ανθρώπου, βάζοντας το καθένα στη σωστή του θέση. Πρέπει πάλι να είμαστε σε θέση, πίσω από όλες τις εκδηλώσεις και τα έργα μας, να βλέπουμε ότι πηγή τους και κατεύθυνσή τους έχουν τον ιδανικό άνθρωπο. Τότε θα ριζώσει πάλι μέσα μας, και θα τη ζήσουμε έντονα, η πίστη ότι η ψυχή «όργανον θεού γέγονε» (Πλουτάρχου, Περί του έμμετρα χραν). Β. Ν. Τατάκης, «Η Πορεία του Ανθρώπου»

358



Για τις ανάγκες μιας συζήτησης που πρόκειται να γίνει στην τάξη σας με θέμα τον ανθρωπισμό, μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε μια περίληψη του κειμένου αυτού με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. «…παρά την πολυμορφία των ιδεολογικών κατευθύνσεων και των πραγματώσεων που καλύπτει ο όρος αυτός, το ουσιαστικό βάθος του μένει πάντα το ίδιο»: Με βάση το κείμενο να αναφέρετε τις «ιδεολογικές κατευθύνσεις» που έχει πάρει ο ανθρωπισμός μέσα στην Ιστορία. Μονάδες 11

2. παραδίνεται, πρόβαλε: Με ποιες άλλες προθέσεις μπορείτε να συνθέσετε τα ρήματα «δίδω» και «βάλλω»; Να σχηματίσετε δύο σύνθετα από το καθένα κι έπειτα να τα χρησιμοποιήσετε σε προτάσεις. Μονάδες 12

3. Να δώσετε έναν τίτλο στο κείμενο κάνοντας χρήση της αναφορικής λειτουργίας της γλώσσας, κι έναν κάνοντας χρήση της ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας. Μονάδες 6

4. Με ποιον τρόπο είναι αναπτυγμένη η 7η παράγραφος του κειμένου: «Πρώτιστο πνευματικό χρέος… στη σωστή του θέση»; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 6

Γ.

«Αφήνοντας την παρανόηση του ανθρωπισμού που μας έφερε στην τεχνοκρατία και το υλιστικό υπόβαθρό της, να αναζητήσουμε πάλι το βαθύ και ουσιαστικό και καθολικό ανθρωπισμό, που έδρα του έχει τον άνθρωπο – πνευματικό ον». Με αφορμή την παραπάνω άποψη, καλείστε να γράψετε ένα αποδεικτικό δοκίμιο, στο οποίο θα αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους έχουμε απομακρυνθεί από τα ιδανικά του ανθρωπισμού στην εποχή μας παράλληλα με τις προϋποθέσεις που πρέπει να ισχύσουν, για να επικρατήσει πάλι ο ανθρωπισμός. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

359


Α παντήσεις Α. Η ιδέα του ανθρωπισμού, που υπάρχει και καλλιεργείται με διάφορες μορφές από τα αρχαία ήδη χρόνια, τείνει να παρανοηθεί στη σύγχρονη εποχή. Πράγματι, αν και η έννοια της αναζήτησης του ανθρώπου, μέσα στο πλαίσιο του ανθρωπισμού, έπαιρνε κατά καιρούς διαφορετικό νόημα, αφού στην αρχαία Ελλάδα αναζήτησαν την αξία του νου και της λογικής, στον Χριστιανισμό την αξία της αγάπης, στα επόμενα χρόνια την αξία της γνώσης, η ουσία παρέμενε η ίδια: η ανακάλυψη και η πραγμάτωση του ανθρώπου. Δυστυχώς, όμως, τα τελευταία χρόνια η ιδέα του ανθρωπισμού παρανοήθηκε και οδήγησε στην επικράτηση της τεχνοκρατίας και του υλιστικού πνεύματος. Υπάρχει, φυσικά, λύση, για να αντιμετωπιστεί αυτός ο κίνδυνος: να ξανατεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος ο άνθρωπος ως πνευματικό ον. Β1. Ο ανθρωπισμός, μια έννοια πολύπλευρη και πολύμορφη, πήρε διαφορετικές ιδεολογικές κατευθύνσεις μέσα στην Ιστορία. Έτσι, στην αρχαία Ελλάδα αναζήτησε τον άνθρωπο ως θεωρητικό ον, ον που χρησιμοποιεί τον νου και το λόγο – τη λογική – και κινεί τα νήματα της ζωής του σύμφωνα με αυτά. Με τον Χριστιανισμό ο άνθρωπος αναζήτησε την αγάπη και την έκανε κατευθυντήριο μοχλό των πράξεών του. Στα χρόνια της Αναγέννησης, πάλι, περιορίσθηκε η έννοια του ανθρωπισμού, αφού εκφράστηκε μόνο μέσω των ανθρωπιστικών γραμμάτων. Ωστόσο, και αυτή η περιορισμένη μορφή δεν κινδυνεύει όσο εμπλουτίζεται με πνευματικά επιτεύγματα• κινδυνεύει, όμως, λόγω της επικράτησης της τεχνοκρατίας και του υλισμού. Β2. παραδίνεται > προδίδω, αποδίδω

πρόβαλε > αναβάλλω, καταβάλλω

Μολονότι υπέστη φρικτά βασανιστήρια, δεν πρόδωσε τους συντρόφους του.

Οι γιατροί αποδίδουν την έξαρση των ιώσεων στις άστατες καιρικές συνθήκες.

Το δικαστήριο αναβλήθηκε για την ερχόμενη βδομάδα, λόγω της μη παράστασης του εναγόμενου.

Μετά την παράδοση του δέματος κατέβαλε το αντίτιμο της αξίας του.

Β3. Με αναφορική λειτουργία: «Η ιδέα του ανθρωπισμού και οι διαφορετικές μορφές της».

Με ποιητική λειτουργία: «Ανθρωπισμός: μια πρωτεϊκή ιδέα βρίσκεται σε κίνδυνο».

Β4. Είναι ανεπτυγμένη με αίτια και αποτελέσματα, γιατί κάνει λόγο για την παρανόηση του ανθρωπισμού (αίτιο) που οδήγησε στην τεχνοκρατία και το υλιστικό υπόβαθρό της (αποτέλεσμα), τα οποία πρέπει να αποτρέψει ο άνθρωπος. Γ. Πρόλογος

360

Ανθρωπισμός είναι η καλλιέργεια ψυχής και σώματος για την εκδήλωση του σεβασμού και της αγάπης προς την αξία άνθρωπος. Ο ανθρωπισμός αποβλέπει στην ολόπλευρη καλλιέργεια των σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων του ανθρώπου. Έχει σα σκοπό να τον λυτρώσει από την άγνοια και να αναπτύξει αρμονικά τις σωματικές, πνευματικές

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης και ηθικές δυνατότητές του. Αποτελεί επιτακτικό αίτημα της εποχής μας και προτάσσει την τιμιότητα, την ευσυνειδησία και τη δικαιοσύνη.


Ερώτημα α’: Λόγοι απομάκρυνσης από τον ανθρωπισμό 1. Σήμερα η μηχανοκρατία αδιαφορεί για τον πνευματικό πολιτισμό και η υπερειδίκευση οδηγεί στην πνευματική μονομέρεια. 2. Απομακρύνεται ο σημερινός άνθρωπος από τον ίδιο του εαυτό του, δηλαδή αλλοτριώνεται. 3. Έχουν εμπορευματοποιηθεί οι ανθρώπινες σχέσεις και ο σημερινός άνθρωπος από σκοπός έγινε μέσο για να υλοποιήσει τις επιδιώξεις του. 4. Ο σύγχρονος άνθρωπος κινδυνεύει να πνιγεί μέσα στις ανέσεις του και γίνεται κυνηγός των εφήμερων ηδονών. 5. Σήμερα κυριαρχεί το σύνθημα «η επιστήμη για την επιστήμη» και «η τέχνη για την τέχνη» και όχι για τον άνθρωπο. 6. Ο υλικός ευδαιμονισμός και ο στυγνός ωφελιμισμός έχει κλονίσει την πίστη του σημερινού ανθρώπου στις ανώτερες αξίες. 7. Η τεχνική, ο θεός του αιώνα, απογυμνώνει τον άνθρωπο από τα ηθικά του στηρίγματα με αντάλλαγμα τις ψεύτικες ανέσεις. 8. Η προοπτική ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος διαταράσσει την ψυχική ηρεμία του ανθρώπου και προκαλεί ανασφάλεια για το μέλλον.

Ερώτημα β’: Προϋποθέσεις για να επικρατήσει ο ανθρωπισμός 1. Tα ανθρωπιστικά ιδεώδη, δηλαδή, οι προαιώνιες ηθικές αξίες, διαμορφώνουν υγιείς προσωπικότητες τόσο μέσω της οικογενειακής όσο και της σχολικής αγωγής. 2. H κλασική παιδεία είναι ανθρωπιστική και οι ανθρωπιστικές σπουδές έχουν τεράστια σημασία στην τεχνοκρατική εποχή μας, ώστε να διαμορφωθούν άνθρωποι, οι οποίοι σέβονται το συνάνθρωπό τους. 3. Tα συνθήματα του σύγχρονου ανθρωπισμού να είναι: όχι ο άνθρωπος για την πρόοδο, αλλά η πρόοδος για τον άνθρωπο, όχι o άνθρωπος εξάρτημα της μηχανής, αλλά η μηχανή εξάρτημα του ανθρώπου, όχι ο άνθρωπος αιχμάλωτος του ατομικού συμφέροντος αλλά υπηρέτης του συλλογικού. 4. Ο ανθρωπιστής είναι φιλαλήθης, αξιοπρεπής, αγωνιστής, φιλάνθρωπος, δίκαιος, μορφωμένος, δημοκρατικός. Αυτές οι αρχές να διέπουν την πολιτεία και τους θεσμούς της. 5. Οι πνευματικοί και θρησκευτικοί ηγέτες να αναλάβουν το έργο της ανάδειξης του ανθρωπιστικού ιδεώδους και να προτρέψουν τους ανθρώπους προς μία πνευματική ζωή με αξίες και ιδανικά.

361


362

Επίλογος

Πρέπει να θέλει κανείς να είναι άνθρωπος και να φέρεται σαν τέτοιος, να στέκεται στο ύψος του και να κάνει έργα αντάξια του ανθρώπου. Ο άνθρωπος μπορεί να μην είναι το κέντρο του σύμπαντος, είναι όμως το μοναδικό ον που παίρνει μια συνειδητή στάση απέναντι στον κόσμο και ρωτά για το νόημά του. Θέλει να προσανατολιστεί μέσα στο άπειρο σύμπαν, και όχι μόνο απέναντι στο στενό περιβάλλον, στο οποίο ζει και κινείται. Ο άνθρωπος χαρίζει στον κόσμο το νόημα και την ύπαρξη.


73ο Κριτήριο Αξιολόγησης «Η παιδική εκμετάλλευση» Πόσα είναι σήμερα τα εργαζόμενα παιδιά στον κόσμο; Οι ειδικοί του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας και της UNICEF κάνουν λόγο για ένα συνολικό αριθμό 250 εκατομμυρίων παιδιών που υφίστανται εκμετάλλευση, αριθμός τρομακτικός, που μαρτυρά μια ισχυρή επιδείνωση της κατάστασης τα τελευταία 20 χρόνια, μια αύξηση που η δημογραφία από μόνη της δεν μπορεί να εξηγήσει. Η έλλειψη κανονισμών και οι ισχυροί μηχανισμοί διάβρωσης του δικαστικού και πολιτισμικού συστήματος προστασίας των παιδιών βρίσκονται εδώ σε πλήρη δράση και εξηγούν αυτή την εξέλιξη. Η μεγάλη πλειονότητα των παιδιών που υφίστανται εκμετάλλευση ζουν σε χώρες του Τρίτου Κόσμου και τα μισά απ’ αυτά στην Ασία. Μόνο στην Ινδία ο αριθμός τους ανέρχεται σε περισσότερα από πενήντα εκατομμύρια. Στην Αφρική είναι ακόμα περισσότερα, σε αναλογία, εφόσον το ένα παιδί στα τρία εργάζεται, ενώ το ποσοστό αυτό για την Ασία είναι ένα στα τέσσερα και για τη Λατινική Αμερική ένα στα πέντε. Ωστόσο, αυτό το φαινόμενο, βαθιά ριζωμένο στην ιστορία των βιομηχανικών χωρών, επανεμφανίζεται και ενισχύεται και σε αυτές, εδώ και μερικά χρόνια. Συναντάται κατ’ αρχάς σε όλη την κεντρική και ανατολική Ευρώπη, εκεί όπου οι επιπτώσεις της εκπτώχευσης συνδυάζονται με τις επιπτώσεις της γενικής αποδιοργάνωσης της οικονομίας. Επίσης, σε χώρες που μεριμνούν, θεωρητικά, για την προστασία των ασθενέστερων, όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Ιταλία ή άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Το Ηνωμένο Βασίλειο πληρώνει επίσης στο κεφάλαιο αυτό το τίμημα των χρόνων του ξέφρενου συντηρητισμού, της συστηματικής απορρύθμισης που προκάλεσαν την εξασθένιση της νομικής προστασίας: παιδιά που κατά κύριο λόγο προέρχονται από κοινότητες μεταναστών απασχολούνται σε κομμωτήρια, σε εστιατόρια, σε καθαριστήρια, σε επιχειρήσεις καθαρισμού κ.λ.π. Πόσα είναι αυτά; Μερικές δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες; Κάθε προσπάθεια εκτίμησης παραμένει ριψοκίνδυνη, γιατί στη Μεγάλη Βρετανία όπως και σ’ όλη την Ευρώπη η παιδική εργασία γίνεται λαθραία και συγκαλύπτεται. Δεν συμβαίνει κάτι λιγότερο στην Πορτογαλία, στην Ιταλία, στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στις Η.Π.Α. … Στη Γαλλία, όπου πολλές χιλιάδες παιδιά δεν φοιτούν σε κανένα σχολείο, πολλά από αυτά είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης. Σ’ αυτά πρέπει να προσθέσουμε και τα παιδιά που κάτω από το κάλυμμα της μαθητείας σε κάποια τέχνη βρίσκονται ήδη ουσιαστικά στον κόσμο της εργασίας και της παραγωγής. Η πλήρης αδιαφάνεια όμως κυβερνά αυτή την πραγματικότητα. Στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, όπου η εκμετάλλευση είναι κατά πολύ μαζικότερη, τα παιδιά δεν περιορίζονται σε μερικά είδη περιθωριακών δραστηριοτήτων. Αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του συστήματος παραγωγής, είτε πρόκειται για γεωργικές εργασίες, για τη βιομηχανία, τη βιοτεχνία, τα χίλια κι ένα μικροεπαγγέλματα του δρόμου, τη βιομηχανία ενδύματος, την επιδιόρθωση … Ο κατάλογος είναι ατέλειωτος και η φαντασία των ενηλίκων δεν γνωρίζει όρια όταν πρόκειται να υποτάξουν ολόκληρους πληθυσμούς παιδιών σε μια σχεδόν σκλαβιά. Παιδιά αναβάτες σε καμήλες στις χώρες του Κόλπου, σκλάβοι σε ετήσια βάση σε εργο-

363


στάσια χαλιών, κροτίδων, πυροτεχνημάτων, σπίρτων, τσιγάρων (Ινδία), παιδιά ανθρακωρύχοι (Κολομβία, Βολιβία, Περού), λειαντές πολύτιμων λίθων (Ινδία), αδαμαντωρύχοι (πρώην Ζαΐρ), παιδιά που καθαρίζουν τις δεξαμενές των πετρελαιοφόρων (Πακιστάν), δουλεύουν στην υφαντουργία (Ινδία, Πακιστάν, Μπανγκλαντές), συλλέγουν το γιασεμί το βράδυ (Αίγυπτος), κατασκευάζουν τούβλα από την ηλικία των πέντε ετών (Ινδία, Πακιστάν), ράβουν μπάλες ποδοσφαίρου (Πακιστάν), κάνουν ελεύθερη κατάδυση για να βρουν μαργαριτοφόρα στρείδια (Μαλαισία, Βιρμανία), βάζουν σε κουτιά γαρίδες και κατεψυγμένα ψάρια (Μαρόκο, Φιλιππίνες). Με λίγα λόγια, τα κάνουν όλα, συμπεριλαμβανομένου ενός τομέα σε πλήρη άνθηση, δηλαδή τις αναγκαστικές σεξουαλικές δραστηριότητες που συχνά συνοδεύονται από ανείπωτες βιαιότητες, καψίματα από τσιγάρο, χτυπήματα κι ακόμη μετάδοση μολυσματικών ασθενειών, συχνά θανατηφόρων. Claire Brisset - Le Monde Diplomatique

364



Στο πλαίσιο της σχολικής τάξης να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου. (60-80 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. «Σ’ αυτά πρέπει να προσθέσουμε και τα παιδιά που κάτω από το κάλυμμα της μαθητείας... εργασίας και της παραγωγής». Να αναπτύξετε το χωρίο σε 80-100 λέξεις. Μονάδες 10

2. Με ποια νοηματική σχέση συνδέονται οι δύο πρώτες παράγραφοι;

3. Να εξετάσετε τη συνεκτικότητα της δεύτερης παραγράφου: «Ωστόσο, ... λαθραία και συγκαλύπτεται».

Μονάδες 5

Μονάδες 5

4. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η τελευταία παράγραφος; «Παιδιά αναβάτες... συχνά θανατηφόρων».

Μονάδες 5

5. Να εξετάσετε το συλλογισμό της τέταρτης παραγράφου: «Στις χώρες του Τρίτου Κόσμου... σε μια σχεδόν σκλαβιά». Μονάδες 5

6. Σε ποιο τρόπο πειθούς παραπέμπει η τρίτη παράγραφος: «Δεν συμβαίνει κάτι λιγότερο... αυτή την πραγματικότητα». Μονάδες 5

Γ.

Σε μια ομιλία που πρόκειται να διεξαχθεί στο σχολείο σας με θέμα την αύξηση του φαινομένου της παιδικής εκμετάλλευσης καλείστε να εξηγήσετε τους λόγους για τους οποίους κατά τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις καθώς και τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν ώστε να εκλείψει. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

365


Α παντήσεις Α. Η αρθρογράφος θίγει το ζήτημα της παιδικής εκμετάλλευσης που σύμφωνα με έρευνες έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις. Τονίζει πως το φαινόμενο είναι σύνηθες σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και επισημαίνει τις αιτίες του. Ωστόσο ισχυρίζεται πως πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις έχει λάβει στις τριτοκοσμικές χώρες αφού εκεί τα παιδιά αποτελούν μέρος της παραγωγής. Τέλος μας δίνει διάφορες μορφές της παιδικής εκμετάλλευσης. Β1. Το φαινόμενο της παιδικής εκμετάλλευσης δεν παύει να πρωτοστατεί και σε χώρες του προηγμένου κόσμου, όπως θεωρούνται οι χώρες της Ευρώπης. Αυτό καλύπτεται από το πρόγραμμα της δήθεν μαθητείας των παιδιών που με το πρόσχημα της εκμάθησης μιας τέχνης αυτά αποτελούν αντικείμενα εκμετάλλευσης από το «πολιτισμένα» αφεντικά τους. Ως γεγονός θεωρείται ανεπίτρεπτο και απαράδεκτο. Δηλαδή το να εκμεταλλεύονται μικρά παιδιά για να αποκομίσουν οικονομικά οφέλη. Άραγε που αλλού θα μας οδηγήσει η απανθρωποίησή μας; Β2. Οι δύο παράγραφοι συνδέονται νοηματικά με τη σχέση της αντίθεσης που πιστοποιείται από τη λέξη ωστόσο. Β3. Ο βαθμός συνεκτικότητας της παραγράφου είναι ισχυρός αφού όλες οι ιδέες συνδέονται με σχέση αλληλουχίας και στηρίζουν τη θεματική πρόταση. Β4. Η τελευταία παράγραφος αναπτύσσεται με παραδείγματα: παιδιά αναβάτες... κατεψυγμένα ψάρια. Β5. Ο συλλογισμός είναι έγκυρος, αληθής και ορθός. Έγκυρος γιατί οι δύο προκείμενες (στις χώρες... περιθωριακών δραστηριοτήτων και αποτελούν... επιδιόρθωση) οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα (ο κατάλογος... σκλαβιά). Είναι αληθής γιατί οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Άρα αφού είναι έγκυρος και αληθής είναι και ορθός. Β6. Ο τρόπος πειθούς είναι η επίθεση στο ήθος του δέκτη (η πλήρης αδιαφορία κυβερνά αυτή την πραγματικότητα). Γ. Πρόλογος

366


καθημερινά, δεκάδες παιδιά στους δρόμους της πόλης βιώνουν την πιο σκληρή εκδοχή της παιδικότητας, εργαζόμενα πολλές ώρες, για να στηρίξουν υλικά μια αποδυναμωμένη και περιθωριοποιημένη ομάδα ενηλίκων, ενώ την ίδια στιγμή η κοινωνία διαιωνίζει το φαινόμενο αυτό δείχνοντας οίκτο. Κανείς δε διερωτάται ποια ήταν αυτά τα παιδιά, από πού έρχονταν, σε ποιες συνθήκες ζούσαν, ποιες ακριβώς ήταν οι αιτίες που τα έβγαλαν στο δρόμο.



Ερώτημα α’: Λόγοι (αιτίες) για τις διαστάσεις του φαινομένου 1. Άνεργοι εξαθλιωμένοι γονείς, απαξιωμένοι κοινωνικά και επαγγελματικά εξωθούν τα παιδιά τους σε εργασία, τα κακοποιούν, ακόμη και τα εμπορεύονται. 2. Εγκληματικές συμμορίες -τοπικές ή διεθνείς- ακολουθώντας τη λογική του κέρδους δε διστάζουν να χρησιμοποιήσουν τα παιδιά, που άλλωστε συγκινούν σε κατάσταση επαιτείας, για να αποκτήσουν εύκολο χρήμα. 3. Η έλλειψη κρατικής κοινωνικής πρόνοιας για το παιδί, κυρίως σε αναπτυσσόμενα κράτη, τα οποία διοικούνται από ολοκληρωτικά καθεστώτα. 4. Οι παραδοσιακές αντιλήψεις - σε κάποιες κοινωνίες- και το έντονο βιοποριστικό πρόβλημα που καθιστούν αποδεκτή και αναγκαία την παιδική εργασία. 5. Τα εργαζόμενα παιδιά σε καθεστώς δουλείας δεν αγωνίζονται, δε διεκδικούν, αλλά αποτελούν φθηνά εργατικά χέρια χωρίς βούληση.

Ερώτημα β’: Μέτρα για την εξάλειψη 1. Εξασφάλιση μόρφωσης και εκπαιδευτικών ευκαιριών για όλα τα παιδιά, κυρίως για όσα ανήκουν σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, αλλά και των γονέων, ώστε να κατανοήσουν την αξία της ανθρώπινης ζωής. 2. Καταπολέμηση της φτώχειας μέσω εισοδηματικών προγραμμάτων για φτωχές οικογένειες, ώστε να καταστούν λιγότερο ευάλωτες στην εκμετάλλευση από τους απάνθρωπους επιτηδείους. 3. Πρόσβαση σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης για παιδιά που έχουν ξεφύγει από την εκμετάλλευση, ώστε να μπορέσουν να επανενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο με αξιοπρέπεια. 4. Επανένωση των παιδιών με τις οικογένειές τους, όπου είναι δυνατή, αλλά και συμβουλευτική υποστήριξη στα παιδιά - θύματα. 5. Λήψη νομικών και πρακτικών μέτρων από την παγκόσμια κοινότητα για να εξαλειφθεί η διακίνηση παιδιών, η σεξουαλική εκμετάλλευσή τους, η εξαναγκαστική εργασία ή δουλεία και η χρήση παιδιών ως στρατιωτών. 6. Στήριξη των οργανισμών προστασίας του παιδιού, αλλά και ενίσχυση του έργου μη κυβερνητικών οργανώσεων για την αποκατάσταση των παιδιών-θυμάτων: τέτοια παιδιά- θύματα χρειάζονται κατάλληλες υπηρεσίες, για να ξεφύγουν και να επανέλθουν σε ασφαλές περιβάλλον.

Επίλογος

Όλοι μαζί μπορούμε να κλείσουμε την πόρτα στην εκμετάλλευση των παιδιών, να δώσουμε την απάντησή μας σε όσους ζουν σε βάρος τους, αλλά και να δείξουμε ότι πίσω από τους αριθμούς σταδιακής μείωσης της παιδικής εργασίας και εκμετάλλευσης, υπάρχουν άνθρωποι, υπάρχουν παιδιά που βιώνουν την πιο σκληρή καθημερινότητα στο δρόμο.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας

367


34. Αλληλεγγύη - Αλτρουισμός Αλληλοβοήθεια

74ο Κριτήριο Αξιολόγησης «Το κράτος πρόνοιας αδυνατεί να υπάρξει» Σε μια εποχή πλήρους απορρύθμισης των οικονομικών και εργασιακών σχέσεων, καθώς οι κοινωνικοί δεσμοί πλήττονται θανάσιμα από την κυριαρχία του ατομικιστικού πνεύματος σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής, τι μπορεί να σημαίνει η λέξη αλληλεγγύη; Αλληλεγγύη είναι μια λέξη φορτισμένη με ποικίλα νοήματα, μια λέξη την οποία κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται διαφορετικά: άλλοτε ως ατομική φιλανθρωπία και ανιδιοτελή προσφορά προς τον πάσχοντα συνάνθρωπο, άλλοτε ως υπεράσπιση των ιδιαίτερων συμφερόντων και δικαιωμάτων μιας επαγγελματικής ομάδας και άλλοτε ως δέσμευση «σιωπής» ανάμεσα στα μέλη μιας εγκληματικής ομάδας (η «ομερτά» της Μαφίας). Στην πορεία της Ιστορίας ποικίλα ιδεολογικά και πολιτικά ρεύματα έβαλαν τη σφραγίδα τους στις αναπαραστάσεις που έχουμε για την αλληλεγγύη: οικογένεια και «υποχρέωση» να βοηθάει ο ένας τον άλλον στα δύσκολα, χριστιανισμός και φιλανθρωπία, συνδικαλισμός και εργατικές διεκδικήσεις, αλλά και εθνική ομοψυχία όταν οι περιστάσεις το απαιτούν. Δεν είναι ίσως τυχαίο που, μέσα στη βαθιά κρίση που βιώνει η χώρα, ακόμη και οι πολιτικοί ηγέτες χρησιμοποιούν την ίδια λέξη για να ζητήσουν τη στήριξη άλλων κρατών στο πλαίσιο μιας -αμφισβητούμενης- ευρωπαϊκής οικογένειας. Η ατομική αλληλεγγύη γίνεται κοινωνική στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, όταν το κράτος αναλαμβάνει να εγγυηθεί το δικαίωμα όλων στην υγεία, την εργασία, την εκπαίδευση. Η συνδρομή στους φτωχούς, τους αδύναμους, τους ασθενείς, τους άνεργους κ.ά. οργανώνεται και ρυθμίζεται από την κρατική εξουσία που, ακόμη και σήμερα, ιδρύει «Ταμεία Αλληλεγγύης» κάνοντας έκκληση στην ατομική και κοινωνική ευαισθησία των προνομιούχων απέναντι στους μη προνομιούχους. Σήμερα που το κράτος πρόνοιας αδυνατεί να υπάρξει και μολονότι ο φόβος απέναντι στον Άλλο διογκώνεται, εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι, έξω από κόμματα, ομάδες και ιδεολογίες, επιμένουν να προσφέρουν κάτι από τον εαυτό τους κόντρα στη σαρτρική ρήση «Η κόλαση είναι οι άλλοι». Ίσως επειδή, για να αντέξει κανείς την κόλαση, χρειάζεται να βρει το νήμα που τον ενώνει με τους άλλους, ένα νήμα που διαρκώς κόβεται από διαχωρισμούς και αποκλεισμούς, μικρές και μεγάλες απάτες, ορατές και αόρατες μορφές βίας. Ίσως, επειδή προβάλλει βασανιστικά η αναγκαιότητα να επαναπροσδιορίσουμε τι σημαίνουν κοινωνία και εαυτός ως ύστατη προσπάθεια να δώσουμε νόημα στο παρόν και το μέλλον. Αλεξάνδρας Κορωναίου

368


Ε ρωτήσεις

A.

Να γίνει η περίληψη του κειμένου με 80-100 λέξεις.

Β.

1. Τι πετυχαίνει η συγγραφέας με την τεχνική της ερώτησης;

Μονάδες 25

Μονάδες 4

2. Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η 2η παράγραφος του κειμένου;

3. Πώς συνδέονται οι παράγραφοι του κειμένου;

4. «…αποκλεισμούς, μικρές και μεγάλες απάτες, ορατές και αόρατες μορφές βίας» Τι επιδιώκει η συγγραφέας με τη χρήση του ασύνδετου σχήματος;


Μονάδες 4

5. «…για να αντέξει κανείς την κόλαση, χρειάζεται να βρει το νήμα που τον ενώνει με τους άλλους, ένα νήμα που διαρκώς κόβεται από διαχωρισμούς και αποκλεισμούς, μικρές και μεγάλες απάτες, ορατές και αόρατες μορφές βίας». Να αναλύσετε την παραπάνω άποψη σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 12

6. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: πλήρους, απορρύθμισης, πλήττονται, κυριαρχία, δέσμευση.

Μονάδες 5

Γ.

Μπορεί η ανθρωπιστική δράση και η αλληλεγγύη ανάμεσα στους ανθρώπους να οικοδομήσει έναν καλύτερο κόσμο; Ποια είναι η συμβολή του σχολείου στην καλλιέργεια της αλτρουιστικής διάθεσης; Να εκθέσετε τις απόψεις σας στην ομιλία σας στη Βουλή των εφήβων. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

369


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στη σημασία της αλληλεγγύης σήμερα. Αρχικά η συγγραφέας δίνει τον ορισμό της έννοιας, ο οποίος μάλιστα ποικίλει. Φιλανθρωπία, προσφορά, διεκδίκηση δικαιωμάτων, υπόσχεση. Έπειτα την εξετάζει ιστορικά σε σχέση με θρησκευτικά, πολιτικά, κοινωνικά, ακόμη κι εθνικά ζητήματα. Αναφέρει ότι τον 20ο αιώνα αλληλεγγύη άρχισε να σημαίνει η ενίσχυση των αδυνάτων από τους δυνατούς. Τέλος, έρχεται στο σήμερα τονίζοντας ότι ακόμη και μέσα σε περίοδο κρίσης και απομόνωσης υπάρχουν άνθρωποι που προσπαθούν να προσφέρουν αδιαφορώντας για κάθε είδους διάκριση. Β1. Η ερώτηση παραπέμπει στην τεχνική επίκλησης στο συναίσθημα. Ο συγγραφέας προσδίδει στο κείμενό του ζωντάνια, αμεσότητα. Αφυπνίζει κι ευαισθητοποιεί το κοινό του. Β2. Η 2η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο του ορισμού και της διαίρεσης. Β3. 1η-2η: Αλληλεγγύη: επανάληψη λέξης

2η-3η: αλληλεγγύη: επανάληψη λέξης

3η-4η: Η ατομική αλληλεγγύη: επανάληψη λέξης

4η-5η: Σήμερα: χρονική σχέση

Β4. Προσδίδει μεγαλύτερη έμφαση κι ένταση στο λόγο του. Απαριθμούνται επιπτώσεις με στόχο την υπογράμμιση του αρνητικού κι επικίνδυνου περιεχομένου. Έτσι αποδεικνύεται η πολυπλοκότητα του προβλήματος και η αμεσότητα του κινδύνου. Β5. Έχει μείνει στην ιστορία η ρήση του Σαρτρ «Η κόλαση είναι οι άλλοι». Άλλοι είναι οι συγγενείς μας, οι συνεργάτες μας, οι φίλοι μας, οι γείτονές μας. Και κόλαση είναι η αποξένωση, ο ρατσισμός, οι δογματισμοί και τελικά το μίσος. Αν καταφέρουν οι άνθρωποι και πλησιάσουν τους γύρω τους, επικοινωνήσουν μαζί τους, αναπτύξουν συναισθήματα για αυτούς και βγάλουν από τη ζωή τους τις διχόνοιες και τις διακρίσεις, τότε η κόλαση θα εξαφανιστεί και η ζωή θα γίνει ομορφότερη. Β6. ολοκληρωτικής, αποδιοργάνωσης, υποφέρουν, επικράτηση, υπόσχεση Γ. Αγαπητοί συμμαθητές,

Πρόλογος: ανάγκη για ανθρωπιστική δράση

Κύριο μέρος Α. Ιδιαίτερα σήμερα εν μέσω οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης, το μόνο μέσο για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής είναι η αλληλεγγύη και η ενσυναίσθηση. Μονάχα στο διπλανό μας μπορούμε να βασιστούμε κι εκείνος σε εμάς, ώστε να επιτευχθεί η ειρήνη, η ομόνοια, η συνεργασία και τελικά η πρόοδος. Β. Συμβολή σχολείου: Η παιδεία να έχει ως βάση τις ανθρωπιστικές και συναισθηματικές αξίες και όχι τη χρησιμοθηρική αντίληψη της γνώσης. Να μελετούνται τα κλασικά έργα

370

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης ώστε να καλλιεργούνται οι αρετές (δίκαιο, ειλικρίνεια, τιμή) και να ολοκληρώνονται ηθικά οι μαθητές.

Επίλογος: Η θεωρία να γίνει πραγματικότητα άμεσα

Αποφώνηση

371


75ο Κριτήριο Αξιολόγησης Να ξαναβρούμε τον «Άλλον» Η παγκόσμια οικονομική κρίση και η εξ αυτής κρίση αξιών και θεσμών είναι πρωτίστως κρίση ανθρωπισμού. Μπροστά σ’ αυτή τη νέα πραγματικότητα, που προοιωνίζεται και το μέλλον των κοινωνιών, τίποτα δε θεωρείται κεκτημένο και ασφαλές• τα αυτονόητα αναθεωρούνται και επανεξετάζονται σε νέα βάση• επαναπροσδιορίζονται αξίες και οριοθετούνται με άλλα κριτήρια και άλλη λογική οι στόχοι. Όλα, φαίνεται, στο μέλλον δε θα είναι πια ίδια, όπως στο παρόν, και, προπάντων, όπως ήταν στο παρελθόν. Καινούργια ερωτήματα τίθενται και καινούργιοι προβληματισμοί διατυπώνονται για τις κοινωνίες του μέλλοντος. Η ευμάρεια, ένα κεκτημένο της προηγούμενης γενιάς απειλείται• το οικονομικό περιβάλλον φαίνεται ασταθές και ρευστό, ενώ η πολιτική «λογαριάζεται» με άλλο σύστημα αριθμών και πράξεων. Τα νέα μέτρα που εξαγγέλλονται δεν αφορούν μόνο οικονομικές αξίες αλλά προσδιορίζουν και την αριθμητική της ζωής. Η κρίση απειλεί να σαρώσει ό,τι πνευματικό και κοινωνικό κατέκτησε ο άνθρωπος στο πέρασμα των αιώνων, με τους αγώνες του. Το παγκόσμιο οικονομικο-πολιτικό σύστημα, υπό την παρούσα μορφή, φαίνεται ότι αδυνατεί να δώσει λύσεις. Η πολιτική ως η κοινωνική έκφραση της ιδεολογίας, αυτοακυρώνεται και αυτοαναιρείται. Όλοι μιλούν για κρίση που παρατηρείται συνήθως σε πολεμικές περιόδους και ενσπείρει τον τρόμο και τον πανικό στους ανθρώπους. Ο καθένας προτείνει και τον δικό του τρόπο εξόδου από την κρίση ή κατηγορεί συλλήβδην πολιτικά συστήματα και ιδεολογίες περί οικονομίας. Μέσα σ’ όλο αυτό το πανδαιμόνιο αριθμών και μέτρων ο «Άνθρωπος» είναι απών• η ανθρώπινη προσωπικότητα και κατ’ επέκταση, η ανθρώπινη ζωή δεν προσμετράται ως αξία δεν υπολογίζεται στα οικονομικά προγράμματα και στους πολιτικούς σχεδιασμούς αυτών που σχεδιάζουν «επί χάρτου» το μέλλον των επόμενων γενιών. Είκοσι δύο χρόνια από την πτώση του Τείχους σήμερα βιώνουμε τα νέα τείχη, που χωρίζουν τις κοινωνίες και διασπούν τον κοινωνικό ιστό. Απ’ τη μια οι νεόπλουτοι κι απ’ την άλλη οι νεόπτωχοι, απ’ τη μια οι εξαθλιωμένοι, απ’ την άλλη οι κατέχοντες, απ’ τη μια οι απορούντες, απ’ την άλλη οι ευπορούντες. Απορημένοι και ανήσυχοι βιώνουμε τη σημερινή πραγματικότητα. Κανείς δεν μπορεί να εφησυχάζει και να στέκεται στο αλαζονικό «Εγώ» του• να αγνοεί τον άλλον και να πορεύεται μόνος. Τα γεγονότα εξελίσσονται ραγδαία και αναιρούν οποιαδήποτε επιλογή. Οι καιροί επιτάσσουν αναπροσαρμογή στις ανθρώπινες σχέσεις. Η αδράνεια δε λογίζεται αρετή. Οφείλουμε να ξαναβρούμε τις χαμένες αξίες και να πορευθούμε μ’ αυτές. Να αναζητήσουμε τον «Άλλον», χωρίς διακριτικά, να τον κοιτάξουμε στα μάτια και να του μιλήσουμε. Να κάνουμε, επιτέλους, διάλογο και να επικοινωνήσουμε• να αφουγκραστούμε το διπλανό μας,

372


το συνάνθρωπό μας. Να αποδράσουμε απ’ το γήινο «Εγώ» μας, να εξοβελίσουμε την απατηλή μακαριότητά μας και να απλώσουμε το χέρι μας. Να βρούμε τον εαυτό μας μέσα από τον Άλλον, ανακαλύπτοντας έτσι την ανθρωπιά που κρύβει ο καθένας μέσα του. Να μην επιτρέψουμε τα γεγονότα να μας αποθηριώσουν και να μας εκβαρβαρώσουν. Δεν έχουμε δικαίωμα να χάσουμε την ανθρωπιά μας• να αφεθούμε στις καταστάσεις και να συμπαρασυρθούμε απ’ αυτούς. Είμαστε άνθρωποι, εφόσον είμαστε συν-άνθρωποι, αλλιώς καταντάμε απάνθρωποι. Σ’ αυτόν τον κόσμο που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει να αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται. Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: «ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα». (Γ. Σεφέρης) Απόστολος Σγούτσος

373



Αφού διαβάσατε το παραπάνω κείμενο να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του με 80-100 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. Να σχολιάσετε την άποψη του Σεφέρη, που βρίσκεται στο τέλος του κειμένου, σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 12

2. Σε ποιο είδος ανήκει το παραπάνω κείμενο. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 6

3. Ποιο είναι το θέμα και ποια η κατευθυντήρια ιδέα του κειμένου;

4. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στο κείμενο.


6. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ευμάρεια, απειλείται, κατέκτησε, αγώνες.

Μονάδες 6 Μονάδες 3 Μονάδες 4

Μονάδες 4

Γ.

Στα πλαίσια μιας σχολικής γιορτής με θέμα την αγάπη προς το συνάνθρωπο, την αλληλεγγύη και τον αλτρουισμό καλείστε να εκφωνήσετε μια ομιλία σχετικά με τους λόγους που κάνουν σήμερα αναγκαία την ανθρώπινη επαφή και αλληλοβοήθεια καθώς και τις θετικές της συνέπειες σε μια εποχή όπου η αξίες πλήττονται. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

374


Α παντήσεις Α. Το κείμενο ασχολείται με την ανάγκη του ατόμου να έρθει σε επαφή με το συνάνθρωπό του σε περιόδους οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, όπως η σημερινή. Αρχικά υπογραμμίζει την αλλαγή που έχει επέλθει στην κοινωνία, που αφορά στην οικογένεια, στην οικονομία και στην πολιτική. Η ευμάρεια αλλά και τα πνευματικά κεκτημένα κινδυνεύουν, ενώ ο ανθρώπινος παράγοντας απουσιάζει από τις κοινωνικές διεργασίες και θεωρίες. Οι κοινωνικές τάξεις πολώνονται, όπως παρατηρεί ο συγγραφέας και η μόνη λύση είναι η ενίσχυση των ανθρώπινων σχέσεων. Καταλήγει προσπαθώντας να αφυπνίσει τον αναγνώστη να ξανακερδίσει τον ανθρωπισμό του γιατί ο κόσμος γίνεται ολοένα και δυσκολότερος. Β1. Ό, τι πιο σημαντικό διαθέτει ο άνθρωπος σήμερα- αλλά και στο παρελθόν- είναι οι ανθρώπινες σχέσεις του. Η ιστορία έχει αποδείξει ότι σε όλες τις δύσκολες καταστάσεις ο άνθρωπος μόνος του δυσκολεύεται ή ακόμα και αδυνατεί να δώσει λύσεις. Η συνεργασία, η αλληλεγγύη, η αλληλοβοήθεια είναι αυτές που τον βγάζουν τότε από το αδιέξοδο. Έτσι μόνο μπορεί η ανθρωπότητα να αντισταθεί, να αντιδράσει, να δημιουργήσει, να επιβιώσει. Β2. Το κείμενο είναι ένα δοκίμιο στοχασμού. Τα χαρακτηριστικά που πιστοποιούν το είδος αυτό είναι: η υποκειμενική θεώρηση του θέματος, ο προσωπικός λόγος, η επίκληση στο συναίσθημα, η μεταφορική χρήση της γλώσσας, το λογοτεχνικό και σοβαρό ύφος. Β3. Το θέμα είναι η παρούσα οικονομικοκοινωνική περίοδος και η στάση που θα διατηρήσει ο άνθρωπος. Η κατευθυντήρια ιδέα είναι ότι μόνο με τις ανθρώπινες σχέσεις και τον ανθρωπισμό θα μπορέσει ο άνθρωπος να αντιμετωπίσει τις παρούσες συνθήκες. Β4. έμφαση, μεταφορά αυτούσιων λόγων του Σεφέρη Β5. μεταφορική χρήση της γλώσσας, με σχόλιο, οικείο άμεσο ύφος, ελκυστικός, πρωτότυπος, μη κατατοπιστικός. Β6. πλούτος, κινδυνεύει, κέρδισε, προσπάθειες. Γ. Α. Ζητούμενο: • Ανέχεια

• Ψυχολογικά προβλήματα

• Αδυναμία ατομικής επίλυσης προβλημάτων

• Κοινοί κίνδυνοι

• Αδικία

• Αναξιοκρατία

• Κοινά συμφέροντα Β. Ζητούμενο: • Ευγενικά αισθήματα

• Καταπολεμά τον εγωισμό

• Εκμηδενίζει τα συμφέροντα

• Καλύτερες συνθήκες ζωής

• Κοινωνική πρόοδος

• Ηθική ποιότητα ζωής

• Μειώνει τις αντιθέσεις

• Ειρήνη

375


35. Εθνισμός - Εθνικισμός Διεθνισμός

76ο Κριτήριο Αξιολόγησης Το «εθνικόμετρο» ξανάρχεται Ευτυχώς δεν έχουμε τις σκοτούρες των Γάλλων. Εδώ και μήνες διεξάγουν τον λεγόμενο «διάλογο για την εθνική ταυτότητα» και μέχρι τις 4 Φεβρουαρίου θα πρέπει να έχουν αποφασίσει τι σημαίνει να είσαι Γάλλος. Πρέπει να μιλάς τα γαλλικά χωρίς προφορά υποβαθμισμένου παρισινού προαστίου; Πρέπει να έχεις όχι μόνο γονείς αλλά και παππούδες γεννημένους στη Γαλλία; Τι γίνεται με όσους κατάγονται από τις πρώην γαλλικές αποικίες, μερικοί εκ των οποίων έχουν καταλάβει και υψηλά κρατικά αξιώματα; Υπάρχει κάτι ιδιαίτερο, η «γαλλικότητα», που τη νιώθεις κι επομένως μπορείς με βεβαιότητα να πεις ότι είσαι Γάλλος; Είναι πράγματι δυνατό, μέσα από δημόσιο διάλογο, να γράψεις έναν «δεκάλογο» της εθνικής ταυτότητας, γαλλικής ή άλλης; Στην Ελλάδα, βεβαίως, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Το τι σημαίνει Έλληνας προσδιορίζεται με βάση τον «ανθέλληνα». Παλιά ιστορία. Στην Ελλάδα, υπήρχαν πάντα οι «πατριώτες», οι γνήσιοι Έλληνες, και οι «προδότες», οι ανθέλληνες. Κάτι διαφορετικό από τη διάκριση ανάμεσα σε Έλληνες και ξένους. Γιατί με βάση κλασικά κριτήρια εθνικού προσδιορισμού – γλώσσα, καταγωγή, ιστορία, κουλτούρα – δεν ήταν ορατή ούτε αυτονόητη αυτή η διάκριση ανάμεσα σε Έλληνες-Έλληνες και Έλληνες-μη Έλληνες. Κληρονομιά του Εμφυλίου, οι εθνικόφρονες μπορούσαν να εξοβελίζουν εκτός κρατικών αξιωμάτων όσους, σύμφωνα με το «εθνικόμετρο» που κρατούσαν, δεν έκριναν ως επαρκώς «Έλληνες». Ποιο ήταν το κριτήριο; Μα φυσικά, οι ιδέες, οι πολιτικές θέσεις, η κομματική ένταξη. Ήταν αριστεροί; Δεν ήταν Έλληνες! Η θέση τους ήταν στις φυλακές και τα ξερονήσια. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σήμερα, με άλλους όρους. Εμφανίζεται κάποιος να υποστηρίζει αιτήματα των μεταναστών; Κάποιος άλλος να προτείνει μια διαφορετική αντιμετώπιση των μειονοτικών ζητημάτων; Είναι ύποπτο ότι στην εξωτερική πολιτική προτείνει προσέγγιση με την Τουρκία; Έχει αμφισβητούμενες απόψεις για τον Μεγαλέξανδρο; Τότε, είναι σαφές ότι ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία των Ελλήνων-μη Ελλήνων. Αμέσως ενεργοποιούνται τα αντανακλαστικά όσων έχουν αυτό-οριστεί θεματοφύλακες της ελληνικής εθνικής ταυτότητας, καταρτίζονται μαύρες λίστες, στοχοποιούνται και δαιμονοποιούνται πρόσωπα με δημόσια δράση. (...) Ίσως τελικά δεν θα έβλαπτε να γίνει μια δημόσια συζήτηση όχι μόνο για το ποιοι είμαστε αλλά και για το ποιος κρατά απειλητικά το «εθνικόμετρο». Ξανά. Χριστίνα Κουλούρη

376



Για τις ανάγκες μιας συζήτησης που πρόκειται να γίνει στην τάξη να γράψετε την περίληψη του κειμένου. (80-100 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου και ποια η κατευθυντήρια ιδέα του;

Μονάδες 10

2. Να χαρακτηρίσετε το ύφος του κειμένου (απλό, μέσο, υψηλό, μεικτό) και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5

3. Η συγγραφέας του κειμένου χρησιμοποιεί αρκετές φορές λέξεις σε εισαγωγικά. Να αναφέρετε πέντε περιπτώσεις από το κείμενο και να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. Μονάδες 5

4. Στο κείμενο γίνεται χρήση του β’ ρηματικού προσώπου. Τι επιτυγχάνει με αυτό η συγγραφέας; Μονάδες 5

5. Να γράψετε πέντε ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) της λέξης έθνος, χρησιμοποιώντας και αυτά του κειμένου. Μονάδες 5

6. «Είναι πράγματι δυνατό, μέσα από δημόσιο διάλογο, να γράψεις έναν «δεκάλογο»

της εθνικής ταυτότητας, γαλλικής ή άλλης;» Η παραπάνω φράση ανήκει στον ευθύ ή πλάγιο λόγο; Να τη μετατρέψετε στην αντίθετή της. Μονάδες 5

Γ.

Ο αρχισυντάκτης της σχολικής εφημερίδας σάς ζητά να γράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στο επόμενο φύλλο της και στο οποίο θα αναφέρεστε στα κριτήρια που για κάποιους προσδιορίζουν ή προσδιόριζαν παλαιότερα την έννοια του έθνους, καθώς και στους λόγους για τους οποίους αυτά δεν πρέπει να γίνονται τροχοπέδη στην αρμονική συμβίωση των πολιτών σύγχρονων κρατών και στις σχέσεις κρατών μεταξύ τους. (500-600 λέξεις)

Μονάδες 40

377


Α παντήσεις Α. Η συγγραφέας θίγει το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας. Αφορμάται από συζητήσεις στη Γαλλία σχετικά με την εθνική ταυτότητα και τα κριτήρια που την προσδιορίζουν και αναφερόμενη στην Ελλάδα επισημαίνει ότι η ελληνικότητα ορίζεται από τον ανθελληνισμό και αναφερόμενη σε παλαιότερες δεκαετίες συμπεραίνει ότι αυτή προσδιοριζόταν από τις πολιτικές ιδέες. Έπειτα, καταλήγοντας στη σύγχρονη εποχή την παραλληλίζει με τις προηγούμενες διαπιστώνοντας ότι στοχοποιούνται οι διαφορετικές απόψεις προσέγγισης των μεταναστών, γειτονικών κρατών και ιστορικών παραδόσεων και προτείνει να υπάρξει δημόσιος διάλογος όχι για αυτούς που υποστηρίζουν διαφορετικές απόψεις, αλλά γι’ αυτούς που στοχοποιούν άλλους ως ανθέλληνες. Β1. Το θέμα του κειμένου είναι το ζήτημα του ορισμού της εθνικής ταυτότητας και η κατεθυντήρια ιδέα είναι να αξιολογηθούν όχι αυτοί που αποκλίνουν παγιωμένων απόψεων, αλλά αυτοί που ορίζουν τη σημασία της εθνικής ταυτότητας. Β2. Το ύφος του κειμένου είναι μεικτό, δηλαδή ανήκει στο απλό ύφος (χωρίς πολλά κοσμητικά επίθετα, σχήματα λόγου) και στο μέσο ή γλαφυρό, υπάρχουν κοσμητικά επίθετα γνήσιοι Έλληνες, σχήματα λόγου σε κάποια σημεία (π.χ. μεταφορές όπως «δεκάλογο» εθνικής ταυτότηας, με βάση τον «ανθέλληνα», ορατή διάκριση, κληρονομιά του Εμφυλίου, μαύρες λίστες, δαιμονοποιούνται πρόσωπα κ.ά. Β3. «δεκάλογο», «ανθέλληνα», «προδότες», «εθνικόμετρο», «Έλληνες»: Οι λέξεις εκφράζουν ειρωνεία ή αμφισβήτηση. Β4. Η χρήση του β’ προσώπου (π.χ. τι σημαίνει να είσαι Γάλλος, να μιλάς, να έχεις, τι νιώθεις, να γράψεις κ.ά.) προσδίδει στο λόγο ζωντάνια, έμφαση, αμεσότητα και υπογραμμίζει ότι το θέμα του κειμένου αφορά όλους. Β5. έθνος ➙ διεθνής, πολυεθνικός, εθνικιστής, εθνικόμετρο, εθνικόφρονες. Β6. Η φράση ανήκει στον ευθύ λόγο (ευθεία ερώτηση). Η αντίστοιχή της στον πλάγιο λόγο είναι: η συγγραφέας διερωτάται εάν είναι πράγματι δυνατό να γράψει κάποιος έναν δεκάλογο της εθνικής ταυτότητας, γαλλικής ή άλλης. Γ. Τίτλος: Η αρμονική συμβίωση των εθνών

378

Πρόλογος

Οι έντονες εθνικιστικές εξάρσεις, οι οποίες παρατηρούνται τον τελευταίο καιρό στο εσωτερικό των κοινωνιών, φέρνουν στην επιφάνεια την ανάγκη επαναπροσδιορισμού των αρχών και των κριτηρίων της εθνικής συνείδησης. Ό,τι προσδιόριζε την έννοια του έθνος στο παρελθόν σε πολλές περιπτώσεις σήμερα έχει διαστρεβλωθεί και με τον εθνικισμό ή την απόρριψη των άλλων.



Ερώτημα α’: Κριτήρια που προσδιόριζαν την έννοια του έθνος 1. Η ιδιαιτερότητα του έθνους συνίσταται στις ρίζες και στο κοινό παρελθόν των γενεών μίας κοινωνίας, η οποία εξελίσσεται έχοντας ως πολύτιμο σύμβουλο το έργο των προγόνων. 2. Η γλώσσα αποτελεί αναπόσπαστο μέλος του εθνικού κορμού και συνδέεται άμεσα με την ιστορική παρουσία του λαού. 3. Η παράδοση συνδέεται με την καθημερινή ζωή των προγόνων, με τα υψηλά ιδανικά, τα οποία διασώζονται και προσαρμόζονται στο παρόν και εντέλει με το δεσμό των συγχρόνων γενεών με το παρελθόν τους. 4. Τα διαχρονικά μηνύματα της τέχνης, η οποία διασπά το χώρο και το χρόνο και το σύνολο της πνευματικής παραγωγής συνιστούν τον ιδιαίτερο πνευματικό δεσμό των ανθρώπων με το έθνος τους.

Ερώτημα β’: Γιατί δεν πρέπει να γίνονται τροχοπέδη στην αρμονική συμβίωση κρατών 1. Η προγονοπληξία, δηλαδή η προσκόλληση στο ένδοξο παρελθόν των προγόνων, οδηγεί στη διαστρέβλωση των εθνικών ιδανικών και στην απόρριψη των επαφών με άλλους λαούς. 2. Η εσωστρέφεια ενός έθνους προκαλείται από το αίσθημα απόρριψης των αλλοεθνών είτε με ρατσιστικές και ξενόφοβες συμπεριφορές είτε με τη διατήρηση των προκαταλήψεων. 3. Δημιουργούνται εθνικιστικές ομάδες και απορρίπτεται η υγιής σχέση των λαών με έντονη δυσπιστία απέναντι στο διεθνισμό. 4. Συχνά απειλείται η ειρήνη και η ισορροπία των σχέσεων με τους γείτονες λαούς, όταν προτάσσονται με στρεβλούς όρους η ιστορία και η καταγωγή. 5. Παρεμποδίζεται κάθε μορφή συνεργασίας με τους άλλους λαούς σε τομείς όπως η επιστήμη, η τέχνη, τα γράμματα και αίρεται κάθε προσπάθεια σύμπραξης με σκοπό την ευημερία.

Επίλογος

Η διατήρηση της εθνικής ταυτότητας είναι θεμιτή, αρκεί να ακολουθείται από τα πανανθρώπινα ιδανικά της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών. Η ταυτότητα ενός έθνους δεν είναι παρά η απόδειξη της αξίας του και της παρουσίας του μέσα στο ιστορικό συνεχές. Ούτε θα καταργηθεί ούτε θα αποτελέσει την αιτία απόρριψης του άλλου, του νέου, της προόδου.

379


77ο Κριτήριο Αξιολόγησης Πατριωτισμός και πολιτική Γη και πολιτισμός Στη «Μασσαλιώτιδα», τον εθνικό ύμνο της Γαλλίας, που γεννήθηκε μέσα στις φλόγες της Γαλλικής Επανάστασης, υπάρχει ένας φοβερός στίχος: «Ελάτε, παιδιά της πατρίδας, να συντρίψουμε τις βρόμικες αυτοκρατορίες, που θέλουν να μας αρπάξουν τις αυλακιές μας» (sillons), δηλαδή τ’ αυλάκια που χαράζει πάνω στο χώμα το αλέτρι. Αυτή λοιπόν είναι η μια βάση του πατριωτισμού: το έδαφος, το χώμα, τη ζωτική σημασία του οποίου για την ύπαρξή μας πολλοί από εμάς, προϊόντα του τσιμέντου και της ασφάλτου, δεν αντιλαμβανόμαστε. Η άλλη βάση είναι η πολιτιστική μας παράδοση, τα κοινά πολιτιστικά στοιχεία, τα «ιερά και τα όσια», από τη γλώσσα ως τις αξίες, τα ήθη και τα έθιμα, όλα εκείνα που γεννήθηκαν σε μια διαδρομή χιλιετιών και αποτελούν την ιδιαιτερότητά μας ως λαού. Οι γείτονές μας Σέρβοι πάλεψαν ακριβώς γι’ αυτά: το χώμα και τον πολιτισμό τους, που τα διαφέντεψαν βήμα προς βήμα και πιθαμή προς πιθαμή. Η Σοβιετική Ένωση στη μεγάλη και μέχρι θανάτου αναμέτρηση με τη ναζιστική Γερμανία κήρυξε τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο, που ξεσήκωσε όλο το λαό – κομμουνιστές και μη, χωρικούς και αστούς, διανοούμενους και απλοϊκούς – που κατέβηκαν στα πεδία των μαχών ακόμη και άοπλοι, για να ανακόψουν τη φασιστική λαίλαπα, που ζήταγε πριν απ’ όλα τη γη τους. Αυτά τα απλά πράγματα δεν δίνονται πλέον στη νεολαία, ούτε μέσα από την παιδεία, ούτε ως γενικότερο κλίμα. Αντίθετα, στο όνομα της πολυπλοκότητας και του σύνθετου της πολιτικής, μιλάμε για οτιδήποτε άλλο εκτός απ’ αυτό, που είναι πέρα και πάνω από ιδεολογίες και πολιτικές τοποθετήσεις και παίζουμε με τις λέξεις: μετριοπάθεια, ευρωπαϊσμός, φιλειρηνισμός κ.ο.κ. σαν να δίνουμε μόνιμα εξετάσεις (προς ποιους και γιατί;). Από το άλλο μέρος, υποβαθμίζουμε συνεχώς και το μάθημα και τη γνώση της ιστορίας, που στο βαθύτερο νόημά της δίνει την εξήγηση των στοιχείων ταυτότητας ενός λαού και δεν εξαντλείται στην παράθεση χρονολογιών, ούτε, κατά μείζονα λόγο, σε βλακώδεις εξάρσεις «εθνικού μεγαλείου». Είναι, λοιπόν, σαφές ότι ο πατριωτισμός, όχι μόνο δεν ταυτίζεται, αλλά είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τον εθνικισμό. Ο εθνικισμός προϋποθέτει την ύπαρξη μιας λογικής αντιπαραθετικής σύγκρουσης, προϋποθέτει την υποτίμηση και την περιφρόνηση του άλλου, προϋποθέτει το «πας μη Έλλην βάρβαρος». Λειτουργεί στη βάση ενός, από κάθε άποψη, θετικού στερεότυπου για μας, που υποτίθεται ότι σε όλα υπερέχουμε και σε όλα είμαστε καλοί και ενός αρνητικού στερεότυπου για τους άλλους, ιδιαίτερα εκείνους με τους οποίους συμβαίνει να έχουμε αντιθέσεις, που υποτίθεται ότι σε όλα υστερούν και σε όλα είναι κακοί.

380


Κάτι τέτοιο βέβαια οφείλουμε ν’ αποκρούουμε, να καταδικάζουμε και να καταπολεμούμε. Δεν είμαστε εμείς το άλας και ο ομφαλός της Γης, αλλά είμαστε ένα κομμάτι του παγκόσμιου μωσαϊκού, που με την υπόστασή του και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του συνέβαλε και συμβάλλει στο σύνθετο μόρφωμα, που είναι η ανθρωπότητα και η ιστορία του ανθρώπου πάνω στον πλανήτη. Αυτή την υπόσταση κι αυτή την ιδιαιτερότητα δεν είμαστε διατεθειμένοι να διαπραγματευτούμε με κανένα τίμημα και οφείλουμε να προασπίσουμε με κάθε θυσία. Αυτό είναι πατριωτισμός, που στηρίζεται στη συναίσθηση ενός «εμείς» που δεν ενέχει καμιά απόρριψη, ούτε περιφρόνηση του όποιου «εσείς». Βασίλης Φίλιας, «Αναφορές στην κοινωνική πραγματικότητα του τέλους του 20ού αιώνα», σελ. 207-209

381



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. «… είμαστε ένα κομμάτι του παγκόσμιου μωσαϊκού, που με την υπόστασή του και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του συνέβαλε και συμβάλλει στο σύνθετο μόρφωμα, που είναι η ανθρωπότητα και η ιστορία του ανθρώπου πάνω στον πλανήτη»: Να αναλύσετε το περιεχόμενο της παραπάνω άποψης του συγγραφέα σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων.

Μονάδες 11

2. Το γραμματικό πρόσωπο που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, προκειμένου να εκφράσει τις απόψεις του, είναι το α’ πληθυντικό. Για ποιον λόγο θεωρείτε ότι καταφεύγει σε αυτή την επιλογή; Μονάδες 5

3. Ο συγγραφέας περικλείει σε διπλή παύλα τη φράση «κομμουνιστές και μη, χωρικούς και αστούς, διανοούμενους και απλοϊκούς» και σε παρένθεση τη φράση «προς ποιους και γιατί;». Να δικαιολογήσετε τη χρήση αυτών των σημείων στίξης. Μονάδες 4

4. βάση, μετριοπάθεια, υποβαθμίζουμε, περιφρόνηση, καταδικάζουμε: να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 5

5. ζωτική σημασία, πολιτιστικά στοιχεία: να χρησιμοποιήσετε το καθένα από τα παραπάνω ονοματικά σύνολα σε μία φράση, στην οποία θα διαφαίνεται η σημασία τους. Μονάδες 10

Γ.

Στο πνευματικό κέντρο της περιοχής σας οργανώνεται μια ημερίδα με θέμα «Πατριωτισμός - Εθνικισμός - Διεθνισμός». Αναλαμβάνετε να ετοιμάσετε το κείμενο μιας εισήγησης, στην οποία θα αναφέρεστε στις διαφορές του πατριωτισμού από τον εθνικισμό, καθώς και τους λόγους για τους οποίους ο πατριωτισμός δεν εμποδίζει την ανάπτυξη του διεθνισμού. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

382


Α παντήσεις Α. Ο αρθρογράφος θυμίζει έναν στίχο από τον εθνικό ύμνο της Γαλλίας που καλεί τους Γάλλους ν’ αντισταθούν σ’ όσους θέλουν να κατακτήσουν τα εδάφη τους. Θεωρεί ότι αυτό συνιστά ένδειξη πατριωτισμού, όπως επίσης και η πολιτιστική παράδοση. Στη συνέχεια, θυμίζει ότι οι Σέρβοι γι’ αυτά τα ιδανικά αγωνίστηκαν. Για τη γη τους τονίζει ότι αγωνίστηκαν και οι Σοβιετικοί, ενώ πιστεύει πως σήμερα τα μηνύματα αυτά δεν περνούν στους νέους, αφού κάνουμε λόγο για οτιδήποτε άλλο εκτός από τον πατριωτισμό, που δεν έχει καμιά σχέση με τον εθνικισμό, και θεωρούμε υποδεέστερη τη γνώση και τη διδαχή της ιστορίας. Στη συνέχεια, διασαφηνίζει την έννοια «εθνικισμός» και εξηγεί γιατί πρέπει να τον αποδοκιμάζουμε και στη θέση του να υπεραμυνόμαστε τον πατριωτισμό μας. Β1. Το έθνος αποτελεί βασικό παράγοντα για την αγωγή και τη μόρφωση του ατόμου. Το κάθε έθνος έχει τη δική του ταυτότητα και την πολιτιστική δημιουργία, που το κάνει να ξεχωρίζει από τ’ άλλα. Η εθνική αυτή ταυτότητα (ή συνείδηση) εκφράζεται με το κοινό παρελθόν, την πολιτιστική παράδοση, τη γλώσσα, τη θρησκεία, την τέχνη, τα ήθη και έθιμα και την ιστορία. Αυτά τα ιδιαίτερα φυλετικά γνωρίσματα ξεχωρίζουν τα έθνη μεταξύ τους και δημιουργούν έναν ακατάλυτο ψυχικό, πνευματικό και ηθικό δεσμό των ανθρώπων με το έθνος τους. Όλα αυτά πρέπει να διαμορφώνουν την προσωπικότητα και την εθνική συνείδηση των ατόμων του έθνους, αλλά και να συμβάλλουν στην ομαλή συμβίωση με τα υπόλοιπα έθνη. Β2. Χρησιμοποιεί το α’ πληθυντικό πρόσωπο για να δηλώσει αμεσότητα, ζωντάνια, οικειότητα. Συγχρόνως, μας κάνει κοινωνούς, αφού συνειδητοποιούμε και τις δικές μας ευθύνες. Β3. Μεταχειριζόμαστε τη διπλή παύλα, δηλαδή δυο παύλες, για να απομονώσουμε μέσα σ’ αυτές μια φράση ή μέρος της, που έχει στενή σχέση με τα προηγούμενα και δεν θέλουμε να την κλείσουμε σε παρένθεση, επειδή τη θεωρούμε σημαντική. Μέσα στην παρένθεση κλείνουμε μια λέξη ή μια φράση, που εξηγεί ή συμπληρώνει τα λεγόμενα. Β4. βάση = έρεισμα, μετριοπάθεια = διαλλακτικότητα, υποβαθμίζουμε = υποτιμούμε, περιφρόνηση = καταφρόνια, καταδικάζουμε = αποδοκιμάζουμε Β5. Το θέμα των αυξήσεων είναι ζωτικής σημασίας για τους εργαζομένους και γι’ αυτό είναι έτοιμοι να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους με κάθε μέσο.

