Branko Cerović i Ana Petrović Njegoš
MTB PRIRUČNIK
planinski biciklizam
Nikšić, 2011.
2 MTB PRIRUČNIK AUTOR: Ana Petrović Njegoš Branko Cerović LEKTURA Ratko Perošević FOTO: Arhiva BK „PERUN“ Dizajn i priprema za štampu: Biljana Živković - Studio MOUSE ŠTAMPA: M Print Podgorica TIRAŽ: 1000 Štampanje ovog priručnika omogućeno je uz pomoć američkog naroda preko Agencije Sjedinjenih Američkih Država za međunarodni razvoj (USAID). Biciklistički klub Perun Nikšić je u potpunosti odgovoran za sadržaj ovog priručnika, koji ne mora nužno odražavati stavove USAID-a ili vlade Sjedinjenih Američkih Država.
3 UVOD Biciklizam u Crnoj Gori počinje dolaskom prvog bicikla, krajem devetnaestog vijeka. Prvo biciklo u Crnu Goru, davne 1899. godine, donio je Ljubo Petrović Njegoš, sin Vojvode Šaka, koji je učio diplomatsku školu u Parizu. Za mali grad, od nekolike hiljade stanovnika, biciklo je predstavljalo atrakciju. Sa čuđenjem su Nikšićani gledali biciklo, nazivajući ga »gvozdeni konj«. Biciklo je proizvedeno u Austriji 15. janura 1895. godine. Fabrika koja je proizvodila bicikla nalazila se u Gracu. Biciklo je marke DURKOP što u prevodu znači tvrda glava. Da je tada bilo teško doći do rezervnog dijela za biciklo i servisa pokazuju pisma iz 1901. godine i iz 1904. godine, kojima se Ljubo obraćao fabrici koja je proizvela biciklo. Po Ljubovim pismima, upućenim fabrici, zaključujemo da je na biciklu prvi kvar bio na lančanicima. Od velike upotrebe potrošili su se, pa je on pismom tražio da mu pošalju drugi lančanik. I dan danas na biciklu se nalazi taj »novi« lančanik. Da je jedinstven pokazuje lanac koji se nalazi na biciklu, a koji odgovara zbog svoje debljine samo ovom lančaniku. Prednja vila (viljuška) na biciklu zbog gravure, koji se na njoj nalazi, ima posebnu vrijednost. Široko sedlo sa jakim amortizerima, čelični ram, kvalitetni djelovi od nerđajučeg čelika pokazuju da je proivođač imao namjeru da predstavi biciklo kao udobno prevozno sredstvo. Biciklo se i danas može vidjeti u Nikšiću, kako se vozi njemu dobro znanim putevima. Ne bi smo ni znali da je bila potrebna dozvola za biciklo, da nijesmo vidjeli Ljubovu dozvolu iz 1933. godine.
4 Riječ Branka Cerovića
Biciklo se svrstava u pedeset najboljih izuma čovječanstva, zbog svoje jednostavnosti i funkcionalnosti. Mnogi ne znaju koja je razlika u funkcionisanju dobro naštelovanog i podmazanog bicikla i loše naštelovanog i slabo podmazanog bicikla. Razlika je ogromna, kao kod naštimovanog ili raštimovanog muzičkog instrumenta. Dobro podmazan bicikl ide bez škripe, cvrčanja i trenja, jednostavno kliza i gotovo put ne dodiruje.Vlasnik dobro naštelovanog bicikla poznaje se po osmijehu, udobnom položaju na biciklu i velikoj svakodnevno pređenoj kilometraži. Vlasnik loše naštelovanog i nepodmazanog bicikla uvijek pogleduje koji to dio škripi, žali se na neudobnu vožnju i ne razumije vlasnika dobro naštelovanog bicikla kako sa osmijehom može voziti kilometre i kilometre svakodnevno. MTB Priručnik uvući će Vas u Svijet biciklizma, polako, a da to i ne osjetite. Prateći uputstva za održavanje bicikla Vaš ljubimac biće Vam zahvalan. Dobro podmazan bicikl garantuje vlasniku udobnu vožnju i osmijeh na licu.
Pa onda na biciklo i krenite!!!!!!
5 Ana Petrović Njegoš o biciklizmu iz »ženskog ugla«
Bicikizam je ugodna i za zdravlje korisna aktivnost. Da bi vam Vam vožnja bila što prijatnija i sigurnija obavezno se treba pridržavati osnovnih pravila. Izabrati ram odgovarajuće veličine i lijep za oči. Pogledati, opipati i provjeriti ostale djelove: kočioni sistem, sajle, točkove, glave točkova itd. A, onda posebnu pažnju obratiti na sedlo, jer od tog osnovnog dijela zavisi koliko ćete vremena provoditi na biciklu. Važno je da izaberete udoban i lijep kožni model. I, sad kad imate svoje biciklo, obratite pažnju i da je kvalitetno podmazan pogonski dio, jer sve ide bolje kad se podmaže. U osnovi vožnja bicikla je laka, tehnika se stiče vremenom i dugogodišnjim iskustvom. Da bi ste biciklo pokrenuli potrebno ga je pojahati. Jednom kad se proba i nauči tehnika vožnje samo se usavršava i što je najvažnije ne zaboravlja.I onda jednog dana shavatite da je vožnja bicikla postala Vaša svakodnevna potreba, zbog koje se osjećate tako zdravo i ispunjeni pozitivnom energijom.
6
Prvo biciklo - DIANA (DURKOP)
Ukras na viljušci
sedlo*Kristi* 15.jan 1895g.
7
Saobraćajna knjžica za biciklo na ime Ljubo Š. Petrović(1933)
Biciklizam kao sport u Crnoj Gori Najznačajnija biciklistička manifestacija u Crnoj Gori je Međunarodna trka »Putevima Kralja Nikole«. Prva etapa Prve međunarodne trke Putevima Kralja Nikole startovala je 26. marta 1995. godine, staza je bila duga 2.200m.Vozilo se deset krugova ulicama Cetinja, a pobijedio je Italijan Nikola Chesini u vremenu 30 minuta i 18 sekundi. Najbolje plasirani crnogorski biciklista bio je Veselin Djogović, član bjelopoljskog Cyclomonta. Televizija Crne Gore imala je direktan prenos. Kraljevska trka nalazi se u svjetskom kalendaru biciklističkih trka i učesnici na ovoj trci osvajaju svjetske bodove. Ova manifestacija prava je avantura za bicikliste jer traje po nekoliko dana, veoma je fizički zahtjevna, jer se prelazi i do 250 kilometara na dan ,a karavan biciklista prolazi u nekoliko crnogorskih gradova. Kao sportsko turistički događaj ova manifestacija privlači pažnju inostranih medija. Organizator najvećeg biciklističkog događaja je Biciklistički savez Crne Gore i Biciklistički klub CYCLOMONT iz Bijelog Polja. Autor i direktor biciklističke trke Putevima Kralja Nikole je gospodin Branko Hajduković.
8
Takmičenje u Nikšiću singletrack staza *Trebjesa*
MTB (mountain biking) u Crnoj Gori 21.maja 2006 godine Crna Gora je dobila nezavisnost i ta godina je veoma bitna za planinski biciklizam u našoj zemlji. Prvi put formira se nacionalna MTB liga, uređuju se i kultivišu staze za brdski biciklizam. Prva singletrack staza, projektovana za disciplinu crosscountry urađena je u Park šumi Trebjesa u Nikšću. Volonterski rad grupe entuzijasta prpremio je i očistio stazu dugu 5.750m, koju je projektovao Branko Cerović. Na Dan Planete zemlje 22.aprila 2007 godine organizovan je I KUP CRNE GORE u PLANINSKOM BICIKLIZMU, i to u organizaciji nikšićkog Biciklističkog kluba Perun. Nastupali su članovi iz više gradova Crne Gore (Perun iz Nikšića, Cyclo mont iz Bijelog Polja, Tempo iz Podgorice, Rudar iz Pljevlja, kao i grupa biciklista iz Budve. Delegat ovog takmičenja bio je Danilo Grbović sa Žabljaka,glavni sudija Goran Rakić iz Tivta, a direktor trke Ana Petrović Njegoš.
