YUNI TI
Batayang Kaalaman saWika ANG WIKA AT ANG NAGWIWIKA Kapag t ao ang pi naguusapan, t i y ak na hi ndi l al ay o ang wi ka at komu muni kasy on.Angdal awangi t oaypal agi ngi ni uugnaysat ao.Angt anongngay on ayanoangpagkakai bangwi kaatkomu muni kasy onkungt aor i nl ama mangangpi naguusapan. Nang l i khai n ng Di y os ang t ao,ni l i kha Ni ya i t o na may kakayahang maki pagkomu muni kasy on. Li kas sa t ao ang naki ki pagusap, ang i bi g sabi hi n i pi nang anak si y a na mar unong nangma makapagpahay agngkani y angsal oobi n,sa sar i l iman oi t oosakani yangkapuwa.Obser bahan angi sangsanggolnabagong si l ang,sanggolpal ama mangayma mar unongnasi yangma maki pagkomu muni kasyont ul adng pagi yak,t ul ad ng pagi nom ng gat as kung nagugut om, m,pagpapal i tng l amp mpi n kungsi yaaybasaatpagi yakkungsi ya ’ yma maynar ar amd mdamangsaki tsakani yang kat awan. Ang t ao ay kabi l ang sa i s ang kabuuan na kung t awagi n ay l i punan.Ang mga t aong i t o ay kai l ang ang paki sal amu muhaan, paki baga y an, paki sama mahan, unawai n.Kai l angang i pahayag ng t ao ang kani yang kai si pan,i dea,kur okur o, damd mdami mi n, s al oobi n at kar anasan. Dapat ni yang i paal am ang mga t ama mang i mpor masy on atkaal ama mang kapaki i paki nabang.Dapatdi ng mabi gy anghal aga angmg mg apaksaoi sy ungdapatpansi ni n,t al akayi n atsur i i n ngmg mg ama mama mama may an. Angmg ai t oaymai sasag awal amangs apamamagi t anngkomuni kasy on. Mar ami mi nghakahakakungpaanonags i mul angma mags al i t aangt ao.Ayon s a mga dal ubwi ka, unang nat ut uhan ng t ao ang pas al i t ang komuni kas y on, pangal awaangma mahahal agangi mporma masy onnakani yangi ni i ngat an.Nags i mul ang maki pagt al as t asanangt aosapama mama magi t an ngmg mg ai gi nuhi tnal ar awan nakung t awagi n ay“ PI CTOG OGRAPHS HS. ”Unangnama mat aan angmg mg al ar awangi t osakuweba noongpanahon na t i nat awagna “ CAVEMAN. ”Angi ba nama man aynat ag puan sa
1
t agongl ugarsaEspanyaatPr ansi ya,angmg mgasi mpl engl ar awangi t oayma mayi bi g i pakahul ugan kay a’ t nag ag ami mi t sa pagdadal a ng mensahe. Hal i mbawa ang l ar awan ngpanaaynangangahul ug an ng“ PANAKOT oLABANAN. ”Sumunod na nabuoangmg mgat i t i kopant i gnabumubuonama mansamg mgas al i t a.Angmg mgas al i t ang i t o ang bumu mubuo s a wi ka, at dahi l di t o nagi ng mabi sa na ngay on ang komu muni kasy on.Mal i naw ng ay ong nai papahay ag ng t ao ang l ama man ng kani y ang i si panatpusog ami mi tangwi ka.Anongabaangwi ka?
2
KAHULUGAN NG WIKA I ba’ ti bang l i br o, i ba’ ti ba ang pakahul ugan sa wi ka. I ba’ ti bang di ksi yonaryo,i ba’ ti bang depi ni syon ang i bi bi gay sa wi ka.I ba’ ti bang ekspert o, i ba’ ti baangsasabi hi nt ungkolsawi ka. Tunghayan angi ba’ ti bangkahul uganng wi kabat aysai ba’ ti bangl ent engpagpapakahul ugan. Ang wi ka ay i sang par aan ng pagpapahayag ng kai si pan,kur okur o at damdami nsapamamagi t anngmg as al i t aupangangt aoa ymagkaunawaan. Angwi kaaysi s t emangmg asagi sagnabumubuongmg at unogokay aay mgapasul atnat i t i knai ni uugnaysamgakahul uganggust onat i ngi hat i dsaat i ng i s i pan. Angwi kaatl engguwaheaymagkasi ngkahul ugan.HangosaLat i nnal i ngua angl engguwahenaangi bi gsabi hi naydi l a. Ang wi ka ay behi kul o sa paki ki pagt al as t as an.Ang wi ka ay hi ndil amang pasal i t a.Angl ahatngbagaynanagbi bi gayngmensaheaygi nagami t an ngwi ka. Sakopni t oangpagsusul at ,l ar awan,mgasi mbol oati bapanggal aw atekspr esy on ngmukha. Ang wi ka ay pangunahi ng i ns t r ume nt o upang i pahay ag ang kai si pan at sal oobi nngi sangt ao.Napabi bi l i sangpagpapar at i ngngmensahesapamamagi t an ngwi ka. Ang wi ka ay daan s a pagkakai sa at pagunl ad, t agl ay ng wi ka ang kapangy ar i hanupangmagkai saangmg at aonggumagami tni t o. Ang wi ka ay susi sa pagunl ad at sa pagpapal ag anap ng i ba’ ti bang kaal aman,sapamamagi t anngwi ka,atngt ao,makakabuongkapar aanan upang makaangkop sakani yang kapal i gi r an atmakabuongi ba’ ti bangi mbensi yon na makat ut ul ongs apagunl adngi sangbansa. Ay on kay Faj ar do ( 2011) wi ka ang nagbi bi gay ng pagkakat aong makapagpahay agngs al oobi n angs i numan.Angwi kaaybi ya yangsangkat auhan nanakapal oobsakul t ur angt i nubuan. KayHenryR.Gl eason,angwi kaaymasi st emangbal angkasngsi nasal i t ang t unog na pi ni l iati si naayossa par aang ar bi t r ary o upang magami tng t ao na kabi l ang sa kani l ang kul t ur a s a paki ki pagkomuni kasy on. Upang l ubos na maunawaan angpunt ong i t o,mar apatnai sai s ahi ngt al akayi n angbumubuosa
katuturan.