Τα κοινά πολιτιστικά στοιχεία των ευρωπαϊκών χωρών καθορίζουν τη φυσιογνωμία του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Γ. Εισήγηση σε ημερίδα «Πατριωτισμός-Εθνικισμός-Διεθνισμός»

Πρόλογος


η αγάπη για την πατρίδα εντάσσεται μέσα στο σύστημα αξιών της παιδείας και της αγωγής. Συνδέεται άμεσα με την εθνική ταυτότητα του κάθε λαού, την ιστορική πορεία του και το δεσμό του με το παρελθόν του, ώστε να διαμορφώσει το μέλλον του. Η στρέβλωση,

383

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης όμως, του νοήματος του αληθινού πατριωτισμού οδηγεί στην ακραία και επικίνδυνη ιδέα του εθνικισμού.


Ερώτημα α’: Οι διαφορές του Πατριωτισμό από τον Εθνικισμού 1. Ο Πατριωτισμός αποτελεί τη βάση για τη διαμόρφωση και ενίσχυση της εθνικής συνείδησης και της ιδιαιτερότητας ενός λαού. 2. Συνιστά την αφετηρία για τη διατήρηση των παραδόσεων και τη μεταβίβασή τους στις επόμενες γενιές. 3. Ο Εθνικισμός από την άλλη είναι η φανατική προσήλωση στα ιδανικά του έθνους, αλλά ως πατριδοκαπηλία και με ξενοφοβικές εκδηλώσεις. 4. Συνδέεται, επίσης, με την εσωστρέφεια και την απόρριψη των άλλων εθνών ιδιαίτερα στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και της ανεμπόδιστης μετακίνησης πληθυσμών, επειδή ο ξένος θεωρείται εχθρός.

Ερώτημα β’: Ο Πατριωτισμός δεν εμποδίζει το Διεθνισμό 1. Πατριωτισμός, όμως, και Διεθνισμός δε συγκρούονται μία και στα πλαίσια της οικουμενικής κοινωνίας ο κάθε λαός έχει τη δική του αξία και μπορεί να συνδράμει με την αποκρυσταλλωμένη πείρα του στην αλληλεπίδραση των πολιτισμών. 2. Ο πατριώτης γνωρίζει την ιστορία του και την καταγωγή του και τις χρησιμοποιεί ως αφετηρίες για την κριτική αφομοίωση νέων τάσεων με άξονα τη συνεργασία και την αλληλοκατανόηση. 3. Ο άνθρωπος που αγαπά την πατρίδα του θέλει να τη δει να προκόβει στην επιστήμη, στην τέχνη, στην τεχνική, αφού αυτές αποτελούν τα θεμέλια του σύγχρονου πολιτισμού χωρίς σύνορα. 4. Ο ειλικρινής πατριώτης αγαπά την ειρήνη και επιθυμεί τη συνεργασία με τους άλλους λαούς, τους οποίους θεωρούν συνοδοιπόρους στον αγώνα για την πρόοδο και την ευημερία και όχι αντιπάλους.

384

Επίλογος

Συνάγεται, λοιπόν το συμπέρασμα ότι η διεθνής κοινότητα ζητά τη διαφορετική ταυτότητα και δε θέλει να καταργήσει τις πατρίδες. Οι αόρατοι εχθροί, τους οποίους βλέπουν μπροστά τους οι φανατικοί εθνικιστές μακροπρόθεσμα θα βλάψουν την πατρίδα, αφού έχουν σχέση με την παραποιημένη αντίληψη περί εθνική ανωτερότητας.



36. Ολοκληρωτισμός – Δικτατορία

78ο Κριτήριο Αξιολόγησης Οι ήπιοι ολοκληρωτισμοί Δεν είναι πρόσφατη η αλήθεια ότι το μεγαλύτερο κακό που μπορεί να τύχει σε ένα λαό, είναι μια ήπια Δικτατορία. Δεν είναι πρόσφατη, αλλά είναι μια μεγάλη αλήθεια. Βέβαια μπορεί αμέσως να ανακύψει το ερώτημα, γιατί κάτι το ήπιο είναι χειρότερο από κάτι το δριμύ. Για τον απλούστατο λόγο, ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση, παρά την δόση κάποιας υπερβολής, η σκληρή δικτατορία, λόγω καταπίεσης και καταστολής, άγει στην εξέγερση, ενώ η ήπια, ακριβώς λόγω αυτής της ηπιότητας, άγει στον εθισμό. (…) Η ήπια δικτατορία δεν καταργεί την ελευθερία, απλώς φτιάχνει μια ψευδαίσθηση ότι υπάρχει. Δεν καταργεί την ελευθεροτυπία, απλώς κάνει με διάφορους τρόπους τις εφημερίδες ομοιόμορφες. Δεν καταργεί την ελεύθερη πανεπιστημιακή διδασκαλία και έρευνα, απλώς δημιουργεί τις προϋποθέσεις να μην είναι ουσιαστικές. Δεν καταργεί το απαραβίαστο της ατομικότητας, που σημασιοδοτείται από τις διαφορές προσώπου από πρόσωπο, απλώς τα συντάσσει ισοπεδωτικά σ’ ένα δήθεν μεγαλεπήβολο σχέδιο, όπου, υποτίθεται, «συμμετέχουν» στις αποφάσεις, οι οποίες πραγματοποιούν παραβίαση σταδιακά. Δεν αρνείται το μέτρο, απλώς, από υπερβολική «ευαισθησία», «φιλολαϊκότητα» και «φιλοπατρία», μονοπωλεί όλα τα προηγούμενα. Δεν αρνείται την πολλαπλότητα, απλώς προσπαθώντας να δημιουργήσει «νέο τύπο ανθρώπου» και να παιδαγωγήσει προς μια «απελευθέρωση» ή «χειραφέτηση» αρνείται «πρόσκαιρα» κάθε βλάστηση πρωτοβουλίας και κάθε άνθος ιδιομορφίας. Δεν αρνείται ότι στο χυτήριο των αμφιβολιών πλάθονται οι αλήθειες, αλλά «χάριν του λαού» πρέπει αυτό να μεταβληθεί σε καλούπι, πρέσσα ή σωλήνα, όπου πλαστουργείται η «νέα ζωή». Δεν αρνείται περίπου τίποτε, επειδή τα αρνείται περίπου όλα. Αυτό θα πει πρόοδος μεθόδων, όπου καταργείται η πρόοδος αλλά πληθαίνουν οι «προοδευτικοί»… Η ήπια δικτατορία – ο ήπιος ολοκληρωτισμός, η ασφαλέστερη δηλαδή μέθοδος προς τον πλήρη – είναι επικίνδυνος, διότι φαλκιδεύοντας τις ιδέες, στήνει στην θέση τους την αντανάκλασή τους. «Των ιδεών η πόλις», είναι αντικατοπτρισμός τους. Κι ανάμεσα στον διψασμένο για ιδέες και το είδωλό τους, παρεμβάλλεται έρημος. Είναι τέλος «εικονικές» ιδέες γιατί με εικόνες διαστρέφονται. Αυτό το «μπαράζ» των εικόνων, που κάθε βράδυ, καθοδηγημένο κατάλληλα, εκχέει το γυάλινο μάτι, που βλέπεται και δεν βλέπει, - με την συμπυκνωμένη και ταχύβολη τύφλα του, είναι το κυριότερο όργανο του εθισμού και της ήπιας δικτατορίας. Αυτής που με την εκμετάλλευση όλης της κλίμακας του οπίου της τεχνικής, πετυχαίνει και την πιο φρικαλέα αλλά δυσδιάκριτη εικονικότητα: τον ήπιο ολοκληρωτισμό που περνάει για μια εξελισσόμενη δημοκρατία… Παναγιώτης Φωτέας, «Στα ίχνη της ελευθερίας», σελ. 15-18

385



Με αφορμή μια συζήτηση που πρόκειται να γίνει στην τάξη σας με θέμα τη δικτατορία, διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψη του, ώστε να ενημερωθούν οι συμμαθητές σας γι’ αυτό. (80-100 λέξεις)

Μονάδες 25

Β.

1. Να αναζητήσετε παραδείγματα μεταφορικού λόγου στην 3η παράγραφο. Τι πιστεύετε ότι πετυχαίνει ο δοκιμιογράφος με τη χρήση της μεταφορικής γλώσσας; Μονάδες 5

2. δριμύ, χειραφέτηση, φαλκιδεύοντας, εικονικές, εξελισσόμενη: να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

3. καταπίεσης, καταστολής, ψευδαίσθηση, ελευθεροτυπία, φιλοπατρία: να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους και με το κάθε συνθετικό να σχηματίσετε μια νέα απλή ή σύνθετη λέξη. Μονάδες 10

4. «Δεν καταργεί την ελευθεροτυπία, απλώς κάνει με διάφορους τρόπους τις εφημερίδες ομοιόμορφες». Πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα τις παραπάνω άποψης; Να αναπτύξετε τη γνώμη σας σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 10

5. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί στο κείμενό του ο συγγραφέας; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 5

Γ.

Συμμετέχοντας σε μια ημερίδα, στην οποία θα συμμετάσχουν όλα τα σχολεία του Νομού σας, με θέμα τη δικτατορία καλείστε να διαμορφώσετε μια γραπτή εισήγηση, στην οποία θα επισημαίνετε τις αρνητικές συνέπειες της ήπιας δικτατορίας, καθώς και τις προϋποθέσεις για την αποφυγή της. Μονάδες 40

386


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος πραγματεύεται το θέμα της ήπιας δικτατορίας υποστηρίζοντας ότι αποτελεί το πιο επικίνδυνο πολίτευμα. Αρχικά, αιτιολογεί την άποψή του αναφέροντας ότι το συγκεκριμένο είδος πολιτεύματος, επειδή είναι ήπιο, εθίζει τους πολίτες σε αυτό και απομακρύνει από την αντίδραση και τον αγώνα που εναντιώνεται στην κλασική μορφή δικτατορίας. Στη συνέχεια, αναλύει τα χαρακτηριστικά της ήπιας δικτατορίας και την επίδρασή της στην αλλοίωση της ελεύθερης δημοσιογραφίας, του πανεπιστημιακού τομέα, του σεβασμού της ατομικότητας, του μέτρου, της ανάπτυξης πρωτοβουλίας και αμφισβήτησης. Τέλος ο δοκιμιογράφος συμπεραίνει ότι το συγκεκριμένο πολίτευμα μεταβάλλει την ουσία των ιδεών και με αυτόν τον τρόπο παρουσιάζεται ως δημοκρατία σε εξέλιξη αντί για ολοκληρωτικό καθεστώς ήπιας μορφής. Β1. Ο δοκιμιογράφος με τη χρήση της μεταφορικής γλώσσας πετυχαίνει τη ζωηρότητα και παραστατικότητα στο λόγο, ενώ στο ύφος του προσδίδει γλαφυρότητα και χάρη. Παραδείγματα μεταφορικού λόγου στην 3η παράγραφο: «..., διότι φαλκιδεύοντας τις ιδέες, στήνει στην θέση τους την αντανάκλασή τους», «Κι ανάμεσα στον διψασμένο για ιδέες και το είδωλό τους παρεμβάλλεται έρημος», «με εικόνες διαστρέφονται», «εκχέει το γυάλινο μάτι, που βλέπεται και δε βλέπει», «του οπίου της τεχνικής» κ.ά. Β2. δριμύ = σφοδρό χειραφέτηση = απελευθέρωση φαλκιδεύοντας = περιορίζοντας εικονικές = πλασματικές εξελισσόμενη = προοδευτική Β3. καταπίεσης < κατά + πιέζω ➙ κατεβαίνω, πιεστικός. καταστολής < κατά + στέλλω ➙ κατολίσθηση, αναστολή. ψευδαίσθηση < ψευδής + αίσθηση ➙ ψεύτικος, αισθητική. ελευθεροτυπία < ελεύθερος + τύπος ➙ φιλελεύθερος, τυπογραφία. φιλοπατρία < φίλος + πατρίς (ή πατρίδα) ➙ φιλέλληνας, πατριδοκάπηλος. Β4. Η ήπια δικτατορία δεν καταργεί την ελευθερία του τύπου επίσημα ή με νόμο, αλλά κατευθύνει τις εφημερίδες στην ομοιομορφία με διάφορους τρόπους. Μπορεί να μην υπάρχει νόμιμη λογοκρισία, όμως, όταν οι δημοσιογράφοι ή οι εκδότες των εφημερίδων με εκβιασμούς, απειλές, δωροδοκίες δεν υπηρετούν το ρόλο τους, παύουν να έχουν χρησιμότητα και αξία. Όταν δεν αποτελούν όργανα ενημέρωσης του λαού, έκφρασης του πλουραλισμού των απόψεων, σχολιασμού, ελέγχου και κριτικής των πράξεων του κρατικού μηχανισμού, μετατρέπονται σε μέσα καθοδήγησης της κοινής γνώμης στις επιταγές της ήπιας δικτατορίας και εξυπηρετούν τους σκοπούς του συγκεκριμένου πολιτεύματος. Β5. Ο συγγραφέας στο κείμενο ακολουθεί την παραγωγική συλλογιστική πορεία, αφού η θέση του διατυπώνεται στην αρχή του κειμένου (ότι δηλαδή η ήπια δικτατορία είναι το πιο επικίνδυνο πολίτευμα) και συνοψίζει τη θέση και στο τέλος (Αυτής που με... εξελισσόμενη δημοκρατία).

387


Συμμαθήτριες και συμμαθητές

όπως επισήμανε ο Α. Σαμαράκης ο ολοκληρωτισμός δρα όπως η ραδιενέργεια: διαχέεται παντού, και στην πιο απόμακρη γωνιά και στην πιο κρυφή κόχη, στο τέλος κανένας δεν μένει αλώβητος. Αλλά και στις δημοκρατίες μας, όσο τέλος πάντων είναι πράγματι δημοκρατίες, υπεισέρχεται ο ολοκληρωτισμός. Η προσωπική ζωή, οι πράξεις μας, η καθημερινή συμπεριφορά μας, τα πάντα, ελέγχονται από ορατά και αόρατα κέντρα παρακολούθησης. Το άτομο ολοένα και πιο συχνά, ολοένα και πιο βαθιά μαγκώνεται στα γρανάζια σκοτεινών μηχανισμών.


Ερώτημα α’: Αρνητικές συνέπειες ήπιας δικτατορίας 1. Αποδυναμώνονται το Σύνταγμα και οι Νόμοι με άμεση συνέπεια τη συστηματική παραβίαση και κατάργηση των δικαιωμάτων του πολίτη. 2. Με την προπαγάνδα καταργούνται ο διάλογος, η διακίνηση ιδεών, ενώ οι αντιδράσεις του λαού απέναντι στην εξουσία περιορίζονται εξαιτίας της σύγχυσης. 3. Η κοινωνική αρμονία διαταράσσεται και κυριαρχούν τα πάθη και τα μίση. 4. Ο άνθρωπος γίνεται έρμαιο της βούλησης των κυβερνώντων και σταδιακά παραιτείται από κάθε διεκδίκηση και δημιουργική δράση. 5. Η δικτατορία καταδικάζει τη χώρα σε στασιμότητα και οπισθοδρόμηση και οδηγεί στην εσωστρέφεια και στον αποκλεισμό.

Ερώτημα β’: Προϋποθέσεις για την αποφυγή της 1. Η ανθρωπιστική παιδεία και η δημοκρατική διαπαιδαγώγηση θα συμβάλλουν στη δημιουργία πολιτών με συνείδηση του κοινωνικού τους ρόλου, ώστε να προληφθεί κάθε περίπτωση ανατροπής της δημοκρατίας. 2. Η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά μπορεί να αποτελέσει ισχυρή θωράκιση απέναντι σε κάθε προσπάθεια επιβολής του ολοκληρωτισμού. 3. Αναθεώρηση και ενίσχυση του Συντάγματος και των νόμων, ώστε οι πολίτες να αισθάνονται ασφαλείς.

388

Επίλογος

Η δικτατορία κάθε μορφής συνιστά την καταδίκη της δημοκρατίας και μαζί με αυτή των αγώνων της κοινωνίας να καταξιώσει τον άνθρωπο. Η αλήθεια βρίσκεται στην ενεργοποίηση του πολίτη, στην κριτική και όχι στην κατασκευασμένη κρίση και στο φόβο που καλλιεργούν οι τύραννοι.



79ο Κριτήριο Αξιολόγησης Μυανμάρ, μια ξεχασμένη δικτατορία Την υπόθεση με τα βλάσφημα σκίτσα κατά του προφήτη Μωάμεθ, θα τη θυμάστε. Εκείνο το σάλο επειδή η εφημερίδα της Δανίας, Jyllands-Posten, είχε δημοσιεύσει γελοιογραφίες που θεωρήθηκαν τόσο υβριστικές κατά του Ισλάμ, ώστε έγιναν αφορμή να ξεσπάσουν ταραχές σε αρκετές μουσουλμανικές χώρες, να απειληθεί η Δανία με εμπάργκο, να ενταθεί – για πολλοστή φορά – ο διάλογος στη Δυτική Ευρώπη για τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης και να χυθεί πολύ μελάνι για τη σύγκρουση Δύσης-Ισλάμ. Η Ευρώπη δεν μπορούσε να μείνει αμέτοχη, ο αριθμός των μουσουλμάνων σε χώρες, όπως η Γαλλία, η Βρετανία, η Ολλανδία και η Γερμανία, έχει αυξηθεί σημαντικά, και οι περισσότεροι εξ αυτών, αν δεν έχουν ήδη, θα αποκτήσουν σύντομα και δικαίωμα ψήφου. Η Μυανμάρ –πρώην Βιρμανία– όμως δεν ανήκει στην Ευρώπη, είναι ασιατική χώρα και μάλιστα περιφερειακή. Οι πολίτες της δεν έχουν την τύχη να συμβάλουν στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αντιθέτως, έχουν την ατυχία να ζουν σε μια χώρα με σκληρό δικτατορικό καθεστώς. Σε αυτή λοιπόν την ξεχασμένη χώρα της νοτιοανατολικής Ασίας, δημοσιεύτηκε προ εβδομάδων, στην εφημερίδα Myanmar Times, μια διαφημιστική καταχώριση, την οποία είχαν επιμεληθεί δύο Δανοί γραφίστες, η Πία Μπέρτελσεν και ο Γιαν Έγκεσμποργκ. Η καταχώριση απεικόνιζε ήλιους και φοίνικες και απευθυνόταν σε Σκανδιναβούς τουρίστες που επιθυμούν να γνωρίσουν τις ομορφιές της Μυανμάρ. Τις εικόνες συνόδευε ένα ποίημα, στα δανικά, το οποίο υμνούσε επίσης τις χαρές των διακοπών μόνο που το πρώτο γράμμα της πρώτης λέξης σε κάθε στροφή σχημάτιζε τη λέξη «ελευθερία». Το ποίημα υπέγραφε το ταξιδιωτικό πρακτορείο με το δυσπρόφερτο όνομα Ewhsnahtrellik, το οποίο αν διαβαζόταν ανάποδα έλεγε «ο Ταν Σούε δολοφονεί». Ο Ταν Σούε είναι ο στρατηγός δικτάτορας της Μυανμάρ. Η λογοκρισία ενήργησε πάραυτα, το καθεστώς απέσυρε την καταχώριση, και ανακοίνωσε ότι στο εξής δεν θα φιλοξενούνται διαφημίσεις σε άλλες γλώσσες πλην της βιρμανικής και της αγγλικής. Δεν ξέρουμε αν η «μυστική εκστρατεία» των δύο Δανών αφύπνισε τους Σκανδιναβούς που σκοπεύουν να περάσουν φτηνές και εξωτικές διακοπές στη Μυανμάρ. Στο κάτω κάτω οι διακοπές είναι ιερό και αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα των εργαζομένων το οποίο απεμπολούν με δυσκολία. Θύμισε όμως για άλλη μια φορά τη διγλωσσία της Δύσης όταν παραβιάζονται μεν στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα στις «λάθος», όμως, χώρες. Η Δύση εξαντλεί την ευαισθησία της για τη Μυανμάρ, μια φορά τον χρόνο, όταν η τοπική χούντα ανακοινώνει, όπως έκανε και τον περασμένο Μάιο, ότι παρατείνει για ένα ακόμη έτος τον κατ’ οίκον περιορισμό της Αούνγκ Σαν Σου Κι, της ηγέτιδας της αντιπολίτευσης που έχει τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ Ειρήνης, το 1991. Ίσως όμως να μην είναι και έτσι. Ίσως οι εκλεπτυσμένοι Δυτικοί συγκινηθούν από το ταλέντο και τη δραματική ιστορία του Βιρμανού ζωγράφου Χτέιν Λιν, ο οποίος εκθέτει, μετά την Μπιενάλε της Βενετίας, αυτήν την περίοδο, έργα του, στο Λονδίνο. Ο Χτέιν φυλακίστηκε

389


ως αντιφρονών επί επτά έτη και μόλις το 2006 κατόρθωσε να φύγει από τη χώρα. Ίσως οι επισκέπτες της έκθεσής του στο Asia House, στο Λονδίνο, αναλογιστούν τι ώθησε τον νεαρό ζωγράφο να σχεδιάζει σκελετωμένες μορφές, απελπισμένες, που δεν μπορούν να εκφράσουν την αγωνία τους παρά μόνο στον καμβά. Ίσως εκεί ανάμεσα, στον θαυμασμό τους για έναν ακόμη «πολιτικό καλλιτέχνη», αναλογιστούν ότι η κατάσταση στη Μυανμάρ είναι δύσκολη αν όχι δραματική. Ακόμη και έτσι όμως, το πιθανότερο είναι ότι ο προβληματισμός τους θα διαρκέσει μέχρι να βγουν από την αίθουσα. Μαρίλια Παπαθανασίου, εφημ. «Η Καθημερινή», 08-08-2007

390



Ως μέλος της συγγραφικής ομάδας του σχολικού σας περιοδικού, αναλαμβάνετε να ενημερώσετε τους αναγνώστες του επόμενου τεύχους για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψή του. (120-140 λέξεις) Μονάδες 25

Β.


2. Το κείμενο τελειώνει με τη διαπίστωση «το πιθανότερο είναι ότι ο προβληματισμός τους θα διαρκέσει μέχρι να βγουν από την αίθουσα». Γιατί κατά τη γνώμη σας είναι τόσο απαισιόδοξη η συγγραφέας; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 11

3. Να γράψετε τους πλαγιότιτλους των παραγράφων.

4. γελοιογραφίες, αντιφρονών: να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους και με το κάθε συνθετικό να σχηματίσετε μια νέα σύνθετη λέξη.

Μονάδες 8

Μονάδες 4

5. ενταθεί, αμέτοχη, περιφερειακή, δικτατορικό: να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 4

Γ.

Στο επόμενο τεύχος του σχολικού σας περιοδικού θα υπάρχει ειδικό αφιέρωμα στα είδη πολιτευμάτων. Ο αρχισυντάκτης του σάς αναθέτει να εκθέσετε σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο τα επιχειρήματά σας για τα αίτια και τα αποτελέσματα της δικτατορίας. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

391


Α παντήσεις Α. Η συντάκτρια θίγει το θέμα της «διγλωσσίας» του Δυτικού κόσμου, όταν καταπατώνται τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα στις χώρες του Ισλάμ. Έτσι, αναφέρεται στη σύγκρουση Δύσης-Ισλάμ λόγω των γελοιογραφιών, σε δανέζικη εφημερίδα, κατά του Μωάμεθ, για να επισημάνει ότι στην Ευρώπη γίνεται διάλογος για την ελευθερία του Τύπου, ενώ στις ασιατικές χώρες με τα απολυταρχικά καθεστώτα δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Επιπλέον, αναφέρει το παράδειγμα ενός δημοσιεύματος από Δανούς σε εφημερίδα της Μυανμάρ, που στάθηκε αφορμή ν’ απαγορευτεί στη χώρα οποιαδήποτε διαφήμιση σε γλώσσα εκτός της βιρμανικής και της αγγλικής, γεγονός που απέδειξε ότι η Δύση σπάνια «θυμάται» να υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα σε αυτές τις χώρες. Τέλος, πιστεύει ότι το ίδιο θα συμβεί με τον απόηχο της έκθεσης, στο Λονδίνο, ενός ζωγράφου από τη Μυανμάρ, ο οποίος με τα έργα του παρουσιάζει τους απελπισμένους συμπατριώτες του, και ότι ο προβληματισμός των Δυτικών θα περιοριστεί όσο θα βρίσκονται στον χώρο της έκθεσης. Β1. Ανήκει στο είδος του άρθρου: α) ασχολείται με ένα θέμα επίκαιρο: την καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στις χώρες του Ισλάμ, β) είναι ενυπόγραφο: Μαρίλια Παπαθανασίου, γ) δημοσιεύθηκε στον ημερήσιο τύπο, στην εφημερίδα «Καθημερινή». Β2. Η συγγραφέας είναι απογοητευμένη για τον απόηχο που θα έχει η έκθεση των έργων του ζωγράφου από τη Μυανμάρ, γιατί γνωρίζει ότι η Δύση, όπως έχει δείξει και στο παρελθόν, δεν είναι πραγματικά διατεθειμένη να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των ανθρώπων που ζουν σε «περιφερειακές» χώρες της Ανατολής, όπως είναι η Μυανμάρ• από την άλλη, βέβαια, αντιλαμβάνεται ότι στη χλιαρή αντιμετώπιση από μέρους των δυτικών συμβάλλει και το πολιτικό σύστημα που επικρατεί σε αυτές τις χώρες, τα ολοκληρωτικά δηλαδή καθεστώτα, στα οποία το άτομο εξαφανίζεται και το κράτος έχει στα χέρια του το σύνολο των εξουσιών και τις ασκεί με τρόπο αυθαίρετο και καταπιεστικό. Β3. 1η παράγραφος: Η δημοσίευση γελοιογραφιών κατά του Μωάμεθ σε δανέζικη εφημερίδα οδήγησε στη σύγκρουση Δύσης-Ισλάμ σε χώρες της Ευρώπης.

2η παράγραφος: Η Δύση σπάνια «θυμάται» να υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα στις μακρινές χώρες του Ισλάμ.

3η παράγραφος: Το γεγονός στη Μυανμάρ απέδειξε τη διγλωσσία της Δύσης, όταν παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα σε λάθος, όμως, χώρες.

4η παράγραφος: Αν και οι Δυτικοί δείχνουν να συγκινούνται με την κατάσταση που επικρατεί σε αυτές τις χώρες, η ευαισθησία τους δεν διαρκεί για μεγάλο διάστημα.

Β4. γελοιογραφίες < γελοίος + γράφω ➻ γελοιοποίηση, συγγραφέας

αντιφρονών < αντί + φρονώ ➻ αντίρρηση, περιφρονώ

Β5. ενταθεί ≠ αμβλυνθεί, αμέτοχη ≠ συμμετέχουσα, περιφερειακή ≠ κεντρική,

392

δικτατορικό ≠ δημοκρατικό


Στον αντίποδα της δημοκρατικής διακυβέρνησης ενός κράτους, όπου η εξουσία προκύπτει από τη λαϊκή βούληση συχνά η αυθαίρετη και βίαιη κατάληψη της εξουσίας από δικτάτορες. Η αυταρχική αυτή μορφή κυβέρνησης έχει τις ρίζες της στις πολιτικές στρεβλώσεις, αλλά και στα πολιτικά πάθη, τα οποία αναπτύσσονται σε μια κοινωνία, η οποία διέρχεται περίοδο έντονων ανακατατάξεων.


Ερώτημα α’: Αιτίες δικτατορίας 1. Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των ανθρώπων και έλλειψη κριτικού στοχασμού διευκολύνουν την εμφάνιση και κυριαρχία δογμάτων, αλλά και πολιτικών αυθαιρεσιών από τους διεκδικητές της εξουσίας. 2. Φιλόδοξοι πολιτικοί ηγέτες, οι οποίοι επιθυμούν να αναρριχηθούν στην εξουσία χρησιμοποιούν αθέμιτα και βίαια μέσα. 3. Η επανεμφάνιση και η διόγκωση των κοινωνικών προβλημάτων συνιστούν αφετηρίες για τη διεκδίκηση της εξουσίας από ψευδομεσσίες. 4. Η σύγχυση ιδεολογιών και η απογοήτευση των πολιτών από τους πολιτικούς οδηγούν σε πολιτικά αδιέξοδα, σε φόβο για το μέλλον. 5. Η ανήθικη χρήση της προπαγάνδας στα χέρια οπαδών της ολιγαρχίας και της τυραννίας συντελεί στη δημιουργία και ανάδειξη θεωριών υπερπατριωτισμού, αλλά και αόρατων εχθρών του έθνους.

Ερώτημα β’: Αποτελέσματα δικτατορίας 1. Με την κατάλυση της δημοκρατίας καταλύεται και η ελευθερία της σκέψης, της πληροφόρησης, της ζωής. 2. Καταργείται η ιδεολογική σύνθεση, θεμελιώδης αρχή του διαλόγου και της διακίνησης ιδεών, και μαζί με αυτή η γόνιμη κριτική. 3. Τα μίση, οι διώξεις και η βία κυριαρχούν με αποτέλεσμα να χάνονται δικαιώματα, τα οποία κατακτήθηκαν με αγώνες, αλλά και αθώες ζωές αντιφρονούντων. 4. Ο κοινωνικός ιστός διαρρηγνύεται και η ενότητα του έθνους εκφράζεται μέσα από συνθήματα και σύμβολα. 5. Η δικτατορία βυθίζει τη χώρα στο συντηρητισμό και την καταδικάζει σε στασιμότητα και οπισθοδρόμηση.

Επίλογος

Η πολιτική ζωή μίας κοινωνίας στηρίζεται στη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά. Στη δικτατορία ο άνθρωπος χάνει την αξία του και μετατρέπεται σε ενεργούμενο, άβουλο και φοβισμένο όν. Μόνο με τη δημοκρατία μπορεί να καταξιωθεί ο άνθρωπος και να οδηγηθεί στην πρόοδο.

393


37. Μεσσιανισμός

80ο Κριτήριο Αξιολόγησης Μεσσιανισμός Όλες οι εξ αποκαλύψεως αλήθειες, ως γνήσια δυϊστικά παράγωγα, έχουν μεσσιανικό χαρακτήρα. Ο όρος «Μεσσιανισμός» αναφέρεται στην πίστη για την εκ βάθρων ανατροπή της υπάρχουσας κατάστασης (status quo), που θα επέλθει με την επικράτηση του ενός πόλου έναντι του άλλου, χάρη στην έλευση ενός Μεσσία, δηλαδή ενός θεού (θρησκευτικός) ή μιας νέας κατάστασης (πολιτικοκοινωνικός). Όπως στον Μονοθεϊσμό, ο Ένας Θεός θα παρουσιασθεί στη Γη, για πρώτη ή δεύτερη φορά, και «θα κρίνει ζώντας και νεκρούς, φέρνοντας επί Γης ειρήνη και εν ανθρώποις ευδοκία», έτσι και στον Εψιλονισμό, οι «Ε» θα επιβάλλουν την παγκόσμια ειρήνη με τη συναδέλφωση των λαών και θα διαχωρίσουν τα «ερίφια» από τα «πρόβατα», δηλαδή τους απογόνους των Ανδρομέδιων, «καλούς» Έλληνες, από τα γενετικά τερατουργήματα των Δρακονιανών, τους «κακούς, κατεργάρηδες, συνωμότες» Εβραίους. Ο Μεσσιανισμός είναι απόλυτα ξένος με την Ελληνική Κοσμοαντίληψη, καθώς ο ελληνικός κόσμος διακρίνεται για τη Φιλοσοφία του, που ως επίκεντρο έχει τον Άνθρωπο. Οι ρίζες του Μεσσιανισμού ανευρίσκονται στην Ανατολή και συστηματοποιημένα στην ιουδαϊκή παράδοση (Παλαιά Διαθήκη), μέσω της οποίας πέρασε στον Χριστιανισμό και τον Ισλαμισμό κι έτσι σχεδόν στο σύνολο του πλανήτη. Από την επιβολή του Μονοθεϊσμού και μετά ο Μεσσιανισμός έγινε, δυστυχώς, σύμφυτο στοιχείο του ανθρώπινου πολιτισμού. Αρχικά ο θρησκευτικός, στη συνέχεια ο πολιτικοκοινωνικός, όπου μια πολιτικοκοινωνική άποψη ευαγγελίζεται την «μεγάλη ανατροπή» (αποικιοκρατικός επεκτατισμός, εθνικισμός, κομμουνισμός κοκ) και, τις τελευταίες δεκαετίες, ο τεχνολογικός, όπου η τεχνολογία αναμένεται να επιλύσει όλα τα ανθρώπινα προβλήματα. Η Αποκάλυψη «Ε» ανήκει στην κατηγορία του τεχνολογικού μεσσιανισμού. Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινισθεί ότι η κριτική κατά του πολιτικοκοινωνικού και τεχνολογικού μεσσιανισμού δεν αφορά στη συμβολή αυτών στη διαμόρφωση της ζωής, η οποία είναι κεφαλαιώδης, αλλά στην πίστη ότι κάποια κινήματα ή η τεχνολογία θα επιφέρουν την «μεγάλη ανατροπή», δηλαδή θα απαντήσουν στις ανθρώπινες προσδοκίες και θα λύσουν, άπαξ δια παντός, τα ανθρώπινα προβλήματα (υπερβολή). Ωστόσο, η διαφορά, από μόνη της, ακόμα κι «αντικειμενική» (πχ. λευκοί, μαύροι), προκαλεί από αδιαφορία έως το πολύ αντιπάθεια. Δεν προκαλεί ούτε εχθρότητα, ούτε συστράτευση, ούτε ομογενοποίηση, ούτε επιθετικότητα και σαφώς δεν δικαιολογεί την έλευση κάποιου Μεσσία, που θα σώσει τους ανθρώπους. Έτσι, κάθε εξ αποκαλύψεως αλήθεια απαιτείται να διαθέτει

394


τρία χαρακτηριστικά, απαραίτητα για την επίτευξη των παραπάνω. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι η συνωμοσιολογία, η εσχατολογία και η σωτηριολογία και, όσο κι αν εκπλήσσει, και τα τρία ανευρίσκονται σ’ όλα τα θεατρικά (και κινηματογραφικά) έργα με «happy end», επειδή τόσο τα θεατρικά σενάρια, όσο και οι εξ αποκαλύψεως αλήθειες πηγάζουν από την ίδια αιτία: την ανθρώπινη φαντασία. http://www.clubs.pathfinder.gr

395



Στο διαδίκτυο διαβάσατε το παραπάνω κείμενο κι επιθυμείτε να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. Να γράψετε την περίληψή του (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Να βρείτε τη δομή της 5ης παραγράφου (Από την επιβολή... τεχνολογικού Μεσσιανισμού). Ποια συλλογιστική πορεία (επαγωγική – παραγωγική) ακολουθείται σε αυτήν; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 8

2. Να γράψετε από ένα πλαγιότιτλο για την κάθε παράγραφο του κειμένου. Μονάδες 9

3. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της 2ης παραγράφου; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

Μονάδες 7

4. αποικιοκρατικός, πολιτικοκοινωνικού, σωτηριολογία: να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους και με το πρώτο συνθετικό να σχηματίσετε μια νέα απλή ή σύνθετη λέξη. Μονάδες 6

5. ανατροπή, επικράτηση, παρουσιαστεί, διαχωρίσουν, κεφαλαιώδης: να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 5

Γ.

Στο επόμενο τεύχος της τοπικής εφημερίδας θα υπάρχει ειδικό αφιέρωμα στο μεσσιανισμό. Ο αρχισυντάκτης της σάς αναθέτει να εκθέσετε σε ένα άρθρο τις μορφές του μεσσιανισμού και τα αποτελέσματά τους, αλλά και τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου αυτού. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

396


Α παντήσεις Α. Στο κείμενο αναλύεται η έννοια του μεσσιανισμού. Διευκρινίζεται ο ορισμός του μεσσιανισμού και συγκρίνεται ο Μονοθεϊσμός με τον Εψιλονισμό. Επισημαίνεται ότι ο μεσσιανισμός δε σχετίζεται με την ανθρωποκεντρική διάσταση του ελληνισμού, αλλά με τις ιδέες της ανατολής και του Ιουδαϊσμού. Έπειτα, αναφέρεται ότι ο μεσσιανισμός μέσω του Μονοθεϊσμού επέδρασε στον παγκόσμιο πολιτισμό με πολλές μορφές και τελευταία με τη μορφή της σωτηρίας με την τεχνολογική πρόοδο, ιδέα που πρεσβεύεται και από την Αποκάλυψη «Ε». Τονίζεται ότι αμφισβητείται η ιδέα της σωτηρίας και επίλυσης όλων των προβλημάτων μέσω της πολιτικοκοινωνικής και τεχνολογικής ανάπτυξης και συμπεραίνεται ότι αρωγός στην επιτυχία του μεσσιανισμού είναι η φαντασία. Β1. Δομή της 5ης παραγράφου: Από την επιβολή... του ανθρωπίνου πολιτισμού ➙ Θεματική πρόταση. Αρχικά ο θρησκευτικός... Μεσσιανισμού ➙ Λεπτομέρειες σχόλια. Κατακλείδα δεν έχει.

Στην πέμπτη παράγραφο ακολουθείται η παραγωγική διαδικασία, ο συλλογισμός της ξεκινά από μια γενική έννοια, ότι δηλαδή ο Μεσσιανισμός έγινε συνώνυμο του ανθρώπινου πολιτισμού (μείζων προκείμενη) και καταλήγει σε μια ειδική έννοια αφού περιορίζει το μεσσιανισμό σε θρησκευτικό, πολιτικοκοινωνικό (ελάσσων προκείμενη) ότι η Αποκάλυψη «Ε» ανήκει στον τεχνολογικό μεσσιανισμό (συμπέρασμα).

Β2. 1η παράγραφος: Τίτλος ➙ Ομοιότητα των εξ αποκαλύψεως αληθειών με το Μεσσια νισμό.

2η παράγραφος: Τίτλος ➙ Ο ορισμός του «Μεσσιανισμού». 3η παράγραφος: Τίτλος ➙ Σύγκριση και ομοιότητες Μεσσιανισμού - Εψιλονισμού.

4η παράγραφος: Τίτλος ➙ Ο Μεσσιανισμός δε συνδέεται με την Ελληνική αντίληψη του κόσμου.

5η παράγραφος: Τίτλος ➙ Η ολοκληρωτική σύνδεση του Μεσσιανισμού με τον πολιτι σμό.

6η παράγραφος: Τίτλος ➙ Αμφισβήτηση της ιδέας για επίλυση όλων των προβλημάτων μέσω κινημάτων της τεχνολογίας

7η παράγραφος: Τίτλος ➙ Ο Μεσσιανισμός δε βασίζεται στην πραγματικότητα, αλλά στη φαντασία.

Β3. Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο του ορισμού. Η οριστέα/οριζόμενη έννοια είναι ο «Μεσσιανισμός», προσεχές γένος «αναφέρεται στη πίστη... μιας νέας κατάστασης» (πολιτικοκοινωνικός). Β4. αποικιοκρατικός < αποικία + κράτος ➙ αποικισμός. πολιτικοκοινωνικού < πολιτικός + κοινωνικός ➙ πολιτικοποίηση. σωτηριολογία < σωτηρία + λόγος ➙ σωτήρας. Β5 ανατροπή = αλλαγή επικράτηση = υπερίσχυση διαχωρίσουν = ξεχωρίσουν κεφαλαιώδης = ουσιώδης

παρουσιαστεί = εμφανισθεί

397

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος: Ο μεσσιανισμός στο προσκήνιο

Πρόλογος

Σε εποχές κρίσης και έντονων κοινωνικών ανακατατάξεων όπως η σημερινή ο άνθρωπος από φόβο ή πνευματική αδράνεια αναζητά τη σωτηρία του σε πρόσωπα, τα οποία του υπόσχονται λύτρωση από τα προβλήματά του. Έτσι κάνει την εμφάνισή του ο Μεσσιανισμός και συνδέεται άμεσα με την πολιτική προπαγάνδα και το φανατισμό κι έτσι ελέγχονται οι συνειδήσεις των πολιτών.


Ερώτημα α’: Οι μορφές του Μεσσιανισμού 1. Η προέλευση του όρου είναι θρησκευτική και σημαίνει το σωτήρα. Άρα η αρχική μορφή του μεσσιανισμού συνδέθηκε άμεσα με το μυστικισμό και το φανατισμό, ο οποίος γεννήθηκε από το δόγμα της σωτηρίας. 2. Ο μεσσιανισμός μετεξελίχθηκε στην Ανατολή με την αναμονή του σωτήρα, ελευθερωτή αυτή τη φορά. Ο Μεσσίας ήταν ο αναμενόμενος λυτρωτής από την καταπίεση και τη δυναστεία, στις οποίες υπόκειντο οι λαοί από τους ισχυρούς. Έτσι μεταφέρθηκε στη Δύση και συνδέθηκε με πολιτικά παράκεντρα προπαγάνδας και ολοκληρωτισμού.

Ερώτημα β’: Τα αποτελέσματα του Μεσσιανισμού 1. Στον πολιτικό τομέα παρατηρείται πλήρης παθητικότητα των ανθρώπων, οι οποίοι αναζητούν από τους άλλους να αναλάβουν και την ευθύνη που τους αναλογεί από την ένταξή τους σε μια πολιτικά οργανωμένη κοινωνία. 2. Δημιουργία καθεστώτων που καταπιέζουν και αντιμετωπίζουν αυταρχικά τον πολίτη. Δε θα έπρεπε να αποκλειστεί η συνύπαρξη του μεσσιανισμού με τον εθνικισμό και το ρατσισμό. 3. Καλλιτεχνική και πολιτιστική δυσπραγία, εν αναμονή του πεφωτισμένου καλλιτέχνη, που θα ηγηθεί της προσπάθειας για την αναζήτηση διεξόδου από το πολιτιστικό τέλμα. 4. Δημιουργούνται δύσκαμπτες συνειδήσεις ανθρώπων, αφού αυτοί στηρίζονται σε ιδεοληψίες περί έξωθεν σωτηρίας, που ναρκοθετούν τη διάθεση συνεργασίας μεταξύ των ανθρώπων. Και αυτό γιατί δεν είναι λίγοι εκείνοι που αντιλαμβάνονται εγωιστικά τον εαυτό τους ως εκλεκτό, που έχει επιλεγεί για να σώσει τον εαυτό του και τους άλλους.

Ερώτημα γ’: Οι τρόποι αντιμετώπισής του 1. Ενίσχυση των συμμετοχικών πολιτικών θεσμών, ώστε οι άνθρωποι να είναι ικανοί να σκεφτούν, να κατανοούν τις ευθύνες τους και την αξία της συμμετοχής στα κοινά. 2. Μόνο η ανθρωπιστική παιδεία μπορεί να δημιουργήσει ανθρώπους ικανούς να αναζητήσουν και να βιώσουν το βάθος του προσώπου τους, ώστε να έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και να αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, χωρίς να αναμένουν έξωθεν σωτήριες επεμβάσεις. 3. Οι πνευματικοί ηγέτες να φωτίσουν το λαό μεταδίδοντάς του αξίες και ιδανικά βασι-

398

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης σμένα στον ανθρωπισμό. 4. Οι πολιτικοί φορείς να καταδικάσουν το λαϊκισμό και τη δημαγωγία και να ενισχύσουν με έργα και λόγια τη δημοκρατία και την ελευθερία.

Επίλογος

Η λύση στα προβλήματα της καθημερινότητας δεν θα έλθει από κανένα ψευδομεσσία, αλλά από τον ίδιο τον ενεργό πολίτη, ο οποίος με τη μαχητικότητα και την ενεργητική πρωτοβουλία του θα αλλάξει τον κόσμο του.

399


81ο Κριτήριο Αξιολόγησης Μεσσιανισμός: Διαχρονικά επικίνδυνος Φαινόμενο ακραίο, σοβαρό και πολυσύνθετο, ο μεσσιανισμός, μαστίζει στις μέρες μας αρκετές, υπανάπτυκτες κυρίως, κοινωνίες. Πρόκειται για την προσδοκία ελεύσεως ενός σωτήρα, ο οποίος έχοντας έμφυτα ξεχωριστά χαρίσματα θα λυτρώσει το λαό ή το έθνος από τα προβλήματά του. Η προσδοκία αυτή δεσμεύει τους ανθρώπους στην παθητική παρακολούθηση των τεκταινομένων και υποθάλπει την κοινωνική αδιαφορία. Συνακόλουθα, συμβάλλει στη διάσπαση της κοινωνικής συνοχής και καθίσταται επιζήμια για την πολιτική και πολιτειακή λειτουργία. Επιτακτική είναι η ανάγκη, λοιπόν, του επακριβούς προσδιορισμού των παραγόντων που ευνοούν την επικράτηση του μεσσιανισμού σε μια κοινωνία. Αρχικά, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο που άμεσα συνεπάγεται και την πνευματική ισχνότητα ενός λαού τον ωθεί στην υιοθέτηση μεσσιανικών πεποιθήσεων. Οι πολίτες δεν έχουν ανεπτυγμένη κριτική ικανότητα, στερούνται γνώσεων και ορθού τρόπου σκέψης και ως απόρροια αυτών, εύκολα χειραγωγούνται και ετεροκατευθύνονται. Η ελλιπής μόρφωση τους καθιστά ευάλωτους σε κάθε μορφή υπολανθάνουσας εξωτερικής επίδρασης και ανίσχυρους να αντιδράσουν. Επιπλέον, η διαμορφωμένη πραγματικότητα σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο είναι καθοριστικός παράγοντας για την εξάπλωση του μεσσιανισμού. Αυτό διαφαίνεται από το γεγονός ότι σε χώρες που βασιλεύει η φτώχεια, η εξαθλίωση, ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι ανισότητες, ο ερχομός του σωτήρα-ηγέτη φαντάζει ως η μοναδική διέξοδος, η τελευταία ελπίδα για αλλαγή της κατάστασης, για την εξασφάλιση ενός καλύτερου μέλλοντος. Άλλωστε, η διαιώνιση των προβλημάτων μαρτυρά την ανικανότητα των κυβερνήσεων να δώσουν ένα τέλος στον πόνο, τη θλίψη και τη δυστυχία. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που το φαινόμενο του μεσσιανισμού κυριαρχεί στις χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου. Επιπρόσθετα, η αβουλία, η νωθρότητα, η ραθυμία στην οποία έχουν περιέλθει οι πολίτες προωθεί τη μεσσιανική αντίληψη. Οι άνθρωποι δεν μετέχουν πλέον στα κοινά με ζήλο, δυναμικότητα, αποφασιστικότητα, αλλά επιδεικνύουν μια μορφή έσχατης περιφρόνησης και αδιαφορίας για αυτά, στοιχείο που εκπηγάζει από την έλλειψη εμπιστοσύνης στις δικές τους δυνάμεις, στις δικές τους ικανότητες. Ο συμβιβασμός και η ενδοτικότητα είναι τα λογικά επακόλουθα, καθώς και η ελπίδα για την έλευση ενός Μεσσία που θα μεταβάλλει τα δεδομένα. Ακόμη, την έξαρση του μεσσιανισμού πολλές φορές υποδαυλίζουν διάφορες εξωτερικές πηγές δύναμης και επιρροής, όπως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι θρησκευτικές οργανώσεις. Αντικειμενικός σκοπός τους είναι η πόλωση και ο φανατισμός, η εμφύσηση ακραιφνών ιδεολογιών και πεποιθήσεων, στις οποίες εντάσσεται και ο μεσσιανισμός. Έτσι, ικανοποιούνται πληρέστερα και ασφαλέστερα τα συμφέροντα των δημαγωγών, οι βλέψεις, οι επιδιώξεις και οι προσδοκίες τους. Θα ήταν παράλειψη εάν δεν επισημαίναμε πως πιθανό αίτιο για την εδραίωση του μεσσι-

400


ανισμού σε μια κοινωνία αποτελεί η απουσία εθνικής ταυτότητας. Οι λαοί που δεν μεριμνούν για τη διαφύλαξη της εθνικής τους ακεραιότητας και τη συνέχιση της πολιτιστικής τους παράδοσης στηρίζονται σε σαθρά θεμέλια και ως συνέπεια ταλαντεύονται επικίνδυνα, έτσι ώστε να επιτάσσεται, τελικά, η καλλιέργεια της μεσσιανικής νοοτροπίας. Κατακριτέο, βέβαια, αλλά και αναπόφευκτο γι’ αυτούς τους λαούς. Τέλος, πρέπει να τονίσουμε ότι η αρχηγική αυταρέσκεια, η πολιτική φιλοδοξία και η ιδιοτέλεια των αρχόντων της κάθε χώρας μπορεί να οδηγήσει στην εγκόλπωση της μεσσιανικής νοοτροπίας. Εξάλλου, η απογοήτευση από τις κυβερνητικές πολιτικές είναι συχνά τόσο μεγάλη που δεν αφήνει περιθώρια επιλογής. Έχοντας ως δεδομένα τα προαναφερθέντα καταλήγουμε στο ευλογοφανές συμπέρασμα ότι ο μεσσιανισμός υπονομεύει τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, αλλά και του κοινωνικού συνόλου. Συγκεκριμένες προτάσεις κρίνεται αναγκαίο να διατυπωθούν για την αντιμετώπιση και την εξάλειψη των αιτίων του. Ο μεσσιανισμός είναι εκ βάθρων αναχρονιστικός και δεν αρμόζει στη σύγχρονη εποχή μας. Ας τον περιορίσουμε για να πάμε μπροστά. Αλέξανδρος Ντάκας, http://www.geocities.com

401



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις)

Μονάδες 25

Β.

1. Με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ των παραγράφων του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 7

2. Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας αναφέρει: «Ο μεσσιανισμός είναι εκ βάθρων αναχρονιστικός και δεν αρμόζει στη σύγχρονη εποχή μας». Πώς αντιλαμβάνεστε τη θέση του αυτή; Να αναπτύξετε την άποψή σας σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 11

3. Με ποια συλλογιστική πορεία είναι αναπτυγμένη η 2η παράγραφος του κειμένου: «Επιτακτική είναι η ανάγκη… να αντιδράσουν.»; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5

4. α) κριτική ικανότητα, ευλογοφανές συμπέρασμα: να σχηματίσετε με την καθεμιά ονοματική φράση μια περίοδο λόγου, στην οποία θα διαφαίνεται η σημασία της. Μονάδες 4

β) Τα ουσιαστικά ικανότητα, συμπέρασμα της προηγούμενης άσκησης να τα συνδυάσετε με ένα διαφορετικό επίθετο, ώστε να προκύψουν νέες ονοματικές φράσεις.

Μονάδες 2

5. Να γράψετε έξι παράγωγες ή σύνθετες λέξεις από τη λέξη κοινωνία. Μονάδες 6

Γ.

Συμμετέχοντας σε μια τηλεοπτική συζήτηση με θέμα τον Μεσσιανισμό, σας ζητείται να αναπτύξετε τις απόψεις σας βασισμένοι σε μια γραπτή εισήγηση, στην οποία θα αναφέρεστε στους λόγους ύπαρξης μεσσιανικών τάσεων στη σύγχρονη εποχή καθώς και στους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν οι τάσεις αυτές. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

402


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας, αρχικά, περιγράφει το φαινόμενο του μεσσιανισμού καθώς και τις συνέπειές του για το άτομο και το κοινωνικό σύνολο. Γι’ αυτό και στη συνέχεια θεωρεί αναγκαίο να αναφέρει τα αίτια επικράτησής του. Υποστηρίζει ότι αυτά είναι το χαμηλό πνευματικό επίπεδο κάποιων λαών, η ύπαρξη οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων που οδηγεί τους λαούς στην πίστη της έλευσης ενός σωτήρα, η αβουλία των πολιτών και η μη συμμετοχή τους στα κοινά, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και οι θρησκευτικές οργανώσεις, η έλλειψη εθνικής συνείδησης και, τέλος, οι πολιτικές φιλοδοξίες κάποιων δημαγωγών. Έτσι, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο μεσσιανισμός, όπου επικρατεί, λειτουργεί σε βάρος της δημοκρατίας και της κοινωνίας, γι’ αυτό θεωρεί αναγκαία τη λήψη μέτρων για την εξάλειψη του αναχρονιστικού αυτού φαινομένου. Β1. Η 1η με τη 2η παράγραφο συνδέονται με το συμπερασματικό σύνδεσμο λοιπόν.

Η 2η με την 3η παράγραφο συνδέονται με το επιπλέον που δηλώνει προσθήκη.

Η 3η με την 4η παράγραφο συνδέονται με το επιπρόσθετα που δηλώνει, προσθήκη.

Η 4η με την 5η παράγραφο συνδέονται με το ακόμη που δηλώνει προσθήκη.

Η 5η με την 6η παράγραφο περιέχουν όμοια νοήματα που συνδέονται με τη φράση «Θα ήταν παράλειψη…»

Η 6η με την 7η παράγραφο συνδέονται με τη λέξη τέλος που δηλώνει προσθήκη.

Η 7η με την 8η παράγραφο συνδέονται με τη φράση «Έχοντας ως δεδομένα τα προαναφερθέντα» που δηλώνει τη σχέση αιτίου και αποτελέσματος των δύο παραγράφων.

Β2. Ο Μεσσιανισμός είναι δημιούργημα των λαών της Ανατολής, οι οποίοι σε περιόδους κατάπτωσης δημιουργούσαν παρήγορες ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον. Οι μεσσιανικές αντιλήψεις που επικρατούσαν στο παρελθόν σε όλα σχεδόν τα κράτη της Ανατολής εξακολουθούν να υφίστανται και σήμερα. Ζουν περιμένοντας την «έλευση» κάποιου μεσσία, στα χέρια του οποίου θα εναποθέσουν τη μοίρα και τη ζωή τους ολόκληρη. Έτσι, γίνονται πολύ εύκολα φανατισμένοι οπαδοί κάθε «χαρισματικού» ηγέτη, ο οποίος θα κατευθύνει την πολιτική και κοινωνική τους ζωή. Η μεμψιμοιρία και η μοιρολατρία, ο σκοταδισμός, ο φανατισμός και ο θρησκευτικός νόμος αποτελούν κυρίαρχα στοιχεία του τρόπου ζωής τους, στοιχεία που δεν συνάδουν με την πρόοδο, την τεχνολογική εξέλιξη και τις επιστημονικές κατακτήσεις της σύγχρονης εποχής. Β3. Η 2η παράγραφος είναι ανεπτυγμένη με παραγωγική συλλογιστική πορεία, αφού στην αρχή αναφέρεται ότι χρειάζεται ο προσδιορισμός των παραγόντων που ευνοούν την επικράτηση του μεσσιανισμού, ενώ στη συνέχεια αναφέρονται ειδικότερα οι παράγοντες αυτοί. Β4. α) Η κριτική ικανότητα που διαθέτει τον βοηθάει να φιλτράρει τα γεγονότα και να μην παρασύρεται από τις γνώμες των άλλων.

Τα δεδομένα που παρουσίασε οδηγούσαν σε ένα ευλογοφανές συμπέρασμα, αλλά η αλήθεια ήταν διαφορετική.

403


β) αντιληπτική ικανότητα, αυθαίρετο συμπέρασμα.

Β5. αντικοινωνικός, επικοινωνία, κοινωνικότητα, επικοινωνιακός, κοινωνικός, κοινωνικοποίηση Γ. Πρόλογος


ο Μεσσιανισμός, δηλαδή η προσμονή ενός καλύτερου κόσμου και ενός λυτρωτή, επιφορτισμένου για την πραγμάτωση του, είναι δημιούργημα της Ανατολής και έκφραση της ψυχικής ανάγκης των λαών της που ουδέποτε εξήλθαν από την κατάσταση της μάζας.


Ερώτημα α’: Οι λόγοι ύπαρξης μεσσιανισμού 1. Στην αμάθεια και στις προκαταλήψεις των ανθρώπων. 2. Στην έλλειψη πολιτικής συνείδησης και συμμετοχικών δημοκρατιών. 3. Στην άσκηση πατερναλιστικής πολιτικής, η οποία αναθρέφει πολίτες- νήπια, που αδυνατούν να κατανοήσουν το μέγεθος της προσωπικής -πολιτικής τους ευθύνης. 4. Στη νοθευμένη θρησκευτική συνείδηση των ανθρώπων, που αντικαθιστά τις γνήσιες, μεταφυσικές ανησυχίες τους με μοιρολατρικές στάσεις ζωής. 5. Στην παθογένεια του εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο αδυνατεί να δημιουργήσει ισχυρή προσωπικότητα στους μαθητές, οι οποίοι δεν μπορούν να βιώσουν τον εαυτό τους ως ενεργητικό φορέα των δυνατοτήτων τους. 6. Στην τάση των ανθρώπων να αναζητούν τη λύση των προβλημάτων τους, στηριζόμενοι στις ικανότητες ενός χαρισματικού ηγέτη.

Ερώτημα β’: Οι τρόποι αντιμετώπισής του 1. Ενίσχυση των συμμετοχικών πολιτικών θεσμών, ώστε οι άνθρωποι να είναι ικανοί να σκεφτούν, να κατανοούν τις ευθύνες τους και την αξία της συμμετοχής στα κοινά. 2. Μόνο η ανθρωπιστική παιδεία μπορεί να δημιουργήσει ανθρώπους ικανούς να αναζητήσουν και να βιώσουν το βάθος του προσώπου τους, ώστε να έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και να αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, χωρίς να αναμένουν έξωθεν σωτήριες επεμβάσεις. 3. Οι πνευματικοί ηγέτες να φωτίσουν το λαό μεταδίδοντάς του αξίες και ιδανικά βασισμένα στον ανθρωπισμό. 4. Οι πολιτικοί φορείς να καταδικάσουν το λαϊκισμό και τη δημαγωγία και να ενισχύσουν με έργα και λόγια τη δημοκρατία και την ελευθερία.

404

Επίλογος

Όσο πιο αδύναμος αισθάνεται ο άνθρωπος μέσα στο φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον τόσο περισσότερο απομακρύνεται από τον ορθό λόγο. Η σκέψη του δεν αναλύει. Έτσι, η πνευματική του ζωή συγκεντρώνεται σε δοξασίες, αισθήματα και βιώματα. Όταν, λοιπόν,

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης η σκέψη παραμένει πρωτόγονη έχει δυσκολίες να συλλάβει την κίνηση, τη μεταβολή, τη ρευστότητα, τότε το ανθρώπινο πνεύμα ρέπει προς την αυθεντία, την οποία εκφράζει ο καθοδηγητής, ο Μεσσίας. Αυτός δεν αποδεικνύει, αλλά υποδεικνύει και επικαλείται το μεγαλείο του. Αυτό είναι το ψυχολογικό και πνευματικό υπόβαθρο του μεσσιανισμού.

Ευχαριστώ για την υπομονή σας.

405


38. Αλλοτρίωση

82ο Κριτήριο Αξιολόγησης Σχέσεις και Αλλοτρίωση Οι διαπροσωπικές σχέσεις σήμερα έχουν σε μεγάλο βαθμό αλλοτριωθεί, έχουν χάσει δηλαδή το χαρακτήρα της ουσιαστικής σχέσης προσώπου με πρόσωπο που στηρίζεται στην αναγνώριση του άλλου ως αξίας, ως προσώπου με ιδιαιτερότητα που απαιτεί την αναγνώρισή του και το σεβασμό: – αξιοσέβαστοι και «αγαπητοί» εργοδότες και προϊστάμενοι κινούνται ως άγνωστοι μεταξύ αγνώστων από την επόμενη της αφυπηρέτησής τους • – μαθητές δε γνωρίζουν τους δασκάλους τους έξω από το σχολείο και αντίστροφα • – γείτονες δε χαιρετιούνται έξω από το ασανσέρ της πολυκατοικίας • – στενοί συνεργάτες δεν ξανασυναντιούνται από την ώρα που τελειώνει το θέμα συνεργασίας τους και αμέτρητα άλλα. Όλα αυτά όμως είναι συμπτώματα σημερινά; Μπορεί κάποιος να το αμφισβητήσει παρατηρώντας πως πάντα υπήρχαν μεταξύ των ανθρώπων οι συμβατικές σχέσεις, οι κατά συνθήκην συνεργασίες. Γιατί όμως σήμερα μιλούμε για κρίση και αλλοτρίωση στις διαπροσωπικές σχέσεις; Πιστεύουμε πως η ειδοποιός διαφορά στις σχέσεις των ανθρώπων σήμερα και σ’ αυτές άλλων εποχών βρίσκεται στην έκπτωση των διαπροσωπικών σχέσεων σήμερα σε συμβατικές, στις σχέσεις που συνάπτονται όχι χάρη των προσώπων αλλά των αγαθών που επιδιώκονται. Οι συμβατικές σχέσεις έγιναν το υποκατάστατο των διαπροσωπικών. Χειρότερη όμως κι από την απουσία διαπροσωπικών σχέσεων είναι η «χρησιμοποίηση» του ανθρώπου από το συνάνθρωπό του, η υστερόβουλη αποδοχή του άλλου, επειδή προσβλέπουμε σε κάποια ευεργετήματα. Στο κάτω-κάτω κανείς δεν υποχρεώνει τον προϊστάμενο, το συνεργάτη, το συνεργαζόμενο, τον άνθρωπο να αποδέχεται το συνάνθρωπό του • όμως κανείς δεν ανέχεται την επίπλαστη και συμφεροντολογική ωραιοποίηση των αδιάφορων – ακόμη και αρνητικών – συναισθημάτων μας από φόβο μήπως θιγούν τα συμφέροντά μας. Συνέπεια μιας τέτοιας στάσης είναι το ότι στις μέρες μας οι διαπροσωπικές σχέσεις (αλληλοεκτίμηση προσώπων με ιδιαιτερότητες) τείνουν να αντικατασταθούν από τις διαθεσιακές (επιβολή του κύρους μιας θέσης). Η ευθύνη γι’ αυτό δε βαραίνει μόνο όσους έχουν την κατώτερη θέση: οι αυλοκόλακες φοιτούν στις αυλές που τους «σηκώνουν», ίσως πάλι να είναι αυτός ο μόνος τρόπος για να γίνεται αισθητή η παρουσία του αυλάρχη – δια των αυλοκολάκων. Πέρα όμως απ’ αυτά είναι και η καταναγκαστική παρουσία των εξωγενών παραγόντων που συνθλίβουν τις ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις. Πρώτα-πρώτα είναι εκείνο το κυνήγι του χρόνου που αναγκάζει να αναβάλλεται για «αύριο» η πραγματική ανθρώπινη επαφή, ακόμη και των γονιών προς τα παιδιά • μόνο που οι ψυχικές και ψυχολογικές ανάγκες που

406


ζητούν να ικανοποιηθούν μέσα από τις σχέσεις αυτές δεν περιμένουν το αύριο ακόμη κι αν αυτό έλθει. Στη θέση τους μένει το κενό που προκαλεί την αποξένωση, την απομάκρυνση, την αίσθηση πως «πρέπει να είσαι μόνος», για να μάθεις με τη σειρά σου πως πρέπει να αφήνεις και τους άλλους μόνους. Το άγχος της δουλειάς που σε κυνηγά και στο σπίτι, που σε κάνει να νιώθεις πως οτιδήποτε κάνεις εκτός από τη δουλειά είναι χάσιμο χρόνου, που σου δημιουργεί τύψεις γιατί αφιέρωσες δύο και τρεις βραδιές σε φιλική συναναστροφή, έτσι χωρίς σκοπό, είναι μια ακόμη επιβεβαίωση της αποξένωσής σου από τους άλλους, της αποσύνδεσης των ανθρώπων και της αλλοτρίωσης γενικά των διαπροσωπικών σχέσεων. Μ. Ιωαννίδου-Κουτσελίνη

407



Στο πλαίσιο μιας συζήτησης που θα διεξαχθεί στην τάξη μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψή του με την οποία θα ενημερώνετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. Μονάδες 25

Β.

