Iba't Ibang Uri ng Pagbabagong Morpoponemiko 1. Asimilasyon - kapag ang kasunod na tunog ay alinman sa / d, l, r, s, t /, ang panlaping pang- ay nagiging pan-. Ito ay nagiging pam- naman kapag ang kasunod na tunog ay alinman sa / b, p /. Paalala: Nananatilinng pang- kapag ang kasunod na tunog ay mga katinig na / k, m, n, ng, w, y / o patinig ( a, e, e, I, o, u ). Nilalagyan Nilalagyan ng gitling ( - ) kapag ang salitang ugat ay nagsisimula sa patinig. Halimbawa: Pang + lunas = panglunas - panlunas Pang = baon = pangbaon - pambaon Pang + kulay = pangkulay Pang + isaan = pang - isaan
2. Pagkakaltas - sa pagbabagong ito, may nawawalang ponema sa loob ng salita Halimbawa: !unod + in = sunodin - sundin "akip "akip + an = takipan - takpan #ala + an = dalaan - dalan 3. Maypalit - may mga ponemang napapalitan o nagbabago sa pagbuo ng salita. Nagaganap ang pagpapalitan ng /$/ at /d/ kapag ang /d/ ay nasa pagitan ng dalawang patinig. Halimbawa : %a + dami = madami - ma$ami &akod + bakudan - baku$an . Pagpapaikli ng salita - Pagpapaikli at pagpapabilis ng pagbigkas ng salita. Halimbawa : Hinatay ka = "ayka - teka "ayo "ayo na = "ayna "ayna - tena, tana 'ikain mo = Ikamo - kamo 'ika ko = ikako - kako
Ponema - ang pinakamaliit pinakamaliit na unit ng makabuluang tunog.
!ng pag-aa$al ng ponema ay binubuo ng segmental at sup$asegmental. Segmental = ay ang tunay na tunog at ang bawat tunog ay kinakatawanan ng isang titik sa ating alpabato. Suprasegmental " ay ang pag-aa$al ng ng diin (!t$ess), tono (tune), #aba (lengtening) at #into (un*tu$e).
!a pakikipagtalastasan, matutukoy natin ang kaulugan, layunin o intensyon ng paayag o ng nagsasalita sa pamamagitan ng mga ponemang sup$asegmental o ng mga #aba, diin, tono at #into sa pagbibigkas at pagsasalita.
1.
$aba ito ay ang pagbigkas nang maaba sa patinig (a, e, i, o, u ) ng bawat pantig. maaa$ing gumamit ng simbolong tuldok (. ) pa$a sa pagkilala sa aba. mga alimbawa ng salita: bu.kas = nangangaulugang susunod na a$aw bukas = indi sa$ado
2.
%iin tumutukoy ito sa lakas ng pagbigkas s isangpantig ng salitang binibigkas. maa$ing gamitin sa pagkilala ng pantig na may diin ang malaking titik. %ga alimbawa ng salita: &:ay = kapala$an ng tao bu:H = umiinga pa :mang = natatangi la:%N = nakaiigit0 nangunguna
3.
&ono nagpalilinaw ng mensae o intensyong nais ipabatid sa kausap "ulad ng pag-awit, sa pagsasalita ay may mababa, katamtaman at mataas na tono. maaa$ing gamitin ang blg. 1 sa mababa, blg. 2 sa katamtaman at blg. 3 sa mataas. alimbawa ng salita: 4aapon = 213, pag-aalinlangan 4aapon = 231, pagpapatibay talaga = 213, pag-aalinlangan talaga = 231, pagpapatibay
.
$into ito ay ang saglit na pagtigil sa pagsasalita upang igit na maging malinaw ang mensae. maa$ing gumamit ng simbolo kuwit( , ), dalawang guit na pailis ( // ) o gitling ( - ) mga alimbawa ng salita: Hindi, siya ang kababata ko. Hindi siya ang kababata ko.
Sining ng Pagsasalaysay Pagsasalaysay Ito ay nagsasaad ng mga pangyayari o karanasang magkaugnay. katulad ito ng pagkukwento ng mga kawil-kawil na pangyayari, pasulat man o pasalita. Itinuturing ito na pinakamasining, pinakatanyag at tampok na paraan ng pagpapahayag. Ito rin ang sinasabing pinakamatandang uri ng pagpapahayag sapagkat dito nagsimula ang alamat; epiko at mga kwentong bayan.