9 Dakle, istorijski datum za planinski biciklizam u Crnoj Gori bio je 22.jul 2007 godine. Tada je održan PRVI ŠAMPIONAT CRNE GORE MTB XCO (mountain biking cross country) na singletrack stazi Trebjesa u Nikšiću. Šampioni po kategorijama: Pionir Zoran Zečević (Perun), Hoby fun Igor Đačić (Perun), Hoby sport Milan Tepavčević (Perun), Kadet Božidar Knežević (Rudar), Junior Lazar Radović (Tempo), Under 23/Ellit Zoran Tepavčević (Perun), Masters Branko Cerović (Perun). Direktor šampionata bila je Ana Petrović Njegoš, a delegat takmičenja Radivoje Ćalasan iz Pljevalja. Glavni sudija bila je Aleksandra Hajduković iz Bijelog Polja. Planinski biciklizam (mountain biking) pripada porodici olimpijskih sportova. Popularnost planinskog biciklizma u neprestanom je porastu. Zbog svoje namjene-vožnje po planinskim i šumskim puteljcima, oblik MTB bicikla zbog svoje udobnosti i jakog rama postaje najviše korišćen model bicikla. Planinski biciklizam privlači pažnju onih koji vole prirodu i tragaju za aktivnim odmorom okruženi lijepim ambijentom. Mountain biking je moderan, zdrav i atraktivan vid rekreacije. Većina zasluga za uspjeh modernog planinskog bicikla pripada grupi vozača iz Kalifornije koji su još 1970.godine razvijali svoje lične verzije MTB bicikla. Najzaslužnija imena za početak MTB ere su: Otis Guy, Gary Fisher, Joe Breeze, Tom Ritchey, Charlie Cunningham, Keith Bontager, Mike Sinyard... Oni su pokrenuli inovacije i danas su u biciklističkoj industriji,Gary Fisher osnivač je Fisher Bikesa, Tom Ritchey Ritchey-a, Mike Sinyard Specialized-a. Prve MTB vožnje bile su isključivo downhil, a vozači su uživali spuštajući se niz planinu (Tamalpais), na prilagođenim biciklima koja tada još nijesu imala široke gume. Prvi put mountain biking javnosti je predstavljen kao olimpijska disciplina 1996. godine na Olimpijskim igrama u Atlanti.
10
Planina Žurim (u pozadini)
Karakteristike MTB bicikla: Ravni upravljač, mjenjači, velike gume prečnika 26.cola i moćne kočnice. Najviše promjene i sam doživljaj MTB vožnje unijele su pojave prednje i zadnje suspenzije (amortizeri). Tipičan MTB bicikl ima barem 8cm hoda amortizera naprijed, a sve češće i nazad. Downhil bicikla imaju i do 25 cm hoda na oba amortizera, pa sa lakoćom podnose skokove sa visine i do 10m. Ram za planinski bicikl konstruisan je da izdrži velike neravnine na terenu. Planinski biciklizam pričinjava pravi užitak, jer nas vraća prirodi i omogućava direktan kontakt sa netaknutom-divljom ljepotom. Planinska zemlja kao što je Crna Gora idealno je mjesto za upražnjavanje mountain bikinga. Staze za planinski biciklizam na nadmorskoj visini iznad 1.000 m vode vas u carstvo netaknute prirode, oazu mira. Miris planinskog cvijeća, pogled ka planinskim vrhovima iznad 2.000m nadmorske visine povećavaju adrenalin i želju da biciklom pređete koji kilometar više. Mountain bajkeri tragaju za uskim stazama, makadamskim i kolskim putevima. Najcjenjenije su singletrack staze, a to su uske staze-širine do metra.
11
Osim avanture, boravak u prirodi donosi i zdravlje. Biciklista se kreće uz pomoć sopstvene snage, okretajući pedale, a to zahtijeva i kondiciju. Ovaj podatak potvrđuje da su biciklisti samouvjerene i samostalne ličnosti, jer zahvaljujući sopstvenoj snazi prelaze tehnički i fizički veoma zahtjevne dionice. Aktivnosti u prirodi podrazumijevaju i poštovanje životne sredine. Bicikl je prije svega ekološko prevozno sredstvo koje ne zagađuje vazduh. Planinski biciklizam ne nanosi štetu prirodi, jer se većinom radi o makadamskim putevima, šumskim stazama... Postoji mogućnost oštećenja ili ugrožavanja prirode na stazama koje se svakodnevno koriste. Savremen način života podrazumijeva boravak u prirodi i rekreaciju na čistom vazduhu. Ekloška svijest savremenog čovjeka ne dozvoljava da se na bilo koji način devastira priroda. Mountain bajkeri, pored toga što ne zagađuju vazduh, imaju respekt prema prirodi zato joj se stalno vraćaju, a priroda je izvor zdrave energije za svakog ko se bavi sportom.
12 SPORTSKE DISCIPLINE CROSS COUNTRY Ovo je najpopularnija brdsko bicilistička disciplina u svijetu. Održava se na kružnoj stazi, na kojoj je odnos penjenja i spuštanja jednak. Staze mogu biti duge od 5 do 7 km. Tehnički najzahtjevnije i najviše cijenjene staze su singletrack staze (staze široke do metar). Od svih disciplina ova disciplina privlači najviše pažnje medija. Takmičari startuju zajedno. Najmlađi takmičari voze po jedan,a najjače kategorije po šest krugova. Obavezna je biciklistička kaciga i startni broj.
savladavanja strmih i dugih uspona. Ponekad takmičari savladavaju nadmorsku visinu od 500 do 600 m. Bicikla za ovu disciplinu su od karbona.
FREESTYLE Disciplina u kojoj takmičari startuju pojedinačno i voze po tehnički zahtjevnoj stazi u krugu do 500m. Za ovu disciplinu na stazi se nalaze neravnine i visoke prepreke. Takmičenje traje nekoliko minuta i potrebno je pokazati tehničku vještinu. Ova bicikla slična su biciklima za downhil, ali nemaju amortizer. Težina frisstyle bicikla ne prelazi 9kg.
DOWNHIL
DUALSLALOM
Atraktivna disciplina koja podrazumijeva spuštanje biciklom po strmim, najčešće skijaškim stazama. Za ovu disciplinu potrebna su specijalna bicikla, slična moto kros motorima, koja imaju prednji i zadnji amortizer i disk kočnice. Takmičar obavezno nosi zaštitnu kacigu i štitnike. Učesnici na takmičenju startuju svako dva minuta, voze se dvije vožnje. U ovoj disciplini postižu se brzine do 85km/h.
Disciplina u kojoj takmičari startuju paralelno i voze po skijaškoj stazi dužine od 150 do 200 m, kroz jednako postavljena vrata u dvije staze. Ova disciplina vozi se na ispadanje, tako da svaki takmičar do finala vozi po nekolike trke.
UPHILL Biciklistička disciplina u kojoj takmičari startuju pojedinačno svakog minuta. Za ovu disciplinu potrebno je dosta snage i fizičke izdržljivosti. Takmičari u ovoj disciplini pokazuju vještinu
TRIALS Disciplina brdskog biciklizma u kojoj je cilj preći stazu koja je puna prepreka, a da se ne spusti noga na tlo, niti na prepreku. Ako vozač dodirne tlo ili prepreku kažnjava se jednim bodom. Ako vozač dodirne tlo sa dvije noge ili rukom dobija pet poena. Pet bodova je maksimalan broj za jednu sekciju. Sekcija je duga od 6-18m. Bicikla za ovu disciplinu imaju točkove 24.
13 DJELOVI BICIKLA
14 Ram ili okvir
Ram ili okvir
Osnov svakog bicikla koji drži sve djelove. Ramovi se rade od različitih materijala (aluminijski, hrom molibdenski, skandijumski, titanijumski i karbonski). Postoje ramovi sa krutom zadnjom vilom i sve češći ramovi sa zadnjim amortizerom.
Upravljač (korman)
Upravljač
Ručice upravljača
Cijev koja nam omogućava da pomoću nje upravljamo biciklom. Cijevi upravljača (kormana) mogu biti ravne i krive. Ravni upravljči su neznatno savijeni prema vozaču, dok se krivi od hvatišta lule uzdižu ka krajevima. Najvažnije je kad kupite bicikl da mijenjate položaj kormana sve dok ne pronađete udoban položaj, onaj koji Vama odgovara.
15 Lula upravljača (kormana) Dio bicikla koji drži upravljač (korman) i najviše utiče na geometriju bicikla. Najčešće se proizvodi od aluminijuma i karbona. Dužinom lule regulišemo ostojanje od sjedišta do kormana. U ponudi se mogu naći lule koje se mogu okrenuti (flip-flop) i dozvoliti da upravljač bude postavljen na ugao koji vam odgovara.
lula upravljača
Ručice upravljača dio su bicikla na koji treba obratiti veoma mnogo pažnje. Prilikom postavljanja potrebno je da ručica u potpunosti prijenja za upravljač. Pod uticajem sunca i znoja brzo se troše, a ako su sunđeraste mogu i da se okreću što otežava vožnju, pa ih je tada potrebno zamijeniti s ručicama koje u unutrašnjosti imaju ljepljivi sloj i koje su urađene od veoma jakog sunđera.
