DISCURSO Y VIOLENCIA POLÍTICA EN SENDERO LUMINOSO
1
4. Discurso político, representación representación y memoria de Resumen Hasta 1977, Sendero L!"noso era no de #os n!erosos $r%os de #a "&'"erda rad"(a# %erana 'e %re$ona)an #a ne(es"dad de #a #(*a ar!ada %ara (on'"star e# %oder+ E# %resente tra)ao ana#"&a #a "!%ortan("a 'e t-o #a e#a)ora(".n de n d"s( d"s(r rso so,, #a a% a%ar ar"( "(". ".nn de n naa /0"$ /0"$r raa (o (os! s!o( o(r rt" t"(a (a22 3 #a (o (ons nstr tr( ((" (".n .n de n naa /(o!n"dad4de4d"s(rso2 a#rededor s3o, %ara e5%#"(ar #a trans0or!a(".n de SL, *asta enton(es n $r%6s(#o !ar$"na# %ro-"n("ano 'e, a %art"r de #a a(!#a(".n de /(a%"ta# s"!).#"(o2, se (on-"rt". en na /!'"na de $erra2+ SL "n("d". de !anera de("s"-a en #a -"da %o#t"(a %erana de #as d8(adas de 19: 3 199:, "n(#so des%8s de #a (a%tra de s #der !5"!o ;199<= 3 s s)s"$"ente (o#a%so+ No *a3 -"o#en("a %o#t"(a s"n d"s(rso+ La $ente ne(es"ta (on-en(erse ;3>o ser (on-en( (on -en("da "da== %ara eer(er# eer(er#a+ a+ A %art"r %art"r de esta esta "dea, "dea, en n te5to te5to %o( %o(oo (on (ono(" o("do do DaDa-"d "d A%ter desarro##a na a%ro5"!a(".n a# 0en.!eno de #a -"o#en("a %o#t"(a desde #a teora de# d"s(rso ;A%ter, 199 1997=, 'e nos %are(e es%e("a#!ente 6t"# %ara e5%#"(ar #a trans0or!a(" trans0or!a(".n .n 'e *a("a 0"nes de #a d8(ada de 197: s0ren Sendero L!"noso ;SL= 3 s #der, A)"!ae# @&!n+ Esa trans0or!a(".n 0e e# e#e!ento (#a-e 'e "!%#s. a d"(*o $r%o a desen(adenar #a -"o#en("a a %art"r de 19: 3 (ontr")3e a e5%#"(ar s -"r#en("a, #a (a%a("dad de res"sten("a 3 (re("!"ento de SL en #a d8(ada de 19:, as (o!o s s6)"to (o#a%so #e$o de #a (a%tra de s #der en 199<+ 1. LA VIOLENIA DE !L DE!DE EL AN"LI!I! DEL DI!#R!O Se$6n A%ter, e# d"s(rso ne(esar"o %ara #a -"o#en("a %o#t"(a (o!"en&a (on a(onte("!"entos 'e s"r-en de !ater"a %r"!a a %art"r de #a (a# se e#a)ora na "nter%reta(".n ra&onada+ Ta# "nter%reta(".n es n %ro(eso, e!%#ea ("ertos "n$red"entes, %arad"$!as o ee!%#os, do(tr"nas, !"tos 3 teoras, !a$"a ;o 0antasa= 3 #.$"(a, !et0ora 3 !eton"!"a, narrat"-a 3 te5to+ Es a tra-8s de esta a#'"!"a #"n$st"(a 'e, %or ee!%#o, !an"0esta("ones es%ontneas, !ot"nes o de!ostra("ones, se -e#-e !o-"!"ento atososten"do+ S"n d"s(rso d"(*os e-entos, no "!%orta (n %ro0nda 3 ant"$a sea #a ra)"a de a#$na $ente o (n $ra-es ss re(#a!os, re(#a!os, %ede e5%#otar (o!o 0e$ 0e$os os art" art"0" 0"(" ("a# a#es es,, )r"# )r"##a #arr %o %orr n !o!en o!ento to 3 #e$ #e$oo a% a%a$ a$ar arse se++ Es ( (an ando do #os #os a(onte("!"entos son "n(or%orados en d"s(rsos "nter%retat"-os 3 se en(arnan en #o 'e A%te A% terr ##a! ##a!aa /(o! /(o!n n"d "dad ades es d"s( d"s(r rs" s"-a -as2 s2,, ' 'ee #a -"o# -"o#en en(" ("aa %o %o# #t" t"(a (a no s.#o s.#o se retroa#"!enta, s"no 'e se -e#-e ato-a#"dante 3 atososten")#e+ A#$6n e-ento, 'e en ("r(nstan("as ord"nar"as d"0("#!ente *)"era %rod("do (o!entar"o a#$no, det"ene s6)"ta!ente e# t"e!%o 3 #o re"n"("a+ Los s"$n"0"(ados se -an (ar$an (ar$ando do a(!#at a(!#at"-a! "-a!ente ente,, e# a(onte( a(onte("! "!"ent "entoo ad' ad'"er "eree den dens"d s"dad ad s"!).#" s"!).#"(a+ (a+ La
<
Car#os I-n DE@RE@ORI
*"stor"a se (enta !6#t"%#es -e(es 3 se so("a#"&a+ Las *"stor"as, (o#e(t"-"&adas, t"enen (onse(en("as (ando, (on-ert"das en !"tos, %retenden ser *"stor"a 3 (o!o *"stor"a son re"nter%retadas (o!o teoras 3, (o!o teoras, e5%#"(an (o!o *"stor"a #os a(onte("!"entos 'e se -e#-en !et0oras dentro de n %ro(eso narrat"-o, 3 !eton"!"as %ara na teora+ Se ne(es"ta n narrador %ara (onso#"dar este %ro(eso 3 trans0or!ar#o en %oder %o#t"(o+ E# narrador %ede ser na 0"$ra t"%o Od"seo, n -a$a)ndo en e# e5"#"o, 'e $ana en sa)"dra 3 #e$o de !(*as %re)as re$resa a (asa %ara re(#a!ar e# %atr"!on"o+ O %ede (on-ert"rse en /#a 0ente2, e# %adre o !adre de #a %atr"a, e# 0a#.(rata, todo %"sto#as, ar!as, n"0or!es, 0"$ra %tat"-a de #a 0ert"#"dad+ Pero %ara (onso#"dar n !"to, %ara (on-ert"r#o en na !"to4#.$"(a, se re'"ere na 0"$ra (os!o(rt"(a, na serte de Bd*a dentro de# (r(#o tntr"(o d"(e A%ter, 'e ad-"erte 'e *a3 otras !(*as re%resenta("ones %os")#es+ Ta# es #a 0"$ra 'e en(entra #a #.$"(a de #a -erdad en #a narrat"-a, #os !"tos re%et"dos %or e# narrador (rean n es%a("o %ara #a e5%#"(a(".n te.r"(a+ S" no n (os!.(rata, e# a$ente %ede ser %ro08t"(o, -e*(#o de na -o& !s a#ta 'e #a s3a+ En rea#"dad, e# narrador, e# 0a#.(rata, e# (os!.(rata 3 e# %ro0eta %eden (o!)"narse en #a !"s!a %ersona, 'e de esta 0or!a no s.#o (rea n d"s(rso s"no ta!)"8n na 0or!a de (a%"ta# !ono%.#"(o de -erdades 3 -"rtdes+ Prod(e na serte de %a(to %or e# (a# #a $ente (ede n %eda&o de s !ente a# (o#e(t"-o, %ero %ede sa(ar de ese (o#e(t"-o !s %oder de# 'e r"nde+ Es e# %oder de# d"s(rso+ A%ter #o "dent"0"(a (o!o (a%"ta# s"!).#"(o+ E# res#tado de este %ro(eso es #o 'e e# ator ##a!a /"nd"-"da#"s!o (o#e(t"-o2+ Los "nd"-"dos a$re$an ss *"stor"as "nd"-"da#es %ara re0or&ar na (o#e(t"-a 3 e5traen !s en %oder "nter%retat"-o de #o 'e a%ortan a# (o#e(t"-o+ En )re-e, e# /%ro3e(to tr"n0ador2 as (onstr"do es a #a -e& "nd"-"da#, #a trans0or!a(".n "nd"-"da# de# ser, 3 (o#e(t"-o+ Por ("erto 'e no todos #os a(tores %o#t"(os 'e o%tan %or #a -"o#en("a en(aan dentro de esta de0"n"(".n+ S" %or n #ado tene!os a estos %rod(tores de /d"s(rso "n-ers"onar"o2, en e# otro e5tre!o tene!os otros 'e se en&ar&an !(*o !s d"re(ta!ente en "nter(a!)"os (o!%et"t"-os de %oder %or !ed"o de #a 0er&a de #as ar!as, s"n !a3ores (a!)"os de sent"do, (onstr3endo #o 'e A%ter ##a!a n /!ode#o de "nter(a!)"o -"o#ento2, 'e t"ene 'e -er !s (on (a%"ta# e(on.!"(o, 'e e# !ode#o de d"s(rso "n-ers"onar"o, 'e t"ene 'e -er (on (a%"ta# s"!).#"(o+
$. LA %AD#RAI&N DE #N O!%&RA'A ( LA )OR%AI&N DE #NA O%#NIDAD DE DI!#R!O En 19, #a %o#8!"(a (*"no4so-"8t"(a re%er(t". en e# Per6, %rod("endo #a d"-"s".n de# Part"do Co!n"sta Perano ;PCP= en dos or$an"&a("ones 'e se d"s"t"n$an %or e# no!)re de ss res%e(t"-os %er".d"(os, e# PCP4Un"dad, %ro4 so-"8t"(o, 3 e# PCPBandera Roa, %ro4(*"no+ Entre 19 3 199, e# Co!"t8 Re$"ona# de A3a((*o de# PCPBR, #"derado %or e# o-en %ro0esor n"-ers"tar"o A)"!ae#
DISCURSO Y VIOLENCIA POLÍTICA EN SENDERO LUMINOSO
@&!n, e5%er"!ent. n s"$n"0"(at"-o (re("!"ento, #o$rando "n0#en("a en #as or$an"&a("ones )arr"a#es 3 !a$"ster"a#es de A3a((*o 3 es%e("a#!ente entre estd"antes 3 %ro0esores de #a Un"-ers"dad Na("ona# de San Cr"st.)a# de Ha!an$a ;UNSCH=+ SL "!%#s. ta!)"8n #a 0or!a(".n 3 desarro##o de# Frente de De0ensa de# Pe)#o de A3a((*o, or$an"&a(".n 'e ##e$. a tener n s"$n"0"(at"-o re(ono("!"ento so("a#+ D"s(re%an("as "deo#.$"(as 3>o r"-a#"dades (ad"##"stas %roderon s(es"-as d"-"s"ones en Bandera Roa, *asta 'e a "n"("os de 197:, A)"!ae# @&!n en(a)e&. na es("s".n 'e, sa#-o %e'eGos n6(#eos en otros #$ares, s.#o #o$r. arrastrar a# Co!"t8 Re$"ona# de A3a((*o+ Sr$". as e# PCP4Sendero L!"noso ;SL=, 0rto de na do)#e derrota+ Por n #ado, en #a #(*a "nterna en BR+ Por otro, en e# !o-"!"ento so("a#, %es n aGo antes, a ra& de n !as"-o !o-"!"ento %or #a $rat"dad de #a enseGan&a en #as %r"n("%a#es ("dades de A3a((*o ;De$re$or", 199:=, e# $o)"erno !"#"tar de# $r#+ Ve#as(o ;1994197= *a)a desatado na 0erte re%res".n 'e desart"(#. e# Frente de De0ensa 3 ##e-. a# re%#"e$e de# !o-"!"ento so("a# en #a re$".n, as (o!o de #os (adros de SL+