1. Με ποια συλλογιστική πορεία είναι αναπτυγμένη η 5η παράγραφος του κειμένου: «Πέρα όμως απ’ αυτά... διαπροσωπικών σχέσεων»; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 6

2. διαπροσωπικές σχέσεις, υστερόβουλη αποδοχή του άλλου, επιβεβαίωση της αποξένωσής σου: να σχηματίσετε με καθεμιά ονοματική φράση μια περίοδο λόγου, στην οποία θα διαφαίνεται η σημασία της.

Μονάδες 6

3. Τι εκφράζουν σημεία στίξης όπως τα ερωτηματικά, τα εισαγωγικά, η άνω και κάτω τελεία, η διπλή παύλα, η παρένθεση, η άνω τελεία στο συγκεκριμένο κείμενο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με παραδείγματα μέσα από το κείμενο. Μονάδες 6

4. «Γιατί όμως σήμερα μιλούμε για κρίση και αλλοτρίωση στις διαπροσωπικές σχέσεις;» Η παραπάνω πρόταση ανήκει στον ευθύ ή πλάγιο λόγο; Να τη μετατρέψετε στην αντίθετή της. Μονάδες 4

5. Στο κείμενο παρατηρείται εναλλαγή στη χρήση γ’ και α’ ρηματικού προσώπου. Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι η αρθρογράφος καταφεύγει στη χρήση του α’ προσώπου; Μονάδες 5

6. αξιοσέβαστοι, εργοδότες, πολυκατοικίας, υστερόβουλη: Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη και με το β’ συνθετικό να σχηματίσετε από μια λέξη απλή ή σύνθετη. Μονάδες 8

Γ.

Συμμετέχοντας σε μια τηλεοπτική συζήτηση με θέμα την αλλοτρίωση στις διαπροσωπικές σχέσεις να ετοιμάσετε μια γραπτή εισήγηση στην οποία θα αναφέρεστε στα αποτελέσματα του φαινομένου αυτού και στις προτάσεις σας για τη δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων μεταξύ των ατόμων. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

408


Α παντήσεις Α. Το κείμενο προσεγγίζει το φαινόμενο της αλλοτρίωσης στις ανθρώπινες σχέσεις. Στην αρχή παραθέτει παραδείγματα διαπροσωπικών σχέσεων που δεν χαρακτηρίζονται πια ως ουσιαστικές και επισημαίνεται ότι πάντα υπήρχαν τυπικού τύπου σχέσεις, αλλά στη σύγχρονη εποχή η επιδίωξη του συμφέροντος αλλοίωσε το χαρακτήρα της ανθρώπινης επαφής. Τονίζεται ότι επικρατεί η υστεροβουλία, για την οποία είναι υπεύθυνοι και τα άτομα σε θέσεις κύρους που ευνοούν τέτοιες συμπεριφορές. Έπειτα, ως αιτία αναφέρονται εξωτερικοί παράγοντες όπως η έλλειψη ελεύθερου χρόνου που ζημιώνει ακόμη και τις οικογενειακές σχέσεις, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι οι επαγγελματικές υποχρεώσεις οδηγούν και αυτές στην απομάκρυνση των ανθρώπων μεταξύ τους. Β1. Αναπτύσσεται με παραγωγικό συλλογισμό: Πέρα όμως... σχέσεις ➙ μείζων προκείμενη/ Πρώτα - πρώτα... έλθει ➙ ελάσσων προκείμενη / Στη θέση... μόνους ➙ συμπέρασμα. Β2. Η κρίση των διαπροσωπικών σχέσεων οδηγεί στην απουσία επαφής και αληθινής επικοινωνίας των ανθρώπων μεταξύ τους.

Η κολακεία προς τους ανώτερα ιστάμενους και το συμφέρον καταλήγουν στην υστερόβουλη αποδοχή του άλλου.

Η έλλειψη ελεύθερου χρόνου και η απουσία διαπροσωπικών επαφών είναι η επιβεβαίωση της αποξένωσής σου.

Β3. Ερωτηματικά (Γιατί... σχέσεις;) ➙ Δηλώνει απορία και έμφαση.

Εισαγωγικά («αύριο») ➙ Δηλώνει λέξη ειδικού βάρους, χρησ. και για ειρωνεία.

Άνω και κάτω τελεία (Οι διαπροσωπικές... σεβασμό:) ➙ Δηλώνει ότι έπεται αρίθμηση, επεξήγηση.

Διπλή παύλα (- ακόμη και αρνητικών -) ➙ Δηλώνει ότι περικλείεται μια φράση απαραίτητη στο κείμενο.

Παρένθεση (...(επιβουλή του κύρους μιας θέσης)...) ➙ Δηλώνει εδώ εμβόλιμο σχόλιο.

Άνω τελεία (αφυπηρέτησής τους• ) ➙ Δηλώνει παύση/(συνάνθρωπό του• όμως...) ➙ Αντίθεση

Β4. Ανήκει στον ευθύ λόγο. Η αντίστοιχή της στον πλάγιο: Η συγγραφέας διερωτάται γιατί όμως σήμερα μιλούμε... διαπροσωπικές σχέσεις. Β5. Το α’ ρηματικό πρόσωπο (μιλούμε, προβλέπουμε κ.ά.) δημιουργείται κλίμα ζωντάνιας, αμεσότητα, οικειότητας και καθολικότητας, δηλώνει ότι το θέμα μας αφορά όλους. Β6. αξιοσέβαστοι ➙ εργοδότης ➙ πολυκατοικίας ➙ υστερόβουλη ➙

άξιος + σεβαστός ➙ σεβασμός έργο + δότης ➙ σηματοδότης πολύ + κατοικία ➙ κάτοικος ύστερη + βουλή ➙ βουλευτικός

409



προσπαθώντας να προσδιορίσουμε τον τύπο των ανθρωπίνων σχέσεων διαπιστώνουμε ότι αυτές έχουν διαβρωθεί από τις αλλοτριωτικές δυνάμεις του σύγχρονου τρόπου ζωής.


Ερώτημα α’: Τα αποτελέσματα της αλλοτρίωσης 1. Οι άνθρωποι δε νιώθουν συνάνθρωποι, γι’ αυτό αντιμετωπίζουν, όσο ποτέ άλλοτε, το φοβερό δράμα της μοναξιάς. 2. Εξευτελίζονται οι ανθρώπινες σχέσεις, εκπίπτουν σε ένα επίπεδο φτηνής συναλλαγής. Στην εποχή μας δεν προάγεται η ευαισθητοποίηση αλλά η αναισθητοποίηση. 3. Εξάλλου σε μια εποχή σαν τη δική μας, όπου ακόμη και οι ηθικές αξίες θεωρούνται εμπορεύσιμο είδος, ο άνθρωπος μετατρέπεται σε εργαλείο που μιλάει, χάνει την προσωπική του ταυτότητα και μετατρέπεται σε ένα απλό εξάρτημα της παραγωγικής μηχανής. 4. Η αποξένωση του ανθρώπου από το περιβάλλον του γίνεται πιο ζοφερή, αν εξετάσουμε την κατάσταση της σύγχρονης οικογένειας. Η οικογένεια περνά κι αυτή τη δική της κρίση, που είναι αποτέλεσμα της αμφισβήτησης της ως θεσμού από έναν υπερκορεσμένο, αγχωτικό, εκμηδενισμένο και αποχαλινωμένο άνθρωπο. 5. Αλλά την κρίση επαυξάνει η κοινωνική αποδιοργάνωση, η ηθική σήψη δημιουργούνται άτομα ανίκανα να προσαρμοστούν στο περιβάλλον, προβληματικά, μελαγχολικά, επιρρεπή στη βία ή στην αυτοκτονία. 6. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποξένωσης του ανθρώπου από το περιβάλλον παρέχει η περίπτωση των σχέσεων του με τη φύση. Η στάση του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό περιβάλλον έχει πάρει διαστάσεις που εγκυμονούν κινδύνους.

Ερώτημα β’: Προτάσεις για τη δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων 1. Οι άνθρωποι που πιστεύουν σε ανώτερα ιδανικά μπορούν να δημιουργήσουν αληθινές σχέσεις. Τα ιδανικά εμπνέουν υψηλούς σκοπούς και ανώτερες επιδιώξεις. 2. Η ευγενής άμιλλα και ο συναγωνισμός συνδέουν τους ανθρώπους. 3. Η ειλικρινής συνεργασία δημιουργεί προϋποθέσεις για ουσιαστικές σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. 4. Οι άνθρωποι που είναι πνευματικά καλλιεργημένοι αγαπούν την αλήθεια και την ειλικρίνεια. Εμπνέονται από τα ανώτερα ιδανικά της αλληλεγγύης και του ανθρωπισμού. Αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες της ζωής με την αυτοπεποίθηση και την πρωτοβουλία.

410

Επίλογος

Ο άνθρωπος καλείται να ανακαλύψει τον εαυτό του και το συνάνθρωπο πολεμώντας τον αόρατο εχθρό της αλλοτρίωσης. Όντας σε σύγχυση και έχοντας εξιδανικεύσει την ύλη και τα καταναλωτικά του αποκτήματα χάνει το νόημα των αυθεντικών σχέσεων, τις οποίες μπορεί να επαναπροσδιορίσει αναθεωρώντας τις αξίες της ζωής του.



83ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ο αλλοτριωμένος άνθρωπος Σήμερα ο άνθρωπος των βιομηχανικών κοινωνιών ζει τον εαυτό του και τους άλλους όπως ζει τα πράγματα, τα αντικείμενα, απλώς με τις αισθήσεις και με το νου, αλλά σύγχρονα χωρίς καμιά καρποφόρα σχέση προς τον εαυτό του και το περιβάλλον, γιατί έχει αλλοτριώσει τον εαυτό του. Δεν τον αισθάνεται σαν κέντρο και δημιουργό της τεχνικής του κατασκευής, του κατασκευάσματός του, παρά σαν υπηρέτη του. Όσο πιο πελώριες είναι οι δυνάμεις που έχει αποδεσμεύσει ο άνθρωπος, τόσο και πιο αδύνατο αισθάνεται τον εαυτό του σήμερα μέσα στις βιομηχανικές κοινωνίες. Κατέχεται από την ίδια τη δημιουργία του, τη στιγμή που χάνει τον εαυτό του. Ο σκοπός του σημερινού ανθρώπου, που ζει μέσα στις βιομηχανικές κοινωνίες, είναι να πουλήσει τον εαυτό του με επιτυχία στην αγορά. Γι’ αυτό και δεν αντλεί τη συναίσθηση του εαυτού του από την ενεργητικότητά του σαν ένα ον που σκέπτεται και αγαπά, παρά από τον κοινωνικό-οικονομικό ρόλο του. Το αίσθημα της αξίας του εξαρτάται από την επιτυχία, δηλαδή από το αν μπορεί να πουλήσει σε συμφέρουσα τιμή τον εαυτό του, το σώμα του, τη νόησή του, τη νοητική του ικανότητα και δυνατότητα. Και η ψυχή του ακόμη είναι το κεφάλαιό του. Ανθρώπινες ιδιότητες, όπως φιλία, ευγένεια, καλοσύνη και άλλα πιο ιερά ακόμη πράγματα αντικρίζονται σαν εμπορεύματα, είδη χρήσιμα, αναγεγραμμένα επάνω στο πακέτο της «προσωπικότητας», που βοηθούν στην ανθρώπινη αγορά να επιτευχθούν υψηλότερες τιμές. Έτσι είναι φανερό πως η εκτίμηση των ίδιων των ικανοτήτων του ανθρώπου εξαρτάται από παράγοντες που βρίσκονται έξω απ’ αυτόν, βρίσκονται δηλαδή στην παραπαίουσα κρίση της αγοράς, η οποία αποφασίζει για την αξία του κατά τον ίδιο τρόπο που κρίνει και αποφασίζει για κάποιο εμπόρευμα, για αντικείμενα δηλαδή και πράγματα που δεν έχουν οντότητα, εαυτό. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι του βιομηχανικού πνεύματος των κοινωνιών μας, που βάζει τη σφραγίδα του επάνω στην κοινωνική μας οργάνωση, τείνουμε να χάσουμε τον εαυτό μας κάτω από τους πολλούς ρόλους με τους οποίους ντυνόμαστε, και τις πολλές μάσκες που φορούμε. Ο άνθρωπος του τεχνικού πολιτισμού μεταβίβασε το καθαυτό «είναι» του, εκποίησε κατά κάποιο τρόπο τον εαυτό του. Κι έτσι αφαίρεσε τη γνήσια έκφρασή του, τη συμπίεσε στις συμπληγάδες της η τεχνοκρατία, τον αποξένωσε από τον πλησίον του και δυστυχώς κι από τον ίδιο τον εαυτό του. Ιω. Ν. Ξηροτύρης

411




Β.

1. Σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων να διατυπώσετε την άποψή σας για το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος: «Ανθρώπινες ιδιότητες, όπως φιλία, ευγένεια, καλοσύνη και άλλα πιο ιερά ακόμη πράγματα αντικρίζονται σαν εμπορεύματα, είδη χρήσιμα, αναγεγραμμένα επάνω στο πακέτο της «προσωπικότητας», που βοηθούν στην ανθρώπινη αγορά να επιτευχθούν υψηλότερες τιμές». Μονάδες 11

2. Για κάθε παράγραφο του κειμένου να γράψετε έναν πλαγιότιτλο.

3. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να γράψετε ένα συνώνυμο με τη σημασία που έχουν στο κείμενο: καρποφόρα, αποδεσμεύσει, αξίας, εμπορεύματα, εκποίησε.

Μονάδες 10

Μονάδες 5

4. καρποφόρα, τεχνοκρατία: Να σχηματίσετε τέσσερις νέες σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας για καθεμιά από ένα (διαφορετικό κάθε φορά) συνθετικό των παραπάνω λέξεων. Μονάδες 4

5. Να βρείτε πέντε εκφράσεις του μεταφορικού λόγου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο κείμενο. Τι συναισθήματα θέλει να προκαλέσει στον αναγνώστη με τη χρήση τους;

Μονάδες 5

Γ.

Ο αρχισυντάκτης της σχολικής εφημερίδας σάς ζητά να γράψετε ένα άρθρο για το επόμενο φύλλο της στο οποίο θα αναφέρεστε στα αίτια που αποξενώνουν τον άνθρωπο από τον εαυτό του και από τον πλησίον του, καθώς και στους τρόπους με τους οποίους είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο αυτό. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

412


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος προσεγγίζει το θέμα της αλλοτρίωσης του ανθρώπου στη σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία. Αρχικά, αναφέρει ότι ο άνθρωπος δεν δίνει την πρέπουσα σημασία στον εαυτό του, αλλά τον υποτιμά και τον αντιμετωπίζει σαν να είναι ένα κατασκεύασμά του, που θέλει να το πουλήσει στην αγορά. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι να εξασφαλίσει μια επιτυχή πώληση του εαυτού του αλλά και των ανθρώπινων ιδανικών, που τα αντικρίζει πλέον ως εμπορεύματα. Όλα εκτιμώνται, όπως τονίζεται στη συνέχεια, με βάση τις ανάγκες της αγοράς, γιατί έχουν μετατραπεί σε αντικείμενα. Έτσι, έχει χάσει ο άνθρωπος όλα τα χαρακτηριστικά που συναποτελούσαν το «είναι» του και έχει αποξενωθεί όχι μόνο από τους άλλους, αλλά και από τον ίδιο του τον εαυτό. Β1. Η βιομηχανοποίηση αποδείχτηκε ένας τρόπος παραγωγής όχι μόνο υλικών αντικειμένων αλλά και ανθρώπινων συναισθημάτων. Ο άνθρωπος πλέον, επηρεασμένος από την τάση του να πουλά τα εμπορεύματά του σε όσο το δυνατόν πιο συμφέρουσες τιμές, παρασύρεται κι «εκποιεί» τον ίδιο του τον εαυτό αλλά και τις ιδιότητες που τον χαρακτηρίζουν. Έτσι, δεν διστάζει να διαπραγματεύεται αξίες όπως η φιλία, η ευγένεια, η καλοσύνη, προκειμένου να εξασφαλίσει την πιο επιτυχημένη και κερδοφόρα πώλησή τους. Με αυτόν τον τρόπο θεωρεί ότι γίνεται αποδεκτός από τον περίγυρό του. Αυτό που δεν καταλαβαίνει, όμως, είναι ότι στην πραγματικότητα έτσι αποξενώνεται από τους άλλους και αλλοτριώνεται ο ίδιος. Β2. 1η παράγραφος: Ο άνθρωπος της βιομηχανικής κοινωνίας έχει αλλοτριωθεί, γιατί υποτίμησε τον εαυτό του μετατρέποντάς τον σε αντικείμενο.

2η παράγραφος: Ο «βιομηχανικός» άνθρωπος έχει θέσει ως στόχο να πουλήσει τον εαυτό του σε συμφέρουσα τιμή.

3η παράγραφος: Ανθρώπινες αξίες, όπως η φιλία, η ευγένεια, η καλοσύνη, ξεπουλιούνται σε υψηλές τιμές.

4η παράγραφος: Όλες οι ικανότητες του ανθρώπου, που έχουν μετατραπεί σε αντικείμενα, εκτιμώνται με βάση τις ανάγκες της αγοράς.

5η παράγραφος: Ο άνθρωπος χάνοντας τα χαρακτηριστικά που αποτελούσαν την προσωπικότητά του, αποξενώθηκε από τους άλλους κι από τον εαυτό του.

Β3. καρποφόρα = γόνιμη, αποδεσμεύσει = απελευθερώσει, αξίας = σπουδαιότητας, εμπορεύματα = πραμάτεια, εκποίησε = ξεπούλησε Β4. καρποφόρα > καρποσυλλέκτης, ατελέσφορος

τεχνοκρατία > τεχνολογία, γυναικοκρατία

Β5. Με τις μεταφορικές φράσεις: «καρποφόρα σχέση προς τον εαυτό του», «να πουλήσει τον εαυτό του», «στο πακέτο της “προσωπικότητας”», «βάζει τη σφραγίδα του πάνω στην κοινωνική μας οργάνωση», «ρόλους με τους οποίους ντυνόμαστε» προσπαθεί να

413

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης προκαλέσει τη θλίψη, την απογοήτευση, την αγανάκτηση του αναγνώστη για την κατάντια του ανθρώπου, την οργή και τη δυσαρέσκειά του. Γ. Τίτλος: Η σύγχρονη αλλοτρίωση

Πρόλογος

Σήμερα με τον όρο αλλοτρίωση εννοείται η διαδικασία μετατροπής των δημιουργημάτων του ανθρώπου σε ξένη προς αυτόν τεχνική, οικονομική, θεσμική, νομική, ιδεολογική πραγματικότητα, η οποία τον εξουσιάζει. Τα δημιουργήματα αυτά του ανθρώπου λειτουργούν αλλοτριωτικά, εφόσον ευνοούν την τάση περιορισμού της ελευθερίας και της ανθρωπιάς στον κοινωνικό βίο και στις ανθρώπινες σχέσεις.


Ερώτημα α’: Οι αιτίες της αλλοτρίωσης 1. Βασικότατο αίτιο της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι οι κανόνες, τους οποίους θέτουν η κατανάλωση και η βιομηχανοποίηση – αυτοματοποίηση της παραγωγής. 2. Επιπλέον, το σύνολο των ειδήσεων που προβάλλονται καθημερινά στην οθόνη των δεκτών, διευκολύνουν την ιδεολογική σύγχυση και τη αδυναμία αποτίμησης των γεγονότων εκ μέρους τους. 3. Ακόμα, η κρίση των θεσμών διευκολύνει την ηθική αλλοίωση του σύγχρονου ανθρώπου. Στο πλαίσιο αυτό το άτομο αρνείται να προωθήσει τις κοινωνικές αξίες της δικαιοσύνη, της αλληλεγγύης, της αλληλεγγύης. 4. Έντονα συνδεμένες με τον αλλοτριωμένο τρόπο ζωής είναι η κρίση ανθρωπισμού και η κυριαρχία του ατομικισμού στα σύγχρονα αστικά κέντρα. 5. Ο σημερινός εργάτης του εργοστασίου έχει αλλοτριωθεί από την εργασία του, έχει αποσυνδεθεί ψυχικά από το έργο του.

Ερώτημα β’: Τρόποι αντιμετώπισης της αλλοτρίωσης 1. Ο κάθε άνθρωπος καλείται να αποκτήσει μέσω της ανθρωπιστικής παιδείας τα κατάλληλα εφόδια που θα τον οδηγήσουν στην απόκτηση της αυτογνωσίας του και του κριτικού στοχασμού. 2. Η πολιτεία έχει χρέος με κάθε τρόπο να προάγει την παιδεία και τον πολιτισμό, να υπερασπίζεται τη δικαιοσύνη, την αξιοκρατία αξιοποιώντας έτσι το ανθρώπινο δυναμικό της. 3. Οι πνευματικοί άνθρωποι με το έργο τους δύνανται να επισημάνουν τις συνέπειες του αλλοτριωτικού τρόπου ζωής και τις μεθόδους με τις οποίες μπορεί να αποφευχθεί αυτός. 4. Επιπλέον, ο προσανατολισμός των νέων προς την αναζήτηση των αληθινών και ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων, προς την υπεράσπιση συλλογικών στόχων μπορεί να αποτελέσει παράγοντα άρσης της αλλοτρίωσης.

414

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης 5. Επιστροφή στο φυσικό τρόπο ζωής μακριά από τον τυποποιημένο και αγχωτικό ρυθμό της αστικής κοινωνίας.

Επίλογος

Για να μπορέσει, λοιπόν, ο σύγχρονος άνθρωπος να βιώσει το αίσθημα της αληθινής αξίας του εαυτού του, απαιτείται πρώτα και πάνω από όλα να κατανοήσει την ίδια την αλλοτρίωσή του από τον εαυτό του, το συνάνθρωπο, τη φύση, την εργασία, την ηθική. Τότε θα μπορέσει να ξανακερδίσει την ψυχή του.

415


39. Αμφισβήτηση

84ο Κριτήριο Αξιολόγησης (χωρίς τίτλο) Στις μέρες μας οι βαθύτατες κρίσεις, ανακατατάξεις και συντελούμενες θεσμικές αλλαγές διεγείρουν άμεσα τον προβληματισμό και την κριτική σκέψη του κοινωνικού συνόλου και κυρίως των νέων. Οι νέοι περισσότερο από ποτέ κρίνουν σήμερα τα όσα συμβαίνουν γύρω τους προβληματίζονται, αποδέχονται ή απορρίπτουν και όταν αντιτίθενται σε κάποια άποψη, αξία, νόμο, αρχή τότε οπλισμένοι με ενέργεια και αποφασιστικότητα αμφισβητούν. Στη σύγχρονη «παράλογη» όπως χαρακτηρίζεται από πολλούς εποχή δεν είναι λίγοι οι παράγοντες που ευνοούν το φαινόμενο της αμφισβήτησης και πιστοποιούν το παράλογο του κόσμου μας. Αντιθέτως κάθε τομέας της ανθρώπινης δραστηριότητας αποτελεί θα λέγαμε πόλο αμφισβήτησης για τους νέους. Αναμφισβήτητα οι αντιφάσεις του σύγχρονου πολιτισμού αποτελούν ενισχυτικό παράγοντα του φαινομένου. Ο πολιτισμός μας ενώ απαγγέλλεται την ευημερία και την ευτυχία, δεν κατορθώνει να την πραγματοποιήσει. Οι φρικαλεότητες δυο παγκοσμίων πολέμων αλλά και ο φόβος ενός τρίτου σφράγισαν τον αιώνα μας. Οι παραδοσιακές αξίες απομυθοποιήθηκαν ενώ αναδύθηκαν η υποκρισία και η ηθική έκπτωση. Η εμπιστοσύνη των νέων στο πρόσωπο των μεγαλυτέρων κλονίστηκε και ήταν επόμενο να αντιδράσουν αμφισβητώντας τα στοιχεία εκείνα που διαιωνίζουν το ψεύδος και την εκμετάλλευση. Αλλά και ο υλικός ευδαιμονισμός για τον οποίο διακρίνεται η σύγχρονη κοινωνία, η προσήλωση στην ύλη, ο κλονισμός αξιών από τη μια και η ανάδειξη του χρήματος ως υπέρτατο αγαθό από την άλλη δεν αφήνουν αδιάφορους τους νέους. Αντιθέτως προκαλούν τη δυναμική τους αντίδραση, τους δίνουν ένα ακόμη ερέθισμα να αμφισβητήσουν. Παράλληλα είναι γεγονός ότι ο θεμελιακός κοινωνικός θεσμός της οικογένειας διέρχεται μια βαθιά κρίση σήμερα. Η επιταχυνόμενη εξέλιξη των πραγμάτων παρέσυρε στη δίνη της και τα θεμέλια της οικογένειας και ο ολοένα αυξανόμενος αριθμός διαζυγίων, η ταυτόχρονη μείωση των γάμων, η προτίμηση της συμβίωσης έρχονται να πιστοποιήσουν το γεγονός και να προκαλέσουν την αμφισβήτηση του θεσμού. Το αντιπαραδοσιακό κλίμα της εποχής δεν ευνοεί επίσης κανενός είδους αξία και η ηθική κρίση των ημερών στερεί από τους ανθρώπους αξίες και συναισθήματα. Έτσι οι άνθρωποι νιώθουν λιγότερη ανάγκη για ουσιαστική επαφή και αρκούνται στις επιδερμικές σχέσεις στοχεύοντας μια στοιχειώδη επικοινωνία ενώ διαλύουν ευκολότερα τους δεσμούς τους αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις στο ευρύ κοινωνικό σύνολο. Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι το κοινωνικό κλίμα που επικρατεί στη σημερινή εποχή τροφοδοτεί συνεχώς το φαινόμενο της αμφισβήτησης και οι νέοι δε διστάζουν να την εκδηλώσουν ποικιλόμορφα, άλλοτε λιγότερο

416


και άλλοτε περισσότερο έντονα. Ωστόσο η ύπαρξη αμφισβητιών αποτελεί αναντίρρητα θετικό στοιχείο για μια κοινωνία μιας και πιστοποιεί την έλλειψη αδράνειας, εγγυάται και διαφυλάττει τη δημοκρατία, την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, αναπροσαρμόζει νόμους, αρχές και αξίες. Η αμφισβήτηση όμως έχει νόημα μόνο όταν έχει περιεχόμενο, όταν σκοπεύει στη διόρθωση και όχι στην κατάλυση. Οι σημερινοί αμφισβητίες καυτηριάζουν και απορρίπτουν καθετί χωρίς να έχουν ιδανικά, οράματα, στόχους ικανούς να αναδημιουργήσουν τον παράλογο κόσμο μας. Θα λέγαμε ότι είναι αιχμάλωτοι του καθαρά αντιπαραδοσιακού και αναθεωρητικού πνεύματος της εποχής έτσι που αμφισβητούν τα πάντα, αξίες, αυθεντίες, παραδόσεις. Οι νεωτεριστές, καινοτόμοι, ασυμβίβαστοι νέοι της εποχής με τη διευρυμένη παιδεία και την ταχύτερη κοινωνικοποίηση αναιρούν και απορρίπτουν χωρίς όμως να έχουν κάτι να αντιπροτείνουν. Αντιθέτως βρίσκονται απομονωμένοι κι ανήμποροι σε μια κοινωνία που στερείται ιδεολογίας και πίστης και που οι αξίες φθείρονται με επιταχυνόμενο ρυθμό πιστοποιώντας την κοινωνική παρακμή, έτσι που αντιδρούν κι επαναστατούν προσπαθώντας ουσιαστικά να καλύψουν το εσωτερικό τους κενό. Δεν ξέρουν τι να αμφισβητήσουν ούτε πως, απλά αντιτίθενται στο κατεστημένο, σε καθετί παλαιό και αναζητούν το νέο. Από δω και μπρος το φαινόμενο της αμφισβήτησης θα γίνεται όλο και πιο έντονο και ο αριθμός των αμφισβητιών θα αυξάνεται διαρκώς. Η αμφισβήτηση είναι απαραίτητη για την κοινωνία. Επιβάλλεται όμως η επανεξέταση των πραγμάτων από τους αμφισβητίες καθώς και η συνειδητοποίηση των νέων ότι αμφισβητούν με στόχο την αναδημιουργία και όχι την κατάρριψη, την απόρριψη του παρελθόντος αλλά την αποδοχή των θετικών στοιχείων του, εμπλουτισμένων με σύγχρονα στοιχεία, έτσι που με τη γόνιμη αμφισβήτηση θα οδηγηθεί η κοινωνία μας στην πρόοδο και στην ανάπτυξη. Νάντια Ρηγάτου

417



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψή του με 100-120 λέξεις.

Μονάδες 25

Β.

1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος με βάση το κείμενο: α) Η κριτική σκέψη των νέων διεγείρεται από τις μεταβολές στους θεσμούς. β) Οι νέοι αμφισβητούν κάποιους τομείς των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, όχι όλους. γ) Η αμφισβήτηση είναι αποτέλεσμα του κλονισμού της εμπιστοσύνης των νέων προς τους μεγαλύτερους. δ) Η αναδημιουργία της κοινωνίας θα επιτευχθεί με τη γόνιμη αμφισβήτηση και την αποδοχή των θετικών στοιχείων του παρελθόντος.

Μονάδες 10

2. αντιθέτως, αναμφισβήτητα, ενώ: τι δηλώνουν οι παραπάνω διαρθρωτικές λέξεις της 2ης και 3ης παραγράφου του κειμένου; Μονάδες 6

3. Με ποια νοηματική σχέση συνδέεται η έκτη με την έβδομη παράγραφο του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την αποψή σας. Μονάδες 7

4. Να γράψετε δύο τίτλους για το κείμενο που διαβάσατε. Τη μία φορά να κάνετε χρήση της κυριολεκτικής γλώσσας, την άλλη της μεταφορικής. Μονάδες 4

5. Να αξιολογήσετε το παρακάτω επιχείρημα ως προς την αλήθεια, την εγκυρότητα και την ορθότητα του: Οι φρικαλεότητες δυο παγκοσμίων πολέμων αλλά και ο φόβος ενός τρίτου σφράγισαν τον αιώνα μας και οι παραδοσιακές αξίες απομυθοποιήθηκαν. Η εμπιστοσύνη των νέων στο πρόσωπο των μεγαλυτέρων κλονίστηκε. Οι νέοι ήταν επόμενο να αντιδράσουν. Μονάδες 5

6. πιστοποιούν, αντιφάσεις, επιδερμικές: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 3

Γ.

Σε ένα δοκίμιο πειθούς να αναπτύξετε τις απόψεις σας για τις αιτίες που οδηγούν τους σύγχρονους νέους στην αμφισβήτηση, καθώς και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται, ώστε η αμφισβήτηση να επιφέρει γόνιμα αποτελέσματα για το άτομο και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

418


Α παντήσεις Α. Η αρθρογράφος πραγματεύεται το φαινόμενο της αμφισβήτησης των νέων που παρατηρείται σε μεγαλύτερο βαθμό στη σύγχρονη εποχή συγκριτικά με παλαιότερα. Αυτό το αιτιολογεί αρχικά στις μεταβολές που χαρακτηρίζουν τις σημερινές κοινωνίες και στην αποτυχία του πολιτισμού να οδηγήσει στην ευμάρεια με αποτέλεσμα την έλλειψη εμπιστοσύνης των νεαρότερων προς τους μεγαλύτερους. Ακόμη, σημειώνει ότι η στροφή στην ύλη και το κέρδος και η παραμέληση αξιών ενισχύουν την τάση των νέων για αμφισβήτηση, όπως επίσης και ο κλονισμός του θεσμού της οικογένειας και τις πίστης στις ανθρώπινες αξίες. Τέλος, συμπεραίνει ότι η αμφισβήτηση οδηγεί στην εξέλιξη, αρκεί να έχει αιτία και να συνοδεύεται από τη διατήρηση παραδοσιακών στοιχείων. Β1. α = Σ, β = Λ, γ = Σ, δ = Σ Β2. αντιθέτως = δηλώνει εναντίωση, αντίθεση

αναμφισβήτητα = δηλώνει έμφαση, βεβαιότητα

ενώ = δηλώνει εναντίωση, αντίθεση

Β3. Συνδέονται με αντιθετική σχέση, διότι η πέμπτη παράγραφος αρχίζει με το «Ωστόσο...» που δηλώνει εναντίωση, αντίθεση και κάνει λόγο για τη θετική πλευρά του φαινομένου της αμφισβήτησης (με κάποιες προϋποθέσεις). Β4. Τίτλος με κυριολεκτική χρήση της γλώσσας ➙ Η αμφισβήτηση των νέων

Τίτλος με μεταφορική χρήση της γλώσσας ➙ Αμφισβήτηση... αναγκαία, αλλά με προϋ ποθέσεις.

Β5. Το επιχείρημα είναι έγκυρο (οι προκείμενες οδηγούν στο συμπέρασμα), είναι αληθές, γιατί ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και επομένως είναι ορθό. Β6. πιστοποιούν = επιβεβαιώνουν, αντιφάσεις = αντικρούσεις, επιδερμικές = επιφανειακές Γ. Πρόλογος

Κατά την περίοδο της νεότητας ο άνθρωπος εκδηλώνει τη δυσπιστία και την αμφισβήτηση των παραδοσιακών αξιών και αρχών ασκώντας τους έντονη κριτική. Αμφισβητεί τις αντιλήψεις και τις πεποιθήσεις των ωρίμων και της παράδοσης, που τις θεωρεί καθυστερημένες, ξεπερασμένες. Ταυτόχρονα έχοντας ως άξονα το νεωτερισμό και την κοινωνική αλλαγή προτείνει τις δικές του λύσεις στα προβλήματα της κοινωνίας. Ενώ, όμως, από τη μια είναι κατά των αυθεντιών και του κατεστημένου, από την άλλη ψάχνει για νέα ιδανικά και προσκολλάται σε ιδεολογίες.


Ερώτημα α’: Αιτίες της αμφισβήτησης 1. Υπερπροστατευτικά, αδιάφορα πρότυπα αγωγής γεννούν είτε υποκριτική υποταγή είτε στείρα άρνηση. Έχουν υπάρξει βήματα προόδου στις σχέσεις γονέων παιδιών αλλά και σοβαρά προβλήματα που συνθέτουν τη λεγόμενη κρίση της οικογένειας.

419

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Αυτή αντανακλάται σε σχεδόν όλα τα φαινόμενα νεανικής βίας, εγκληματικότητας, παραίτησης. 2. Αμφισβητείται, έντονα σε πολλές περιπτώσεις, το περιεχόμενό της. Η εξειδίκευση γεννά μονοδιάστατα πνεύματα χωρίς δημιουργικότητα. Χάσματα στις σχέσεις εκπαιδευτικών - μαθητών δυσκολεύουν την επικοινωνία. 3. Τάση απάθειας, παραίτηση από οράματα και ιδεολογίες, που αφορούν συνολικά τη κοινωνία. Ενδιαφέρον για τα εφήμερα και φθαρτά. Κριτική στη παραδοσιακή κομματικοποίηση, η οποία προχωρά σε επικίνδυνη άρνηση κάθε είδους κριτικής πολιτικοποίησης. Το κενό αυτό καλύπτεται από ποικιλόμορφα λαϊκίστικα υποκατάστατα και ψευδείς ανταγωνισμούς. 4. Διαχρονικές αξίες τέχνης, ψυχαγωγίας, επικοινωνίας βάλλονται από τη μόδα και τα μιμητικά πρότυπα που οδηγούν σε εξατομίκευση, ωραιοπάθεια, μοναξιά, εκτόνωση, έλλειψη γνήσιας επικοινωνίας.

Ερώτημα β’: Προϋποθέσεις γόνιμης αμφισβήτησης 1. Αναζήτηση της μόρφωσης και της καλλιέργειας, ώστε να γίνει εφικτή η απόκτηση ήθους και κατ’ επέκταση η υιοθέτηση τρόπων συμπεριφοράς που προάγουν το συλλογικό συμφέρον. 2. Υπεύθυνη δραστηριότητα και επίπονη προσπάθεια στον επαγγελματικό χώρο για την προαγωγή χρήσιμου έργου. 3. Συνειδητή και πρόθυμη εκπλήρωση των υποχρεώσεων προς την πολιτεία και παράλληλα δυναμική διεκδίκηση των νόμιμων δικαιωμάτων, αλλά και αγωνιστική αντίδραση σε περιπτώσεις αυταρχισμού κατά την άσκηση της εξουσίας. 4. Ενεργός συμμετοχή στην προσπάθεια για αναβάθμιση του πολιτισμού, ένταξη σε φιλειρηνικές και οικολογικές οργανώσεις για την προάσπιση της ειρήνης και τη σωτηρία του περιβάλλοντος. 5. Ουσιαστικά απαιτείται η αμφισβήτηση των νέων να διέπεται από την έννοια του μέτρου και η αντίθεση να συνοδεύεται από θέση.

420

Επίλογος

Αμφισβητώ σημαίνει κρίνω το ζωντανό και το θνησιμαίο. Επιλέγω, κρατώ αξίες και επιτεύγματα αγώνων, για να προχωρήσω. Για να μην χάνεται η συνέχεια κατά τη διαδοχή των γενεών στο στίβο της ζωής, απαιτείται πνευματική ωριμότητα τόσο από τους νέους όσο και από τους μεγαλύτερους. Ένα ισορροπημένο μίγμα σεβασμού στις διαχρονικές αξίες της ζωής και δικαιώματος στη δημιουργική μετάβαση.


85ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η αμφισβήτηση σήμερα (…) Κατά βάση την αμφισβήτηση την ενσαρκώνουν οι νέοι. Τίποτα πιο φυσικό. Οι νέοι έπαιξαν πάντοτε αυτό το ρόλο στην Ιστορία, μόνο που δεν του είχε δοθεί ο τίτλος ο σημερινός. Βρισκόμαστε όχι μπροστά σε ένα καινούριο φαινόμενο της κοινωνικής και πνευματικής διαδικασίας όσο σε μια συνειδητή και κριτική του αποκρυστάλλωση. Το σύγχρονο οικουμενικό πλέγμα συμφερόντων, δίνει βέβαια στο φαινόμενο μια σημασία καινούρια, κάλλιο μια έμφαση, γι’ αυτό και γίνεται θέμα, ζήτημα. Από την πλευρά τούτη, δε θα ήταν άσκοπο να μελετηθεί ο σύνδεσμός του ο οργανικός με την «καταναλωτική κοινωνία». Αυτό, μας εξηγεί το γιατί η θέση του ζητήματος δεν έχει μορφή συρμού αλλά ουσιαστικού προβλήματος. (…) Η αμφισβήτηση, έτσι, φτάνει στην πρόκληση: δεν περιορίζεται να εκδηλώνει την αποδοκιμασία της, την αντίθεσή της ή την αηδία της για ό,τι παλαιότερο και αμαρτωλά καθιερωμένο. Παίρνει επιθετικό χαρακτήρα, προκαλεί, επιζητεί την αναμέτρηση. Η τακτική των υποχωρήσεων από μέρους του κατεστημένου, ή και η δημοκοπική κολακεία μερικών φορέων του, δεν ωφελεί, δεν καταστέλλει. Στην αντιδικία – αυτό είναι το μόνο της νέο γνώρισμα – έχει δοθεί χαρακτήρας προγραμματικός. Θα μπορούσαμε, με λίγη τόλμη, να διατυπώσουμε τη διαμάχη παραλλάζοντας ένα φιλοσοφικό αξίωμα: «Αμφισβητώ, άρα υπάρχω». Παρακαλώ μόνο να μη δοθεί στη φράση το νόημα του αυτοσκοπού, δηλαδή εδώ του εσωτερικά άσκοπου. Το αξίωμα τούτο εκφράζει κάτι πέρα κι από τη ζωτική αυτοκατάφαση: μια νομοτελειακά υπαρξιακή ανάγκη. Ερχόμαστε έτσι σε κάτι ουσιαστικό. Οι δυο αντιτιθέμενες δυνάμεις δεν είναι μόνο καταστάσεις• είναι και ηλικίες. Προπάντων ιστορικές ηλικίες. Οι νέοι όχι μόνον οι σημερινοί• κάθε καιρού οι νέοι – λησμονούν πως τα νιάτα δεν αποτελούν θεσμό. Είναι ένα στάδιο της ζωής από όπου περνάς, τίποτ’ άλλο. Εκείνοι που βρίσκονται τοποθετημένοι σήμερα στο κατεστημένο, ήταν κάποτε κι αυτοί νέοι. Δεν μπορώ να πω πως κάθε νέος έχει μέσα του τον επαναστατικό σπόρο ή την αμφισβήτηση. Πάρα πολλοί άνθρωποι γεννώνται με την προδιάθεση, την ιδιοσυγκρασία του κατεστημένου, βρίσκουν εκεί τον πραγματικό εαυτό τους. Είναι οι κάθε λογής «πρακτικοί» άνθρωποι. Δεν αποτελούν όμως το άλας της γης. Το άλας της γης είναι οι άλλοι, τα «άταχτα παιδιά». Μόνο που και σ’ αυτό το στρατόπεδο χρειάζονται προσεκτικές διακρίσεις. Οι ποικιλίες είναι άπειρες. Κι εδώ θα βρούμε τη συστατική αγνότητα πλάι στην περιστασιακή, κι αυτές πάλι να διαγκωνίζονται με την αγυρτεία. Οι νέοι προδίνονται από τους νέους, όχι από τους πρεσβύτερους: κάτι ξέρουμε γι’ αυτό εμείς που περάσαμε κάποτε από τα νιάτα. Το κακό είναι πως ο ηλικιωμένος κατέχει την εμπειρία της νιότης• ο νέος δεν ξέρει παρά μόνο τη δική του στιγμή. Παρ’ όλη την καλή μου θέληση, δε νομίζω πως θα είχα να προσθέσω άλλο από τη φτωχή τούτη ανάλυση σ’ ένα τόσο σύγχρονο θέμα. Ότι το σημερινό κατεστημένο το βαραίνουν

421


πολλές αμαρτίες, περιττεύει να το πω. Κάθε καλοπροαίρετος άνθρωπος το ξέρει. Ζούμε το παθητικό της τυχαίας αλληλεγγύης και ας μη σηκώνουμε στη ράχη μας όλοι το ίδιο ποσοστό ενοχής. Έπειτα, ότι η αμφισβήτηση δεν είναι εφοδιασμένη με συγκεκριμένο σύστημα αξιών εφαρμόσιμων, κι αυτό το βλέπουμε όλοι. Αλλαγές προς όφελός της γίνονται πολλές και θα γίνουν ακόμα κι άλλες. Εκείνο που δεν μπορούμε να προβλέψουμε είναι αν κι από τα σημερινά νιάτα θα προκύψει κάποτε ένα κατεστημένο ή όχι. Αν ναι, θα κηρυχτεί κι αυτό επάρατο – δε γίνεται διαφορετικά. Άγγελος Τερζάκης, περ. «Ευθύνη», τ. 36

422



Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου με 100-120 λέξεις, ώστε να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας σχετικά με αυτό. Μονάδες 25

Β.

1. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου και ποια η θέση του συγγραφέα;

Μονάδες 5

2. Να προσδιορίσετε το ουσιαστικό κοινωνία με πέντε επίθετα, και να σχηματίσετε προτάσεις με τα ονοματικά σύνολα που θα προκύψουν.

Μονάδες 10

3. Με ποια νοηματική σχέση συνδέονται οι παρακάτω παράγραφοι:

4η §: «Ερχόμαστε έτσι σε κάτι ουσιαστικό…ή την αμφισβήτηση». 5η §: «Πάρα πολλοί άνθρωποι γεννώνται… τη δική του στιγμή».

Μονάδες 5

4. Να αιτιολογήσετε την εναλλαγή ρηματικών προσώπων (α’ πληθυντικού και α’ ενικού) στην οποία καταφεύγει ο συγγραφέας στο κείμενο.

Μονάδες 5

5. Ο συγγραφέας καταλήγει στην τελευταία παράγραφο: «Εκείνο που δεν μπορούμε να προβλέψουμε είναι αν κι από τα σημερινά νιάτα θα προκύψει κάποτε ένα κατεστημένο ή όχι. Αν ναι, θα κηρυχτεί κι αυτό επάρατο – δε γίνεται διαφορετικά». Ποιες προϋποθέσεις πιστεύετε ότι πρέπει να ισχύσουν, για να μην προκύψει στο μέλλον αυτό το «κατεστημένο»; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 10

Γ.

Καλείστε να συμμετάσχετε σε μια ραδιοφωνική συζήτηση, στην οποία θα υπάρχει ανταλλαγή απόψεων για το θέμα της αμφισβήτησης. Διαμορφώστε μια εισήγηση στην οποία θα υπερασπίζεστε τους αμφισβητίες νέους, εκθέτοντας τους λόγους για τους οποίους αυτοί αμφισβητούν και τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα που επιθυμούν να αποφέρει αυτή η στάση τους στην κοινωνία. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

423


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος αναλύει το φαινόμενο της αμφισβήτησης. Στην αρχή τονίζει ότι η αμφισβήτηση αποτελούσε πάντα χαρακτηριστικό των νέων, που απασχολούσε την κοινωνία, αφού οι νέοι αποδοκίμαζαν τα καθιερωμένα και αντιπαρατίθεντο σε αυτά. Σήμερα, όμως, στο πλαίσιο της καταναλωτικής κοινωνίας, η αμφισβήτηση έχει αποκτήσει επιθετικά χαρακτηριστικά, αφού πλέον έρχονται σε αντιπαράθεση όχι μόνο καταστάσεις αλλά και ηλικίες. Οι νέοι αμφισβητούν τους μεγάλους και το κατεστημένο, γιατί έτσι θέλουν να δηλώσουν ότι υπάρχουν. Βέβαια, όπως αναφέρει, δεν διακρίνονται όλοι οι νέοι από επαναστατικότητα, γιατί υπάρχουν κάποιοι που γεννιούνται πιο συγκρατημένοι. Κι αυτοί, όμως, που δεν συμμορφώνονται με το σύστημα και αντιδρούν, διακρίνονται σε κατηγορίες, που διαφέρουν μεταξύ τους. Το ζητούμενο πάντως είναι να είναι η αμφισβήτηση γόνιμη, να στηρίζεται σε κάποιες αξίες και να ελπίσουμε, όπως πιστεύει ο δοκιμιογράφος, ότι οι σημερινοί αμφισβητούντες νέοι δεν θα αποτελέσουν το μελλοντικό κατεστημένο. Β1. Το θέμα του κειμένου είναι η ανάλυση της έννοιας της αμφισβήτησης από την πλευρά των νέων. Η θέση του συγγραφέα είναι ότι η αμφισβήτηση σήμερα έχει αποκτήσει διαφορετικό χαρακτήρα, αφού δεν αντιπαρατίθενται μόνο καταστάσεις αλλά και ηλικίες. Β2. καλή κοινωνία, κλειστή κοινωνία, βιομηχανική κοινωνία, ανεκτική κοινωνία, τοπική κοινωνία

Οι έχοντες πλούτο θεωρούνται μέλη της καλής κοινωνίας.

Η πόλη της Φλώρινας αποτελεί μια κλειστή κοινωνία, όπου όλα τα νέα μαθαίνονται σύντομα.

Η σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία έχει μετατρέψει τον άνθρωπο σε υπηρέτη της.

Η ατιμωρησία των οπαδών που προκαλούν καταστροφές στα γήπεδα αποτελεί χαρακτηριστικό μιας ανεκτικής κοινωνίας.

Η τοπική κοινωνία καταδίκασε σύσσωμη το ειδεχθές έγκλημα που έγινε την προηγούμενη βδομάδα.

Β3. Οι παράγραφοι συνδέονται με φράσεις που έχουν παρόμοιο μεταξύ τους νόημα, αφού στο τέλος της 4ης και στην αρχή της 5ης παραγράφου γίνεται λόγος για τους νέους που δεν έχουν επαναστατική φύση: «Δεν μπορώ να πω… αμφισβήτηση» (4η παράγραφος) και «Πάρα πολλοί άνθρωποι… εαυτό τους» (5η παράγραφος). Β4. Με το α’ πληθυντικό πρόσωπο ο συγγραφέας εντάσσεται στο σύνολο, αφού ζει κι αυτός μέσα στην κοινωνία που βιώνει την αμφισβήτηση κι επομένως έχει γνώση της κατάστασης, όπως και όλοι οι γύρω του. Όταν, όμως, θέλει να διατυπώσει μια δική του γνώμη, μια κρίση, την οποία δεν είναι σίγουρος αν τη συμμερίζονται και οι άλλοι, χρησιμοποιεί α´ ενικό πρόσωπο. Β5. Αυτοί που ενσαρκώνουν την αμφισβήτηση σε κάθε εποχή είναι οι νέοι. Επειδή, όμως, δεν είναι όλοι οι νέοι επαναστάτες, αλλά ακόμη κι αυτοί που υπήρξαν επαναστάτες, όταν μεγαλώσουν, συμβιβάζονται με το κατεστημένο, είναι σημαντικό να ισχύουν οι προϋ-

424

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης ποθέσεις εκείνες, που θα αποτρέψουν αυτό το «κατεστημένο»: η ολοκληρωμένη παιδεία με τη σωστή διαπαιδαγώγηση από την οικογένεια και από το σχολείο, ο πνευματικός εξοπλισμός, η υπευθυνότητα και η συνέπεια στους επιδιωκόμενους σκοπούς, η πίστη στις αξίες του πολιτισμού και στην αξία «άνθρωπος», η αγωνιστική και η επίμονη προσπάθεια, καθώς και η κριτική σκέψη και η αυτοσυνειδησία. Γ. Πρόλογος


η αμφισβήτηση είναι φαινόμενο που απαντάται σε όλες τις κοινωνίες και σε όλες τις εποχές. Ιδιαίτερα έντονο παρουσιάζεται σε εποχές μετάβασης, κοινωνικών μετασχηματισμών και πολιτιστικών ανακατατάξεων, όπως είναι η δική μας εποχή. Στις μέρες μας την αμφισβήτηση ενσαρκώνουν οι νέοι. Και είναι φυσικό να αμφισβητούν, να αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό και κριτικά τις παραδομένες αξίες, ιδέες και τρόπους ζωής, αφού την ύπαρξή τους πυρπολεί πάντα ο επαναστατικός πυρετός για δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου.


Ερώτημα α’: Οι λόγοι για τους οποίους αμφισβητούν οι νέοι 1. Οι νέοι σήμερα ζουν και αναπτύσσονται σε ένα οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον, το οποίο τους προσφέρει ελάχιστες ευκαιρίες για εξέλιξη και πρόοδο. 2. Η απαισιοδοξία, οι καιροσκοπικές αντιλήψεις που επικρατούν δηλώνουν με κάθε τρόπο, προς όλες τις κατευθύνσεις, άμεσα και έμμεσα ότι επιβιώνουν, εξελίσσονται και αναπτύσσονται όσοι διαθέτουν μέσα και στηρίζονται σε συμφέροντα. 3. Παράλληλα, η αναξιοκρατία που κυριαρχεί σε πολλούς χώρους και τομείς δράσης δημιουργεί έντονα την αίσθηση και την άποψη ότι η προσπάθεια, τα προσόντα, τα επιτεύγματα δεν ανταμείβονται, αντίθετα στη θέση τους επικρατούν αξίες υποδεέστερες. 4. Η καταναλωτική αντίληψη για τη ζωή, η υποβάθμιση των ιδανικών, η καταρράκωση των αξιών, το πνεύμα διαρκούς ανακατάταξης και αβεβαιότητας είναι στοιχεία ζωής, τα οποία κάνουν τους νέους ανασφαλείς και επιφυλακτικούς για το μέλλον. 5. Η ματαιοδοξία και οι ανούσιοι στόχοι των προηγούμενων γενεών αποδεικνύουν τη μηδαμινότητά τους, οι ηθικοί συμβιβασμοί τους απομυθοποιούνται καθημερινά.

Ερώτημα β’: Τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα 1. Ανακαινίζονται οι θεσμοί και διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις ώστε να γίνουν αποδεκτοί από τους μεγαλύτερους οι νεωτερισμοί, οι οποίοι προτείνονται από τους νέους. 2. Ο καταπιεσμένος και ο αδικημένος βρίσκουν εκφραστές, αλλά και συμμάχους για να ακουστούν και να διεκδικήσουν μία ζωή ανώτερη ποιοτικά.

425

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης 3. Μέσα από την αμφισβήτηση του καταστημένου1 οι νέοι επιδιώκουν αληθινή δημοκρατία, ουσιαστική ελευθερία, δίκαιους νόμους. 4. Με τη νεανική αμφισβήτηση οι πολιτικοί φορείς αναθεωρούν απόψεις, αντιλήψεις, αλλά και αποφάσεις, οι οποίες αφορούν τη ζωή και τα προβλήματα των πολιτών. 5. Η αμφισβήτηση ως κριτική έκφραση, αλλά και ως αφετηρία ειρηνικής επανάστασης αποτελεί δημιουργική προσπάθεια για να υποχωρήσει ο συντηρητισμός μπροστά στην πρόοδο, την οποία επαγγέλλονται οι νέοι.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στο θέμα αυτό δε θίγεται η κοινωνική αναστάτωση, η οποία προκαλείται από την αμφισβήτηση, όταν αυτή αποκτά βίαιη μορφή.

Επίλογος

Το ονομαζόμενο κίνημα της αμφισβήτησης με τον παλμό και τη ζωντάνια του, το ρηξικέλευθο και επαναστατικό χαρακτήρα του ταράζει την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων και ανατρέπει αναχρονιστικούς μηχανισμούς. Απέναντι στην αυθαιρεσία της εξουσίας στέκεται εμπόδιο μια νεολαία που οραματίζεται, ονειρεύεται και αγωνίζεται για έναν κόσμο ειρηνικό, δίκαιο, δημοκρατικό και τιμά μόνο εκείνους, οποίοι συμπορεύονται στον αγώνα της.

Ευχαριστώ για την υπομονή σας

1 Κατεστημένο = Η ισχύουσα τάξη, το πολιτειακό ή κοινωνικό σύστημα, ομάδα ισχυρών ανθρώπων που επηρεάζουν ή ελέγχουν την πολιτική, την οικονομία κλπ, υποστηρίζουν το παραδοσιακά αποδεκτό (ελληνικό λεξικό Τεγόπουλος – Φυτράκης)

426


40. Δημοκρατία

86ο Κριτήριο Αξιολόγησης Παιδεύειν και δημοκρατείν Όλοι συμφωνούμε πως στη δημοκρατία τον πρώτο λόγο και ρόλο παίζει ο πολίτης και δη ο ενεργός πολίτης. Για να είναι, όμως, ο πολίτης ενεργός, απαιτείται να είναι πρωτίστως πεπαιδευμένος. Στις λεγόμενες «δυτικού τύπου» κοινωνίες παρατηρείται έλλειμμα παιδείας. Δε διαθέτουν πολίτες άξιους να εκπληρώσουν, και ως άτομα και ως κοινωνικά όντα, τη δημοκρατική τους αποστολή. Η παιδεία τους είναι τόσο σχετική που αν δεν ολοκληρωθεί, όλες οι δημοκρατίες κινδυνεύουν. Ο δημοκρατικός πολίτης πρέπει ως ένα βαθμό να καταλαβαίνει τι τον συμφέρει και τι συμφέρει το κοινωνικό σύνολο, διότι η τύχη του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη μ’ αυτό. Αντίθετα, ο σημερινός πολίτης, βλέποντας ή νιώθοντας μόνο το άμεσο και όχι το απώτερο, μόνο το προσωπικό και όχι το κοινωνικό, το προσωρινό και το πρόσκαιρο και όχι το μόνιμο, εργάζεται εναντίον της δικής του αποστολής και εναντίον της κοινωνίας• και όλα αυτά από αμάθεια. Μόνο άτομα με πραγματική παιδεία μπορεί να συγκροτήσουν μια ισχυρή δημοκρατία• κι ακριβώς αυτή η παιδεία λείπει, πέρα απ’ το ανεκτό όριο, στις περισσότερες απ’ τις σύγχρονες δημοκρατίες• γιατί η δημοκρατία είναι κατ’ εξοχήν εγκεφαλική καλλιέργεια. Όταν ο πολίτης καλείται να εκφραστεί και να λειτουργήσει μέσα στα πλαίσια και στα όρια της δημοκρατίας, η επιτυχία και το αποτέλεσμα αυτής της έκφρασης μπορούν να τελειοποιηθούν προς όφελος του ιδίου, αλλά και του κοινωνικού συνόλου, μόνο και εφόσον ο πολίτης μπορεί να κρίνει, να συγκρίνει, να υιοθετήσει ή να απορρίψει πρακτικές και αντιλήψεις, κατεστημένα και λογικές• κι αυτό προϋποθέτει βασικά μια δημοκρατική παιδεία• όχι εξειδικευμένη και εγκεφαλική μόρφωση, αλλά μια διανοητική αυτενέργεια να αποκρούει κάθε είδους εσμούς και «-ισμούς». Διαφορετικά θα άγεται και θα φέρεται κάθε φορά προς την κατεύθυνση εκείνη την οποία ορίζουν εκ προοιμίου οι κάθε λογής δημαγωγοί και εκμαυλιστές της εξουσίας. Η παιδεία που προσφέρεται σήμερα στα δημόσια σχολεία, και ως προς τη μορφή και ως προς το περιεχόμενο, οφείλει να αποβλέπει κατ’ αρχήν σ’ αυτόν το στόχο: «ποιείν τον πολίτην τέλεον γενέσθαι, άρχειν τε καί άρχεσθαι μαθείν». Έτσι η παιδεία που λαμβάνουν σήμερα οι μαθητές θα λειτουργήσει ως πρόκριμα για το πολιτικό τους μέλλον. Όσο ο μαθητής θα λαμβάνει παιδεία με όρους χρησιμοθηρικούς και πρακτικούς, τόσο θα διαμορφώνεται ο ευπειθής καταναλωτής ενός συστήματος πολιτικού καταναλωτισμού και θα παρατηρούνται φαινόμενα «αποχής» από κάθε είδους συμμετοχικές διαδικασίες • κι αυτό απλώς θα διαπιστώνεται σε κάθε εκλογική διαδικασία και από κει και πέρα «ουδέν σχόλιο». Το πολιτικό ποιόν και ήθος του πολίτη έχει να κάνει άμεσα με την εγκύκλια παιδεία που έλαβε, αλλά και με τη γενικότερη

427


«διά βίου» εκπαίδευσή του• οι δημοκρατικές αρχές και αξίες του πιστοποιούνται μέσα από τη θεώρηση της κοινωνικής και πολιτικής του ζωής και με γνώμονα πάντα την έννοια «άνθρωπος»• διότι ανθρωπισμός και παιδεία συναντώνται και εκφράζονται στην έννοια «δημοκρατία». Έτσι το παιδεύειν γίνεται απαραίτητα προϋπόθεση του δημοκρατείν και, κατ’ επέκταση, του «πολιτικώς ζην». Διότι, όταν ο πολίτης εξατομικευτεί και αποκοπεί του συλλογικού βίου, εκπίπτει στην κατηγορία του θηρίου και καθίσταται επικίνδυνος. Γι’ αυτό, «μορφώστε το κεφάλι του λαού, για να μην αναγκαστείτε να το κόψετε», όπως σωστά επισημαίνει ο μεγάλος Γάλλος δραματουργός Β. Ουγκώ. Απόστολος Σγούτσος, εφημ.Εμπρός, 20-11-2010

428



Να γίνει η περίληψη του κειμένου με 100-120 λέξεις.

Μονάδες 25

1. «Η δημοκρατία είναι κατ’ εξοχήν εγκεφαλική καλλιέργεια». Να αναπτύξετε μια παράγραφο 80-100 λέξεων με τη μέθοδο της αιτιολόγησης, χρησιμοποιώντας την παραπάνω πρόταση ως θεματική. Μονάδες 12

2. Να σχολιάσετε το ύφος του κειμένου.

3. Ποια είναι η λειτουργία των εισαγωγικών στην τελευταία παράγραφο του κειμένου;

Μονάδες 4

Μονάδες 4

4. Ποια είναι η σκοπιμότητα του μακροπερίοδου λόγου της τρίτης παραγράφου του κειμένου;

Μονάδες 4

5. Να αναγνωριστεί η σύνταξη των παρακάτω προτάσεων και να μετατραπούν στην αντίθετή τους: • Η παιδεία που προσφέρεται σήμερα στα δημόσια σχολεία • μορφώστε το κεφάλι του λαού • εφόσον ο πολίτης μπορεί να κρίνει, να συγκρίνει, να υιοθετήσει ή να απορρίψει πρακτικές και αντιλήψεις, κατεστημένα και λογικές • την οποία ορίζουν εκ προοιμίου οι κάθε λογής δημαγωγοί και εκμαυλιστές της εξουσίας • Μόνο άτομα με πραγματική παιδεία μπορεί να συγκροτήσουν μια ισχυρή δημοκρατία

Μονάδες 4

6. Να χωρίσετε τις παρακάτω λέξεις στα συνθετικά τους μέρη: δημοκρατία, αποστολή, αυτενέργεια, αποκρούει, εκλογική. Μονάδες 4

7. Να δημιουργήσετε δύο προτάσεις με καθεμία από τις λέξεις: δημοκρατία, παιδεία. Μονάδες 4

Γ.

Προκειμένου να συμμετάσχετε στις διεργασίες της Βουλής των Εφήβων, καλείστε να συντάξετε ένα δοκίμιο πειθούς στο οποίο θα επιχειρηματολογείτε υπέρ της άποψης ότι απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη της δημοκρατίας είναι η παιδεία, αναφέροντας ακόμη τα δικαιώματα που έχουν οι πολίτες μιας δημοκρατικής κοινωνίας. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

429


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στη σχέση δημοκρατίας και παιδείας. Ο συγγραφέας εξ αρχής δηλώνει ότι απαραίτητη προϋπόθεση της δημοκρατίας είναι ο ενεργός άρα πεπαιδευμένος πολίτης. Σήμερα, όμως, παρατηρεί έλλειψη παιδείας και αμάθεια, αφού το άτομο ενδιαφέρεται μόνο για το προσωπικό και το προσωρινό. Χαρακτηρίζει, επίσης, τη δημοκρατία ως «εγκεφαλική καλλιέργεια» κι έτσι τη συνδέει άρρηκτα με την παιδεία. Ο πολίτης πρέπει να μπορεί να κρίνει, να συγκρίνει και να επιλέγει και αυτό δε θα επιτευχθεί μέσω της χρησιμοθηρικής γνώσης που παρέχεται στο σημερινό σχολείο. Ο συγγραφέας καταλήγει στην πεποίθηση ότι δημοκρατία είναι παιδεία και ανθρωπισμός μαζί. Β1. Η δημοκρατία είναι κατ’ εξοχήν εγκεφαλική καλλιέργεια. Η άποψη αυτή προκύπτει διότι προϋποθέσεις της ύπαρξης της δημοκρατίας είναι η παιδεία, η πολιτική συνείδηση, η κοινωνική ευθύνη και η απαλλαγή από προκαταλήψεις, στερεότυπα και δογματισμούς. Για να πληρούνται αυτές οι προϋποθέσεις είναι βέβαιο ότι θα έχει προηγηθεί η εγκεφαλική καλλιέργεια των πολιτών. Μέσω της κατάλληλης αγωγής θα καλλιεργηθούν όλες αυτές οι αρετές, καθώς και η τιμιότητα και η υπευθυνότητα. Άρα η δημοκρατία συνδέεται άρρηκτα με την πνευματική καλλιέργεια. Β2. Το ύφος είναι γλαφυρό και υψηλό καθώς χρησιμοποιούνται πολλά εκφραστικά μέσα και αναφέρονται υψηλές ιδέες. Είναι επίσης σοβαρό, στοχαστικό κι επίσημο. Β3. «ποιείν τον πολίτην τέλεον γενέσθαι, άρχειν τε καί άρχεσθαι μαθείν»: μεταφορά αρχαίου ρητού

«αποχής»: έμφαση

«ουδέν σχόλιο»: ειρωνεία, έκφραση

«διά βίου»: ειρωνεία, έκφραση

«άνθρωπος»: έμφαση

«δημοκρατία»: έμφαση

«πολιτικώς ζην»: έκφραση

«μορφώστε το κεφάλι του λαού, για να μην αναγκαστείτε να το κόψετε»: αυτούσια μεταφορά λόγων

Β4. Προσδίδει σοβαρότητα και επισημότητα. Β5. Παθητική:

430

Την παιδεία που προσφέρουν σήμερα στα δημόσια σχολεία

Ενεργητική: Να μορφωθεί το κεφάλι του λαού

Ενεργητική: Εφόσον από τον πολίτη μπορούν να κρίνονται, να συγκρίνονται, να υιοθε τούνται ή να απορρίπτονται πρακτικές και αντιλήψεις κατεστημένα και λο γικές.

