PANITIKAN: Kahulugan, Kahalagahan, mga Uri at Kasaysayan Literatura 1 mischelledmariano Kahulugan ng Panitikan
Sa kahul ahulug ugan ang g pang pangwi wik ka, ang ang sa sali lita tang ng panitikan ay nagm nagmul ula a sa salita salitang ng titik titik na ginam ginamita itan n ng pagl paglala alapi ping ng pang pang-- at -an, -an, at siyan siyang g katapat ng “literatura” sa Kastila at “literature” sa Ingles. pang + titik + an pangtitikan
panitikan
Ang panitikan ay talaan ng buhay. (Arrogante, 11! Ang panitikan ay lakas na nagpapakilos sa alinmang uri ng lipunan. (Sala"ar! o #n$le %om&s 'abin (arriet )ee$her Stowe! o So$ial 'ontra$t (*ean *a$+ues ousseau! o oli e %angere at /l 0ilibusterismo (*ose i"al! Ang panitikan ay pagpapahayag ng mga amamin ng tao sa iba&t ibang bagay sa aigig, sa pamumuhay, sa pamahalaan, sa lipunan at sa kaugnayan ng kaluluwa sa 2akilang 3umikha. (A"arias! Salam Salamin in ng kultu kultura ra ang ang panit panitik ikan, an, naka nakalar laraw awan an ito ito ang ang kaha kahapo pon, n, ngayon at maging ang bukas ng isang bansa. (ubin! Kahalagahan ng Pag!aaral ng Panitikan ng Pilipinas
1. akikila akikilala la ang sarili bilang bilang 4ilipino 4ilipino,, ang yaman yaman at talinon talinong g taglay ng lahing pinagmulan, ang kaakilaan at karangalan ng sariling traisyon at kultura. 5. ap apapa apahalaga agahan ang kaakila kilaa an ng atin ting kasa says ysay aya an, ang pagpapakasakit ng ating mga ninuno upang tamasain ang kalayaan na pinakikinabangan sa kasalukuyan. . ababat ababati i ang pagkaka pagkakatula tula at pagkak pagkakaib aiba-iba a-iba ng katangi katangian an ng mga literatura ng iba-ibang rehiyon at matutunang ipagmalaki ang ating pagka-4ilipino. 7. ailalap ailalapit it ang amamin amamin ng mga 4ilipi 4ilipino no sa isa&t isa, bagama&t bagama&t mula mula sa iba&t ibang rehiyon na may magkakaibang kaisipan, paniniwala at pananampalataya. 8. apap apapan anga galag lagaa aan n ang ang ating ating yamang yamang pamp pampan aniti itika kan n na isa sa ating ating pinakamahalagang yamang panlipi. 6. alilinang alilinang ang ang pagmamalasa pagmamalasakit kit sa sariling kultura. kultura. Uri ng Literatura a" #atay #atay sa Paraan Paraan ng Pagsas Pagsasalin alin
mis$hellemariano
6
1" Pasalindila 9 naisalin sa ibang henerasyon sa pamamagitan ng bibig ng tao ahil hini pa natutunan ang pagsulat (epiko, awitingbayan, alamat, kasabihan, salawikain, bugtong at palaisipan! $. Pasalinsulat % paraan ng pagsasalin ng literatura magmula nang matutunan ng tao ang sistema ng pagsulat, ito ay higit na mahalaga ahil higit na naiingatan. &" Pasalintroniko 9 paglilipat sa pamamagitan ng mga kagamitang elektroniko. '" #atay sa Anyo 1" Tuluyan o Prosa 9 nasusulat sa karaniwang takbo ng pangungusap at sa patalatang paraan. $" Patula 9 nasusulat sa taluturan at saknungan (maaaring may sukat at tugma o malayang taluturan na nangangahulugang walang sukat at tugma!. &" Patanghal 9 isinasaula sa entablao, sa bahay o sa bakuran kahit na sa aan o saanman. aaaring patula o patuluyan. ini nagiging ganap hanggang hini ipinalalabas o isinasagawa sa tanghalan o ulaan. Salitaan ang pagkakasatitikmaaaring tatatluhin, aalawahin o iisahing yugto na ang bawat yugto ay binubuo ng tagpo. (ga Akdang Tuluyan o Prosa
1. No'ela 9 mahabang salaysayin ng mga kawing- kawing na pangyayari na naganap sa mahabang saklaw ng panahon, kinasasangkutan ng maraming tauhan at nahahati sa mga kabanata. Uri #atay sa Pag'i'igay! )iin sa *angkap: a! No'ela ng Pangyayari 9Luksang Tagumpay ni %eo:lo Sau$o. b! No'ela ng Tauhan 9Nena at Neneng ni ;alen$iano . 4e
5. (aikling Kento 9 salaysay ng isang mahalagang pangyayaring kinasasangkutan ng isa o ilang tauhan at may isang kakintalan o impresyon. Uri #atay sa #ini'igyang! )iin: a! Pangkatauhan 9Kwento ni Mabuti ni =eno>e>a /ro"a atute b! (aka'anghay 9Bahay na Bato ni ). 3. osales.