i st emang bal angkas.Masi Una,ang wi ka ay mas s t ema ang i sang baga y kapag sumusunod i t o sa i s ang t i yak na kaayusan. I bi gs abi hi n or g ani sado, pl anado atmaydi r eks i yo n.Mayt ama i t ong pagkakasunodsunod.Sa usapi n ng wi ka,s a si y ent i pi kongpagl al ar awan,nagsi si mul a ang al i nmang wi ka sa t unog. Anumang kl aseng t unog i t o,t i yak na ma y bag ahe atkar g ada i t o ng ma r ami ng kahul ugan.Subal i thi ndimai l i l i mi t aangwi kasat unogsapagkatmagi gi ngmaki t i d angpar amet r ongpagpapakahul ugan.Sal i kasnat al i nongt ao,bi ni gyan ni yang kaukul angsi mbol o angmg at unogna i t os a pamamagi t an ngmgat i t i k ol e t r a. Mul i ,hi ndisapatangmgat i t i kol e t r aupangmagi ngmabi saangkomuni kasy on. Pi nagsamasamangt aoangmgat i t i kol et r akungkaya’ tnai l uwalangmgasal i t a. Angmg asal i t aaybi nubuongmg at i t i kol e t r angma ykahul ug ansaganangsar i l i . Pi nahaba ng t ao ang sal i t a kung kaya ’ tnabi nyagan ang par i r al a.Pi nahaba ang par i r al a,t i nawag i t ong sugnay .Upang magi ng buo ang di wa,pi nangal an i t ong pangungusap.Pi nagsamasamaangmgapangungusap,nai si l angangt al at a.Atsa pagsas amasama ng t al at a,nabuo ang kompos i sy on. May r oo n bang wi ka s a dai gdi gnahi ndidumaraansagani t okasi st emat i kongpr oseso? Pang al awa s ae l ement o ngwi ka aysi t o nasal i t ang t unog. Pumapasok di ang dal umatng ponema.Ponema ang t awag sa mga makabul uhang t unog sa wi kang Fi l i pi no. Si nasabi ng makabul uhang t unog ang i sang si mbol o kapag nagagawani t ongbaguhi nopagi bahi nangkahul uganngi sangsal i t a.Sat i yakna hal i mbawa, i ba ang nag a nagi at ni Al f onso Sant i ago, ang i ba s ba. Sa akl ponemangmai t ut ur i ngsahal i mbawangi t oayanggi t l i ng.Angnagi ba aynasi r a, nawas ak o gumuho.Angnagi ba aynagbag o.Bukod sa ponema,si nasabir i ng si nasal i t ang t unog ang wi ka s apagkat sakop ni t o ang punt o at par aan ng art i kul asyon. Pi nagaar al an sa bahagi ng i t o kung paano nakapagsasal i t a ang i sangnormalnat ao. Sa anumangpagsasal i t a,mayt at l oi t ongsal i k na i si nasaal angal ang:ang ener hi ya,art i kul adoratr esonador .Angener sangnangg agal i ng hi ya ayangpuwer sabagangi sangt ao.Kapagnai pon naangener hi yangi t oayi bubugai t opai t aas saart i kul adorngt ao.Sal al amunan,angbabagt i ngangt i ni gayangnagsi si l bi ng arti kul ador .Kaya’ tsaanumangpags asal i t a,l agi ngmaykumakat alna baga ysa l al amunan ngt ao.Upangganap na makapagsal i t a angi sang t ao,daraan i t o sa guwangngbi bi gati l ong.I t oangt i nat awagnaresonador .Res onadorangdaanan ngt unog.Bukod sanabanggi tnat at l ongsal i k,mahal agangi pasokangkonsept o ng di l a s a pagsas al i t a ng i sang t ao. Si nasabi ng pi nakamakapangy ar i hang sandat ang g ami t ng i sang t ao sa kani yang pagsas al i t a ang di l a. Mal ay ang nai gagal aw ngi sangt aoangkani yangdi l asai ba’ ti bangposi syon ni t onanagi gi ng
pangunahi ngdahi l an upangmabi gkasni y a nangt ama,maay osatmal i naw ang ponema. Kar agdag an, si nasal i t ang t unog ang wi ka sapagkat mas yadong makapangyar i han ang pag bi gkas upang mag kar oon ng g anap at mabi sang komuni kasyon sai ba.I sapa,l ahatngwi kasadai gdi gbagonai sul ataynabi gkas muna ng i sang t ao.May r oong bang kay ang sabi hi n ang i sang t ao na hi ndi mai susul at ?
angpangat l ongel ement osa kahul ugan ngwi ka.Ar bi t r ary oang Ar bi t r ayo al i nmang bagay na pi ni pi l i ,i si nasaayos atpi nagkakasunduan.Bawatt i yak na l ugarsa bansa ay may sar i sar i l i ng l engguwahe.Sa t i yak na hal i mbawa,ang amago s al i t angi t l og.SaI ngl e s,i t oayegg.SaHapon,t i t o.Sa mgaKapampangan, t i nat awagi t ongebonatsogok namansamgaBi kol ano.Angmal aki ngt anong,al i n angmasangkopgami t i n?Angsagotayl ahatdependesakahi ngi an ngkont ekst o atdi skur so.Kayanga’ tsi nasabi ngar bi t r aryoangwi kasapagkatbawatpant awag sa i sang bagay ,t ahas man o basal ,ay may kani kani y ang pagg ami t an.Hi ndi puwedengi pagpal i t angi t awagangi sangt er mi nosai sangt i yaknal ugarnahi ndi ni l ai t o gi nagami t sapag kat maaar i ng magkar oon l amang ng kagul uhan at kal i t uhan.Sakabuuan,angese nsi yangwi ka aypanl i punan sapagkatgi nagami t i t o ng mga t aong kabi l ang sa i sang espesi pi kong l ugar .I pagpi pi l i t an mo bang t awagi ngeggangi t l ogsakal i nangan atl i punangFi l i pi no?
ao.Bagama’ I sa pang mahal ag ang el ement o sa kahul ug an ng wi ka ang t t si nasabi ngnakapagsasal i t aangi sangl or o,sal i naw ngkahul ugan ngpagsasal i t a ayhi ndii t ot ot oo.Hi ndinagsasal i t aangl orosapagkatgi nagaya l amangni t oang e l l pho ne t unognanari r i ni gsapal i gi d.Gayal amangi t ongpagrekordngbosessac . Kapagnagr ekor d ngbos esangi sang t ao s a anumang gadge tga ya ngc , e l l pho ne hi ndinagsasal i t a ang c kus ay may kapar aanan l amang i t o upang e l l pho ne bag mai mbak angnas abi ngbose s.Baki tsi nasabi ngpant aoangwi ka?Wal angabang wi kaangmg ahay op?Hi gi tpas amekani kalnapagpapakahul ugan s awi ka,l ahat ngbaga yaymaywi kaatnagwi wi ka.Kunggay on,maywi kaanghay opnaangko p l amangsakani l angkapasi dadatpangangai l angan.Angkai bahanl amangngwi ka nghay opsat ao,angsauna,maywi kai t opar amabuhayos . Per osat ao, ur v i v al mar ami ngt ungkul i n angwi ka nahi gi tpasat ungkul i n sahayop.SaBi yol ohi ya, may l i mang kl asi pi kasy on ang l ahat ng ur ing ni l al ang.Bagama’ ts i nasabi ng pant ao angwi ka,sasi ye nt i pi kongusapi n,hayop di n angt ao sapagkatkabi l ang ngdom ani mal i a.Sal si yasaki ahatngur inghayop,angt aoangsi nasabi ngmay pi nakamat aas na ant as ng pagi i s i p at kakay ahan. Ang t ao l amang ang may kal ay aang magpasi y a sa kani yang s ar i l i . May sang t ao. Ang f r ee- wi l lang i pangkar i wanghayopaywal a.I kaw,anoangpani gmosai syungi t o?Mai t ut ur i ng mobanghay opdi nangt ao?