$. 1. (en*n un campus andino As, a #o #ar$o de #a d8(ada de 197:, @&!n 3 ss !a#tre(*as *estes "n"("aron s #ar$a !ar(*a 3 se re0$"aron en #a UNSCH, donde (onstr3eron #o 'e deno!"na!os n Yenn and"no+ Para e##o (ontaron, %re("sa!ente desde 199 3 *asta 197, (on n %redo!"n"o "nd"s(t"do en #a n"-ers"dad, en (3a d"re((".n "n0#3eron en esos aGos de("s"-a!ente+ En #os aGos s"$"entes, e# /%Gado de (o!n"stas2 #o$r. e#a)orar na do(tr"na a)so#ta!ente (o*erente, 3 na or$an"&a(".n so)resa#"ente+ E# %re("o 'e %a$aron %ara #o$rar#o 0e e# de (ortar #a&os (on #os !o-"!"entos so("a#es, %re("sa!ente (ando 8stos (o)ra)an a$e a n"-e# na("ona# to!as de t"erras, !o-"!"entos re$"ona#es, *e#$as !a$"ster"a#es 3 de tra)aadores, 'e (onderon a #os dos %aros na("ona#es de !a3or en-er$adra en #a *"stor"a de# Per6 (onte!%orneo, en 1977 3 197+ SL no t-o n"n$na %art"("%a(".n en e##os+ Por e# (ontrar"o, en tanto eran "!%#sados %or e# PCP4 Un"dad ;%ro4so-"8t"(o= 3 otros $r%os de "&'"erda, en d"-ersos -o#antes SL (ons"der. 'e #os %aros eran /re-"s"on"stas2 3 esta)an /a# ser-"("o de# so("a# "!%er"a#"s!o so-"8t"(o2+ En e# do(!ento !s "!%ortante 'e %)#"(. %or enton(es ;PCP4SL, 197=, se *a(e s.#o na !en(".n $enera# a #a /(re("ente %rotesta %o%#ar2 %ara 0nda!entar #a t(t"(a de )o"(ot a #as e#e(("ones (on-o(adas %ara e#e$"r na Asa!)#ea Const"t3ente ;1=+ ;1= @&!n ("ta a Len"n, 'e sstent. n )o"(ot (ontra #a D!a ten"endo en (enta /e# as(enso de #a #(*a %o%#ar 'e ##e-a)a a #a "nsrre((".n2+ @&!n %re("sa En (a#'"er (aso, SL *)"era ten"do %o(o 'e *a(er en #os %aros %or'e 3a no esta)a %re%arado %ara ese t"%o de #(*a+ Po(o 'eda)a de #a $ran "n0#en("a 'e t-"eron en #as or$an"&a("ones so("a#es de A3a((*o en #a d8(ada de 19:+ Pero (o!o
Car#os I-n DE@RE@ORI
se -"o en #os aGos s"$"entes, esos retro(esos so("a#es no s"$n"0"(aron 'e SL est-"era "n(a%a("tado %ara todo t"%o de #(*a+ Para (o!en&ar, s"e!%re (onser-aron s 0er&a en a'e##os 0rentes 'e *a)an %r"-"#e$"ado a #o #ar$o de #a d8(ada !aestros 3 estd"antes+ Por otro #ado, en otros tra)aos ;De$re$or", 19? 199:= sost-e 'e tras (ada derrota de !asas, SL #o$ra)a (o*es"onar n $r%o de (adros 3 'e s" )"en %erda en (on-o(ator"a so("a#, $ana)a a# !"s!o t"e!%o en endre("!"ento "deo#.$"(o 3 (o*es".n or$n"(a, *asta (on-ert"rse /en na es%e("e de estre##a enana, esas donde #a !ater"a se a%e#!a&a (as" s"n es%a("os "nterat.!"(os, a#(an&ando as n $ran %eso, des%ro%or("onado %ara s ta!aGo2 ;De$re$or", 19 =+ En #a d8(ada de 197:, SL desarro##a !e(an"s!os "deo#.$"(os 3 or$an"&at"-os 'e *a(en %os")#e esta a%arente %aradoa+ Vea!os en #as s"$"entes %$"nas (o!o se desen(adena a n"-e# de d"s(rso #a d"n!"(a 'e #es ##e$a a dar esa dens"dad de *e(o ne$ro+
$. $. De +urócrata a proeta Ha("a 1977 SL (ons"der. 'e s #nea esta)a s0"("ente!ente e#a)orada 3 'e tena n n6(#eo de (adros a0"atados (o!o %ara "n"("ar s /$erra %o%#ar2+ En n"o de ese aGo a%ro)aron n /P#an Na("ona# de Constr((".n2 3 /de(enas de (adros son en-"ados a# (a!%o en 0n(".n de #as ne(es"dades estrat8$"(as de #a $erra %o%#ar2 ;PCP4SL, 19 -=+ Pero no 0e 0("# (on-en(er a #os !"#"tantes+ No era sen("##o "n-"tar#os a desen(adenar #a $erra %or 0era 3 a# !ar$en de #os !o-"!"entos so("a#es, %re("sa!ente (ando 8stos a#(an&a)an s %"(o !s a#to 3 #a tenden("a %r"n("%a# entre #os "&'"erd"stas era n"rse a e##os (on e# 0"n de /a(!#ar 0er&as2 antes de "n"("ar (a#'"er a-entra !"#"tar+ Ade!s, de)"do entre otros 0a(tores a esos !o-"!"entos, en a'e# %re("so !o!ento tena #$ar en e# %as na (o!%#ea trans"(".n de!o(rt"(a ;197719:=+ La ("dadana se a!%#"a)a (on #a e5tens".n de# -oto a #os ana#0a)etos, en s $ran !a3ora (a!%es"nos %o)res? 3 e# es(enar"o %o#t"(o se ensan(*a)a de !anera notor"a, es%e("a#!ente %or e# #ado "&'"erdo, (on #a "n(or%ora(".n de #a !a3ora de %art"dos !ar5"stas a# e$o de!o(rt"(o+ La d"0"(#tad res#ta)a toda-a !a3or %ara n %art"do !aosta+ La Re0or!a A$rar"a e!%rend"da %or e# $o)"erno !"#"tar ;19419:= *a)a ter!"nado de )orrar e# es(enar"o /se!"0eda#2 de seGores terraten"entes 3 (a!%es"nos s"er-os, "nd"s%ensa)#e %ara na re-o#(".n de# t"%o 'e @&!n tena en !ente+ Por otro #ado, Mao Jedon$ a(a)a)a de 0a##e(er en 197+ E# @r%o de S*an$*a" o /Banda de #os Catro2, en(a)e&ado /En nestro %as e# (a!"no no es #a "nsrre((".n en #a ("dad s"no e# de #a #(*a ar!ada, e# de (er(ar #as ("dades desde e# (a!%o a tra-8s de na $erra %o%#ar %ro#on$ada? entre nosotros e# as(enso es, en esen("a, as(enso de# !o-"!"ento (a!%es"no 3 es 8ste e# 'e de-endr #(*a ar!ada, #a *"stor"a de# %as, 3 #a d8(ada de# : #o %re)an 0e*a("ente!ente+ 2 ;in: Ar(e Bora, 199: 11:= En na (o3ntra en #a (a# e# !o-"!"ento r)ano era a)r!adora!ente !s "!%ortante, @&!n %re0"ere re!"t"rse a #a d8(ada de 19: %ara 'e #a rea#"dad /(o"n("da2 (on s %ro3e(to 3 %ara des#"ndar (on %os"("ones de otros %art"dos de
DISCURSO Y VIOLENCIA POLÍTICA EN SENDERO LUMINOSO
"&'"erda, 'e (o!en&a)an a otor$ar#e !s "!%ortan("a a #as ("dades 3 a na e-enta# "nsrre((".n r)ana+ %or s -"da, *a)a s"do derrotado? #a Re-o#(".n C#tra#, 'e a#"!ent. e# "!a$"nar"o de )ena %arte de #a "&'"erda %erana 3 es%e("a#!ente de SL, *a)a ##e$ado a s 0"n+ En #a d8(ada s"$"ente -endran #a %erestro"Ka 3 e# derr!)e de #os /so("a#"s!os rea#es2, #a (r"s"s de #as "deo#o$as %esadas 3 de #os %art"dos do(tr"nar"os+ Pero !"entras e# $reso de #a "&'"erda a(e%t. enton(es, a6n (ando %ar("a# 3 tarda!ente #o 'e Nn ;199= ##a!. /#a re)e#".n de# (oro2, es de("r, 'e /#as !asas2 t"enen (a%a("dad de "n"("at"-a %o#t"(a? 3 ad!"t". 'e a n"-e# "nterna("ona# no e5"sta /%art"do $a2, SL ne$. #as ne-as rea#"dades 3 %ro%so n es(enar"o a#ternat"-o re(*a&a (a#'"er %a%e# %rota$.n"(o de #as !asas e# %art"do #o de("de todo+ N"e$a e# %redo!"n"o de #a %o#t"(a so)re #a $erra #a -"o#en("a es #a esen("a de #a re-o#(".n+ Co!o ss es'e!as %are(en no res"st"r e# !o-"!"ento, a #a !anera de os8 "ntenta detener e# so#, es de("r, e# t"e!%o se$6n ss de0"n"("ones e# Per6 se$a s"endo n %as /se!"0eda#2 3 #a trans"(".n de!o(rt"(a no s"$n"0"(a)a nada, %es #a Asa!)#ea Const"t3ente ;19741979= 'e %re(ed". #a trans"(".n de!o(rt"(a era s.#o /#a ter(era reestr(tra(".n de# estado terraten"ente )ro(rt"(o (or%orat"-o2 ;PCP4SL, 197=, 3 e# $o)"erno ("-"# sr$"do de #as e#e(("ones de 19: re%resenta)a e# /(ont"n"s!o 0as("sta2+ S" )"en es ("erto 'e e# %ro3e(to tr"n0ador de @&!n se s"ta)a %or en("!a de #as -"("s"tdes de #a (o3ntra, %ara %oder e#e-arse so)re na tan ad-ersa, e# #der sender"sta t-o 'e "r !s a## de #a #ar$a trad"(".n !ar5"sta de an#"s"s de (o3ntra %o#t"(a 3 %asar de #a d"s'"s"(".n es(o#st"(a a# d"s(rso %ro08t"(o+ Co!o s" %ara (o!%ensar #a 0ra$"#"dad de n an#"s"s %o#t"(o 'e se e!%o)re(a *asta -o#-erse de#e&na)#e, *)"era ten"do 'e a%e#ar a otros re$"stros+ Co!o s" *)"era ten"do 'e (ontra%esar #a #"-"andad de ss ra&ones (on #a e5a(er)a(".n de #as %as"ones+ E# res#tado 0e na r%tra tota#+ Tra-esa en e# des"erto, 'e!a de na-es? n"n$na !et0ora %are(e des!esrada+ La d"!ens".n de esa r%tra se (a#")ra en (atro te5tos (r("a#es %rod("dos %or @&!n entre 1979 3 19:+ Son #os aGos en 'e SL a#(an&a #a -e#o("dad de des%e$e o #a !asa (rt"(a %ara #a 0s".n 'e %rod(e e# esta##"do+ Desde otra %ers%e(t"-a, %odra de("rse 'e son #os aGos en 'e SL (orta rad"(a#!ente a!arras, (r&a e# )orde en e# (a# se *a)a -en"do !o-"endo 3 %enetra en e# "$noto terr"tor"o de #os a#("nados+ Esa "n(rs".n %ede -erse en #os te5tos 'e (o!entare!os+ Son #os te5tos !s "!%a(tantes de @&!n+ A# !enos, #os de !a3or dens"dad s"!).#"(a 3 /%oten("a "n-ersora2 ;A%ter, 199<=+ Lo %r"!ero 'e sor%rende en e##os es e# a)r%to (a!)"o de tono+ Hasta enton(es ss es(r"tos, %#a$ados de ("tas de# %ante.n !ar5"sta, eran r"dos 3 o)tsos ;<=+ Pero s6)"ta!ente, s d"s(rso se trans0or!a+ Los te5tos 'e (o!entare!os (are(en de na estr(tra /ra("ona#2, estn ##enos de -"Getas, !et0oras, ##a!a!"entos re"terat"-os 3 a%as"onados+ La trans0or!a(".n %odra e5%#"(arse %or'e #os anter"ores eran en s !a3ora es(r"tos o0"("a#es, !"entras 8stos son d"s(rsos %ronn("ados en ren"ones (erradas (on