mis$hellemariano
6
$! Pangkapaligiran 9umayapos ang Takipsilim ni =eno>e>a atute. ! Pangkatutu'ong - Kulay 9 paligi, kaanyuang panlabas at kakanyahang pampook ng isang lugar o komunia tula ng Suyuan sa Tubigan ni a$ario 4inea. e! Pangkaisipan 9 !ng Pag-uwi ni =eno>e>a atute. ?! *ikolohikal 9 paraan ng pag-iisip ng pangunahing tauhan tula ng "ugo at #tak ni 'ornelio eyes. . )ula 9 upang itanghal sa entablao o tanghalan, nahahati sa yugto ngunit mayroon ing iisahing yugto. Uri #atay sa Paksa: a! Komedya 9 katawa-tawa tula ng !ng Piso ni !nita ni *ulian 'ru" )alma$ea. b! Trahedya 9 kalungkutan ng pangunahing tauhan at karaniwang nagtatapos sa kamatayan tula ng Lakambini ni 4atri$io ariano. $! (elodrama 9 kalungkutan at paghihirap ng mga tauhan ngunit nagwawakas sa kanilang tagumpay tula ng Min$a Mora ni Se>erino eyes. ! Parsa 9 katawa-tawang ula tungkol sa walang kabuluhang bagay o pangyayari ahil ang pangunahing layunin lamang nito ay magpasaya e! *aynete 9 paksa ng ulang ito ang paglalaha ng kaugalian ng isang lahi, sa kanyang pamumuhay, pangingibig at iba pa.
7. Alamat 9 pinagmulan ng mga bagay- bagay, karaniwang huba sa katotohanan. 8. Pa'ula 9 may layuning pukawin ang isipan ng mga bata sa mga aral na makahuhubog sa kanilang kilos at pag-uugali. 6. Para'ula 9 kwentong hinango sa )anal na Kasalutan, nag- iiwan ng aral gaya ng Parabula ng !libughang !nak. @. Anekdota 9 maikling salaysaying may layuning umaliw o magbigayaral sa mga mambabasa gaya ng !ng %amugamo at ang Munting &lawan. . *anaysay 9 pagpapahayag ng kuru- kuro o opinyon hinggil sa suliranin o paksa. a! Pormal 9 hini karaniwan ang paksa kaya kailangan ng pagsasaliksik o pag-aaral. b! Impormal 9 karaniwan ang paksa kaya hini kailangan ng pagsasaliksik o pag-aaral. . Talam'uhay 9 kasaysayan ng buhay ng isang tao. a! %alambuhay na 4ansarili b! %alambuhay na 4aiba #alita 9 pang-araw- araw na pangyayari sa lipunan. 1B.
