CUENTO DE EL ZORRO Y LA HUALLATA ATUQMANTAWAN WALLATAMANTAWAN (Hawari)
Huk p'unchawsi wallata irqinkuna chupaykusqa qucha patapi puriykachaq kasqa. Mama atuqtaqsi, wallatata irqinkunatawan munapayaspa qhawasqa. Chaymantas, mama wallataman chimpaykuspa, kayhinata rimapayaykun: _Mamay wallata, ¡Ama hinachu kay!. Willariway. ¿Imaraykutaq wawachaykikunaq chakin munay pukaniraq?. Wallatataq, pay tukusqallaña, a tuqta nin: _Wawachaykunaq pukaniraq chakichankunaqa, pari hallp'api, thullpa ukhupi wathiyasqaraykun. Qampis uñachaykikunata, munay chakichayuq kanankupaq wathiyarquy; t’uqyaqtintaq: ¡ay!, ¡ay!, ¡ay! nispa ninki. Atuqqa kusisqas:
chhiqachá nispa wasinman, phawaylla kutin. Hinas uñankunata, pari hallp'a thullpa ukhupi wathiyarqun, t’uqyaqta uyarispataq _¡ay!, ¡ay!, ¡ay! nispa nisqa. Hinas, h u r n uma n t a u ñ a n k u n a t a y a n a l l a t a
ñ a h u r q u s q a ; mancharikuymantas atuqqa qhaparin hinamanta nin _¡Maypitaq chay wallatari! nispa qucha patata utqalla purin. Wallataqa atuqta rikuspas qucha cha wpiman waykuytakusqa. Hinas atuqqa wallatata hap'iyta munaspa unuta upyayta qallarin, sinchi m uqch'isqanmantas wañuyninta tarin. Kayhinatas wallataqa, atuqta q'uqaykusqa. TRADUCIDO EN CASTELLANO EL ZORRO Y LA HUALLATA
(Cuento)Cierto día, una huallata seguida por sus polluelos caminaba orgullosapor la orilla de una laguna.La mamá zorra admirada, observaba la belleza de la huallata y suspolluelos desde lejos. Acercándose a la mamá huallata le conversóde conversóde la siguiente manera: _Señora huallata, por favor, dígame ¿Porqué las patitas de sus pollitos son tan coloraditas?.La huallata llena de orgullo respondió: _Las patitas de mis hijitosson tan coloraditas porque yo las he tostado en ceniza y fuegodentro de un horno. Tú también hornea a tus hijos, para que q ue suspiececitos sean coloraditos. Cuando escuches que revientan vas adecir: ¡ay!, ¡ay!, ¡ay!.La zorra creyendo que era cierto regresó corriendo a su casa yhorneó a sus cachorros y cuando el fuego crepitaba, ella decía_¡ay!, ¡ay!, ¡ay!, tal como había sido instruida por la huallata. Pero alsacarlas del horno los cachoritos se encontraban completamentechamuscados; la zorra lanzó un alarido de susto e inmediatamentese echó a buscar a la huallata, diciendo: _¿Dónde está esa huallata?Y corrió hacia la laguna en su búsqueda. La huallata al verla se fue alcentro de la laguna. La zorra queriendo atrapar a la huallatacomenzó a beber el agua de la laguna y de tanta boconada de aguamurió. Así, de esta manera, la huallata se burló de la mamá zorra. HUKUCHAMANTAWAN ANKAMANTAWAN (Hawari) Huk p'unchawsi, anka tutamanta huk urqupi huk’uchawan
taripanakunku. Ankas huk'uchata tapurisqa: _¿Imatataq rurachkanki? nispa. Huk'uchataqsi kayhinata kutichin: _Ñuqaqa wawaykunapaqmi mikhunata apachkani. apachkani. Hinaspas ankaqa huk’uchata nisqa: _¡Yarqasqam kani!, Mikhusqaykim. Huk’uchataqsi, mancharisqa kayhinata kutichin: _Amapuni,