Sjedište Sjedište se sastoji od šina, osnove i tapacirunga. Šina sjedišta je i njegova veza sa šticnom. Šine omogućavaju pomjeranje sjedišta i može se udaljiti ili približiti upravljaču (kormanu). Mehanizam na šticni omogućava podešavanje ugla sjedišta. Od osnove sjedišta zavisi i oblik sjedišta. Takmičarska sjedišta su veoma uska, napravljena od karbona i namijenjena su za vožnju u biciklističkom šortsu. Dizajn ovakvih sjedišta osmišljen je da biciklista ima što manje dodirnih površina sa sjedištem što mu omogućava lakše kretanje. Preširoka sjedišta stvaraju preveliku dodirnu površinu i otežavaju kretanje bicikliste, pa su namijenjena za bicikliste koji voze kraće ture.
Sedlo za kraće ture
Ženski model sedla
sedlo za takmičarska bicikla
16 Šticna
šticna bez amortizera
šticna sa amortizerom
Šticna je cijev koja povezuje sjedište i ram. Proizvodi se od najkvalitetnijeg čelika, aluminijuma, titanijuma i karbona. Veoma su popularne šticne sa amortizerom u sebi. Šticna se fiksira za ram sa obujmicom, koja se proizvodi u različitim prečnicima.
obujmica šticne
Točkovi (bandaši) Obruč (bandaš) je osnovni dio točka. Ostali djelovi su: glava (nabla) i žice. Osim ovih djelova tu je i traka koja se montira sa unutrašnje strane obruča, da bi zaštitila unutrašnju gumu, preko koje se postavlja spoljašnja. Uvijek treba birati točkove sa duplim zidom.
Presjek duplog točka
Točkovi
17 Glave točkova (nable) Centar svakog točka je njegova nabla. Postoji prednja i zadnja nabla. Do omasovljenja primjene amortizera na biciklu nable su u svom središnjem dijelu bile daleko manjeg poprečnog presjeka. Pojavom prvih amortizera pojavila se potreba za izdržljivijim nablama, pa su MTB nable evoluirale u oblik koji je dobio ime po Shimanovom patentu PARALAKS. Ovaj oblik je danas osnova za većinu modernih nabli. Vizuelo, možemo ih podijeliti na one namijenjene za V brake kočnice gdje je uzdužni presjek prednje nable simetričan i one namijenjene za disk kod kojih ovakva simetrija ne postoji. Nosači rotora za disk kočnice godinama su evoluirali tako da danas postoje dva dominantna sistema Shimanov center-lock sistem kod kojeg se rotor kočnice navlači na ozubljeni dio nable i posenbnim šarafom fiksira za nju, dok drugi sistem sadrži šest šarafa koji bočno fiksiraju rotor za nablu.
Nable za V-brake kočnice
Nable za disk kočnice
Prema sistemu koji omogućava rotaciju točka oko osovine nable se mogu podijeliti na one koje koriste konuse i kuglice i na one sa industrijskim ležajevima. Zadnja nabla je konstrukcijom daleko složenija od prednje, jer se na nju montira i sistem pomoću kojega se obrtni moment sa lančanika prenosi na točak. Većina MTB bicikala posjeduje Freewheel –mehanizam na koji se navlače zadnji lančanici, a koji omogućava da se lančanici u jednom smjeru sprežu sa točkom i sav moment prenesu na njega, a u suprotnom se slobodno vrte u odnosu na točak. Kod starijih i jeftinijih MTB bicikla ovaj mehanizam je dio samih lančanika.
18 Unutrašnja guma
Unutrašnja guma
Industrija za proizvodnju guma okreće se proizvodnji guma napravljenih od lateksa. To su gume sa visokom cijenom i koriste ih profesionalni biciklisti. Pri izboru unutrašnje gume treba voditi računa da je što lakša. Težina unutrašnje gume ne bi trebala da bude veća od 150g. Za MTB bicikla oznaka za gumu je 26. Postoje tri grupe ventila: obični biciklistički ventil, auto ventil i presta ventil. Auto ventil se najčešće upotrebljava na MTB biciklima.Presta ventil koristi se za vrhunska takmičarska bicikla zbog malog prečnika na okviru (bandašu).
Spoljašnje gume
spoljašnja guma
MTB gume proizvode se u tri veličine 24, 26 i 29. Spoljašnje gume sa oznakom 26 koriste se za MTB bicikla koja se srijeću kod nas. Postoje i spoljašnje gume za koje nije potrebna unutrašnja guma takozvane tubeless. Ako više vozite po makadamu onda treba da birate gume koje imaju krampone sa strane, koje će vam davati sigurnost pri ulasku u krivine i na mokrom terenu. Dok ove gume vozite po asfaltu smanjen je otpor kotrljanja, jer one dodiruju površinu centralnim dijelom koji nema krampon ili je vrlo mali. Pri izboru guma uvijek treba voditi računa da je urađena od kvalitetnog materijala. Najbolji izbor su gume od kevlara koje su žičane obručeve zamijenile i lakše su po nekoliko stotina grama.
19 Srednji pogon Srednji pogon MTB-a sastoji se od osovine, lijeve i desne kurble, koje se postavljaju na osovinu. Na kurble se šrafe pedale. Desna kurbla je pogonska jer nosi lančanike (zubčanike od 1do 3 komada). Srednji pogon GXP
Srednji pogon Hollowtech 2
Osovina srednjeg pogona Osovina srednjeg pogona predstavlja skup koji se sastoji od više djelova. To su osovina, dvije šoljice sa različitim navojima (lijevi i desni), dva vijenca kuglica i navrtkom koja služi kao osigurač od otpuštanja. Naslednik ovih osovina postaje pakovanje poznatije kao patrona ili monoblok, a to je ustvari pakovanje osovine,šoljica i kuglica i adaptera sa spoljnim navojem kojima se ovo pakovanje fiksira u ram. Desni adapter je fiksni dio pakovanja, dok je lijevi uvijek odvojiv. Najmoderniji oblik osovine srednjeg pogona su osovine koje su fiksirane za desnu kurblu (polugu), dok su šoljice i kuglice integrisane sa adapterima u dva pakovanja (lijevom i desnom). Ovaj sistem se naziva HOLLOWTECH 2,X-TYPE ili GXP (oznake zavise od proizvođača).
Osovina srednjeg pogona ( monoblok)
20 Zadnji mjenjač
Zadnji mjenjač
Osnovna funkcija zadnjeg mjenjača je da mijenja stepene prenosa na zadnjem lančaniku. Na većini fabričkih bicikala ovo je najjači dio. Postoje dva osnovna sistema SRAM-ov i SHIMANO-ov. Shimanovi mjenjači usklađeni su sa Shimanovim šifterima (ručicama mjenjača) koji imaju drugačiji korak od Sramovih mjenjača. Međutim, Sram proizvodi šiftere koji se mogu koristiti na shimanovim mjenjačima. Postoje tri vrste kaveza(kratki,srednji i veliki), a njihovom veličinom određuje se kapacitet mjenjača tj. koliku veličinu zadnjeg zupčanika može mjenjač da podrži. Kratki se koristi kod drumskih bicikala, a ostala dva kod MTB bicikla.
Prednji mjenjač
prednji mjenjač
Prednji mjenjač omogućava promjenu brzina na srednjem pogonu.Svaki prednji mjenjač sastoji se od fiksnog i pokretnog dijela. Prednji mjenjač namijenjen je za promjenu brzina na srednjem pogonu. Kao i kod zadnjih mjenjača proizvođač za prednje mjenjače je Sram i Shimano. Na osnovu fiksiranja obujmice za ram dijele se u dvije grupe i to na: bottom swing i top swing. Botton swing mjenjači su kojima je obujmica iznad lančanika, a top swing mjenjačima obujmica se nalazi ispod lančanika. Postoji i treća vrsta prednjeg mjenjača e-type, a on se montira direkno na šoljice srednje osovine.
21 Ručice mjenjača (šifteri) Kod MTB bicikla koja se koriste za rekreaciju većinom se upotrebljava 24 brzine (3x8), a kod takmičarskih 27 brzina (3x9). Najsavremeniji modeli su 3x10. Prednji lančanik ima tri lančanika, a zadnji 8, 9 i 10 lančanika. Neki proizvođači nude modele sa samo dva lančanika pri čemu je broj zuba malog lančanika na pola između standardnog malog i srednjeg lančanika (takav lančanik ima 29 zuba) Postoje tri vrste ručica mjenjača. Sistem poluga, Rapid Fire-brza paljba (okidači) i Grip Shift. Sva tri modela ručica mjenjača fiksirana su za upravljač bicikla.