Kabuholng wi ka ang kul t ura.Hi ndimaaar i ngpaghi wal ayi n angdal awa. Sa i l ang eksper t o sa wi ka atkul t ur a,i sang mal aki ng pr obl ema kung al i n ang nakakasakopsai sa’ ti sa.Angwi kabaaynasai l al i m ngwi kaoangwi kaangnasa i l al i m ngkul t ur a?Hi ndinadapati t ongpr obl emahi n sapagkatmagkapant ayang kapangy ar i han ngdal awa.Sa hal i p na pr obl emahi n kungal i n angnasai t aaso i baba, mas mahal agang i di i ng nags asal i kop at nagkakat al aban ang wi ka at kul t ur asai sa’ ti sa.Nasasal ami nsawi kaangkul t ur angi sangpart i kul arnal ugar gayundi n yumayabong ang wi ka sa t ul ong ng mayamang kul t ur a.Mahi r ap l umi t aw angi sangwi kasadal umatngi sangl ahi nghi ndinasasakl aw ngkani yang kul t ur a.Kay dal i ngki l i gi n ngmga Fi l i pi no kahi tl amangsa l oob ngsi l i daral an kapagnaki t a angi sangt aongl abi sna hi nahang aan.Nagkakant i ya wan angmg a o v et e am angpar Fi l i pi no kapag al am ni l ang l eha na kahi tsat ot oong buhayay hi ndinaman sai sa ’ ti sa.Kahi tsamgaart i s t a na al am namangt r abahol amang anggi nagawaaypi nagmumul an ngkaki l i ganghi ndibast abast amai papal i wanag l i g na hi sakul t ur angkanl ur ani n.I t oangwi ka atkul t ur a ngki ndimaki ki t a sa i bang l ahi o l i pi . Gayundi n ang ut ong hi ndi ang na l oob ay konsept mai papal i wanag nang bast abas t a sa I ngl es .Kahi tt umbasan pa i t o ng debtof gr at i t ude ,hi ndigani t o kasi mpl eangkahul ugan ngut ang na l oob sa kul t ur a at l i punang Fi l i pi no.Angut angna l oob sa mgaFi l i pi no ayhi ndimababayar an ng mat er yalna baga y .Angut angna l oob ayl umi l i t aw l amangsa dal awa omahi gi t pangt aongmaymal al i m naugnayan sai sa’ ti sa.SaI ngl es ,angut angnal oobay nababay ar an atmaaar i ngl umi t aw kahi thi ndimagkaanoanoangdal awangt ao. SamgaFi l i pi no,angl al i m athugotngut angnal oobayi sangdamdami ngl i kaso t aalna wal a sa dal umatngI ngl es .Hi ndir i nl agi ngnangangahul ugang debtof angut angnal oob.De pabakapagsi nabingi sangbi kt i ma gr at i t ude bto fg r at i t ude angg ani t ongpahay ag“ Kuya,huwagpo.Maawaka.Ut angnal oob. ” Panghul isae l ement ongbumubosakahul uganngwi kaayo nkayGl eas onay t ur a,hi ndimaaar i ngpaghi wal ayi n kasama i t o ng komuni kasyon. Gayangkul angwi ka atkomuni kasy on.Kapag maywi ka,l agiatl agi ngmaykomuni kasy on gayundi nangkabal i kan ni t o.Kungi syusakul t ur aatwi ka,kungal i nanghi gi tna nangi ngi babaw,gi naga wa r i ng i sy u sa wi ka at komuni kasy on,kung al i n ang unang sumul pots a sant i nakpan.Ang t anong aypar ang nauugnaysa al i n ang nauna,i t l ogo manok? Sa us api n ngwi ka atkomuni kasy on,wal ang nauna sa dal awa.Sabaynasumul potangwi ka atkomuni kasy on s asangmal i wanag.Kahi t hi ndimagsal i t a ang i sangt ao,si ya ay nagwi wi ka atmay wi ni wi ka.Pat unay i t o kapagnagawayangmagkas i nt ahan okungsi nopamangt aongmayugnay an s a i sa’ ti sa.Hi ndiba’ tmasnakakabal i w kapaghi ndinagsasal i t aangi sangt aogayong t ayoaysal i t anangsal i t a?Gayundi nkapagmaynakasal ubongkangki l al angki l al a mongt aoathi ndikapi nansi n.Hi ndiba’ tmaykomuni kasy ongnaganap?Baki tka
nasakt an sa hi ndi ni ya pagpansi n? Hi ndi ba s i y a nagwi wi ka? Baki t ka gn l anguage ay mani naapekt uhan? Kahi tang si pes t asy on ng wi ka.Kahi tang komuni kasyon aymauur isamgakat eg or yang di ber bal .Makapagi i si p ka ba ng i s ang s i t wasy on o kont ekst ong maaar i ng mag anap ang komuni kasy ong wal ang gi nagami tnawi ka?O maywi kanghi ndinagpapahi wat i gngkomuni kasy on?
MGA KATANGIAN NG WIKA Gayangt ao,maysar i l i ngkar akt er i sasy onokakanyahanangal i nmangwi ka sadai gdi g.Angmgakat angi angi t oaymagpapat ot oonabagama’ tmayi ba’ ti bang pant awagongal an sawi ka,hi ndil umi l i hi sot i wal agangmgai t osapundament al nakat angi an ngal i nmangwi ka.Tunghayanangi ba’ ti bangkat angi an ngwi ka sa i baba.
1.Di nami koangwi ka. Di nami koangwi kangbuhayathi ndii t ot umat anggi ng magbago.Pat ul oy i t ong dumar aan sa i ba’ ti bang pr ose so ng ebol usy on. Banyuhay i t o dul otna r i n ng mga pagbabagong nagag anap sa buhay at l i punan ngt aonggumagami tni t o.Sa Fi l i pi nas,nagsi mul a sa Al i bat a ang par aan ngpagsul at ,Ace dedari osapanahon ngKast i l a,gi nawangAbakada sa panahon ng Komonwel t .Mul i ng bi nago noong 1976 at naki l al a sa “ pi nagyamangal pabet o”nabi nubuong31t i t i k.Mul i ngni r ebi sanoong1987 sat awagna“ pi nasi mpl engal pabet o”namay28 t i t i k.Mul i ngi nayosnoong 2001 atpi nakahul inoong 2009.Kahi ts a mg a pant awag ay may mg a pagbabagong naganap.Anger opl ano aymi nsang t i nawagna s al i pawpaw. Angpant yng ay onaysal ungguhi tnoon.Angbr aaysal ungsuso.Angbr i e fay sal ungg ani sa. Ang upuan ay sal ungpuwi t . Ang cal cul at or ay dat i ng numer ong t al api ndut an.I kaw,ano pang pagbabagong nal al aman mo s a wi kangFi l i pi no? 2.Kagi l agi l al asangwi ka.Tunaynanakamamanghakungpaanonagsi mul a atnabubuoangwi ka.Pagkami nsan,nakabubuot ay ongmg asal i t angkung susur i i n ay mal ay o naman ang kahul ugan sa l i t er al na i bi g ni t ong i pakahul ug an.Hal i mbawa ang st t aratappl e nga ba sa ar appl e. May s pr ut asnai t o?Hugi sst arbai t o?I dagdagpaangsandwi Maybuhangi n ch. bas apagkai ngi t o?Gayar i n nghotdog.Kar nebangasoanghot dog?Lagi ng r i ng. bangmai ni tanghot dog?I sudl ongpa an gboxi Angri ngaybi l og, baki tang boxi ng r i ng ay hugi skuwadr ado? May nai i si p ka pa bang mg a t i yaknahal i mbawanasadyangkagi l agi l al asangwi ka?