Car#os I-n DE@RE@ORI
e# n6(#eo de /a%.sto#es2 'e se d"s%onan a "n"("ar #a #(*a ar!ada+ La "n!"nen("a de# (o!)ate otor$a, ade!s, a #os d"s(rsos n tono es%e("a#!ente 8%"(o+ Pero, so)re todo, %are(en "n0#"r #os en(onados (on0#"(tos "nternos 'e de)e en0rentar @&!n (ando de("de #an&arse a #a #(*a ar!ada+ Se$6n #a *"stor"a o0"("a# de# %art"do, en 1977 SL /a%#asta2 n n6(#eo d"s"dente /de dere(*a2, 'e re(ono(a 'e e# $o)"erno *a)a *e(*o #a Re0or!a A$rar"a 3 %ro%ona n a(("onar !s %are("do a# de# resto de #a "&'"erda+ Los d"s"dentes %ro%$na)an 'e e# %art"do /or$an"(e a #os (a!%es"nos en torno a #a Con0edera(".n Ca!%es"na de# Per62, donde (oe5"stan d"0erentes $r%os de "&'"erda+ /Y en #as ("dades desarro##aron o)rer"s!o, (entrando a #a (#ase en $re!"a#"s!o 3 o%on"8ndose a 'e (!%#"era s %a%e# d"r"$ente2 ;PCP4SL, 19 -=+ L8ase %ro%$na)an #a %art"("%a(".n en #a Con0edera(".n @enera# de Tra)aadores de# Per6 ;C@TP= 'e (on-o(. #os e5"tosos %aros na("ona#es de 1977 3 197+ Le$o, entre 1979 3 19:, se desarro##aron tres /"ntensas #(*as2 (ontra '"enes dentro de# %art"do se o%onan a "n"("ar #a #(*a ar!ada ;PCP4SL, 19 -"= ;=+ E# %r"n("%"o de rea#"dad an"da)a toda-a dentro de# %art"do+ Fe %ara e5t"r%ar#o 3 derrotar a ss ad-ersar"os, 'e @&!n de)". ter!"nar de (on-ert"rse en n (os!.(rata 3 trans0or!ar a s %art"do en n /%e)#o de# L")ro2+ Era ne(esar"o e5%#sar de #a ersa#8n en (onstr((".n a todos #os t"!oratos o -a("#antes, errad"(ar (a#'"er )r"&na de dda %ara (#!"nar as #a (rea(".n de s (o!n"dad de d"s(rso, n !ndo "nter"or )#"ndado (ontra na rea#"dad #8ase (orre#a(".n de 0er&as tan a%a)##ante!ente ad-ersa+ 2. 2. 1. La nueva bandera
E# %r"!er te5to se ##a!a /Por #a ne-a )andera2 ;=? 0e es(r"to en n"o de 1979, on(e !eses antes de# "n"("o de #a $erra, 3 (o!"en&a (on na 0rase ))#"(a /M(*os son #os ##a!ados 3 %o(os #os es(o$"dos2+ Los e(os de #a #(*a "nterna resenan en esa 0rase, (o!o ta!)"8n en otras de ra"$a!)re "$a#!ente ))#"(a /E# -"ento se ##e-a #as *oas %ero -a 'edando e# $rano2+ Es "nteresante 'e en #os !o!entos de("s"-os sea #a B")#"a #a 'e a%are&(a (o!o e# $ran re%os"tor"o de s"!)o#o$a+ Pero e# D"os de este L")ro es #a Mater"a, 'e a-an&a de !anera "ne#(ta)#e *a("a #a #&, *a("a e# (o!n"s!o+ Por n *)"# re(rso ret.r"(o, @&!n 3 #os s3os a%are(en en(arnando ese !o-"!"ento de #a !ater"a 3 se -e#-en enton(es "ndestr(t")#es, ad'"eren 0er&a (.s!"(a 3 #a !"nora 'eda red("da a /)r"&nas2, /'e)rad"&as $otas2, /a%a$adas -o(es2, /so!)ras (*"s%as 'e '"eren ne$ar #a *o$era2, %or'e /%ede na (*"s%a re)e#arse (ontra #a *o$era 2, /C.!o #os $ranos %odran detener #as redas de# !o#"no Sera *e(*o %o#-o2, /ne("o es 'erer destr"r #a !ater"a2+ /"n(e !"# !"##ones de aGos ##e-. #a T"erra %ara $enerar e# (o!n"s!o+++ )r)as enso)er)e("das, eso 'ere!os ser Una %arte "n0"n"tes"!a# 'e '"ere #e-antarse (ontra '"n(e !"# !"##ones de aGos Qe so)er)"a, 'e %tr"(".n2
DISCURSO Y VIOLENCIA POLÍTICA EN SENDERO LUMINOSO
7
E# d"s(rso est trans"do de #o 'e %odra!os ##a!ar n 0ata#"s!o o%t"!"sta /a #a re-o#(".n nada #a %ede detener, esa es #a #e3, e# dest"no2 ;=+ Enton(es se ent"ende na 0rase re%et"da en s#o$ans 3 %ro(#a!as e "n(#so en n %oe!a 'e n re(#so ases"nado en #a $ran !asa(re (ar(e#ar"a de 19 ##e$. a es(r")"r antes de !or"r /Esta!os (ondenados a tr"n0ar > 'e *er!osa (ondena2+ A este d"s(rso %odeos ##a!ar#o n 0ata#"s!o o%t"!"sta, esto '"ere de("r 'e esta)an d"s%estos a #(*ar %or ss "deas, %ode!os %#antearnos esto -"endo na 0rase tan 0a!osa (o!o re%et"da /a #a re-o#(".n nada #a %ede detener, esa es #a #e3, e# dest"no2 todos tenan #as !"s!a 0or!a de a(tar "n(#so en n %oe!a ' na re(#so ases"nado en #a $ran !asa(re (ar(e#ar"a de 19, e# ##e$o a es(r")"r antes de !or"r /esta!os (ondenados a tr"n0ar > 'e *er!osa (ondena2
Pero no es 0("# enar)o#ar e# o%t"!"s!o+ Nad"e !eor 'e Pa)#o de Tarso %ara "n0nd"r#o /A#$nos '8 %o(a 0e t"enen, '8 %o(a (ar"dad, '8 %o(a es%eran&a+++ *e!os to!ado #as tres -"rtdes teo#o$a#es %ara "nter%retar#as+ Pa)#o d"o *o!)re de 0e, es%eran&a 3 (ar"dad+2 Para en$an(*arse a# (arro de #a *"stor"a es ne(esar"a na r%tra tota#+ Co!o Lot a# dear Sodo!a, s.#o se de)e !"rar *a("a de#ante+ No *a3 s"'"era %os")"#"dad de re(t"0"(a(".n /*e(*o es *e(*o, no %ede ser re%#anteado2+ Otra -e&, e# #en$ae $rand"#o(ente es(onde a%enas #as !e&'"ndades de na en(onada #(*a "nterna+ Las -ota("ones de e-entos anter"ores, #os a(erdos 'e ##e-aron a# %art"do a# !)ra# de #a #(*a ar!ada, #as %os")#es !an"o)ras ;en otro n"-e#, no es a(aso !an"o)ra re(rr"r a# #en$ae re#"$"oso %ara reso#-er %ro)#e!as %o#t"(os= se -e#-en *e(*os (.s!"(os 'e /no %eden ser re%#anteados2 /Va!os a re-o(ar e# t"e!%o es(r"to, e# *e(*o esta!%ado en !ater"a2+ S.#o 'eda /#e-antar e# -e#o2 *a("a de#ante+ Y ade#ante est #a re-o#(".n, des(r"ta (on #os !"s!os -ersos de# re3 Sa#o!.n 'e #a I$#es"a Cat.#"(a res"$n"0"(. %ara *onrar a #a V"r$en Mara+ /Ha3 n -"eo (anto2, d"(e e# (os!.(rata, 3 re("ta s -ers".n de# Ma$n"0"(at /"8n es a'e##a 'e t"ende ss !"radas (o!o e# a#)a, )e##a (o!o #a #na, es(#are("da (o!o e# So#, "!%onente (o!o e8r("tos de )anderas tre!o#antes 2 ;%+ 1<= La r%tra es (o#e(t"-a, %ero ta!)"8n %ersona#, "nterna+ /Dos )anderas #(*an en e# a#!a, na ne$ra 3 otra roa+ So!os "&'"erda, *a$a!os *o#o(asto (on #a )andera ne$ra2+ Para e##o es ne(esar"o /#a-arnos e# a#!a, #a-arnos )"en+++ Basta de %odr"das a$as "nd"-"da#es, est"8r(o# a)andonado2+ Todos #os !"#"tantes de)eran e5%er"!entar #as a)rasadoras )ata##as "nte#e(ta#es de# (os!.(rata, %ara ter!"nar 0"na#!ente #a-ados 3 -e#tos a na(er, a #a !anera de #os /(r"st"anos rena("dos2+ Pero a# !"s!o t"e!%o /no no -a#e nada, #a !asa es todo, s" a#$o *e!os de ser, ser (o!o %arte de #a !asa+++ Nestro a!or, nestra 0e, nestra es%eran&a es (o#e(t"-a, son rea#"&a)#es, son tres en
Car#os I-n DE@RE@ORI