Grip shift
Sistem jedne poluge 1.
2. 3.
Sistem jedne poluge za koju je fiksirana sajla mjenjača. Natezanjem i opuštanjem poluge mijenjaju se brzine. Postoje poluge koje nijesu stepenovane i stepenovane poluge. Rapid Fire (okidači) je sistem dvije poluge od kojih jedna nateže sajlu, a druga otpušta sajlu. Grip shift je sistem promjene brzina okretanja dijela rukohvata upravljača, veoma sličan dodavanju gasa na motociklu. Prvi put 2003.godine Shimano uvodi sistem DCL (dual control lever) takozvani sistem šamaraljki. Jednom ručicom se kontroliše i mjenjač i kočnica.
Rapid fire ručice m .
22 Lanac Lanac je dio bicikla koji omogućava pokretanje, jer predstavlja vezu između prednjih i zadnjih lančanika.To je dio koji se najviši troši na biciklu. Trajanje lanca zavisi od toga koliko vozite biciklo, od terena po kojem se vozi i od stila vožnje. Najbitnije je da lanac uskladite sa brojem brzina vašeg bicikla i da debljina lanca odgovara lančaniku. Ako je lanac preširok, nemoguće je promijeniti brzine na prednjem i zadnjem mjenjaču. Lanac sa spojnicom
Lančanici
Lančanik
Zadnja kaseta(lančanici)
Postoje dvije vrste lančanika, klasični na navoj i kasetni zadnji lančanici. Klasični se koriste kod bicikla niske klase i imaju najviše do sedam lančanika, dok se kasetni zadnji lanačanici putem žljebova navlače na zadnju glavu i uglavnom se koriste kod kvalitetnijih bicikala i imaju od osam do jedanaest lančanika. Najvažnije je uskladiti zadnje lančanike sa kvalitetom lančanika srednjeg pogona kako bi trajanje pogonskog dijela bicikla bilo najefikasnije. Važno: Često se, greškom, lančanici nazivaju zupčanicima. Zupčanici se direktno spajaju sa drugim zupčanicima, a lančanici lancem.
23 Pedale Postoje dvije vrste pedala, klasične i profesionalne SPD pedale. Najjednostavniji opis i poređenje SPD pedale bio bi sa vezovima na skijama. Za SPD pedalu postoji posebna patika, na čijem đonu se nalazi metalna pločica. Kad postavimo patiku koja ima na đonu metalnu pločicu na SPD pedali ona upada u kandže pedale i jednostavno se spoji (fiksira). Pomoću SPD pedala olakšan je prelazak preko svih prepreka. Za voznju po gradu i gdje je saobraćaj gust predlažemo obične klasične pedale. Biciklistima koji koriste SPD pedale dugo, gužva u saobraćaju ne predstavlja problem, jer oni lako otkopčavaju rotacijom pete od bicikla SPD pedalu.
Klasicna pedala
SPD pedala
Sajle Kvalitet sajle može se utvrditi dodirom. Postoje dvije vrste sajli i to one za mjenjač i sajle za kočnice. Sajle za mjenjač su tanje. Kvalitetne sajle su cijelom dužinom dobro obrađenje. Sajle se poslije izvjesnog vremena istegnu, pa mijenjanje brzina može da bude otežano. Sajle za kočnice treba češće provjeravati. sajla
24 Košuljice (Bužiri)
Košuljice(bužiri)
Košuljice (Bužiri) su crijeva kroz koja se provlače sajle. Njihova namjena je da sačuvaju sajlu, unutrašnjost košuljice je teflonska. Košuljice treba mijenjati jednom godišnje, jer njihov kvalitet utiče na kvalitet kočenja i preciznost mijenjanja brzina. Kvalitetne košuljice (bužiri) na krajevima imaju gumeni prsten koji čuva sajlu i sprečava da u košuljicu ulazi prljavština. Klasični bužiri mogu se koristiti za sajle kočnica dok su SP bužiri namijenjeni za sajle mjenjača.
Kočnice
V-brake kočnica
Disk kočnica
U osnovi se mogu podijeliti na kočnice koje trenje ostvaruju preko bandaša ili obruča točka i disk kočnice. Obje grupe dijelimo na mehaničke i hidraulične. Mehanička varijanta prve grupe naziva se V-brake ovo je tip kočnice koji se najviše koristi zbog jednostavnosti i pristupačne cijene. Ovdje sajla povezuje poluge kočnice i njenim natezanjem preko ručice kočnice dovodi pakne (dio koji ima kontakt između kočnice i obruča i napravljene su od raznih komponenti gume) u položaj u kojem stežu obruč točka. Postoji i hidraulična verzija obručne kočnice kod koje ulogu sajle zamjenjuje glicerin između ručice i kočnice. Jedini nedostatak ovih kočnica je što troše obruč (bandaš). Među disk kočnicama razlikujemo mehaničku i hidrauličnu varijantu. Mehanička disk kočnica rješenje je koje omogućava da za relativno malo novca dobijete kočnicu
25 kojoj neće smetati blato, kočiće približno kao V-brake, ali neće biti potrebe da brinete kako da završite turu ako neka žica na točku pukne ili se točak rascentrira. Prednost diskova je što nema potrošnje obruča (bandaša) i pločice disk kočnica traju mnogo više od gumenih pakni. Hidraulične disk kočnice doživjele su procvat u posljednjoj deceniji. Od teških kočnica namijenjenih isključivo za najekstemnije vožnje niz brdo (downhil), do kočnica koje se jednako i uspješno koriste bez obzira na vrstu i stil vožnje. Kvalitet kočenja je daleko ispred svih ostalih kategorija, stisak ručice je puno mekši nego kod mehaničkih kočnica, a što se težine kočnice tiče ona je nešto veća od bandaš kočnica.
Ručice kočnica Pošto su ručice hidrauličnih kočnica u sklopu sa kočionim mehanizmom opisaćemo samo ručice mehaničkih kočnica. Imamo dvije vrste ručica kočnica i to za V-bake i Kanti lever. Ručice za V brake u odnosu na ručice za kanti lever imaju znatno povećano rastojanje od osovine rotacije ručice do mjesta kačenja sajle, što je neophodno, jer je potreban pređeni put sajle pri kočenju V brake kočnicama znatno veći nego kod ostalih tipova kočnica. Kanti lever ručice ne možemo koristiti kod V brake kočnica, dok obrnuto može.
Ručice kočnica
26 Šoljice upravljača (kormana)
Šoljice upravljača sa navojem
Set šoljica upravljača bez navoja
U osnovi se dijele na šoljice sa navojem i bez navoja. Šoljice sa navojem predstavljaju prošlost kad su MTB bicikla u pitanju, one se postavljaju tako što se za njihovo fiksiranje koristi navoj koji je narazan na vratu vile, dok se lula upravljača svojim konusnim dijelom postavlja u vilu. Moderni sistem bez navoja fiksira se tako što se konusni djelovi šoljica sabijaju putem zavrtnja koji se zavrće u navoj postavljen u vrat vile i tako preko nefiksirane lule upravljača pritisak ravnomjerno prenosi na šoljice. Ovaj sistem se proizvodi u tri varijante: neintegrisani, poluintegrisani i integrisani. Kod neintegrisanog sistema šoljice su postavljene na cijev rama kroz koju prolazi vila. Poluintegrisani sistem se postavlja u proširenje u samoj cijevi rama, a kod integrisanog sistema obje šoljice su postavljene direktno u ram.
Prednja vila (viljuška)
Vila sa amortizerom
Na prvim modelima MTB biciklima postojale su krute prednje vile (bez amortizera). Ovakve vile rađene su od čvrstog materijala, ali svoju lošu stranu pokazivale su prilikom spusta po lošem terenu, pa se nametnula potreba za ugradnjom vile sa amortizerom na MTB biciklu. Da bi amortizer vrišio svoju funkciju potrebno je da prigušuje vibracije. Bolje je voziti krutu vilu nego vilu sa lošim amortizerom, jer će Vam probleme na terenu samo uvećati. Ako je amortizer loš on ne obavlja funkciju prigušenja, već se nakon prelaska preko
27 prepreke maksimalnom brzinom vraća u početni položaj gdje se naglo uz udarac zaustavlja.Vozač stiče utisak da je prepreka bila mnogo veća nego što zapravo jeste. Mnogo su udobnije i funkcionalnije prednje vile sa sistemom opruga (ulje i vazduh). Hod vile može biti od 80 do 120 mm, kod cross country bicikala. Hod vile može biti i do 200 mm kod downhill bicikala. Većina prednjih vila sa amortizerom ima mogućnost zaključavanja takozvani lock out. Ovaj sistem vozači upotrebljavaju prilikom vožnje uz brdo.