3.May sekso ang wi ka. Sa l i punang hi nul ma ng par t i yar kalna si s t ema,
mal amang na hi ndimai i was ang mabahi r an ng seks mo ang wi ka.May seksmo ang wi ka kapagpumapas ok ang us api n ng kasar i an oge nders a mg a pant awagsat ao.Madal asna maykasar i angnasas ag asaan ng i s ang wi kangmaypagki l i ngsaseksmongi saokabi l a.AngDi y osayi pi naki l al asa kasari angpanl al aki .Lal akibat al agaangDi yos?AngmgaanghelsaBi bl i ya aypur ongal anngl al aki .Wal abanganghelnababae?Angnagpapat akbong er opl anoaypi l ot o.Maypi l ot a ba? Angnagaayosnggr i poayt uber o.May t uber a ba? Ang t ag apagt anggolng kat ar ung an ay manananggol .Puwede bangsabi hi ngmananangg alangkabal i gt ar angkasar i an?
Kungbuhayangwi ka,r eal i dadnamaaar idi ni t ong 4.Namamat ay angwi ka. mamat ay .Namamat ayangwi kakapaghi ndinai t ogi nagami tsai sangt i yak nal i punan.Namamat ayangwi kakapagwal anai t ongsi l biatgami tsat ao. Namamat ay ang wi ka kapag naabotna ni t o ang per peks i y on o hi ndina nagbabago. Kung dat i r at iay dambuhal ang wi ka ang Gr i y eg o at Lat i n, si nongmagaakal angmamamat ayangkapangy ar i han ni t osasant i nakpan l al onasakont empor aneongkal agay an ngt ao.I kaw,anoanopangwi kang pat aynaangal am mo?
5.Makapangyar i han ang wi ka.Nagagawa ng wi kang kont r ol i n ang i si p at damdami n ng t ao.Sa pamamag i t an ng pag gami tsa wi ka,maaar ikang makapanaki t o makapagpasaya ng i ba. Nakapangaal i pi n at nakapag papal ay a ang wi ka. Mur ahi n mo ang i sang t ao, away ang kal al abas an ni t o.Mag pas al amatka sa kapuwa ay makakar amdam ka naman ng gi nhawa.I bai ba ang epekt o ng wi ka depe nde kung paano i t o gi nagami t ng t ao. Magbi g ay ka naman ng i ba’ ti bang si t was y ong mar ar amdamanangkapangy ar i hanngwi ka.
6.Maypol i t i ka angwi ka.Lagiatl aginangmaypi ngki an,l abanan,di gmaan att agi sansausapi nngwi ka.Maynangg agahum atgi nagahum s apagg ami t ngwi ka.Mayi t i nut ur i ngna mat aasatmayt i ni t i ngnan namangmababa. Kapag nagsasal i t a ang i sang t ao sa wi kang I ngl es ,mat al i no.Kapag ang i sang t ao ay magal i ng sa Fi l i pi no,or di naryo.Kahi tsa el eksi yon ay may nangya yar i ngpol i t i ka sapaggami tngwi ka.Sapagsuyoatpagamosabot o ng mamamay ang Fi l i pi no,wi kang Fi l i pi no ang wi ka ng pol i t i ko.Kapag pi nal adnamanal o,I ngl esnaanggagami t i nsakongr esoatsenado.Sadyang may pol i t i ka ang wi ka. Ano pang nai i si p mong i bang s i t was y ong may pol i t i kasapaggami tngwi ka?
7.Mayant asangwi ka. Sapagaant assawi ka,hi ndii t onangangahul uganng di skr i mi nasy on bagkus paguur i ur il amang ng wi ka bat ay sa paggami t ni t o.Mayt i yak naant asangwi ka dependesakahi ngi an ngkont ekst o.Sa pangkal ahat an,mauuri uriang wi ka bi l ang bal bal ,kol okyal ,l al awi gani n, pampani t i kanatpambansa. ANTAS/KATEGORYA NG WIKA Ang kaant asan ng wi ka ay nagbi bi gay ng pagkakaki l anl an sa i s ang t ao. Tul adngt aoangwi kaaynahahat ir i nsai ba’ ti bangkat egor y aay onsakaant asan ni t o.Angwi kangmadal asnagami tngi sangt aoayi sangmabi sangpal at andaan kunganongur isi yangt ao. 1.Pormal–angmgasal i t anggi nagami tsakat egoryangi t oayki ni ki l al aathi gi tna gi nagami tng mga nakar ar amil al o na ang mg a nakapagar alng wi ka.Buo ang pagkakabaybayni t osamgasal i t a.I bi gsabi hi n,wal angkonst ruksi yon,pagpapai kl i opagkakal t as.I t ori nanggi nagami tsamgapaguusapatpagsusul atnat ekni kal , t r ansaksi yonalatpr opesyonal . Mauur ii t osadal awangant as. A. Pambansa – i t o ay mg a wi kang gi nag ami t sa pamahal aan at akademy a. Kar ani wang gi nagami ti t o sa mga akl at pangwi ka. Hal i mbawani t oangakl at ,si l i daral an,karayom,mat a,paaati bapa.
B.Pampani t i kan –kadal asan gi nag ami ti t ongmg amanunul atsamg a t ekst ong panl i t er at ur a. Masi ni ng, mar e t or i ka at mal al i m ang kahul ugan ng mga sal i t ang gi nagami tdi t o.Kaki ki t aan i t o ng mga t al i nghaga,t ayut ay ati dyoma.Nababasa i t o sa mga t ul a,nobel a, mai kl i ngkuwent o,dul a ati ba pangkaur ini t o.Hal i mbawa ni t oang i l aw ng t ahanan,mahabang dul ang,hi ndimahul ugang kar ayom, panaki pbut as,mal aanghelati bapa. 2.I mpor mal–kadal asan i t oangmgasal i t anggi nagami tnat i n samgapangar awar aw na paki ki pagusap l abas sa paar al an,t r abaho o t r ansaksi yon.Hi ndii t o mahi gpi tsamgat unt uni ngpangwi ka atmaykal ay aan angt aong gumami tni t o ayon sakani yangsari l i ngest i l o.Madal asdi t oangpagkakal t assamgasal i t a.At gi nagami ti t osamgapaguusap atpagsusul atnaper sonalatpal agayan.Mauur i namani t osat at l o. t o aymga bokabul aryong di yal ekt al .Ti nat awag di ng A.Lal awi gani n –i i t ongwi kai n odi yal ekt o.Gi nagami ti t osamgapr obi nsi ya,maki ki l al a i t o sa pagkakai ba ng t ono o punt o o pagkakar oon ng i ba’ ti bang kahul ugan ngi sangpart i kul arna sal i t a.Hal i mbawani t oangwi kang Bi saya,I l uko,Bi kol ,Kapampanganati bapa.