Ενεργητική: Η οποία ορίζεται εκ προοιμίου από κάθε λογής δημαγωγούς και εκμαυλιστές της εξουσίας.

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Β6. δήμος + κρατώ

από + στέλνω

αυτός + ενεργώ

από + κρούω

εκ + λέγω

Β7. Η ελευθερία λόγου προϋποθέτει την ύπαρξη δημοκρατίας

Έγιναν ιστορικοί αγώνες για την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας

Η παιδεία δημιουργοί υπεύθυνους πολίτες.

Η έλλειψη παιδείας δημιούργησε την ηθική και πνευματική κρίση.

Γ. προσφώνηση

Πρόλογος: Σχέση παιδείας και δημοκρατίας


Α. Προϋποθέσεις της ύπαρξης της δημοκρατίας είναι η πολιτική συνείδηση, η κοινω νική ευθύνη και η απαλλαγή από προκαταλήψεις, στερεότυπα και δογματισμούς. Για να πληρούνται αυτές οι προϋποθέσεις είναι βέβαιο ότι θα υπάρξει παιδεία.

Β. Δικαιώματα • Ελευθερία σκέψης και λόγου • ίσα δικαιώματα • ίσες ευκαιρίες για εκπαίδευση, ιατρική περίθαλψη • ισονομία • ανεξιθρησκία • Δικαίωμα διαμαρτυρίας • Δικαίωμα συμμετοχής σε απεργία

Επίλογος: Αποτελέσματα δημοκρατίας

Αποφώνηση

431


87ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η Δημοκρατία Είναι πραγματικά πολλοί εκείνοι που έγραψαν για το δημοκρατικό πολίτευμα της εποχής του Περικλή, αλλά εκείνος που πραγματικά υπήρξε ένας εραστής της δημοκρατίας και θαυμαστής της προσωπικότητας του Περικλή, είναι ο Θουκυδίδης. Ο Επιτάφιός του, είναι φαινομενικά αφιερωμένος στους νεκρούς του πρώτου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου, στην πραγματικότητα όμως είναι ένας ύμνος στη δημοκρατία της Αθήνας. Ο ίδιος βέβαια ο ιστορικός, σκιαγραφώντας το πορτρέτο του Περικλή, λέει ότι δημοκρατία λεγόταν βέβαια το πολίτευμα, αλλά στην πραγματικότητα ήταν η εξουσία του πρώτου άντρα της πόλης, του Περικλή. Εκείνου που αγαπούσε πολύ την Αθήνα και που φρόντιζε να την οδηγεί πάντα στο σωστό δρόμο, ακόμη κι αν χρειαζόταν για αυτό να πει στους συμπολίτες του πράγματα που δεν τους άρεσαν και που δεν ήθελαν να ακούσουν. Γιατί τον Περικλή δεν τον ενδιέφερε να κολακεύει το πλήθος, αλλά να υπηρετήσει όσο πιο σωστά μπορούσε την πατρίδα του. Ήταν πραγματικά ένας χαρισματικός ηγέτης, που ήξερε το σωστό και μπορούσε να πείσει το λαό της Αθήνας για αυτό. Όλοι οι πολίτες ήταν ίσοι απέναντι στους νόμους. Όλοι είχαν τα ίδια δικαιώματα, αλλά και όλοι είχαν την ύψιστη υποχρέωση να τιμούν και να σέβονται τους νόμους. Γιατί μέλημα του νόμου είναι η διασφάλιση του κοινού συμφέροντος. Οι νόμοι είναι δίκαιοι και οι πολίτες τηρούν αυτούς τους νόμους, όχι από το φόβο της ποινής, αλλά από σεβασμό και απέναντι σε αυτούς που κάθε φορά βρίσκονται στην εξουσία και απέναντι στους νόμους και κυρίως, όπως λέει ο Θουκυδίδης, απέναντι σε εκείνους τους νόμους που έχουν θεσπιστεί για την προστασία των αδικημένων. Πρώτος υπηρέτης των νόμων οφείλει να είναι ο κυβερνήτης της πόλης. Ο Αριστοτέλης, στα Πολιτικά του, αναφερόμενος στα είδη της δημοκρατίας, λέει ότι υπάρχει μια μορφή δημοκρατίας, στην οποία υπέρτατη αρχή είναι ο νόμος, ενώ σε άλλο είδος, υπέρτατη αρχή είναι ο λαός. Σχετικά με αυτό το δεύτερο είδος αναφέρει: «είναι η περίπτωση κατά την οποία τα ψηφίσματα έχουν μεγαλύτερη ισχύ από το νόμο αυτό συμβαίνει στην πόλη όταν υπάρχουν και δρουν δημαγωγοί. Στις δημοκρατικές πόλεις που κυβερνιούνται κατά το νόμο, δεν κάνει ποτέ την εμφάνισή του ο δημαγωγός, αλλά είναι οι άριστοι πολίτες που έχουν την πρωτοκαθεδρία. Οι δημαγωγοί κάνουν την εμφάνισή τους εκεί όπου οι νόμοι δεν αποτελούν την υπέρτατη αρχή». Άλλη βασική αρχή του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι η ελευθερία λόγου. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν για να δηλώσουν αυτή την έννοια τις λέξεις ισηγορία και παρρησία. Ο Ισοκράτης στο λόγο του «Περί Ειρήνης», που είναι γραμμένος σε μια εποχή που το δημοκρατικό πολίτευμα μαστίζεται από τους δημαγωγούς και βρίσκεται στην παρακμή του, κατηγορεί τους Αθηναίους γιατί έχουν μεν ισηγορία αλλά δεν υπάρχει παρρησία. Ισηγορία είναι το δικαίωμα που έχουν όλοι οι πολίτες να αγορεύσουν, να μιλήσουν στην Εκκλησία του Δήμου. Η παρρησία όμως είναι κάτι παραπάνω από την ισηγορία. Παρρησία είναι το δικαίωμα του πολίτη να μπορεί όχι απλώς να έχει το λόγο, αλλά να εκφράσει τη γνώμη του ελεύθερα,

432


ακόμη και αν αυτή δεν είναι σύμφωνη με τη γνώμη των άλλων. Γιατί δεν έχει πραγματικά κανένα νόημα να πει κανείς τη γνώμη του, αν δεν μπορεί να εκφράσει ελεύθερα αυτό που πραγματικά πιστεύει χωρίς να αποδοκιμάζεται από τους άλλους για αυτό. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει μια ευρύτητα πνεύματος τέτοια, που να μπορεί να δεχτεί το διαφορετικό, το αντίθετο. Αν η Αθήνα κατάφερε να φτάσει σε τέτοιο σημείο ακμής την εποχή του Περικλή ήταν γιατί η σχέση πόλης-πολίτη ήταν αλληλένδετες. Ένας υπεύθυνος και σωστά διαμορφωμένος πολίτης τοποθετεί το καλό του συνόλου πάνω από το δικό του συμφέρον, επειδή καταλαβαίνει ότι αν το σύνολο δεν ευημερεί, μακροπρόθεσμα ούτε ο ίδιος θα ευημερεί. Και πάνω από όλα καταλαβαίνει ότι η δική του συμβολή είναι σημαντικότατη. Η δημοκρατία χρειάζεται υπεύθυνους πολίτες. Πολίτες που να αναλαμβάνουν το μερίδιο της ευθύνης τους για όσα γίνονται. Πολίτες με ευρύτητα πνεύματος, απαλλαγμένους από φανατισμό, που ξέρουν να σέβονται την προσωπικότητα του διπλανού τους και να του αναγνωρίζουν το δικαίωμα να είναι διαφορετικός από αυτούς. Και από την άλλη μεριά, η πολιτεία οφείλει να σέβεται τους πολίτες της και να φροντίζει για το καλό όλων. Να δίνει σε όλους χωρίς διάκριση το δικαίωμα να μορφωθούν και να αναπτυχθούν ως προσωπικότητες. Να παρέχει ευκαιρίες για όλους και να στηρίζεται στην αξιοκρατία. Καθένας έχει μια θέση, ανεξάρτητα από το ποια είναι αυτή, στην οποία μπορεί να αποδώσει καλύτερα και να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο. Όλοι οι πολίτες έχουν δικαίωμα να αναλάβουν αξιώματα, χωρίς να παίζει ρόλο η κοινωνική τους καταγωγή ή η οικονομική τους κατάσταση. Αυτή η αρχή βέβαια συνδέεται πολύ στενά με την αρχή της αξιοκρατίας. Ο καθένας πολίτης έχει τη θέση εκείνη που του αρμόζει μέσα σε μια δημοκρατική πολιτεία. Ολόκληρη η πολιτεία μπορεί να λειτουργεί σωστά, αν βρίσκεται ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση. http://www.nea-acropoli-larisas.gr

433



Στο πλαίσιο μιας εργασίας διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψή του με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στο κείμενο; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας. Μονάδες 7

2. ελευθερία λόγου, ισηγορία, υπεύθυνους πολίτες, αξιοκρατία: Να γράψετε μια παράγραφο 80-100 λέξεων, στην οποία θα χρησιμοποιείτε τις παραπάνω λέξεις - φράσεις. Μονάδες 12

3. «Ο ίδιος βέβαια... του Περικλή»: Να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο που εμπεριέχεται στη φράση σε ευθύ. Μονάδες 5

4. σκιαγραφώντας, δημοκρατία, δημαγωγοί, ισηγορία, μακροπρόθεσμα: Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους.

Μονάδες 5

5. Ποιοι τρόποι πειθούς εφαρμόζονται στην 3η παράγραφο; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας. Μονάδες 6

Γ.

Σε ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στην τοπική εφημερίδα με τίτλο «Οι Αρχές της Δημοκρατίας» να αναφερθείτε στα βασικά χαρακτηριστικά της δημοκρατίας, καθώς και στις προϋποθέσεις για την ύπαρξή της. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

434


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στη δημοκρατία και τα χαρακτηριστικά της. Αρχικά, ο συγγραφέας προβάλλει το πολίτευμα της δημοκρατίας της αρχαίας Αθήνας, όπως αναδεικνύεται από τον επιτάφιο λόγο του Περικλή και στη συνέχεια παραθέτει τα χαρακτηριστικά της ισονομίας και της υπακοής στους νόμους. Έπειτα, στο κείμενο γίνεται αναφορά στη διάκριση του Αριστοτέλη - στο έργο του «Πολιτικά» - ανάμεσα στο πολίτευμα όπου κυριαρχεί ο νόμος και σε αυτό που κυριαρχεί ο λαός. Στη συνέχεια, γίνεται λόγος για τα χαρακτηριστικά της ισηγορίας και της παρρησίας, σύμφωνα με το «Περί ειρήνης» του Ισοκράτη και καταλήγοντας το κείμενο αναφέρεται στη συμμετοχή και στη συμβολή των υπεύθυνων πολιτών στη δημοκρατία, καθώς και στη σπουδαιότητα της αξιοκρατίας. Β1. Το κείμενο αναπτύσσεται με επαγωγική συλλογιστική πορεία, γιατί ξεκινάει την αναφορά στον Επιτάφιο του Περικλή και στο μεγάλο αυτό Αθηναίο ηγέτη και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι για να υπάρξει παρόμοια ακμή με εκείνη της αρχαίας Αθήνας του Περικλή χρειάζεται η σύνδεση του πολίτη με το κοινό ώφελος και η ύπαρξη αξιοκρατίας. Η θέση του συγγραφέα βρίσκεται στο τέλος του κειμένου. Β2. Στο δημοκρατικό πολίτευμα της αρχαίας Αθήνας οι πολίτες συμμετείχαν στις αποφάσεις για τα κοινά και οι ηγέτες της φρόντιζαν για το συνολικό όφελος. Υπήρχε ελευθερία του λόγου, δηλαδή δεν εμποδιζόταν κάποιος από την ταπεινή καταγωγή του για να συμμετάσχει στις δημόσιες συνελεύσεις, όπου υπήρχε ισηγορία, ούτε αποτρεπόταν από το να εκφέρει την άποψη παράλληλα με τους διάσημους ρήτορες και πολιτικούς της εποχής. Ακόμη, εξαιτίας της αξιοκρατίας κάποιος μπορούσε να αναλάβει αξιώματα με μόνο κριτήριο το χαρακτηριστικό του γνήσιου Αθηναίου και με αυτό τον τρόπο η ίδια η πολιτεία κατεύθυνε τα μέλη της, ώστε να λειτουργούν ως υπεύθυνοι πολίτες. Β3. Ευθύς λόγος: (Ο Θουκυδίδης λέει): Δημοκρατία λεγόταν βέβαια το πολίτευμα, αλλά στην πραγματικότητα ήταν η εξουσία του πρώτου άντρα της πόλης, του Περικλή. Β4. σκιαγραφώντας ➙ σκιά + γράφω

δημοκρατία ➙ δήμος + κρατώ

ισηγορία

δημαγωγοί

➙ δήμος + άγω μακροπρόθεσμα ➙ μακρύς + προθεσμία

➙ ίσος + αγορεύω

Β5. Στην τρίτη παράγραφο χρησιμοποιείται η επίκληση στην αυθεντία, δηλαδή γίνεται αναφορά στον Αριστοτέλη και στις απόψεις του που εκφράζονται στο έργο του «Πολιτικά». Γ. Τίτλος: «Οι Αρχές της Δημοκρατίας»

Πρόλογος

Όσες επικρίσεις κι αν δέχεται από τους ισχυρούς λαούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξαιτίας της δημοσιονομικής κρίσης η Ελλάδα είναι μία από τις πρώτες χώρες στον κόσμο όπου εγκαθιδρύθηκε η κοινοβουλευτική δημοκρατία και το καθολικό δικαίωμα ψήφου, χωρίς διακρίσεις. Και η δημοκρατία λειτούργησε και εδραιώθηκε στην Ελλάδα παρά τα διαλείμματα, τις αδυναμίες και τις στρεβλώσεις, οι οποίες άλλωστε παρατηρήθηκαν ιστορικά και στις περισσότερες κοινωνίες της Ευρώπης.

435



Ερώτημα α’: Τα βασικά χαρακτηριστικά της δημοκρατίας 1. Οι πολίτες συμμετέχουν ενεργά στα κοινά και διαμορφώνουν άποψη για την κοινωνική και πολιτική ζωή, ώστε να εκλέγουν με σύνεση τους αντιπροσώπους τους στο Κοινοβούλιο. 2. Επιτρέπεται η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, ακόμη κι αν αυτές διαφοροποιούνται από τις απόψεις τις εξουσίας. 3. Η πολιτική πολυφωνία εκφράζεται από τα κόμματα, τα οποία εκπροσωπούν τις διαφορετικές τάσεις των κοινωνικών ομάδων. 4. Όπου υπάρχει δημοκρατία, επικρατεί η νομιμότητα και το Σύνταγμα κατοχυρώνει τα δικαιώματα των πολιτών. 5. Το πολίτευμα της δημοκρατίας καταξιώνει τον άνθρωπο και τον θέτει στο επίκεντρο της ζωής για να ζει αυτός ελεύθερος.

Ερώτημα β’: Οι προϋποθέσεις της Δημοκρατίας 1. Αναγκαία συνθήκη της δημοκρατικής κοινωνίας είναι ο πολυκομματισμός. Οι πολίτες έχουν πολλές δυνατότητες στην επιλογή του αντιπροσώπου κόμματος που εκφράζει την ιδεολογία και τα οράματά τους. 2. Η δημοκρατία προϋποθέτει την ανεμπόδιστη έκφραση του ατόμου αλλά και συλλογικών φορέων. 3. Η αποδοχή και εφαρμογή κανόνων δικαίου, οι οποίοι εναρμονίζονται με το κοινό αίσθημα δικαιοσύνης και ισχύουν για όλους τους πολίτες, σφραγίζουν τη δημοκρατική πολιτεία. 4. Η ποιότητα της δημοκρατίας φαίνεται από την απόλαυση ίσων δυνατοτήτων και ευκαιριών όλων των πολιτών. 5. Οι βασικές αρχές της δημοκρατίας γίνονται κατανοητές και αποτελούν σταθερή επιδίωξη των μελών της ομάδας, ιδιαιτέρως όταν αυτά έχουν υψηλή πνευματική ωριμότητα και πνευματική καλλιέργεια. 6. Η ποιοτική λειτουργία των μέσων ενημέρωσης κατοχυρώνει την αυτονομία του μέσου πολίτη και έχει παιδευτικό χαρακτήρα για την οριοθέτηση των αρχών της δημοκρατίας. 7. Το κράτος, το οποίο επιτυγχάνει την οικονομική του αυτοδυναμία και την εθνική του ανεξαρτησία, θέτει τους όρους, ώστε να λειτουργεί ισότιμα με τα υπόλοιπα κράτη στη διεθνή κοινότητα, να παίρνει πρωτοβουλίες, να διεκδικεί τα δικαιώματα του λαού του.

436

Επίλογος

Η δημοκρατία έχει αξιολογηθεί ως το καλύτερο πολίτευμα. Στηρίζεται στη βούληση των πολλών και στα αιτήματα της ελευθερίας της δικαιοσύνης και της ισότητας όλων των πολιτών. Στη λειτουργία της αντικατοπτρίζονται όλοι οι σκοποί και όλες οι ατέλειες μιας κοινωνίας.


41. Οικονομία – Τουρισμός

88ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ζηλωτισμός, απάθεια, κατάθλιψη Οι τελευταίοι μήνες και ιδίως οι θερμοί Ιούλιος και Αύγουστος βρήκαν την Ελλάδα σε μια ιστορική καμπή. Η οικονομική κρίση ασφαλώς είναι αυτή που ορίζει τις συμπεριφορές, ατομικές και συλλογικές, αλλά γίνεται όλο και πιο φανερό, ακόμη και στον πιο ανυποψίαστο, ότι η κρίση είναι και κοινωνική και πολιτική. Θα τολμούσα να πω και πνευματική, υπό την έννοια ότι η κρίση αχρηστεύει τα εν χρήσει γνωστά εργαλεία και τις ορθόδοξες προσεγγίσεις • απαιτεί νέα σκέψη, τολμηρά βήματα, αυτοαναίρεση κι αυτά λείπουν. Οι εκτιμήσεις για το προσεχές μέλλον είναι δυσοίωνες. Τα οικονομικά στοιχεία της χώρας επιδεινώνονται σταθερά, η ύφεση ώς το τέλος του 2011 εκτιμάται ότι θα υπερβεί το 5%, ίσως και το 6%, η ανεργία θα υπερβεί το 17,5%. Οι δείκτες αυτοί περιγράφουν μια οικονομία που πλήττεται από πολεμική σύρραξη. Το πολεμικό φόντο καταγράφεται πράγματι σε μια στάση του κοινωνικού σώματος όλο και πιο έκδηλη: σε μια διχοστασία, έναν ψυχικό και πολιτικό διχασμό, έναν ακήρυκτο εμφύλιο. Η εξήγηση δεν είναι μία και δεν είναι απλή. Ωστόσο, στη ρίζα αυτής της διχοστασίας βρίσκεται ο φόβος ενώπιον της κατάρρευσης του παλαιού, του γνώριμου, του οικείου – καλό, ψυχρό, ανάποδο, δεν έχει σημασία. Η παλαιά κατάσταση καταρρέει υπό το βάρος των αμαρτιών της και ο καθείς σπεύδει να προφυλαχθεί κραδαίνοντας μια εξήγηση: φταίει αυτό το πρόσωπο, αυτό το κόμμα, αυτή η πολιτική ιδεολογία ή πρακτική. Ολες οι εξηγήσεις αναφέρονται στο παρελθόν, όλες αναζητούν υπεύθυνους και όχι άδικα. Εντούτοις, οι εξηγήσεις αυτές πάσχουν στον πυρήνα τους: πρώτον, αρθρώνονται με τα ίδια διανοητικά υλικά, τα υλικά της παλαιάς ερειπώδους κατάστασης. Δεύτερον, οι εξηγήσεις λειτουργούν περισσότερο σαν εξορκισμός του κακού και ελάχιστα σαν εφαλτήριο για υπερπήδηση της δυσχέρειας και δημιουργία. Η κρίση παγώνει τη σκέψη, ο φόβος πνίγει τις δημιουργικές δυνάμεις. Παρότι θα περιμέναμε η απειλή να αφυπνίσει το ένστικτο αυτοσυντήρησης και να κινητοποιήσει δυνάμεις αντίστασης και αναγέννησης, αυτό που παρατηρείται προς το παρόν είναι το αντιδιαμετρικό του: ο φόβος απελευθερώνει καταστροφικές ενορμήσεις, ο θυμός μένει αμετουσίωτος και στρέφεται εναντίον του διπλανού και εναντίον του συλλογικού εαυτού εντέλει. Είναι μια αναγκαία φάση ασφαλώς, πλην όμως δαπανάται ζωτική ενέργεια σε μια κρίσιμη περίοδο, κατά την οποία ο ιστορικός χρόνος κυλά εξαιρετικά συμπυκνωμένος και εξαιρετικά απαιτητικός. Την ίδια στιγμή, η κρίση δρα σαν ισχυρό ναρκωτικό. Ικανό μέρος του πληθυσμού πορεύεται παγωμένο και μουδιασμένο, αναίσθητο, σαν ανέπαφο από οιωνούς, σημάδια και πλήγματα. Η τερατώδης αμεριμνησία των προηγούμενων χρόνων κυλά ακόμη στις φλέβες, η αδράνεια υπερνικά κάθε πραγματικό εμπόδιο, η αδράνεια αποκλείει τα εξωτερικά ερεθίσματα.

437


Η αδράνεια μαζί με τον φόβο. Σε αυτήν την περίπτωση, ο φόβος κινητοποιεί άλλον μηχανισμό: την άρνηση του πραγματικού. Ο «αδρανής» αναχωρεί από το πραγματικό, το αρνείται, το σβήνει. Και εφόσον διαγράφει την πηγή του φόβου του, είναι σαν να μην αισθάνεται φόβο και πόνο. Μένει απαθής. Αναπτύσσονται και άλλες συμπεριφορές, κινητοποιούνται και άλλοι μηχανισμοί άμυνας, μετουσίωσης της τρομακτικής πραγματικότητας της κρίσης, άλλοτε πιο πρωτόγονοι και άλλοτε πιο εκλεπτυσμένοι και σύνθετοι. Η βαριά δυσθυμία, η εκτεταμένη αθυμία, η κατάθλιψη, εντοπίζονται διάχυτες σε όλο το κοινωνικό σώμα • η δυσπιστία και η καχυποψία γενικεύονται, ο στοιχειώδης σχεδιασμός του μέλλοντος αναστέλλεται. Όλες αυτές οι συμπεριφορές έχουν ως κοινό παρονομαστή τη βία, είτε εσωτερικευμένη, συμπιεσμένη και μη εκτονωμένη είτε εξωτερικευμένη, θορυβώδη, χαοτική. Η κρίση διαρρηγνύει το άτομο, τις σταθερές του βίου του, απειλεί την οικογένειά του. Η κρίση διαρρηγνύει τις σταθερές του συλλογικού βίου, τις κανονικότητες, τις ροές. Φέρνει μαζί της και την πικρή, ακριβή επίγνωση: η κρίση, η ρήξη, η ανατροπή, η καταστροφή είναι σύμφυτες της νεωτερικότητας. Η μεταπολεμική ευημερία, η ειρήνη, ήταν ένα φωτεινό μακρύ διάλειμμα. Και τέλειωσε. Νίκος Ξυδάκης, εφημ. «Καθημερινή», 21-08-2011

438



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου, γράφοντας μια περίληψη 100-120 λέξεων. Μονάδες 25

Β.

1. «Σε αυτήν την περίπτωση, ο φόβος κινητοποιεί άλλον μηχανισμό: την άρνηση του πραγματικού. Ο «αδρανής» αναχωρεί από το πραγματικό, το αρνείται, το σβήνει.» Να σχολιάσετε το απόσπασμα σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 12

2. «Η κρίση δρα σαν ισχυρό ναρκωτικό»: Ποιος ο ρόλος της παρομοίωσης; Μονάδες 4

3. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση του ασύνδετου σχήματος στην τελευταία παράγραφο;

Μονάδες 4


5. Με ποια μέσα ο συγγραφέας επιχειρεί να επηρεάσει συναισθηματικά τον δέκτη;

Μονάδες 4

Μονάδες 4

6. Ποιος ο ρόλος της άνω τελείας στο τέλος της πρώτης παραγράφου;

7. επιδεινώνονται, ύφεση, εκτιμάται, θα υπερβεί, σημασία, καταρρέει, σπεύδει, προφυλαχθεί: να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 3

Μονάδες 4

Γ.

Ο Νίκος Ξυδάκης υποστηρίζει ότι η οικονομική κρίση δημιουργεί θυμό, ο οποίος στρέφεται εναντίον του διπλανού μας καθώς και γενικευμένη δυσπιστία και καχυποψία. Θεωρείτε ότι οι διαπροσωπικές σχέσεις επηρεάζονται από την οικονομική κρίση; Πώς μπορεί το άτομο να «οχυρωθεί» και να προστατεύσει τον εαυτό του από τις ψυχολογικές επιπτώσεις της κρίσης; Να γράψετε ένα κείμενο στην τοπική εφημερίδα. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

439


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στην οικονομική κρίση και στις επιπτώσεις της στην Ελλάδα. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι βιώνουμε, εκτός από οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πνευματική κρίση. Το μέλλον διαγράφεται απαισιόδοξη και αυτό δημιουργεί πολεμική ατμόσφαιρα και διχόνοια. Αναζητούνται οι υπεύθυνοι στο παρελθόν με άστοχο όμως τρόπο. Συνεχίζει εξηγώντας πώς η κρίση δημιούργησε φόβο, ο φόβος θυμό και αυτός μισαλλοδοξία. Οι πολίτες καταλήγουν να αρνούνται την πραγματικότητα και τελικά να μένουν απαθείς. Καταλήγει στη δυσθυμία, την κατάθλιψη και την καχυποψία που παρατηρεί γύρω του, συναισθήματα που συνδέονται με τη βία. Β1. Σε δύσκολες ιστορικές περιόδους ο ανθρώπινος εγκέφαλος ενεργοποιεί μηχανισμούς κι επιβιώνει. Σε περίοδο οικονομικής κρίσης η απαισιοδοξία και η αίσθηση της ματαιότητας κυριαρχούν και με τη σειρά τους δημιουργούν το φόβο. Εκεί ακριβώς ενεργοποιούνται οι προστατευτικοί μηχανισμοί του ανθρώπου και δημιουργούν την άρνηση του πραγματικού. Το δυσάρεστο επακόλουθο είναι η απάθεια, παύει να αγωνίζεται, να διεκδικεί. Από την άλλη καταφέρνει να ανταπεξέλθει, να αποφύγει την απελπισία και την κατάθλιψη, και τελικά να επιβιώσει. Β2. Η παρομοίωση προσδίδει στο λόγο εικονοπλαστικό και αλληγορικό χαρακτήρα, αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα. Ο συγγραφέας προσπαθεί να εξηγήσει στον αναγνώστη αυτό που θέλει. Β3. Προσδίδει μεγαλύτερη έμφαση κι ένταση στο λόγο του. Χρησιμοποιείται κυρίως όταν απαριθμούνται οι επιπτώσεις κάποιου θέματος με στόχο την υπογράμμιση του αρνητικού κι επικίνδυνου περιεχομένου του. Έτσι αποδεικνύεται η πολυπλοκότητα του προβλήματος και η αμεσότητα του κινδύνου. Β4. Το ύφος του κειμένου είναι γλαφυρό, καθώς χρησιμοποιεί κοσμητικά επίθετα και σχήματα λόγου, υψηλό, καθώς έχει υψηλές ιδέες και τόνο, σοβαρό κι επίσημο. Β5. Τα μέσα με τα οποία ο συγγραφέας επιχειρεί να επηρεάσει συναισθηματικά το κοινό του είναι η περιγραφή, η αφήγηση και το συναισθηματικά φορτισμένο λεξιλόγιο (π.χ. μηχανισμοί άμυνας, μετουσίωσης της τρομακτικής πραγματικότητας της κρίσης, άλλοτε πιο πρωτόγονοι. Ο «αδρανής» αναχωρεί από το πραγματικό, το αρνείται, το σβήνει, Η μεταπολεμική ευημερία, η ειρήνη, ήταν ένα φωτεινό μακρύ διάλειμμα. Και τέλειωσε) Β6. Με την άνω τελεία σημειώνεται το τέλος της ημιπεριόδου, ενός τμήματος λόγου που έχει νοηματική αυτοτέλεια, αλλά δεν έχει ολοκληρωμένο νόημα. Β7. επιδεινώνονται: χειροτερεύουν, ύφεση: πτώση, εκτιμάται: προβλέπεται, θα υπερβεί: θα ξεπεράσει, σημασία: νόημα, καταρρέει: γκρεμίζεται, σπεύδει: βιάζεται, προφυλαχθεί: προστατευτεί.

440

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος Πρόλογος: Διανύουμε περίοδο οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης

Κύριο μέρος Α. Η κρίση δημιουργεί ανασφάλεια και άγχος. Αυτά με τη σειρά τους φόβο και ο φόβος καχυποψία και απομόνωση. Άρα οι προσωπικές σχέσεις αναστατώνονται και περιπλέκονται. Β. Εσωτερική καλλιέργεια, πνευματικότητα, αυτογνωσία, αλληλεγγύη, αισιοδοξία, ευελιξία στις δυσκολίες.

Επίλογος: Το μόνο που έχουμε είναι ο διπλανός μας.

441


89ο Κριτήριο Αξιολόγησης Πολιτιστικός τουρισμός; Τι είναι αυτό; «Ανάμεσα στα άλλα εξαιρετικά που πρόσφερε η Ελλάδα στον δυτικό πολιτισμό είναι και η σύλληψη της ιδέας του πολιτιστικού τουρισμού πριν από 2000 χρόνια» έγραφε ο Ιαν Ιρβιν μόλις το 2001 στην «Ιντιπέντεντ», θυμίζοντας τον οδηγό του Παυσανία, που ξεναγούσε τους ταξιδιώτες του 2ου μ.Χ. αιώνα στους ναούς και τα μνημεία. «Τα τελευταία χρόνια ωστόσο», επισήμαινε ο άγγλος δημοσιογράφος, «η πλειονότητα των τουριστών προτιμά τις φυσικές ομορφιές και τις παραλίες της Ελλάδας από τα πολιτιστικά αγαθά που προσφέρει η χώρα». Ο Ιρβιν επανήλθε και άλλες χρονιές, διαφημίζοντας την ελληνική κουλτούρα στους ευρωπαίους αναγνώστες του. Μάταια. Υπήρξαν, βέβαια, φορές που το Φεστιβάλ Αθηνών προσκάλεσε ξένους δημοσιογράφους, θεωρώντας, και δικαίως, ότι θα πρόβαλλαν το αθηναϊκό καλλιτεχνικό καλοκαίρι πιο αξιόπιστα και με μικρότερο κόστος απ’ ό,τι οι καταχωρήσεις σε ξένες εφημερίδες. Αλλά δεν ήταν αρκετό. Δυστυχώς οι περισσότεροι υπουργοί Πολιτισμού δεν αντιμετώπισαν σοβαρά τον πολιτιστικό τουρισμό. Τα καλύτερα μουσεία γειτονεύουν με τα καλύτερα ξενοδοχεία της Αθήνας. Αλλά ποτέ κανείς δεν φρόντισε να υπάρχουν στις ρεσεψιόν φυλλάδια για τις εκθέσεις, σαν αυτά που υπάρχουν σε οποιοδήποτε ευρωπαϊκό ξενοδοχείο για όλα τα τοπικά αξιοθέατα. Κανείς ποτέ δεν φρόντισε επίσης να θεσπιστούν κίνητρα για οργανωμένα ταξίδια που θα συνδυάζουν τη θάλασσα και τα μνημεία, τη μεσογειακή κουζίνα και τον σύγχρονο πολιτισμό μας με τέτοιον τρόπο, ώστε να δελεάζει τους τουρίστες ανώτερου μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου. Φρόντισαν, αντίθετα, πολλοί, ώστε διεθνείς διοργανώσεις όπως της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας και της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας να μείνουν αναξιοποίητες, να ρημάξουν αρχαιολογικοί χώροι σε τουριστικούς προορισμούς, που έχουν στοιχίσει εκατομμύρια, να λείπουν τώρα πια φύλακες και καθαρίστριες από τα μουσεία της Αθήνας και των άλλων πόλεων. Η συμβολή του πολιτισμού στο ακαθάριστο εθνικό προϊόν ήταν το 2007 στη Γαλλία και την Ισπανία 3,4% και 2,3% αντίστοιχα. Στην Ελλάδα έφτανε μόλις τη μονάδα. Και σήμερα; Σήμερα που ο Παρθενώνας και οι Καρυάτιδες σέρνονται στις ξένες γελοιογραφίες; Κανείς στο υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού δεν φαίνεται να σκέφθηκε να αξιοποιήσει αυτή την αρνητική διαφήμιση αντιστρέφοντάς την: Το Σούνιο, οι Δελφοί είναι πάντα εδώ. Ελάτε να σας ξεναγήσουμε! Ας ελπίσουμε, τουλάχιστον, ότι διαβάζουν πολλοί τον Τζόναθαν Τζόουνς, που γράφει στην «Γκάρντιαν» ότι «η Ελλάδα είναι πολύ όμορφη. Ο τουρισμός είναι η μοναδική ελπίδα που απομένει για την ελληνική οικονομία και καθώς ανθεί το καλοκαίρι, αξίζει να σκεφτούμε μερικούς από τους καλλιτεχνικούς και αρχιτεκτονικούς λόγους για να πάμε». Και μιλάει για τους Δελφούς, το Ναύπλιο, την Επίδαυρο, τονίζοντας: «Η Ελλάδα, μέσα στην καταιγίδα, περιλαμβάνει μερικά από τα σπουδαιότερα θαύματα που μπορείτε να δείτε: πέτρες που καθρεφτίζουν εμάς τους ανθρώπους με τον πιο κολακευτικό τρόπο».

442


Το ίδιο συγκινητικός είναι και ο γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας Φρανσουά Ματέι μιλώντας στο «Λε Πουέν»: «Χωρίς την Ελλάδα δεν υφίσταται ευρωπαϊκή κουλτούρα» είναι ο τίτλος. Ακόμα και ο γερμανός υπουργός Εξωτερικών Γκίντο Βεστερβέλε δεν χάνει την ευκαιρία να υπενθυμίζει ότι η χώρα μας είναι μια από τις κοιτίδες του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Είναι η αλήθεια μας. Ας την αξιοποιήσουμε! Φώτης Απέργης, ελαφρώς διασκευασμένο άρθρο από την Ελευθεροτυπία, 10-07-2011

443



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας σχετικά με το περιεχόμενο του κειμένου σε μια περίληψη 100-120 λέξεων. Μονάδες 25

Β.

1. «...πέτρες που καθρεφτίζουν εμάς τους ανθρώπους με τον πιο κολακευτικό τρόπο». Να αναπτύξετε το νόημα της παρακάτω άποψης του συγγραφέα σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 10

2. Να σχηματίσετε ένα ονοματικό σύνολο με καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: πολιτιστικά, κουλτούρα, αξιοθέατα, κίνητρα, μνημεία, προορισμούς.

Μονάδες 4

3. Να εντοπίσετε τα είδη των τεκμηρίων που υπάρχουν στο συγκεκριμένο κείμενο. Μονάδες 5

4. Να εντοπίσετε τη χρήση της αυθεντίας και να σχολιάσετε τη χρήση της. Μονάδες 4


Μονάδες 4

6. «Και σήμερα; Σήμερα που ο Παρθενώνας και οι Καρυάτιδες σέρνονται στις ξένες γελοιογραφίες;» Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με την τεχνική των ερωτήσεων; Μονάδες 4

7. «Είναι η αλήθεια μας. Ας την αξιοποιήσουμε!» Γιατί ο συγγραφέας χρησιμοποιεί α’ πληθυντικό πρόσωπο; Μονάδες 4

Γ.

Ως κάτοικος μιας πόλης με σημαντικό ιστορικό υπόβαθρο αποφασίζετε να γράψετε μια επιστολή προς τον αρμόδιο Υπουργό τονίζοντας την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας και προτείνοντας τρόπους αξιοποίησής της με σκοπό την ανάπτυξη του τουρισμού. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

444


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στον «πολιτιστικό τουρισμό» της Ελλάδας. Αρχικά σημειώνεται ότι σήμερα οι τουρίστες ενδιαφέρονται περισσότερο για το φυσικό περιβάλλον της χώρας παρά για την πολιτιστική της κληρονομιά. Παρόλο που σποραδικά γίνονται κάποιες προσπάθειες να προβληθεί η ελληνική κουλτούρα, η προώθηση που γίνεται εκ μέρους του Υπουργείου πολιτισμού δεν είναι αρκετή. Στη συνέχεια συμπληρώνεται ότι διοργανώσεις διεθνούς εμβέλειας δεν αξιοποιούνται, αρχαιολογικοί χώροι καταστρέφονται και η διαφήμιση της ιστορικότητας της Ελλάδας είναι μηδενική. Το κείμενο κλείνει αναφέροντας τις απόπειρες γνωστών προσωπικοτήτων από το εξωτερικό να αναδείξουν την ιστορική της κληρονομιά αποσκοπώντας στην προσέλκυση επισκεπτών. Β1. Και μόνο τα αρχαιολογικά ευρήματα της Ελλάδας, μνημεία παλαιότερων πολιτισμών αποτελούν επαρκή λόγο να την επισκεφτεί κανείς. Τα μνημεία αυτά εκπροσωπούν περασμένες περιόδους, πολιτισμούς, ήθη έθιμα, ανθρώπινες κοινωνίες. Κατ’ επέκταση εκπροσωπούν ανθρώπους. Ο παρατηρητής τους μαντεύει σκέψεις, νοοτροπίες, κουλτούρες του παρελθόντος και τις παραλληλίζει με το παρόν του. Έτσι, του δίνεται η δυνατότητα να συγκρίνει, να κρίνει, να αποτιμήσει. Παράλληλα, καλλιεργεί τη φαντασία του αφού μέσω των μνημείων «ταξιδεύει» σε άλλες περιόδους και δημιουργεί εικόνες, ήχους και πλάθει ιστορίες. Β2. πολιτιστική κληρονομιά, ευρωπαϊκή κουλτούρα, τουριστικά αξιοθέατα, οικονομικά κίνητρα, μνημεία του παρελθόντος, δημοφιλείς προορισμούς. Β3. Υπάρχουν παραδείγματα, όπως είναι αυτό του Παυσανία καθώς και η αναφορά στη μεσογειακή κουζίνα, στα μνημεία κτλ. Υπάρχουν αλήθειες, όπως η αναφορά στο Φεστιβάλ ή η αναφορά στο γεγονός ότι ο τουρισμός είναι η μόνη ελπίδα για την οικονομία μας. Επίσης, στατιστικά στοιχεία (το 2007 στη Γαλλία και την Ισπανία 3,4% και 2,3%) και αυθεντία(ο γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας Φρανσουά Ματέι). Β4. «ότι διαβάζουν πολλοί τον Τζόναθαν Τζόουνς, που γράφει στην «Γκάρντιαν», «ο γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας Φρανσουά Ματέι», «ο γερμανός υπουργός Εξωτερικών Γκίντο Βεστερβέλε». Η χρήση της αυθεντίας ενισχύει τα λεγόμενα του συγγραφέα περί προώθησης της ελληνικής κουλτούρας στους τουρίστες. Β5. Ο τίτλος αποτελείται από δύο ρητορικές ερωτήσεις, η μία από τις οποίες περιέχει ρήμα. Υπάρχουν δύο ερωτηματικά τα οποία αποτελούν σχόλιο αφού υποδηλώνουν ειρωνεία κι αμφισβήτηση. Η χρήση της γλώσσας είναι κυριολεκτική και το ύφος ειρωνικό. Είναι πρωτότυπος, αρκετά κατατοπιστικός για το θέμα του κειμένου και προσελκύει τον αναγνώστη. Β6. Με τις ερωτήσεις χρωματίζεται συναισθηματικά ο λόγος. Παραπέμπουν στην τεχνική της επίκλησης στο συναίσθημα και προσδίδεται στο κείμενο ζωντάνια, αμεσότητα, αφύπνιση και διδακτικό τόνο.

445

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Β7. Με το α’ πληθυντικό πρόσωπο ο συγγραφέας πιστεύει ότι το θέμα αφορά όλους, αφού αυτός και το κοινό συνδέονται γύρω από ένα όραμα. Με τη χρήση του καλεί τον αναγνώστη να ενεργοποιηθεί. Γ. Αξιότιμε κε Υπουργέ,

Πρόλογος: Λόγος σύνταξης της επιστολής


Α. Ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς • Απόδειξη της εθνικής αυτογνωσίας • Πηγή ιστορικής γνώσης • Μέσο αντίληψης της κοινωνικής πραγματικότητας • Πηγή έμπνευσης και πρωτότυπης καλλιτεχνικής δημιουργίας • Οικονομική εκμετάλλευση

Β. Τρόποι αξιοποίησης για την ανάπτυξη του τουρισμού • Προώθηση του πολιτιστικού τουρισμού • Κατάλληλη διαφήμιση • Φροντίδα αρχαιολογικών χώρων και χώρων πολιτισμού • Καταπολέμηση της αισχροκέρδειας • Διοργάνωση και συμμετοχή σε διεθνείς διοργανώσεις

Επίλογος: Σύντομη παρατήρηση της πραγματικότητας

446

Αποφώνηση


42. Παγκοσμιοποίηση

90ο Κριτήριο Αξιολόγησης Αίτια και αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης Τα αίτια που οδήγησαν στην παγκοσμιοποίηση εντοπίζονται κυρίως στην τεχνολογική εξέλιξη. Ωστόσο, η επιστήμη παραδέχεται την αλληλεπίδραση των κοινωνικών αναγκών και των επιστημονικών ανακαλύψεων. Δεν μπορούμε δηλαδή να καθορίσουμε με σαφήνεια εάν οι τεχνολογικές ανακαλύψεις οδήγησαν στις κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές, ή εάν οι ανακαλύψεις αυτές, και ειδικότερα η εφαρμογή τους, καθορίστηκαν από τις κοινωνικές ανάγκες. Για το λόγο αυτό, αίτια και αποτελέσματα αναφέρονται μαζί, παρά το γεγονός ότι είναι συχνά σαφής η καταλυτική επιρροή του ενός παράγοντα επί του άλλου. (…). Στο χώρο της τεχνολογίας, η εξέλιξη που οδήγησε στην παγκοσμιοποίηση θεωρείται η δυνατότητα διενέργειας των επικοινωνιών σε πραγματικό χρόνο. Η ηλεκτρονική επικοινωνία είναι καταλύτης αυτής της εξέλιξης. Εάν ο τηλέγραφος ενοποίησε την Αμερική στα μέσα του 19ου αιώνα, το φαξ και το Ίντερνετ ενοποιούν τον κόσμο του 21ου αιώνα. Ταυτόχρονα η δορυφορική μεταφορά εικόνας, λόγου και ήχου αποτελεί άριστο παράδειγμα οικονομικοπολιτικής αξιοποίησης των τεχνολογικών δυνατοτήτων. Απόρροια αυτής της δυνατότητας είναι η αποδέσμευση του χώρου (εδαφικότητα) από το χρόνο, ότι δηλαδή η ανάπτυξη των επικοινωνιών και των ανταλλαγών σε πραγματικό χρόνο αυτονομείται από την εδαφική τους διάσταση. Σημαντικός παράγοντας στην εξέλιξη αυτή είναι η ανάδειξη της αξίας της πληροφορίας. Τούτο συμβαίνει, διότι η πληροφόρηση δεν είναι μόνο σημαντικό στοιχείο στη διαδικασία της γνώσης, αλλά εντάσσεται πλέον στην παραγωγική διαδικασία ως εμπορεύσιμο προϊόν. Στον τομέα της οικονομίας, η ειδοποιός διαφορά της παγκοσμιοποίησης είναι η δημιουργία της παγκόσμιας αγοράς. Η δυνατότητα δηλαδή της παραγωγής να προσανατολίζεται προς την παγκόσμια κατανάλωση. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις δημιουργούν ένα παγκόσμιο δίκτυο παραγωγής και εμπορίας, και σημαντικό μέρος των συναλλαγών τους γίνεται ανάμεσα στις θυγατρικές εταιρείες τους. Η οργάνωση της κάθετης παραγωγής τους διαρθρώνεται ανάλογα με τα πλεονεκτήματα που προσφέρει ο ενοποιημένος χώρος. Έτσι, η διαδικασία της παραγωγής ενός προϊόντος δεν υλοποιείται σε μια μόνο χώρα. Το άνοιγμα των αγορών (κατάργηση των δασμολογικών και άλλων προστατευτικών εμποδίων) και η άμεση πληροφόρηση επιτρέπουν στις πολυεθνικές επιχειρήσεις άλλοτε τη μαζική παραγωγή, εκμεταλλευόμενες τις οικονομίες κλίμακας, άλλοτε δε την εξατομικευμένη (κατά χώρα) παραγωγή, εκμεταλλευόμενες τις εθνικές ιδιαιτερότητες. Στον τομέα του πολιτισμού (υλικού και πνευματικού) διενεργείται ίσως η πιο σημαντική επιρροή της παγκοσμιοποίησης. Υποστηρίζεται (M. Waters) ότι η ομογενοποίηση του τρόπου ζωής και η υιοθέτηση μιας ενιαίας σκέψης οδηγεί στην αποδοχή ενιαίων προτύπων και

447


καθολικά αποδεκτών προϊόντων. Εάν η πολιτισμική διαφοροποίηση συντηρεί τα σύνορα, η πολιτισμική ομοιογένεια ευνοεί την παγκοσμιοποίηση. Τα ΜΜΕ ενοποιούν τις εθνικές κουλτούρες, και σαν αποτέλεσμα προϊόντα, τρόπος ζωής και ιδέες ευθυγραμμίζονται. Η γλώσσα ως ύστατο εθνικό μέσο αντίστασης απονευρώνεται, αφού τα προϊόντα του πολιτισμού και τα κανάλια επικοινωνίας τείνουν να υιοθετήσουν όχι μόνο ένα συγκεκριμένο μοντέλο σκέψης και κοινωνικής οργάνωσης αλλά και την αγγλική γλώσσα που το αντιπροσωπεύει. Παράλληλα η σχέση κοινωνικής οργάνωσης και επικράτειας αυτονομείται, αφού τα κοινωνικά πρότυπα (ισότητα δύο φύλων, γάμος, πρότυπα νεολαίας) ευθυγραμμίζονται και δεν ακολουθούν τις εθνικές ιδιαιτερότητες. Η επιρροή του πολιτισμικού στοιχείου στην οικονομία είναι άμεση και εκφράζεται μέσα από την υιοθέτηση των καταναλωτικών προτύπων. Οι αμερικάνικες τηλεοπτικές σειρές, ο κινηματογράφος και οι μουσικές εικόνες της τηλεόρασης (MTV) προσδιορίζουν έναν τρόπο ζωής (lifestyle) που συνδυάζεται με την κατανάλωση μιας σειράς αντίστοιχων προϊόντων. Σπύρος Δάμτσας, «Διεθνείς σχέσεις και παγκοσμιοποίηση»

448




Β.

1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος με βάση το περιεχόμενο του κειμένου.

i) Οι τεχνολογικές ανακαλύψεις ξεκάθαρα οδήγησαν στις κοινωνικές και οικο νομικές αλλαγές.

ii) Η ηλεκτρονική επικοινωνία δεν αποτελεί καθοριστικό παράγοντα της πα γκοσμιοποίησης.

iii) Η πληροφορία είναι πλέον προϊόν.

iv) Η παραγωγή του προϊόντος μπορεί να γίνει σε διαφορετικές χώρες. Μονάδες 8

2. Εάν η άνθηση των τηλεπικοινωνιών ενώνει τον κόσμο, ο τηλέγραφος ενοποίησε την Αμερική στα μέσα του 19ου αι. Τα φαξ και το ίντερνετ είναι σε πλήρη εξάπλωση. Άρα το φαξ και το ίντερνετ ενοποιούν τον κόσμο: Να χαρακτηρίσετε τον παραπάνω συλλογισμό ως προς το είδος της πρότασης και να δικαιολογήσετε την άποψή σας. Μονάδες 6

3. Με ποιον τρόπο είναι αναπτυγμένη η 3η παράγραφος του κειμένου: «Στον τομέα... τις εθνικές ιδιαιτερότητες»; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 7

4. Ωστόσο, δηλαδή, για το λόγο αυτό: Ποια νοηματική σχέση εκφράζει η χρήση καθεμιάς από τις παραπάνω λέξεις στην 1η παράγραφο του κειμένου; Μονάδες 3

5. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να γράψετε ένα συνώνυμο με τη σημασία που έχουν στο κείμενο: σαφήνεια, διενέργειας, απόρροια, κουλτούρες, ύστατο, αυτονομείται. Μονάδες 6

6. Να βρείτε πέντε παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας μέσα από το κείμενο.

Μονάδες 5

Γ.

Σε ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στη σχολική εφημερίδα, να παρουσιάσετε τις αιτίες που οδήγησαν στην παγκοσμιοποίηση και τις αρνητικές της επιπτώσεις, καθώς και τις προτάσεις σας για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων αυτών. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

449


Α παντήσεις Α. Το κείμενο προσεγγίζει το θέμα της παγκοσμιοποίησης επισημαίνοντας από την αρχή ότι θα εξεταστούν μαζί τα αίτια και τα αποτελέσματά της, αφού δεν είναι ξεκάθαρος ο διαχωρισμός τους. Στο φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης καταλυτικό ρόλο έχουν οι εξελίξεις στην επικοινωνία που αποδεσμεύουν από εδαφικούς περιορισμούς και αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα της πληροφόρησης ως γνώση και ως προϊόν. Ακόμη, η παγκοσμιοποίηση στον οικονομικό τομέα οδηγεί στη δημιουργία πολυεθνικών εταιρειών που λειτουργούν οπουδήποτε στον πλανήτη, χωρίς περιορισμούς, ενώ στον πολιτισμικό τομέα τονίζεται η επίδρασή της στην ενιαία πολιτισμική ταυτότητα με την κοινή γλώσσα, τα κοινά κοινωνικά πρότυπα και τις όμοιες καταναλωτικές συνήθειες και το παρόμοιο τρόπο ζωής μέσω των Μ.Μ.Ε. χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα ιδιαίτερα εθνικά χαρακτηριστικά και οι τοπικές παραδόσεις. Β1. i) Λάθος

ii) Λάθος

iii) Σωστό

iv) Σωστό

Β2. Ο συλλογισμός είναι υποθετικός. Η μείζων προκείμενη είναι υποθετική πρόταση (Εάν άνθηση... μέσα του 19ου αιώνα). Β3. Η 3η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο των παραδειγμάτων που αντλούμε από την καθημερινή ζωή, δηλαδή χρησιμοποιεί λεπτομέρειες, αλήθειες που στηρίζουν και επαληθεύουν την αρχική θέση. Η θεματική πρόταση επεξηγείται, διευκρινίζεται με τις λεπτομέρειες και την κατακλείδα (Η δυνατότητα... τις εθνικές ιδιαιτερότητες). Επίσης αναπτύσσεται και με αιτιολόγηση αφού στις λεπτομέρειες αιτιολογείται το γιατί στον τομέα της οικονομίας η ειδοποιός διαφορά της παγκοσμιοποίησης είναι η δημιουργία της παγκόσμιας αγοράς. Άρα αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Β4. ωστόσο ➙ εκφράζει εναντίωση, αντίθεση. δηλαδή ➙ εκφράζει επεξήγηση, διασάφηση. για το λόγο αυτό ➙ εκφράζει αιτιολόγηση. Β5. σαφήνεια = ενάργεια, διενέργειας = διεξαγωγής, απόρροια = αποτέλεσμα, κουλτούρες = πολιτισμούς, ύστατο = τελευταίο, αυτονομείται = ανεξαρτοποιείται. Β6. Μεταφορική χρήση της γλώσσας: Η ηλεκτρονική επικοινωνία είναι καταλύτης...., Ο τηλέγραφος ενοποίησε την Αμερική..., η δορυφορική μεταφορά εικόνας..., η αποδέσμευση του χώρου (ανεδαφικά) από το χρόνο..., οργάνωση της κάθετης παραγωγής τους... Γ. Τίτλος: Το πλανητικό χωριό

450

Πρόλογος

Καθημερινά στα μέσα ενημέρωσης γίνεται λόγος για τις ταχύτατες ανακατατάξεις στην οικονομική και πολιτική ζωή. Η ιδέα της οικουμενικής σύμπραξης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων προβάλλει όλο και πιο επιτακτική. Η παγκοσμιοποίηση ως ιδεολογία με τη σύγχρονη μορφή της εξαπλώνεται ταχύτατα και για πολλούς λαούς αποτελεί την ελπίδα για τη δημιουργία ενός ειρηνικού πανανθρώπινου πολιτισμού.



Ερώτημα α’: Οι παράγοντες της παγκοσμιοποίησης 1. Η σύγχρονη οικονομία στηρίζεται στην εμπορική διακίνηση αγαθών μετατρέποντας όλο τον κόσμο σε μία τεράστια αγορά. 2. Η τεχνολογική εξέλιξη είτε με τη μορφή των ψηφιακών και δικτυακών μέσων επικοινωνίας είτε ως βαριά βιομηχανία για την αύξηση της παραγωγής αποτελεί τη βάση του σύγχρονου παγκόσμιου πολιτισμού, ο οποίος ονομάζεται και τεχνολογικός. 3. Η πληροφορία ως το πολυτιμότερο αγαθό της σύγχρονης κοινωνικής ζωής διαχέεται ταχύτατα με τη βοήθεια των μέσων ενημέρωσης, τα οποία αποτελούν ανοικτό παράθυρο στον κόσμο και διαπερνούν τα όρια και τα σύνορα των λαών. 4. Τα μηχανικά μέσα συγκοινωνίας και μεταφοράς ανοίγουν τους δρόμους για τη συνάντηση λαών και πολιτισμών είτε με τον τουρισμού είτε με την οικονομική συνεργασία και το εμπόριο. 5. Η Τέχνη ως εκδήλωση της ανθρώπινης δημιουργίας δίκαια μπορεί να θεωρηθεί ως η ευγενέστερη μορφή μετάδοσης πανανθρώπινων μηνυμάτων πέρα από τα στενά όρια της πατρίδας ενός καλλιτέχνη. 6. Η Επιστήμη καλείται να αντιμετωπίσει προβλήματα πέρα από τα όρια μίας κοινότητας και με τα επιτεύγματά της να συμβάλει στη βελτίωση της ζωής όλων των ανθρώπων ανεξάρτητα από το φύλο ή την καταγωγή.

Ερώτημα β’: Οι ωφέλειες από την παγκοσμιοποίηση 1. Επιλύονται ειρηνικά οι διαφορές, αυτές που στο παρελθόν οδήγησαν σε αιματηρούς πολέμους. 2. Ενισχύονται οι σχέσεις των λαών και επιτυγχάνεται η συνεργασία στην οικονομία, στην παραγωγή, στην επιστήμη. 3. Αίρονται οι προκαταλήψεις και μακροπρόθεσμα οι λαοί γίνονται ανεκτικοί απέναντι στη διαφορετική καταγωγή, σε άγνωστους τρόπους ζωής. 4. Είναι δυνατό να υλοποιηθούν επιδιώξεις που αφορούν την ευημερία και να διευρυνθεί η συμμετοχή των λαών στα πολιτιστικά αγαθά, ώστε όλοι οι άνθρωποι να επιτύχουν υψηλή ποιότητα ζωής. 5. Η Δημοκρατία γενικεύεται και οι εχθροί της περιορίζονται, ειδικά σε αναπτυσσόμενους λαούς, οι οποίοι συχνά υποφέρουν από τον ολοκληρωτισμό των δικτατόρων.

Επίλογος

Οι λαοί καλούνται να υλοποιήσουν το όραμα της παγκόσμιας ειρήνης μέσα από τη θεωρία της παγκοσμιοποίησης. Η επιδίωξή τους αυτή, όσο ιδανική κι αν φαντάζει, θα αποτελέσει την αφετηρία για την κοινή πρόοδο και ευημερία. Πάντα, όμως, με άξονα το σεβασμό στην ανθρώπινη αξία.

451


91ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας Παγκοσμιοποίηση σημαίνει ότι όλοι εξαρτιόμαστε ο ένας από τον άλλον. Οτιδήποτε συμβαίνει σε έναν τόπο μπορεί να έχει παγκόσμιες συνέπειες. Με τις κατακτημένες γνώσεις και δυνατότητες, οι ενέργειες κάθε ανθρώπινης ύπαρξης διατρέχουν πελώριες αποστάσεις μέσα στο χώρο και στο χρόνο. Όσο και αν οι προθέσεις μπορεί να περιορίζονται τοπικά, οι δρώντες αυτού του κόσμου δεν θα ενεργούσαν ορθά, αν δεν συνεκτιμούσαν τους παγκόσμιους παράγοντες που θα κρίνουν την επιτυχία ή την αποτυχία των ενεργειών τους. Αυτό που κάνουμε (ή που παραλείπουμε να κάνουμε) μπορεί να επηρεάσει τις συνθήκες ζωής (ή θανάτου) προσώπων που ζουν σε τόπους τους οποίους δεν θα επισκεφθούμε ποτέ ή γενεών που δεν θα γνωρίσουμε. (…) Ο παγκόσμιος χαρακτήρας του κεφαλαίου, του χρήματος και του εμπορίου – των δυνάμεων που καθορίζουν τη γκάμα επιλογών και την ωφελιμότητα της ανθρώπινης δράσης – δεν συνοδεύτηκε από μιαν ανάλογη πρόοδο στα μέσα με τα οποία η ανθρωπότητα ελέγχει αυτές τις δυνάμεις. Ιδιαίτερα, αυτός ο παγκόσμιος χαρακτήρας δεν συνοδεύτηκε από μια εξίσου ταχεία άνοδο του δημοκρατικού ελέγχου. Θα λέγαμε ότι οι θεσμοί που, στην πορεία της ιστορίας, ασκούσαν τον δημοκρατικό έλεγχο στις χρήσεις και καταχρήσεις της εξουσίας στο εσωτερικό των σύγχρονων εθνικών κρατών έχασαν τη δύναμή τους. Η παγκοσμιοποίηση, στην τωρινή της μορφή, εκδηλώνεται με την αφαίρεση εξουσίας από τα εθνικά κράτη και (μέχρι τώρα) με την απουσία ενός αποτελεσματικού υποκατάστατου. Ένας τόσο εντυπωσιακός μετασχηματισμός πραγματοποιήθηκε, ήδη μια φορά, από τους πρωταγωνιστές της οικονομίας, αν και προφανώς σε μικρότερη κλίμακα. Ο Μαξ Βέμπερ παρατήρησε ότι η πράξη γέννησης του σύγχρονου καπιταλισμού υπήρξε ο διαχωρισμός του κόσμου των επιχειρήσεων από τον οικιακό κόσμο (…). Με αυτόν το διαχωρισμό (καλύτερα να πούμε τον «αποχωρισμό», για να θυμηθούμε την παλιά αλληγορία του γνωστού Μενένιου Αγρίππα), ο κόσμος των επιχειρήσεων εξόρμησε τυχοδιωκτικά για να καταλάβει μια νέα γη, μια νεκρή ζώνη, ελευθερωμένη από τις ηθικές μέριμνες και τα νομικά δεσμά που υπήρχαν ακόμη, και έτοιμη να υποταγεί στον κώδικα συμπεριφοράς που χαρακτηρίζει τις επιχειρήσεις. Όπως γνωρίζουμε, αυτή η πρωτόγνωρη ηθική αδιαφορία της οικονομικής δραστηριότητας παρήγαγε, στον καιρό της, την ανάπτυξη της βιομηχανίας και τη συνακόλουθη ανάπτυξη του πλούτου. Γνωρίζουμε ωστόσο και ότι, για ολόκληρο σχεδόν τον 19ο αιώνα, η ίδια αδιαφορία εκφράστηκε με τη μορφή μεγάλης ανθρώπινης εξαθλίωσης, φτώχειας και εντυπωσιακής πόλωσης των ευκαιριών και των επιπέδων ζωής. (…) Η παγκοσμιοποίηση μπορεί να οριστεί ως το «δεύτερο μοντέλο αποχωρισμού». Γι’ άλλη μια φορά, ο κόσμος των επιχειρήσεων κατόρθωσε να απαλλαγεί από τα δεσμά του οικιακού κόσμου, έστω και αν, αυτή τη φορά, η οικία που εγκαταλείφθηκε είναι το σύμβολο ενός «φανταστικού οικιακού κόσμου», οροθετημένου και προστατευμένου από τις οικονομικές,

452


στρατιωτικές και πολιτιστικές εξουσίες του εθνικού κράτους στο οποίο ασκείται η πολιτική κυριαρχία. Γι’ άλλη μια φορά, ο κόσμος των επιχειρήσεων κατέκτησε μια δική του «περιοχή», ένα δικό του χώρο τον οποίο μπορεί να διατρέχει ελεύθερα. Πριν από περίπου δύο αιώνες, στα μέσα του πρώτου αποχωρισμού, ο Καρλ Μαρξ κατηγορούσε για «ουτοπισμό» εκείνους τους υποστηρικτές μιας πιο δίκαιης κοινωνίας που ήλπιζαν ότι θα πετύχουν το στόχο τους σταματώντας την άνοδο του καπιταλισμού. Το ζήτημα δεν είναι το πώς να ανατρέψουμε την πορεία της ιστορίας, αλλά το πώς να καταπολεμήσουμε τη σύνδεσή της με την ανθρώπινη αθλιότητα και το πώς να την προσανατολίσουμε προς μια πιο δίκαιη κατανομή των ωφελημάτων που φέρνει. (…) Μια αποτελεσματική απάντηση στην παγκοσμιοποίηση μπορεί να είναι μόνο παγκόσμια. Και η τύχη μιας παγκόσμιας απάντησης εξαρτάται από την ανάδυση και από την ενίσχυση ενός παγκόσμιου πολιτικού πεδίου αγώνων (που δεν πρέπει να συγχέεται με το διεθνές ή με το διακρατικό). Οι υπάρχοντες παγκόσμιοι παίχτες φαίνεται να μην έχουν καμιά πρόθεση να το προετοιμάσουν. Από τους εμφανιζόμενους ως αντιπάλους τους λείπουν τόσο η αναγκαία ικανότητα, όσο και τα μέσα. Καθίστανται αναγκαίες νέες δυνάμεις, για να εδραιωθεί και να ενισχυθεί ένα αληθινά παγκόσμιο φόρουμ. Ζίγκμουντ Μπάουμαν

453



Για τις ανάγκες μιας συζήτησης που πρόκειται να γίνει στην τάξη σας με θέμα την παγκοσμιοποίηση μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του, γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Να αναπτύξετε με 80-100 λέξεις το νόημα της παρακάτω άποψης του συγγραφέα: «Το ζήτημα δεν είναι το πώς να ανατρέψουμε την πορεία της ιστορίας, αλλά το πώς να καταπολεμήσουμε τη σύνδεσή της με την ανθρώπινη αθλιότητα και το πώς να την προσανατολίσουμε προς μια πιο δίκαιη κατανομή των ωφελημάτων που φέρνει». Μονάδες 11

2. Να γράψετε από έναν πλαγιότιτλο για καθεμία παράγραφο του παρακάτω αποσπάσματος: «Ο παγκόσμιος χαρακτήρας του κεφαλαίου… των ευκαιριών και των επιπέδων ζωής». Μονάδες 6

3. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η 1η παράγραφος του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 4

4. Να αξιολογήσετε τον παρακάτω συλλογισμό ως προς την αλήθεια, την εγκυρότητα και την ορθότητά του:

«Όσο και αν οι προθέσεις μπορεί να περιορίζονται τοπικά, οι δρώντες αυτού του κόσμου δεν θα ενεργούσαν ορθά, αν δεν συνεκτιμούσαν τους παγκόσμιους παράγοντες που θα κρίνουν την επιτυχία ή την αποτυχία των ενεργειών τους». Μονάδες 6

5. παγκόσμιος, τυχοδιωκτικά, οικονομικές, ενίσχυση: Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη και από το α’ συνθετικό της κάθε λέξης να σχηματίσετε μια δική σας λέξη. Μονάδες 8

Γ.