Vila kruta
Zadnji amortizer Zadnji amortizer postoji samo na full suspension ramovima. Koristi se na biciklima za cross country, maraton i ol mountin. Amortizeri koji koriste sistem uljeopruga koriste se kod bicikala sa velikim hodom amortizera (downhil ) i izuzetno se loše ponašaju po ravnom terenu i uz brdo. U današnje vrijeme na MTB biciklima koriste se najčešće vazdušni amortizeri koji imaju širok opseg podešavanja putem pumpanja i imaju mogućnost zaključavanja čime se pretvaraju gotovo u krutu vezu rama i zadnje vile. Mehanizam zaključavanja nalazi se ili na samom amortizeru ili se putem sajle prebacuje na daljinski upravljač na kormanu.
Amortizer zadnji
28 Kaciga
Kaciga
Kaciga je obavezen dio opreme svakog bicikliste. Nosite je i ako ste rekreativac, početnik ili profesionalan biciklista. Kacige se izrađuju od lakih materijala i nijesu (iako izgledaju glomazne) nimalo naporne za nošenje. Na takmičenjima u biciklizmu start nije dozvoljen onim takmičarima koji nemaju kacigu i ispravan bicikl.
Biciklističke rukavice
Biciklističke rukavice
Kao i kod svega što oblačimo i ovdje je bitno izabrati pravu veličinu. Ako su prevelike mogu da se pogužvaju i ometaju kočenje, a ako su premale mogu da stisnu prste i opet ometaju kočenje. Model rukavica za ljeto poznajemo po otvorenim prstima. Na dlanovima su obložene kožom i postavljene sunđerom, a zakopčavaju se čičak trakom. Na dijelu kod zgloba imaju frotirsku krpicu za brisanje znoja. Rukavice su namijenjene da štite prste vozača od visoke trave, granja pored puta... Biciklistička patika (sprintarica) je specijalna obuća koja na đonu ima metalnu pločicu koja se uklapa u pedalu. Dodatna oprema koju biciklisti najviše koriste je držač za bočicu koji je pričvršćen za ram, bočica/bidon za tečnost, brzinomjer (koji se postavlja na upravljaču)...
29
Servis na terenu
ODRŽAVANJE BICIKLA Najvažniji alat potreban za otklanjanje kvara na biciklu • • • • • • • • •
Pumpa za gume Pribor za krpljenje gume Poluge za skidanje gume (pajseri) Ključ za žice Alat za lanac (ključ) Nekoliko rezervnih karika lanca Odgovarajući ključevi–inbus Šrafcigeri Francuski ljuč
• • • • • • •
Radapciger Komplet viljuškastih ključeva Klučevi za srednji pogon Pumpa za amortizer Ključ sa lancem (za zadnju kasetu) Ključ za skidanje kasete Stalak za centriranje točkova (servis)
30
Kako zakrpiti unutrašnju gumu Sa suprotne strane od one na kojoj je ventil podvucite metalnu polugu (pajser) pod rub spoljašnje gume, po sistemu poluge podignite rub gume preko obruča i podvucite pajser kako bi olakšali skidanje spoljne gume. Pomoću kažiprsta pokušajte dohvatiti unutrašnju gumu na onom dijelu na koji ste postavili pajsere.Ako je potrebno postavite još jedan metalni dio ili pajser kako bi lakše došli do unutrašnje gume. Obilježite gumu na mjestu gdje se nalazi ventil. Pomoću pumpe napumpajte gumu samo toliko da možete pronaći mjesto na kojem je probušena, a zatim prstom lagano opipajte unutrašnju stranu spoljašnje gume kako bi ste pokušali naći oštre predmete koji su probušili gumu. Kad ste priborom za krpljenje zakrpili gumu, potrebno je malo napumpati. Stavite unutrašnju gumu u spoljašnju i provucite ventil kroz rupu na obruču. Posebno treba obratiti pažnju da se guma ne podvuče između obruča i spoljašnje gume, jer može prilikom pumpanja da pukne. Napumpati gumu na tri atmosfere.
31 Centriranje točkova Da bi točak bio ispravan žice moraju da budu sa obje strane jednako zategnute. Potrebno je biciko okrenuti-naglavačke i potruditi se da upravljač i sedlo stoje u istoj ravni. Zategnutija žica ima jači zvuk kad je trznemo, dok labavija ima niži.
Ključ za centriranje točkova
Lagano zavrtite točak i pokušajte pronaći mjesto na kojem odstupa od svoje putanje gledajući pakne na kočnicama. Zaustavite točak i na onom mjestu gdje se točak udaljava od pakne zategnite žicu za 1/4 okreta, dok ćete zategnutost smanjiti na mjestu gdje se približava pakni za ¼ okreta. Žice tokom vožnje postaju sve labavije, a to se može ispraviti na način da redom zatežete žice za jedan ili dva okreta dok se točak ne ispravi. Ispravljanje točka može da potraje vrlo dugo. Potreban je specijalni ključ za žice. Centriranje točka do savršenstva najbolje je obaviti u servisu za bicikla.
32
Detalj sa obuke za bike mehničara
Slomljena žica Kad se polomi žica na točku onda dolazi do jakog češanja točka o pakne. Potrebno je odmah rukom preći preko žica i uočiti slomljenu. Slomljenu žicu savijte oko prve susjedne ako odmah nijeste u mogućnosti da postavite drugu, jer će to točku dati malo više snage. Ukoliko se slomi više žica odjednom okretanje točka nije moguće.
Timski rad –provjera žica
33 Lanac Za lanac na MTB biciklima potreban je poseban alat (KLJUČ ZA LANAC)
ključ za sastavljanje i rastavljanje lanca Postoji više alata za sastavljanje i rastavljanje lanca, neki su slični kliještima, a većinom su slični malim stegama (mengelama). Najbolje je nabaviti mali specijalni ključ za sastavljanje lanaca, koji možete uvijek nositi zbog male težine u torbi. Namjestite lanac na biciklu i provucite ga kroz zupčanike zadnjeg mjenjača. Postavite karike lanca da se lako spoje. Zategnite zavrtanj na ključu za lanac i po potrebi ga poravnavajte, tako da spojnica lagano uđe na svoje mjesto. Kad spojnica uskoči u potpunosti na svoje mjesto provjerite da li se lanac lagano savija.Kad je spojnica ušla na svoje mjesto čuće se lagano »klik«. Ako se ne savija malo savijte lanac u smjerovima u kojima se nikad ne savija, jer će to olabaviti spoj i omogućiti lakše savijanje. Lanac je potrebno često podmazivati i čistiti.
Pedale Sve pedale imaju lijevi i desni navoj, kako bi se osigurali da ne dođe do labavljenja tokom vožnje. Lijeva pedala ima lijevi navoj i označena je sa »L«, a desna pedala ima desni navoj i označena je sa »R«. Ako ispred sebe nemate pedale sa oznakom, smjer navoja odredite ispitivanjem. Prije postavljanja pedale podmažite navoje. Lijeva pedala se pričvršćuje okretanjem suprotno od smjera kazaljke na satu, dok se desna pričvršćuje okretanjem u smjeru kazaljke na satu. Obavezno paziti da dok postavljate pedale ne preskoči navoj, jer tada se može oštetiti i navoj i pedala. Može se otkloniti i kvar u samoj pedali, ako je ležaj neispravan, to se može promijeniti u servisu.
34 Zadnji mjenjač Da bi se postigao efikasan rad mjenjača i produžio njihov vijek trajanja, treba obratiti pažnju na čistoću i da su uvijek podmazani. Istrošene sajle treba odmah zamijeniti. Mjenjači ugrađeni na Vašem biciklu namijenjeni su da obezbijede lake promjene stepena prenosa. Tokom vožnje po neravnom terenu, može da se pomjeri ili olabavi šaraf na graničniku što može da dovede do neplaniranih kvarova. Graničnici: Svaki mjenjač posjeduje graničnike za donji i gornji položaj mjenjača. Donji graničnik služi da lanac ne bi spao sa najmanjeg lančanika i označen je sa »L«. Gornji graničnik služi da lanac ne bi spao sa najvećeg lančanika i upao u žice, a njegova oznaka je »H«. Podešavanje graničnika kod kretanja mjenjača se može izvršiti samo ako se lanac nalazi na najmanjem ili najvećem lančaniku.Graničnim šarafima se ne može podesiti prebecivanje brzina. Na osnovu kačenja mjenjača za ram dijelimo ih u dvije grupe: kačenje na kuku i kačenje na šaraf.