B.Kol okyal– madal asgami t i nangmgasal i t angi t osamgai mpormalna paki ki pagusap.Ang pagpapai kl ing mga sal i t a ay mauur idi n sa pangkatnai t o.Hal i mbawa:Nasaan( Nasan) ,Mayr oon ( Mer on) ,Kai l an ( Ke l an) ,Lamang( Lang ) ,Hi ndi( Di ) . sl ang”o mababangant C.Bal bal-t i nat awag i t ong “ asangwi kangi t o. Ki napapal ooban i t ongmgasal i t angl ansangan,pal engke,i numan at hunt ahan.Si nas abi ngangant asnai t ongwi ka aybi nubuosamg a t aonggust onggumami tni t osubal i tmadal i ngmagbagoomawal a.
MGA TUNGKULIN NG WIKA Ang wi ka ay mahal aga sa t ao. I t o ang pangunahi ng i ns t r ume nt o o kasangkapan nakai l ang an ni y as apaki ki pagusap.Napat unay an nakunggaano kabi sa ang wi ka sa pagsas al i t a ng mensahe, s a pagi t an ng nags asal i t a at naki ki ni g.Angkomuni kasy on aynagi gi ngganap l amangkungi t oaygi nagami t an ngwi ka.Kungwal angwi ka,nawawal anngs ay sa yangkomuni kasy on. Gay a ngnabangg i tsadakonguna ngpagt al akay ,l ahataygumag ami tng
wi ka,t aomani t oohay op.Angkai bahan l amangngwi kangt ao,masor g ani sado i t o.Masmal awak.Maskompl i kado.Hi gi tpa sakahi ngi angmabuhay ,mayi ba’ t i bangt ungkul i nangwi kasabuhayngt ao.Samgapagaar alnagi nawat ungkolsa wi kaaynai t al aniM. A. K.Hal i day( 1973)sakani y angakl atnaEXPLORATI ON I N THE FUNCTI ON BYLANGUAGE angpi t ongt ungkul i nngwi ka:
NTERAKSI YONAL 1.I – i t o ang ang wi kang makapagpapat at ag ng r el asy ong sos y al . Gi nag ami t i t o sa pangar awar aw na paki ki pagugnay an sa i ba. Pumapasokdi t oangmgapormul aryongpanl i punan.I bi gsabi hi n,i t oaymgasal i t a okat aganggi nagami tbi l angnakagawi an atkumbensi yonsapaki ki pagr el asyonsa kapuwa.Angi l anghal i mbawani t oaypangungumus t asai sangmahalsabuhay , pagpapal i t an ngbi r o,i nt er aksi yonsamgakai bi gan. I i 2.REGULATOR – sasat ungkul i nngwi kaangpagkont r olsaki l osatasalngt ao. Nag ag awa ni t ong pasunur i n ang t ao bat ay sa di wa ng pahay ag. Ang i l ang hal i mbawani t oayangpagbi bi gay di r eksi yon,mgababal aomgapaal al a.I l anpang hal i mbawa ayangpagsunod sat r afficl i ght ,samgapanut ongpagsusul i tatsa pros es ongmgaeksper i ment ongpanl abor at ory o. NSTRUMENTAL – ang t 3. I ungkul i ng i t o ng wi ka ay t umut ugon sa pangangai l angangt r ansaksi yonal ,t ekni kalopr opesyonal .Kongkr et onghal i mbawa ni t oangpaggawangr esume,pagsul atngexcusel et t er ,pagsul atngmemo,pagt al a ngnaggi ngusapansat ul ongngkat i t i kanngpul ong. 4.PERSONAL –i t oangpagpapahayagngsar i l i ngopi ny on,damdami n okai s i pan sasamot sar i ngi sy u ngbuhay .Hal i mbawani t oaysamgapor malodi pormalna t al akayan,sapaneldi scussi ons,sapaki ki pagdebat e.Masnananai gsat ungkul i ng i t o ang sar i l i ng pal agayatpagpapahayagsa mga bagay bagayna nangya yar isa sar i l iatpal i gi d.
MAHI NATI BO -nagpapahayagi 5.I t onghar ayaohul agwaysamal i khai ngpar aan. Nai paki ki t ai t osapamamagi t an ngpagl al ar awan opagsasal aysay ,kasamar i ndi t o ang pagsul atng dul a,i skri p,t ul a.Lumi l i t aw sa t ungkul i ng i t o ang pagi gi ng mas i ni ng at mar e t or i ka s ag ami t ng wi ka upang pukawi n ang guni guni at kamal ay an ngi sang t ao.Mgat i yak na hal i mbawa ni t oangpaggami tngt ayut ay , i dyoma,sagi sagatal usyon.Gayundi nangi ba’ ti banganyoatur ingmgat ekst ong panl i t e r at ur a . MPORMATI BO 6.I –s i mpl engpagbi bi g ayngdat osoi mpor masy on,maki ki t ai t osa paguul at ,pagt ut ur o,pagbuongpamanahongpapel .I t oangpagbi bi gayngdet al ye mul as at agapagpahayag. 7. HEURI ungkul i n ng wi kang i t o ay naghahanap ng mg a STI KO – ang t
i mpor mas yon o dat os , hal i mbawa ni t o ay pagt at anong, pananal i ksi k, paki ki panayam,surv ey .