Ως εκπρόσωπος του σχολείου θα συμμετάσχετε σε μια τηλεοπτική συζήτηση με θέμα την παγκοσμιοποίηση. Ποιες είναι οι αρνητικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και πώς θα μπορούσε η Ελλάδα να τις αντιμετωπίσει; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα δοκίμιο πειθούς 500-600 λέξεων. Μονάδες 40

454


Α παντήσεις Α. Η παγκοσμιοποίηση ως φαινόμενο έχει πλέον επικρατήσει και στον οικονομικό τομέα, αφού η παγκόσμια διάσταση που έχει λάβει το κεφάλαιο, το χρήμα και το εμπόριο καθορίζει τις δραστηριότητες των ανθρώπων σε όλα τα μέρη της γης. Δεν έχει παγκοσμιοποιηθεί, όμως, και ο έλεγχος των οικονομικών αυτών δυνάμεων. Έτσι, τείνουμε να οδηγηθούμε στη δημιουργία μεγάλων οικονομικών αντιθέσεων, όπως συνέβη με τη γέννηση του καπιταλισμού, όταν οι επιχειρήσεις απέκτησαν τεράστιο πλούτο με την ανάπτυξη της βιομηχανίας, ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι εξαθλιώθηκαν οικονομικά. Αυτό υπήρξε το «πρώτο μοντέλο αποχωρισμού» του κόσμου των επιχειρήσεων από τον οικιακό κόσμο. Σήμερα, με την παγκοσμιοποίηση οδεύουμε προς την πραγμάτωση του «δεύτερου μοντέλου αποχωρισμού», αφού οι επιχειρήσεις αποκόβονται από την οικία – εθνικό κράτος και αποκτούν παγκόσμιο χαρακτήρα• μπορούμε, όμως, να αποφύγουμε τις συνέπειες του «πρώτου αποχωρισμού», αν λάβουμε μέτρα σε παγκόσμιο επίπεδο. Β1. Η παγκοσμιοποίηση έχει κυριαρχήσει πλέον στη ζωή μας, σε όλους σχεδόν τους τομείς της. Ένας από αυτούς είναι και ο τομέας της οικονομίας. Επιχειρήσεις έχουν ενωθεί ξεπερνώντας τα όρια των εθνικών κρατών και ενδιαφέρονται ν’ αποκτήσουν κέρδος σε παγκόσμιο επίπεδο, αδιαφορώντας για τα μέσα με τα οποία αυτό θα επιτευχθεί. Μια προηγούμενη παρόμοια κατάσταση, αυτή της εμφάνισης του καπιταλισμού, οδήγησε στη δημιουργία μεγάλων αντιθέσεων, αφού οι επιχειρήσεις απέκτησαν πλούτο, ενώ οι απλοί άνθρωποι κατέληξαν πτωχότεροι. Σίγουρα, δεν πρέπει να επαναληφθεί κάτι τέτοιο, αλλά πρέπει να υπάρξει παγκόσμια αντίδραση από νέες δυνάμεις που θα θελήσουν να αποτρέψουν τα αρνητικά αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης και να ενδιαφερθούν για τη δίκαιη κατανομή του πλούτου. Β2. 3η παράγραφος: Αν και παγκοσμιοποιήθηκαν οι οικονομικές δυνάμεις, δεν συνέβη κάτι αντίστοιχο στα μέσα με τα οποία αυτές ελέγχονται.

4η παράγραφος: Με τη γέννηση του καπιταλισμού, οι επιχειρήσεις αποκόπηκαν από τον οικιακό κόσμο και κινήθηκαν προς την παραγωγή πλούτου με αθέμιτα μέσα.

5η παράγραφος: Ολόκληρος ο 19ος αιώνας χαρακτηρίστηκε από την αντίθεση μεταξύ του πλούτου των επιχειρήσεων και της ανθρώπινης φτώχιας.

Β3. Αναπτύσσεται με ορισμό, αφού σε όλη την παράγραφο ορίζεται η έννοια της παγκοσμιοποίησης. Β4. Ο συλλογισμός είναι έγκυρος, δεν είναι αληθής, γιατί σωστές αποφάσεις μπορούν να ληφθούν χωρίς να συνεκτιμηθεί η παγκόσμια κατάσταση• άρα, ο συλλογισμός δεν είναι ορθός. Β5. παγκόσμιος < πας + κόσμος ➻ παντοπωλείο

τυχοδιωκτικά < τύχη + διώκω ➻ τυχάρπαστος

οικονομικές < οίκος + νέμω ➻ οικολογία

ενίσχυση < εν + ισχύω ➻ ένταση

455


Αναμφίβολα η ιδέα της οικουμενικής κοινότητας προκαλεί φόρτιση και ποικίλες αντιδράσεις στους αποδέκτες της. Πολλοί τη συνδέουν με την παγκόσμια κυριαρχία των ισχυρών υποστηρίζοντας ότι στην πράξη θα εφαρμοστεί ένα είδος οικονομικού αλλά και πολιτιστικού ελέγχου σε βάρος των αδυνάτων. Όσο κι αν περιορίζονται οι αντιδράσεις σε τοπικό επίπεδο δεν παύουν να γενικεύονται οι ανησυχίες των λαών για τις επιπτώσεις της επιβολής ενός οικουμενικού τύπου ζωής στον πολιτισμό της καθημερινότητας.


Ερώτημα α’: Οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης 1. Κίνδυνος απώλειας της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας, αφού επιβάλλεται ο κυρίαρχος πολιτιστικός τύπος ως πρότυπο προόδου, αλλά και ομοιομορφίας. 2. Επιβάλλεται η σιδηρά ολιγαρχία των ισχυρών οικονομικά και πολιτικά λαών σε βάρος των αδυνάτων με άμεσο κρατικό παρεμβατισμό και κατάλυση της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης των αδυνάτων. 3. Επιπλέον τα οικονομικά ισχυρά κράτη εκμεταλλεύονται τον πλούτο των λαών και καθορίζουν την παγκόσμια οικονομική πολιτική με άμεσο αποτέλεσμα τη διαιώνιση της εξάρτησης των φτωχότερων. 4. Ακόμη παρά τις υποσχέσεις για κοινή προσπάθεια στην επίλυση των λεγομένων παγκοσμίων προβλημάτων, όπως η φτώχεια, οι ανισότητες, η εγκληματικότητα, αυτά συνεχώς διογκώνονται και απειλούν την οικουμενική αρμονία και ισορροπία.

Ερώτημα β’: Η αντιμετώπισή τους από την Ελλάδα 1. Η δημοκρατική πολιτεία οφείλει να ενισχύσει τους θεσμούς της στα πλαίσια του κοινοβουλευτισμού, ώστε να διατηρήσει την πολιτική ανεξαρτησία, αλλά και να προσανατολιστεί στην οικουμενική συμπολιτεία. 2. Η εκπαίδευση με ανθρωπιστικό χαρακτήρα θα συμβάλει στη διαμόρφωση πολιτών ικανών να συνειδητοποιήσουν την καταγωγή και το ρόλο τους στην παγκόσμια κοινότητα. 3. Οι πνευματικοί άνθρωποι της χώρας σε συνεργασία με τους πολιτικούς ηγέτες να αποσαφηνίσουν στους πολίτες έννοιες και αρχές της παγκοσμιοποίησης, ώστε να περιοριστεί η σύγχυση και η δαιμονοποίηση του όρου. 4. Πολίτες και πολιτικοί της χώρας να θέσουν ως άμεση προτεραιότητα την ανάπτυξη μέσω της ενίσχυσης των επενδύσεων στον ιδιωτικό και δημόσιο τομές, ώστε να ισχυροποιηθεί η τοπική οικονομία.

456

Επίλογος

Τα σύνορα ουσιαστικά έχουν καταργηθεί και η παγκοσμιοποίηση προβάλλει όλο και πιο επιτακτική, αφού οι λαοί αλληλοεπηρεάζονται άμεσα. Απομένει να γίνει δεκτή από τους ανθρώπους ως αφετηρία για την πρόοδο και όχι ως απαρχή μίας νέας εξουσίας των ολίγων.


43. Πνευματικός άνθρωπος

92ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ο Πνευματικός Άνθρωπος Καθώς φαίνεται από όσα πολλοί έχουν γράψει, «πνευματικός άνθρωπος» ονομάζεται ο ποιητής, ο μυθιστοριογράφος, ο κριτικός ή, ειδικότερα, ο δοκιμιογράφος. Μιλούμε κι εμείς, και συχνότερα από όσο χρειάζεται, για τους «πνευματικούς» μας «ανθρώπους». Κι εννοούμε τους συγγραφείς. Η άποψη είναι λαθεμένη. Εγώ τουλάχιστο δεν μπόρεσα να εννοήσω ποτέ, γιατί πρέπει να είναι πνευματικός άνθρωπος, δηλαδή άνθρωπος αφοσιωμένος στην υπηρεσία του πνεύματος, εκείνος που κατορθώνει να γράψει ένα υποφερτό ποίημα ή να στήσει στα πόδια του ένα διήγημα και δεν είναι πνευματικός άνθρωπος ο φυσικός ή ο χημικός, που πλαταίνει τους γνωστικούς ορίζοντες και μας επιτρέπει την ευρύτερη συνείδηση του κόσμου. Γιατί είναι πνευματικός άνθρωπος ο «λογοτέχνης», που συχνά έξω από την περιορισμένη του ικανότητα να διηγείται ιστορίες δεν κατέχει άλλα εφόδια, και δεν είναι ένας διάσημος γιατρός ή ένας αστρονόμος. Η έννοια του πνευματικού ανθρώπου προϋποθέτει την εκπλήρωση μερικών αναγκαίων όρων. Ο αληθινός πνευματικός άνθρωπος ανήκει σ’ ένα χώρο περιωπής. Κατέχει μια ζωντανή πολυμάθεια, μια πολλαπλή ικανότητα, βάθος και πλάτος απόψεων. Και την αδιάκοπη αγρύπνια του νου. Σιμώνοντάς τον, καταλαβαίνεις πως προσεγγίζεις μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα ή μια προσωπικότητα «εν πορεία». Δεν αισθάνεται μόνο, δεν εκφράζεται μόνο, μα και στοχάζεται ο αληθινός πνευματικός άνθρωπος. Το διάστημα, όπου ενεργεί, είναι ένα διάστημα ελευθερίας. Φιλόσοφος, ιστορικός, βιολόγος, ποιητής ή πεζογράφος, δραματουργός ή ζωγράφος ή γλύπτης ή αρχιτέκτονας είναι αληθινός πνευματικός άνθρωπος, όταν δεν ασκεί το έργο του σαν απλή βιοτεχνική ασχολία, όταν δεν είναι δηλαδή επαγγελματίας της επιστήμης ή της τέχνης, όταν δεν είναι ο άνθρωπος που ξέρει να μεταδώσει ένα ποσοστό γνώσεων ή να γράψει μια επαρκή σελίδα ή να εικονίσει ένα δέντρο ή ένα ακρογιάλι, αλλά όταν δια μέσου όλων αυτών έχει τη δύναμη να εκφράσει την αιώνια παλίρροια του πνεύματος. Φανερώνονται κάθε τόσο, στην ιστορία του πολιτισμού, και μερικές μοναχικές περιπτώσεις, αυτοδύναμες, απαίδευτων κατά τ’ άλλα ανθρώπων, που μας εκπλήσσουν με πραγματικά αριστοτεχνήματα. Θα θαυμάσουμε τη μεγαλωσύνη τους, θα εγκωμιάσουμε το κατόρθωμά τους, θα εξαντλήσουμε τις αισθητικές μας πείρες στην ορθή αποτίμηση της προσφοράς τους. Δεν θα τους πούμε, ωστόσο, πνευματικούς ανθρώπους, γιατί δεν είναι. Ένας σπουδαίος ποιητής, έξαφνα, είναι ο Φραγκίσκος Βιγιόν. Μα κανένας δε θα τολμούσε να τον ονομάσει «πνευματικό άνθρωπο», όπως, εδώ σ’ εμάς, έχει την τόλμη ν’ αυτονομάζεται ο τυχαίος στιχοπλόκος. Ενώ πνευματικός άνθρωπος είναι ο Αύγουστος Ροντέν, εκλέγω επίτηδες τα παραδείγματά μου, ο μεγάλος πλάστης. Πνευματικός άνθρωπος είναι ο Ρίλκε. Καθώς είναι και ο Τόυνμπη, ο φιλόσοφος της ιστορίας. Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος

457



Για τις ανάγκες μιας συζήτησης που πρόκειται να γίνει στην τάξη σας με θέμα τον πνευματικό άνθρωπο, μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του, γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. «Ο αληθινός πνευματικός άνθρωπος ανήκει σ’ ένα χώρο περιωπής. Κατέχει μια ζωντανή πολυμάθεια, μια πολλαπλή ικανότητα, βάθος και πλάτος απόψεων». Να αναπτύξετε το νόημα του παραπάνω αποσπάσματος σε μια παράγραφο (80-100 λέξεις) με τη μέθοδο των παραδειγμάτων. Μονάδες 10

2. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν με την ένδειξη Σωστό ή Λάθος με βάση το περιεχόμενο του κειμένου.

i) Σύμφωνα με το συγγραφέα, πνευματικός άνθρωπος είναι ο «λογοτέχνης».

ii) Ο πνευματικός άνθρωπος ενδιαφέρεται για έναν μόνο τομέα των επιστημών.

iii) Ο πνευματικός άνθρωπος αποτελεί μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα.

iv) Ο επαγγελματισμός δεν είναι το κύριο γνώρισμα του πνευματικού ανθρώπου. Μονάδες 8

3. Να αξιολογήσετε το παρακάτω επιχείρημα με βάση την εγκυρότητα, την αλήθεια και την ορθότητά του λαμβάνοντας υπόψη σας την άποψη του συγγραφέα, όπως διατυπώνεται στην 1η παράγραφο.

Πνευματικός άνθρωπος ονομάζεται ο ποιητής, ο μυθιστοριογράφος, ο κριτικός ή ειδικότερα, ο δοκιμιογράφος.

Ο φυσικός, ο χημικός, ο ζωγράφος, ο γλύπτης δεν είναι δοκιμιογράφοι.

Άρα ο φυσικός, ο χημικός, ο ζωγράφος, ο γλύπτης δεν είναι πνευματικοί άνθρωποι. Μονάδες 6

4. «Θα θαυμάσουμε τη μεγαλοσύνη τους, θα εγκωμιάσουμε το κατόρθωμά τους, θα εξαντλήσουμε τις αισθητικές μας πείρες στην ορθή αποτίμηση της προσφοράς τους». Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης και να μετατραπεί στην αντίθετή της (ενεργητική – παθητική). Μονάδες 5

5. αστρονόμος, βιοτεχνική, στιχοπλόκος: Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους και να σχηματίσετε από μια σύνθετη λέξη με το β’ συνθετικό τους. Μονάδες 6

458


Γ.

«Δεν αισθάνεται μόνο, δεν εκφράζεται μόνο, μα και στοχάζεται ο αληθινός πνευματικός άνθρωπος. Το διάστημα όπου ενεργεί είναι ένα διάστημα ελευθερίας». Να γράψετε ένα δοκίμιο πειθούς όπου θα αναφέρεστε στα χαρακτηριστικά του πνευματικού ανθρώπου και στους λόγους για τους οποίους η προσφορά τους είναι απαραίτητη στη σημερινή κοινωνία. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

459


Α παντήσεις Α. (Οδηγία: Επειδή η δεύτερη παράγραφος είναι ιδιαίτερα μεγάλη, τη χωρίσαμε σε υποενότητες και δώσαμε πλαγιότιτλους σε αυτές, ώστε να συνθέσουμε την περίληψη). Ο δοκιμιογράφος πραγματεύεται στο κείμενο την έννοια του πνευματικού ανθρώπου. Αμφισβητεί την άποψη ότι πνευματικός άνθρωπος είναι κυρίως ο συγγραφέας και υποστηρίζει ότι η έννοια χρειάζεται να περιλαμβάνει όλους τους ανθρώπους που διευρύνουν τους ορίζοντες των γνώσεων και εμπλουτίζουν την ιδέα του παγκόσμιου συστήματος. Έπειτα, παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά που διαθέτει ο πνευματικός άνθρωπος αναφορικά με τις γνώσεις, τις ικανότητες, τις απόψεις, την εγρήγορση του νου και προβάλλει ως κύριο γνώρισμα όχι μόνο τον επαγγελματισμό, ο οποίος πηγάζει από το βιοπορισμό, αλλά την έκφραση διαχρονικών πνευματικών ιδεών. Διακρίνει τους ταλαντούχους ανθρώπους από τους πνευματικούς και αναφέρει παραδείγματα προσωπικοτήτων που ανήκουν στις δύο παραπάνω κατηγορίες. Β1. Οι πνευματικοί άνθρωποι χαρακτηρίζονται από τη διαρκή πολυμάθεια, τις ιδιαίτερες ικανότητές τους και την ευρύτητα των πνευματικών τους οριζόντων. Η ανθρωπότητα βρίθει από παραδείγματα προσωπικοτήτων που η ενασχόλησή τους με τη μάθηση και την απόκτηση γνώσεων συνεχίστηκαν ως τα βαθιά τους γεράματα. Υπάρχουν, ακόμη, και πολλοί που εκτός από το ταλέντο τους στη γραφή ή γενικά στους κλάδους ενασχόλησή τους διακρίθηκαν και για το εύρος του πνεύματός τους όπως ο Παλαμάς, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Πλωρίτης που εκτός από τους τομείς που διέπρεψαν ξεχώρισαν και για την ανάπτυξη και ουσία των ιδεών τους. Β2. i) Λάθος

ii) Λάθος

iii) Σωστό

iv) Σωστό

Β3. Έχουμε ένα άκυρο επιχείρημα, γιατί πνευματικοί άνθρωποι είναι οι ποιητές, οι μυθιστοριογράφοι, οι κριτικοί και ειδικότερα οι δοκιμιογράφοι και πράγματι οι φυσικοί, χημικοί, ζωγράφοι, γλύπτες δεν είναι δοκιμιογράφοι, αλλά μπορεί να θεωρηθούν άνθρωποι του πνεύματος. Άρα το συμπέρασμα, ότι δηλαδή δεν ανήκουν στους πνευματικούς ανθρώπους, δεν ευσταθεί. Επιπλέον, το επιχείρημα είναι ψευδές στο περιεχόμενό του, γιατί πράγματι ισχύει η πρώτη προκείμενη, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι το συμπέρασμα είναι αληθές, δηλαδή ο φυσικός, ο χημικός, ο ζωγράφος, ο γλύπτης δεν μπορεί να θεωρηθούν πνευματικοί άνθρωποι. Ως προς την ορθότητά του το επιχείρημα είναι εσφαλμένο, αφού είναι άκυρο και ψευδές. Β4. Η σύνταξη είναι ενεργητική. Η αντίστοιχή της παθητική είναι: «Η μεγαλοσύνη τους θα θαυμασθεί (από εμάς), το κατόρθωμά τους θα εγκωμιασθεί (από εμάς), οι αισθητικές μας πείρες θα εξαντληθούν (από εμάς) στην ορθή αποτίμηση της προσφοράς τους. Β5. αστρονόμος < άστρο + νέμω ➙ νομοταγής βιοτεχνική < βίος + τεχνική ➙ πολυτεχνικός στιχοπλόκος < στίχος + πλέκω ➙ πολύπλοκος Γ. Πρόλογος Ο φιλομαθής άνθρωπος έθεσε τα πρώτα ερωτήματα για τη φύση τον κόσμο και τη ζωή. Ο πνευματικός άνθρωπος εμβάθυνε, οραματίστηκε, στοχάστηκε και με τη δύναμη του νου

460

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης άλλαξε τη ζωή, τη δική του και της κοινωνίας. Το έργο αυτό δεν το αναθέτει κάποιος, το αναλαμβάνει ο ίδιος και σηκώνει στις πλάτες του το βάρος της πνευματικής αναγέννησης των συνανθρώπων του.


Ερώτημα α’: Τα χαρακτηριστικά του πνευματικού ανθρώπου 1. Είναι πνευματικά ελεύθερος και έχει συναίσθηση της ευθύνης του απέναντι στους συνανθρώπους του. 2. Είναι άρτια καταρτισμένος στον επιστημονικό τομέα, στον οποίο δραστηριοποιείται, αλλά και ενημερωμένος για τα κοινωνικά, πολιτικά και ηθικά ζητήματα της καθημερινότητας. 3. Είναι ενεργός πολίτης και διατυπώνει την άποψή του με παρρησία. 4. Είναι μαχητικός και αλληλέγγυος ως προς τη διεκδίκηση και προστασία των δικαιωμάτων του συνανθρώπου του. 5. Με σύνεση, εντιμότητα και εγκράτεια μάχεται για ένα καλύτερο κόσμο.

Ερώτημα β’: Γιατί είναι απαραίτητη η προσφορά του σήμερα 1. Οι ανθρώπινες σχέσεις νοσούν και η αδιαφορία του ανθρώπου για το συνάνθρωπο κυριαρχεί στην καθημερινή ζωή. 2. Η βία και η εγκληματικότητα κατακλύζουν τις κοινωνίες, ακόμη και αυτές που θεωρούνται εξελιγμένες. 3. Οι πολιτικοί συνεχίζουν τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις και η δημοκρατία κλονίζεται συθέμελα από σκάνδαλα και απάτες σε βάρος του λαού. 4. Οι πολιτιστικές αξίες, η ιστορική και εθνική ιδιαιτερότητα διαστρεβλώνονται είτε από τον εθνικισμό και το ρατσισμό είτε από την ακραία παγκοσμιοποίηση. 5. Η αξία της παιδείας αντικαθίσταται από τη θεώρηση ότι η εκπαίδευση πρέπει να παράγει στελέχη για επαγγελματική και οικονομική επιτυχία, όχι απαραίτητα καλλιεργημένους και στοχαστικούς ανθρώπους.

Επίλογος

Συνάγεται, λοιπόν, το συμπέρασμα ότι απαιτείται παρέμβαση των ανθρώπων του πνεύματος, ώστε η κοινωνία να επανέλθει στο δρόμο της δημιουργίας και της ανάτασης. Άλλωστε η πρόοδος υπηρετείται από όλους τους ανθρώπους. Η πορεία προς αυτή χαράσσεται από τους φωτισμένους.

461


93ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ο διανοούμενος και ο προορισμός του Υπάρχουν αρκετοί ορισμοί του διανοούμενου και πολλές διαφωνίες για την ορθότητα του καθενός από αυτούς. Δε θα παραποιούσαμε ωστόσο την πραγματικότητα διατυπώνοντας την ακόλουθη άποψη, που προέρχεται από τη συγχώνευση δύο γνωστών ήδη ορισμών: διανοούμενοι μπορούν να χαρακτηρισθούν όσοι σκέπτονται ελεύθερα και ταυτόχρονα επιδιώκουν τη διάδοση των ιδεών τους, από την υλοποίηση των οποίων είναι βέβαιοι ότι θα προκύψουν γενικότερες ωφέλειες για το κοινωνικό σύνολο. Όπως φανερώνει και η λέξη, ο διανοούμενος διανοείται, σκέπτεται, η σκέψη του όμως δεν εκπορεύεται από το τίποτα ούτε πέφτει στο κενό. Αφετηρία και τέρμα της έχει γεγονότα και δεδομένα. Ψυχικά, ο διανοούμενος βρίσκεται σε μια κατάσταση «μεταξύ», κινείται διαρκώς ανάμεσα στον πνευματικό πόρο και την κοινωνική πενία, με την έννοια ότι οι πεποιθήσεις και οι οραματισμοί του - ώριμοι καρποί ορθολογικών αναλύσεων, όπως τουλάχιστον νομίζει - βρίσκονται σε μεγάλη διάσταση με τη διαμορφωμένη πραγματικότητα, όταν δε χωρίζονται από αυτήν με αγεφύρωτο χάσμα. Η τέτοια διαπίστωση βιώνεται ως αίσθημα κενού, το οποίο κάνει το διανοούμενο πρόσωπο ανικανοποίητο, άγρυπνη και συχνά δυστυχισμένη συνείδηση, που ακονίζει διαρκώς τη λεπίδα της κριτικής της. Ο διανοούμενος χρησιμοποιεί τη θεωρητική του κατάρτιση, την πλούσια εμπειρία του και την οξύνοιά του, για να περάσει από την επιφάνεια στο βάθος των σύγχρονων προβλημάτων και να συμβάλλει θετικά στην επιτυχή αντιμετώπισή τους. Ο πειρασμός της ομφαλοσκοπίας τον αφήνει αδιάφορο, γιατί είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στα βαριά μηνύματα των καιρών και δεν έχει την αφέλεια να πιστεύει ότι τα πράγματα μπορούν από μόνα τους να πάρουν το σωστό δρόμο. Γενικά, ο διανοούμενος κινείται σε δύο επίπεδα, παίζει το διπλό παιχνίδι της σκέψης και της πράξης, ταυτόχρονα όμως πασχίζει να ξεπεράσει τη στεγανότητα της καθεμιάς, να γεφυρώσει το δυϊσμό τους και να χαλκεύσει την οριστική συνένωσή τους, ώστε η πρώτη να αντλεί το υλικό της από τη δεύτερη και η δεύτερη να είναι η φυσική προέκταση της πρώτης. Αν με όλα αυτά ο διανοούμενος «στρατεύεται», τότε αυτή η ευρύτερα νοούμενη στράτευση αποτελεί βασικό γνώρισμα του κοινωνικού του ρόλου. Όπως ορθά έχει παρατηρηθεί, η έκφραση «στρατευμένος διανοούμενος» αποτελεί κατά βάση πλεονασμό. Υπάρχει όμως και η στράτευση με τη στενότερη σημασία του όρου. Οι διανοούμενοι σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης διαπιστώνουν πολύ συχνά ότι δεν μπορούν να φέρουν σε πέρας την αποστολή τους αποκομμένοι από τις πνευματικές, τις ιδεολογικές ή τις πολιτικές βάσεις αναφοράς που τροφοδοτούν τη σκέψη και κατευθύνουν τις πράξεις τους. Εφόσον παλεύουν απεγνωσμένα με την πραγματικότητα για να την υποτάξουν στους οραματισμούς τους, είναι αναγκασμένοι να συντονίσουν τις προσπάθειές τους με τις προσπάθειες των ομοϊδεατών τους, να ενταχθούν δηλαδή μαζί τους σε ένα ευρύτερο και ορθολογικά διαρθρωμένο πλαίσιο, που θα δώσει νόημα, συγκεκριμένη κατεύθυνση και ξεκάθαρους στόχους στον κοινό τους αγώνα. Η εγκατάλειψη της ατελέσφορης μεμονωμένης προσπάθειας χάρη

462


στη ζεστή ανθρώπινη προσέγγιση και τη μεθοδευμένη συνεργασία δεν εξασφαλίζει απλώς τις προϋποθέσεις της αποτελεσματικότητας αλλά και τα εχέγγυα της συνέπειας: ο διανοούμενος που αποφάσισε να ταχθεί στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου, αισθάνεται υποχρεωμένος να «λειτουργήσει» πρωτίστως ως ον κοινωνικό. Κυριάκος Κατσιμάνης, περ. «Ευθύνη», τ.65

463



Να ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Να αναπτύξετε σε δύο παραγράφους την έννοια του «στρατευμένου» διανοούμενου, με την ευρύτερη και τη στενότερη σημασία του όρου, κατά την άποψη πάντα του συγγραφέα του παραπάνω κειμένου. Μονάδες 14

2. Να δώσετε ένα διαφορετικό τίτλο στο κείμενο, κάνοντας χρήση της ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας.

Μονάδες 3

3. Με ποια νοηματική σχέση συνδέονται μεταξύ τους η 4η και η 5η παράγραφος του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5

4. Αφού λάβετε υπόψη τη σημασία που έχουν οι παρακάτω φράσεις στην 3η παράγραφο του κειμένου, να σημειώσετε σε ποιες από αυτές η γλώσσα λειτουργεί αναφορικά και σε ποιες ποιητικά.

«χρησιμοποιεί τη θεωρητική του κατάρτιση»

«στο βάθος των σύγχρονων προβλημάτων»

«ο πειρασμός της ομφαλοσκοπίας»

«στα βαριά μηνύματα των καιρών»

«δεν έχει την αφέλεια να πιστεύει»

Μονάδες 5

5. οραματισμοί, κατάρτιση, οξύνοια, ομοϊδεάτες: Να σχηματίσετε φράσεις που να περιέχουν τις παραπάνω λέξεις του κειμένου και να δείχνουν τη σημασία τους. Μονάδες 8

Γ.

Ως τελειόφοιτος να συντάξετε μια επιστολή σε έναν διανοούμενο με την οποία θα ζητάτε να σας εξηγήσει πως διαμορφώνονται οι πεποιθήσεις, τα οράματά του και ποιος είναι ο ρόλος του στην εποχή μας, που διέρχεται κρίση αξιών και αρχών. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

464


Α παντήσεις Α. Η έννοια του διανοούμενου δύσκολα μπορεί να οριστεί. Πάντως δυο γνωστοί ορισμοί συμφωνούν στο ότι οι διανοούμενοι σκέφτονται ελεύθερα, στηριζόμενοι, όμως, σε γεγονότα και δεδομένα, κι επιδιώκουν να διαδώσουν τις ιδέες τους, για να ωφελήσουν την κοινωνία. Το ότι οι ιδέες τους δεν συμβαδίζουν με τα δεδομένα της υπάρχουσας πραγματικότητας, τους καθιστά ανθρώπους ανικανοποίητους, που μελετούν σε βάθος τα σύγχρονα προβλήματα, για να μπορέσουν να βοηθήσουν στην επίλυσή τους. Έτσι, τους αποδίδεται ο ευρύς χαρακτηρισμός «στρατευμένος», επειδή προσπαθούν να συνδυάσουν τη σκέψη τους με την κοινωνική πράξη. Ωστόσο, υπάρχει «στράτευση» και με μια ειδικότερη έννοια, αφού, όταν βλέπουν ότι δεν μπορούν να ανταποκριθούν μεμονωμένα στα πνευματικά, ιδεολογικά και πολιτικά ζητήματα που προκύπτουν, συνεργάζονται με τους ομοϊδεάτες τους και αγωνίζονται «στρατευμένοι» στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου. Β1. Ένας διανοούμενος μπορεί να χαρακτηριστεί «στρατευμένος» με την ευρύτερη έννοια του όρου, αφού καθήκον του είναι όχι μόνο να «υπηρετεί» την κοινωνία, πρώτα σκεφτόμενος και ύστερα πράττοντας, αλλά και να συνδυάζει τη σκέψη με την πράξη, ώστε η καθεμία να αποτελεί προϋπόθεση της άλλης.

Παράλληλα, η «στράτευσή» τους μπορεί να νοηθεί και με τη στενότερη έννοια του όρου. Όταν ένας διανοούμενος αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι δυνατόν να ανταποκριθεί μεμονωμένα στις διαμορφούμενες πνευματικές, ιδεολογικές κα πολιτικές συνθήκες, αποφασίζει να «συσστρατευθεί» με τους ομοϊδεάτες του, για να υπηρετήσουν συλλογικά το κοινωνικό σύνολο.

Β2. «Ο στρατιώτης διανοούμενος» Β3. Συνδέονται με αντιθετική σχέση και αυτή εκφράζεται με τη λέξη όμως. Β4. αναφορικά, ποιητικά, ποιητικά, ποιητικά, αναφορικά. Β5. Ο οραματισμός των νέων για έναν κόσμο απαλλαγμένο από το μίσος φαίνεται στους μεγάλους ουτοπικός.

Οι υπάλληλοι της εταιρείας φημίζονται για την άρτια επιστημονική τους κατάρτιση και ο καθένας απασχολείται στον τομέα που έχει εξειδικευτεί.

Η οξύνοιά του και οι γρήγορες αντιδράσεις του τους βοήθησαν να σωθούν την τελευταία στιγμή.

Οι ομοϊδεάτες του κατηγορούμενου αποδοκίμασαν την καταδικαστική απόφαση του δικαστηρίου, γιατί θεώρησαν ότι προσέβαλε την ιδεολογία τους.

465

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος: Επιστολή σε διανοούμενο

Πρόλογος

Αξιότιμε Κύριε….

η επιστολή μου αυτή αποτελεί προϊόν έντονου προβληματισμού γύρω από τα φλέγοντα ζητήματα της καθημερινής κοινωνικής, πολιτικής, αλλά και ηθικής ζωής, για τα οποία συχνά έχετε εκφράσει τις απόψεις στα γραπτά σας ή στους λόγους σας. Μέσα από αυτά διατηρείτε την ελπίδα μιας κοινωνικής αναγέννησης, αλλά δε σας κρύβω την αγωνία ενός νέου, ο οποίος αναζητά βοήθεια από εσάς τους ανθρώπους του πνεύματος.


Ερώτημα α’: Τα σημαντικότερα προβλήματα της κοινωνίας, με τη ματιά ενός νέου 1. Απογοήτευση από την πολιτική και ιδεολογική ισοπέδωση. Δεν υπάρχουν ερείσματα, για να μπορέσει ο νέος να πιαστεί και να ενεργοποιηθεί στα κοινά. Οι πολιτικοί έχουν αθετήσει τις υποσχέσεις τους για ένα καλύτερο μέλλον. 2. Αναξιοκρατία και έντονη κοινωνική ανηθικότητα. Η ανεργία διογκώνεται και φαίνεται ότι ζητούμενο δεν είναι τα προσόντα, αλλά η χρήση πλάγιων μέσων για αποκατάσταση. 3. Αποπροσανατολισμένες κοινωνίες βασισμένες σε ψεύτικες αξίας. Τα μεγάλα και τα σημαντικά ιδανικά έχουν ποδοπατηθεί και τη θέση τους κατέλαβε η εφήμερη, αλλά απολαυστική απόκτηση της ύλης. Το κέντρο αξιών του ανθρώπου έχει μετακινηθεί από το πνεύμα και το ήθος στην απόκτηση και κατανάλωση αξιών. 4. Έντονη βία και εγκληματικότητα. Καθημερινά η κοινωνική ισορροπία συγκλονίζεται από γεγονότα βίας, από απώλειες ζωών ημεδαπών και αλλοδαπών, από την απάνθρωπη σκληρότητα. 5. Η υποτίμηση της χώρας στην παγκόσμια κοινότητα. Το κύρος ενός λαού με μακραίωνη και περήφανη ιστορία έχει δεχθεί ανεπανόρθωτα πλήγματα εξαιτίας κυρίως της εσωτερικής αστάθειας και της οικονομικής κρίσης.

Ερώτημα β’: Τι ζητά ένας νέος από το διανοούμενο 1. Μέσα από τη συνεχή παρουσία του και τα κείμενά του να στηλιτεύει την αδικία και να μάχεται ενάντια στην απαξίωση του ανθρώπου. 2. Να βοηθήσει με τα έργα του, ώστε να διασωθούν τα ιδανικά και οι αξίες των προγόνων, αλλά και να συμβάλει στην οικουμενική προβολή του πνευματικού πολιτισμού της χώρας. 3. Να μάχεται για την αρετή, το δίκαιο και το ηθικό για να αποτελέσει πρότυπο των νέων εκείνων, οι οποίοι αναζητούν μία καλύτερη ζωή από αυτή που τους υποσχέθηκαν ή τους παρέδωσαν οι μεγαλύτεροι. 4. Με παρεμβάσεις στα μέσα ενημέρωσης να φωτίσει το κοινό για τα φλέγοντα ζητήματα της κοινωνίας και να διαμορφώσει την κοινή γνώμη με άξονα τον κριτικό στοχασμό και την ενεργή συμμετοχή στα κοινά. 5. Να αγωνιστεί για την οικουμενική ειρήνη, για την κοινωνική αρμονία, αφού έλθει σε

466

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης επαφή με την παγκόσμια διανόηση να προτείνει λύσεις στα διαρκώς επαναλαμβανόμενα και οξυμμένα κοινωνικά προβλήματα.

Επίλογος

Είναι χρέος σας να αφουγκραστείτε τους προβληματισμούς μας και να συνδράμετε σε αυτόν τον ευγενικό μας αγώνα να αλλάξουμε τον κόσμο που δε μας ικανοποιεί, δε μας περιλαμβάνει στα σχέδιά του.

Με εκτίμηση η μαθήτρια/της της Γ’ Λυκείου.

467


44. Φανατισμός

94ο Κριτήριο Αξιολόγησης Σύντομος έλεγχος του φανατισμού Ο φανατισμός είναι απέραντη δύναμη με διπλό πρόσωπο: ευεργετική και καταλυτική. Είναι δύσκολο να τον απορρίψει κανείς χωρίς συζήτηση. Αν συμβαίνει συχνά να τον καταριούμαστε, είναι γιατί γνωρίσαμε σχεδόν μονάχα την καταλυτική του ικανότητα. Τον ευεργετικό φανατισμό τον είδαμε σαν κάτι διαφορετικό: προσήλωση σ’ ένα χρέος ή σ’ ένα υψηλότατο ιδανικό. Και δεν τον ονομάσαμε τότε «φανατισμό». Δεν μπορούμε, ωστόσο, αν σωστά κρίνουμε, να παραμερίσουμε τις αγαθές πλευρές του φανατισμού: το πάθος για την αλήθεια, το πάθος για την έρευνα, το πάθος για την παιδεία, το πάθος για την ειρήνη, ανθρώπινες κορυφώσεις που δημιούργησαν ήρωες και μάρτυρες, την πινακοθήκη που καταυγάζει με το φως των προσωπικοτήτων της και δικαιώνει συνάμα την ανθρώπινη Ιστορία. Η συνηθισμένη, ωστόσο, μορφή του φανατισμού είναι αληθινά αποκρουστική. Ο φανατικός, σ’ όλες τις εποχές, είναι στενοκέφαλος και στενόκαρδος. Το οπτικό του πεδίο είναι περιορισμένο και το πείσμα του ακατανίκητο. Αγνοεί τους συμβιβασμούς, αλλ’ αγνοεί και τις καλόπιστες κ’ ευγενικές παραχωρήσεις. Φρουρός συχνά ενός δόγματος που υποστηρίζει τις εξοχότερες αρετές, όσο προχωρεί τις χάνει ο ίδιος. Γίνεται απάνθρωπος, ωμός, σκαιός, αποθηριώνεται, για να εξανθρωπίσει τους ανθρώπους. Ο φανατισμός δημιουργεί καταστάσεις βρασμού. Αλλά βρασμού από εμπάθεια, μίσος, ακόμη κ’ εγκληματική διάθεση. Ας θυμηθούμε τα ολοκαυτώματα κατά το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. Θηρία και όχι άνθρωποι τα επραγματοποίησαν. Και οι περισσότεροι καλόπιστοι, αφοσιωμένοι στο δόγμα και στην αυθεντία της παπικής εκκλησίας. Πίστευαν πως υπηρετούσαν το θείο θέλημα, το θέλημα της αγάπης, πυρπολώντας ανθρώπους. Ο φανατισμός είναι γεμάτος εσωτερικές αντιφάσεις. Συχνά ταλαιπωρείται ανάμεσα στην πίστη και στις εξωτερικές εμφανίσεις της, ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη. Ταλαιπωρείται, φυσικά, όταν αυτοελέγχεται με αθόλωτη κρίση και ανακαλύπτει πόση απόσταση χωρίζει την εσωτερική του βεβαιότητα από την έμπρακτη εφαρμογή της. (...) Έπειτα και τούτο: ο φανατισμός είναι μια παραγωγική επένδυση των καιροσκόπων, των μηχανορράφων και των εκμεταλλευτών της ανθρώπινης καλοπιστίας ή και αφέλειας • αφέλειας που φτάνει συχνά ίσαμε τα σύνορα της ηλιθιότητος. Νομίζω, πως, όταν μιλούμε για ενάρετο φανατισμό, θα πρέπει να εννοούμε το φανατισμό των ταπεινών ηρώων της αλήθειας και της αρετής και όχι το φανατισμό των πληθών. Τα πλήθη, όταν φανατίζονται από τους επιδέξιους σκηνοθέτες των ιερών πολέμων ή των «επικών» εξορμήσεων, είναι πάντα ετερόφωτα, άβουλα και καταστροφικά. Μνημόνεψα τους ιερούς πολέμους και θυμήθηκα τις ορδές των βαρβαρικών λαών που ξεχύθηκαν κατά καιρούς απάνω στο πρόσωπο της γης και ξεπάστρεψαν και

468


ξερρίζωσαν και αναισχύντησαν και άρπαξαν ό,τι βρήκαν μπροστά τους και γέμισαν αίμα – και το δικό τους και, κυριότατα, το ξένο αίμα. Πολεμούσαν για τον αφέντη τους και πρόσμεναν πλουσιόδωρη υλική ανταμοιβή ή τιμητική διάκριση – ένα μεράδι στην εξουσία. Πολεμούσαν για την πατρίδα τους, για τον τόπο τους, και μέσα στη σφαγή και στην ακολασία έβλεπαν το πρόσωπό τους αποθεωμένο από τους πρόθυμους αίνους των πιστών. Πολεμούσαν, τέλος, για τον παράδεισο, ένα παράδεισο, οι λαοί του Ισλάμ, καμωμένο με γευστικές απολαύσεις και συνεχείς συνευρέσεις με τα μελανόφθαλμα κορίτσια που διαθέτει σε τόση αφθονία το Κοράνιο. Οι φανατικοί όποιας μορφής είναι οι μεγάλοι εγκληματίες που έσπειραν τον όλεθρο απάνω στη γης και σπίλωσαν ανεξίτηλα το νόημα του ανθρώπου. Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, «Οι Σκληροί Καιροί», σελ. 89-91

469



Ως μέλος της συγγραφικής ομάδας του σχολικού σας περιοδικού, αναλαμβάνετε να ενημερώσετε τους αναγνώστες του για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψή του στο επόμενο τεύχος. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Ποιον τρόπο και ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο δοκιμιογράφος για να υποστηρίξει τις απόψεις του στη 2η παράγραφο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 8

2. «Ο φανατισμός δημιουργεί καταστάσεις βρασμού. Αλλά βρασμού από εμπάθεια, μίσος, ακόμη κι εγκληματική διάθεση». Να αναπτύξετε την παραπάνω άποψη με τη μέθοδο αποτελέσματος – αιτίου. (50-80 λέξεις) Μονάδες 12

3. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στο κείμενο; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.

Μονάδες 6

4. α) ευεργετικό, προσήλωση, σκαιός, μνημόνεψα, ορδές: Να γράψετε από ένα συ νώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 5

β) καιροσκόπων, καλοπιστίας, ετερόφωτα, πλουσιόδωρη: Να αναλύσετε τις πα ραπάνω λέξεις στα συνθετικά τους μέρη.

Μονάδες 4

Γ.

Προκειμένου να συμμετάσχετε στις διεργασίες της Βουλής των Εφήβων, καλείστε να συντάξετε μια γραπτή εισήγηση στην οποία θα αναφέρεστε στις μορφές του φανατισμού που παρατηρείτε σε παγκόσμιο επίπεδο και στις προϋποθέσεις για την αντιμετώπισή τους. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

470


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος προσεγγίζει το θέμα του φανατισμού. Πρώτα διακρίνει την αρνητική πλευρά του φανατισμού από τη θετική και εξαίρει τη δεύτερη. Στη συνέχεια, παρουσιάζει την αρνητική πλευρά του φανατισμού που αν και εξορμούμενη από ιδανικά προκαλεί ομοιότητες, αναφέροντας παραδείγματα από τις περιόδους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Αναφέρει ότι ο φανατισμός υπό το πρίσμα της λογικής σκέψης εμπεριέχει αντιφάσεις ανάμεσα στην ιδέα και την πράξη και ότι χρησιμοποιείται ως όργανο για την εκμετάλλευση ομάδων, όπως στις περιπτώσεις των πολέμων με αφορμή θρησκευτικές διαφορές, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι φανατισμός σημαίνει εγκληματικότητα, επιφέρει την καταστροφή στους ανθρώπους και ζημιώνει στην ιδέα του ανθρωπισμού. Β1. Ο δοκιμιογράφος στη 2η παράγραφο χρησιμοποιεί την επίκληση στη λογική. Προβάλλει επιχειρήματα (Ο φανατισμός, σ’ όλες... κ’ εγκληματική διάθεση) και τεκμήρια, όπως το παράδειγμα – αλήθεια – γεγονός της ανάμνησης των ιστορικών περιστατικών που σημειώθηκαν το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. (Ας θυμηθούμε τα... της αγάπης, πυρπολώντας ανθρώπους). Β2. Ο φανατισμός προκαλεί καταστάσεις βρασμού, απάνθρωπες και ολέθριες. Διότι, ο φανατικός μιας ιδεολογίας ή άποψης διακατέχεται από μεγάλο πάθος και ορμητικότητα και μπορεί να γίνει αδίστακτος για να υπερασπιστεί και να επιβάλει την άποψή του. Μπορεί να προβεί σε πράξεις αυτοθυσίας σκορπίζοντας το θάνατο, εξαιτίας της προσήλωσής του στην πίστη του. Έτσι, τα συναισθήματα εμπάθειας, μίσους αλλά και η εγκληματικότητα, επειδή χαρακτηρίζουν τους φανατισμένους ανθρώπους, προξενούν ρατσισμό, αγριότητες και πολέμους. Β3. Ο συγγραφέας στο κείμενο ακολουθεί την παραγωγική συλλογιστική πορεία, δηλαδή η θέση του βρίσκεται στην αρχή του κυρίως μέρους (όχι στον πρόλογο), ότι δηλαδή ο φανατισμός είναι αποκρουστικός καθώς και στο τέλος όπου επαναλαμβάνεται (οι φανατικοί... νόημα του ανθρώπου). Β4. α) ευεργετικό = ωφέλιμο μνημόνεμα = ανέφερα

προσήλωση = αφοσίωση ορδές = ομάδες

Β4. β) καιροσκόπων < καρός + σκοπέω -ώ ετερόφωτα < έτερος + φως

σκαιός = σκοτεινός

καλοπιστίας < καλή + πίστη πλουσιόδωρη < πλούσιος + δώρα

Γ. Τίτλος: Μορφές φανατισμού, Αντιμετώπιση

Πρόλογος

Αγαπητοί συνάδελφοι, έφηβοι βουλευτές

τα τελευταία χρόνια σε πολλές κοινωνίες έχει παρατηρηθεί η αναβίωση και ενίσχυση ιδεολογιών, οι οποίες είχαν καταδικαστεί από τον άνθρωπο και την ιστορία του ως επικίνδυνες. Αυτές οι φανατικές ακραίες αντιλήψεις κάθε μορφής συνταράσσουν την κοινωνική ομαλότητα και φέρνουν τους λαούς αντιμέτωπους με το δογματισμό και τη μισαλλοδοξία.

471



Ερώτημα α’: Μορφές φανατισμού 1. Η μετακίνηση πληθυσμών από τις φτωχές χώρες της Ανατολής και της Αφρικής προκάλεσε την εμφάνιση του ρατσισμού με αποκορύφωμά του τον εθνικισμό. 2. Επίσης έχει ενισχυθεί ο θρησκευτικός φανατισμός είτε με τη μορφή του ισλαμικού φονταμενταλισμού2 είτε ως μισαλλοδοξία και δογματισμός των δυτικών έναντι στους αλλόθρησκους ανατολίτες. 3. Σε εβδομαδιαία βάση γίνεται αντιληπτός ο φανατισμός των οπαδών με την ομάδα τους, η οποία ανάγεται σε ένα είδος θρησκείας. 4. Τόσο οι πολίτες όσο και οι πολιτικοί εκδηλώνονται με πάθος και μισαλλοδοξία, όταν υπερασπίζονται τις κομματικές τους θέσεις.

Ερώτημα β’: Οι προϋποθέσεις αντιμετώπισης 1. Ηθική διαπαιδαγώγηση και καλλιέργεια κριτικού στοχασμού στα πλαίσια της ανθρωπιστικής παιδείας για να ελέγχονται οι ιδέες. 2. Δημοκρατικός διάλογος για την πολυφωνική διακίνηση ιδεών και την καταπολέμηση της μισαλλοδοξίας. 3. Ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά με την καθοδήγηση των πνευματικών ανθρώπων, οι οποίοι θα αποτελέσουν τα πρότυπα πνευματικής και ιδεολογικής συγκρότησης. 4. Από την πλευρά της πολιτείας απαιτείται ενίσχυση των θεσμών, ώστε η δημοκρατία και η ελευθερία να χαρακτηρίζουν τα έργα και τις πράξεις των ανθρώπων.

Επίλογος Κάθε κοινωνία θέτει ως τελικό της σκοπό την πρόοδό της. Ο φανατισμός κάθε μορφής δεν της το επιτρέπει, γιατί κρατά τον άνθρωπο δέσμιο των παθών και του μίσους. Όπως, λοιπόν, καταδικάστηκε αυτός στο παρελθόν έτσι και σήμερα οι λαοί οφείλουν να τον θέσουν στο περιθώριο. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας

2 Φονταμενταλισμός είναι η απόλυτη και κατά γράμμα προσήλωση στα θεμελιώδη δόγματα μιας θρησκείας, όπως αυτά ορίζονται στα ιερά κείμενα.

472


95ο Κριτήριο Αξιολόγησης Φανατισμός και φανατισμένες μάζες (…) Ο φανατισμός έχει πολλές μορφές. Μια μορφή του είναι εκείνη που κάνει τον άνθρωπο μέσα στο συναίσθημα της αποστολής του να βυθίζεται κατά ασκητικό τρόπο σε σκέψεις έτσι, ώστε να αναπτύσσει πνευματική κατάσταση τέτοια, που να τον κάνει ανίκανο, για να καταπιάνεται κατά σοβαρό τρόπο με οποιαδήποτε άλλη πεποίθηση, ιδέα κλπ. Ένα άτομο, κυριευμένο από τη μορφή αυτή του φανατισμού αισθάνεται τον εαυτό του καταδιωκόμενο, ενώ αυτό το ίδιο καταδιώκει άλλους. Έτσι είναι «ο καταδιωκόμενος καταδιώκων». Κι αυτό συμβαίνει, επειδή είναι τόσο φορτισμένος από ορισμένες ιδέες, ώστε να μην μπορεί να σκέπτεται κατά κριτικό τρόπο. Έτσι σταματούν όλοι οι κανόνες μιας ομαλής συμπεριφοράς και συνεπαρμένος από πεποιθήσεις που τον έχουν διαποτίσει ως τα μικρότερα κύτταρα του οργανισμού του μπορεί ν’ αποδυθεί και στις πιο σκληρές ωμότητες. Μια άλλη μορφή του φανατισμού είναι εκείνη, κατά την οποία ο φανατισμένος του τύπου αυτού στο βάθος είναι αδύνατος και ταλαντευόμενος και με κανένα λόγο πραγματικά βέβαιος, «σίγουρος». Έχει τις αμφιβολίες του, τις οποίες δεν μπορεί ν’ αντικρίσει κατάματα, τις φοβάται. Ωστόσο ενώ δε θέλει να παραδεχθεί πως αμφιβάλλει, τον ερεθίζει η αμφιβολία των άλλων ως τη μανία. Στην ουσία, μ’ αυτή του τη μανία δεν κάνει τίποτε άλλο, παρά να καταδιώκει τις δικές του αμφιβολίες στο πρόσωπο των άλλων. Δεν μπορεί να πιστέψει, ενόσω οι άλλοι αμφιβάλλουν. Φοβισμένος και υπεραγωνιώδης, ζητεί με υπερβολικής μορφής ξιπασιά και αυθάδεια την επιβεβαίωση του εαυτού του και την ασφάλειά του. Η αδυναμία του τον οδηγεί σε ενέργειες και πράξεις καταστροφικές, όπως και η πρώτη μορφή του φανατισμένου που αναφέραμε. Άλλη μορφή φανατισμού είναι αυτή της υπερβολικής πίστης. Φανατικοί αυτού του είδους είναι άνθρωποι στους οποίους το πιστό φτάνει ως τον εξτρεμισμό. Αυτής της μορφής οι φανατικοί γνωρίζουν μόνον τα σφοδρά και ακραία συναισθήματα. Δείχνουν μια υπερευαισθησία, αν στο τιμώμενο είδωλό τους γίνει κάποια αποστροφή ή προσβολή. Μπορεί να φτάσουν ως τα άκρα, αν κανένας αμφιβάλλει στον ήρωά τους, ή αν δείξει απαρέσκεια ή αν εκφέρει κάποια προσβλητική λέξη στο θεό τους, στο ίνδαλμά τους. (…) Οι τρομοκρατικές πράξεις κι ενέργειες που κατακλύζουν σήμερα τον κόσμο είναι γεγονότα, τα οποία εκτελούν φανατισμένοι κάτω από έντονη υποβολή θρησκευτικού συναισθηματισμού μιας ιδεολογίας, που τους ωθεί κατά τυφλό τρόπο προς το ξερίζωμα και την καταστροφή με φωτιά και σίδερο κάθε στοιχείου που αντιτίθεται στην επικράτηση της δοξασίας του φανατισμού τους… Ο αντίποδας του φανατικού είναι ο ένθερμος οπαδός του ανθρωπισμού. Μόνο η ανάπτυξη του ανθρωπισμού μπορεί να αναχαιτίσει την καταστροφική μανία των φανατικών κοσμοθεωριών. Ο ανθρωπιστής είναι εχθρός των προκαταλήψεων και των «απόλυτων δογματικών αληθειών», που εγκλείουν πολλές φορές αρκετό πρωτογονισμό. Ωστόσο οι κοινωνίες μας σήμερα

473


με τον ασύγκριτο, με άλλες εποχές, υλικό πλούτο τους προσφέρονται ευνοϊκότερα για τη δημιουργία φανατικών μαζών, παρά για τη δημιουργία ανθρωπισμού. Πέφτει πια στην κοινή αντίληψη, πως ο σύγχρονος κόσμος προπαρασκευάζεται για μια μαζική σφαγή, που αν τελικά εξαπολυθεί από παρανοϊκούς αρχηγούς φανατικών μαζών θα ξεπεράσει κάθε προηγούμενο μαζικό «μακελειό». Ο μαζικός φανατισμός και παραλογισμός ευνοείται από τις όχι υγιείς κοινωνίες μας. Οι κοινωνίες μας σήμερα θεό τους έχουν την κατά τον πιο άπληστο τρόπο απόκτηση υλικών αγαθών, τη δύναμη και την επιθετικότητα με παρεπόμενα το φθόνο, τη βία, την πλεονεξία. Οι σημερινές κοινωνίες μας εξασκούν παραμορφωτική επίδραση επάνω στα άτομα που τις αποτελούν. Υπηρετούν μια νέα θρησκεία της απόλαυσης, του ριζοσπαστικού ηδονισμού, της κατανάλωσης, της ομοιομορφίας και του αυτοματισμού, ευεπίφορα στο μαζικό φανατισμό και στην όλο και αυξανόμενη φανατική τρομοκρατία των ημερών μας. Ι. Ν. Ξηροτύρης

474



Να ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Να αναπτύξετε με 70-80 λέξεις την άποψη του παρακάτω αποσπάσματος: «Οι κοινωνίες μας σήμερα θεό τους έχουν την κατά τον πιο άπληστο τρόπο απόκτηση υλικών αγαθών, τη δύναμη και την επιθετικότητα με παρεπόμενα το φθόνο, τη βία, την πλεονεξία». Μονάδες 11


3. Ποιους τρόπους και ποια μέσα πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην 3η παράγραφο του κειμένου. Να δώσετε ένα παράδειγμα για την κάθε περίπτωση. Μονάδες 4

4. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το παραπάνω κείμενο; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 4

5. μανία, φοβισμένος, ασφάλεια, καταστροφική, σύγχρονος: Να γράψετε ένα συνώνυμο κι ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

Μονάδες 10

Γ.

Σας ανατίθεται να συντάξετε ένα άρθρο, που θα δημοσιευθεί στην τοπική εφημερίδα, στο οποίο θα αναφέρεστε στις διαστάσεις που έχει πάρει ο κάθε είδους φανατισμός στην εποχή μας παράλληλα με τις αρνητικές συνέπειές του στα άτομα και στις κοινωνίες. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

475


Α παντήσεις Α. Ο δοκιμιογράφος περιγράφει διάφορες μορφές του φανατισμού και αναφέρεται στη σύγχρονη κοινωνία, που ευνοεί τη δημιουργία φανατικών ανθρώπων. Αρχικά, κάνει λόγο για τρεις τύπους φανατικών ανθρώπων: αυτόν που φανατίζεται τόσο με τις ιδέες του, ώστε να μην μπορεί να σκεφτεί κριτικά και να νομίζει ότι τον καταδιώκουν οι άλλοι, ενώ στην πραγματικότητα αυτός τους καταδιώκει• εκείνον, που αμφιβάλλει για τα πάντα, δεν είναι σίγουρος για τίποτε, αλλά ταυτόχρονα φοβάται να παραδεχθεί αυτή τη συμπεριφορά του και γι’ αυτό ξεσπάει στους άλλους• και τέλος, τον εξτρεμιστή φανατικό, που είναι έτοιμος να προβεί σε ακραίες συμπεριφορές, αν θίξουν το είδωλό του. Απέναντι σε όλους αυτούς τους τύπους των φανατικών στέκεται, όπως αναφέρει ο δοκιμιογράφος, ο ανθρωπιστής. Η σύγχρονη υλιστική κοινωνία, όμως, ευνοεί τη δημιουργία φανατικών κι όχι ανθρωπιστών, αφού στο πλαίσιό της η ομοιόμορφη μάζα αποκτά ό,τι επιθυμεί με την εκδήλωση βίας και επιθετικότητας. Β1. Στη σύγχρονη κοινωνία επικρατεί η τάση απόκτησης υλικών αγαθών και όχι πνευματικών. Προκειμένου ο άνθρωπος να αποκτήσει τα υλικά αγαθά καταφεύγει, λόγω του μεγάλου ανταγωνισμού, σε αθέμιτα μέσα εκδηλώνοντας βία και επιθετικότητα ή εκφράζοντας τον φθόνο του για αυτούς που αποκτούν κάτι που ο ίδιος δεν έχει. Η εκδήλωση όλων αυτών των αντιδράσεων, που τις περισσότερες φορές φέρνει, δυστυχώς, τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, ενισχύει συνεχώς στον άνθρωπο το αίσθημα της πλεονεξίας και της απόκτησης ολοένα και περισσότερων υλικών αγαθών. Β2. Αναπτύσσεται α) με σύγκριση και αντίθεση, γιατί συγκρίνονται οι φανατικές μάζες με τον ανθρωπιστή, και β) με αίτια και αποτελέσματα, γιατί ο υλικός πλούτος ως αίτιο φέρνει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία φανατικών μαζών. Β3. Χρησιμοποιεί την επίκληση στη λογική. Μέσα του αποτελούν το επιχείρημά του για τον φανατισμό που παίρνει τη μορφή υπερβολικής πίστης και οι τρομοκρατικές πράξεις που αναφέρει ως τεκμήριο. Ακόμα, χρησιμοποιεί και επίκληση στο συναίσθημα. Αυτό γίνεται φανερό με τα εξής μέσα: α) χρήση επιθέτων, όπως σφοδρά και ακραία, β) λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες: αποστροφή, ίνδαλμα, θεός, γ) χρήση εικόνων: «τους ωθεί κατά τυφλό τρόπο… φανατισμού τους». Β4. Είναι δοκίμιο, γιατί μέσα στο κείμενο συναντώνται μερικά χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου είδους: α) το θέμα του είναι κοινωνικό: ο φανατισμός, β) έχει πληροφοριακό χαρακτήρα, αφού ενημερώνει για τις μορφές του φανατισμού, γ) εκλαϊκεύει το θέμα με τη χρήση εικόνων και με την πρόκληση συναισθημάτων, δ) δημιουργεί τον προβληματισμό του αναγνώστη για τη σύγχρονη κοινωνία. Β5. μανία = ψύχωση ≠ λογική• φοβισμένος = τρομοκρατημένος ≠ ψύχραιμος• ασφάλεια = σιγουριά ≠ ανασφάλεια• καταστροφική = ολέθρια ≠ σωτήρια• σύγχρονος = τωρινός ≠ ξεπερασμένος

476

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Τίτλος: Νέοι και φανατισμός

Πρόλογος

(Αναφορά στην επικαιρότητα)

Στα τηλεοπτικά δελτία, αλλά και σε εφημερίδες πρόσφατα έγινε εκτενής αναφορά σε γεγονότα εκδήλωσης φανατισμού κυρίως από νέους ανθρώπους με διαθέσεις καταστροφικές απέναντι στην κοινωνία και στους συνανθρώπους τους. Προξενεί ερωτηματικά γιατί οι κατεξοχήν φορείς της προόδου, όπως είναι ο νέοι, φτάνουν να υπηρετήσουν μια στείρα και δογματική θεωρία και μάλιστα να είναι τόσο ένθερμοι οπαδοί, ώστε με τις ενέργειές τους να ανατρέπεται η κοινωνική αρμονία.


Ερώτημα α’: οι αιτίες 1. Η αναζήτηση της ταυτότητας από το σύγχρονο έφηβο οδηγεί στην προσκόλληση σε ιδεολογίες και πρόσωπα. 2. Η έντονη μαζοποίηση της σύγχρονης αστικής ζωής ευνοεί τη σύνδεση με σύμβολα και συνθήματα ποδοσφαιρικών ομάδων και σωματείων. 3. Ο μονοδιάστατος προσανατολισμός της εκπαίδευσης και η αποδυνάμωση του κριτικού στοχασμού οδηγούν στην αποδοχή αυθεντιών και δογμάτων. 4. Η σύγχρονη κρίση αξιών και η ισοπέδωση των ιδεολογιών επιτρέπουν την εκδήλωση ακραίων και ανορθολογικών συμπεριφορών.

Ερώτημα β’: οι συνέπειες 1. Νέοι άνθρωποι χάνουν την ευκαιρία να μετέχουν στα κοινά με δημιουργική διάθεση και ορισμένοι από αυτούς παραμένουν στάσιμοι. 2. Διαταράσσονται οι σχέσεις τους με την κοινωνία, αφού μισούν τους θεσμούς, τους αόρατους συνήθως εχθρούς, αλλά και κάθε αντίθετο με τις ιδέες τους. 3. Η βία δεν αργεί να εμφανιστεί στη ζωή των φανατικών νέων, οι οποίοι ενταγμένοι σε ομάδες ενεργούν βάρβαρα και καταστροφικά σε βάρος της περιουσίας και της ζωής των συνανθρώπων τους. 4. Ως προσωπικότητες χειραγωγούνται, αρά αδυνατούν να ολοκληρωθούν και ενταχθούν ομαλά στο κοινωνικό σύνολο.

Επίλογος

Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι με την εξάρτηση των νέων από το φανατισμό κινδυνεύει η πνευματική και ηθική τους υπόσταση, αλλά παρεμποδίζεται και η ομαλή κοινωνική τους ένταξη.