Štelovanje mjenjača Podignite zadnji točak iznad zemje da se može slobodno pokretati. Koristeći komandnu polugu na upravljaču pomjerite zadnji mjenjač na najmanji lančanik (najveću brzinu) što je označeno sa brojem 7, 8 ili 9, zavisno od modela koji je ispred Vas. Okrenite pedale i omogućite mjenjaču da se pomjeri na najmanji lančanik. Lanac sada treba da prelazi preko najmanjeg lančanika. Koristeći komandu poluge lanac prebacite na sledeću manju brzinu, ako lanac ne može da se prebaci na drugi lančanik okrenite šaraf za podešavanje na zadnjem mjenjaču sve dok lanac ne preskoči na sledeći lančanik, neprestano okretajući pedale. Prilikom pravilonog štelovanja brzina ne bi smjeli da se čuju nikakva lupkanja i krckanja lanca što je znak da je brzina dobro naštelovana.
Prednji mjenjač Podešavanje prednjeg mjenjača vrši se pomoću graničnih šarafa. Podešavanje bočnog kretanja prednjeg mjenjača vrši se pomoću dva granična šarafa smještena na tijelu mjenjača. Šaraf označen sa »L« podešava položaj mjenjača kad lanac prelazi preko malog pogonskog lančanika, dok šaraf označen sa »H« podešava položaj mjenjača kad lanac prelazi preko najvećeg pogonskog
35 lančanika. Podešavanje mjenjača pomoću graničnih šarafa može se izvršiti samo ako lanac dolazi na najmanji i najveći lančanik, a to se šteluje pravilnim zatezanjem sajle. Provjeriti sajlu da nije napukla, ako jeste odmah je zamijeniti, tako što prednji mjenjač, kad je slobodan, treba da stoji na najmanjem prednjem lančaniku. Sajlu treba zategnuti toliko da nije labava, a korekciju izvršiti šarafom na ručici mjenjača. Prednji i zadnji mjenjači, različitih proizvođača, rade na istom principu.
Srednji pogon Srednji pogon je dio bicikla koji trpi najviše opterećenja i prilikom održavanja treba obratiti najveću pažnju na srednji pogon. Kad se lančanici izližu obavezno ih zamijeniti novim, jer na ovakvim lančanicima dolazi do proklizavanja lanca i nije moguća vožnja bicikla. Najbolje je otići u servis za bicikla. Može doći i do stvaranja lufta u ležajevima. Kod ležajeva sa osovinom, šoljicama i kuglicama kvar se može otkloniti pritezanjem lijeve šoljice. Kod ležajeva takozvanog monobloka u slučaju javljanja lufta mora se zamijeniti kompletan monoblok. Redovnim čičćenjem i održavanjem bicikla produžava se i period trajanja srednjeg pogona. Najveći neprijatelj srednjeg pogona je voda, jer ulazi u ležajeve miješa se sa sredstvom za podmazivanje i umanjuje ili neutrališe svojstvo podmazivanja. A to dovodi do trenja između kuglica i šoljica. Pogon treba najmanje jednom godišnje podmazati. Ne podmazujte krajeve glavne osovine na koje se montiraju kurble, jer osovina i kurble moraju biti suve i dobro nalijegati jedna na drugu.
Kočnice Kad kontrolišete kočnice, uvijek provjerite sljedeće: • da li obje kočnice slobodno i glatko rade bez naslanjanja na obruč kad nijesu stisnute • da li su oštećene kočnice, ako se šare na kočionim paknama ne vide potrebno ih je zamijeniti • da li se točkovi slobodno okreću bez kočenja • da ručica kočnice ne dodiruje upravljač kad se zategne, kad su kočnice aktivirane trebao bi postojati dovoljan razmak između upravljača i kočione ručice (debljina prsta na Vašoj ruci). Ako
36 ne može da se postigne odgovarajući razmak potrebno je promijeniti pakne ili podesiti sajlu. • oštećene sajle treba odmah zamijeniti • da li ima dovoljno ulja u hidrauličnom kočionom sistemu, da nema curenja ulja Prije svakog podešavanja na kočionom sistemu pakne kočnica se moraju dobro podesiti sa stazom kočenja. Kočiona pakna ne smije doći u kontakt sa gumom, ona bi trebala da ima razmak od 1,5 do 3 mm od obruča točka sa obje strane. V brake kočnice njačeše srećemo kod MTB bicikla na našim prostorima. Ako ste primijetili da Vaše biciklo nakon izvjesnog vremena malo lošije koči, onda samo zategnite sajlu, jer se pakne vremenom troše i ovo ne predstavlja kvar na kočnicama. Ako je V brake kočnica blokirana (neupotrebljiva) provjerite sljedeće: • da li sajla slobodno klizi kroz bužir, pa onda promijeniti sajlu, bužir ili uvodnik • da li se poluge kočnica slobodno kreću oko svojih osovina. • Ako se teško okreću potrebno je skinuti polugu kočnice imbus ključem 5, očistiti osovinu, malo je podmazati i vratiti polugu nazad. • da li se ručice kočnica slobodno kreću. Ako se teško kreću potrebno je malo otpuštiti šaraf oko kojeg se okreće i malo ga podmazati uljem. Svaka V brake kočnica posjeduje šarafe za podešavanje jačine opruge. Sa njima se dovode u centar poluge kočnica u odnosu na točak. Njihovim zatezanjem ili opuštanjem pakna se primiče ili odmiče od obruča.
Mehanička disk kočnica Podešavanje jačine sajle i zamjena pakni Jačinu sajle možemo povećati podešavanjem šarafa na ručici kočnice ili zatezanjem sajle na samom kočionom aparatu pomoći inbusa broj 5. Kada postignete odgovarajuću jačinu sajle centrirajte kočioni mehanizam tako da disk ne dodiruje pakne ni sa jedne strane.
37 Zamjena pakni Skinuti točak. Ako su pakne tanje od 1 mm, treba ih obavezno zamijeniti. Pogledajte da li su pakne ispred vas zakačene na magnet ili oprugom i osiguračem. Pakne sa magnetom samo izvadite, a pakne sa osiguračem ili šarafom morate prvo osloboditi od osigurača. Izvadite stare pakne, zamijenite ih novim na način obrnut od načina skidanja. Na kraju centrirajte kočioni mehanizam u odnosu na disk.
Hidraulične disk kočnice Hidraulične disk kočnice ne samo da osiguravaju fenomenalnu snagu kočenja sa preciznom kontrolom, već isto tako redukuju slabljenje i eliminišu trošenje obruča i ovdje nema podešavanja usled trošenja pakni. Zamjena pakni Ako se ulje iz kočnica izliva po paknama, ako su pakne istrošene (tanje od 0,5mm) ili kućište pakne dodiruje disk neophodna je zamjena pakni. Napomena: Hidraulični sistem kočenja dizajniran je tako da pri trošenju pakni klipovi se postepeno pomjeraju prema vani čime se automatski podešava razmak između diska i kočionih pakni. Da bi ste zamijenili pakne morate vratiti klipove na njihova prava mjesta. 1. skinite točak i izvadite pakne (opisano kod mehaničkih) 2. očistite klipove i okolnu površinu 3. postavite ručke kočionog sistema tako da je paralelan sa zemljom i skinite poklopac rezervoara ulja 4. vratite klip nazad sve dok može da ide pazeći da ga ne savijete (debljim šrafcigerom). Ovo može dovesti do izlivanja ulja iz sistema 5. postaviti nove kočione pakne 6. vratiti točak na svoje mjesto 7. pritisnuti ručicu kočnice nekoliko puta kako bi ste provjerili da li je tvrda 8. provjerite da li se disk i pakne dodiruju (što ne smije biti slučaj, ako je točak u slobodnom hodu) i provjerite da li ima dovoljno ulja u kočionom sistemu (ako je potrebno dolijte još ulja). Nakon toga vratite poklopac rezervoara na svoje mjesto. Obavezno koristite ulje koje je namijenjeno za disk kočnice (mineralno
38 ulje). Korišćenje drugih tipova ulja može uništiti sistem ili dovesti do slabljenja kočionih performansi.
Podešavanje amortizera Amortizer sa oprugom podešava se zatezanjem i opuštanjem same opruge po volji bicikliste. Amortizer sa vazdušnim komorama podešava se pumpanjem po fabričkim tabelama naznačenim na samom amortizeru, a brzina vraćanja (rebound) podešavanjem na brzo i sporo.Veći kvarovi vrše se u specijalizovanom servisu.