na so#a )andera2+ E# a#!a s.#o %ede %r"0"(arse dentro de #a (o!n"dad de d"s(rso, %or'e /e# Part"do es #a sa# de #a t"erra, e# r)o# -"-o, #os otros son %ars"tos2+ S de0"n"(".n de# %art"do es, (o!o se -e, n a)"erto %#a$"o de #a 'e *a(e de s !"s!a #a I$#es"a Cat.#"(a ;= A %ro%.s"to de esta a(e%ta(".n 0ata#"sta de# dest"no, se$6n @orr"t" ;199: (a%+ III=, en na ren".n (e#e)rada %o(os !eses des%8s, @&!n d"o a #eer a #os as"stentes no de ss #")ros 0a-or"tos /La -"da de Ma*o!a2 de as*"n$ton Ir-"n$+ S" se t"ene en (enta 'e a %art"r de #a d8(ada s"$"ente #os !"#"tantes de SL ss(r")en na /(arta de se(".n2 a# %res"dente @on&a#o, %odra!os "!a$"nar a @&!n en(arnando no s.#o #a !ater"a s"no ta!)"8n e# dest"no o #a -o#ntad d"-"na+ a %art"r de #os E-an$e#"os+ Res#ta "ne-"ta)#e, %or tanto, re(ordar #a 0or!a(".n de# 0tro (os!.(rata en n (o#e$"o re#"$"oso de Are'"%a ;=+ Se$6n @orr"t", #e$o de esta ren".n no de #os #$arten"entes de @&!n ro!%". (on 8# t"#dndo#o de /*o5*"sta2 3 #o$r. ren"r en torno s3o a n $r%o de# Po#"t)r. 3 e# Co!"t8 Centra# ;7=+ /E# $r%o %do *a)er '"& #o$rado #a !a3ora, 3 (a!)"ado enton(es #a *"stor"a de# %as, %ero #e 0a#t. (o*es".n 3 #o a%#ast. e# te!or re-eren("a# *a("a @&!n+2 ;@orr"t", 199: 4= Derrotado, e# e0e de #a o%os"(".n de. #a or$an"&a(".n 3 sa#". de# %as+ 2. 2. 2. Tres capítulos de nuestra historia
E# se$ndo te5to se t"t#a /So)re tres (a%t#os de nestra *"stor"a2 ;=+ Fe n d"s(rso %ronn("ado e# de d"("e!)re de 1979+ Era s (!%#eaGos+ V"(tor"oso en #a #(*a "nterna 3 d"s%esto a #"$ar "nd"so#)#e!ente s -"da %ersona# (on #a de s (r"atra %o#t"(a, @&!n a%ro-e(*a esa 0e(*a %ara dar na("!"ento a# Eer("to Po%#ar 3 %ara re(a%"t#ar no s.#o s *"stor"a s"no #a de# Per6+ A' se (o!%re)a 'e @&!n es !3 (on("ente de s (a!)"o de tono, %es #e d"(e a s ad"tor"o /Ha3 !o!entos en 'e #os *o!)res re(rr"!os a *a)#ar en s!)o#os, !et0oras, o en 0or!as no tan d"re(ta!ente "nte#e(ta#es, s"no 'e, %re0er"!os 'e nestro (onnto de seres (o!n"stas *a)#en %or nosotros d"re(ta 3 a!%#"a!ente2 ;%+ 1=+ Co!o s" 0era n or(#o, e# (onnto de (o!n"stas -an a *a)#ar %or s )o(a %ero, (r"osa!ente, no se e5%resan en #en$ae ("ent0"(o s"no s"!).#"(o+ Para (!%#"r s ro# de !8d"!, e# narrador t"#"&a n re(rso ret.r"(o 'e %odra!os deno!"nar flash forward + P"de a ss es((*as 'e se %on$an /en %#an de "!a$"na(".n re-o#("onar"a2 3 se )"'en en #a se$nda !"tad de# S+ I, 3 desde a## "!a$"nen #a *"stor"a es(r"ta %or #os 0tros (o!n"stas+ S" -en(er es s dest"no, nada !s natra#+ Trata as de a)o#"r e# t"e!%o e "ns0#ar se$r"dad en e# tr"n0o+ La d"osa H"stor"a est de s #ado+ La d"osa Mater"a, 'e es otro no!)re %ara #a !"s!a d"-"n"dad, ta!)"8n #o est+ Y enton(es, (on-ert"do en n *"stor"ador de# S+ I, e# (os!.(rata (o!"en&a s re#ato /H)o na %o(a en 'e %re-a#e("eron #as so!)ras+++ 2+
DISCURSO Y VIOLENCIA POLÍTICA EN SENDERO LUMINOSO
9
;= S" a#$o )ra!a en e# d"s(rso sender"sta son #os e(os de# d"os de #a "ra, e# d"os de #a -en$an&a,e# d"os "n'"s"dor, e# d"os de# !"edo, tan %are("do a a'e# 'e enar)o#aron #os (r&ados de Fran("s(o Fran(o en Es%aGa 3 'e %red"(a)an !(*os *er!anos de La Sa##e en #a 8%o(a en 'e %as. %or ss a#as e# o-en A)"!ae#, antes de #os %ro0ndos (a!)"os e5%er"!entados %or esa orden, 'e %rodo aGos des%8s te.#o$os de #a ta##a de No8 Je-a##os+ ;7= /Ho5*"sta2, %or En-er Ho5*a, #der de #a res"sten("a ant"0as("sta a#)anesa, d"r"$ente de#Part"do de# Tra)ao de A#)an"a 3 $o)ernante de ese %as desde 19 *asta s !erte en 19+ Ho5*a en0at"&a)a e# %a%e# de #as ("dades en #a re-o#(".n, a d"0eren("a de #a estrate$"a !aosta de /(er(ar #as ("dades desde e# (a!%o2+ La a(sa(".n de *o5*"s!o -o#-". a sr$"r (ando #a d"re((".n sender"sta %#ante. "ntens"0"(ar ss a(("ones r)anas *a("a 0"nes de #a d8(ada de 19:+ ;= D"s(rso %ronn("ado e# de d"("e!)re de 1979 en #a I Con0eren("a Na("ona# A!%#"adade# PCP (on o(as".n de #a de("s".n de /0orar en #os *e(*os2 #a Pr"!era Co!%aGa de #a Pr"!era D"-"s".n de# E8r("to Po%#ar ;in Ar(e Bora ed"t+, 199 14 :=+ Los !"#es de aGos de *"stor"a de# Per6 son (on(entrados en tres $randes (a%t#os 'e nos ##e-an de #a os(r"dad a #a #&+ E# %r"!ero /De (.!o %re-a#e("eron #as so!)ras2 a)ar(a desde #a ##e$ada de# *o!o sa%"ens a #os Andes *asta %r"n("%"os de# S+ + S" a#$o ##a!a #a aten(".n a' es e# %o(o a%e$o a# %asado 3 a# terrGo+ No est tratando de rea0"r!ar n"n$na "dent"dad %arro'"a# n" %r"!ord"a#, ta!%o(o de re(%erar n"n$6n %araso %erd"do+ En n %as (o!o e# Per6, ##a!a #a aten(".n #a 0r"a#dad de# te5to 0rente a #as $randes ("-"#"&a("ones %re*"s%n"(as+ Dentro de s -"s".n a)so#ta!ente (#as"sta, #o 8tn"(o no e$a n"n$6n %a%e#+ Lo 'e "!%orta es e# sr$"!"ento de# Estado 3 #as (#ases en #a 8%o(a ar" ;S+ VI4I n+e+=+ La (on'"sta es n s"!%#e (a!)"o de e5%#otadores+ /Co!o e# In(ar"o era n s"ste!a (ar(o!"do )asado en #a e5%#ota(".n se *nd"eron a# (*o'e (on n orden s%er"or2+ No *a3 #$r"!as+ Se trata !s de %ro3e(tar 'e de re(%erar+ E# %araso est en e# 0tro+ E# no!)re de# se$ndo (a%t#o es /De (.!o sr$". #a #& 3 se 0or. e# a(ero2+ Se "n"("a entre 0"nes de# S+ I 3 %r"n("%"os de# S+ (ando, nto (on e# ne-o orden "!%er"a#"sta, /na ne-a (#ase a!ane(e, es e# %ro#etar"ado2+ En n %r"!er !o!ento, Mar"te$" 3 #a o-en (#ase o)rera %erana t"enen #os %a%e#es %rota$.n"(os *asta 'e, (o!o en na (os!o$ona, de #a os(r"dad /Co!en&. a sr$"r na #& !s %ra, na #& res%#ande("ente, esa #& #a ##e-a!os nosotros en e# %e(*o, en e# a#!a+ Esa #& se 0nd". (on #a t"erra 3 ese )arro se (on-"rt". en a(ero+ L&, )arro, a(ero, sr$e e# PARTIDO en 19<+++ 2 ;!a36s(#a en e# or"$"na#= ;%+ 1=+ Ya no se trata s.#o de #en$ae ))#"(o+ Es na B")#"a (on s $8nes"s %ro#etar"o+++ 3 #e$o na *"stor"a de reden(".n (on #a (#s"(a tr"#o$a -"da4!erte4resrre((".n+ Por'e os8 Car#os Mar"te$" !r". a #os , a%enas dos aGos des%8s de 0ndar e# %art"do+ As /t-"!os na %os")"#"dad 'e se des*"&o (ando se (e$. #a -"da de# 'e nos 0nd.2+ S"n e!)ar$o /#o 'e no %do ser rea#"dad 'ed. (o!o Pro$ra!a 3 P#an2+
1:
Car#os I-n DE@RE@ORI
Pero ese #e$ado $er!"na# de Mar"te$" /0e ne$ado, sos#a3ado, o(#tado2+ Es, s"n dda, na te!%orada en e# "n0"erno+ E# Santo @r"a# Pro$ra!a 3 P#an 'eda se%#tado %or #os tra"dores 3 re-"s"on"stas 'e se a%oderan de# %art"do+ Pero no desa%are(e %or'e /#a (#ase #o en(arn., s"$". #at"endo en (#ase 3 en %e)#o (o!)at"entes 3 en #os (o!n"stas2+ Hasta 'e ne-a!ente #a *"stor"a se a(e#era 3 se -e#-e -ert"$"nosa+ En #a d8(ada de 197: ##e$a a# 85tas"s, %or'e %or enton(es /Nestro %e)#o 0e "#!"nado %or na #& !s "ntensa, e# !ar5"s!o#en"n"s!o4 %ensa!"ento Mao Tsetn$? 0"!os %r"!ero des#!)rados, a# (o!"en&o ro!%"!"ento de #& "na(a)a)#e, #& 3 nada !s? %o(o a %o(o nestras ret"nas (o!en&aron a (o!%render esa #&, )aa!os #os oos 3 (o!en&a!os a -er nestro %as, a Mar"te$" 3 nestra rea#"dad 3 en(ontra!os nestra %ers%e(t"-a #a Re(onst"t(".n de# Part"do2 ;%+ 1=+ Monte Ta)or, Pas(a 3 Pente(ost8s (ondensados en na so#a 0rase+ Re-"-"dos %or na serte de D"os Padre 'e *a)"ta en C*"na, esos !ar$"na#es 0n("ona#!ente s%er0#os estn #"stos %ara /*a)#ar #en$as2 3 ser #os %rota$on"stas de# ter(er (a%t#o 'e se "n"("a e# da !"s!o en 'e e# (os!.(rata %ronn("a s d"s(rso+ P#an 3 Pro$ra!a *an s"do re(onstr"dos+ Es e# da de #a resrre((".n+ Por eso e# tt#o de# ter(er (a%t#o /De (.!o se derr!)aron #os !ros 3 se des%#e$. #a arora2+ E# narrador -e#-e a# S+ I 3 desde a## es(r")e #a *"stor"a de ese %re("so !o!ento /Se d"r Nestro Part"do 0orado (on #a #& !s 0erte 3 a(ero !s %ro t-o n !o!ento de de("s".n 3 $ener. e# P#an Na("ona# de Constr((".n 3 e# Part"do, 'e era n %eda&o de )andera des%#e$ada a# -"ento, se e5tend". %ara "#!"nar nestra %atr"a+++ Los (o!n"stas se #e-antaron 3 #a t"erra tron. 3 a# tronar #a t"erra #os (a!aradas a-an&aron+++ Los %o(os (o!n"stas 'e *a)a se (on-o(aron de -ar"os %ntos, 3 a# 0"na# se (o!