Bukodsanabanggi tna,siJacobson aynaghay agdi n ngkanyangpagaar al kaugnay ng t ungkul i n ng wi ka.Lumabassa kany ang pag susur ina may 6 na t ungkul i n i t o: 1. Pagpapahay agng Damdami n ( Emot i v e) , 2. Panghi hi kay at ( Cori at i ve) ,3.Pagsi si mul a ng paki ki pagugnayan ( Phat i cs) ,4.Paggami tbi l ang s ang guni an( Re f e r e nt i al ) , 5.Pagbi bi gaykur okur o( Met al i ngual ) ,6.Pat al i nghaga ( Poe t i c) .
n( Emot i ve) 1.Pagpapahayagng Damdami .Gi nagami t ang wi ka upang i pahay ag ng mgasal oobi n,damdami n o emos y on.Angt ungkul i ngi t o ay mahi hi wat i g an s a mga t aong nags as abing kani l ang nar ar amdaman s a kani l angmi namahal . hi kayat( Cor i ati ve) 2.Panghi .Panghi mok atpangi mpl uwensi yasa i ba sa pamamag i t an ng mg a paguut osatpaki usap upang mapaki l osang i sang t a o . si mul a ng paki ki pagugnayan ( Phat i cs) 3.Pagsi .I t oay gi nagampanan ng mgawi kanagi nagami tngmgat aokungnai smaki pagkai bi gan,panat i l i hi n angugnayan atpat at agi nangr el asyongsosyal . tbi l angsangguni an ( Ref er ent i al ) 4.Paggami .Angwi kaayhi ndiekskl usi bo par asai sangt aoogr upongmgat ao.Angwi ka aynagag ay aatnagag ami t ngi bangt aoupangg ampananangnai snal ayuni nni l a. 5.Pagbi .Ang t ungkul i ng i t o ayganap na bi gay kur okur o( Met al i ngual ) maki ki t asamgat aongnagpapahay agngkani kani l angr eaksy on,opi nyon, opal agayhi nggi lsamgabagaybagayatmgapangyayarisapal i gi d.
i nghaga ( Poeti c) 6.Patal .Nakasusul atang mg a may akda ngmal i khai ng babasahi nt ul ad ngt ul a,mai kl i ngkuwent o,nobel a,dul a,t al umpat iati ba pasapamamagi t anngmg awi kangg umaganapngt ungkul i ngi t o.
Sa mga t ungkul i ng i ni l ahad ay mal i naw na i pi naki ki t a ang mahal agang papelng wi ka sa buhay ng t ao.Ki nakai l ang ang s anayi n ng bawat t ao ang kani yangsar i l iupangmagami tangi ba’ ti bangt ungkul i n ngwi ka sai ba’ ti bang
s i t was y o n.
MGA TEORYA TUNGKOL SA PINAGMULAN NG WIKA
Mar ami nghakahakat ungkols api nagmul an ngwi ka.Ti nat angg apngmga dal ubwi kanahanggangsangayonaywal apari ngkat i yakanangi ba’ ti bangt eory a t ungkolsapi nagmul an ni t o.Teoryaangt awagsasi yent i pi kongpag-aaralsai ba’ t i bangpani ni wal asapi nagmul anngmgabagay baga ynamaymgabat ay ansubal i t hi ndipa l ubusangnapapat unay an.Tunghay an angi ba’ ti bangt eor yangwi ka sa t ul ongngt al ahanayan.
Teor ya 1.Tor engBabel
2.Bowwow
3.Di ngdong
4.Poohpooh
Pani ni wal a Bat aysai st oryangnabasanat i n saBi bl i ya,noong unang panahon ay i i sang wi ka l amang ang si nasal i t a kay a’ t wal ang sul i r ani n sa paki ki pagt al ast asan ang t ao.Naghangad ang t ao na hi gi t an ang kapangy ar i han ng Di yo s,nagi ng mapag mat aas at nag ambi sy ong maabo t ang l angi t , at nagt ayo ng pagkat aast aas na t or e. Nagi ngmapang ahasatmay abangangt ao,subal i t pi nat unay an ng Di y os na hi gi t Si y ang makapangyar i han kaya s a pamamagi t an ng Kani yang kapangy ar i han,gi nuho Ni ya ang t or e. Gi nawaNi yangmagkakai baangwi kangbi bi gkasi n ngbawati sahangg angsadumat i ngangpanahon na hi ndi na si l a nagkakai nt i ndi han. Sa pangyay ari ng i t o,ang t ao ay nagkahi wahi wal ay ayon sawi kangsi nasal i t a. Ayons apal agayathakangi t o,gi nagay angt aoang mga t unog na l i kha o gal i ng s a kal i kasan.Ang hal i mbawa’ yt unogo t aholngasoay “ bowwow. ” Angt i l aok ngmanok ay“ A unogng t i kt i l aok. ” ngt t uko ay mi smong “ t uko” kaya ’ ti t o na r i n ang t i na wagngt aor i t o . I t o aypal ag ayna angbawatbaga ysa mundo ay may kaugnay na t unog gay a ng “ di ngdong” kampana,“ br ommbr oom”ng sas akyan,l ag apak ngupuan,kal abogngnahul ognagami tati bapa. Kai basabowwow,ayonsat eory angi t o,angt unog ay hi ndi l amang l i mi t ado sa mga bag ay na mat at agpuan sa kal i kasan o kapal i gi r an bagkus kasamanar i t oangga wangt ao. Si nasabir i t onaangt aoayl umi l i khangt unogat
5.Yumyum
6.Yoheho
7.Pl at o
8.JoseRi zal
9.Char l esDar wi n
10. ReneDescar t es
11. Tar ar aboomdeay
kahul ug an ni t obungangmat i t i ndi ngdamdami ng kani yangnar ar anasan bi l angt ao.Hal i mbawani t o ay ang s i l akbo ng damdami n, t akot ,g al ak at pagkal ungkot .Kayangaba’ tkapag nabi bi gl a ang i sang t ao ay agad nasasabini yang “ ay . ” Kapag humahangaaynasas ambi tang“ wow. ” Si nas abi ni t o na ang t ao ay t ut ugo n s a pamamag i t an ng pag kumpas sa al i nmang baga y nanangangai l anganngaksi yon.Angpagt ugongi t o ayi si nasaga wa sapamamagi t an ngbi bi gayon sa po s i s y o n ngdi l a. Si nas abi ng ang mg a si naunang t ao ay pi nani ni wal aangnagsi mul angmagsal i t a sanhing mat i ndi ngpuwer sa.Hi ndiba’ tkapagnagbubuhat t ay ongmabi bi gatnabaga yaymaykat agat ay ong nasas abiga y a ng a“ ahhh” .Gay undi n ang i sang i nangmagl ul uwalngkani yangsanggol .Kahi tsa kar at e ay may t unog na nas as ambi t gaya ng “ yahh. ” Nal i kha ang wi ka bunga ng pangangai l angan. Nec es si t y i s t he mot her of al li nve nt i on. Sa pani ni wal ang i t o, gay a ng dami t ,t i r ahan at pagkai n,pangunahi ngpangangai l angandi nngt ao angwi kakungkaya’ tnai mbent oi t ongt ao. Kungl ahatngl i kasna baga yaygal i ngsaPoong Maykapal ,baki thi ndiang wi ka? Nani ni wal a ang pambansangbay aninakal oob atr eg al ongDi yo s angwi kasat ao. Naki ki pagsal apar an ang t ao kung kaya ’ t nabuo angwi ka.Sur v i v a lo ft hefit t e s t ,e l i mi nat i o no ft he weakes t .I t oangsi mpl engbat asniDar wi n.Upang mabuhayangt ao,kai l anganni yangwi ka. Hi ndipangkar ani wanghay op angt aokungkaya’ t l i kassakani y aanggumami tngwi ka naaangkop sakani yangkal i kasan bi l angt ao.Mayapar at oang t ao l al o na sa kani y ang ut ak gayundi n s a pags as al i t a upang mag ami t sa mat aas at kompl i kadong ant as ang wi kang kai l ang an ni ya hi ndil amangpar amabuhaybag kusmag ampanan angi ba’ ti bangt ungkul i nni t osakani yangbuhay . Sa kat ut ubong t r adi sy on, hi ndi mai t at anggi ng