ñuqata mikhuwaychu, wawaykunata qusqayki. Ankaqa, _¡Chhiqachá! sunqun ukhullapi nisqa. Chayqa kusisqa, mana payta mikhusqachu. Hukuchaqa, qunqayllamantas, ankata kayhinata niykun: _Haku purisun, wawaykunata, qumusayki. qumusayki. Hina ankataqa purichin. Chaymantas, huk’uchaqa, qunqayllamanta, huk
tu'quman waykuyt'akun, hinas ankaqa nin: _¡Wawantachá quwanqa!. Chaymanta, kusisqa, huk'uchata wawankunantinta suyasqa. Manas huk'uchaqa rikhurimunchu, qhipa karu t'uquntas lluqsirqapusqa. Ankaqa, t'uquq siminpis suyaykuchkan. Mana huk'ucha rikhurimuqtintaq ankaqa nin:
_Paytachari mikhuyman karqa nispa; _maypipis tarillasaqpunim ñuqata yanqhalla q'utuykuwan: _wawayta qusayki nispa. Chayta nispas hanaq pachaman ankaqa phawarikun. EL RATÓN Y EL ÁGUILA (Cuento) Dicen que un día, muy de madrugada, en la cumbre de un cerro un águila se encontró con un ratón. Y dicen que el águila preguntó al ratón: _¿Qué estás haciendo? Y el ratón le respondió así: _Yo estoy llevando comida para mis hijos. El águila le dijo: _¡Estoy hambriento! Te voy a comer. El ratón muy asustado le dijo: _Por favor no me comas, te daré a mis hijos. El águila, creyendo que era cierto, dejó libre a l ratón. De pronto, el ratón, le dice al águila: _Vamos te daré a mis hijos. De esta manera, hizo el ratón que el águila caminara junto a él. De repente el ratón, se metió a un hueco y el águila se dijo: _¡Me dará a sus hijos!. Y muy contento se puso a esperar al ratón. Dicen que el ratón no apareció, ya que éste logró, escapar del águila saliéndose por otro hueco. Al ver que el ratón no aparecía el águila molesto dijo: _Debí haberme comido al ratón, pero en algún lugar lo encontraré y de todas maneras me lo comeré; a mí nadie me engaña.Prometiéndose esto, el águila voló al cielo Kinsa amigokunamanta willakuy Huk p’unchaymi rey Nabucodonosor ruwachirqan hatun karay qorimanta estatuata, kinsa chunka metro
altuta, yaqa kinsa metro anchoyoqta. Hinan llapallan r unakunata reyqa nirqan: Kunanmi llappallaykichis kay qorimanta ruwachisqay estuata yupachankichis. Sapa musicata uyarispan yupaychayta qallarinkichis, mana hina yawrashaq hornomanmi wikch’ uykusqa kankichis, nipa.
Kinsantinku Sadrac, Mesac, Abednego ima, mana qonqorikurqankuchu nitaq yupaycharqankupaschu. Chayta rikuspan reyqa anchatapuni phiñakuspa nirqan: Imaraykutaq qankunarí qorimanta ruwachisqay estatuatari mana yupaychayta munankichischu?, nispa. Chaymantan nillarqantaq: Kunanmi waqmanta música waqaqtin yupaychankichis. Mana hinaqa yawrashaq horno ukhumanmi wikch’uysakichis,
makiymantaqa manan ima diospas qespichiytaqa atisunkichischu, nispa.
Hinan kinsantin Sadrac, Mesac Abednegopiwan nirqanku: Rey manan necesariochu qanpa qayllaykipi amachakuyniykuqa. Sichus yawrashaq hormonan wikch’uywankiku chayqa, cheqaq Diosniykun chay
hornomanta hinallataq makikimantapas qespichiyta atinman. Manaña ahinachu kanqa chaypas, yachay rey, manapunin qorimanta estuamanta qonqorikuykunmachu nitaq yupaychaykumanchu, nispa.
Chayta uyarispan reyqa kamachirqan hornota kanchis kutita hinaraq kananankuta, hinaspan k amachirqan kallpasapa soldokunata, allinta thunkuspa horno ukhuman wikch’uykunankupaq. Hinan ho rnoman wikch’uyoq soldadokuna nina wachirqan.