Glave točkova (nable) Kod nabli sa osovinom, konusima i kuglicama može doći do stvaranja lufta (zazora). Pritezanjem konusa može se otkloniti nastali luft. Viljuškastim ključem broj 15 (za konuse) i ključem 17 za kontra matice. Jedan od mogućih kvarova je oštećenje konusa, kuglica ili same šoljice. Samo zamjena ovih djelova rješava problem nastalog kvara. Problem sa ovim modelom nabli je što kad unutrašnje konusne šoljice dobiju neravnine, na putanji kuglica treba promijeniti cijelu nablu, dok je kod
39 modela sa industrijskim ležajevima dovoljno zamijeniti samo ležajeve. Međutim, prva varijanta omogućava smanjenje lufta između kuglica i konusa (njihovim zatezanjem), što kod verzije sa industijskim ležajevima nije moguće. Obavezno je podmazivanje jednom godišnje, zavisno od toga koliko upotrebljavate biciklo.
Ležajevi i šoljice upravljača Dijele se na dvije vrste: kuglični ležajevi i industrijski ležajevi.Kad dođe do stvaranja lufta u upravljačkom ležaju potrebno je zamijeniti šoljice ili ležajeve. Prilikom javljanja manjeg lufta u upravljačkom ležaju moguće je riješiti kvar na sledeći način: Odviti šarafe lule upravljača imbusom 5 i stegnuti šaraf na poklopcu lule upravljača dok se luft ne eliminiše, a zatim stegnuti šarafe lule upravljača. Kod jeftinijih modela MTB bicikla lula koja ulazi u vrat viljuške ne smije se izvlačiti preko dozvoljenog graničnika, jer može doći do ispadanja lule upravljača iz viljuške. Na kraju, obavezno dobro stegnuti.
Zamjena sajli Sajle služe da povežu ručicu kočnice sa kočnicom i ručicu mjenjača sa mjenjačem. Sajla se mijenja u slučaju kad je oštećena. Prilikom zamjene prvo odstranimo staru istrošenu sajlu i glavu sajle umetnemo u ležište na ručici kočnice ili mjenjača, zatim je premažemo uljem i uvučemo u bužir i pričvrstimo za kočnicu ili mjenjač. Nakon toga slijedi štelovanje kočnice ili mjenjača, što je već opisano
40 Odlučili ste da krenete na vožnju biciklom
Detalj sa rekreativne vožnje (visoravan Konjsko)
OSNOVNA PRAVILA • • • • • • • •
Obavezno provjerite ispravnost bicikla! Ne zaboravite biciklističku kacigu! Ranac je obavezan! Ponesite dovoljno hrane i vode! Obavezno ponesite rezervnu unutrašnju gumu, pribor za krpljenje! Pumpa je obavezna! Ponesite jaknu i odjeću za presvlačenje! Vremenski uslovi u planinskim djelovima Crne Gore u ljetnjem periodu mijenjaju se iz časa u čas, tako da uvijek morate biti spremni i na veliku vrućinu i na iznenadnu kišu praćenu jakim vjetrom i grmljavinom (pamet u glavu)!
41 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Pijte dosta tečnosti, ne dozvolite da osjetite žeđ, to je znak da je dehidracija počela! Ponesite nekolike kesice sušenog voća (ugljeni hidrati)! Ponesite osnovni pribor za prvu pomoć! Ne zaboravite mobilni telefon! Koristite biciklističke rukavice i naočare! Ponesite kartu, radi lakše orjentacije (porazgovarajte sa mještanima u katunima)! Ponesite fotoaparat! Ponesite kremu sa zaštitmim faktorom 20+! Ne bacajte smeće, obavezno ga odložite na mjestima predviđenim za to ili ga ponesite sa sobom! Čuvajte prirodu! Ne palite vatru, blizu šume niti na otvorenom, može izmaći kontroli! Ne berite biljke, izaberite fotografisanje, ako berete pazite da ne oštetite korijen! Dok se vozite poštujte druge bicikliste,pješake i vozače! Poštujte saobraćajne znakove! Ne vozite brzo u naseljenim mjestima,zbog svoje i tuđe sigurnosti! Budite oprezni na putevima sa jakim i uskim krivinama! Nikad ne prelazite u tuđu kolovoznu traku! Napravite rastojanje između Vas i bicikliste ispred Vas! Nosite biciklistički dres i biciklistički šorts,jarkih boja (da budete uočljivi)! Nosite baterijsku lampu! Uvijek pozovite još jednog bajkera na vožnju!
AVANTURA U poslednjih nekoliko godina želja za avanturama na biciklu dobija sve više pristalica.Željni kontakta sa prirodom i aktivnog odmora ljudi se upuštaju u putovanja na biciklu.Putovanja koja traju dva i više dana. Ako ste i Vi putnik bajker,onda obavezno morate imati bisage(specijalne torbe koje su postavljene na nosaču bicikla i dobro pričvršćene šarafima). Postoje tri vrste bisaga:prednje,zadnje bisage i srednje (trouglasta torba koja se pričvršćuje za ram).Prilikom pakovanja obratite pažnju da odnos težine bude isti u lijevoj i desnoj torbi.Pažljivim pakovanjem nevjerovatno velika količina
42 prtljaga može da se smjesti u bisage. Korisna stvarčica na putovanju može da bude elastična opruga sa kukama na krajevima. Sa njom uvijek može da se pričvrsti i nešto dodatno od prtljaga. Cjelokupna avantura zavisi od predhodnog planiranja. Ako ste u prilici uvijek koristite hotele i etno katune sa BED and BIKE standardom. Kad ste se već odlučili da putujete biciklom onda nikako ne smijete zaboraviti:šator, vreću za spavanje i prostirku (karimat) koji se postavlja ispod vreće, a štiti Vas od vlage. Danas postoje u prodaje mali *iglo šatori** koji se lako postavljaju i vreće male težine, koje prilikom pakovanja zauzimaju malo prostora u bisage. Vožnja u večernjim časovima nije preporučena,ali nikad se ne zna, pa na put ponesite lampu za glavu (baterijska lampa sa trakama koja se postavlja na glavu može da se postavi i preko kacige). Veliki broj etno
bisage
43 sela,koliba,i motela u planinskom dijelu Crne Gore pružaju usluge BED and BIKE(smještaj i biciklo) sa izuzetno povoljnim cijenama noćenja.
Pravilan položaj na biciklu: Najvažnije je potražiti specijalizovanu radnju u kojoj se prodaju bicikla.Prodavac u takvim radnjama trebao bi Vam pomoći savjetima pri kupovini bicikla. Najbolje je savjet potražiti kod iskusnog bicikliste koji se biciklzmom bavi veći dio života, takmiči se u MTB-u ili je vješt da našteluje biciklo. Prvo obratite pažnju na veličinu rama, jer ona mora odgovarati Vašoj visini. Postoji oznaka na ramu koja je u zavisnosti sa visinom bicikliste obilježena sa: • Oznaka **S** za visinu do 170 cm • Oznaka **M**za visinu od 170 do 178 cm • Oznaka**L**za visinu od 178 do 185 cm • Oznaka **XL** za visinu veću od 185 cm • Oznaka **XXL** za one baš visoke Opisana tabela je osnova, ali je se ne treba pridržavati kao pijanac plota,jer različiti proizvođači različito označavaju veličinu svojih ramova. Treba obratiti pažnju i na dužinu gornje horizontalne cijevi (mjereno od sredine lule do sredine šticne). Postoje mjere i u inčima ( jedan inč -2,54 mm) mjeri se dužina cijevi od osovine srednjeg pogona do obujmice šticne. Modeli MTB bicikala imaju gornju horizontalnu cijev malo nagnutu prema zadnjem točku, kako bi se olakšalo penjanje i silazak sa bicikla, pri ekstemnom uslovima vožnje. Da bi nam vožnja bicikla pričinjavala uživanje nije dovoljno samo da je naštelovano i dobro podmazano. Najvažnije je da nam odgovara veličina bicikla. Kako ćemo to znati: Veličina rama najviše utiče na to kakv ćemo položaj na biciklu imati.Ako je ram previše veliki ili previše mali korekcije je nemoguće uraditi, već je bolje probati neki drugi model ili odgovarajući ram. Sjedite na biciklo. Ako Vam je sjedište previše nisko okretanje pedala biće teško i sporo će te ići. Ako Vam je sjedište previsoko, a noga ispružena skroz da jedva dohvaćete prstima noge pedalu,onda nećete moći ni okretati pedale. Za ovo potreban Vam je pomoćnik, neko ko će pridržavati biciklo dok Vi sjedite i u suprotnom smjeru okrećete pedale. Dok sjedite na sicu ispružite jednu nogu, tada stopalo treba da bude u paralelnom položaju sa zemljom. Obratite pažnju da sredina stopala bude oslonjena na pedalu, nikako nemojte osloniti petu
44 stopala na pedalu.Ovo se može korigovati sa podešavanjem šticne. Dok sjedite na biciklo, pomoćnik neka Vas pridržava, a Vi okrećite pedale u suprotnom smjeru. Ako jedva dohvaćete upravljač, potrebno je zamijeniti lulu upravljača, ili samo promijeniti ugao lule. Postavljajući odgovarajući model lule upravljača tražimo najudobniji položaj. Ako nijesmo uspjeli samo sa mijenjanjem lule upravljača moguće je primaknuti ili odmaknuti sedlo.