12. Heyyou!
13. Tata
14. Mama
15. Si ngsong
16. Coocoo
17. Babl el ucky
nagi ng bahag ing mg a si naunang t ao ang mg a ri t wal . Sai ba’ ti banganyongri t walnagi nawang mga ni nuno, l agi i t ong ni l al angkapan ng wi ka ayonsakahi ngi an ngkagawi an ni l a.Mayri t walsa pagbi bi nyag, pagpapakasal , pagl i l i bi ng, at mga kat ul ad at sa bawat r i t wal na i t o ay may kasamangt unogoangt i nat awagnaencant at i ono chant. Ki l al a r i n bi l ang t eor ya ng paki ki sal amuha o kont ak.Li kassat aonamaki pagugnay an sai ba. At s a paki ki pagugnay ang i t o sa kapuwa, gumag ami t si ya ng wi kang pag si si mul an ng i nt er aksi yo n sai ba.Kapagnakasal ubongmoang i yongkai bi gan,mal amangbat i i n mosi yang“ Hi . ” Atangt ugonnamanni yaay“ Hel l o. ” Hango ang t at a sa wi kang Pr anse s na ang i bi g sabi hi n aypaal am.Kapagnagpapaal am angi sang t ao,i ki nakampay ni y a nang pat aaspababa ang kani yangkamay .Sapagsabingt at a,gayangdi l a, may pagt aas pagbabang nagag anap kung kay a’ t mar ahi ldi t onagsi mul aangwi ka. Nagmul a ang wi ka sa mga pant i g na unang nasas abi ng mg a bat a dahi l mahal ag a i t os a kani yang buhay .Kapag nai i hi ,ang si nasabini ya ay “ wi wi . ”Kapag nat at ae,ang si nasabini ya ay “ popo. ” Kapag gust ong umi nom, ang si nasabi namanni y aay“ mamam. ” Nag mul a ang wi ka sa mg a kant a o awi t .Kung babal i kan ang si naunang panahon sa buhay ng mgaFi l i pi no,bawatl ugarsabansaaymaykani kani yangawi t i ngbayan.Oyay iangpampat ul ogsa bat a.Kundi man angawi tngpagi bi g.Di ona ang awi tsakasal .Tal i ndaw angawi tsapamamangka. Pi nanghahawakan ni t o na ang mat at anda ang gumagay asat unognanal i l i khangmgas anggolo bat a.Hi ndiba’ tkapag nakapagsal i t a ang i sang bat angkani yangunangkat ag aayuul i t ul i t i ni t o ngkani yangmg amagul ang? Nag mumul ar aw angwi kas amg at unognasauna ay wal ang kahul ugan subal i tkapag i nul i t ul i tat t i nangg ap ng l i punan ay nagkakar oo n na ng
kabul uhan. Hal i mbawa ang “ Weeh. ”I sa i t ong ekspr es yo ng mal abo angkahul ugan subal i tnang i nul i t ul i t at nai pasapasa ay may i bi g nang sabi hi n.Gayundi nang“ Wah. ” Si nasabi ng maaar i ng nagmul a ang wi ka s a mg a 18. Hocuspocus pambi hi r a,kakat wa at mal amahi kang si nasabi ng t ao s a kani y ang pal i gi d. Hi ndi ba’ t sa pamamag i t an ngmg a or as yon samahi kaaymay sumusul potnakat agagayang“ Abrakadabra. ” Taalna sa t ao ang pagi mbent o ng mg a bagay 19. Eur eka bagay atsi ya r i n angnagpapang al an sa mg ai t o. Wal ang hi ndi nag awa ang t ao na hi ndi ni y a bi ni ny ag anngi ba’ ti bangkat awagan. nasabisa pani ni wal ang i t o na bi l ang haring 20. Har i ngPsammat i chos Si Ehi pt o, gumawa ng i sang e skpi r ement o si Psammat i c hos kung paano nga ba nakapags asal i t a ang t ao.May dal awang sanggo l si yangpi nal akisal oobngkuwebaatmahi gpi tna i pi nagut os na hi ndi i t o dapat makar i ni g ng anumang s al i t a. Sa t ag al ng panahon, nakapags al i t ar aw ng “ bekos”ang dal awang bat a na angi bi gsabi hi n ayt i napay .Sa mai kl i ngsabi , l i kasnanat ut ut uhan ngt aoangwi ka kahi thi ndi i t ur oangpi nanghahawakanngt eory angi t o.
Sabi l i sngdal oyatt akbongdambuhal angi mpor masy on sabuhayngt ao, magpahangg ang nga y on, nananat i l i ng pal ai s i pan pa r i n kung sa an,paano at kai l an t al aganagsi mul aangwi ka.I sai t ongpal ai si panghanggangsakasal ukuyan ay hi nahanapan ngpat unay subal i tnananat i l ipa r i nghi waga o mi st er yo.I ba’ t i bangpagsi patol ent eangpi nanghahawakan ngi ba’ ti bangekspert o.Angi baay si y ent i pi ko ang par aan ng pagdul og samant al ang r el i hi yo so naman sa i ba.May i l angnagkakaugnayatmayi l an namangangl ayongkoneksi yonsai sa’ ti sa.I kaw, bi l angmapanur i ngmagaar al ,al i n anghi gi tmo ngpi nani ni wal aan atbaki t ?May mai dar agdagka pa bang bagong t eo r y ang nabasao nat ukl as an mo t ungkolsa pi nagmul anngwi ka?Anoi t o?
KASAYSAYAN NG PAG-UNLAD NG WIKANG PAMBANSA SA PILIPINAS
Napakay aman ngat i ngbansapagdat i ngs awi ka.Napakar aminat i ngmg a wi ka na umaabothal os s a mahi gi ti s ang daan.Kai l angan magkaunawaan ang bawati sa kaya’ tpi nagsi si kapan ng at i ng mga pi nuno na magkar oon ng i sang wi kang pambansa na magi gi ng i ns t r ume nt o nat i n upang maunawaan ang mg a kaut usan,bat asatpri nsi pyo.