%ro!et"eron 3 to!aron na de("s".n 0orar en #os *e(*os #a Pr"!era Co!%aGa de #a Pr"!era D"-"s".n de# E8r("to Po%#ar? 3, as, (o!en&aron a retro(eder #as so!)ras en 0or!a de0"n"t"-a, #os !ros te!)#aron 3 0eron *oradados? (on #os %Gos se a)r". #a arora, #a os(r"dad se a(#ar.+++ Las a#!as esta)an a#e$res 3 #os oos res%#ande(an #&+2 ;%+ 1419= Los (o!n"stas se (on$re$an 3 a(den (o!o #as !asas a# Ser!.n de #a MontaGa, o !s )"en (o!o a# Ar!a$ed.n+ Una -e& (on0or!ada #a (o!n"dad4de4 d"s(rso, e# ne-o %e)#o de# L")ro est #"sto %ara %onerse en !ar(*a+ Nada #o detendr+ Para %ro)ar#o, e# narrador re(rre a otro flash forward 3 (ont"n6a s *"stor"a desde e# 0tro #eano /Un (a%t#o d"r !(*o es0er&o (ost., d"!os nestra (ota de san$re, 3 en !o!entos d"0("#es enterra!os nestros !ertos, se(a!os nestras #$r"!as 3 se$"!os (o!)at"endo+ As se (on(ret. 3 en e# da na("ona# 0e %ro(#a!ada #a Re%6)#"(a Po%#ar+++ Nestra A!8r"(a )r"##a, es 3a n !ndo #")re 3 se e5t"ende %or todas %artes+ Ho3 -"eos "!%er"os se *nden, son a$as s("as, (en"&a en-ee("da, !"entras e# tra)ao est re"-"nd"(ado 3 #os (a!%os 0#ore(en en #a Re%6)#"(a Roa+++ As d"r #a *"stor"a? en ese sent"do nos enr!)a!os %ara ##e$ar "ne-"ta)#e!ente a# (o!n"s!o, %ara ##e$ar a #a #& %#ena 3 a)so#ta+ La san$re
DISCURSO Y VIOLENCIA POLÍTICA EN SENDERO LUMINOSO
11
de #os 'e (a3eron (#a!a 4Q#&, #& 4a# (o!n"s!o ##e$are!os Eso estar es(r"to, as d"r #a *"stor"a+ 2 ;%+ 19= 2. 2. 3. A derrumbar los muros
E# ter(er te5to se t"t#a /Co!en&a!os a derr!)ar #os !ros 3 a des%#e$ar #a arora2 ;19:), in: Ar(e Bora ed"t+, 199:=+ Fe n d"s(rso %ronn("ado en na ren".n (#a-e #a II Ses".n P#enar"a de# Co!"t8 Centra# ;9= 'e, se$6n @orr"t" ;199: 9=, e!%e&. e# 17 de !ar&o de 19: 3 se %ro#on$. *asta 0"n de !es+ Ca)e e5%#"("tar 'e de a(erdo a #a -o(a(".n !a$"stra# 3 (#astro0#"(a de @&!n, #as ren"ones eran %or #o $enera# #ar$as en(erronas en #as (a#es e# #der era no s.#o ret.r"(o, e5e$eta 3 %ro0eta s"no ta!)"8n estrate$a 3 or$an"&ador+ Y #os te5tos estd"ados 3 ("tados eran no s.#o ))#"(os s"no %redo!"nante!ente de Mar5, Len"n, Sta#"n 3 Mao, an'e ta!)"8n, (o!o a%nta @orr"t", de (#s"(os o(("denta#es+ Lar$as ren"ones en #as (a#es e# !aestro ")a -en("endo todas #as res"sten("as de #os d"s(%#os 3 !o#dendo#os a s "!a$en 3 se!ean&a, !s (o!o e# *errero 'e (o!o e# a#0arero+ Por'e, (o!o re%et"r a #o #ar$o de #os aGos (on -ar"antes, re0"r"8ndose a '"enes no son d"s(%#os %ero ta!%o(o ene!"$os Lo ("erto es 'e, (o!o d""!os, entre 1979 3 19: e# %art"do #")r. tres #(*as "nternas+ La %r"!era (ontra na /#nea o%ortn"sta de dere(*a2, 'e ne$a)a #a e5"sten("a de na s"ta(".n re-o#("onar"a+ Feron e5%#sados+ La se$nda, /(ontra na ne-a #nea dere(*"sta 'e (ons"dera)a 'e "n"("ar #a #(*a ar!ada era "!%os")#e2+ La ter(era, 'e %are(e ser #a 'e se desarro##a en este e-ento, es 3a /(on #as d"-er$en("as en #a "&'"erda, en #a 'e se -"eron #os !at"(es so)re (.!o desarro##ar #a $erra %o%#ar, esta)#e("8ndose 'e e# !at"& %ro#etar"o era e# de# Pres"dente @on&a#o2 ;PCP4SL, 19 -"=+ En todo (aso, sando ter!"no#o$a sender"sta %ode!os de("r 'e en este II P#eno @&!n de("d". /re!atar (on se##o de oro2 #a #(*a "nterna 3 /an"'"#ar2 a ss ad-ersar"os+ S" en e# I A!%#"ado %redo!"n. e# tono %aterna#, esta -e& es e# D"os de #a "ra e# 'e desde e# "n(est"onado %oder de #a Mater"a, trena 3 a!ena&a+ La san$re "n-ade e# es(enar"o+ No en -ano en #a ren".n se #een tro&os de Ma(*)et, de #"o C8sar 3 de# Pro!eteo de Es'"#o ;@orr"t", 199: 7=+ /La san$re de nestro %e)#o nos enarde(e 3 )##e en nosotros2+ /So!os san$re %oderosa 3 %a#%"tante2 "8n *a)#a %or #a )o(a de #a o%os"(".n "nterna /Las ne$ras 0a(es de #a o%res".n 3 e5%#ota(".n, #as ne$ras 0a(es ##enas de )a)a 3 san$re+ No o#-"dar 'e #a rea((".n ne(es"ta -erter san$re a rada#es %ara a%#a(ar a# %e)#o, es s seGo de 0e$o 3 *"erro+++2 ;%+ 1=+ En /Por #a ne-a )andera2 resona)an e(os de# @8nes"s+ La #(*a "nterna se%ara)a #a os(r"dad de #a #&, e# da de #a no(*e+ A*ora es e# A%o(a#"%s"s+ E# 0e$o ree!%#a&a a #a #& /No nos 'eda s"no 'e!ar -"eos do#os, 'e!ar #o (ad(o+++ 2+ La s"nta5"s se -e#-e %or !o!entos 0ren8t"(a /Ina(e%ta)#e, "nad!"s")#e 'e!ar#o, -o#ar#o2+ Antes #a r%tra "!%#"(a)a #a-arse e# a#!a 3 #a o%os"(".n era /s"#en("o2, /es%!a en-ee("da2, /-"eo !ar en-ee("do, %odr"do %or e# t"e!%o2, /a$as ne$ras en des(o!%os"(".n2+ A*ora, (o!o en n arre)ato de %n"(o, o de *"ster"a, e# (os!.(rata e5"$e
1<
Car#os I-n DE@RE@ORI
“Desarraiuemos las hierbas venenosas! eso es veneno puro! c"ncer a los huesos! nos corroería# no lo podemos permitir! es putrici$n % siniestra pus! no lo podemos permitir! menos ahora... desterremos esas siniestras víboras! esas nocivas víboras! no podemos permitir ni cobardía ni traici$n! son "spides... &omencemos a 'uemar! a desarraiar esa pus! ese veneno! 'uemarlo es urente. ()iste % eso no es bueno! es da*ino! es una muerte lenta 'ue nos podría consumir... Los 'ue est"n en esa situaci$n son los primeros 'ue tienen 'ue marcar a fueo! desarraiar! reventar los chupos. De otra manera la pon+o*a sería eneral. ,enenos! purulencias ha% 'ue destruirlas# el cuerpo est" sano! si no las destruimos se iría el vior.- p. 1//0
I!%os")#e no !en("onar #as do#en("as 'e o)#"$aron a @&!n a ret"rarse de Ha!an$a en 197+ Una en0er!edad a #a san$re, %o#"ste!"a, 'e #e "!%"de -"-"r en #a a#tra, 3 otra 'e #e a0e(ta #a %"e# %rod("8ndo#e es(a!as 3 ##a$as sor"as"s, na !erte #enta ;-8ase @orr"t", 199:=+ Y #a !erte, #a $ran %rota$on"sta de #os aGos s"$"entes, *a(e s a%ar"(".n nto a #a san$re+ Para (#!"nar #a derrota de #a o%os"(".n es ne(esar"o /e #as a(("ones ar!adas (on0"r!en nestra %r8d"(a, 'e nestra san$re se nte (on #a san$re de #os 'e t"enen 'e -erter#a? no tene!os dere(*o a 'e esa san$re t"r"te so#a, 'e s 0ro se a(ne (on #a t")"e&a de #a nestra+ O no so!os #o 'e so!os+2 ;%+ 1= Ser en #a !erte+ /S" nestra san$re 3 -"da son re(#a!adas ten$a!os na a(t"td ##e-ar#as en #a !ano %ara entre$ar#as+++2+ Por'e /nestra !erte %or #a )ena (asa sera e# se##o de nestra a((".n re-o#("onar"a2+ Para #a !erte /MaGana #a !ater"a nos re(o$er en s )8#"(a %a&, a## es donde %odre!os des(ansar de0"n"t"-a!ente2+ San$re 3 !erte de)en ser 0a!"#"ares %ara '"enes *an de("d"do /Con-ert"r e# -er)o en a(("ones ar!adas2+ E# re0erente e-an$8#"(o a# redentor /e# -er)o se *"&o (arne2 es %#ena!ente re(ono(")#e 3 nada $rat"to ann("a #a a(t"td de @&!n 3 de SL 0rente a #a -"o#en("a+ La redentora es e##a+ No es #a %artera, es #a !adre de #a *"stor"a+ 2. 2. . omos los iniciadores