477


45. Ρατσισμός

96ο Κριτήριο Αξιολόγησης Μην πυροβολείτε τους μετανάστες! Αυτοί που ξέρουν το “μυστικό” πίσω από τον καθρέφτη, περνάνε στην άλλη όχθη, ενώ οι άλλοι, όσοι δεν έχουν ιδέα για το μυστικό των γραμμάτων, δεν βλέπουν στον κόσμο παρά μόνο τα δικά τους βαρετά πρόσωπα. Ορχάν Παμούκ, Το Μαύρο Βιβλίο

Πολλά δεν μας αρέσουν γύρω μας αλλά συνήθως μας απωθεί ό,τι είναι διαφορετικό από εμάς. Ενοχλούμαστε όταν οι άνθρωποι γύρω μας κάνουν τα πράγματα με άλλο τρόπο και αγανακτούμε όταν δεν μας μοιάζουν. Η ομοιογένεια μας επιτρέπει να εφησυχάζουμε: οι επιλογές μας ήταν τελικά σωστές. Μια νέα μόδα, ένα περίεργο κούρεμα, μια διαφορετική μουσική ή μια ακραία άποψη μπορεί να μας φοβίσει. Ένα άτομο, όμως, που ανήκει σε άλλη εθνότητα μπορεί ακόμα και να μας τρομοκρατήσει, γιατί κάνει σχεδόν τα πάντα διαφορετικά: μιλάει μια άλλη γλώσσα, ίσως έχει άλλο χρώμα, οπωσδήποτε δεν έχει τρόπους και σίγουρα οι συνήθειές του βρωμούν περισσότερο κι από τα φαγητά του. Δεν χρειάζεται να είναι «ξένος». Αν είναι Ρομά, μέλος εθνικής ή θρησκευτικής μειονότητας ή ομοφυλόφιλος είναι αρκετά διαφορετικός για να μας φοβίσει. Η υπηκοότητα δεν παίζει τόσο μεγάλο ρόλο όσο η εικόνα. Αισθανόμαστε ασφαλείς μόνο απέναντι στον καθρέφτη μας. Η μετανάστευση απλά οξύνει την κατάσταση, γιατί δεν αποτελεί παρά αιτία για περισσότερο, επικεντρωμένο αλλά και ανεξέλεγκτο φόβο. Φοβόμαστε γενικά αλλά φοβόμαστε και ειδικά: Οι μετανάστες αυξάνουν την ανεργία και την ανισότητα. Οι μετανάστες αυξάνουν την εγκληματικότητα. Όμως, έχει αποδειχθεί από πλήθος έρευνες ότι τα δύο αυτά φαινόμενα παρουσιάζονται μόνο βραχυπρόθεσμα. Φυσικά οι εξαθλιωμένοι, χωρίς εναλλακτικές και χωρίς ελπίδα, παράνομοι μετανάστες είναι υποψήφιοι εγκληματίες όσο παραμένουν σ’ αυτή την κατάσταση. Αλλά παραμένουν για μικρό διάστημα καθώς θα βρουν σύντομα καλύτερους τρόπους να επιβιώσουν ή θα υποχρεωθούν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Κανείς δεν φεύγει από την πατρίδα του για να ζήσει σε μια χώρα που του προσφέρει μόνο μια και μάλιστα άθλια επιλογή. Οι μετανάστες αυξάνουν πάντα τον πλούτο μιας χώρας. Η εθνική οικονομία ωφελείται και οι περισσότεροι αυτόχθονες το ίδιο. Όμως, ένα πολυσυζητημένο θέμα είναι το εάν ωφελούνται και όσοι είναι μέλη των κατώτερων κοινωνικά και οικονομικά τάξεων και ιδιαίτερα οι ανειδίκευτοι εργάτες. Έχει αποδειχθεί με σειρά μελετών ότι μακροπρόθεσμα ωφελούνται

478


και αυτοί. Πρόσφατα ο οικονομολόγος David Card, έδειξε ότι η μετανάστευση είχε αμελητέα επιρροή στην αύξηση της ανισότητας στις Η.Π.Α. σε μία περίοδο (2000-2005) κατά την οποία εγκαταστάθηκαν στη χώρα 1,25 εκ. μετανάστες (πάνω από το ένα τρίτο ήταν παράνομοι). Όμως, αυτοί οι φόβοι δεν είναι παρά συμπτώματα της νόσου της μη ανοχής. Πριν δύο χρόνια, σε μια πολυσυζητημένη εργασία του ο κοινωνιολόγος Robert Putnam έδειξε ότι η εθνοτική ποικιλομορφία και η πολυπολιτισμικότητα που αυξάνεται σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες υπονομεύουν την κοινωνική αλληλεγγύη βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. «Όσο περισσότερο διαφορετικοί είναι οι άνθρωποι γύρω μας, τόσο λιγότερο τους εμπιστευόμαστε». Ακόμα χειρότερα: «Όσο μεγαλύτερη η διαφορετικότητα γύρω μας, τόσο λιγότερο εμπιστευόμαστε ακόμα κι αυτούς που μοιάζουν μ’ εμάς». Σαν την χελώνα κλεινόμαστε στο καβούκι μας. Αυτή η κοινωνική μοναξιά μπορεί να θεραπευθεί (σύμφωνα με τον Putnam) μόνο εφόσον προσπαθήσουμε ειλικρινώς να δημιουργήσουμε «κοινές ταυτότητες» στις κοινότητες, στα σχολεία, στον αθλητισμό. Η συνάφεια με τον «άλλον» θα μας αποκαλύψει ότι αυτός δεν είναι εξωγήινος, είναι άνθρωπος σαν κι εμάς. Μόνο εάν είμαστε τουλάχιστον ανεκτικοί στην διαφορά θα μπορέσουμε να νιώσουμε άνετα μαζί της. Είναι απαραίτητα καλή η διαφορά; Ναι, είναι. Σύμφωνα με τον John Stuart Mill η ηθική δυσφορία που προκαλεί το ακραίο, το διαφορετικό, ακόμα και το «ανήθικο» είναι καλοδεχούμενη, θα πρέπει να την καλλιεργήσουμε και να την ενισχύσουμε καθώς οδηγεί στην πλέον χρήσιμη κοινωνικά αντιπαράθεση. Ο φιλόσοφος Jeremy Waldron την ονομάζει «ηθική σύγκρουση» που συμβάλει στην εμφάνιση νέων και καλύτερων ιδεών που μόνο ένα σοκ στις καθιερωμένες ιδέες μπορεί να προκαλέσει. Ο Άλλος είναι αυτός που θα σε βοηθήσει να περάσεις μέσα από τον καθρέφτη, στην άλλη όχθη. Θα σου είναι άγνωστη αλλά μπορεί να βρεις και κάτι που θα σου αρέσει… Αριστείδης Ν. Χατζής (Επίκουρος Καθηγητής Θεωρίας Δικαίου στο Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών), www.newstime.gr, 01/06/2012

479




Μονάδες 25

1. «Αισθανόμαστε ασφαλείς μόνο απέναντι στον καθρέφτη μας.» Να σχολιάσετε την παραπάνω άποψη με τη μέθοδο της αιτιολόγησης σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 12

2. Να εξετάσετε τη χρήση των εισαγωγικών στο κείμενο. Μονάδες 3

3. Να βρείτε μέσα στο κείμενο δύο παραδείγματα αναφορικής λειτουργίας της γλώσσας και δύο ποιητικής.

Μονάδες 4

4. Να εντοπίσετε τη χρήση της αυθεντίας στο κείμενο και να εξηγήσετε τη χρήση της. Μονάδες 6

5. Να γράψετε ένα συνώνυμο κι ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: απωθεί, ενοχλούμαστε, ομοιογένεια, εφησυχάζουμε, τρομοκρατήσει, ασφαλείς. Μονάδες 6


Γ.

Μονάδες 4

Τελευταία γίνεται μεγάλη συζήτηση στα ΜΜΕ και στις κοινωνικές συναναστροφές σχετικά με την ύπαρξη μεγάλου αριθμού μεταναστών στη χώρα μας και με ρατσιστικές επιθέσεις που προκύπτουν από τη συμβίωσή τους με τους γηγενείς. Να γράψετε την ομιλία σας για τη Βουλή των Εφήβων, αναλύοντας τα αίτια του ρατσισμού και στη συνέχεια τους τρόπους με τους οποίους θα επιτευχθεί μια ομαλή ένταξη των μεταναστών στην Ελλάδα. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

480


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας θίγει το θέμα της μετανάστευσης στη χώρα. Αρχικά υπογραμμίζει το φόβο των ανθρώπων προς τη διαφορετικότητα φέρνοντας συγκεκριμένα παραδείγματα. Αφού αναφέρει ότι η ομοιογένεια παρέχει ασφάλεια προχωρά στο θέμα των μεταναστών, οι οποίοι εντείνουν το προαναφερόμενο φόβο, καθώς αυξάνουν καθώς λέγεται την ανεργία και την ανισότητα. Έπειτα ο συγγραφέας επισημαίνει ότι τα αρνητικά αυτά αποτελέσματα είναι βραχυπρόθεσμα κι ότι τελικά μια χώρα έχει οικονομικές ωφέλειες από την είσοδο μεταναστών. Αφού υπογραμμίσει την έλλειψη εμπιστοσύνης που αυξάνεται καταλήγει στην αντιμετώπιση του φαινομένου που είναι η επαφή με το διαφορετικό, μέσω των κοινών δραστηριοτήτων. Β1. Έρευνες αποκαλύπτουν ότι η ομοιότητα και ομοιογένεια παρέχουν ασφάλεια στους ανθρώπους. Το γεγονός αυτό είναι κατανοητό καθώς ένας άνθρωπος διαφορετικός από εμάς μας βγάζει από τα συνηθισμένα μονοπάτια σκέψης και δράσης. Αναγκαζόμαστε να κάνουμε μια προσπάθεια για να τον καταλάβουμε να τον γνωρίσουμε και να τον αποδεχτούμε. Χρειάζεται μάλιστα και μια δεύτερη προσπάθεια ώστε κι εμείς οι ίδιοι να γίνουμε αρεστοί κι αποδεκτοί από αυτόν, κάτι που όλοι μας έχουμε ανάγκη. Άρα, η επαφή και η επικοινωνία με ομοειδείς είναι πιο ξεκούραστη, πιο αναμενόμενη και πιο ασφαλής! Β2. «ξένος» «άλλον» «ανήθικο»: ειρωνεία, έμφαση

«Όσο μεγαλύτερη η διαφορετικότητα γύρω μας, τόσο λιγότερο εμπιστευόμαστε ακόμα κι αυτούς που μοιάζουν μ’ εμάς»: μεταφορά αυτούσιων λόγων

«κοινές ταυτότητες» «ηθική σύγκρουση»: έμφαση

Β3. αναφορική: αγανακτούμε όταν δεν μας μοιάζουν, μια διαφορετική μουσική

Ποιητική: Αισθανόμαστε ασφαλείς μόνο απέναντι στον καθρέφτη μας, συμπτώματα της νόσου της μη ανοχής

Β4. Πρόσφατα ο οικονομολόγος David Card, έδειξε ότι…, μια πολυσυζητημένη εργασία του ο κοινωνιολόγος Robert Putnam έδειξε ότι…, Σύμφωνα με τον John Stuart Mill…, Ο φιλόσοφος Jeremy Waldron την ονομάζει…

Δίνει κύρος και αποδεικτική ισχύ στα λεγόμενά του.

Β5. απομακρύνει/ ελκύει, δυσαρεστούμαστε/ απολαμβάνουμε, ομοίοτητα/ ανομοιογένεια, ηρεμούμε/ ενεργοποιούμαστε, φοβίσει/ ηρεμήσει, προστατευμένοι/ανασφαλείς. Β6. μεταφορική χρήση της γλώσσας, με σχόλιο, έντονο/επικριτικό ύφος, εποσπά την προσοχή/ελκυστικός, κατατοπιστικός. Γ. Αίτια ρατσισμού • Τάση για υπεροχή • Οικονομική εκμετάλλευση • Συμφέρον

481

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης • Φόβος • Ανασφάλεια • Εθνικιστικά αίτια • Εθνικός εγωισμός • Θρησκευτικές προλήψεις • Έλλειψη παιδείας • Έλλειψη αγωγής

Τρόποι ομαλής ένταξης • Παροχή ανθρωπιστικής παιδείας • Φροντίδα για τη διαπολιτισμική εκπαίδευση • Ίση μεταχείριση • Σεβασμός και από τις δυο πλευρές • Επιμόρφωση εκπαιδευτικών για πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα • Κοινωνική πρόνοια • Ιατρική περίθαλψη • Καλλιέργεια ηθικών αξιών • Σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα

482


97ο Κριτήριο Αξιολόγησης Άτομα ειδικών ικανοτήτων - αναγκών. Μια βόλτα στην πόλη μας Κάθε χρόνο που πλησιάζει η 3η Δεκέμβρη, Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία, αρχίζω να γράφω ένα άρθρο. Είμαι της πεποίθησης ότι η αναπηρία δεν πρέπει να συνδυάζεται στο μυαλό του κόσμου με μιζέρια, γκρίνια και με γκρίζα χρώματα. Το γκρι δεν είναι ελκυστικό χρώμα και απωθεί, δεν σου διεγείρει την φαντασία για να έλθεις κοντά στο διαφορετικό, να το γνωρίσεις, να το αποδεχτείς. Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο είχα επιλέξει να γράφω παραμύθια και διηγήματα που ναι μεν να περνάει το μήνυμα της διαφορετικότητας και των προβλημάτων που απορρέουν έχοντας μια αναπηρία αλλά συγχρόνως και το μήνυμα ότι η ζωή δεν σταματάει με αυτή. Φέτος όμως δεν μπόρεσα να αντισταθώ στον πειρασμό να καταθέσω την εμπειρία μου από μια βόλτα στον Άγιο Νικόλαο, με σκοπό να φτιάξουμε μαζί με έναν φίλο μου ένα βίντεο που θέμα του είχε την προσβασιμότητα της πόλης μας. Έχετε σκεφτεί πόσην ώρα χρειάζεται ή πόσα εμπόδια συναντάει ένας χρήστης αμαξιδίου για να κάνει καθημερινές δουλειές όπως να πάει στο φούρνο, στο σούπερ μάρκετ ή σε δημόσιες υπηρεσίες όπως νοσοκομείο, εφορία, ΙΚΑ, δημοτικές υπηρεσίες, δημαρχείο ή στην δημοτική βιβλιοθήκη; Κάνοντας την συγκεκριμένη βόλτα εκείνη την μέρα θέλαμε να διαπιστώσουμε ακριβώς αυτό. Κατά πόσο τα πεζοδρόμια και οι υπηρεσίες τηρούν τους κανόνες προσβασιμότητας που επιβάλλονται από τους νόμους. Δεν σκοπεύω να σας κουράσω με αριθμούς και ευρωπαϊκές διατάξεις. Αυτά θα ειπωθούν αναλυτικά σε μια ημερίδα που σχεδιάζουμε να διοργανώσουμε στο άμεσο μέλλον. Προς το παρόν θα μιλήσω καθαρά εμπειρικά. Ξεκινήσαμε λοιπόν με το ηλεκτροκίνητο αμαξίδιο μου εγώ και ο φίλος μου με την φωτογραφική μηχανή στο χέρι. Στην διαδρομή από την Αθανασίου Διάκου έως την διασταύρωση του κυκλοφοριακού πάρκου αναγκαστήκαμε να προχωράμε στο δρόμο αφού από την μια μεριά το πεζοδρόμιο είναι πολύ μικρό και από την άλλη δεν υπάρχει καν. Έτσι η μοναδική μας επιλογή ήταν να πηγαίνουμε κατά μήκος των παρκαρισμένων αυτοκίνητων με τον κίνδυνο να πέσει πάνω μας κάποιος απρόσεχτος οδηγός. Στο τέλος βρήκα μια ράμπα και ανέβηκα στο πεζοδρόμιο πηγαίνοντας προς το φούρνο της γειτονιάς μου. Φτάνοντας στην άλλη άκρη του πεζοδρομίου διαπιστώνουμε ότι ράμπα για να κατεβώ και να περάσω απέναντι δεν υπάρχει. Βέβαια αυτό το συναντάω συνέχεια και δεν μου κάνει εντύπωση, σε αντίθεση με τον συνοδό μου που τα αντιμετώπιζε αυτά πρώτη φορά και η απορία του πώς είναι δυνατόν να κατασκευάζουν ράμπα στην αρχή ενός πεζοδρομίου και να μην κατασκευάζουν στο τέλος του ήταν εύλογη. Πόσο δύσκολο είναι να σκεφτούν οι αρμόδιοι ότι αφού ανεβαίνει κάποιο καροτσάκι σε ένα πεζοδρόμιο, από κάποιο σημείο πρέπει και να κατεβεί; Σε τέτοιες περιπτώσεις οι χρήστες αμαξίδιων πρέπει να επινοήσουν λύσεις για να κατεβούν από το πεζοδρόμιο, όπως να γυρίσουν το καροτσάκι και να κατεβούν με την όπισθεν. Αυτή την μέθοδο θα την συνιστούσα μόνο αν έχει συνοδό το άτομο με αναπηρία μαζί του για να τον βοηθάει, αλλιώς μπορεί να ανατραπεί το καρότσι. Περνάμε απέναντι στο πεζοδρόμιο του νοσοκομείου και την μοναδική κακοφτιαγμένη

483


ράμπα την είχε κλείσει ένα αυτοκίνητο. Εδώ χρειάστηκα πάλι την βοήθεια του φίλου μου για να ανέβω. Από εκεί μέχρι την διασταύρωση στην μπροστινή μεριά του νοσοκομείου δεν συναντάμε ιδιαίτερα προβλήματα, εκτός από κάποια μηχανάκια που ήταν πάνω στο πεζοδρόμιο και ένα αυτοκίνητο που ήταν σε θέση στάθμευσης για ανάπηρους χωρίς να έχει το σηματάκι. Πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε ότι σταθμεύοντας παράνομα σε θέση για ανάπηρους παίρνουμε τη θέση ενός συνανθρώπου μας στην ζωή. Και αν εμείς δεν το αντιλαμβανόμαστε είτε από αδιαφορία είτε από έλλειψη παιδείας να μας επιβάλουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερα πρόστιμα. Γιατί δυστυχώς μόνο έτσι καταλαβαίνουμε... Λίγες μέρες μετά ξαναπήγαμε για το γύρισμα του βίντεο ακολουθώντας την ίδια διαδρομή, μόνο που αυτή τη φορά φτάσαμε ως το RΕΧ. Από την πλατεία έως το REX με εξαίρεση μια κολώνα της ΔΕΗ που είναι μπροστά σε μια ράμπα στα «Αστέρια», η προσβασιμότητα είναι πολύ καλή. Οι ράμπες δεν είναι υπερυψωμένες, ξεκινούν από το ύψος του δρόμου και έχουν την σωστή κλίση ώστε το αμαξίδιο να μην κινδυνεύει να ανατραπεί. Και υπάρχουν σε όλα τα πεζοδρόμια. Χαρακτηριστικό για το ότι έγινε μια σωστή μελέτη για την προσπελασιμότητα σε αυτό το κομμάτι της πόλης είναι ότι δεν χρειάστηκα ούτε μια φορά την βοήθεια του συνοδού μου. Αλλά επειδή η πόλη δεν περιορίζεται στην πλατεία και στην Ρούσσου Κουνδούρου, είναι επιτέλους καιρός να φτιαχτούν όλα τα «κακώς κείμενα» ως προς την προσβασιμότητα του Αγίου Νικολάου. Και όχι μόνο για τους δημότες με αναπηρίες. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Άγιος Νικόλαος είναι κατεξοχήν τουριστική πόλη και είναι ζημιογόνο για την οικονομία της πόλης να χάνονται πόροι από εναλλακτικές μορφές τουρισμού όπως είναι ο τουρισμός για ΑμεΑ. Δυστυχώς το βίντεο λόγω τεχνικών προβλημάτων που αντιμετωπίσαμε σε όλη την διάρκεια της εκδήλωσης στο REX την προηγούμενη Κυριακή αναγκαστήκαμε να μην το δείξουμε στο σύνολό του. Επιφυλασσόμαστε για μια μελλοντική προβολή υπό καλύτερες τεχνικές συνθήκες. Φθάνοντας στο τέλος αυτό το άρθρο θα ήθελα να ευχαριστήσω τον φίλο μου, Χάρη Αλεξάκη, που μαζί εμπνευστήκαμε και πραγματοποιήσαμε την ιδέα να διαπιστώσουμε στην πράξη αν ο Άγιος Νικόλαος είναι μια προσβάσιμη πόλη και την Μαρία Σπαθαράκη για την πολύτιμη βοήθειά της. Διαμαντοπούλου Μαριάννα, 02-12-2010, http://www.anatolh.com

484



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του κειμένου που διαβάσατε, γράφοντας την περίληψη του. (100-120 λέξεις)

Μονάδες 25

Β.

1. Να δώσετε πλαγιότιτλους στην 3η και 4η παράγραφο του κειμένου.

2. Ποιο είναι το θέμα και ποια η κατευθυντήρια θέση του κειμένου;


3. Για ποιους λόγους η αρθρογράφος χρησιμοποιεί α’ ενικό πρόσωπο και κάποιες φορές α’ και β’ πληθυντικό; Τι επιτυγχάνει με αυτό; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με παραδείγματα μέσα από το κείμενο. Μονάδες 6

4. Με ποια μέθοδο αναπτύσσεται η 1η παράγραφος του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 5

5. ζημιογόνο, νοσοκομείο, δημαρχείο, πεζοδρόμια, οικονομία: Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη και να σχηματίσετε με το α’ συνθετικό από μια νέα λέξη απλή ή σύνθετη.

Μονάδες 5

Γ.

Με αφορμή την Παγκόσμια ημέρα ατόμων με Αναπηρία να διαμορφώσετε μια γραπτή εισήγηση για μια συζήτηση που θα διεξαχθεί στην τάξη σας στην οποία θα αναφέρεστε στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία, αλλά και στους τρόπους με τους οποίους θα αντιμετωπιστούν οι δυσχέρειες αυτές. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

485


Α παντήσεις Α. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία το άρθρο πραγματεύεται τα προσωπικά βιώματα της καθημερινότητας της αφηγήτριας. Άτομο με κινητική αναπηρία η ίδια, περιγράφει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει μέσα από την εμπειρία της. Αρχικά, δηλώνει ότι δεν επιθυμεί τη σύνδεση της αναπηρίας με την απαισιοδοξία, αλλά - στην προσπάθειά της να καταγράψει σε βίντεο τις αδυναμίες πρόσβασής της στην πόλη της - επισημαίνει το μικρό μέγεθος των πεζοδρομίων που δεν επιτρέπουν την κίνηση του αμαξιδίου της, την έλλειψη ειδικής ράμπας σε αυτά, την απερισκεψία των πολιτών που σταθμεύουν σε θέσεις για ανάπηρους. Καταλήγοντας, αναφέρεται και σε σημείο της διαδρομής όπου είχε προνοηθεί η παρουσία της και προτείνει τη δημιουργία τουριστικών υποδομών για άτομα με ειδικές ανάγκες, ευχαριστώντας όσους τη βοήθησαν στην προσπάθειά της. Β1. 3η παράγραφος ➙ Η έλλειψη ειδικής ράμπας στα πεζοδρόμια.

4η παράγραφος ➙ Το παράνομο παρκάρισμα ασυνείδητων οδηγών στις θέσεις για ανάπηρους.

Β2. Το θέμα του κειμένου είναι η προσπελασιμότητα της πόλης του Αγίου Νικολάου Κρήτης και η κατευθυντήρια θέση αφορά στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν άτομα με αναπηρίες. Β3. Με το α’ ενικό (γράφω, δεν μπόρεσα να αντισταθώ, να καταθέσω κ.ά.) εκφράζονται τα προσωπικά βιώματα και οι σκέψεις της αφηγήτριας και η χρήση του προσώπου αυτού προσδίδει εξομολογητικό χαρακτήρα στο κείμενο. Με το α’ και β’ πληθυντικό ο λόγος αποκτά οικειότητα, αμεσότητα, ζωντάνια (να φτιάξουμε, έχετε σκεφτεί κ.ά.), προκαλούνται συναισθήματα στον αναγνώστη και δηλώνεται η καθολικότητα, δηλαδή ότι το κείμενο τους αφορά όλους. Β4. Η παράγραφος αναπτύσσεται με της αιτιολόγησης γιατί η θεματική πρόταση μας προξενεί το ερώτημα γιατί κάθε χρόνο 3 Δεκέμβρη ο συγγραφέας αρχίζει να γράφει ένα άρθρο. Β5. ζημιογόνο ➙ ζημία + γόνος ➙ επιζήμιος νοσοκομείο ➙ νόσος + κομέω -ῶ ➙ νοσογόνος

δημαρχείο ➙ δήμος + αρχή πεζοδρόμια ➙ πεζός + δρυμός

➙ δημοπρασία ➙ πεζικό

οικονομία ➙ οίκος + νέμω

➙ οικοδομήσιμος


486

Βασική προϋπόθεση της κοινωνικής αρμονίας είναι η αποδοχή όλων των ατόμων που ζουν μέσα στην κοινωνία με όποια ιδιαιτερότητα και αν έχουν. Τα άτομα με αναπηρία αντιμετωπίζουν ένα πλήθος προβλημάτων στην προσπάθειά τους να ζήσουν ανάμεσα στους υγιείς συνανθρώπους τους, τα οποία προβλήματα οφείλονται κυρίως στην ελλιπή ενημέρωση του κόσμου καθώς και στην απουσία ανθρωπιστικής συνείδησης.



Ερώτημα α’: Προβλήματα ατόμων με αναπηρία 1. Δυσκολία μετακινήσεων και πρόσβασης σε δημόσιους χώρους 2. Ρατσισμός και διακρίσεις σε δραστηριότητες και επαγγέλματα 3. Χαμηλή αυτοεκτίμηση και εκούσια περιθωριοποίηση

Ερώτημα β’: Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων 1. Κρατική μέριμνα για δημιουργία χώρων που θα διευκολύνεται η μετακίνηση ατόμων με αναπηρία 2. Υποχρεωτική απασχόληση ενός ποσοστού ατόμων με αναπηρία από δημόσιες υπηρεσίες και φορείς 3. Δημιουργία δημόσιων χώρων άθλησης και ψυχαγωγίας για τα άτομα με αναπηρία και εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων 4. Ουσιαστική ενημέρωση για τις δυνατότητες των ατόμων με αναπηρία να λειτουργήσουν και να φανούν χρήσιμοι στο κοινωνικό σύνολο

Επίλογος

Γίνεται, επομένως, κατανοητή η αναγκαιότητα να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης των ατόμων με αναπηρία, εφόσον αυτό αποτελεί δείγμα κοινωνικής ισορροπίας και αποδοχής όλων των ατόμων.

487


46. Αυτογνωσία – Αυτοκριτική

98ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η αυτοεκτίμηση ως αυτογνωσία Η αυτοεκτίμηση αντανακλά τη σχέση που έχουμε με το θάνατο. Η ύπαρξή της σε υψηλά επίπεδα κατά την ενήλικη ζωή επιβεβαιώνει τη συνειδητοποίηση του εφήμερου, ενώ η απουσία της την προσκόλληση σε αυτό. Η μεγαλύτερη απώλεια για τον ευάλωτο άνθρωπο είναι η ανικανότητά του να αντιληφθεί τη χρονική εναλλαγή και την προσέγγιση του αμετάκλητου αυτού γεγονότος, που νοηματοδοτεί όλα τα υπόλοιπα. Η καθημερινότητα είναι έτσι δομημένη ώστε να εξαπατά. Πίσω από την κίβδηλη σταθερότητα ελλοχεύει η διαρκής μεταβολή, η αέναη ροή, η κίνηση και η ανατροπή. Ο εαυτός, για να διαφοροποιηθεί, διαρκώς αναζητά ή εφευρίσκει σημεία αναφοράς. Τα περικλείει με το μανδύα της μονιμότητας και επανέρχεται πεισματικά σε αυτά, για να τεκμηριώσει τους αυτοπροσδιορισμούς και να ανακατασκευάσει την αυτοεικόνα, ώστε να παραμένει κατ’ επίφαση μόνο αναλλοίωτη. Οικογένεια, φίλοι, συντροφικότητα, επάγγελμα, κοινωνία, όλα συμβολικές νοηματοδοτήσεις, που λαμβάνουν, ανάλογα με τη συγκυρία, βαρύνουσα σημασία, επειδή στοιχειοθετούν την ερμηνευτική του εγώ. Η ετυμηγορία για τον αληθινό εαυτό μια αντινομία: ανάγκες, προσδοκίες, κοινωνική σύγκριση, συμβάσεις, ιδανικά, όλα συνθέτουν το τελικό πόρισμα, που θα ανακοινωθεί στον καθένα από εμάς τη στιγμή ακριβώς, που δεν θα μπορούμε να πράξουμε οτιδήποτε, για να το αλλάξουμε. Πρώτο μέλημα του ανθρώπου να αποτινάξει τις άγκυρες, που τον καθηλώνουν, υποσχόμενες τη φενάκη της ασφάλειας και της προβλεψιμότητας. Τίμημα και κέρδος της απόφασης αυτής η έξοδος από το βαλτώδες λιμάνι της ρουτίνας και η εκστατική περιδίνηση στο παράτολμο και το αδοκίμαστο. Αλλά κι εκεί η ισορροπία δεν είναι διασφαλισμένη. Οι φυγόκεντρες δυνάμεις μπορούν να αποδομήσουν την ανυποψίαστη προσωπικότητα και να υποθηκεύσουν την διαύγειά της με νευρωτικές συμπεριφορές και στρεβλώσεις. Τόσο ο εφησυχασμός, όσο και η διακινδύνευση οδηγούν τον επιπόλαιο αναζητητή στους αργυραμοιβούς της ευτυχίας του. Κάθε ηλικιακό στάδιο που παρέρχεται, αφήνει ένα μικρό κέρδος και ένα έλλειμμα στον άνθρωπο. Καμία φορά εσχατολογικά γεγονότα στιγματίζουν ανεξάλειπτα την ύπαρξη, αλλά είναι τόσο σπάνια, που η σημασία τους είναι ολοφάνερη και αποκαλυπτική. Το πρόβλημα όλων, σε τελική ανάλυση, είναι η αδυναμία να διακρίνουν τη σπουδαιότητα των ασήμαντων καθημερινών αλλαγών, που περνούν συνωμοτικά απαρατήρητες, μέχρι που να σωρεύσουν τόση ενέργεια, ώστε αθροιστικά να μετασχηματίσουν την προσωπικότητα και να αφήσουν ξέπνοο τον αυτο-παρατηρητή, που αναλογίζεται πώς έφτασε, χωρίς να το νιώσει, μέχρι εδώ. Ο προνοητικός ταξιδευτής προς την αλήθεια ποτέ δεν υποτιμά τις κρυμμένες διαστάσεις των λεπτομερειών, που συνέχουν το είναι του. Eυστράτιος Παπάνης

(Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου), 26/03/2012, www.myaegean.gr

488




Μονάδες 25

1. Συμφωνείτε ότι η ύπαρξη αυτοεκτίμησης συμβάλλει στην συνειδητοποίηση του εφήμερου της ζωής του ανθρώπου; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 12

2. Στο κείμενο κυριαρχεί η αναφορική ή η ποιητική λειτουργία της γλώσσας; Εξηγήστε την επιλογή αυτή του συγγραφέα. Μονάδες 4

3. Στην 1η παράγραφο του κειμένου επιλέγεται η ενεργητική ή η παθητική σύνταξη; Να δικαιολογήσετε την επιλογή του συγγραφέα.

Μονάδες 4

4. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: συνειδητοποίηση, εφήμερου, ευάλωτο, αμετάκλητου, κίβδηλη, ελλοχεύει, μεταβολή, αέναη, μονιμότητας, επίφαση. Μονάδες 5

5. Να αναπτύξετε μια παράγραφο χρησιμοποιώντας όλες τις παρακάτω λέξεις σε όποια πτώση - αριθμό επιθυμείτε: αυτοεικόνα, συντροφικότητα, προσδοκίες, ασφάλειας, εφησυχασμός.

Μονάδες 10

Γ.

Θεωρείτε ότι στην εποχή μας η αυτογνωσία είναι απαραίτητη; Ποιοι παράγοντες δυσκολεύουν την κατάκτησή της; Να γράψετε ένα δοκίμιο αναπτύσσοντας τις απόψεις σας. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

489


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναλύει την έννοια της αυτογνωσίας. Αρχικά ο συγγραφέας εξηγεί τη σχέση που έχει η αυτογνωσία με το θάνατο και άρα με τη συνειδητοποίηση του εφήμερου. Έπειτα σημειώνει ότι πίσω από τη σταθερότητα της καθημερινότητας κρύβεται μια διαρκής αλλαγή κι ότι ο άνθρωπος ερμηνεύει τον εαυτό του σύμφωνα με την οικογένεια, το επάγγελμα και το σύντροφο. Ωστόσο ο εαυτός είναι ένα συνονθύλευμα πραγμάτων, όπως είναι τα ιδανικά, οι ανάγκες και οι συμβάσεις, χωρίς όμως να υπάρχει πάντα μια ισορροπία. Τέλος αναφέρεται στα ηλικιακά στάδια και στις επιπτώσεις στην προσωπικότητα των ανθρώπων καταλήγοντας στη σημασία των λεπτομερειών. Β1. Η συνειδητοποίηση του εφήμερου της ύπαρξης μας και του αναπόφευκτου του θανάτου απαιτούν κρίση, περισυλλογή και σίγουρα αυτοεκτίμηση. Το άτομο που διαθέτει χρόνο για την πνευματική του καλλιέργεια και την αυτοκριτική του διαμορφώνει μια υγιή και ολοκληρωμένη θεώρηση των πραγμάτων. Μέσω αυτής υιοθετεί μια ρεαλιστική προσέγγιση για τη ζωή και για την ύπαρξή του. Έτσι κάνει βίωμά του και την πορεία της ζωής και τη διάρκεια της ύπαρξης. Β2. Στο κείμενο κυριαρχεί η ποιητική λειτουργία της γλώσσας. Παραπέμπει έτσι στην πρόκληση συναισθημάτων. Β3. Ενεργητική: τονίζεται το υποκείμενο που ενεργεί. Β4. διαπίστωση, προσωρινού, επιρρεπές, παγιωμένου, ψεύτικη, παραμονεύει, αλλαγή, διαρκής, σταθερότητας, κάλυψη. Β5. Ο νέος άνθρωπος αναζητά τα κομμάτια που θα συμπληρώσουν την αυτοεικόνα του. Εργασία, μόρφωση, διασκέδαση είναι μέρη αυτού του παζλ. Ο σημαντικός ωστόσο ρόλος ανήκει στις ανθρώπινες σχέσεις που θα αποκτήσει. Η φιλία και η συντροφικότητα είναι αυτές που θα φέρουν την ασφάλεια στη ζωή του και καλώς ή κακώς όσο περνούν τα χρόνια και τον εφησυχασμό. Γ. Α. Ζητούμενο:

490

• Ενισχύει την αυτοπεποίθηση

• Βελτίωση συμπεριφοράς

• Καλλιέργεια προτερημάτων

• Προσφορά στο κοινωνικό σύνολο

• Σωστή επιλογή επαγγέλματος

• Κοινωνική πρόοδος

B. Ζητούμενο: • Υποκειμενικότητα

• Εγωισμός

• Ανασφάλεια/άγχος

• Πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις

• Έλλειψη ουσιαστικής παιδείας

• Ανεργία


99ο Κριτήριο Αξιολόγησης Αυτοκριτική: Άγνωστο σπορ… Συμπαθώ τους ανθρώπους που κάνουν αυτοκριτική. Τους συμπαθώ ακόμα περισσότερο αν αυτό το κάνουν με έναν αυτοσαρκαστικό τρόπο, χωρίς να φοβούνται να τσαλακώσουν την εικόνα τους. Ακούγοντας έναν άνθρωπο που κάνει την ειλικρινή αυτοκριτική του, εμένα μου εμπνέει εμπιστοσύνη. Ακούγοντας έναν άνθρωπο να λέει ότι αυτός όλα καλά τα έκανε, αλλά οι άλλοι φταίνε, μου προκαλεί αποστροφή. Αλλά και στη ζωή του καθενός μας η αυτοκριτική δεν θα έπρεπε να κρύβεται κάτω από την κουβέρτα του εγωισμού. Η καριέρα και η ζωή μας γενικά δεν είναι το κατοστάρι της μιας αναπνοής. Είναι μάλλον ένας μαραθώνιος. Όποιος λοιπόν προσπαθεί να κάνει πράγματα, αναπόφευκτα κάνει και λάθη. Τα λάθη όμως δεν τον βγάζουν από το παιχνίδι, αρκεί να μπορεί να μάθει από αυτά. Και το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει για αυτό είναι αυτοκριτική. Η παραδοχή των λαθών και η αυτοκριτική είναι μια πράξη μέγιστης ευθύνης και αξιοπρέπειας. Αφενός είναι λυτρωτική για αυτόν που την κάνει, αφετέρου φανερώνει έναν ειλικρινή και ευθύ χαρακτήρα που δεν διστάζει να «πάρει πάνω του» τις αστοχίες του, και όχι να ψάχνει σαν παιδάκι να τις σκορπίσει στους γύρω του. Μπορεί κάποιος να χάσει μια μάχη, αλλά η αυτοκριτική τον βοηθάει να μην χάσει τον πόλεμο. Δεν είναι εύκολο να παραδεχθείς ότι έκανες λάθος. Πόσες φορές το έχουμε παραδεχθεί οι ίδιοι δημοσίως; Πόσες φορές κάναμε δημόσια αυτοκριτική για τα λάθη μας; Όχι στον καθρέφτη, αλλά μπροστά στα παιδιά μας, στο σύντροφό μας, στους φίλους ή στους συνάδελφούς μας; Κι όχι για λάθη που κάναμε επειδή δεν προβλέψαμε σωστά, αλλά για λάθη που κάναμε ενώ ξέραμε το σωστό, αλλά προτιμήσαμε το εύκολο. Η αυτοκριτική απαιτεί μια γενναιότητα και καμιά φορά αυταπάρνηση που δεν την βρίσκουμε εύκολα γύρω μας. Απαιτεί να βάλεις το «εγώ» κάτω από την αλήθεια κάτι που δεν είναι προφανές σε όλους. Για πολλούς το «εγώ» είναι σημαντικότερο κι από την αλήθεια και η αυτοκριτική είναι μια γη που ποτέ δεν θα πατήσουν. Η ζωή μας άλλωστε είναι ένα άθροισμα σωστών και λάθος αποφάσεων. Όσο περισσότερες είναι σωστές τόσο το καλύτερο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και οι λάθος. Το χειρότερο όμως είναι να προσπαθούμε από εγωισμό να δικαιολογήσουμε τις λάθος αποφάσεις, προσθέτοντας ακόμα μεγαλύτερα λάθη. Εκεί έρχεται η αυτοκριτική που σαν αντίβαρο μας βοηθάει να κρατάμε την πορεία. Η αυτοκριτική θεωρείται ενέργεια αυτοϋπονόμευσης ενώ στην πραγματικότητα είναι μάλλον ενέργεια αυτοβελτίωσης. Θεωρείται συνώνυμη με την ομολογία αποτυχίας αντί να είναι μια φυσιολογική, διορθωτική ενέργεια προς γνώση ημών των ιδίων αλλά κυρίως των επόμενων. Η αυτοκριτική επίσης μπορεί να μας φέρει πιο κοντά σ’ αυτούς που διαφωνούν μαζί μας, αμβλύνει αντί να οξύνει τις διαφορές και δημιουργεί ένα συναινετικό κλίμα που μπορεί να ρίξει τα τείχη που υψώνουν οι εγωισμοί. Πολλές φορές ακούγεται «Δεν είναι ώρα για αυτοκριτική, αλλά για αποφάσεις». Αυτά

491


τα δύο δεν είναι αλληλοαποκλειόμενα, αλλά μάλιστα πολλές φορές η αυτοκριτική οδηγεί σε καλύτερες αποφάσεις. Αν ο καθένας μας όταν κάτι πήγαινε στραβά αναρωτιόταν «Τι δεν έκανα εγώ καλά;» κι όχι «Πού να ρίξω τώρα το φταίξιμο;» θα ήμασταν μια πολύ καλύτερη ομάδα. Και η ζωή, όπως και να το κάνουμε, είναι ομαδικό άθλημα… Γ. Μαυρωτάς (Επίκουρος Καθηγητής στο ΕΜΠ), Πρωταγωνιστές, 29/10/2011

492



Στο πλαίσιο μιας συζήτησης με θέμα την αυτοκριτική διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να ενημερώσετε την τάξη σας για το περιεχόμενό του γράφοντας την περίληψή του. (100-120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. Στην 4η παράγραφο του κειμένου ο συγγραφέας αναφέρει: «Για πολλούς το «εγώ» είναι σημαντικότερο κι από την αλήθεια και η αυτοκριτική είναι μια γη που ποτέ δεν θα πατήσουν». Πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα της άποψης αυτής; Να γράψετε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 12

2. Ο συγγραφέας στο κείμενό του χρησιμοποιεί κυρίως το πρώτο και το δεύτερο πρόσωπο. Να σχολιάσετε την επιλογή του αυτή. Μονάδες 5

3. Ποιος είναι ο ρόλος των αποσιωπητικών στο τέλος του κειμένου;

4. Να εντοπίσετε τα δομικά μέρη των παραγράφων του κειμένου.

5. «Η αυτοκριτική απαιτεί μια γενναιότητα και καμιά φορά αυταπάρνηση που δεν την βρίσκουμε εύκολα γύρω μας. Απαιτεί να βάλεις το «εγώ» κάτω από την αλήθεια κάτι που δεν είναι προφανές σε όλους.»: Ποια σύνταξη χρησιμοποιείται και γιατί; Να μετατρέψετε το απόσπασμα στην άλλη σύνταξη.


Μονάδες 4

6. Να ετυμολογήσετε τις παρακάτω λέξεις: συμπαθώ, εμπιστοσύνη, αναπνοής, προσπαθεί, αναπόφευκτα.

Μονάδες 5

Γ.

Ο αρχισυντάκτης της σχολικής εφημερίδας σας αναθέτει τη συγγραφή ενός άρθρου με θέμα την αυτοκριτική. Να αναφέρετε τις προϋποθέσεις άσκησής της καθώς και τα θετικά της αποτελέσματα. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

493


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στην αξία της αυτοκριτική. Αρχικά ο συγγραφέας φανερώνει τη θετική εντύπωση των ανθρώπων που κρίνουν τις πράξεις τους και στη συνέχεια αναφέρει τις δυσκολίες άσκησης της αυτοκριτικής, όπως η παραδοχή των λαθών και η ανάληψη της ευθύνης. Συνεχίζει κάνοντας λόγο για τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται, για τη γενναιότητα, την αυταπάρνηση, την έλλειψη εγωισμού. Υπογραμμίζει, έπειτα τη σπουδαιότητά της καθώς βελτιώνει το χαρακτήρα και τις σχέσεις, μειώνει τις διαφορές και τις εντάσεις και οδηγεί στην ορθή λήψη αποφάσεων, άρα και στη συνεργασία. Β1. Αυτοκριτική είναι η ικανότητα του ανθρώπου να ελέγχει τον εαυτό του για τις πράξεις του. Είναι μια διαδικασία που απαιτεί θάρρος, αντικειμενικότητα και σίγουρα έλλειψη εγωισμού. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν τα καταφέρνουν γιατί τους είναι αδύνατο να ξεπεράσουν το «εγώ» τους και να έρθουν αντιμέτωποι συχνά με δυσάρεστες αλήθειες. Β2. Εκφράζει προσωπικά βιώματα και σκέψεις με εξομολογητικό τόνο. Επίσης προσδίδεται οικειότητα, αμεσότητα, ζωντάνια. Β3. Θέλει να γράψει κάτι ακόμη αλλά το παραλείπει γιατί είναι αυτονόητο. Παραπέμπει σε περεταίρω σκέψη. Β4. 1η Συμπαθώ ... αυτοκριτική: θεματική πρόταση

Τους συμπαθώ ... αποστροφή: λεπτομέρειες

2η Αλλά ... εγωισμού: θεματική πρόταση

Η καριέρα ... γύρω του: σχόλια

Μπορεί … πόλεμο: κατακλείδα

3η Δεν είναι ... λάθος: θεματική πρόταση

4η Η αυτοκριτική ... γύρω μας: θεματική πρόταση

Πόσες ... εύκολο: σχόλια Απαιτεί ... πορεία: σχόλια

5η Πολλές ... αποφάσεις: θεματική πρόταση

Αυτά τα ... ομάδα: σχόλια

Και ... άθλημα: κατακλείδα

Β5. Ενεργητική: τονίζεται η λέξη αυτοκριτική.

Μια γενναιότητα και καμιά φορά αυταπάρνηση που δεν βρίσκεται εύκολα γύρω μας απαιτείται από την αυτοκριτική. …

Β6. συν + πάσχω, εν + πιστεύω, ανά + πνέω, προς + πάσχω, α + από + φεύγω

494

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Προϋποθέσεις • Αγωγή • Κοινωνικό περιβάλλον • Κράτος • Καταπολέμηση του εγωισμού • Σύγκριση των ενεργειών μας με άλλων ανθρώπων

Θετικά αποτελέσματα • Αυτοπεποίθηση • Διόρθωση συμπεριφοράς • Επίτευξη στόχων • Διαμόρφωση υγιούς προσωπικότητας • Κοινωνικοποίηση • Σωστή επιλογή επαγγέλματος • Κοινωνική πρόοδος

495


47. Αυτοπεποίθηση – Αυτοκυριαρχία

100ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η αξία της αυτοεκτίμησης Όσο πιο πολύ εκτιμά κανείς τον εαυτό του, τόσο πιο λίγα απαιτεί από τους άλλους. Όσο λιγότερα απαιτεί, τόσο περισσότερο τους εμπιστεύεται. Όσο πιο πολύ εμπιστεύεται τον εαυτό του και τους άλλους, τόσο πιο πολύ μπορεί να αγαπάει. Άλλοι την είπαν αυτοεκτίμηση, άλλοι αυτοπεποίθηση, άλλοι αποδοχή του εαυτού μας, καλή γνώση του εαυτού μας και εκτίμηση γι’ αυτό που είμαστε. Ισορροπία, σιγουριά, αγάπη για τον εαυτό μας πρώτα και για τους άλλους μετά. Όχι εξιδανίκευση ή και επιτήδευση για την πραγματική εικόνα αυτού που είμαστε, ούτε μια ψεύτικη εικόνα του εαυτού μας, που ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των άλλων και όχι τις δικές μας. Αυτοεκτίμηση, αποδοχή του εαυτού μας με τις αδυναμίες και τα χαρίσματά του, με τις δυσκολίες και την απελπισία του, με τα συμπλέγματα κατωτερότητας και ανωτερότητάς του. Γεννιόμαστε με αυτοπεποίθηση ή τη «χτίζουμε» σιγά-σιγά ως ένα στοίχημα κατάκτησης στόχων; Σύμφωνα με τους ψυχολόγους και ψυχοθεραπευτές, η αυτοπεποίθηση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα δυνατά εφόδια για μια καλύτερη ζωή, ψυχικά και σωματικά. Πολλοί έχουν την εντύπωση ότι, είτε γεννιόμαστε με αυτήν ή είμαστε τόσο τυχεροί, που μας τη χάρισε η ζωή απλόχερα. Κι, όμως, δεν είναι αλήθεια. Η αυτοπεποίθηση κερδίζεται με αγώνες, σκληρούς και συνεχείς αγώνες και προσπάθειες, και διατηρείται μέσα από απλά αλλά σημαντικά πράγματα της καθημερινής ζωής μας. Για να αντιληφθούμε, όμως, τη σημασία και τη σπουδαιότητα της αυτοπεποίθησης στη ζωή μας και στην πορεία της, θα πρέπει να δούμε ποιες καταστάσεις δημιουργεί η έλλειψή της. Η αρνητική εικόνα για τον εαυτό μας δημιουργεί προβλήματα. Μας δημιουργούνται συνεχείς αμφιβολίες για τις ικανότητες και την αξία μας ως ανθρώπων, διστάζουμε ή αποφεύγουμε να πάρουμε ρίσκα στη ζωή μας ή ακόμη και να δοκιμάσουμε ή να κάνουμε κάτι που, κατά την άποψή μας, είναι δύσκολο. Κάθε αποτυχία είναι για μας Γολγοθάς. Αισθανόμαστε απογοήτευση, θεωρούμε τον εαυτό μας ανεπαρκή και ανίκανο, παραιτούμαστε πολλές φορές από τη ζωή. Αποφεύγουμε να δείξουμε ποιοι είμαστε πραγματικά και τι μπορούμε να κάνουμε στη ζωή, γιατί δε θεωρούμε τον εαυτό μας άξιο γι’ αυτό. Αμφισβητούμε και αμφιβάλλουμε συνεχώς για τον εαυτό μας και έχουμε ανάγκη τη συνεχή επιβεβαίωση των άλλων. Πολλές φορές αμφιβάλλουμε ακόμη και για τα θετικά, κολακευτικά λόγια που μας λένε, επειδή δεν μπορούμε να τα πιστέψουμε. Όποιος αμφισβητεί συνέχεια τον εαυτό του και τις δυνατότητες και ικανότητές του, παραμένει απαρατήρητος και σπάνια έχει την ευκαιρία να γνωρίσει επιτυχίες. Δε δίνει, έστω μια μικρή ευκαιρία στον εαυτό του, να αισθανθεί αναγνώριση, ικανοποίηση και θαυμασμό. Η αυτοπεποίθησή του παραμένει χαμηλή και είναι εκεί που ξεκινά ο φαύλος κύκλος που οδηγεί σε πολύ σοβαρά ψυχολογικά,

496


κοινωνικά και άλλα προβλήματα. Συνήθως η μειωμένη αυτοπεποίθηση ή η έλλειψή της ξεκινά από την παιδική ηλικία, από τον «προγραμματισμό» που λαμβάνουμε από το οικογενειακό περιβάλλον. Οι άνθρωποι με μειωμένη αυτοπεποίθηση είναι άτομα που δέχθηκαν πολύ αυστηρή κριτική όταν ήταν παιδιά ή οι γονείς τους ήταν υπερβολικά απαιτητικοί απέναντί τους. Από μικροί αισθάνονταν ασφάλεια μόνον όταν οι άλλοι τούς έδειχναν την αγάπη τους χωρίς να τους ασκούν κριτική. Αυτό εμπεδώθηκε στο υποσυνείδητό τους και έμαθαν έτσι να λειτουργούν. Μέσα τους πιστεύουν ότι για να τους δέχονται οι άλλοι δε θα έπρεπε να έχουν ελαττώματα ή να κάνουν λάθη. Είναι τόσο ευαίσθητοι, που αισθάνονται συχνά πολύ πληγωμένοι και θυμωμένοι από τις αντίθετες απόψεις των άλλων, έστω και τις πιο ανώδυνες. Παρόλα αυτά, υπάρχουν και τα θετικά της χαμηλής αυτοπεποίθησης. Για παράδειγμα, υπάρχουν άνθρωποι που αισθάνονται επιτυχημένοι στον επαγγελματικό τομέα, αλλά αποτυχημένοι στην προσωπική τους ζωή. Αισθάνονται ότι είναι όμορφοι, αλλά δεν τα καταφέρνουν να κάνουν φίλους. Χ. Αντωνιάδου, «Η σημερινή», 27/02/2012

497



Να γίνει η πύκνωση του κειμένου (80-100 λέξεις), ώστε να ενημερωθούν οι συμμαθητές σας.

Μονάδες 25

Β.

1. Τι εννοεί ο συγγραφέας με τη λέξη «προγραμματισμός» που αναφέρεται στην 5η παράγραφο του κειμένου; Να αναπτύξετε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 12

2. Ποιος τρόπος σύνδεσης επικρατεί στο κείμενο; Τι του προσδίδει ο τρόπος αυτός; Μονάδες 5

3. Να γράψετε ένα πλαγιότιτλο για καθεμία παράγραφο του κειμένου.

4. Να χωρίσετε τις παρακάτω λέξεις στα συνθετικά τους μέρη και από το δεύτερο συνθετικό καθεμιάς να σχηματίσετε μια καινούρια λέξη: ανώδυνες, αυτοπεποίθησης, παράδειγμα, επιτυχημένοι, επαγγελματικό.

Μονάδες 6

Μονάδες 5

5. Γιατί η συγγραφέας σε πολλά σημεία του κειμένου επιλέγει το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο;. Μονάδες 3


Γ.

Μονάδες 4

Ο καθηγητής του μαθήματος της Νεοελληνικής γλώσσας, στα πλαίσια ενός εκπαιδευτικού προγράμματος με θέμα την αυτοπεποίθηση, σας αναθέτει τη συγγραφή μιας εργασίας με θέμα τους λόγους της χαμηλής αυτοπεποίθησης κάποιων ανθρώπων καθώς και τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων αυτών. (500-600 λέξεις). Μονάδες 40

498


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στην αξία της αυτοπεποίθησης και κυρίως στα άτομα που δεν την έχουν κατακτήσει σε ικανοποιητικό βαθμό. Ξεκινά με τα οφέλη της, που είναι η εμπιστοσύνη, η αγάπη και η ισορροπία και εξηγεί με ποιους τρόπους η αυτοπεποίθηση κερδίζεται. Στη συνέχεια επικεντρώνεται στην απουσία της που δημιουργεί δισταγμό και έντονη αμφιβολία. Σημειώνει τα αίτια της χαμηλής αυτοπεποίθησης που προέρχονται κυρίως από τα παιδικά χρόνια και το οικογενειακό περιβάλλον και τέλος περιγράφει τα χαρακτηριστικά των ατόμων που δεν την έχουν ακόμη κερδίσει. Β1. Ο καθένας από μας ξεκινά τη ζωή του μέσα σε ένα συγκεκριμένοι οικογενειακό περιβάλλον. Οι γονείς που συνήθως είναι αυτοί που αναλαμβάνουν τη διαπαιδαγώγησή του και τη διάπλαση του χαρακτήρα του ακολουθούν μια τακτική που κρίνουν αποτελεσματική και ορθή. Η συμπεριφορά τους και η στάση τους απέναντι στα παιδιά τους καθορίζουν σε μεγάλο μέρος το μέλλον τους. Αν δηλαδή τους υποτιμούν ή τους τονώνουν την αυτοπεποίθηση, αν τους πειθαρχούν ή τους παρέχουν κάθε ελευθερία ανάλογα θα είναι και τα χαρακτηριστικά και οι δεξιότητες που θα καλλιεργήσουν στη μετέπειτα ζωή τους. Β2. Κυριαρχεί η παρατακτική σύνδεση. Απλό και άμεσο ύφος. Β3. 1η Η έννοια της αυτοπεποίθησης

2η Η αυτοπεποίθηση κερδίζεται

3η Αποτελέσματα έλλειψης αυτοπεποίθησης

4η Αμφιβολία ανασταλτική

4η Αίτια χαμηλής αυτοπεποίθησης

6η Χαρακτηριστικά ατόμων με χαμηλή αυτοπεποίθηση

Β4. α + οδύνη επώδυνος, αυτός + πείθομαι πειθαναγκασμός παρά + δείχνω απόδειξη επί + τυγχάνω τυχερός επί + αγγέλω αναγγελία Β5. αμεσότητα, οικειότητα, ζωντάνια, ενεργοποίηση του αναγνώστη. Απλό, άμεσο, διδακτικό, οικείο, γλαφυρό. Β6. απλό, άμεσο, διδακτικό, οικείο, γλαφυρό. Γ. Λόγοι • Παιδικές εμπειρίες • Γονική αντιμετώπιση • Αυστηρή κριτική από οικογενειακό περιβάλλον • Αυστηρή κριτική από σχολικό περιβάλλον • Αποτυχίες

499


Χαρακτηριστικά • Έλλειψη εμπιστοσύνης • Αδυναμία στη σύναψη σχέσεων • Εσωστρέφεια • Δυσκολία κοινωνικοποίησης • Συμπλέγματα κατωτερότητα • Δισταγμός • Ανισορροπία

500


101ο Κριτήριο Αξιολόγησης Το δικαίωμα στην αποτυχία Η ανάγκη, η επιθυμία να πετυχαίνει ο άνθρωπός τους στόχους του, να νιώθει επιτυχημένος μέσα στην κοινωνική ομάδα στην οποία ζει, είναι φυσική, γενετική θα έλεγα, ανάγκη του ανθρώπου, που θεμελιώνεται πάνω στο «τραύμα της γέννησης» ή το «σύνδρομο μειονεξίας» κατά Άντλερ. Με την επιτυχία, από τα παιδικά κιόλας χρόνια, θεμελιώνεται η εμπιστοσύνη προς εαυτόν, η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση του. Μέσα από την ποιοτική και ποσοτική αναλογία της σχέσης Επιτυχία – Αποτυχία, οργανώνεται ένα καλά δομημένο και συνεκτικό «Εγώ» ή αντίθετα ένα ευάλωτο και εύθραυστο ψυχικό όργανο, που στην πρώτη δυσκολία κλονίζεται και καταρρέει. Όταν η ανάγκη της επιτυχίας υπηρετείται με φυσικούς όρους και τρόπους, κινητοποιεί γόνιμα τις δυνάμεις μας και συμβάλει στην ατομική και ομαδική πρόοδο, μέσα σε ένα κλίμα «φυσικής άμιλλας», που όχι μόνο δεν είναι βλαπτική αλλά και αναγκαία σε κάθε εξέλιξη. Ο φόβος της αποτυχίας είναι οικουμενικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό (όσο πιο αναπτυγμένη είναι η κοινωνία, τόσο πιο έντονος) και λειτουργεί σαν μυθικός μηχανισμός άμυνας μπροστά στο φάντασμα, στο σύμπλεγμα κατωτερότητας, την ανυπόφορη εκείνη αίσθηση ότι υστερούμε έναντι των άλλων, κοινωνικά, πνευματικά, ερωτικά, εμφανισιακά, οικονομικά κλπ. Ίσως γύρω από αυτόν τον πρωτογενή φόβο, και εξαιτίας αυτού, οργανώνει και διαπλάθει ο άνθρωπος όλη του την προσωπικότητα. Είναι θεμελιακό συστατικό για τη διαμόρφωση της ταυτότητας του. Αν δηλαδή το άτομο είναι συμφιλιωμένο με τον εαυτό του και το περιβάλλον του (διαμέσου της αυτοεπιβεβαίωσης και αυτοκατάφασης) ή αντίθετα είναι γεμάτο ανασφάλειες και νευρωτικές προσεγγίσεις. Από τη στιγμή που υπάρχει το (πάντα ανολοκλήρωτο) «Εγώ», συνδέεται άρρηκτα με το ύποπτο «Εσύ», το οποίο είναι αντίπαλο και «Εχθρικό» για την ασφάλεια και «Παντοδυναμία» της ατομικότητας μας. Όλοι οι περίφημοι φροϋδικοί μηχανισμοί άμυνας του «Εγώ» λειτουργούν για να κρύψουν τα κουσούρια μας, τις αδυναμίες μας, τους φόβους μας και τις ενοχές μας, προβάλλοντας ταυτόχρονα πάνω σ’ αυτή την υποκριτική βάση την υπεροχή και την ανωτερότητα μας. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι ποιοι είμαστε εμείς αλλά ποιοι είμαστε έναντι των άλλων. Γιατί οι «Άλλοι» είναι η διαρκής και μόνιμη απειλή (μήπως μας ξεπεράσουν, μήπως μας αποκαλύψουν τις κρυμμένες αδυναμίες μας, η κόλαση μας είναι οι άλλοι κατά Σαρτρ). Η ποιότητα αυτής της αντιπαράθεσης πιστοποιεί το ήθος των ανθρώπων που την εκφράζουν. Αρχίζει από τον απάνθρωπο και αθέμιτο ανταγωνισμό (ατομικό και συλλογικό) και φτάνει ως τις υψηλές και ευγενείς διαφορές ποιοτήτων, ως το διακριτικό εκείνο αίσθημα για μια ανώτερη έκφραση και πρόταση. Η εποχή μας με τα πρότυπα της έχει δημιουργήσει μια φρενήρη κούρσα έναν ιλιγγιώδη ρυθμό, μέσα σε ένα ασφυκτικό ζωτικό χώρο έναν υπερσυμπιεστή πάνω στην ανθρώπινη δράση εν ονόματι του κέρδους και της ευτυχίας.

501


Η έλλειψη αξιών κάνει πρωταθλήτρια την υλοφροσύνη. Η κουλτούρα της εποχής μας είναι η αποθέωση του εντυπωσιασμού, του εύκολου και γρήγορου κέρδους. Η υστέρηση πνευματικότητας. Πάνω από όλα το περίφημο image, το κυνήγι των «ιδανικών» αναλογιών, οι χημικές δίαιτες για αδυνάτισμα πάση θυσία και άλλοι καταναγκασμοί που περιέχουν την παθογένεια μιας συλλογικής νεύρωσης, σε όρια επιδημίας. 26/06/2011, του Νίκου Χατζηαυγουστίδη

502



Στο διαδίκτυο διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του σε μια περίληψη 100-120 λέξεων. Μονάδες 25

Β.

1. «Η έλλειψη αξιών κάνει πρωταθλήτρια την υλοφροσύνη»: Να αναπτύξετε μια παράγραφο 80-100 λέξεων σχολιάζοντας την άποψη αυτή με τη μέθοδο των παραδειγμάτων.

Μονάδες 12

2. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 5

3. Να σχολιάσετε το ρόλο των παρενθέσεων στο παραπάνω κείμενο.

4. Να σχολιάσετε το ρόλο των εισαγωγικών στο παραπάνω κείμενο.

5. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: επιθυμία, ομάδα, θεμελιώνεται, εύθραυστο, κλονίζεται.


Μονάδες 5

6. Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: φυσικούς, κινητοποιεί, συμβάλει, πρόοδο, βλαπτική.

Μονάδες 5

Γ.