Tenika vožnje : MTB bicikla sa amortizerima uveliko olakšala su i usavršila tehniku vožnje po zahtjevnim terenima i teškim podlogama kao što su klizavi i blatnjavi putevi, putevi na kojima ima krupnog kamenja, šljunka, korijena od drveća, polomljenih grana itd..
Patika jedva dodiruje pedalu
45
Sjedište previše nisko
Stopalo je u paralelnom položaju sa zemljom
46 PENJANJE: Prilikom penjanja treba obratiti pažnju da se težište prebaci na prednji točak.Biciklista je oslonjen na vrhu sjedišta ,a grudni koš je pomjeren prema upravljaču.Brzinu treba prilagoditi nagibu terena,ponekad da bi pojačali snagu na zadnjem točku treba ustatii sa sedla ali paziti da zadnji točak ne prokliza(okretanje točka u prazno),što dovodi do najvjerovatnijeg zaustavljanja na uzbrdici.Tehniku polažaja na biciklu pri penjanju treba prilagoditi podlozi po kojoj se krećete,takođe isto tako prilagoditi i stepen prenosa.
Grudni koš pomjeren ka upravljaču
Prebacanje težine na prednji točak
47
Pojačavanje snage na zadnjem točku
Pojačavanje snage na zadnjem točku
48 SPUST Nakon svakog uspona slijedi spust. Najvažnija stvar prilikom spusta je zauzimanje pravilnog položaja, odnosno prebacivanje težine tijela na zadnji kraj bicikla. Spust ponekad zna da bude veoma težak ili dug.Prilikom teških spusteva poželjno je čak i spustiti sedlo za nekolika santimetra,i težinu tijela skroz prebaciti na zadnji točak.(ako je potrebno zavisno od stepena nagiba tijelo stoji čak i iza sedla)Ne treba svu težinu tijela osloniti na sedlo,već pokušati da samo ovlaš dodirujete sedlo jer ako sjedite na teškom spustu zakucavate zadnji točak o podlogu i može doći do pucanja gume takozvanog snake bite (ugriz zmije).Guma će doživjeti toliki pritisak da će dodirnuti felnu i teško se oštetiti na dva mjesta.Pedale držite horizontalno ,time dobijate platformu na kojoj stojite i one su maksimalno odignute od tla da ne bi bilo kontakta sa većim kamenjem ili korijenjem.Ipak glavna stvar je što vam ovaj položaj omogućava lakše pomjeranje tijela nazad iza sjedišta ,što je praktično upravo Vaše tijelo najbolja suspenzija koja će amortizovati udare. Uvijek imajte na umu da upravljač nije naslon ,pri spustu savijte blago ruke u laktovima tako ćete lakše ublažiti iznenadne udare. Naravno upravljač morate držati jakim stiskom ruke. Najbolje je uvijek držati jedan ili dva prsta na kočnici i kočiti ravnomjerno blago da prednji točak uvijek ima kretanje. Treba izbjegavati naglo kočenje(blokiranje točkova) što može dovesti do otklizavanja ili izbacivanja preko prednjeg točka. Horizontalan položaj pedala
49
Težina tijela je na zadnjem točku
Pravilan položaj za spust
50 Hvatanje krivine Ako ulazite u lijevu krivinu lijeva noga je na pedali u gornjem položaju ili obratno.Ako ne zauzmete ovakav položaj prije ulaska u krivinu pedala će sigurno dohvatiti podlogu što može dovesti do pada.
51 Kod nas u Biciklističkom klubu Perun možete se informisati o svemu vezanom za biciklizam. Ako Vam je potreban savjet koje biciklo da kupite,ako neki dio za biciklo tražite ili Vam je potreban neko ko Vam može preporučiti lijepu stazu da se provozate svojim biciklom. Mi Vam možemo predložiti:staze koje prolaze pored kulturno istorijskih spomenika,singletrack staze, makadamske puteve okružene gustom šumom, staze koje Vas vode u oazu mira i na čist vazduh,staze koje će Vas povesti do jezera i planinskih izvora. Ako idete sa društvom mi u ponudi imamao rent-a bike. Ako Vam je potreban servis tu je doktor za bicikla Cero. Upravo Vi ste oni zbog kojih otkrivamo i markiramo nove staze, organizujemo takmičenja, sportsko turističke događaje, biciklijade, krpimo unutrašnje gume,mastimo ruke montirajući lanac na lančanike,štelujemo mjenjače i zato nas uvijek možete kontaktirati. Naše iskustvo podijelićemo sa Vama !!!! Kad imate biciklo u perfektnom stanju vožnja je lakša i druženje je ljepše.
Kontakt:
[email protected] +382(0)69 705-768 +382(0)69 826-098
52 Ko su autori? Dvoje zaljubljenih! U biciklizam. Sportisti u duši.
Roditelji dva dječaka.
53
54 SADRŽAJ Uvod......................................................................................................................................................... 3 Riječ Branka Cerovića..................................................................................................................... 4 Ana Petrović Njegoš o biciklizmu iz »ženskog ugla«................................................. 5 Biciklizam kao sport u crnoj gori........................................................................................... 7 MTB (mountain biking) u Crnoj Gori.................................................................................... 8 Karakteristike mtb bicikla......................................................................................................... 10 SPORTSKE DISCIPLINE.......................................................................................................... 12 cross country................................................................................................................. 12 downhil............................................................................................................................. 12 uphill................................................................................................................................... 12 freestyle............................................................................................................................ 12 dualslalom....................................................................................................................... 12 trials..................................................................................................................................... 12 DJELOVI BICIKLA............................................................................... 13 Ram ili okvir.................................................................................................................... 14 Upravljač (korman).................................................................................................... 14 Lula upravljača (kormana)..................................................................................... 15 Sjedište.............................................................................................................................. 15 Šticna.................................................................................................................................. 16 Točkovi (bandaši)........................................................................................................ 16 Glave točkova (nable).............................................................................................. 17 Unutrašnja guma........................................................................................................ 18 Spoljašnje gume......................................................................................................... 18 Srednji pogon............................................................................................................... 19 Osovina srednjeg pogona.................................................................................... 19 Zadnji mjenjač.............................................................................................................. 20 Prednji mjenjač............................................................................................................ 20 Ručice mjenjača (šifteri).......................................................................................... 21 Lanac.................................................................................................................................. 22 Lančanici.......................................................................................................................... 22 Pedale................................................................................................................................ 23 Sajle..................................................................................................................................... 23 Košuljice (Bužiri)........................................................................................................... 24 Kočnice............................................................................................................................. 24
55
Ručice kočnica.............................................................................................................. 25 Šoljice upravljača (kormana)................................................................................ 26 Prednja vila (viljuška)................................................................................................ 26 Zadnji amortizer.......................................................................................................... 27 Kaciga................................................................................................................................ 28 Biciklističke rukavice................................................................................................. 28 ODRŽAVANJE BICIKLA.......................................................................................................... 29 Najvažniji alat potreban za otklanjanje kvara na biciklu..................... 30 Kako zakrpiti unutrašnju gumu........................................................................ 30 Centriranje točkova................................................................................................... 31 Slomljena žica............................................................................................................... 32 Lanac.................................................................................................................................. 33 Pedale................................................................................................................................ 33 Zadnji mjenjač.............................................................................................................. 34 Štelovanje mjenjača.................................................................................................. 34 Prednji mjenjač............................................................................................................ 34 Srednji pogon............................................................................................................... 35 Kočnice............................................................................................................................. 35 Mehanička disk kočnica......................................................................................... 36 Hidraulične disk kočnice........................................................................................ 37 Podešavanje amortizera......................................................................................... 38 Glave točkova (nable)............................................................................................. 38 Ležajevi i šoljice upravljača.................................................................................. 39 Zamjena sajli.................................................................................................................. 39 OSNOVNA PRAVILA................................................................................................................ 40 Pravilan položaj na biciklu:.................................................................................... 43 Tenika vožnje:................................................................................................................ 44 Penjanje:........................................................................................................................... 46 Spust................................................................................................................................... 48 Hvatanje krivine........................................................................................................... 50 SADRŽAJ.......................................................................................................................................... 54
56