E# (arto 3 6#t"!o te5to, e# !s "!%ortante, se t"t#a /So!os #os "n"("adores2+ Fe n d"s(rso %ronn("ado a# (#asrar #a I Es(e#a M"#"tar de SL e# 19 de a)r"# de 19: ;11=, a !enos de n !es de# "n"("o de #as a(("ones ar!adas+ Ne-a!ente, e# narrador ann("a 'e *a)#ar /(on e# (ora&.n a)"erto, en %a#a)ra de -o#ntad 3 ra&.n de sent"!"ento2 %ero de "n!ed"ato, (o!o s" te!"era 'e ss %a#a)ras a%arente!ente (ontrad"(tor"as 0eran !a#"nter%retadas %or n ad"tor"o a(ost!)rado a# d"s(rso /("ent0"(o2 de# !ar5"s!o4#en"n"s!o, aGade /ta!)"8n esto t"ene estr"(ta #.$"(a2 #a estr"(ta #.$"(a de #os sent"!"entos+ Una %as".n 0ra 'e en #os s"$"entes 1 aGos a)ras. todo e# Per6 *asta (as" (ons!"r#o+
DISCURSO Y VIOLENCIA POLÍTICA EN SENDERO LUMINOSO
1
E# (arto 3 #t"!o te5to 0e e# !as "!%ortante 3 este se t"t#o /so!os #o "n"("adores2+ E# 19 de a)r"# de 19: 0e %ronn("ado en #a (#asra en #a I es(e#a !"#"tar de Sendero L!"noso+ A)"!ae# @&!n e!%"e&a (on e# d"s(rso n tanto d8)"# %ero a%resrada!ente (a!)"a a #o 'e todos e##os esta)an a(ost!)rados+ En s d"s(rso e# tra&a na #nea 'e e!%"e&a desde #as #(*as !as ant"$as de #as !asas *asta ##e$ar a ss das, todas esas $rand"osas #(*as se (on(reta)an en ss das 3 e# 0tro de a)r"ra (on ILA :, A)"!ae# @&!n ten"a n don de (ondensar #as s"$#as en 0or!#as a#$e)ra"(as na $ran enor!e (a%"ta# s"!).#"(o, 'eran a*ora a#$o !s $rande 'eran #o$rar /e# %oderoso !o-"!"ento o)rero "nterna("ona#2 na re-o#(".n !nd"a#+ Cont"na)a d"("endo 'e ser"an #os "n"("adores, trata)a de des%ear#es #as ddas 3 0orta#e(er #a !"s!a (on-"((".n+ Podra!os de("r 'e !"entras se !e-e entre e# @8nes"s 3 e# A%o(a#"%s"s, e# an#"s"s de @&!n es !enos -#nera)#e+ Pero en rea#"dad 3a no se trata de n an#"s"s %o#t"(o 0er&as s"no de n d"s(rso, na narra(".n a tra-8s de #a (a# e# do#or de #os 0n("ona#!ente s%er0#os se (on-"erte en ra)"a+ Des%8s de de("r esto en #a sa#a e5"stan *o!)res (on ans"as de e!%e&ar #a #(*a+
Una -e& %r"0"(ados 3 en (a%a("dad de "nter%retar e# %asado, e# %resente 3 e# 0tro, es %os")#e 'e #os !aostas rena("dos %asen a #a a((".n+ A# *a(er#o, (on!o("onan a# !ndo+ Por'e se$6n A)"!ae# @&!n, e# "n"("o de s #(*a ar!ada en #os re!otos Andes %eranos !ar(a n %nto de -"rae en #a (orre#a(".n %#anetar"a de 0er&as 3 s"$n"0"(a 'e /entra!os a #a o0ens"-a estrat8$"(a de #a re-o#(".n !nd"a#2 ;1<=+ E# (os!.(rata tra&a n *"#o 'e -a desde #as #(*as !s ant"$as de #as !asas, %asando %or #a Co!na de Pars, #a Re-o#(".n de O(t)re, #a Re-o#(".n C*"na 3 #a Re-o#(".n C#tra# *asta ##e$ar a ese da en e# (a# /toda esa $rand"osa a((".n de s"$#os se *a (on(retado a'+ La %ro!esa se a)re, e# 0tro se des%#"e$a ILA :2+ ILA son #as "n"("a#es de /In"("ar #a #(*a ar!ada2+ @&!n t"ene #a (a#"dad de (ondensar en s"$#as, en 0.r!#as a#$e)ra"(as, enor!e (ant"dad de (a%"ta# s"!).#"(o+ S" en #os te5tos anter"ores a(!#. ese (a%"ta# !o-"8ndose entre #a 0s"(a 3 #a (os!o#o$a, a*ora trata de *a(er#o en e# terreno de# an#"s"s de #a s"ta(".n %o#t"(a "nterna("ona#+ Las ra&ones %ara 'e %eda *a)#arse de na o0ens"-a estrat8$"(a de #a re-o#(".n !nd"a# seran (atro /e# %oderoso !o-"!"ento o)rero "nterna("ona#, #as en(res%adas o#as de# !o-"!"ento de #")era(".n na("ona#, e# desarro##o de #os %art"dos (o!n"stas, e# !ar5"s!o e#e-ado a #a $ran (!)re de# Pensa!"ento Mao Jedon$2+ Es !3 d"0("# %ero no "!%os")#e "!a$"nar 'e desde A3a((*o, Per6, no se ad-"rt"eran #as de)"#"dades de# !o-"!"ento o)rero "nterna("ona# 3 #as $r"etas de# !o-"!"ento de #")era(".n na("ona# en %#enas $erras entre C*"na, V"etna! 3 Wa!%(*ea, %ara !en("onar n so#o ee!%#o+ Pero *a3 n "nad!"s")#e %nto ("e$o en e# an#"s"s de '"en s"$". tan de (er(a #a e-o#(".n de# Part"do Co!n"sta C*"no #a !erte de Mao 3 #a derrota de# @r%o de S*an$*a" o Banda de #os Catro+ Es
1
Car#os I-n DE@RE@ORI
"!%os")#e no sos%e(*ar 'e se trata de na o!"s".n 'e se da en esa %en!)ra entre #a (on("en("a 3 e# atoen$aGo+ Otra "nter%reta(".n (o!%#e!entar"a es 'e a# so)re%asar e# trad"("ona# an#"s"s %o#t"(o !ar5"sta %ara "n(rs"onar en e# d"s(rso %ro08t"(o, @&!n ro!%e (on toda tra&a de !ater"a#"s!o+ No "!%orta 'e Mao *a3a !erto 3 ss se$"dores *a3an s"do derrotados, #o 'e "!%orta es 'e #a Idea !ar5"sta se *a e#e-ado a #a $ran (!)re de# %ensa!"ento Mao Jedon$+++ 3 'e 8# en(arna esa Idea+ /La re)e#".n se st"0"(a2, 0e no de #os #e!as (entra#es de SL, "ns%"rado en Mao+ Ca)e %re$ntarse s" #as %#s"ones a%enas d"s"!#adas de# #der no o)#"$an a %re("sar e# #e!a /#a re)e#".n (ontra #a rea#"dad en no!)re de #a Idea se st"0"(a2+ A %esar de 'e a %r"!era -"sta a%are(e (o!o n #ento 3 %a("ente tra)ao, #a *"stor"a de SL a %art"r de #os aGos 7: %odra %es ser -"sta (o!o na *da (ada -e& !s san$r"enta *a("a ade#ante? 3 #a (onstr((".n de na (o!n"dad4de4d"s(rso (o!o #a e#a)ora(".n de n )#"ndae "!%enetra)#e 'e %er!"t"era "$norar #a rea#"dad en no!)re de# seGo 3 re!ontar n /*e(*o (ontndente2 ##e$aron tarde a #a *"stor"a+ En '8 !ed"da *a)rn "n0#"do en #a de("s".n $errer"sta de @&!n #as re0or!as de Ve#as(o 3 #a !as"-a or$an"&a(".n (a!%es"na, (on #as (a#es se es0!a)a e# (a!%es"no s"er-o, seto %r"n("%a# de s %ro3e(to? #a trans"(".n de!o(rt"(a 197419:, 'e d"#a #a %os")#e %o#ar"&a(".n /d"(tadra 0as("sta2 vs. Re-o#(".n? e# 0"n de #a Re-o#(".n C#tra#, 'e !ar(*"ta)a #a es%eran&a en na tr"n0ante re-o#(".n !aosta !nd"a#+ /So!os #os "n"("adores2 trata de )arrer toda so!)ra de ddas 3 0orta#e(er na (on-"((".n #a #(*a ar!ada es %os")#e, ne(esar"a+ La s"ta(".n !nd"a# ;1<= Se$6n #a "nter%reta(".n de SL, (o!o na de #as (onse(en("as de esa /o0ens"-a estrat8$"(a de #a re-o#(".n !nd"a#2, #os %r.5"!os : a 1:: aGos estaran dest"nados a ser na 8%o(a s"$nada %or #a -"o#en("a /a%ntando a na $erra !nd"a#2 ;PCP XSL, 19 II4III=+ es 0a-ora)#e? #a na("ona# #o st"0"(a+ La deno!"nada -"o#en("a estr(tra# est en #a )ase de esa st"0"(a(".n /E##os en s -"ea 3 san$r"enta -"o#en("a, en s %a& de )a3onetas, en s $erra !a#d"ta 'e #"'"da en #as (r(e#es, en #as es(e#as, en #as 0)r"(as, en #os (a!%os, ases"nando "n(#so a n"Gos en #os -"entres !aternos2+++ /Esa s"n"estra -"o#en("a en(entra *o3 #a *or!a de s &a%ato+2 ;%+ 1= S" antes se e#e-. *asta #a (os!o#o$a, a*ora se *nde en #as estr(tras %ro0ndas %ara no /-er2 n" #a so("edad n" #a %o#t"(a, %ara "$norar a #a "n!ensa !a3ora de# %as, 'e se )"(a entre ese !t"(o /e##os2 3 SL+ S.#o e5"sten /re-o#(".n 3 (ontrarre-o#(".n 'e se a%restan a #a -"o#en("a2+ A# (entro e# -a(o+ No -e 'e *a3 $ente re)e#ndose de otro !odo+ Eran #os aGos de !a3or a$e de !o-"#"&a("ones so("a#es de# %resente s"$#o !o-"!"entos s"nd"(a#es, (a!%es"nos, )arr"a#es, !a$"ster"a#es, re$"ona#es, e# "n"("o de !o-"!"entos 0e!en"nos, (ont"endas e#e(tora#es+ La "&'"erda !ar5"sta ##e$. a# < de #a -ota(".n en #as e#e(("ones %ara #a Asa!)#ea Const"t3ente de 197+ No (entan+ Toda otra 0or!a de #(*a es ne$ada, den"$rada 3 '"enes #a ##e-an ade#ante, a(sados de tra"(".n+ E##o trao (onse(en("as do#orosas en
DISCURSO Y VIOLENCIA POLÍTICA EN SENDERO LUMINOSO
1