Σύμφωνα με το συγγραφέα του κειμένου η αυτοπεποίθηση οδηγεί σε μια φυσική άμιλλα ωφέλιμη και αναγκαία για την πρόοδο. Συχνά, όμως, ο έντονος φόβος της αποτυχίας οδηγεί σε έναν αθέμιτο ανταγωνισμό με τους «άλλους». Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην καλλιέργεια μιας υγιούς αυτοπεποίθησης; Ποια είναι τα αρνητικά αποτελέσματα μιας υπερβολικά ανταγωνιστικής και ανασφαλούς κοινωνίας; Να γράψετε ένα δοκίμιο. (500-600 λέξεις). Μονάδες 40

503


Α παντήσεις Α. Το κείμενο πραγματεύεται το δίπτυχο επιτυχία- αποτυχία και το αντίκτυπο που έχει στην προσωπικότητα του ανθρώπου. Ο συγγραφέας ξεκινά αναφερόμενός στη έμφυτη τάση του ανθρώπου για επιτυχία με την οποία ενισχύεται η αυτοπεποίθησή του. Η σχέση με αυτήν αλλά και με την αντίθετή της δημιουργεί χαρακτήρες δυναμικούς ή ευάλωτους. Στη συνέχεια κάνει νύξη για το φαινόμενο του ανταγωνισμού, της σύγκρουσης με του εγώ με το εσύ και στην ανάγκη υπεροχής. Στο σημείο αυτό αποδεικνύεται και το ήθος των ανθρώπων καθώς και οι αξίες του, που σήμερα επηρεάζονται από τα ΜΜΕ και τη ματαιοδοξία. Β1. Υλοφροσύνη είναι μανία προσκολλήσεως στα υλικά αγαθά. Το άτομο χρειάζεται κάποια εφόδια για να αντισταθεί σε αυτή τη σύγχρονη τάση. Χρειάζεται παιδεία, αγωγή, κριτική σκέψη και σίγουρα ηθικές αξίες. Οι αξίες διδάσκουν την ορθή αξιολόγηση των πραγμάτων και την ιεράρχηση των αναγκών και των ιδανικών. Β2. παραγωγική Β3. διευκρίνιση, επεξήγηση, συμπλήρωμα Β4. Μεταφορά αυτούσιων λόγων, έμφαση. Β5. θέληση, σύνολο, παγιώνεται, ευάλωτο, αποσπάται. Β6. τεχνητούς, αδρανοποιεί, εμποδίζει, παρακμή, ωφέλιμη. Γ. Παράγοντες • υγιές οικογενειακό περιβάλλον • πνευματική καλλιέργεια • αγωγή • ανθρώπινες σχέσεις • δραστηριότητες • γενναιότητα

Αρνητικά αποτελέσματα • έλλειψη κοινωνικής συνοχής • αναστολή κοινωνικής προόδου • έλλειψη συνεργασίας • βία • εγκληματικότητα

504


48. Διάλογος

102ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η ερώτηση στη σχολική τάξη Στη σχολική τάξη ο διάλογος συνήθως πραγματοποιείται με βάση το μοτίβο ερώτηση απάντηση. Η ερώτηση αποτελεί σοβαρό και χρήσιμο εργαλείο για τη διδασκαλία, χωρίς ωστόσο να αποτελεί πανάκεια. Αξίζει ίσως τον κόπο να παραθέσουμε δύο σοβαρά αποκλίνουσες απόψεις σχετικά με το ρόλο της ερώτησης στη σχολική τάξη. Ο γερμανός παιδαγωγός Hugo Gaudig (1860-1923) στο βιβλίο του «Η θεμελιώδης αρχή της ελεύθερης πνευματικής εργασίας,1923», χαρακτηρίζει την ερώτηση του δασκάλου προς το μαθητή ως «πνευματοκτόνο», αφού ο δάσκαλος- ερωτών παραμένει ο κυρίαρχος στην τάξη, εισάγει το αντικείμενο επεξεργασίας που εκείνος επιθυμεί, καθορίζει τους στόχους της μάθησης, αφήνει ελάχιστα περιθώρια αυτονομίας στο μαθητή, καταστρέφει την παιδαγωγική σχέση παιδαγωγούμενου-παιδαγωγού και περιορίζει ασφυκτικά τα περιθώρια για δημιουργική δράση. Κατά την άποψή του, η ερώτηση, όπως τίθεται στη σχολική τάξη, δεν είναι φυσική. Στην καθημερινή ζωή δεν ρωτά αυτός που γνωρίζει, αλλά αυτός που αγνοεί και απαντά αυτός που γνωρίζει. «Υπάρχει, επομένως, τίποτε πιο ανόητο από την πλαστή διδακτική κατάσταση που δημιουργείται στη τάξη, όταν ο εκπαιδευτικός, προσποιούμενος άγνοια, ρωτά τους μαθητές του για πράγματα που αυτοί ποτέ δεν άκουσαν;» αναρωτιέται ο Gaudig και επισημαίνει πως η ερώτηση του δασκάλου θα έπρεπε να αντικατασταθεί από την ερώτηση του μαθητή. Ο Aebli (1989), επίσης γερμανός παιδαγωγός στο βιβλίο του «Οι δώδεκα προϋποθέσεις για τη μάθηση», διατυπώνει έντονα την αντίδρασή του σχετικά με τις παραπάνω θέσεις του Gaudig. Θεωρεί πως στο μαθητή που ακροάται προσεκτικά συντελείται εσωτερική διαφοροποίηση, εφόσον πληρούνται οι «καλοί όροι της διήγησης». Η αρχή της ελεύθερης πνευματικής εργασίας και της αυτονομίας του μαθητή στη διδακτική διαδικασία δεν είναι εύκολο ή είναι αδύνατον να έχει εφαρμογή. Αλλά και αν ακόμα ήταν εφικτή μία τέτοια προσέγγιση, θα δημιουργούσε αξεπέραστα προβλήματα, με τις παρούσες συνθήκες. Η θέση του Gaudig, ότι ρωτά μόνο ο αγνοών δεν είναι παρά ένα «σόφισμα» τονίζει ο Aebli. Τα είδη των ερωτήσεων που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο δάσκαλος στη διδασκαλία είναι πολλά και οι απόψεις των ερευνητών που μελέτησαν αυτόν τον τομέα αρκετές. Τί ερωτήσεις θέτει ο δάσκαλος και πως διαχειρίζεται την τάξη στη συνέχεια, χαρακτηρίζουν με καθοριστικό τρόπο τη διδακτική προσέγγιση που υιοθετεί. Κατά τον Smith (1986), ο δάσκαλος πρέπει να ξεκινάει από εκεί που βρίσκονται οι μαθητές. Για το σκοπό αυτό, υποστηρίζει πως θα πρέπει «να ρωτάμε τους μαθητές συνεχώς και να μη τους λέμε τίποτα». Η θεώρηση αυτή ενθαρρύνει, μεταξύ άλλων, την αξιοποίηση ενός

505


διαλόγου ερωταπαντήσεων που να περιέχει το στοιχείο της πρόκλησης, για να έχει κίνητρο ο μαθητής. Το να ρωτάει κανείς χωρίς να λέει τίποτα βοηθάει και οδηγεί στη βελτίωση της τεχνικής των ερωτήσεων. Οι ερωτήσεις είναι σημαντικό να προκύπτουν μέσα από καταστάσεις που έχουν νόημα για τα παιδιά. Τέτοιου τύπου ερωτήσεις ελκύουν τους μαθητές για να κάνουν βήματα και να νιώσουν αυτοπεποίθηση σχετικά με το ότι μπορούν να προχωρήσουν. Ο μαθητής αντιμετωπίζεται μ’ αυτό τον τρόπο ως ένα υποκείμενο, το οποίο δομεί τις γνώσεις του, ανταποκρινόμενο στις προβληματικές καταστάσεις που αντιμετωπίζει. Ο μαθητής μέσα σε τέτοιες διαδικασίες νιώθει ότι εισακούεται και γίνεται σεβαστή η γνώμη του. Βραχυπρόθεσμα, η παραπάνω διαδικασία μοιάζει, και ίσως να είναι, προβληματική. Αν όμως αναλογιστεί κανείς τα μακροπρόθεσμα οφέλη, πρέπει να προβληματιστεί σοβαρά για την πορεία της διδασκαλίας. ΧΑΤΖΗΓΟΥΛΑ ΑΓΟΡΙΤΣΑ, Απόσπασμα από επιστημονική εργασία

506



Στα πλαίσια μιας σχολικής εργασίας μελετήσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου αυτού με την οποία θα ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. (80-100 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. «Η θεώρηση αυτή ενθαρρύνει, μεταξύ άλλων, την αξιοποίηση ενός διαλόγου ερωταπαντήσεων που να περιέχει το στοιχείο της πρόκλησης, για να έχει κίνητρο ο μαθητής.» Πώς αντιλαμβάνεστε αυτή την άποψη του συγγραφέα; Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο την άποψή σας. (80-100 λέξεις) Μονάδες 12


3. Να εξηγήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στο κείμενο.

4. Να εξηγήσετε για ποιους λόγους το κείμενο είναι επιστημονικό.


Μονάδες 5

5. Ποιοι είναι οι τρόποι πειθούς που εφαρμόζει η συγγραφέας; Μονάδες 5

6. Να χωρίσετε τις παρακάτω λέξεις στα συνθετικά τους μέρη: παιδαγωγός, πνευματοκτόνο, συντελείται.

Μονάδες 3

Γ.

Στα πλαίσια του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας σας ανατίθεται η συγγραφή μιας εργασίας η οποία να απαντά στα παρακάτω ερωτήματα: Ο διάλογος μέσα στη σχολική τάξη προωθεί τη διδακτική πράξη; Έχει άλλα οφέλη; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις ώστε να είναι αποδοτικός; (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

507


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναλύει τη μέθοδο της ερώτησης στη διδασκαλία. Για το χρήσιμο αυτό εργαλείο για το δάσκαλο διατυπώνονται δύο απόψεις. Από τη μια πλευρά, η μέθοδος αυτή χαρακτηρίζεται «πνευματικτόνο» για το μαθητή , διότι ο δάσκαλος είναι αυτός που γνωρίζει, που επιλέγει, που κυριαρχεί στο μάθημα. Από την άλλη, θεωρείται ωφέλιμη και δημιουργική διαδικασία, όταν πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις. Σημειώνεται, στη συνέχεια, ότι σημαντικό είναι ο δάσκαλος να ξεκινάει την ερώτησή του από τα κεκτημένα του μαθητή, τονώνοντάς του έτσι τη σιγουριά στον εαυτό του. Τέλος, επισημαίνεται ότι η ερώτηση πρέπει να κινεί το ενδιαφέρον του μαθητή για να έχει μακροπρόθεσμα οφέλη. Β1. Ο δάσκαλος οφείλει να παρέχει στους μαθητές του κίνητρο. Κίνητρο για ενεργή συμμετοχή, κίνητρό για απόκτηση γνώσης, κίνητρο για επιτυχία. Ακόμη και μέσα από μια απλή την απλή διαδικασία του διαλόγου μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας, πρέπει να καταφέρει να «προκαλέσει» το μαθητή, ώστε να του κινήσει το ενδιαφέρον και να τον αφυπνίσει. Β2. 1η Η ερώτηση εργαλείο για τη διδασκαλία

2η Η ερώτηση ως «πνευματοκτόνο»

3η Εσωτερική διαφοροποίηση στο μαθητή μέσω του διαλόγου

4η Είδη ερωτήσεων/απόψεις ερευνητών

5η Η ερώτηση ως στοιχείο πρόκλησης

6η Το σημείο εκκίνησης της ερώτησης και η αυτοπεποίθηση του μαθητή

Β3. τίτλος εργασίας, μεταφορά/έμφαση, μεταφορά αυτούσιων λόγων. Β4. απευθύνεται σε εξειδικευμένο κοινό, σκοπός του η μάθηση, ειδικό επιστημονικό λεξιλόγιο, κυριολεκτική χρήση της γλώσσας, σαφήνεια, ψυχρό ύφος, επίκληση στη λογική, αντικειμενικός τόνος, ασχολείται με συγκεκριμένο θέμα. Β5. Επίκληση στη λογική (αλήθειες, επιχειρήματα), επίκληση στην αυθεντία (Gaudig, Aebli, Smith). Β6. παιδί + άγω, πνεύμα + κτείνω, συν + τέλος Γ. Α’ Ζητούμενο • Κίνητρο μάθησης • Ενεργοποίηση μαθητή • Σταδιακή λήψη πληροφορίας • Ανταλλαγή απόψεων • Πρόκληση προβληματισμού • Απομνημόνευση

Β’ Ζητούμενο • Κοινωνικοποίηση

508

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης • Καλλιέργεια φαντασίας • Γνώση των αρχών του διαλόγου • Τόνωση αυτοπεποίθησης • Δημοκρατικό πνεύμα

Γ’ Ζητούμενο • Ελευθερία • Θάρρος • Σαφήνεια • Απουσία φανατισμού, εγωισμού • Δημοκρατικό κλίμα • Λογικά επιχειρήματα • Σεβασμός

509


103ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ Διάλογο ονομάζουμε τη συζήτηση ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους ανθρώπους για την επίλυση προβλήματος, την ανταλλαγή πληροφοριών ή την ανταλλαγή απόψεων σχετικά με ένα θέμα για την επίτευξη συμφωνίας και τη γεφύρωση αντιθέσεων. Ήταν ένα μεγάλο επίτευγμα για τον πρωτόγονο άνθρωπο να προχωρήσει από την άναρθρη, ενστικτώδη κραυγή στη νοήμονα φωνή, από τον άτακτο και ασύντακτο ατομικό μονόλογο στον συντεταγμένο διαπροσωπικό διάλογο που αυτόχρημα σηματοδοτεί τον επίλογο του θηριωδώς ζην και την απαρχή του ανθρωπίνως βιοτεύειν, το λυκόφως του μισόλογου και το λυκαυγές του φιλόλογου ανθρώπου. Ο διάλογος ο σωστός και εποικοδομητικός αναβαθμίζει τις διαπροσωπικές σχέσεις, διανθίζει τη ζωή και διαβαθμίζει το επίπεδο της. Και επειδή ο λόγος δεν αποτελεί μόνο το δεύτερο συνθετικό της λέξης διαλόγου αλλά στοιχείο συνεκτικό και ουσιαστικό για την ομαλή διεξαγωγή του, θα πρέπει ο άνθρωπος να αναπτύξει και να αξιοποιήσει με την παιδεία του τον λόγο και να μην τον παραμελήσει γιατί δε θα ναι πια φιλόλογος αλλά μισόλογος. Ο διάλογος όχι μόνο εξάπτει την φαντασία αλλά και οξύνει την κριτική σκέψη καθώς ενισχύει τον προβληματισμό των ανθρώπων και εμβαθύνει στα προβλήματα με αποτέλεσμα να διαμορφώνει μια συγκροτημένη άποψη για τα διάφορα θέματα. Ο διάλογος κινητοποιεί ηθικά και πνευματικά τον άνθρωπο και διευρύνει συνεχώς τους πνευματικούς του ορίζοντες καθώς του προσφέρει συναισθηματική εγρήγορση, σφαιρική και πολύπλευρη προσέγγιση των διαφόρων θεμάτων όπως επίσης και δημιουργική αναζήτηση της αλήθειας. Ο διάλογος είναι έννοια πολυκύμαντη όπως η κοινωνία που τον χρησιμοποιεί. Στοχεύει και αναπτύσσει όλους τους τομείς της ζωής, πνευματικούς, πολιτικούς και πολιτιστικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς και πρακτικούς. Διαβλέποντας αυτή την βαθιά έννοια του διαλόγου, θα δούμε ότι μέσω του διαλόγου ικανοποιείται η ανάγκη του ανθρώπου για επικοινωνία, απαλλάσσοντας τον από το άγχος της μοναξιάς με αποτέλεσμα να αποβάλλει και να εξωτερικεύει την μονότονη εσωστρέφειά του και να αμβλύνει τις ψυχολογικές του δονήσεις και εξάρσεις και τις συνακόλουθες συναισθηματικές του ταλαντώσεις και ταλαντεύσεις. Επιπρόσθετα, εντάσσει το άτομο ομαλά στην πολύμορφη κοινωνία διαμορφώνοντας του κοινωνικές σχέσεις, φιλίες, και καλλιεργώντας του ένα πολυδύναμο πνεύμα συνεργασίας. Ο διάλογος καταπολεμά επίσης την αδιαλλαξία, την ιδιοτέλεια και τη δημαγωγία στο χώρο της πολιτικής. Συμβάλλει επίσης στην ορθή εδραίωση της έννοιας της Δημοκρατίας μέσω της ελευθερίας έκφρασης και ανταλλαγής απόψεων όπως και στην προβολή αιτημάτων των ανθρώπων, κοινωνικών ομάδων και λαών. Πώς νομίζετε αλήθεια προωθούνται τα πνευματικά ρεύματα και τα καλλιτεχνικά κύματα και διαδίδονται νέες ιδέες; Πώς προοδεύει η επιστήμη και πώς πραγματοποιείται η ορθή συνεργασία μεταξύ κρατών;

510


Ο διάλογος είναι για το πνεύμα ό,τι η αναπνοή για το σώμα, ό,τι το νερό για τα φυτά. Γιατί πράγματι, πώς μπορείς κάτι να το νιώσεις και πολυδύναμα να το βιώσεις άμα δεν μπορείς παραστατικά να το εκφράσεις και πολύχρωμα να το διατυπώσεις. Έτσι ο διάλογος αποτελεί όχημα που κινεί τον πολιτισμό και ανανεώνει τον άνθρωπο. Άλλωστε, όπως θα μας πει και ο Πλάτων: «όταν κάτι το λες ή το γράφεις γίνεται πιο σαφές». Επομένως, ο διάλογος αναπτύσσει και την γλώσσα που αποτελεί το βασικότερο όπλο για την αμφίδρομη κατανόηση των ανθρώπων. Κλείνοντας, στον διάλογο πάμε να σώσουμε την αλήθεια και όχι τις ιδέες μας και η τέχνη του αποδοτικού διαλόγου είναι πολύ σημαντική αρετή στην οποία δυστυχώς μεγάλη μερίδα του κόσμου ελάχιστα έχει εκπαιδευθεί, αντιθέτως έχουμε εθισθεί στην άγονη τεχνική του εριστικού διαλόγου για να ακυρώσουμε κάθε μη αρεστή λύση χωρίς καμία ρεαλιστική αντιπρόταση. Κείμενο από το διαδίκτυο

511



Να γράψετε την περίληψη του παραπάνω κειμένου σε 100-120 λέξεις. Μονάδες 25

Β.

1. «Ο διάλογος είναι για το πνεύμα ό,τι η αναπνοή για το σώμα»: χρησιμοποιώντας την παραπάνω φράση ως θεματική πρόταση, να αναπτύξετε μια παράγραφο 80100 λέξεων με τη μέθοδο της αναλογίας. Μονάδες 12

2. Ποιο είναι το θέμα και ποια η κατευθυντήρια ιδέα του κειμένου;

3. Χρησιμοποιώντας τις παρακάτω λέξεις να αναπτύξετε μια παράγραφο: επίλυση, ανταλλαγή, επίτευξη, σχέσεις, παιδεία.

Μονάδες 6

Μονάδες 10

4. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: γεφύρωση, αντιθέσεων, αυτόχρημα, σηματοδοτεί. Μονάδες 4

5. Πώς συνδέονται οι τρεις τελευταίες παράγραφοι του κειμένου; Μονάδες 3

Γ.

Με αφορμή τη διεθνή ημέρα δημοκρατίας, να γράψετε την ομιλία σας για τη σχολική εκδήλωση, στην οποία θα αναλύετε τη σχέση δημοκρατίας και διαλόγου και θα αναφέρετε τα οφέλη ενός εποικοδομητικού διαλόγου. (500-600 λέξεις). Μονάδες 40

512


Α παντήσεις Α. Το κείμενο πραγματεύεται την έννοια του διαλόγου. Ο συγγραφέας αφού διατυπώσει τον ορισμό του, περνά στα θετικά αποτελέσματά του. Βελτιώνει τις ανθρώπινες σχέσεις, καλλιεργεί τη φαντασία και την κριτική σκέψη, διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες. Ακόμη, επιτυγχάνει την επικοινωνία, καταπολεμά τη μοναξιά, εκφράζει συναισθήματα, συντελεί στη συνεργασία, καταπολεμά την ισχυρογνωμοσύνη, προστατεύει τη Δημοκρατία. Κλείνοντας συνοψίζει την αξία του γόνιμου διαλόγου και σημειώνει τη σημερινή του ανυπαρξία. Β1. Ο διάλογος είναι για το πνεύμα ό,τι η αναπνοή για το σώμα. Όπως απαραίτητο στοιχείο για τη διατήρηση της σωματικής υγείας είναι η αναπνοή, δηλαδή η πρόσληψη οξυγόνου και το γεγονός αυτό αφορά όλους τους ανθρώπου αδιακρίτως έτσι και για την πνευματική υγεία απαραίτητο στοιχείο είναι ο διάλογος. Μόνο μέσω αυτού ο άνθρωπος διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες, εκφράζει τα συναισθήματά του και τις απόψεις του και ανταλλάσσει γνώμες και γνώσεις. Β2. Το θέμα του κειμένου είναι η έννοια του διαλόγου και η κατευθυντήρια ιδέα είναι ότι είναι απαραίτητος για το πνεύμα του ανθρώπου. Β3. Μέσα στη σχολική αίθουσα λαμβάνουν χώρα σημαντικά γεγονότα. Διατύπωση ανησυχιών, επίλυση προβλημάτων, ανταλλαγή απόψεων, ανάπτυξη ανθρώπινων σχέσεων. Και με αυτόν τον τρόπο φτάνουμε στην επίτευξη του διδακτικού στόχου: στη δημιουργία καλλιεργημένων και συγκροτημένων προσωπικοτήτων. Και να το νόημα της Παιδείας μας! Β4. εξομάλυνση, διαφωνιών, ακριβώς, σημαίνει. Β5. Άλλωστε: αντίθεση, Κλείνοντας: χρονική σχέση Γ. ΔΙΑΛΟΓΟΣ/ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Σχέση αλληλεξάρτησης. Για να υπάρχει διάλογος πρέπει να υπάρχει δημοκρατία και το αντίστροφο. (ελευθερία έκφρασης, απουσία φανατισμού, δημοκρατικό περιβάλλον επικοινωνίας, σεβασμός της προσωπικότητας του συνομιλητή κτλ)

ΟΦΕΛΗ • Καλλιέργεια κρίσης και αντίληψης

• Δημιουργία προβληματισμών

• Διεύρυνση πνευματικών οριζόντων

• Καλλιέργεια αυτενέργειας, πρωτοβουλίας

• Άμβλυνση διαφωνιών

• Εύρεση αλήθειας

• Καλλιέργεια φιλίας, αλληλεγγύης

• Συνεργασία

513


49. Υπευθυνότητα Κοινωνική υπευθυνότητα – Ενεργοί πολίτες

104ο Κριτήριο Αξιολόγησης Υπεύθυνοι Οργανισμοί & Ενεργοί Πολίτες Σε δράση οι υπεύθυνοι οργανισμοί, σε δράση και οι ενεργοί πολίτες. Αυτό είναι το κυρίως μήνυμα αλλά και η στάση ζωής που καλούμαστε να έχουμε, πολύ περισσότερο αυτήν την εποχή, μια εποχή που οι οικονομικές και κοινωνικές αναταραχές της χώρας μας δε μας αφήνουν περιθώρια εφησυχασμού. Ξεκινώντας από τις απλές, καθημερινές κινήσεις υπευθυνότητας των πολιτών και φτάνοντας μέχρι τις μεγαλύτερες έμπρακτες ενέργειες σε επίπεδο οργανισμών, περνάμε από το ατομικό στο συλλογικό επίπεδο, χωρίς διακρίσεις, αλλά με ένα κοινό όραμα: την κοινωνική συνοχή και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ενημερωνόμαστε, παραδειγματιζόμαστε, ακολουθούμε και επιβραβεύουμε τις σωστές πρωτοβουλίες με τη συμμετοχή μας σε δράσεις. ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ & ΕΝΕΡΓΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ Δύο ισχυροί πόλοι που ενώνονται μεταξύ τους με ένα ακόμα πιο ισχυρό «&» να τους ‘δένει’. Γιατί; Γιατί η υπευθυνότητα δε μπορεί να είναι μόνο ατομική ή μόνο συλλογική. Τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα θα έρθουν μόνο αν οι δύο πόλοι λειτουργήσουν συμπληρωματικά, με συνεργατικές και στοχευμένες κινήσεις. Από τη μία πλευρά, ο ενεργός πολίτης, μόνος του ή σε συνδυασμό με άλλους ενεργούς πολίτες, μπορεί να αποτελέσει την κινητήριο δύναμη για μεγάλες αλλαγές. Η ιστορία άλλωστε έχει δείξει ότι πολλές μεγάλες «επαναστάσεις» ξεκίνησαν από μεμονωμένες πρωτοβουλίες. Από την άλλη, οι Υπεύθυνοι Οργανισμοί, δηλαδή φορείς, κυβερνητικές ενώσεις, εταιρείες, ΜΚΟ, οι οποίοι -με τα μέσα που διαθέτουν- βρίσκονται στο πλευρό του πολίτη και αναλαμβάνουν την οργάνωση των πρωτοβουλιών με στόχο το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Μπορεί να βρει κανείς επιτυχημένα προγράμματα και καλές πρακτικές οργανισμών και χρήσιμες συμβουλές προς τους πολίτες. Μπορείτε να ενημερωθείτε σχετικά με δράσεις που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος, στη σωστή οδική συμπεριφορά, στη σημασία της πρόληψης στην υγεία, στην πρόσβαση ακριτικών περιοχών στο διαδίκτυο και στην ασφαλή πλοήγηση σε αυτό, στη συμβολή της τέχνης στη συναισθηματική νοημοσύνη και στην εκπαίδευση για ισορροπημένη διατροφή. Η ιδιωτική πρωτοβουλία αναδεικνύει τη συνεισφορά της στα κοινά, γιατί άλλωστε η επιτυχημένη επιχειρηματική δραστηριότητα δε μπορεί να εδραιωθεί δίχως την επιχειρηματική υπευθυνότητα. Γιατί όπως λέει ο σοφός λαός… Ό,τι πράξεις, θα εισπράξεις. www.qualitynet.gr, 21/06/2012

514



Να γράψετε την περίληψη του κειμένου, ώστε να ενημερωθούν οι συμμαθητές σας σχετικά με το περιεχόμενό του. (80-100 λέξεις) Μονάδες 25

Β.

1. «…τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα θα έρθουν μόνο αν οι δύο πόλοι λειτουργήσουν συμπληρωματικά, με συνεργατικές και στοχευμένες κινήσεις»: Να αναπτύξετε μια παράγραφο σχολιάζοντας την παραπάνω άποψη συνδυάζοντας τη μέθοδο της αιτιολόγησης και των παραδειγμάτων. (80-100 λέξεις) Μονάδες 12

2. Ποια είναι η κατευθυντήρια ιδέα του κειμένου;


4. Να βρείτε τα δομικά μέρη της 1ης παραγράφου του κειμένου.

5. Να εξετάσετε τη νοηματική σύνδεση των περιόδων της 3ης παραγράφου του κειμένου.

Μονάδες 4 Μονάδες 5 Μονάδες 3

Μονάδες 5

6. Να σχηματίσετε μια περίοδο χρησιμοποιώντας καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: δράση, εφησυχασμού, υπευθυνότητας, έμπρακτες, παραδειγματιζόμαστε, συλλογική. Μονάδες 6

Γ.

Συμμετέχοντας σε μια τηλεοπτική εκπομπή με θέμα την κοινωνική υπευθυνότητα σας ζητείται να αναπτύξετε τις απόψεις σας βασιζόμενοι σε μια γραπτή εισήγηση, στην οποία θα τονίζετε την ανάγκη της υπευθυνότητας και της δράσης στη σημερινή εποχή και θα περιγράφετε τον πολίτη που χαρακτηρίζεται υπεύθυνος κι ενεργός. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

515


Α παντήσεις Α. Το κείμενο αναφέρεται στη δράση οργανισμών και πολιτών. Αρχικά ο συντάκτης μεταδίδει το μήνυμα της αφύπνισης και της ενεργούς δράσης σε μια τόσο κρίσιμη εποχή. Έπειτα κάνει λόγο για την απαραίτητη συνεργασία επιχειρήσεων και πολιτών ώστε μέσω της συλλογικότητας να επιτευχθούν τα ζητούμενα αποτελέσματα. Ενημερώνει σχετικά με προγράμματα και δράσεις που ήδη τρέχουν σχετικά με το περιβάλλον, την υγεία, την εκπαίδευση. Κλείνει το κείμενό του τονίζοντας τη σύμπραξη ατομικής βούλησης κι επιχειρηματικότητας. Β1. Για να επιτευχθεί σημαντική αλλαγή και για να υπάρξουν ωφέλειες στην κοινωνία απαραίτητη είναι η συλλογικότητα. Οι οργανισμοί καλό θα είναι, λοιπόν, να συνεργαστούν με τους πολίτες γιατί μόνον έτσι θα υλοποιηθούν ιδέες και επιθυμίες. Για παράδειγμα πρόσφατα στην Αθήνα μια πολίτης πρότεινε την ενίσχυση άπορων οικογενειών με παιδιά και μια επώνυμη επιχείρηση διέθεσε τους πόρους ώστε να υλοποιηθεί η πρόταση αυτή. Β2. Η δράση και η συνεργασία πολιτών και οργανισμών. Β3. 1η Ατομική και συλλογική δράση

2η Συνεργασία οργανισμών και πολιτών

3η Ατομικές πρωτοβουλίες και οργάνωση

4η Προγράμματα-συμβουλές-πρακτικές

5η Ιδιωτική πρωτοβουλία και επιχειρηματική δραστηριότητα

Β4. Σε δράση..πολίτες: θεματική πρόταση

Αυτό…δράσεις: σχόλια

Β5. Άλλωστε: εναντίωση, από την άλλη: αντίθεση, Β6. Ο δήμαρχος της πόλης σε εκδήλωση που διοργάνωσε στην πλατεία ελευθερίας κάλεσε τους πολίτες σε δράση. Τόνισε ότι η εποχή που διανύουμε είναι κρίσιμη και δεν υπάρχουν περιθώρια εφησυχασμού. Είναι η στιγμή κατά την οποία θα αποδείξουμε όλοι μας την ευσυνειδησία μας και την υπευθυνότητά μας και με έμπρακτες ενέργειες θα προσπαθήσουμε να αναγεννήσουμε τον τόπο. Στο τέλος συγκινημένος κάλεσε τους πολίτες να παραδειγματιστούν από αντίστοιχες πόλεις που βίωσαν την ίδια κατάσταση και να ενεργοποιήσουν τη συλλογική τους συνείδηση και δράση. Γ. Α’ Ζητούμενο • Ανεργία • Ανασφάλεια • Απομόνωση/μοναξιά • Οικονομικά αδιέξοδα • Ψυχολογικά προβλήματα • Κρίση αξιών

516


Β’ Ζητούμενο Ο ενεργός πολίτης είναι αυτός που: • Είναι υπεύθυνος απέναντι στον εαυτό του • Φροντίζει για την υγεία & ευεξία του, την προσωπική του ευημερία και ανάπτυξη. • Ενημερώνεται για τα κοινά • Αναζητά πληροφορίες, φιλτράρει την είδηση. Συμμετέχει στο χώρο της δημόσιας συζήτησης με παραδοσιακούς ή σύγχρονους τρόπους, διαμορφώνει κριτική σκέψη και παίρνει θέση. • Προστατεύει το περιβάλλον • Ενδιαφέρεται για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος: δεν ρυπαίνει, υιοθετεί πρακτικές που ενισχύουν το πράσινο, την εξοικονόμηση ενέργειας, προσέχει την κατανάλωση του νερού, ανακυκλώνει, κινείται με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς ή το ποδήλατο. • Διεκδικεί τα δικαιώματά του στο δημόσιο χώρο • Επιδιώκει τη δημόσια έκφραση και διεκδίκηση των δικαιωμάτων του, τη δημιουργία υποδομών στη γειτονιά του και στη χώρα του, τη διατήρηση ελεύθερων χώρων, την προστασία του πράσινου στους κοινόχρηστους χώρους και της πολιτιστικής κληρονομιάς. • Σέβεται τη διαφορετικότητα • Σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα, βοηθά τους συμπολίτες του, τηρεί τους κανόνες που θεσπίζονται για τη διευκόλυνσή τους και είναι ανοιχτός απέναντι στους μετανάστες της πόλης, διεκδικώντας την κοινωνική ένταξή τους. • Ενεργεί • Παρατηρεί τι συμβαίνει στην κοινωνία και παρεμβαίνει, σε συνεργασία με συμπολίτες του, όταν διαπιστώνει παρανομίες δημόσιων ή ιδιωτικών φορέων.

517


105ο Κριτήριο Αξιολόγησης Ευθύνη, συνευθύνη και υπευθυνότητα Στα χαλεπά τούτα χρόνια της γενικευμένης κρίσης και της ανατροπής αρχών, αξιών και ιδεολογιών, όλο και συχνότερα ακούγεται η λέξη ευθύνη, ως επιδίωξη, ως στόχος, ως πρακτική. Και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, καθώς, ως άτομα, ως κοινωνία και ως Κράτος, έχουμε ξεφύγει απ’ αυτό που λέμε «ίσιο δρόμο» και χρειάζεται, ως όρος και προϋπόθεση ατομικής και συλλογικής επιβίωσης, να επανέλθουμε στον ίσιο, τον ευθύ δρόμο. Να αποκτήσουμε, με άλλα λόγια, και να βιώσουμε την έννοια της ευθύνης, μια έννοια, που ετυμολογικά συνδέεται με το ρήμα ευθύνω, που σημαίνει επαναφέρω στην ευθεία. Και δεν αναφερόμαστε τόσο στην ηθική ή νομική υποχρέωση του ατόμου να δίνει λόγο για τις πράξεις του, μια υποχρέωση, που απορρέει από τα δικαιώματα, που απολαμβάνει μέσα στα πλαίσια της οργανωμένης κοινωνίας. Αναφερόμαστε στην ηθική αρετή της υπευθυνότητας, που δηλώνει τη συναίσθηση και την ανάληψη της ευθύνης από τον άνθρωπο, που εκφράζει έτσι έμπρακτα ότι έχει συνείδηση των υποχρεώσεών του, και που τον οδηγεί στην αυτοσυνειδησία και την αυτοπραγμάτωση, ενισχύοντας έτσι τη συνεκτικότητα των κοινωνιών. Γι’ αυτό και η έννοια της ευθύνης συνδέεται αμφίδρομα με την έννοια της ελευθερίας, αν δεν είναι προϋπόθεσή της. Ο Φρόυντ υποστήριξε, μάλιστα, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δε θέλουν στ’ αλήθεια την ελευθερία, γιατί η ελευθερία συνεπάγεται υπευθυνότητα και οι περισσότεροι άνθρωποι φοβούνται τις ευθύνες. Και αν αυτό συμβαίνει στην ατομική μας ζωή, οι συνέπειες περιορίζονται στον μικρό μας οικογενειακό, επαγγελματικό και κοινωνικό περίγυρο. Αν, όμως, η έλλειψη υπευθυνότητας εντοπιστεί στη συλλογική μας, κοινωνική και πολιτική ζωή, τότε οι συνέπειες επεκτείνονται σε όλους. Όπως ευφυέστατα τονίζει ο Δημοσθένης στο λόγο του Κατά Αριστογείτονος: όπως σε ένα πλοίο αν αποτύχει στο έργο του ένας ναύτης, επιφέρει μικρή βλάβη, ενώ αν αποτύχει ο καπετάνιος όλοι ζημιώνονται, έτσι και τα σφάλματα των απλών πολιτών βλάπτουν τους ίδιους, ενώ των αρχόντων και των πολιτικών επεκτείνονται σε όλους. [...] Είναι το χρέος της ατομικής μας υπέρβασης, που μας απομακρύνει από το άγονο «εγώ» και μας οδηγεί στο δημιουργικό και σωτήριο «εμείς». Γιατί, κατά το Μακρυγιάννη, «τούτη την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς, και πλούσιοι και φτωχοί, και πολιτικοί και στρατιωτικοί, και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι». Γι’ αυτό και ή όλοι μαζί θα σωθούμε, ή όλοι μαζί θα χαθούμε! ΔΩΡΟΘΕΟΣ Β’, Περιοδικό «ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ», τ. 45, Ιούλιος 2012

518



Να γίνει η πύκνωση του κειμένου σε 80-100 λέξεις.

Μονάδες 25

1. Συμφωνείτε με το συγγραφέα ότι η συνείδηση των υποχρεώσεων του πολίτη ενισχύει τη συνεκτικότητα των πολιτών; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 11

2. Να χωρίσετε τις παρακάτω λέξεις στα συνθετικά τους μέρη: επιδίωξη, διαφορετικά, προϋπόθεση, συλλογικής, αυτοπραγμάτωση, αυτοσυνειδησία.

Μονάδες 6

3. Να γράψετε ένα συνώνυμο κι ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: χαλεπά, ανατροπής, επιδίωξη, ξεφύγει, συλλογικής. Μονάδες 10

4. Να εντοπίσετε τη χρήση αυθεντίας και να σχολιάσετε τη χρήση της.

5. Γιατί ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το α’ πληθυντικό πρόσωπο;


Γ.

Ο συγγραφέας του κειμένου τονίζει την ανάγκη ανάληψης των ευθυνών και ανάδειξης της υπευθυνότητάς μας ως μοναδική λύση διεξόδου από την παρακμή. Να ετοιμάσετε την ομιλία σας στη Βουλή των Εφήβων στην οποία θα αναφέρετε τις συνέπειες από την έλλειψη υπευθυνότητας των πολιτών σε κοινωνικό επίπεδο, καθώς και τους λόγους που κάνουν σήμερα απαραίτητη μια υπεύθυνη στάση ζωής. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

519


Α παντήσεις Α. Το κείμενο πραγματεύεται την έννοια της υπευθυνότητας. Ο συγγραφέας ξεκινά το κείμενό του τονίζοντας την επιτακτική ανάγκη της ανάληψης των ευθυνών εκ μέρους των πολιτών λόγω της κρίσιμης περιόδου ανατροπών. Διαχωρίζει στη συνέχεια, τη νομική υποχρέωση κι επικεντρώνεται στην «ηθική αρετή της υπευθυνότητας», η οποία θα συμβάλει στην κοινωνική συνοχή. Έπειτα συνδέει την αρετή αυτή με την έννοια της ελευθερίας κι επισημαίνει τον κίνδυνο της έλλειψης συλλογικής συνείδησης σε μια κοινωνία. Κλείνει το κείμενό του υπογραμμίζοντας την ανάγκη συνεργασίας, με σκοπό τη συνολική σωτηρία. Β1. Για να επιτευχθεί η συνεκτικότητα των πολιτών μιας κοινωνίας απαραίτητη είναι η συνείδηση των υποχρεώσεών. Μέσω της καλλιέργειας και της υιοθέτησης αξιών και ιδανικών το άτομο θα συνειδητοποιήσει ότι είναι και το ίδιο υπεύθυνο για την παρακμή της κοινωνίας στην οποία ζει, αφού αποτελεί ενεργό μέλος της. Αν, λοιπόν, αποδείξει την ανάληψη ευθυνών, την τήρηση των νόμων, την προσωπική του συμβολή τότε θα καταφέρει να συνεργαστεί, ώστε η συλλογικότητα να καταλήξει στην κοινωνική συνοχή άρα και πρόοδο. Β2. επί+ διώκω, διά+ φέρω, προ+υπό+τίθημι, συν+λέγω, αυτός+πράττω, αυτός+συν+οίδα Β3. επίπονα/ευτυχισμένα, μεταβολής/παγίωσης, σκοπός/αποφυγή, ξεπεράσει/επανέλθει, ομαδικής/ατομικής. Β4. Ο Φρόυντ υποστήριξε…, Όπως ευφυέστατα τονίζει ο Δημοσθένης…, Γιατί, κατά το Μακρυγιάννη…: Δίνει κύρος στα λεγόμενά του, επιδεικνύει σεβασμό προς τον αναγνώστη. Β5. Ζωντάνια, αμεσότητα, οικειότητα, αφύπνιση, ευαισθητοποίηση. Μας αφορά όλους. Γ. Α’ Ζητούμενο • Αναστολή προόδου • Απώλεια επαγγελματισμού • Μείωση παραγωγής • Απώλεια συνεργασίας/συλλογικότητας • Ατομικισμός • Κοινωνικές εντάσεις

Β’ Ζητούμενο • Ανεργία • Ανασφάλεια • Απομόνωση/μοναξιά • Οικονομικά αδιέξοδα • Ψυχολογικά προβλήματα • Κρίση αξιών

520


50. Νεότητα – Πρότυπα – Ιδανικά

106ο Κριτήριο Αξιολόγησης Κοινωνικότητα και κοινωνικοποίηση. Στάση:... επικοινωνία Ο Γ. Μπαμπινώτης, στο λεξικό για το σχολείο και το γραφείο γράφει ότι η κοινωνικότητα είναι η «τάση για συναναστροφή με τους άλλους ανθρώπους». Ο Αθορίν, (Ισπανός συγγραφέας της γενιάς του ‘98) την συνόψισε στα παρακάτω λόγια: Η κοινωνικότητα είναι το σύνολο των εξωτερικών εννοιών που καθορίζουν την συμπεριφορά των πολιτισμένων ατόμων. Αυτές οι έννοιες επεκτείνονται στον χαιρετισμό, τις επισκέψεις, το φαγητό, την αλληλογραφία, τις συζητήσεις. Αλλά η κοινωνικότητα από μόνη της δεν είναι αρκετή. Χρειάζεται κάτι να την συμπληρώσει. Σ’ αυτό που θα ονομάζαμε τρίπτυχο της κοινωνικής ζωής, η κοινωνικότητα είναι το ένα μέρος και τα άλλα δύο είναι η ισότητα και η ελευθερία. Από την ισότητα πηγάζουν η δικαιοσύνη και η ανεκτικότητα, και από την ελευθερία η γενναιοδωρία. Πολλές φορές συγχέουμε την κοινωνικότητα με την κοινωνικοποίηση. Η κοινωνικοποίηση είναι (κοινωνιολογικά) η διαδικασία με την οποία ένα άτομο εντάσσεται και προσαρμόζεται στο κοινωνικό σύνολο. Πόσο προετοιμάζουμε τους νέους ανθρώπους στις ανθρώπινες συναλλαγές, στις αρχές και στις δυσκολίες της ανθρώπινης επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια, στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο; Πώς ένα παιδί θα φθάσει στην ωριμότητα να ενστερνιστεί τα παναθρώπινα ιδανικά της αγάπης, της φιλίας και της ειλικρίνειας; Η κεντρική άποψή μου περικλείεται σε τρία ρήματα: γνωρίζω - μπορώ - αξίζω. Είναι η άποψη της κοινωνικής ένταξης που επικεντρώνεται πάνω στην επικοινωνία. Αποδεικνύει με ποια έννοια οι διαφορετικές σχέσεις μας του γνωρίζω-μπορώ-αξίζω έχουν συμβάλλει στο να βρεθούμε σε αδιέξοδο. Εάν ένας νέος δεν αποκτήσει την γνώση πώς είναι δυνατόν να μπορεί να βάλει σε εφαρμογή όσα επιθυμεί και κατ’ επέκταση να αποκτήσει την αυτοεκτίμησή του και να πιστέψει ότι αξίζει! Το διάβασμα έχει ως αποτέλεσμα τη γνώση. Το οικογενειακό περιβάλλον πολλές φορές απαιτεί από ένα παιδί να «διαβάζει», ενώ την ίδια στιγμή οι γονείς δεν ανοίγουν ένα βιβλίο δικαιολογώντας τον εαυτό τους ότι δεν έχουν τον χρόνο. Στην χώρα μας δυστυχώς κάποιοι θεωρούν το διάβασμα σαν «χόμπυ». Στο σχολείο οι δανειστικές βιβλιοθήκες θεωρούνται «υποχρέωση» να «χτίζονται» με την ευγενή προσφορά από τους γονείς, ενώ υπάρχουν τόσοι εκδοτικοί οίκοι που προσφέρουν δωρεάν βιβλία. Η γνώση είναι βασική προϋπόθεση για να μάθει ένας άνθρωπος και ταυτόχρονα να καλλιεργήσει την έννοια της αγάπης, της φιλίας και της ειλικρίνειας. Αυτή είναι η μία πλευρά. Από την άλλη η οικογένεια και το σχολείο οφείλουν να προετοιμάζουν ένα νέο άνθρωπο στην έννοια της διορατικότητας. Δηλαδή πώς, κάποιος, να χρησιμοποιεί την γνώση έτσι ώστε

521


να μην είναι στατική αλλά να εξελίσσεται σε σχέση με τα συνεχώς μεταβαλλόμενα δεδομένα μέσα στην πολυπολιτισμική κοινωνία στην οποία ζούμε. Αλλιώς η αξία, στην οποία βασιζόμαστε σήμερα, μπορεί αύριο να είναι στείρα (όχι άχρηστη) και με αυτή την έννοια να νομίζουμε ότι είναι ανεφάρμοστη, γελοία ή «ξεπερασμένη». Τα πανανθρώπινα ιδανικά είναι αυτούσια και πηγάζουν από την εσωτερικότητά μας. Ο κάθε άνθρωπος τα ενστερνίζεται ανάλογα με τις εμπειρίες που έχει ζήσει. Εάν είναι θετικές τότε τα καλλιεργεί εάν όμως είναι αρνητικές δεν γνωρίζει την ύπαρξή τους ή και αν γνωρίζει απορρίπτει με μεγάλη ευκολία κάθε πιθανότητα αναθεώρησης για να βάλει σε εφαρμογή συμπεριφορές που θα του άλλαζαν την ζωή του. Όταν ο άνθρωπος δεν έχει γνώση δεν είναι ο αυτούσιος εαυτός του. Είναι ο «προκάτ» άνθρωπος που κατασκευάζει ένα κοινωνικό σύστημα που θέλει να τον οδηγεί στην αδράνεια και την αποστέωση. Φυσικό λοιπόν να νομίζει αυτός ο άνθρωπος ότι δεν αξίζει. Η κοινωνικότητα σέβεται, βοηθάει, σκέφτεται τον άλλον, βελτιώνει την συνύπαρξη, βελτιώνει την προσωπικότητα, είναι αυθεντική και είναι ευαίσθητη. Η υποκρισία κολακεύει, ενοχλεί, είναι εγωϊστική, εμποδίζει την συνύπαρξη, δυσαρεστεί, υποτιμά, είναι μεταμφιεσμένη, εξαπατά, φαίνεται ευαίσθητη, είναι το χειρότερο υποκατάστατο της αγάπης και δημιουργεί σύγχυση στην κοινωνία. Η κοινωνικότητα δεν αντικαθιστά τον σεβασμό μας απέναντι στα άτομα, απλώς τον εκδηλώνει. Γράφει, η κοινωνιολόγος Διονυσία Τριπολίτου

522



Να γίνει η πύκνωση του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

Μονάδες 25

1. «Από την ισότητα πηγάζουν η δικαιοσύνη και η ανεκτικότητα, και από την ελευθερία η γενναιοδωρία». Να αναπτύξετε μια παράγραφο 80-100 λέξεων σχολιάζοντας την παραπάνω άποψη. Μονάδες 12

2. Με ποια μέσα η συγγραφέας προσπαθεί να επηρεάσει συναισθηματικά το δέκτη; Μονάδες 6

3. Για ποιο λόγο το παραπάνω κείμενο δεν είναι άρθρο; Μονάδες 5

4. Να εξετάσετε τη συνεκτικότητα της 6ης παραγράφου του κειμένου. Μονάδες 5

5. Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο παραδείγματα κυριολεκτικού λόγου και δύο μεταφορικού. Μονάδες 4

6. Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων: υποκατάστατο, σύγχυση, σεβασμό.

Μονάδες 4

Γ.

«Πώς το σχολείο και η οικογένεια θα προετοιμάσουν έναν νέο άνθρωπο στις δυσκολίες της κοινωνικοποίησης; Πώς ένα παιδί θα φθάσει στην ωριμότητα να ενστερνιστεί τα πανανθρώπινα ιδανικά της αγάπης, της φιλίας και της ειλικρίνειας;» Να απαντήσετε στα ερωτήματα της συγγραφέως σε μια επιστολή προς την ίδια. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

523


Α παντήσεις Α. Το κείμενο πραγματεύεται την έννοια της κοινωνικότητας κυρίως σε ό,τι αφορά στους νέους. Αρχικά ορίζει την έννοια σύμφωνα με δύο απόψεις που έχουν διατυπωθεί, διαχωρίζοντάς την από την κοινωνικοποίηση. Έπειτα, αναρωτιέται αν η σημερινή κοινωνία προετοιμάζει κατάλληλα τους νέους για να κοινωνικοποιηθούν και να υιοθετήσουν τα υψηλά ιδανικά. Συνδέει τη γνώση με το διάβασμα και τονίζει την αξία της γνώσης και τον τρόπο με τον οποίο θα την κατακτήσουν. Η ευθύνη εναπόκειται κυρίως στην οικογένεια και στο σχολείο, το παιδί πρέπει να μάθει και να χρησιμοποιεί τη γνώση και να την αξιοποιεί με κατάλληλο τρόπο. Η γνώση θα ολοκληρώσει την προσωπικότητά του και η κοινωνικότητα θα συμβάλει στην υιοθέτηση των κοινωνικών αξιών. Β1. Ισότητα είναι η αναγνώριση των ίδιων δικαιωμάτων, είναι ο σεβασμός, είναι η ίση μεταχείριση. Ο άνθρωπος που ασπάζεται την ισότητα λογικά είναι ανεκτικός με τους «άλλους», με τους διαφορετικούς και διακατέχεται με το πνεύμα της δικαιοσύνης. Επιπλέον, ο ελεύθερος άνθρωπος είναι γενναιόδωρος, γιατί μπορεί να προσφέρει, γιατί αντιλαμβάνεται την ανάγκη των συνανθρώπων του. Όλα τώρα αυτά τα χαρακτηριστικά συνθέτουν μια ηθική και καλλιεργημένη και δημοκρατική προσωπικότητα και στάση ζωής. Β2. αφήγηση, ειρωνεία, συναισθηματικά φορτισμένο λεξιλόγιο, ρητορικές ερωτήσεις, α’ πληθυντικό πρόσωπο, λέξεις μέσα σε εισαγωγικά για να δηλώσουν αμφισβήτηση και ειρωνεία. Β3. Δεν πραγματεύεται ένα επικαιρικού χαρακτήρα θέμα πολιτικού, οικονομικού περιεχομένου. Δεν απουσιάζει ο προσωπικός τόνος. Β4. Δηλαδή: επεξήγηση, Αλλιώς: αντίθεση, Β5. Αναφ: Η κεντρική άποψή μου περικλείεται…, οι γονείς δεν ανοίγουν ένα βιβλίο…

Ποιητ: Τα πανανθρώπινα ιδανικά είναι αυτούσια και πηγάζουν από την εσωτερικότητά μας.., Εάν είναι θετικές τότε τα καλλιεργεί..

Β6. συστατικό, διαύγεια, εμπαιγμός. Γ. Α’ Ζητούμενο • Γνώση

• Πνευματική καλλιέργεια

• Διάλογος

• Ομαδικές δραστηριότητες

• Εκδρομές

• Καλλιέργεια κλίματος συνεργασίας

• Ευγένεια • Καλλιέργεια κλίματος αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας

Β’ Ζητούμενο • Ανθρωπιστική παιδεία

• Ηθικές αξίες

• Σεβασμός στο συνάνθρωπο

• Επαφή με τέχνες

• Κοινωνικοποίηση

524


107ο Κριτήριο Αξιολόγησης Νέοι και πρότυπα στην Ελλάδα Ας μιλήσουμε τώρα, κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι, για τους νέους ανθρώπους, τους εκκολαπτόμενους πολίτες που στο μεταίχμιο της δεύτερης προς την τρίτη δεκαετία της ζωής τους, απολαμβάνουν και αναλαμβάνουν πλήρως τα εκ του νόμου καθοριζόμενα δικαιώματα και υποχρεώσεις, αντίστοιχα, του ρόλου του πολίτη. Είναι γνωστό, ότι η «κατάσταση αφετηρίας», όσον αφορά τις βασικές αρχές αξίες, συμπεριφορά, νοοτροπία, & άλλα χαρακτηριστικά κάθε ανθρώπινης προσωπικότητας, εκφράζει, τη δεδομένη χρονική στιγμή που αναφερόμαστε σ’ αυτήν, ό,τι έχει προηγηθεί ως αποτέλεσμαπροϊόν της αλληλεπίδρασης μεταξύ της γονιδιακής «εγγενούς προίκας» και της επίκτητης «προστιθέμενης προίκας» (που προκύπτει από την επιρροή του ανθρωπογενούς & φυσικού περιβάλλοντος που έχει ως τότε ζήσει, ο δεδομένος, κάθε φορά, άνθρωπος). Ας διευκρινίσουμε ότι, λέγοντας ανθρωπογενές περιβάλλον εννοούμε ως περιλαμβανόμενα στον όρο αυτό, την οικογένεια και τον άμεσο και έμμεσο περίγυρο των συγγενών, φίλων και μη, που η επιρροή τους, στο αποτέλεσμα, μειώνεται, βέβαια, σταδιακά, κινούμενοι από και προς τη γειτονιά, τον μαθητικό ή επαγγελματικό χώρο, την πόλη, περιφέρεια, χώρα, κλπ… Τονίζουμε, βέβαια, το γεγονός ότι κάθε άνθρωπος αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση (εντασσόμενη, όμως, σε μια ευρύτερη κατηγορία, με βάση ορισμένα κριτήρια…) Ας τονισθεί, επίσης, η καθοριστική αξία του «ζωντανού παραδείγματος» στην κατανόηση, εμπέδωση και κυρίως αποδοχή αρχών, αξιών και προτύπων συμπεριφοράς στο πλαίσιο της οικογενειακής, σχολικής και κοινωνικής ζωής και αγωγής/εκπαίδευσής του παιδιού και του εφήβου, κυρίως, αλλά και του νέου ανθρώπου γενικότερα. Η ένταση της επιρροής αυτής έχει αποδειχθεί ότι βαίνει μειούμενη με την αύξηση της ηλικίας, λόγω παρεμβολής μιας σταδιακά αυξανόμενης κριτικής στάσης-αντίστασης (ενσυνείδητη συμμετοχή στις εικόνες, τα ακούσματα και τα άλλα ερεθίσματα που δέχεται…). Τότε, στην ώριμη, σχετικά, ηλικία, το παράδειγμα λειτουργεί σχεδόν μόνο όταν υπάρχει αυτόβουλη αποδοχή του από τον άνθρωπο. Υπάρχουν, προφανώς, πολλές επιμέρους κατηγορίες, νεανικής συμπεριφοράς, με βάση την επίκτητη «προίκα», δηλ. οικογενειακή, σχολική, κοινωνική αγωγή και τα κυριαρχούντα, κατά περίπτωση, πρότυπα. Όσον αφορά δε τα κυριαρχούντα στην Ελλάδα κοινωνικά πρότυπα και τις συναρτούμενες με αυτά συμπεριφορές, ας θυμηθούμε και επικαλεσθούμε την σχετική αρνητική πραγματικότητα όπως αυτή δημιουργήθηκε σταδιακά στη χώρα μας. Είναι εύλογο λοιπόν, ότι οι αρνητικές κοινωνικές καταστάσεις και τα αρνητικά πρότυπα που κυριάρχησαν ως σήμερα στη δημόσια και την ιδιωτική ζωή στη χώρα μας και προβλήθηκαν συστηματικά από τα ΜΜΕ (και όχι μόνο…) έχουν «φορτωθεί» αναγκαστικά ως επίκτητη «προίκα» και καθοδηγητικά πρότυπα συμπεριφοράς, στα μυαλά και τις ψυχές των σημερινών νέων Ελλήνων. Γεγονός, που μπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει αν παρακολουθήσει, την καθημερινότητα της ζωής των περισσότερων

525


π.χ. φοιτητών μέσα και έξω από τα πανεπιστήμιά μας… Διαπιστώνεται δε συνολικά, μέσα από μελέτες και έρευνες, ότι πολλά παιδιά και νέοι άνθρωποι στην Ελλάδα του σήμερα, παρουσιάζονται στη σχολική ή φοιτητική τους ηλικία με προαναφερθείσα αρνητική «προίκα» προτύπων συμπεριφοράς. Αιτία: λάθη ηθελημένα ή & από άγνοια (από γονείς, κηδεμόνες, συγγενείς, δασκάλους, κ.ά.), ελλειμματική, γενικότερα, αγωγή όσον αφορά την πρόσκτηση θετικών εφοδίων ζωής (προσωπ. + κοινων. αρετές: αγάπη, νοιάξιμο, αλληλεγγύη, χαρά, παιχνίδι, ευγενής άμιλλα, δεξιότητες, γνώσεις,….). Η αρνητική αυτή προίκα έχει, προφανώς, αρνητικές επιπτώσεις στη συμπεριφορά του νέου που εκδηλώνονται μέσα από ψυχοφθόρα και αντικοινωνικά φαινόμενα. Π.χ ζήλεια, φθόνος, επιθετικότητα, καχυποψία-αμφισβήτηση, φόβος, αδιαφορία. Επομένως, για να εξαλειφτεί, προφανώς σταδιακά, αυτή η αρνητική προίκα από τον νέο άνθρωπο, πρέπει να υπάρξει, αφενός μεν μια μεγάλη, προσωπική, εκ μέρους του, βούληση και συνακόλουθη προσπάθεια και αφετέρου μια ειδική και κατάλληλη, κατά περίπτωση, υποβοήθηση από κατάλληλα πρόσωπα ή φορείς (με ρόλο υποστηρικτικού μηχανισμού) προκειμένου να μηδενισθεί σταδιακά το «αρνητικό» και να αρχίσει να δημιουργείται το αντίστοιχο «θετικό» χαρακτηριστικό (συμπεριφορά, νοοτροπία, δεξιότητα,…). Ας αναφέρουμε δε την επιγραμματική διαπίστωση, ότι ό νέος ηλικιακά άνθρωπος, είναι νομοτελειακά δεδομένο ότι θα συγκρουστεί, θα παλέψει σκληρά και θα πληρώσει (κατά περίπτωση των δικών του δεδομένων) το τίμημα της φυσικής, εγγενούς ανωριμότητάς του! Το διαχρονικό στην περίπτωση αυτή «στοίχημα» έγκειται στο πως μέσα από τη δική του προσπάθεια και τη βοήθεια των υποστηρικτικών μηχανισμών της κοινωνίας (οικογένεια, εκπαίδευση, φορείς, …) το τίμημα αυτό θα είναι όσο γίνεται μικρότερο και οι όποιες επελθούσες βλάβες να αναταχθούν όσο γίνεται νωρίτερα και οπωσδήποτε να είναι αναστρέψιμες!... Απόσπασμα από την εισήγηση του Δρ. Στυλιανού Γ. Σκιά με θέμα: Οι Νέοι και η Ελλάδα, 10-02-2012

526



Να γίνει η περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις, ώστε να ενημερωθούν οι συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. Μονάδες 25

Β.

1. «…ότι ό νέος ηλικιακά άνθρωπος, είναι νομοτελειακά δεδομένο ότι θα συγκρουστεί, θα παλέψει σκληρά και θα πληρώσει το τίμημα της φυσικής, εγγενούς ανωριμότητάς του»: Να σχολιάσετε το περιεχόμενο της παραπάνω περιόδου σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 12

2. Ποια χαρακτηριστικά πιστοποιούν ότι το κείμενο είναι εισήγηση;

3. Να γράψετε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων: πολίτες, καθοριζόμενα, υποχρεώσεις, αφετηρίας, συμπεριφορά.

Μονάδες 5

Μονάδες 8

4. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: φυσικού, διευκρινίσουμε, φίλων, αποτέλεσμα, βέβαια. Μονάδες 4

5. Να μετατραπούν οι παρακάτω περίοδοι λόγου στην άλλη φωνή, όπου αυτό επιτρέπεται:  Τονίζουμε, βέβαια, το γεγονός…  Ας τονισθεί, επίσης, η καθοριστική αξία του «ζωντανού παραδείγματος» στην κατανόηση…  Γεγονός, που μπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει…  ότι πολλά παιδιά και νέοι άνθρωποι στην Ελλάδα του σήμερα, παρουσιάζονται στη σχολική ή φοιτητική τους ηλικία με προαναφερθείσα αρνητική «προίκα»… Μονάδες 6

6. Να σχολιάσετε το ύφος και τη γλώσσα του κειμένου.

Γ.

Μονάδες 4

Συμμετέχοντας σε μια εκδήλωση με θέμα τους νέους της οικονομικής κρίσης καλείστε να διαμορφώσετε μια γραπτή εισήγηση στην οποία θα προβάλετε τις απόψεις σας σχετικά με τους παράγοντες που συμβάλλουν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων, με τα σημερινά λανθασμένα πρότυπα που προβάλλονται καθώς και με τις αξίες που προωθούνται (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

527


Α παντήσεις Α. Το κείμενο είναι μια εισήγηση σχετικά με τη διάπλαση της προσωπικότητας των νέων. Ο συντάκτης αρχικά αναφέρεται στη συμβολή των εγγενών και των επίκτητων χαρακτηριστικών που αποκτά από οικογένεια, φίλους, συνεργάτες. Συνεχίζει τονίζοντας την έντονη επιρροή που ασκούν τα πρότυπα στους νέους, διευκρινίζοντας ότι με το πέρασμα του χρόνου η επιρροή αυτή μειώνεται. Τα σύγχρονα πρότυπα, που προβάλλονται κυρίως από τα ΜΜΕ, ασκούν έντονα αρνητική επίδραση και αυτό γίνεται αντιληπτό από συμπεριφορές αντικοινωνικές, ενώ μπορεί να εξαλειφθεί με μεγάλη ατομική θέληση και προσπάθεια και με τη συμβολή του περιβάλλοντος. Ο συντάκτης καταλήγει με τη διαβεβαίωση ότι ο νέος από τη φύση του είναι ευάλωτος και αντιδραστικός, άρα χρειάζεται προσοχή για να αποφευχθούν οι κακές συνέπειες. Β1. Η εφηβεία είναι μια ενδιάμεση φάση μεταξύ της παιδικής και της ενήλικης ζωής. Είναι επίσης και μια φάση κρίσης. Νιώθουμε την ανάγκη να δημιουργήσουμε μια συνέχεια ανάμεσα στο παιδί που ήμασταν και στον ενήλικα που θα είμαστε. Η εφηβεία είναι συγχρόνως, και μια φάση κρίσης, επειδή υπάρχει άμεση και οριστική αλλαγή στο σώμα και στον ψυχισμό. Είναι αναμενόμενο και μάλιστα συνδέεται με τη λειτουργία του εγκεφάλου, να αναπτυχθούν αντιδραστικές, επαναστατικές ίσως και επιθετικές τάσεις. Η κατάλληλη φροντίδα από το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον και η ατομική προσπάθεια θα συντελέσουν στην πρόληψη έντονα αρνητικών συμπεριφορών και συνεπειών. Β2. Ξεκινά με προσφώνηση, το ύφος είναι σοβαρό αλλά και οικείο σε σημεία, ποικίλει το ύφος, μακροπερίοδος και παρατακτικός λόγος. Β3. πόλις, κατά+ ορίζω, υπό+ χρεώνω, αφίημι(αφήνω), συν+ περί+ φέρω Β4. τεχνητού, συγχύσουμε, εχθρών, αίτιο, αμφίβολα Β5. • Τονίζεται βέβαια το γεγονός

• Ας τονίσουμε, επίσης, την καθοριστική αξία…

• Γεγονός που μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί

• Ότι η προαναφερθείσα αρνητική προίκα παρουσιάζεται στη σχολική ή φοιτητική ηλικία σε πολλά παιδιά και νέους στην Ελλάδα

Β6. Γλαφυρό, σοβαρό, οικείο και πληροφοριακό. Ειδικό λεξιλόγιο, προσεγμένη γλώσσα, αναφορική και ποιητική λειτουργία της. Γ. Α’ Ζητούμενο • Οικογένεια • Σχολείο • Κοινωνικό περιβάλλον • Φυσικό περιβάλλον • Οικονομική κατάσταση χώρας, οικογένειας

528

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης • Πνευματική καλλιέργεια • Χόμπι • ΜΜΕ • Κοινωνικά πρότυπα

Β’ Ζητούμενο Αρνητικά πρότυπα που προβάλλονται κυρίως από τα ΜΜΕ και από το χώρο της πολιτικής και του lifestyle Γ’ Ζητούμενο • Υλικός ευδαιμονισμός • Καταναλωτική μανία • Εύκολος πλουτισμός • Φήμη/δόξα • Φανατισμός • Ανηθικότητα

529


108ο Κριτήριο Αξιολόγησης Η νεολαία ευθυγραμμίζεται με ό,τι γίνεται Έχει πια επικρατήσει η άποψη ότι ιδανικό είναι γενικά κείνο που δραπετεύει οριστικά από την πραγματικότητα. Μιλάμε για «αξιοπρέπεια»; Την εννοούμε σαν ένα αποτράβηγμα κάποιων υπερεύθικτων από τον πολτό που σχηματίζουν οι υπόλοιποι. Μιλάμε για «ακεραιότητα»; Τη ζωγραφίζουμε σαν μια αυστηρότητα και μαζί σαν κάποια έλλειψη διαλλακτικότητας μέσα στην οποία οχυρώνεται κάποιος για να αντιμετωπίσει τον εσμό όλων εκείνων που εμπορεύονται τις απόψεις τους, που συναλλάσσονται σε όλα, που κάνουν σκόντο σε κάθε αξία. Αλλά αν είναι αυτό τα ιδεώδη, αν κλείνονται τόσο πολύ μέσα στις δυσπρόσιτες αετοφωλιές τους, γιατί να έλκουν ένα πλάσμα που μπαίνοντας στη ζωή, αντιλαμβάνεται γρήγορα πως εδώ κάτω όλα αναμειγνύονται μεταξύ τους και πως απ’ αυτή τη μείξη ακριβώς βγαίνει η ίδια η γεύση της ζωής; Πικρή, γλυκιά ή αψιά η γεύση, όλα τα είδη όμως μέσα στην ίδια κούπα. Πρέπει κανείς να πίνει με βαθιές γουλιές για να μπορέσει κάποτε να πει πού βρίσκεται η νοστιμιά. Διαφορετικά, αν βρέχει λίγο τα χείλη, από φόβο μήπως οι μεγάλες ποσότητες του πέσουν βαριές στο στομάχι, τότε το πιθανότερο είναι να συμπεράνει πως ό,τι υπάρχει στον κόσμο είναι λειψό. Μακάρι να είχε λίγο περισσότερο ζάχαρη ή λίγο περισσότερο αλάτι. Δεν τα έχει όμως, το τέλειο ποτέ δεν θα το δώσει η ζωή. Τελειότητα βρίσκεται μόνο σ’ εκείνα που ξεφεύγουν από τις εμπειρίες: είναι τα ιδεώδη. Συνεπώς, το μόνο που μας επιτρέπεται είναι να τα ατενίζουμε από μακριά. Βλέπουμε την αξιοπρέπεια καθισμένη πάνω σε αιθέρια μαξιλάρια να κοιτάει προς τα κάτω με απέχθεια τον βόρβορο. Η εντιμότητα δίπλα της φρίττει κι αυτή με το θέαμα. Όλες οι προσωπικές αξίες τοποθετημένες στα ύψη υπάρχουν έτσι, για να τις φαντάζονται οι κολοβωμένοι άνθρωποι, να τις επικαλούνται μερικές φορές, να λένε ότι τις εκτιμούν και να συνεχίζουν τις δουλειές τους ερήμην τους. Δεν τα έχουν δει αυτά οι νεότεροι; Αυτό δεν τους δίδαξε η κοινωνία και αυτό δεν επέβαλε, κατατροπώνοντας τους λίγους δασκάλους στα σχολεία που επέμεναν ότι το να έχει κανείς ιδανικά δεν σημαίνει ότι παίζει και τον ρόλο του κοσμοκαλόγηρου; Ας μην απορούμε λοιπόν που σήμερα είναι τόσο δύσκολο να συνδεθεί αυτό που θα «έπρεπε να γίνει» στη χώρα μας μ’ αυτό που «γίνεται». Η νεολαία διδάχτηκε το πώς να ευθυγραμμίζεται με όσα γίνονται. Το ότι όμως η στάθμη πάνω στην οποία κλήθηκε να κινηθεί ήταν ενδεχομένως κατώτερη των δυνατοτήτων της, αυτό δεν ήταν σε θέση να το διακρίνει. Ήταν, στ’ αλήθεια, σχεδόν αδύνατο να εμπιστευθούν οι νέοι μια ώθηση μέσα τους που τους πήγαινε προς το «λίγο καλύτερο» ή το «πολύ καλύτερο». Σε τέτοια ζητήματα καταλύτης είναι πάντα η πείρα. Χρειάζονται δοκιμές, λάθη, διορθώσεις ώστε ν’ αρχίσει κάποιος να πείθεται ότι η προσπάθεια φέρνει τη βελτίωση κι η βελτίωση εμψυχώνει την προσπάθεια. Αλλά, η πείρα εμποδιζόταν να έλθει. Της έβαζε φραγμούς η δεσποτική κυριαρχία ενός δυϊσμού που συνέχιζε στην εποχή μας, την παλιά εκείνη διχαστική αντίληψη: από τη μια είναι το εφικτό, από την άλλη το ανέφικτο, από τη μια ο ρεαλισμός, από την άλλη οι χίμαιρες, από τη μια ο Βίος, από την

530


άλλη το Αγαθόν. Τι βολικές διακρίσεις! Χάρη σ’ αυτές μπορούσε κανείς να κλέβει από ανάγκη, να εξαπατά ή να υποδουλώνεται. Εθεωρείτο αποκομμένος από τις αξίες της εντιμότητας, της ειλικρίνειας, ή της ανεξαρτησίας, όπως ένας ανάπηρος που έχασε το πόδι του σε ατύχημα. Ωστόσο και μόνο με το ένα του πόδι ίσως και να τα κατάφερνε να προχωρήσει. Αυτό είναι που δεν δέχεται η διχαστική εποχή μας. Γι’ αυτήν τα ιδεώδη δεν υπάρχουν για να ενισχύουν την προσπάθεια, αλλά για να θυμίζουν απλώς ότι κάποτε η ανθρωπότητα έβλεπε στον ύπνο της ότι θα μπορούσε να είναι «ενάρετη». Μήπως χάνονταν λοιπόν οι παλαιότεροι στα όνειρά τους; Και είμαστε εμείς σήμερα τόσο ξυπνητοί; Είμαστε τόσο ρεαλιστές που να μην πιστεύουμε ότι ένας κλέφτης θα μπορούσε κάποτε να μετανιώσει ή ένας σκλάβος να σιχαθεί τη σκλαβιά του; Εάν είναι έτσι, πρέπει να ακολουθήσουμε ως το τέλος τον ρεαλισμό μας. Να δεχτούμε να παίρνουμε ό,τι μας δίνουν και να μη ζητάμε κάτι περισσότερο που νομίζουμε ότι θα μας άξιζε. Ελαφρώς διασκευασμένο άρθρο στην εφημερίδα Καθημερινή του καθηγητή Βασίλη Καραποστόλη, 09/06/2013

531



Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξειςμ, ώστε να ενημερωθούν οι συμμαθητές σας για το περιεχόμενό του. Μονάδες 25

Β.