Hinan reyqa sayarispa qhawarqa horno ukhuta, chaypitaq rikurqan tawa runak una purishaqta, hiñan nirqan: Manachu kinsalla wikch’uykusqa karqanku?, ñoqaqa rikushani tawatamá!, tawa -kaqqa diosman
rikchakuqmi kashan, nispa. Hiñan reyqa wakyarqan, cheqaq Diospa kamachinkuna lloqsimuychis, nispa. Kinsantinku lloqwimurqanku mana ima k’irisqa, manan chukchallankutapas nina ruphasqachu, manan p’achallankupas qoqomasqachu. Chaymi reyqa cheqaq Diosta yupaycharqan
QORI CHUJCHITA
Uj kuti karqa uj runa montepi. Sapitan kausakorqa chay ukhupi, mikhorqataj tukuy ima pescaditosta, k’ita
animalesta ima. Tiaporqa uj llakiynin paypata: chanta rikhurerqa uj t’usunpi, ankusnin ukhupi, uj jatun bola. Chay jatun bola
sapa dia wiñaj, wiñaj. Pay qhawakoj "kuchurparisaj, kuchurparisaj" nispa nin; Jina "kuchurparisaj" nisaspalla, ujllata uj dia kuchurparikun. Chaymantataj, uj wawita llojsimun, uña wawita puka umitayoj. Kayqa llojsimojtin, pay lliuwta mancharikorqa, wawatataj chaypi saqerparin waqasajta. Chaypacha pasasarqa uj kuntur. Wawata rikuspataj, oqharin, thapanman apakapun. Cha ypitaj wawataqa uywakun. Suamun mayuspi t’ajsasqankumanta p’achitasta, chaywan uywan, cabrataj ñuñuchin, chaywan
kakun wawaqa. Jatunña kasajtin, uj runa rikorqa wawata, j atuntaña. Qhatikun. Qhatikuytawankama, parlapayan kunturpaj wawantaqa. Lliuwjri qori chujchitayoj, qori! "Qori Chujchitapuni" sutichan kunturqa. Chaypi chay joven q’alá
condesendin qori chujchitata. Sapa dia jamusqa "watukusqayki" nispa. Uj kuti rispaqa, uj chujchitanta "kayjina k’achitupuni chujchayki!" nispa "lliphipasajtin", ujta orqhorparintaj apakapuntaj ari. "Ripullayña! Ripullayña! Tatay jamonqa, maqawanqa. Ripullayña!!" nispa nin Qori Chujchitaqa. Chaymanta kunturqa chayamun thapanman. Qori Chujchita manchisqa suyaykun tatantaqa. Tatan kunturqa, jamuytawankama, q’alata chujchanta yupan. "Pitaj uj chujchitaykita orqosunki? Faltan uj chujcha!" nin. Chanta nintaj: "Mana, tatay, na…, orqhowan kay misiykipuni; pujllaspa ujta orqhorpariwan."
"Imapaj valin!" nispa, tatan kuntur wañurparichin misitaqa. "Pajtataj! Ama pujllankichu misiswan!" "Ya, tatay." nispa nin. Chaymanta kuntur rin phawaspa mikhunata mask’aj.
Qhepan diata chayamullantaj jovenqa. "Imanasunkitaj?" nin. "Trataykuwan chujchitaymanta. "Misita aparparin" nispa nini. Misitapuni wañurparichin. "Kunantaj m anaña misi kanchu, misituyqa!" "Ama waqaychu. Imanankitaj misitaqa? Ashqa misis tian tukuynejpeqa." nispa ni n jovenqa. "Ama riychu! Jaku ripuna! Jaku ripuna!" nin. "Ay, tatay wañuchiw anqa." "Jaku ripuna!" nispa exigen, "Casarakusunchej!" nin Qori Chujchitata. Qori Chujchitaqa mana munanchu. Chaypitaj, jovenqa, umanta ll ujchisaspa, uj chujchitatawan orqorparin. "Ama oqhowaychu! Qorillaway, a!" "Kay uj chujchitatawan jallch’akusaj qanpat a
recuerdoykita." "Bueno." nispa nin. Vuelta kuntur unaytawan chayamorqa. "Pitaj jamorqa? Kaypi rastros tian." "Mana ni pi jamunchu! Mana ni pi jamunchu!" nispa nin. "Pi jinasunki? Chujchaykitaj faltan, uj chujcha." nispa yupaspa nin. "Kay loroykipuni jinawan." nispa nin. Chantá lorota jap’iytawan, wañurparichin. "Ama ni piwan pujllankichu, niyki,
pajtataj!" "Kunan piwan pujllasajri. q’ala wañurparichejtiykiri?" nispa nin. Chanta ripullantaj, "Ujtawanchus