#os aGos s"$"entes, (ando SL se (on-"rt". en n -erdadero /ant"!o-"!"ento so("a#2 ;"e-"orKa, 19= a# "dent"0"(ar a '"enes no esta)an de# #ado de# %art"do (on e# !t"(o /e##os2 estata#, en(arna(".n de# !a# a)so#to, !ere(edores, %or tanto, de #a !erte, 'e SL se en(ar$. de %rod"$ar (ada -e& !s $enerosa!ente+ Podra!os de("r 'e !"entras se !e-e entre e# @8nes"s 3 e# A%o(a#"%s"s, e# an#"s"s de @&!n es !enos -#nera)#e+ Pero en rea#"dad 3a no se trata de n an#"s"s %o#t"(o de (orre#a("ones de 0er&as s"no de n d"s(rso, na narra(".n a tra-8s de #a (a# e# do#or de #os 0n("ona#!ente s%er0#os se (on-"erte en ra)"a+ Y enton(es SL se (on-"erte en #a !ano 'e es(r")e en #a %ared en !ed"o de# )an'ete /SeGos de san$re de *"ena t"enen #a rea((".n? a$"tados seGos estre!e(en ss no(*es so!)ras? s (ora&.n !a'"na s"n"estras *e(ato!)es? se art"##an *asta #os d"entes %ero no %odrn %re-a#e(er, s dest"no est %esado 3 !ed"do+ Ha ##e$ado #a *ora de astar#e (entas+2 ;%+ 1= ILA : !ar(ar e# "n"("o de ese aste+ ILA es %os")#e, se$6n SL, %or'e e5"ste n e'"#")r"o estrat8$"(o a n"-e# !nd"a#+ En e# e'"#")r"o /E# %e)#o se en(a)r"ta, se ar!a 3 a#&ndose en re)e#".n %one do$a#es a# (e##o de# "!%er"a#"s!o 3 #os rea(("onar"os, #os (o$e de #a $ar$anta, #os atena&a? 3, ne(esar"a!ente #os estran$#ar, ne(esar"a!ente+ Las (arnes rea(("onar"as #as des0#e(ar, #as (on-ert"r en *"#a(*as 3 esas ne$ras %"#tra0as #as *nd"r en e# 0an$o, #o 'e 'ede #o "n(end"ar+++ 3 ss (en"&as #as es%ar("r a #os -"entos de #a t"erra %ara 'e no 'ede s"no e# s"n"estro re(erdo de #o 'e nn(a *a de -o#-er %or'e no %ede n" de)e -o#-er+2 ;%+ 1= La -"r#en("a de# #en$ae ann("a #a -"o#en("a 'e -endr /Ss *estes ne$ras 3 s"n"estras "rn (ontra nosotros, !ontarn %oderosas a$res"ones, $randes o0ens"-as+ Nosotros res%ondere!os, #os des-en("are!os, #os d"-"d"re!os? ss o0ens"-as #as (on-ert"re!os en !#t"td de %e'eGas o0ens"-as nestras 3 #os (er(adores sern (er(ados 3 #os %retend"dos an"'"#adores sern an"'"#ados 3 #os %retend"dos tr"n0adores sern derrotados 3 #a )est"a 0"na#!ente ser a(orra#ada 3 (o!o se nos *a enseGado, e# estrendo de nestras -o(es ar!adas #os *ar estre!e(er de %a-or 3 ter!"narn !ertos de !"edo (on-ert"dos en %o(as 3 ne$ras (en"&as+2 ;%+ 17= S" e# *o!)re est *e(*o de #a !adera de ss seGos, es "ndda)#e 'e nos en(ontra!os 0rente a# %rod(to de na des!esrada %esad"##a+ Des%8s de ILA :, #a (o!n"dad de d"s(rso 'ed. (on0or!ada, e# %ro3e(to tr"n0ador -")rante!ente de#"neado+ /La destr((".n de# %art"do *a s"do (onrada2+ E# %art"do *a s"do re(onst"t"do 3 ss !"#"tantes se (on-"erten en a#'"!"stas de #& /So!os n torrente (re("ente (ontra e# (a# se #an&a 0e$o, %"edras 3 #odo? %ero nestro %oder es $rande, todo #o (on-ert"re!os en nestro 0e$o, e# 0e$o ne$ro #o (on-ert"re!os en roo 3 #o roo es #&+ Eso so!os nosotros, esa es #a Re(onst"t(".n+ Ca!aradas, esta!os re(onst"t"dos+2 ;%+ 1= Con-ert"dos en s%er*o!)res, ans"osos de "n"("ar #a #ar$a !ar(*a *a("a #a t"erra %ro!et"da, #os #e-"tas de ese ne-o %e)#o de# L")ro, 0"r!an enton(es n (o!%ro!"so
1
Car#os I-n DE@RE@ORI
/Los (o!n"stas de #a I Es(e#a M"#"tar de# Part"do, se##o de #os t"e!%os de %a& 3 a%ertra de #a $erra %o%#ar, nos %one!os en %"e de (o!)ate (o!o ss "n"("adores, as!"endo )ao #a d"re((".n de# Part"do 3 #"$ados a# %e)#o, #a 0ora de #as "n-en(")#es #e$"ones de *"erro de# E8r("to Roo de# Per6+ 4 @#ora a# !ar5"s!o4 #en"n"s!o%ensa!"ento Mao Tsetn$ 4 QV"-a e# Part"do Co!n"sta de# Per6 4 QPor e# (a!"no de# (a!arada @on&a#o, "n"("e!os #a #(*a ar!ada2 ;in @orr"t", 199: 7=+ La $erra !"#enar"a esta)a a %nto de e!%e&ar+
$. -. De proeta a %esías, o un do de peco para cam+iar el mundo Drante #a d8(ada de 19:, e# #a&o e5e$8t"(o 'e (o*es"ona)a #a (o!n"dad4 ded"s(rso se desarro##. a #o #ar$o de tres #neas entre#a&adas (#to a #a !erte, a)o#"(".n de# e$o 3 e5a#ta(".n de# #der+ E# (#to a #a !erte se e5a(er). en (ada ne-a eta%a de #a /$erra %o%#ar2+ En e# IV P#eno de# Co!"t8 Centra#, (e#e)rado en !a3o de 191, @&!n seGa#. #a ne(es"dad de %a$ar /#a (ota2 de san$re ne(esar"a %ara e# tr"n0o de #a re-o#(".n+ A %art"r de enton(es, #os !"#"tantes *a(an na %ro!esa, 'e entre otros %ntos "n(#a /#(*ar 3 entre$ar #a -"da %or #a re-o#(".n !nd"a#2 ;@orr"t", 199: 7=+ La #.$"(a 'e sstenta)a e# (#to era 'e /#a san$re no det"ene #a re-o#(".n, s"no #a r"e$a2+ Cando SL %ro%so a#(an&ar e# /e'"#")r"o estrat8$"(o2, @&!n (o!en&. a *a)#ar de n !"##.n de !ertos 3 de #a %os")#e (on-en"en("a de n /$eno("d"o2 %ara a#(an&ar ese e'"#")r"o ;@&!n, 19=+ Para s (onso#"da(".n, e# (#to re'era #a ne$a(".n de #a "nd"-"da#"dad 3, %or tanto, de# -a#or de #a -"da de #as %ersonas en $enera# 3 de #os !"#"tantes en %art"(#ar, 'e de)an /##e-ar #a -"da en #a %nta de #os dedos2, estar d"s%estos a /%a$ar #a (ota2 3 /(r&ar e# ro de san$re2 ne(esar"o %ara e# tr"n0o de #a re-o#(".n+ La des-a#ora(".n de #os sent"!"entos, de# a!or 3 de# se5o, 0#3en de !anera natra# en ese (onte5to+ Por eso %ara Lara Ja!)rano, d"r"$enta na("ona# de SL, e# a!or se en(ontra)a /A# ser-"("o de #a $erra %o%#ar2 ;E# D"ar"o, 19=+ Des%8s de s (a%tra, @&!n %are(e *a)er de0"n"do e# se5o (o!o na /ans"edad 0"s"o#.$"(a2 ;S, <+ 9+ 9<=+ Con se$r"dad, s. esos !"s!os t8r!"nos n (adro !"#"tar entre-"stado en e# se!anar"o S ;<+ 11+ 9<=+ Coro#ar"o #as nor!as deteron.!"(as, %a-#o-"anas, 'e re$an #a -"da se5a# de #os (o!)at"entes+ Ya en #os (atro te5tos (o!entados se ad-erta na -o#ntad ra)"osa de o)#"terar #a "nd"-"da#"dad, -"n(#ada a #a -"s".n te#eo#.$"(a 'e (on##e-a)a e# %ro3e(to tr"n0ador+ En /Por #a ne-a )andera2, esa -o#ntad se e5%resa)a en (ontra%os"("ones ))#"(as (*"s%a vs. *o$era, $rano de tr"$o vs. reda de !o#"no+ En #os /Tres (a%t#os de nestra *"stor"a2, e# 0tro "!a$"nar"o ad'"ra r")etes de ("en("a40"((".n /U)"'8!onos en #a se$nda %arte de# s"$"ente s"$#o, #a *"stor"a estar es(r"ta %or nosotros 3 #os 'e s"$an son nosotros, #os 0tros (o!n"stas, %or'e so!os "na$ota)#es? 3 -endrn otros 3 otros, 3 #os 'e -"enen son nosotros+2 ;%+ 1= Ad-"8rtase 'e todo est reda(tado o d"(*o en %resente 3 en %r"!era %ersona de# %#ra#+ En #a (o!n"dad de d"s(rso e# t"e!%o es a)o#"do+ Ta!)"8n, %or
DISCURSO Y VIOLENCIA POLÍTICA EN SENDERO LUMINOSO
17
tanto, #a !erte, %es /#os 0tros (o!n"stas son nosotros2+ Ese nosotros tras(endente 3, tota# !s 'e (o!o en #a I$#es"a Cat.#"(a, (o!o en #a teora @a"a o en e# %#aneta4or$an"s!o de #as no-e#as de As"!o-, -e#-e "rre#e-ante #a -"da "nd"-"da#, 'e %ede ##e-arse enton(es en #a %nta de #os dedos+ Pero a# !"s!o t"e!%o, en ese $ran Nosotros nos son !s "$a#es 'e otros+ Se trata de# (os!.(rata, (3o e$o es e5a#tado a tra-8s de n (#to a #a %ersona#"dad "n8d"to en #a *"stor"a de# !o-"!"ento (o!n"sta ;1=+ De!os a#$nos ee!%#os+ En #as /Bases de D"s(s".n2 e#a)oradas %ara s I Con$reso 3 a%are("das en 19 en (l Diario, #os (a%t#os no a%are(en (o!o de("s".n de na "nstan("a (o#e(t"-a Co!"t8 Centra#, Br. Po#t"(o de a(erdo a #a trad"(".n #en"n"sta 3 de #os %art"dos %o#t"(os en $enera#, s"no (o!o enseGan&as de# %res"dente @on&a#o ;1=+ Lo !s %e(#"ar desde %r"n("%"os de #a d8(ada de 19: #os !"#"tantes de)an 0"r!ar na /(arta de se(".n2, 'e no era en %r"!er #$ar a# %art"do n" a #a /#nea re-o#("onar"a2, s"no a# %res"dente @on&a#o 3 s %ensa!"ento+ La s"$"ente no es %re("sa!ente na (arta de se(".n, s"no n "n0or!e de n !"#"tante a# Co!"t8 Centra# es(r"to en d"("e!)re de 19+ S"n e!)ar$o, e# #en$ae es tan a)so#ta!ente (an.n"(o, 'e da na "dea )astante %re("sa de #a (adena de Zse("ones[ a #as (a#es se so!eta e# !"