1. «Όλες οι προσωπικές αξίες τοποθετημένες στα ύψη υπάρχουν έτσι, για να τις φαντάζονται οι κολοβωμένοι άνθρωποι, να τις επικαλούνται μερικές φορές, να λένε ότι τις εκτιμούν και να συνεχίζουν τις δουλειές τους ερήμην τους». Να σχολιάσετε την παραπάνω άποψη σε μία παράγραφο 70-90 λέξεων. Μονάδες 10

2. Να σχολιάσετε τη χρήση των ρητορικών ερωτήσεων στην τελευταία παράγραφο. Μονάδες 5

3. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις ώστε να μην αλλοιώνεται το νόημα του κειμένου: δραπετεύει, υπερεύθικτων, διαλλακτι κότητας, οχυρώνεται, σκόντο. Μονάδες 5

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: δυσπρόσιτες, έλκουν, αψιά, λειψό, επιτρέπεται. Μονάδες 5

4. Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η 4η παράγραφος του κειμένου;

5. «Ας μην απορούμε λοιπόν που σήμερα είναι τόσο δύσκολο να συνδεθεί αυτό που θα «έπρεπε να γίνει» στη χώρα μας μ’ αυτό που «γίνεται». Η νεολαία διδάχτηκε το πώς να ευθυγραμμίζεται με όσα γίνονται. Το ότι όμως η στάθμη πάνω στην οποία κλήθηκε να κινηθεί ήταν ενδεχομένως κατώτερη των δυνατοτήτων της, αυτό δεν ήταν σε θέση να το διακρίνει.» Ποια σύνταξη επικρατεί στο παραπάνω απόσπασμα και γιατί επιλέχθηκε από το συντάκτη του κειμένου;

Μονάδες 5

Μονάδες 5

Γ.

Σε ποιες αξίες πιστεύουν οι σημερινοί νέοι; Γιατί είναι σημαντικό οι άνθρωποι να διαθέτουν αξίες και ιδανικά; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε μια ομιλία που θα εκφωνήσετε στη Βουλή των Εφήβων. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

532


Α παντήσεις Α. Το κείμενο πραγματεύεται τα ιδεώδη της σημερινής νεολαίας. Αρχικά προσπαθεί να προσεγγίσει την έννοια αξιοπρέπεια και ακεραιότητα, παρατηρώντας ότι στην σημερινή πραγματικότητα φαντάζουν ουτοπικά και ανεφάρμοστα σε ένα νέο. Οι αξίες εκλείπουν από την καθημερινότητα και οι νέες γενιές διδάχτηκαν να είναι ευπροσάρμοστες και να ενσωματώνονται στις κοινωνίες όπως έχουν διαμορφωθεί. Χρειάζονται πείρα η οποία όμως δεν αποκτιέται λόγω της διχαστικής, όπως τη χαρακτηρίζει ο συγγραφέας, εποχής. Τέλος, ο συγγραφέας αναρωτιέται αν έχει πια χαθεί το περιθώριο θετικής αντιμετώπισης, υπογραμμίζοντας ότι οι νέοι θα περιοριστούν στον ρεαλισμό. Β1. Ηθικές είναι οι αξίες που είναι ευρέως αποδεκτές και που σέβονται και προστατεύουν τον άνθρωπο. Τέτοιες είναι η τιμιότητα, η δικαιοσύνη, η ισότητα, η αξιοπρέπεια, αξίες που όλοι διδαχτήκαμε- τουλάχιστον ως έννοιες- στην οικογένεια και στο σχολείο. Δυστυχώς σήμερα η πραγματικότητα αποκρούει την εξάσκησή μας σε αυτές και επιβεβαιώνεται έτσι ότι η διδασκαλία τους ήταν μόνο θεωρητική και σχεδόν ρομαντική. Β2. Ο συγγραφέας επικαλείται το συναίσθημα του αναγνώστη και τον καλεί σε προβληματισμό. Β3. α) Ξεφεύγει, υπερευαίσθητος, μετριοπάθειας, προστατεύεται, έκπτωση.

β) προσεγγίσιμες, διώχνουν, ήπια, ολοκληρωμένο, απαγορεύεται.

Β4. Σύγκριση αντίθεση και παραδείγματα. Β5. παθητική σύνταξη γιατί τονίζεται η πράξη. Γ. Αγαπητό ακροατήριο,

Πρόλογος: Σπουδαίος ο λόγος του Σίλλερ: «Εκείνος που έχει ιδανικά, αναπνέει τις καθαρές πνοές του πνεύματος». Μα αν αυτό συμβαίνει για την κάθε ηλικία, περισσότερο ισχύει για τους νέους. Τα νιάτα είναι πλασμένα για ιδανικά. Η αναζήτηση των ιδανικών, εκδηλώνεται κυρίως στα εφηβικά χρόνια, που είναι περίοδος ανησυχιών, αναζητήσεων, οραματισμών. Κύριο μέρος: Α’ ζητούμενο: • Επαγγελματική αποκατάσταση • Οικονομική άνεση • Διασκέδαση, ψυχαγωγία, υλιστικές αξίες • Κοινωνική καταξίωση, κύρος • Κοσμοπολιτισμός • Ανεξαρτησία • Τεχνολογική κατάρτιση • Ελευθερία

533


Μεταβατική παράγραφος: Δεν είναι αρκετό για τα παιδιά να ακούν για αξίες. Για να τις μάθουν πρέπει να τις βιώνουν σε πολλά επίπεδα, να τις κάνουν δικές τους. Δεν είναι αρκετό να αισθανθείς, ή να σκεφτείς για τις αξίες.

Β’ ζητούμενο: • Προστασία δημοκρατίας • Κοινωνική συνοχή • Κοινωνικοποίηση • Συνεργασία και ειρήνη ανάμεσα στους λαούς • Προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων • Σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια • Ισότητα και δικαιοσύνη

Επίλογος: Καθώς η βία και η ανισότητα αυξάνεται καθημερινά., είναι πράγματι πιο αναγκαίο από ποτέ να βοηθήθούν οι νέοι να εξερευνήσουν και να αναπτύξουν αξίες ζωής. Έρευνες έχουν αποδείξει πως ένα σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον βασισμένο στις αξίες βοηθάει και στη γνωστική και στη συναισθηματική ανάπτυξη. Ευχαριστώ για την προσοχή και τον χρόνο σας

534


51. Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης – Τύπος

109ο Κριτήριο Αξιολόγησης Θέλει αλήθεια και δικαιοσύνη η παλιγγενεσία (…) Τα Δελτία Ειδήσεων, οι σχολιασμοί και οι συνεντεύξεις, σπέρνουν κάθε μέρα, από το πρωί ως το βράδυ, τρόμο, απελπισία, πανικό: Περικοπές μισθών και συντάξεων πάλι και πάλι, κατάργηση επιδομάτων, αυξήσεις φόρων, έκτακτες εισφορές, χαράτσια υποχρεωτικής «αλληλεγγύης», διογκούμενα ποσοστά ανεργίας, κλεισίματος καταστημάτων, ανεξέλεγκτα ωράρια, φήμες για εξαήμερη εργασία, παζάρια με την τρόικα επιβίωσης ή λιμοκτονίας. Και επιπλέον, διεθνής απαξίωση της Ελλάδας, χλεύη, ταπεινώσεις και εξευτελισμοί, εκτενέστατες τεκμηριώσεις αφερεγγυότητας της χώρας. Είναι μαρτύριο ανυπόφορο να βομβαρδίζεται τρία ολόκληρα χρόνια ένας λαός με τέτοιο καταιγισμό εξαγγελιών και αναλύσεων της συμφοράς του. Δηλαδή, τι θα έπρεπε; Να μας κρύβουν τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα τα μέτρα που εντέλλονται οι επικυρίαρχοι της χώρας και εκτελούν οι κυβερνήσεις μας; Να μας παραπλανούν με απόκρυψη της πραγματικότητας και φρούδους εξωραϊσμούς της; Να καλλιεργούν τη γνωστή κουλτούρα ότι «όλοι πάντοτε μας αδικούν» ή «ζηλεύουν τα προτερήματά μας»; Όχι βέβαια. Όμως σε ώρες τόσο σκληρής δοκιμασίας οι άνθρωποι έχουμε ανάγκη από λίγη, έστω ελάχιστη, εμπιστοσύνη, στη δικαιοσύνη, στη δυναμική που μπορούμε από κοινού να γεννήσουμε. Θέλουμε να στηριχτούμε στην αλήθεια: Αυτό που ζούμε δεν είναι μια τυχαία, απρόσμενη συμφορά ούτε κακοτυχία. Είναι οι νομοτελειακές συνέπειες μεθοδικών κοινωνικών κακουργημάτων, που συντελέστηκαν εν ψυχρώ για να υπηρετήσουν το ασύδοτο πελατειακό σύστημα της κομματοκρατίας. Μας βομβαρδίζουν μέρα - νύχτα με σκοτάδι και απελπισμό, επειδή ξέρουν ότι ένας τρομοκρατημένος, πανικόβλητος λαός ευκολότερα θα πιστέψει «σωτήριο» το διεκπεραιωτικό έργο κυβερνήσεων στελεχωμένων από τους αυτουργούς των κοινωνικών κακουργημάτων ή όσους συνυπούργησαν μαζί τους.(…) Για να συνεγερθεί μια κοινωνία σε εργώδη, κοινή προσπάθεια ανάκαμψης, είναι αναγκαίο (το μαρτυρεί μακραίωνη πείρα) να ακούει την αλήθεια και όχι προπαγάνδες: Και για να ακούει την αλήθεια πρέπει να έχει προηγηθεί αποκατάσταση «κράτους Δικαίου», να είναι κοινή η αίσθηση ότι λειτουργεί έστω προσπάθεια για κοινωνική δικαιοσύνη. Γι’αυτή την αποκατάσταση και προσπάθεια οι δημοσιογράφοι μπορούν μάλλον τα περισσότερα.(…) Αλλά είναι αδύνατο να μην αντιλαμβάνονται ότι σήμερα πια και η δική τους επιβίωση εξαρτάται από τη γενική ανάκαμψη. Όταν τόσοι πολλοί βασανίζονται τόσο οδυνηρά από τις κοινωνικές κακουργίες τόσο λίγων, για να γεννηθεί προσδοκία ελπίδας είναι αναγκαίο να προηγηθεί απόδοση δικαιοσύνης. Και η από μέρους τους διαχείριση του αιτήματος για την απονομή δικαιοσύνης μπορεί να λειτουργήσει ως έναυσμα κοινωνικής δυναμικής.

535


Να λειτουργήσουν πρωταρχικά οι ίδιοι με δικαιοκρισία απέναντι στον εαυτό τους: να επιβάλλουν σιωπηρά, σε μια τόσο κρίσιμη ώρα, τα αυτονόητα της δεοντολογίας και αξιοπρέπειας του λειτουργήματός τους: Να αρνηθούν να «συντονίσουν» τις συνεχιζόμενες, σε καθημερινή βάση, κοκορομαχίες των κομματανθρώπων, αυτό το κατώτατης υποστάθμης και ελεεινότητας θέαμα.(…) Ήρθε η ώρα που μπορούν να κατακτήσουν τον κοινωνικά πολύτιμο ρόλο τους, να κρίνουν εξ ονόματος των πολιτών την εξουσία. Μπορεί ο δημοσιογράφος να γίνει ο δυναμικός και αποτελεσματικός εκφραστής του πάγκοινου αιτήματος για την αποκατάσταση «κράτους Δικαίου».(…) Να απαιτήσουν οι δημοσιογράφοι την παρουσία τους, με μικρόφωνα και κάμερες, στις συνεδριάσεις όπου λαμβάνονται οι κρίσιμες για τη ζωή μας αποφάσεις, την ώρα που λαμβάνονται. Να μας μεταφέρουν στη μικρή οθόνη ζωντανά την εικόνα των (υποτίθεται) εντολοδόχων μας όταν συσκέπτονται και αποφασίζουν: Να δούμε ποια η σοβαρότητά τους, η προετοιμασία τους και οι γνώσεις τους, με πόση ανιδιοτέλεια, αίσθημα δικαίου και κοινωνικής ευθύνης συζητάνε για την επιβίωση ή τη λιμοκτονία μας, την αξιοπρέπεια ή την ατίμωσή μας, ποιο το νοητικό τους επίπεδο, η ευθυκρισία τους. Ώστε να διαμορφώνουμε οι πολίτες ρεαλιστικά κριτήρια αποτίμησης, ποιος αξίζει την ψήφο μας και ποιος την αποστροφή μας. Η ενεργοποίηση της θετικής κοινωνικής δυναμικής χρειάζεται έναυσμα. Θα μπορούσε να γίνει έναυσμα μια ανυπότακτη σε σκοπιμότητες δημοσιογραφία. Χρήστος Γιανναράς, εφημ. Καθημερινή, 21 Σεπτεμβρίου 2012

536



Να γράψετε την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις). Μονάδες 25

Β.

1. «Η ενεργοποίηση της θετικής κοινωνικής δυναμικής χρειάζεται έναυσμα. Θα μπορούσε να γίνει έναυσμα μια ανυπότακτη σε σκοπιμότητες δημοσιογραφία». Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της τελευταίας περιόδου του κειμένου σε μια παράγραφο 70-90 λέξεων. Μονάδες 10

2. α) Να βρείτε τη δομή της πρώτης παραγράφου: «Τα Δελτία Ειδήσεων…συμφοράς του». Μονάδες 3

β) Να βρείτε τη συλλογιστική πορεία ( παραγωγική-επαγωγική ) του συγγραφέα στην ίδια παράγραφο. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 3

3. α) Το κείμενο ανήκει στην κατηγορία του άρθρου. Να αναφέρετε τρία χαρακτη ριστικά του με σχετικές αναφορές στο κείμενο. Μονάδες 3

β) Να δώσετε έναν τίτλο στο κείμενο κάνοντας χρήση της ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας. Μονάδες 1

4. α) Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης στην παρακάτω φράση και να την μετατρέψετε στο αντίθετο είδος: Όταν τόσοι πολλοί βασανίζονται τόσο οδυ νηρά από τις κοινωνικές κακουργίες τόσο λίγων Μονάδες 3

β)

Να εξηγήσετε τη λειτουργία των σημείων στίξης στις παρακάτω φράσεις του κειμένου: την άνω και κάτω τελεία στη φράση «σπέρνουν κάθε μέρα, από το πρωί ως το βράδυ, τρόμο, απελπισμό, πανικό:» (1η παράγραφος) τα εισαγωγικά στη φράση «όλοι πάντοτε μας αδικούν» (2η παράγραφος) Μονάδες 2

5. α) λιμοκτονίας, αφερεγγυότητας, απρόσμενη, ανάκαμψη, έναυσμα: Να γρά ψετε ένα συνώνυμο για κάθε μια από τις παραπάνω λέξεις. Μονάδες 5

β) υποχρεωτικής, έκτακτες, συνέπειες, κοινή, ρεαλιστικά: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για κάθε μια από τι παραπάνω λέξεις. Μονάδες 5

537


Γ.

Οι συνθήκες που επικρατούν στη σύγχρονη εποχή προάγουν παθογενή για την κοινωνία φαινόμενα, όπως φτώχεια, ρατσισμό, βία, κρίση στις κοινωνικές σχέσεις και στους δημοκρατικούς θεσμούς. Αναλαμβάνεις, ως εκπρόσωπος του σχολείου σου να στείλεις επιστολή στο διευθυντή μιας γνωστής καθημερινής εφημερίδας. Στην επιστολή αυτή εκθέτεις τους τρόπους με τους οποίους πρέπει να δρουν τα Μ.Μ.Ε. απέναντι σε αυτά τα προβλήματα και υποδεικνύεις τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διέπουν τους δημοσιογράφους, ώστε να ανταποκριθούν στην αποστολή τους μέσα στη σύγχρονη κοινωνία (550-600 λέξεις). Μονάδες 40

538


Α παντήσεις Α. Το κείμενο κάνει λόγο για τη λειτουργία των ΜΜΕ σε περιόδους κρίσεων, όπως είναι η σημερινή. Αρχικά, αναφέρεται στα αρνητικά συναισθήματα που δημιουργούν τα μέσα στο κοινό τους αλλά και στην πεποίθηση ότι είναι αναγκαία η προβολή της αλήθειας, ιδιαίτερα σήμερα που οι άνθρωποι χρειάζονται εμπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση, για να συνειδητοποιήσουν τη διαφθορά και τα λάθη του παρελθόντος, ώστε να απονείμουν τη δικαιοσύνη. Τονίζει την αξία της αυτοκριτικής και έπειτα της ορθής κριτικής του πολιτικού συστήματος και καλεί τους δημοσιογράφους να γίνουν βοηθοί της διαδικασίας μέσω της προβολής των συνεδριάσεων και των ενεργειών των πολιτικών ηγετών. Β1. Οι πολίτες καθημερινά πλήττονται από οικονομικές επιβαρύνσεις, ανασφάλεια, κρατική δυσλειτουργία. Έχουν χάσει την κοινωνική τους συνοχή κι έπαψαν πια να πιστεύουν στη δυναμική του ατόμου και κυρίως τη δυναμική του συνόλου. Είναι λογικό, καθώς το άγχος της επιβίωσης είναι αυτό που επικρατεί. Πρέπει, λοιπόν να βρεθεί ένα έναυσμα, μέσω του οποίου θα επανακτηθεί η αυτοπεποίθηση και η πίστη. Η δημοσιογραφία θα μπορούσε να αποτελέσει το σημείο εκκίνησης και το μοχλό κοινωνικής συσπείρωσης, η δημοσιογραφία όμως η αντικειμενική κι ελεύθερη. Β2. α) Θ.Π: Τα δελτία ... πανικό

Λεπτ: Περικοπές ... της χώρας

Κατ: Είναι μαρτύριο ... συμφοράς του

β) Επαγωγική συλλογιστική πορεία καθώς από το συγκεκριμένο περνά σε μια γενική θέση.

Β3. α) Συνδέεται με την επικαιρότητα (σύγχρονο θέμα), έχει σοβαρό κι επίσημο ύφος και χρησιμοποιείται το γ’ πρόσωπο (Να λειτουργήσουν πρωταρχικά οι ίδιοι με δικαιοκρισία απέναντι στον εαυτό τους: να επιβάλλουν σιωπηρά, σε μια τόσο κρίσιμη ώρα, τα αυτονόητα της δεοντολογίας και αξιοπρέπειας του λειτουργήματός τους).

β) Τα ΜΜΕ ως σημείο εκκίνησης ενός σωτήριου αγώνα!

Β4. α) Παθητική σύνταξη

Όταν τόσους πολλούς βασανίζουν τόσο οδυνηρά οι κοινωνικές κακουργίες τόσο λίγων.

β) Χρησιμοποιείται η άνω κάτω τελεία καθώς ακολουθούν παραδείγματα. Τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται γιατί χρησιμοποιεί ειρωνικά τη φράση και τη μεταφέρει όπως λέγεται από του πολίτες.

Β5. α) Λοιμού, αναξιοπιστίας, ξαφνική, βελτίωση, κίνητρο.

β) προαιρετικής, προγραμματισμένες, αίτια, ξεχωριστή, ουτοπικά.

539

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Αξιότιμε κε…,

Πρόλογος: Προβληματιζόμενος από τα χαρακτηριστικά της εποχής μας, όπως είναι η φτώχεια, η βία και ο ρατσισμός και από τον τρόπο με τον οποίο τέτοια φαινόμενα καλύπτονται από τα μέσα αποφάσισα να σας στείλω αυτή την επιστολή.


Α’ ζητούμενο: Τρόποι δράσης των ΜΜΕ: • Να προσφέρουν αντικειμενική κι αξιόπιστη πληροφόρηση • Να ελέγχουν σε βάθος τις πηγές τους • Να μην αποσκοπούν μόνο στα ποσοστά τηλεθέασης και στο κέρδος • Η αποστασιοποίηση από πολιτικές παρατάξεις • Η ενίσχυση της πολυφωνίας και του πλουραλισμού απόψεων

Μεταβατική παράγραφος: Εκτός όμως από τα παραπάνω ιδιαίτερα σημαντικό παράγοντα αποτελεί η υπεύθυνη άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος. Αυτό σημαίνει πως το δημοσιογραφικό σώμα θα πρέπει να απαρτίζεται από άτομα καταξιωμένα με ισχυρή μόρφωση και θέληση που στόχο θα έχουν μέσω της εργασίας τους να επιτελέσουν τον αντικειμενικό ρόλο των Μ.Μ.Ε.

Β’ ζητούμενο: Χαρακτηριστικά δημοσιογράφων • Πολύπλευρη μόρφωση • Απαλλαγμένοι από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα • Ηθικοί • Αντικειμενικοί και αμερόληπτοι • Με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα

Επίλογος: Ωστόσο δεν πρέπει να αγνοήσουμε τη στάση που θα πρέπει να διαμορφώνουν οι πολίτες ως πομποί στην καθημερινή πληροφόρηση. Όσον αφορά τη στάση τους αυτή οι πολίτες πρέπει να επεξεργάζονται τα μηνύματα που δέχονται και να κρατούν μόνο τα πιο αξιόλογα. Με εκτίμηση

540


110ο Κριτήριο Αξιολόγησης Δημοκρατία και ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα της κρίσης Η δημοσιονομική κρίση φαίνεται πως πλήττει καίρια πυλώνες της αστικής δημοκρατίας όπως η δημοκρατία και ελευθερία του Τύπου. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της οργάνωσης Freedom House, κατά το παρελθόν έτος η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα υποχώρησε ποιοτικά. Στη γενική κατάταξη η χώρα μας διολίσθησε από καθεστώς «ελευθερίας του Τύπου» σε αυτό της «μερικής ελευθερίας του Τύπου». Σύμφωνα με την ανάλυση τα νέα δεδομένα προέκυψαν από τις περικοπές στις δαπάνες και την κρίση που οδήγησε στο κλείσιμο ΜΜΕ στη χώρα. Τα προβλήματα έπληξαν σημαντικά το βαθμό πολυφωνίας και πλουραλισμού στη χώρα και ως εκ τούτου την αδέσμευτη έκφραση αλλά και την αμερόληπτη ενημέρωση. Παράλληλα η οργάνωση καταγράφει με έμφαση τις επιθέσεις βίας κατά δημοσιογράφων αλλά και τις ποινικές διώξεις που υφίστανται σε μία προσπάθεια ελέγχου της ενημέρωσης, παραπληροφόρησης και παραπλάνησης. Ο έλεγχος των ΜΜΕ σε εποχή κρίσης και κοινωνικής αποσύνθεσης συνιστά μία στρατηγική επιλογή. Λειτουργεί ως ένας μηχανισμός απόσβεσης κοινωνικών αντιδράσεων και πολιτικο-οικονομικής επανα-κοινωνικοποίησης των πολιτών σε ένα κατακερματισμένο κοινωνικό περίγυρο. Όταν η κοινωνία αποσυντίθεται άτακτα σε συνθήκες συνταγματικής ανεπάρκειας, μέριμνα των κυβερνώντων είναι να υπερκαλύψουν έντεχνα την κοινωνική δυσφορία. Η κρίση έφερε τη χώρα δεκαετίες πίσω σε επίπεδο δημοκρατίας, θεσμών και εκπροσώπησης. Το τέλος της δημοσιονομικής κρίσης δεν μπορεί να προσδιοριστεί χρονικά, ωστόσο είναι σίγουρο πως θα απαιτήσει μία νέα μεταπολίτευση, αφού το πολιτικό σύστημα έχει πληγεί ανεπανόρθωτα. Ο έλεγχος των ΜΜΕ σήμερα στοχεύει στην αποτροπή πολιτικών αλλαγών σε μία οργανωτική δομή που αδυνατεί να ανανεωθεί. Καταδεικνύει τους δεσμούς ανάμεσα σε πολιτικές και οικονομικές ελίτ, αναδεικνύει τη δύναμη της εικόνας και του λόγου, την αδυναμία των ελλιποβαρών κοινωνικών αντανακλαστικών. Σε αυτό το γκρίζο σκηνικό εξέχουσα θέση και ρόλο έχουν και κάποιοι πανεπιστημιακοί. Η «επιστημονική μαρτυρία» τους αποτελεί μέσο ενός συστήματος χειραγώγησης της κοινής γνώμης, ενώ η θέση τους καθιστά τις απόψεις τους φαινομενικά έλλογες. Η προπαγάνδα «παντρεύεται» την «επιστημοσύνη» προκειμένου να πειστεί η κοινή γνώμη. Μετά από δεκαετίες η Ελλάδα εμφανίζει σημάδια όχι μόνο πολιτικής αποσύνθεσης αλλά και υποχώρησης σε επίπεδο δεικτών και παραμέτρων που προσδιορίζουν τη δημοκρατία. Αμφισβητείται οντολογικά η λειτουργία της ως ένα κράτος δικαίου. Η αποκατάσταση ποιοτικών παραμέτρων του πολιτεύματος θα απαιτήσει μία νέα θεσμική και ιδεολογική διαδικασία επανεκκίνησης αλλά και αποκατάστασης θεσμών. Του Γ. Βοσκόπουλου / Αναπληρωτή Καθηγητή Ευρωπαϊκών Σπουδών, 30/05/2013

541



Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 25

Β.

1. «Η προπαγάνδα «παντρεύεται» την «επιστημοσύνη» προκειμένου να πειστεί η κοινή γνώμη». Να σχολιάσετε το νόημα της περιόδου σε μία παράγραφο 70-90 λέξεων. Μονάδες 10

2. Γιατί επιλέχθηκε το γ’ πρόσωπο στο κείμενο;

3. Ποιους τρόπους πειθούς εντοπίζετε στο κείμενο;

4. Ποια συλλογιστική πορεία εφαρμόζεται στο κείμενο; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 5

Μονάδες 5

Μονάδες 5

5. Να σχολιάσετε τη χρήση των εισαγωγικών στην 1η και στην 5η παράγραφο του κειμένου. Μονάδες 5

6. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: υποχώρησε, έπληξαν, πολυφωνίας, αδέσμευτη, αμερόληπτη.

Μονάδες 5

Γ.

Με αφορμή τη διακοπή τηλεοπτικής εκπομπής λόγω έντονου πολιτικού σχολίου, να γράψετε ένα άρθρο στη σχολική σας εφημερίδα αναφέροντας τους λόγους για τους οποίους ο έλεγχος των ΜΜΕ είναι συχνότερος σε περιόδους κρίσης καθώς και τα αποτελέσματα της έλλειψης της ελευθερίας του τύπου στην κοινωνία. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

542


Α παντήσεις Α. Ο συντάκτης του κειμένου σχολιάζει την ελευθεροτυπία συνδυάζοντάς την με τη δημοκρατία και την κρίση στην Ελλάδα. Αρχικά, αναφέρεται στην τελευταία έκθεση που αποδεικνύει ότι η ελευθερία του τύπου υποχωρεί άρα και η πολυφωνία και η αντικειμενική ενημέρωση, λόγω της διάθεσης να αποφευχθούν κοινωνικές αναταραχές. Η οικονομική κρίση φυσικά οδήγησε και σε κρίση της δημοκρατίας, γεγονός που αποδεικνύεται και από τον έλεγχο των μέσων, τα οποία προβάλλουν κι επιστημονικές μαρτυρίες, με τις οποίες προπαγανδίζουν. Τέλος ο συγγραφέας τονίζει την ανάγκη ιδεολογικής και θεσμικής ανανέωσης. Β1. Αφενός προπαγάνδα είναι η παρουσίαση ενός μηνύματος με έναν συγκεκριμένο τρόπο ώστε να εξυπηρετήσει συγκεκριμένους σκοπούς, σκοπός της είναι να αλλάξει δραστικά τις απόψεις των άλλων αντί απλώς να μεταδώσει γεγονότα. Αφετέρου επιστημοσύνη είναι η επιστημονική γνώση, η κατάρτιση του επιστήμονα, η οποία συχνά χρησιμοποιείται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με σκοπό την παραπλάνηση του κοινού και τον επηρεασμό της κοινής γνώμης. Ο συνδυασμός, λοιπό, τον δύο εννοιών γίνεται επικίνδυνος καθώς οδηγεί στην χειραγώγηση και στον αποπροσανατολισμό των ατόμων. Β2. Το γ’ πρόσωπο προσδίδει στο λόγο εγκυρότητα, αντικειμενικότητα, πειστικότητα κι επισημότητα. Β3. Επίκληση στη λογική με τεκμήρια (αναφορά σε ετήσια έκθεση, σε ανάλυση δεδομένων και σε γεγονότα) καθώς και επίκληση στο συναίσθημα μέσω φορτισμένων διατυπώσεων (π.χ. έχει πληγεί ανεπανόρθωτα, σημάδια πολιτικής αποσύνθεσης). Β4. Η πορεία που ακολουθείται στο κείμενο είναι επαγωγική. Ξεκινά με αναφορά στην ελευθερία του τύπου και καταλήγει στην ανάγκη επαναπροσδιορισμού του δημοκρατικού πολιτεύματος. Β5. Στην 1η παράγραφο δίνεται έμφαση στους δύο όρους. Στην 5η παράγραφο ο συντάκτης ειρωνεύεται την επιστημονική γνώση και χρησιμοποιεί μεταφορικά τη λέξη παντρεύεται. Β6. Αυξήθηκε, ενίσχυσαν, μονοφωνίας, δεσμευμένη, μεροληπτική. Γ. Τίτλος: «Η ελευθεροτυπία στην κρίση»

Πρόλογος: Πρόσφατα το ελληνικό κοινό έγινε μάρτυρας της διακοπής μια τηλεοπτικής εκπομπής ύστερα από καυστικό πολιτικό σχόλιο. Η ελευθερία του τύπου κατά την περίοδο της κρίσης γίνεται αντικείμενο συζήτησης για ακόμη μια φορά. Κύριο μέρος: Α’ ζητούμενο: Χαρακτηριστικά της εποχής που ενισχύουν τον έλεγχο των ΜΜΕ • Ασύμμετρη ανάπτυξη υλικοτεχνικού-ηθικοπνευματικού πολιτισμού. Αντιφατική εποχή, κοινωνία εντυπωσιακών επιτευγμάτων αλλά και πολλαπλών αρνήσεων

543

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης • Συνθετότητα, πολυπλοκότητα κοινωνιών - γρήγοροι ρυθμοί εκτύλιξης γεγονότων και αλλαγών, καταιγισμός μηνυμάτων, πληροφοριών, γνώσεων πολλαπλότητα και αντιφατικότητα κοινωνικών ρόλων • Εκφυλίζεται ο πνευματικός δυναμισμός του ανθρώπου, το άτομο μετατρέπεται σε όργανο παραγωγής και σε δούλο των επουσιωδών αναγκών • Υπερπληθώρα ανθρώπων, ανωνυμία, έλλειψη ζωτικού χώρου για προσωπική έκφραση, καλλιέργεια επιθετικότητας, μαρασμός ανθρώπινων συναισθημάτων, αποξένωση, μαζοποίηση, αλλοτρίωση • Στροφή στον υλικό ευδαιμονισμό, ακόρεστη μανία για υλικά αγαθά • Ηθική ρευστότητα της εποχής μας - αναθεώρηση και κρίση αξιών, έκλυση ηθών ηθική του συμφέροντος • Ανασφάλεια και άγχος πολιτικών και πολιτών • Αρχομανία πολιτικών προσώπων Β’ ζητούμενο: Αποτελέσματα: • Παραπλάνηση κοινού • Παραπληροφόρηση • Χειραγώγηση πολιτών • Έλλειψη πνευματικής καλλιέργειας, πνευματικός μαρασμός • Λανθασμένες πολιτικές τοποθετήσεις κι επιλογές • Οικονομικός μαρασμός • Αναστολή κοινωνικής προόδου

544

Επίλογος: Το πρόσφατο περιστατικό της διακοπής της εκπομπής υπενθυμίζει τη σπουδαιότητα της προστασίας του θεμελιωδών δικαιωμάτων της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας του Τύπου, όπως κατοχυρώνονται από το Σύνταγμά μας.


52. Αξιοκρατία – Αναξιοκρατία

111ο Κριτήριο Αξιολόγησης Αξιοκρατία και πελατειακές σχέσεις Η αξιοκρατία και η μείωση της σημασίας των πελατειακών σχέσεων στον δημόσιο βίο παραμένουν άπιαστοι στόχοι παρ’ όλα τα βήματα που κατά καιρούς γίνονται. Tα κόμματα και οι φορείς εξουσίας μιλούν περί της αναγκαιότητάς τους αλλά όλοι παραδέχονται ότι δεν εφαρμόζονται. Και τα πλείστα γνωρίζουν ότι έχουν μεγάλο μέρος στην ευθύνη για τα τεκταινόμενα. Είναι πολύ σημαντικό επομένως να αντιληφθούμε τη σημασία της αξιοκρατίας και κυρίως το μεγάλο κόστος των πελατειακών σχέσεων στον δημόσιο βίο. Η αξιοκρατία προβάλλει σημαντική για τρεις βασικούς λόγους. Πρώτο είναι το κλειδί της κοινωνικής συνοχής. Σε μια πολιτεία όπου η αίσθηση που επικρατεί είναι ότι κυριαρχεί η αναξιοκρατία, τότε αναπόφευκτα υποσκάπτεται σοβαρά η κοινωνική συνοχή με ευρύτερες αρνητικές συνέπειες. Κάτω από αυτά τα δεδομένα είναι αδύνατον να υπάρξει η σφυρηλάτηση ενός πλαισίου ελάχιστων κοινών στόχων και επιδιώξεων. Δεύτερο, και συναφές με τον πιο πάνω στόχο, είναι η σημασία της κοινωνικής δικαιοσύνης. Ένα σύστημα το οποίο παραβιάζει συστηματικά την αξιοκρατία οδηγεί σε διάβρωση των θεσμών και στην υποβάθμιση των κανόνων νομιμότητας και νομιμοποίησης. Όταν συστηματικά οι πολίτες βλέπουν την προώθηση ατόμων σε συγκεκριμένους θώκους και θέσεις (ακόμα και σε πολιτειακό επίπεδο) οι οποίες δεν ανταποκρίνονται προς τις ικανότητες τους, τότε παύει να υπάρχει το περί δικαίου αίσθημα, υποσκάπτεται ο στόχος της κοινωνικής δικαιοσύνης. Και μια τέτοια κατάσταση υποθάλπει εντάσεις. Τρίτο, πέραν της σημασίας της κοινωνικής συνοχής και της κοινωνικής δικαιοσύνης που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την αξιοκρατία, υπάρχει και ένα άλλο ουσιώδες ζήτημα το οποίο παραγνωρίζεται: ότι η αναξιοκρατία και οι πελατειακές σχέσεις δεν συνδέονται με τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Είναι προφανές ότι η αναξιοκρατία και οι πελατειακές σχέσεις δεν οδηγούν στην καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινού δυναμικού μιας χώρας. Αντίθετα οδηγούν ως επί το πλείστον στη μετριοκρατία. Έτσι το κόστος των επιλογών αυτών είναι ψηλό σε διάφορες εκφάνσεις του δημόσιου βίου. Η αξιοκρατία, δυνητικά μπορεί να οδηγήσει στην επιτυχή αντιμετώπιση των προβλημάτων και στη μεγιστοποίηση των επιδιώξεων μιας πολιτείας. Προβάλλει λοιπόν επιτακτικά η προώθηση της αξιοκρατίας και ως μέσο επιβίωσης μιας κοινωνίας/πολιτείας ενός λαού, ενός έθνους. Όταν δεν εφαρμόζεται η αξιοκρατία, εκτροχιάζονται πολλοί στόχοι. Ο τόπος αδυνατεί να προχωρήσει μπροστά, ο ίδιος ο πολίτης κοιτάζει δίπλα του, πίσω του και σπάνια μπροστά και ελεύθερα.

545


Οι πελατειακές σχέσεις είναι ένα καρκίνωμα του δημόσιου βίου, το οποίο κατ’ επανάληψη έχει οδηγήσει σε πολύ οδυνηρά αποτελέσματα. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι οι επιλογές δεν γίνονται με βάση αξιοκρατικά κριτήρια: το σοβαρότερο είναι ότι ολόκληρα συστήματα οικοδομούνται με τρόπο που δεν εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον ενώ ταυτόχρονα δημιουργείται η αίσθηση ότι χρησιμοποιείται για να εξυπηρετηθούν οι ημέτεροι. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει οικονομική λογική και επιχειρηματολογία που να μπορεί να στηρίξει σήμερα τη διαιώνιση του χάσματος, των όρων απασχόλησης μεταξύ του δημόσιου και ευρύτερου τομέα αφενός και του ιδιωτικού τομέα αφετέρου. Όμως και αυτό είναι εν πολλοίς αποτέλεσμα των πελατειακών σχέσεων: σε κάθε χώρα υπάρχει ένα συγκεκριμένο όνειρο, όπως στις ΗΠΑ το «αμερικάνικο όνειρο» για την επιτυχία σε διάφορους τομείς. Δεν υποβαθμίζεται η σημασία του δημόσιου τομέα. Αντίθετα ο ρόλος του είναι καθοριστικής σημασίας. Γι’ αυτό πρέπει να αποτελεί χώρο ανιδιοτελούς προσφοράς και υπηρεσίας προς το δημόσιο συμφέρον. Αλλά δυστυχώς πολλές φορές αποτελεί χώρο ο οποίος λειτουργεί για εξυπηρέτηση συγκεκριμένων πελατειακών και άλλων σχέσεων. Αυτά τα ισοπεδωτικά δεδομένα θα πρέπει να αναστραφούν ως αναγκαίες προϋποθέσεις όχι μόνο για την πρόοδο αυτού του τόπου αλλά και για την επιβίωσή του. Κείμενο από το Κυπριακό κέντρο ευρωπαϊκών και διεθνών υποθέσεων

546



Να συντάξετε την περίληψη του παραπάνω κειμένου σε μία παράγραφο 100-120 λέξεων.

Μονάδες 25

Β.

1. «Σε μια πολιτεία όπου η αίσθηση που επικρατεί είναι ότι κυριαρχεί η αναξιοκρατία, τότε αναπόφευκτα υποσκάπτεται σοβαρά η κοινωνική συνοχή με ευρύτερες αρνητικές συνέπειες». Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της περιόδου σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων με τη μέθοδο του αιτίου - αποτελέσματος. Μονάδες 10

2. Να γράψετε τους πλαγιότιτλους των παραγράφων του κειμένου. Μονάδες 7

3. Να εξετάσετε τους τρόπους συνοχής των παραγράφων του κειμένου. Μονάδες 6

4. Με ποιον/ποιους τρόπο/ους αναπτύσσεται η τελευταία παράγραφος του κειμένου; Μονάδες 5

5. Να ετυμολογηθούν οι παρακάτω λέξεις: αξιοκρατία, τεκταινόμενα, αντιληφθούμε, διάβρωση, μετριοκρατία, επιχειρηματολογία, ισοπεδωτικά.

Μονάδες 5

Γ.

Στα πλαίσια μιας πανελλαδικής συνάντησης των νέων της χώρας σας, να ετοιμάσετε μια ομιλία στην οποία θα αναλύεται την έννοια της αξιοκρατίας καθώς και τη σημασία της ύπαρξής της σε μια δημοκρατική κοινωνία. (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

547


Α παντήσεις Α. Ο συγγραφέας αναφέρεται στην αξία της αξιοκρατίας. Αρχικά, τονίζει την αδυναμία εφαρμογής της και κατάργησης των πελατειακών σχέσεων παρά τη συνειδητοποίηση της αξίας της. Έπειτα, εκθέτει τους τρεις βασικούς λόγους που κάνουν την εφαρμογή αυτή σημαντική. Πρώτος λόγος είναι η κοινωνική συνοχή, που επιτυγχάνεται μέσω της αξιοκρατίας και είναι απαραίτητη για την επίτευξη κοινών κοινωνικών στόχων. Δεύτερον, η κοινωνική δικαιοσύνη που «πλήττεται» από την αναξιοκρατία και εμποδίζει τις κοινωνικές εντάσεις και τρίτον η καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του ανθρωπίνου δυναμικού που μόνο μέσω της αξιοκρατίας είναι εφικτή. Αποδεικνύεται, λοιπόν, ως το μοναδικό μέσο επιβίωσης αλλά και προόδου της σύγχρονης κοινωνίας, αφού είναι δεδομένες οι αρνητικές συνέπειες της επικράτησης των πελατειακών σχέσεων και της έλλειψης δικαιοσύνης στο δημόσιο τομέα. Β1. Υποστηρίζεται ότι σήμερα η έλλειψη αξιοκρατίας έχει οδηγήσει σε μείωση της κοινωνικής συνοχής η οποία, με τη σειρά της, δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα. Η επικράτηση ατόμων στο χώρο της εργασίας, της εκπαίδευσης, του πολιτισμού και όχι μόνο, με κριτήρια που προέρχονται από πελατειακές σχέσεις και προσωπικά συμφέροντα είναι αναμενόμενο ότι προκαλεί τη χαλάρωση των κοινωνικών σχέσεων, τον ανταγωνισμό ανάμεσα στου πολίτες, την καχυποψία και τελικά της έλλειψη εμπιστοσύνης προς την πολιτεία. Β2. Ανέφικτος στόχος η αξιοκρατία 1. Η κοινωνική συνοχή 2. Η σημασία της κοινωνικής δικαιοσύνης 3. Η καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού 4. Η επικράτηση της αξιοκρατίας ως μέσω κοινωνικής επιβίωσης 5. Τα αρνητικά αποτελέσματα των πελατειακών σχέσεων 6. Ο εξορθολογισμός του δημόσιου τομέα Β3. 1η-2η: Με επανάληψη της λέξης αξιοκρατία

2η-3η: Με τη λέξη δεύτερο, που δηλώνει απαρίθμηση

3η-4η: Με τη λέξη τρίτο, που δηλώνει απαρίθμηση

4η-5η: Επανάληψη νοήματος

5η-6η: Επανάληψη νοήματος

6η-7η: Με επανάληψη της φράσης δημόσιου τομέα

Β4. Αναπτύσσεται με τη μέθοδο της Σύγκρισης Αντίθεσης και με Αιτιολόγηση. Β5. άξιος + κρατώ, τέκτων (τεκταίνομαι), αντί + λαμβάνω, διά + βιβρώσκω, μέτριος + κρατώ, επιχειρώ + λέγω, ίσος + πεδίο.

548

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Γ. Αγαπητοί φίλοι και φίλες,

Πρόλογος: Αιώνες πριν ο Ισοκράτης ανέφερε: «Σύμφωνα με την αξία του πρέπει να πράττει και να τιμάται ο κάθε άνθρωπος». Στις μέρες μας, όμως, δεν είναι λίγες οι φορές που ακούγεται πικρόχολα ότι είμαστε «η χώρα των αξιοποιημένων αναξιοτήτων και των αναξιοποίητων αξιών».

Κύριο μέρος: Α’ Ανάλυση της έννοιας της αξιοκρατίας

Αξιοκρατία είναι η αρχή, σύμφωνα με την οποία επικρατούν οι ικανοί, οι άξιοι. Η αρχή αυτή λειτουργεί συμπληρωματικά και εξισορροπητικά ως προς την αρχή της ισότητας. Στην ελληνική έννομη τάξη έχει εφαρμογή η αρχή της αξιοκρατίας, της πρόσβασης, δηλαδή, σε δημόσιες θέσεις εργασίας με βάση την προσωπική αξία καθενός . Ωστόσο, καθημερινά όλοι αντικρίζουμε την κατάρρευση της αρχής αυτής.

Ο όρος αξιοκρατία δηλώνει την αρχή σύμφωνα με την οποία η ανάληψη αξιωμάτων και θέσεων δημοσίων ή μη, η αναγνώριση και η επιβράβευση προσπαθειών γίνονται με βάση την προσωπική αξία του καθενός, χωρίς να παρεμποδίζονται απ’ την καταγωγή, τον πλούτο, την πολιτική ιδεολογία ή την κοινωνική του θέση.

Αντίθετες έννοιες είναι: η αναξιοκρατία, η ευνοιοκρατία, το ρουσφέτι, ο νεποτισμός, ο φαβοριτισμός.

Β’ Σημασία ύπαρξης της αξιοκρατίας σε μια δημοκρατική κοινωνία 1. Αναπτύσσεται η ευγενής άμιλλα μεταξύ των μελών της κοινωνίας. 2. Καλλιεργείται η κοινωνική συνείδηση, τα άτομα κοινωνικοποιούνται ομαλά και αισθάνονται οργανικά δεμένα με το κοινωνικό σύνολο, με αποτέλεσμα να αναπτύσσεται η συνεργασία και η αλληλεγγύη και να προάγεται η κοινωνική συμβίωση. 3. Εξασφαλίζεται η κοινωνική ισορροπία και η δικαιοσύνη, ενώ, παράλληλα, μειώνονται οι κοινωνικές και ταξικές ανισότητες και οι οικονομικές διαφορές μεταξύ των πολιτών. 4. Αξιολογούνται οι πολίτες με δίκαια και αντικειμενικά κριτήρια, ικανοποιείται το δημόσιο περί δικαίου αίσθημα και αναπτύσσεται εμπιστοσύνη στους κοινωνικούς θεσμούς και πολιτειακούς νόμους. 5. Τοποθετούνται στην κρατική μηχανή οι άξιοι και ικανοί πολίτες, οργανώνεται η πολιτεία και επαληθεύεται το γνωμικό «ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση», με αποτέλεσμα την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών και την άριστη λειτουργία της πολιτείας. 6. Δημιουργούνται πρότυπα ήθους και εργατικότητας προς μίμηση, αφού όλοι γνωρίζουν ότι μόνο αυτά παίζουν ρόλο για την ανάληψη κάποιου αξιώματος. 7. Η αξιοκρατία στηρίζει τη δημοκρατία, διαμορφώνει το δημοκρατικό ήθος των πολιτών, διασφαλίζει τους δημοκρατικούς θεσμούς, αναβαθμίζει την πολιτική ζωή, αφού οι άριστοι των πολιτών ασκούν την εξουσία προς όφελος του συνόλου. 8. Γενικότερα, η κοινωνία ευδοκιμεί και προοδεύει σ’ όλους τους τομείς (ανάπτυξη της παιδείας, της επιστήμης, των τεχνών, της πολιτικής, της οικονομίας, του βιοτικού επιπέδου).

549

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης Επίλογος:

Όλοι εμείς οι νέοι αλλά και οι έχοντες εξουσία σήμερα θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν την αξία της αξιοκρατίας και να αγωνιστούν για την επικράτησή της. Ευχαριστώ για το χρόνο σας

550


112ο Κριτήριο Αξιολόγησης Αναξιοκρατίας ολοκληρωτισμός Ζούμε, τρία (ώς τώρα) χρόνια, έναν οικονομικό εφιάλτη, μια δίχως ορατή διέξοδο κοινωνική καταστροφή, που καθημερινά επιτείνεται. Και μοιάζει αμφίβολο αν η «κρίσιμη μάζα» του ελλαδικού πληθυσμού (κρίσιμη για το πολιτικό μέλλον της χώρας) συνειδητοποιεί το καίριο: Ότι «ανάπτυξη» και «πρόοδο», δεν εγγυάται η εξασφάλιση «δικαιωμάτων», αλλά η εξασφάλιση αξιοκρατίας. Από τα ανώτατα αξιώματα ως το έσχατο κοινωνικό λειτούργημα. Zήσαμε δεκαετίες ολόκληρες, χωρίς υπερβολή, με την καθημερινή εικόνα κάποιων συμπολιτών μας, λίγων ή πολλών, να διαδηλώνουν την απαίτηση κατασφάλισης «δικαιωμάτων» τους. Διαδηλωτές και απεργοί διεκδικούσαν πάντοτε «δικαιώματα» (συνήθως πρόσθετες παροχές από το κράτος). Δεν ακούστηκε ποτέ, μα ποτέ στην ελλαδική κοινωνία συλλογικό αίτημα – διεκδίκηση αξιοκρατίας, αξιολογικών κρίσεων, ελέγχου της ποιότητας, καταξίωσης της αριστείας. Δεν καταλαβαίναμε, ούτε ακόμα το συνειδητοποιούμε στο Eλλαδιστάν, ότι η αξιοκρατία, ο έλεγχος της ποιότητας, θα άλλαζε τα πάντα στη χώρα. Όταν καταστεί κυρίαρχη νοοτροπία η κατάλυση κάθε αξιολογικής κρίσης («γιατί αυτός και όχι εγώ»), οι συνέπειες ψηλαφούνται αμέσως σε όλα τα επίπεδα. Eίναι βεβαιωμένο από την ιστορική εμπειρία ότι κάθε ολοκληρωτισμός (θρησκευτικός, ιδεολογικός, κομματικός, μαφιόζικος, κρατικός) αποκλείει αφετηριακά (προκειμένου να μπορεί να λειτουργήσει) την αξιοκρατία. Και η κομματοκρατία στη μεταπολιτευτική Eλλάδα είναι δείγμα συνεπέστατου ολοκληρωτισμού, εκσυγχρονισμένου: Δεν έχει ανάγκη να απαγορεύσει τη λειτουργία ιδιωτικών MME, να φιμώσει αρθρογράφους, να εξορίσει αντιφρονούντες – δεν χρειάζεται τίποτε από αυτά. Αρκεί η κατάλυση της αξιοκρατίας, για να μπορεί να λειτουργήσει απρόσκοπτα η πιο στυγνή και ανάλγητη αυθαιρεσία της εξουσίας. Tο συγκλονιστικό ταλέντο του Bασίλι Γκρόσμαν, στο μυθιστόρημά του «Ολα περνούν» (ή «Πάντα ρει»), βάζει τον ήρωά του να ελευθερώνεται από τις φυλακές την ημέρα του θανάτου του Στάλιν και να γυρίζει στη Mόσχα. Eκεί έντρομος πιστοποιεί ότι, από την ανθρώπινη κοινωνία που ήξερε δεν απομένει πια τίποτα. Ό,τι υπήρχε σε ποιότητα, σε αξιοπρέπεια, σε τιμιότητα έχει χαθεί, επιβιώνουν όσοι συμβιβάστηκαν, παραιτήθηκαν από την ανθρωπιά τους ή ήταν πάντοτε μηδαμινοί, ανύπαρκτοι: Ο τάδε, που κατέδωσε το παιδί του στην αστυνομία. O δείνα, που ψευδομαρτύρησε και φυλακίστηκαν φίλοι του. Ο «βιβλιοκριτικός» που έγινε διασημότητα λιβανίζοντας σαν «ποιητές» κωμικές μετριότητες με ιδεολογική στράτευση. Ο πανεπιστημιακός, που την ψήφο του σε εκλογές συναδέλφων του την κατεύθυναν «άνωθεν» τηλεφωνήματα. Οι διορισμένοι να αξιολογούν διευθυντές σε συμφωνικές ορχήστρες ή σε θέατρα ή σε επιτροπές βράβευσης λογοτεχνικών βιβλίων όντας οι αξιολογητές παντελώς άσχετοι και ανατριχιαστικά ατάλαντοι, μπράβοι όμως του καθεστώτος. Πώς άραγε θα είχαν αφηγηθεί ένας Σαλάμοφ, ένας Γκρόσμαν, ένας Σολζενίτσιν τον προϊόν του ολοκληρωτισμού της κομματοκρατίας στο μεταπολιτευτικό Eλλαδιστάν; Tον δικό

551


μας φτωχοκακομοιρίστικο ενδοτισμό, τη φτήνεια των ιδεολογικών προδιαγραφών για τη δημόσια προβολή, την ξιπασιά ως μόνιμο αντανακλαστικό της κοινωνίας των σπιθαμιαίων και συμβιβασμένων. Για να αποτραπεί η «τελική φάση» (διαμελισμός της χώρας και καθολίκευση της πανικόβλητης προσφυγιάς) χρειάζονται άνθρωποι και πολιτικά ενεργήματα που τα γεννάει μόνο η ωριμότητα των αξιολογικών κρίσεων. Συντομευμένο κείμενο του Χρήστου Γιανναρά, 09/09/2013

552



Να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για το περιεχόμενο του παραπάνω κειμένου με μια περίληψη 80-100 λέξεων. Μονάδες 25

Β.

1. «Δεν έχει ανάγκη να απαγορεύσει τη λειτουργία ιδιωτικών MME, να φιμώσει αρθρογράφους, να εξορίσει αντιφρονούντες – δεν χρειάζεται τίποτε από αυτά. Aρκεί η κατάλυση της αξιοκρατίας, για να μπορεί να λειτουργήσει απρόσκοπτα η πιο στυγνή και ανάλγητη αυθαιρεσία της εξουσίας». Να σχολιάσετε το παραπάνω απόσπασμα σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων. Μονάδες 12

2. Να γράψετε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων, χωρίς να αλλοιώνεται το περιεχόμενο του κειμένου: διέξοδο, επιτείνεται, αμφίβολο, πρόοδο, εξασφάλιση. Μονάδες 5

3. Να εξηγήσετε το ρόλο των παρενθέσεων και των εισαγωγικών στην πρώτη παράγραφο του κειμένου. Μονάδες 5

4. Ποιος τρόπος πειθούς και ποια μέθοδος ανάπτυξης παραγράφου εφαρμόζεται στην πέμπτη παράγραφο του κειμένου;

Μονάδες 8

5. Γιατί ο συγγραφέας επιλέγει το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο στις τρεις πρώτες παραγράφους; Μονάδες 5

Γ.

Καλείστε να γράψετε ένα άρθρο για το επόμενο τεύχος της σχολικής εφημερίδας με θέμα την αξιοκρατία. Πού οφείλεται η απουσία της σήμερα και ποια τα αποτελέσματα της απουσίας αυτής στο άτομο και την κοινωνία; (500-600 λέξεις) Μονάδες 40

553


Α παντήσεις Α. Το κείμενο ασχολείται με την ανάγκη της αξιοκρατίας σήμερα. Αρχικά ο συγγραφέας αξιολογεί τη σύγχρονη πραγματικότητα ως εφιάλτη και υπογραμμίζει την απαραίτητη πια αξιοκρατία, που την ερμηνεύει ως έλεγχο ποιότητας, και όχι την έμμονη διεκδίκηση δικαιωμάτων. Θεωρεί ότι η σημερινή κομματοκρατία, μέσω της κατάργησης της αξιοκρατίας, έχει τα αποτελέσματα του ολοκληρωτισμού και επιβεβαιώνει την άποψή του με την αναφορά στο έργο του Γκρόσμαν. Χαρακτηριστικά της σύγχρονης Ελλάδας είναι η μιζέρια, η απουσία ιδεολογιών, ο συμβιβασμός και η μόνη σωτηρία είναι η εμφάνιση ανθρώπων με ώριμα πνευματικά οράματα. Β1. Σε άλλες εποχές ή σε άλλους τόπους οι άνθρωποι της εξουσίας παρουσίαζαν μια απάνθρωπη και άδικη συμπεριφορά κυρίως σε περιόδους ολοκληρωτικών καθεστώτων, όπου την εξουσία κατείχε ένα πρόσωπο ή μια μικρή ομάδα ανθρώπων. Σήμερα τα περιθώρια αυθαιρεσιών δίνονται στους «δυνατούς» μιας κοινωνίας λόγω της ανύπαρκτης αξιοκρατίας, με τρόπο εύκολο και έμμεσο… Η αδικία, η ανισότητα επικρατούν, άρα και ο αθέμιτος ανταγωνισμός και η φθορά των σχέσεων ανάμεσα στους πολίτες και στο κράτος. Β2. Λύση, εντείνεται, αμφισβητήσιμο, εξέλιξη, προστασία. Β3. Οι παρενθέσεις επεξηγούν τα λεγόμενα του συγγραφέα. Τα εισαγωγικά δίνουν έμφαση στις λέξεις που εσωκλείουν. Β4. Επίκληση στη λογική και παραδείγματα. Β5. Κάνει το συγγραφέα κοινωνό του προβλήματος, δείχνει ότι το θέμα μας αφορά όλους, προσδίδεται οικειότητα και ζωντάνια. Γ. Τίτλος: «Η απουσία της αξιοκρατίας»

Πρόλογος: Η σημερινή πραγματικότητα επιβεβαιώνει την απουσία της αξιοκρατίας και τα παραδείγματα είναι πολλά. Κύριο μέρος: Α’ ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ: 1. Στη νοοτροπία των σύγχρονων Νεοελλήνων, σύμφωνα με την οποία το ρουσφέτι – κατάλοιπο της περιόδου της τουρκοκρατίας – αποτελεί κλειδί για την ανάδειξη και την καταξίωση. 2. Στην έλλειψη παιδείας αλλά και αληθινής κοινωνικής αγωγής και κοινωνικής συνείδησης, που ευνοούν τον ατομικισμό και την ικανοποίηση των προσωπικών στόχων και συμφερόντων, ανεξάρτητα από το κοινωνικό όφελος. 3. Το παραπάνω ενισχύεται από τον αστικό τρόπο ζωής, που ενισχύει την ανωνυμία,

554

Έκφραση – Έκθεση για τη Γ´ Λυκείου 214 Κριτήρια Αξιολόγησης ευνοεί την έλλειψη κοινωνικού ελέγχου και υπηρετεί την αυθαιρεσία και την εκμετάλλευση. 4. Η επικράτηση ευδαιμονιστικού και ωφελιμιστικού πνεύματος, η προσήλωση στην ύλη και η θεοποίηση του χρήματος ερμηνεύουν προσπάθειες για επιτυχία του επιδιωκόμενου στόχου με θεμιτό ή αθέμιτο μέσο. 5. Ο αθέμιτος ανταγωνισμός και η ανεργία τροφοδοτούν την επιζήτηση της σταδιοδρομίας του ατόμου με κάθε μέσο. 6. Τα ανθρώπινα πάθη και οι αδυναμίες, όπως ο εγωισμός, η αυτοπροβολή, η φιλαυτία και η φιλαρχία υπερνικούν τις ηθικές αξίες. 7. Οι διάφοροι πολιτικοί και οικονομικοί κύκλοι που με παρασκηνιακές δραστηριότητες προωθούν τους «δικούς» τους ανθρώπους, προκειμένου να εξασφαλίσουν τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις τους. Β’ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ: 1. Καλλιεργούνται τα ανθρώπινα πάθη και ένστικτα, νοθεύεται το πνεύμα και η ψυχή, υποβαθμίζεται η προσωπικότητα. 2. Εκπίπτουν οι ηθικές αξίες, τα ιδανικά και ευνοούνται η ανηθικότητα, ο εξευτελισμός, η συναλλαγή των συνειδήσεων. 3. Μειώνεται η αποδοτικότητα, η παραγωγικότητα και οι πρωτοβουλίες των ικανών ατόμων, απογοητεύονται και, κατά συνέπεια, παθητικοποιούνται, αφού στερούνται φιλοδοξιών. 4. Επικρατεί ανασφάλεια και πνεύμα απαισιοδοξίας για το μέλλον. 5. Αίρεται η εμπιστοσύνη, η συνεργασία ανάμεσα στα άτομα, επιβάλλεται ο αθέμιτος ανταγωνισμός και το δίκαιο του ισχυρότερου. 6. Οξύνονται οι κοινωνικές ανισότητες και διαφορές, προκαλείται το δημόσιο περί δικαίου αίσθημα με κίνδυνο συνεχών αναταραχών και εξεγέρσεων. 7. Καταλύονται οι θεσμοί και οι νόμοι, εκτραχηλίζεται η κοινωνική και πολιτική ζωή. 8. Υπονομεύεται η δημοκρατία, αφού αναδεικνύονται συμφέροντα που αντιστρατεύονται το γενικό κοινωνικό συμφέρον. 9. Δημιουργούνται δύσκολα προβλήματα για την κοινωνία (οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά) που αδυνατούν να επιλυθούν, αφού τα χειρίζονται ανάξια άτομα. 10. Ανακόπτεται ο πολιτισμός, η ατομική και κοινωνική πρόοδος. Επίλογος:

Αναγκαία η επικράτηση της αξιοκρατίας.

555

112 Kritiria Me Apantisis

Recommend Documents