MGA BATAS PAGWIKA 1. Artikulo 1! S"k#$o% & '1(&)* Sa Sal i gang Bat asngFi l i pi nasnagt adhana na “ Angkongr es oaygagawa ngmga hakbangt ungosapagkakar oonngi sangwi kangpambansanai babat ays ai s asa umi i r alnawi ka. ” +. B,t,# Koo%"lt Bl. 10 '1(&* Lumi khangi sangl upon ati t i nakdaangmgakapangyar i han ni t okabi l angnar i t o ang pagpi l i ng i sang kat ut ubong wi ka na s i y ang pagbabat ay an ng wi kang pambansa. &. K,utu#,% T,,2,2,,%,2 Bl. 1& '1(&3* I pi nahay agnaangTag al ogangs i yangmagi gi ngbat ay an ngwi kangpambansang Fi l i pi nas . . K,utu#,% T,,2,2,,%,2 Bl. +& '1(4* Nagbi gay pahi nt ul otsa pagl i l i mbag ng i sang di ksi yonaryo atbal ari l a ngwi kang pambansaati t agubi l i n di n angpagt ut ur ongwi kangpambansas amgapaar al an, pr i badoatpubl i ko . ). B,t,# Koo%"lt Bl. )34 '1(* Pi nagt i baynaangwi kangpambansangPi l i pi nasaymagi ngi sasamgaopi sy alna wi kangbansa. . Prokl,, Bl. 1+ '1()* Ni l agdaanniPangul ongMagsa ys ayangbat asnanagpapahay agngpagdi r i wangng Li ngg ongWi ka si mul aMar so29 hanggangAbr i l4 ay on samungkahingSur i an ngWi kangPambans a
3. Prokl,, Bl. 10 '1()(* Ni l agdaan niPangul ongMagsa ys ayatsi nusugan angPr okl ama Bl g.12 ( 1954) , i t i nakdaangpagdi r i wangngLi nggongWi kasi mul ai ka13ngAgost ohanggang19
t ao nt ao n. 0. K,utu#,% P,%k,,,r,% Bl. 3 '1()(* Ni l agdaan niKal i hi m JoseRomer oati t i nagubi l i n nakai l anman att i nut ukoyang wi kangpambans a,angsal i t angFi l i pi noangi t at awag. (. K,utu#,% P,%k,,,r,% Bl. + '1(+* Ni l agdaan niKal i hi m Al ej andr oRocesati ni ut osnasi mul asaTaongAr al an 196364,angmgasert i pi koatdi pl omangpagt at aposayi pal i l i mbagsawi kangFi l i pi no. 14. K,utu#,% T,,2,2,,%,2 Bl. 4 '1(&* Ni l agdaan niPangul ongMacapagalangpagut osna awi t i n angPambansangawi t ngPi l i pi nassat i t i kni t ongFi l i pi no. 11. K,utu#,% T,,2,2,,%,2 Bl. ( '1(3* Ni l agdaan niPangul ongMar cosati t i nadhananaangl ahatngedepi syo,gusal iat t anggapanatpamahal aan aypangangal anansaFi l i pi no. 1+. M"or,%5u Sirkul,r Bl. 13+ '1(0* Ni l agdaan niKal i hi m Raf aelSal asati pi nagut osna angmgal et t er head ngmga t anggapanatpamahal aanayi sul atsaFi l i pi no. 1&. M"or,%5u Sirkul,r Bl. 1(( '1(0* I t i nagubi l i n angpagbuongsemi nars a Fi l i pi nongmgakawaningpamahal aan. Ang s emi nar ay i dar aos ng Sur i an ng Wi kang Pambans a sa i ba’ ti bang pook panl i ngguwi st i kangkapul uan. 1. K,utu#,% T,,2,2,,%,2 Bl. 103 '1((* Ni l agdaan niPangul ong Mar co s ati nut os sa l ahatng kagawar an,kawani han, t angg apan ati ba pang sanga y ng pamahal aan na g ami t i n ang wi kang Fi l i pi no hangg a’ tmaaar isaLi ngg ongWi kangPambansaatpagkar aan man ni t osal ahat ngopi syalnat r ansaksi yonatkomuni kasyon. 1). M"or,%5u Sirkul,r Bl. &0 '1(34* I pi nal abasniKal i hi m Tagapagpaganap Al ej androMel chorangpagt at al agangmay kakayahang t auhan upangmamahal as al ahatng komuni kasy on sa Fi l i pi no s a l ahatngkaga war an,kawani han,t angg apanati bapangsanga yngpamahal aan. 1. K,utu#,% T,,2,2,,%,2 Bl. &4 '1(31* Ni l agdaan niPangul ongMar cosangpagpapanaul isadat i ngkayar i an ngSur i an ngWi kangPambansaatni l i wanagangmgakapangy ar i hanatt ungkul i nni t o.
13. At,# % P,%ulo Bl. 3& '1(3+* Ni l agdaan niPangul ong Mar co satnagat assaSur i an ngWi kangPambansana i sal i n ang Sal i gang Bat as sa mga wi kang si nasal i t a ng may l i mampung l i bong mamamayanal i nsunodsapr obi sy onngSal i gangBat as,Ar t i kul oXV,Seksi yon3. 10. Artikulo 67! S"k#i$o% & '1(3&* Ang pambans ang asembl ea ay dapatgumawa ng hakbang s a pagpapaunl ad at por matnaadapsi yonngpanl ahatnawi kangpambansanamaki ki l al angFi l i pi no. 1(. K,utu#,% P,%k,,,r,% Bl. +) '1(3* Ni l agdaan niKal i hi m Juan Manuelangpagpapat upad sapat akar angEdukasy on Bi l i ngguwalsamgapaar al an. +4. Artikulo 6I7! S"k#i$o% -( '1()3* “ Ang wi kang pmabansa ng Pi l i pi nas ay Fi l i pi no.Samant al ang ni l i l i nang,i t o ay dapatpayabungi n atpagyamani n sasal i gsa umi i r alnawi kasaFi l i pi nasati ba pangmg awi ka…” +1. K,utu#,% Bl. )+ '1(03* Ni l agdaan niKal i hi m Lour des Qui sumbi ng ang paguut os s a wi kang Fi l i pi no bi l angwi kangpant ur os al ahatngant asngpaar al ankaal i nsabaysaI ngl es.
++. K,utu#,% P,%k,,,r,% Bl. +1'1((4* I ni ut osniKal i hi mI si dr oCari nonagami t i n angwi kangFi l i pi nosapagbi gkasng panunumpangkat apat ansaSal i gangBat asatsabayannat i n. +&. Prokl,, Bl. 141 '1((3* Ni l agdaan ati pi nal abasniPangul ongFi delRamosna i pagdi wangangBuwan ng Wi kangPambansat aont aonsai ba’ ti bangsangayatt angg apanngpamahal aanat samgapaar al an. +. Pr,$"r #, R"8i#$o% % Ortor,2i$,% 9ili2i%o '+441* I ni l abas ng komi sy on ng Wi kang Fi l i pi no ang r ebi sy on s a mg a Tunt uni n ng Or t ogr api yang Fi l i pi no t ungo sa est andar di sasyon at i nt el ekt uwal i sasyon ng wi kangpambans a. +). G,:,$ #, Ortor,2i$,% 9ili2i%o '+44(* I pi nat i gi langre bi syon sa al pabet o noong2001 dahi lsa mar ami ngkal i t uhan sa t unt uni n.I t o ang kasal ukuyang i pi nat ut upad ng Komi sy on sa Wi kang Fi l i pi no ay onsaKaut usangPangkagawar anBl g. 104ser yeng2009.