#"tante /er"dos Ca!aradas E5%reso !" sa#do 3 se(".n %#ena e "n(ond"("ona# a# !s $rande !ar5"sta4#en"n"sta4!aosta -"-"ente so)re #a T"erra, nestro ;1= Re(8rdese 'e e# (#to a #a %ersona#"dad de Len"n se des%#"e$a des%8s de s !erte+ En#os (asos de Sta#n, Mao o W"! I# Sn$ e# (#to se desata des%8s de #a to!a de# %oder+ ;1= En e# tt#o !"s!o de a#$nos de #os (a%t#os se ad-"erte esta %ersona#"&a(".n+ As, n(a%t#o se t"t#a, /E# Pres"dente @on&a#o 3 #a re-o#(".n de!o(rt"(a2, 3 se "n"("a (on estas %a#a)ras /Enar)o#ando, de0end"endo 3 a%#"(ando e# !ar5"s!o4 #en"n"s!o4!aos!o, %r"n("%a#!ente e# !aos!o, e# Pres"dente @on&a#o esta)#e(e 'e #a re-o#(".n %erana en s (rso *"st.r"(o *a de ser %r"!ero re-o#(".n de!o(rt"(a+++ 2 ;19 II=+ Otro (a%t#o, /Lnea M"#"tar+ Sendero 3 e# E8r("to @err"##ero Po%#ar2, se "n"("a as /Enar)o#ando, de0end"endo 3 a%#"(ando e# !ar5"s!o4#en"n"s!o4!aos!o, e# Pres"dente @on&a#o *a esta)#e("do #a #nea !"#"tar de# Part"do+++ 2 ;19 II=+ 'er"do 3 res%etado Pres"dente @on&a#o, e0e 3 $a de #a re-o#(".n %erana 3 de #a re-o#(".n %ro#etar"a !nd"a#, !aestro de (o!n"stas 3 (entro de n"0"(a(".n %art"dar"a+ E5%reso !" sa#do 3 se(".n %#ena e "n(ond"("ona# a #a "deo#o$a ("ent0"(a de# %ro#etar"ado, e# Mar5"s!oLen"n"s!o4Maos!o, Pensa!"ento @on&a#o, %r"n("%a#!ente Pensa!"ento @on&a#o, (on(e%(".n todo%oderosa e "n!ar(es")#e 'e a#!)ra nestro (a!"no 3 nos ar!a #a !ente+ E5%reso !" sa#do 3 se(".n %#ena e "n(ond"("ona# a# $rande, $#or"oso, (orre(to 3 -"(tor"oso Part"do Co!n"sta de# Per6, e# estado !a3or de #a re-o#(".n ar!ada 'e d"r"$e !a$"stra#!ente o(*o aGos de $erra %o%#ar en nestra %atr"a+ E5%reso !" sa#do 3 se(".n %#ena e "n(ond"("ona# a# Co!"t8 Per!anente, Br. Po#t"(o, Co!"t8 Centra# 3 todo e# s"ste!a de d"re((".n %art"dar"a+ E5%reso !" sa#do 3 se(".n %#ena e "n(ond"("ona# a# I Con$reso !ar5"sta de# PCP,
1
Car#os I-n DE@RE@ORI
Con$reso !ar5"sta#en"n"sta4!aosta, %ensa!"ento @on&a#o, )r"##ante *"to *"st.r"(o, *"to de -"(tor"a, 'e nos *a dado e# %ensa!"ento @on&a#o 3 #a )ase de n"dad %art"dar"a, a todos ss a(erdos 3 tareas 'e e!anan de 8#+ Le$o de e5%resar !" sa#do, 'er"dos (a!aradas, %aso a %#antear e# !ot"-o de #a %resente+++2 ;Starn et al., 199 77=+ Co!o s" #os !"#"tantes se des%oaran de s e$o 3 a tra-8s de n s"ste!a de -asos (o!n"(antes #o entre$aran a# #der, (3o e$o (re(era en %ro%or("ones e'"-a#entes+ Ya en /Por #a ne-a )andera2, @&!n *a)a dado "nd"("os de# %os")#e 0n("ona!"ento de este !e(an"s!o, re(rr"endo a n te!a !s"(a# %ara e5%#"(ar#o /La I S"n0ona t"ene na (ara(terst"(a n #e-e r!or (re("ente 3 se -a 0orando na #& *asta esta##ar en e5%#os".n !s"(a#+ Entra #a -o& *!ana, #a -o& de #a !asa (ora#, es #a t"erra 'e se (on-"erte en -o&? so)re 0ondo de !asa (ora# (antan (atro "nd"-"dos, #a !asa $enera esas -o(es 'e (antan !s a#to, %ero *a3 na -o& 'e de)a ##e$ar !s a#to a6n+ Nn(a antes nad"e #a %do (antar, %ero en este s"$#o se #o$r. #e$o de !(*os "ntentos 3 #o 'e era "!%os")#e se (ons"$".+2 ;%+ 1<= Es (#aro 'e @&!n se "dent"0"(a (on esa -o& 'e #o$ra /##e$ar !s a#to a6n2+ En #a %erse((".n o)ses"-a de ese seGo, en !ed"o de n (re("ente ro de san$re, e# (ad"##o4!aestro 'e se -a trans0or!ando en !aestro4Mesas+ Po(o a %o(o #as re0eren("as a Mar"te$" desa%are(en+ E# /%res"dente @on&a#o2 se (on-"erte en /e# !s $rande !ar5"sta4#en"n"sta4!aosta -"-"ente2, /#a (arta es%ada de# !ar5"s!o2 des%8s de Mar5, Len"n 3 Mao, e# so#"sta de #a I s"n0ona, 'e to!a #a %osta a## donde Mao res#t. derrotado 3 (ree ser (a%a& de e!"t"r e# do de %e(*o 'e trans0or!ar e# !ndo ;1=+ ;1= En ese %ro(eso e# /%ensa!"ento @on&a#o2 se -a ase!eando (ada -e& !s a na -ers".n Zt")etana[ de# !ar5"s!o en #a 'e #a Z"dea[ re-o#("onar"a se en(arna en deter!"nados "nd"-"dos o Zes%adas[ Mar5, Len"n, Mao, @on&a#o (as" (o!o e# es%r"t de Bda se reen(arna en (ada ne-o Da#a" La!a+ Re(8rdese 'e #a "dea de Per6 (o!o (entro de #a re-o#(".n !nd"a# 3 #e$o de @on&a#o (o!o Z(arta es%ada[, (o!"en&a a $er!"nar %o(o des%8s de #a !erte de Mao 3 'e, s" se to!a e# %nto de -"sta sender"sta, no *a *a)"do nn(a !s de na es%ada -"-a Sta#"n as!e ese %a%e# des%8s de #a !erte de Len"n 3 en #(*a (ontra ss otros r"-a#es? Mao des%8s de #a !erte de Sta#"n 3 #a tra"(".n de Wrts(*e-, '"en %odra *a)er s"do e# *eredero Znatra#[ de# $eor$"ano+ + EPÍLO@O LA VIOLENCIA, EL @ENIO Y LA BOTELLA ;1= 12 de setiembre de 12 todos los canales de T,0. En(errado en na a#a de *"erro, n t"%o des$reGado, )ar)do 3 (on e# trae a ra3as de #os %resos de otros t"e!%os $r"ta 3 $est"(#a (o!o 0"era a(orra#ada+ Es A)"!ae# @&!n, 0"na#!ente a%resado des%8s de do(e aGos de /$erra %o%#ar2+ Toda #a -"o#en("a a(!#ada %or s"$#os en e# (er%o so("a# %are("era (on(entrarse dentro de esa a#a, dentro de# ##a!ado Pres"dente @on&a#o, 'e #e$o de s aren$a 0"na# es se%#tado en -"da en na
DISCURSO Y VIOLENCIA POLÍTICA EN SENDERO LUMINOSO
19
(r(e# de !5"!a se$r"dad+ E# $en"o de #a -"o#en("a *a re$resado a #a )ote##a+ Un ss%"ro de a#"-"o re(orre e# %as+ AGos !s tarde, re&a e# s#o$an o0"("a#, e# Per6 es n %as %a("0"(ado 3 (on 0tro+ S"n e!)ar$o, (o!o en ("ertas %e#(#as de terror, nad"e ad-"rt". ese da 'e en e# !o!ento en 'e %arta r!)o a s 6#t"!a !orada, #a -"o#en("a (on(entrada en @&!n sa#a de 8#, se es(rra %or entre #os )arrotes 3 se en(arna)a en otras %artes de# te"do so("a# 3 en e# $o)"erno+ En rea#"dad, e# $en"o s"$". se#to 3 s"$". (ast"$ndonos, !#t"%#"(ado 3 !#t"0or!e, de !anera !s st"# %ero '"en sa)e s" "$a#!ente no("-a+ En e0e(to, tanto #a -"o#en("a de# d"s(rso %o#t"(o, es%e("a#!ente en #os !ed"os de (o!n"(a(".n, as (o!o ("ertos est"#os de *a(er %o#t"(a, e5a(er)ados en e# Per6 de #a d8(ada de 199:, 0eron *eren("a de# en0renta!"ento o /$erra s("a2 entre #as FFAA 3 Sendero L!"noso+
-. 1. El discurso medi*tico La -"o#en("a de# d"s(rso !ed"t"(o se *"&o %atente en #os ##a!ados d"ar"os /(*"(*a2 3 en #a te#e-"s".n de seGa# a)"erta, es%e("a#!ente (ando 'ed. (ontro#ada en #o 0nda!enta# %or e# $o)"erno de A#)erto F"!or" *a("a 199+ Co!o en #os /"("os %o%#ares2 sender"stas, no )asta)a 'e #os (ondenados en e# "("o !ed"t"(o re(")"eran #a %ena !5"!a, en este (aso #a destr((".n de s "!a$en, s !erte s"!).#"(a+ Era ne(esar"o s an"'"#a!"ento+ As (o!o SL (*an(a)a (on %"edra, (orta)a e# (e##o (on ((*"##o s"n 0"#o, d"na!"ta)a 3 -o#a)a en !"# %eda&os e# (ad-er de ss -(t"!as, en este (aso ta!)"8n *a)a 'e (e)arse en e##as, destro&ar#as en s(es"-os %ro$ra!as o ed"("ones, r"d"(#"&ar#as 3 *!"##ar#as en #os t"t#ares+ Tanto #os "("os %o%#ares sender"stas (o!o #os "("os !ed"t"(os 0"!or"stas ;o !ontes"n"stas= %rod(an /(ast"$os ee!%#ar"&adores2 'e tenan (o!o o)et"-o ate!or"&ar 3 en-"#e(er+ Se trata)a de "no(#ar e# !"edo en #a %o#"s, %ara#"&ndo#a %or e# terror 'e "ns%"ra)a e# %oder o(#to 'e -"$"#a)a en #a os(r"dad+ Se trata)a de ate!or"&ar a %o#t"(os o%os"tores, %ero ta!)"8n a #os ("dadanos (o!nes 3 (orr"entes, %ara 'e /no se !etan en %o#t"(a2+ -. $. Los estilos de acer política E# Per6 %er!ane(". #ar$os aGos se(estrado en #os t"e!%os de #a $erra (ontra #a *"%er"n0#a(".n ;194199:=, #os /%art"dos trad"("ona#es2 3 #a s)-ers".n+ Mantener -"-o e# 0antas!a de #a $erra s"r-". %ara #e$"t"!ar n r8$"!en (3a 0r$"# "nst"t("ona#"dad 3 (3o est"#o )8#"(o de *a(er %o#t"(a e5*")a #as !ar(as de #a -"o#en("a en !ed"o de #a (a# na(".+ Las t(t"(as de #a $erra )#o'ea)an e# trns"to de #a %o#t"(a (o!o