mis$hellemariano
6
Talumpati 9 pagpapahayag na binibigkas sa harap ng mga 11. tagapakinig. (ga Akdang Patula 1" Tulang Pasalaysay 9 kwento ng mga pangyayari at nasusulat nang patula, may sukat at tugmaC nasusuri ayon sa paksa, pangyayari at tauhan. a- .piko 9 tulang nagsasalaysay hinggil sa kabayanihan, katapangan at pakikipagsapalaran ng isang pangunahing tauhan sa gitna ng mga pangyayaring hini kapani-paniwalaC alawa sa pinakakilalang halimbawa ay ang Biag ni Lam-ang (Iloko! at &n$arapatra at Sulayman (uslim!. '- Ait at Korido 9 kinapapalooban ito ng romansa o pag-iibigan, pakikipagsapalaran, kabayanihan at kataksilan at mga pantakas sa karahasan ng katotohananC mayroong paggamit ng mahika, kababalaghan at kapangyarihang supernatural Ait 9 may taluto na lalabinalawahing pantig tula ng Florante at Laura ni 0ran$is$o )alta"ar at Buhay ni Segismun$o ni /. *ulian e %aniana Korido 9 may taluto na wawaluhing pantig tula ng &bong !$arna ni *ose ela 'ru" $" Tulang Pandamdamin o Liriko 9 tulang tumatalakay sa marubob na amamin ng may-aka o ng ibang tao. a- Aiting!'ayan 9 maiikling tulang binibigkas nang may himig, pinapaksa ang pag-ibig, kawalang-pag-asa o pamimighati, pangamba, kaligayahan, pag-asa at kalungkutan gaya ng 'hit 'hirit 'hit( Leron Leron Sinta at Bahay Kubo. '- *oneto 9 may labing- apat na taluto hinggil sa amamin at kaisipan at naghahati ng aral gaya ng Soneto ng Buhay ni 0ernano onleon. c- .lehiya 9 nagpapahayag ng panimim ahil sa pagyao ng isang minamahal gaya ng !wit sa &sang Bangkay ni )ien>enio amos. d- )alit 9 tulang inaawit bilang pagpuri sa 2iyos o sa ahal na )irhen gaya ng "alit kay Maria. e- Pastoral 9 naglalarawan ng paraan ng pamumuhay sa kabukiran gaya ng Bayani ng Buki$ ni Al D. 4ere". /- 0da 9 paghanga o pagpuri sa isang bagay gaya ng )$e to the Nightingale. &" Tulang Padula o )ramatiko 9 tulang isinasaula sa tanghalan gaya ng La &n$ia Elegante y El Negrito !mante ni 0ran$is$o )alta"ar.
mis$hellemariano
6
" Tulang Patnigan 9 mga laro o paligsahang patula na noon ay karaniwang isinasagawa sa bakuran ng mga namatayan a! Karagatan 9 ito&y batay sa alamat ng singsing ng isang prinsesa na inihulog sa agat upang mapangasawa niya ang kasintahang mahirap. b! )uplo 9 isang paligsahan sa husay ng pagtula at pangangatwiran na siyang pumalit sa karagatan. $! #alagtasan 9 ito&y isang pagtatalo sa paraang patula na nahango sa uplo at karagatan, ang salitang “)alagtasan” ay hinango mula sa pangalang “)alagtas” na si 0ran$is$o )alagtas na siyang “Ama ng 4anulaan.” Impluensiya ng Literatura
-
mga aka sa iba&t ibang panig ng muno na naghati ng malaking impluwensiya sa kultura, traisyon, paniniwala, pamumuhay at kabihasnan ng tao. a! #anal na Kasulatan o #i'liya 9 pinakabatayan ng pananampalatayang Kristiyano sa buong aigig (4alestina at =resya!. b! Koran 9 ang pinakabibliya ng mga uslim (Arabia!. $! Iliad at 0dyssey ni 2omer 9 kinatutuhan ng mga mitolohiya at alamat (=resya!. ! (aha'harata 9 tumatalakay sa kasaysayan ng pananampalataya (Iniya!. e! 3anter'ury Tales ni =eoErey 'hau$er 9 naglalarawan sa pananampalataya at pag-uugali ng mga Ingles noong unang panahon. ?! Uncle Tom4s 3a'in ni arriet )ee$her Stowe 9 nagbukas sa mga mata ng Amerikano sa kaapihan ng mga lahing itim at naging simula ng paglaganap ng emokrasya sa buong aigig. g! )i5ina 3omedia ni 2ante Alighieri9 nagpapahayag ng moralia, pananampalataya at pag-uugali (Italya!. h! .l 3id 3ompeador 9 naglalarawan sa katangiang panlipi at kasaysayan ng mga Kastila (/spanya!. i! Isang Li'o at Isang 6a'i 9 naglalarawan ng pamahalaan, kabuhayan at lipunan ng mga Arabo at 4ersyano (Arabya at 4ersya!. F! Aklat ng mga Ara ni 'on?u$ius 9 naging batayan ng mga pananampalataya ng mga Intsik (%sina!. k! Aklat ng mga Patay 9 naglalarawan ng mga kulto ni Gsiris at tumatalakay sa mitolohiya at teolohiya ng /hipto. l! Ait ni olando 9 kinapapalooban ng "o*e Pares at +on*es,alles ng 4ransya, isinasalaysay ito ang gintong panahon ng Kristyanismo sa 4ransya.