faltanqa uj chujchaykeqa!" nispa. Qhepan diata kikillantataj uj chujchata suallan jovenqa Qori Chujchitamantaqa. Chaymanta chayamullantaj tatan. Monomanñataj culpan: "Monoykipuni jinawan. Uj laq’aspa, ashqa chujchasniyta qhasilla t’akarparichiwan." nispa nin tatantaqa. "Mana creyiykichu!" Chantá, "Ujtawan n i monos ni ima kanqachu,
ujtawanchus chinkanqaqa." nispa, monotapis wañurparichin. Chayta niytawankama, ripun kuntur mikhunata apamoj. Chaykama vuelta joven jamullantaj. Jamuytawankama, ujta Qori Chujchitataqa "Jaku ripuna!" nispa nin. "Maqawanqa ari. Amapuni! Amapuni!" nispa nin. Pusarik apunpuni Qoro Chujchitata jovenqa. Pusarikapuytawankama, mamasninman presentamun, tukuy ima. Don Kunturqa q’alata wawanta mask’amun tukuynejtari. Mana tariyta atinchu. Waj partepiña mask’anñapuni waqaspa kunturqa. Mayta j? Tukuyta apurakuspa purin. Chayan chay wasiman: "Mana kaypichu! Mana kaypichu, mask’aypis!" nispa nin q’alata paytaj. Pakaykukusqanku troja ukhuman. Mana
tarinchu. Ripullantaj Don Kunturqa. "Kaypipuni kanman pero." nispa nin.
Chantaqa vuelta kutimullantaj. Casaranayankupajña kasarqanku. Willarejtinku yacharqa ari wawanmantaqa. Chayaykamun "Lap’aj" nispa ujllata. Wawantataj wirkhiman q’umpuykarparisqanku uj
patiopi. Don Kunturqa: "Qopuwaychej wawayta! Mana ni im á qowankichejchu. Qopuwaychej, qopuwaychej wawayta! Jina upirparisaj!" nin. "Ujtawanchu jaku ripuna? Qori Chujchita, jaku ripuna!" nin. Mana kasunchu Qori Chujchaqa. Q’umpuriyasan chay urapi. Chaymantaqa nin: "Mana ripuy munanki chayqa, kunan upirparisqayki!" nin.
Wirkhipataman wichariykuytawankama, kunturqa upirparin, ripuntaj. Wirkhita desq’umpujtinkukama, Qori Chujchita manaña kasqachu, yawarllapiña wayt’akusasqa alma y
cuerpollaña. Upirparisqa chay rato kunturqa. Jinapi Qori Chujchita wañupun. Uj pitaj chaypi qhepakun: chay jovenqa. Manaña ujtawan chanta ni pita munanchu Trabalenguas 1. Chukchu chitacha chukchun chikchi-chikchiqtin, cheqchi-cheqchin chukchu chitacha chukchuqtin. 2. Q’ayma leq’e papawan waq’akuna k’irinkuta laq’anakushanku ch’askachay p’unchay. 3. K’araq sonqo qhari k’asmispalla k’irisqa lloqhakachachinankama k’uytu -k’uytu qharita papatapi.
4. Kunan tuta kanqa k'ankaq k'akaran kanka k 'arak sonqo runapaq. 5. Muyu k'ullu ukhupi kulli mot'e, kulli mot'e muyu k'ullu ukhupi. 6. Piki puka capa, puka capa piki, piki puka capa ESPAÑOL
QUECHUA INGLES
Enero
Qhaqmiy
ALEMAN ITALIANO PORTUGUES FRANCES
January
Januar
Gennaio
Janeiro
Janvier
February
Februar
Febbraio
Fevereiro
Février
killa Febrero
Jatun
puquy killa Marzo
Pacha
March
März
Marzo
Março
Mars
April
April
Aprile
Abril
Avril
May
Mai
Maggio
Maio
Mai
June
Juni
Giugno
Junho
Juin
July
Juli
Luglio
Julho
Juillet
August
August
Agosto
Agosto
Août
Setembro
Septembre
Outubro
Octobre
November November Novembre
Novembro
Novembre
Diciembre Qhapaq December Dezember Dicembre
Dezembro
Décembre
puquy killa Abril
Ariwaki killa
Mayo
Aymuray killa
Junio
Jawkay kuskiy killa
Julio
Inti raymi killa
Agosto
Chakra yapuy killa
Setiembre
Tarpuy September September Settembre killa
Octubre
Pawqar
October
Oktober
Ottobre
wara killa Noviembre
Aya marq’ay
killa
raymi killa