mis$hellemariano
6
Pahapya na Kasaysayan ng Panitikan ng Pilipinas #ago )umating ang mga Kastila
akarating sa kapuluan ang mga Negrito 7ita o 'aluga- mga 58,BBB taon na ang nakararaan, sila ay walang taglay na kabihasnan bagama&t sanay sa paggamit ng busog at pana sa paghahanap ng pagkain. Ang mga Indonesyo naman ay nanayuhan sa 4ilipinas mga ,BBB taon na ang nakalipas. Ang unang pangkat ay mapuputi at balingkinitan ang katawan. Ang ikalawang pangkat ay maiitim, makakapal ang labi at pangahan. Sila ay mayroong pamahalaan at may alang alamat, epiko, mga pamahiin at mga bulong. Sumuno ang mga Intsik na lahing akka na tinawag ing manggugusi ahil nilalagay nila sa gusi ang bangkay ng kanilang mahal sa buhay at ibinabaon sa kanilang looban. Sa pagitan ng 5BB )' at 1BB A2, umating ang unang pangkat ng mga (alay na ninuno ng mga Igorot at )ontok sa ilagang 3u"on, ang ikalawang pangkat naman ay ninuno ng mga )isaya, )ikolano, Kapampangan, 4anggalatok at Ilokano. Sila ang may ala ng Ali'ata" 2umating naman ang mga #um'ay noong ika-15 at ika-1 antaon na may laang epiko, awiting-bayan at mga tula. Sa pagitan ng B at 15BB A2, nanayuhan ang mga mangangalakal at misyonerong Ara'e na nagala ng pananampalatayang uslim. Ang 4ilipinas ay kabilang sa mga bansang nasakop ng imperyong (a8apahit kaya&t tayo&y nakapagpalitan ng kultura sa kanila sa pamamagitan ng kalakalan. Sa pagbagsak ng aFaphit, napasailalim naman tayo sa imperyo ng (alacca, imperyo ng mga uslim na lumaganap sa 3u"on at inanao. Pagdating ng mga (ananakop
Ang pananakop ng mga Kastila sa 4ilipinas ay nagsimula noong unang magtayo ng bayan si iguel 3ope" e 3ega"pi noong 1868. Ang pangunahing layunin nila&y maipalaganap ang relihiyong Katolika Apostolika omana ngunit sa likuran nito ay ang pagpapayaman at pagpapalakas ng kanilang kapangyarihan.
mis$hellemariano
6
Sa loob ng taong pananakop nila, lumaganap ang paksang pangrelihiyon na makikita sa mga tulang liriko, awit, korio, pasyon, uplo, karagatan, komeya, senakulo atpb. )unga ng pagmamalupit ng mga Kastila, umusbong ang mga akang humuhiling sa pagbabago na pinangunahan ng mga “ propagandista ” at sinunan ng mga akang humihimok ng tahasang paghihimagsik na pinasimulan noong Agosto 56, 16 sa 4uga 3awin. Sa panahon ng mga Amerikano, umami ang mga limbag na panitikan ahil nagkaroon ng kalayaan sa pamamahayag at pananampalataya. agkaroon in ng kalayaan sa pagtatatag ng mga samahang pampanitikan. aging alaya rin sa paksa tula ng pulitika, kalikasan, kahirapan, pakikibaka atpb. Sa pananakop naman ng mga 2apon noong 171-178, bunga ng igmaan nabalam ang pag-unla ng ating panitikan. 4inatigil ang pagsulat sa wikang Ingles kaya&t sumigla ang mga manunulat sa %agalog. Ipinaloob sa maraming aka ang pagmamahal sa bayan.
mis$hellemariano
6