Pagpili ng Paksa - Ito ang unang mahalagang hakbang sa pagsulat ng salaysay. Kailangan ito ay maganda at kawili-wili. Bukod dito, mahalaga rin ito ay napapanahon at may dalang pakinabang o kabutihan sa mga babasa. Ilan sa mga dapat isaalang-alang sa pagpili ng paksa ay ang mga sumusunod: 1. Kawilihan ng Paksa - Dapat ay likas na napapanahon; may mayamang damdaming pantao, may kapanapanabik na kasukdulan, naiibang tunggalian, at may malinaw at maayos na paglalarawan sa mga tauhan at tagpuan. 2. apat na Kagamitan - mga datos na pagkukunan ng impormasyon. !. Kakayahang Pansarili - ang pagpili ng paksa ay naaayon din sa kahusayan at hilig ng manunulat. ". #iyak na Panahon o Pook - ang kagandahan ng isang kw$nto ay nakasalalay sa malinaw at masining na paglalarawan ng panahon at pook na pinangyarihan nito. kaya, mahalagang iwasan ang labis na paghaba sa panahong sakop ng salaysay at pagbangggit ng napakaraming pook na pinangyarihan ng salaysay.
%. Kilalanin ang mambabasa - sumusulat ang tao hindi para lamang sa kanya pansariling kasiyahan at kapakinabangan kundi para sa kanyang mga mambabasa. &'( )(& )&P&(K*K*'&' '( P&K& 1. ariling karanasan - pinakamadali at pinakad$talyadong praan ng pagsasalaysay ng isang tao sapagkat ito ay hango sa pangyayaring naranasan ng mismong nagsasalaysay o magasasalaysay. 2. 'arinig o napakinggan sa iba - maaring usapan ng mga tao tungkol sa isang pinagtatalunang isyu, mga balita sa radyo at t$libisyon at iba pa. ubalit, tandaan na hindi lahat ng narinig sa iba ay totoo at dapat paniwalaan. mahalagnag tiyakin muna ang katotohanan bago isulat.
!. 'abasa o 'apanood - mga palabas sa sin$, t$l$+isyon, dualng pant$atro at iba pa. ". ikhang - isip - mula sa imahinasyon, katotohanan man o ilusyon ay makalikha ng isang salaysay. %. Panaginip o Pangarap - &ng mga panaginip at hangarin ng tao ay maari ring maging batayan ng pagbuo ng salaysay. Katangiang Dapat #aglayin ng alaysay 1. &ng pamagat ay maikli, orihinal, kapana-panabik at napapanahon 2. )ahalaga ang paksa o diwa !. maayos at di - maligoy ang pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari ". kaakit-akit na simula Kasiya-siyang wakas )ga Bahagi ng alaysay o Kw$nto 1. imula 2. #unggalian a. #auhan laban sa ibang tauhan sa kw$nto b. #auhan laban sa sarili . #auhan laban sa kapaligiran o kalikasan !. Kasukdulan - ito ang kapanapanabik ng bahagi ng isang kw$nto. ". kakalasan - ito ang nagbibigay linayw sa mga tanong na nagpanabik sa mambabasa sa bahaging kasukdulan. dahan - dahang bumababa ang pananabik ng mambabasa. %. akas - kahihinatnan ng mga tunggalian sa kw$nto. Dito rin ipinapahayag ang mahalagang kaisipan o m$nsah$ sa kw$nto. )(& */I '( &&0&0 1. kw$nto ng #auhan - Binibigyang - halaga sa kw$nto ang kilos, galaw, pananalita at kaisipan ng isang tauhan. 2. Kw$nto ng #agpuan - Binibigyang - diin ang lugar na pinangyarihan sa kw$nto. !. Kw$nto ng Banghay - igit na pinahahalagahan sa kw$nto ang makabuluhang pangyayari at kalagayang ginagalawan ng mga tauhan. )(& &'0 '( &&0&0 1. )aikling Kw$nto - nagdudlot ng isang kakintal sa isip ng mga mambabasa sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang pangyayari sa buhay ng tauhan. 2. #ulang Pasalaysay - patulong pasalaysay ng mga pangyayari na gumagamit ng pananalitang matalinhaga. !. Dulang Pandulaan - binibigyang diin dito ang bawat kilos ng mga tauhan, ang kanilang panlabas na kaanyuan kasama na rito ang kanilang pananamit, ayos ng buhok at mga gagamiting mga kagamitan sa bawat tagpuan. &ng kw$ntong
ito ay isulat upang itanghal. ". 'ob$la - nahahati sa mga kabanata; punung - puno ng mga masalimuot na pangyayari. %. &n$kdota - pagsasalaysay batay sa tunay na pangyayari 3. &lamat - tungkol sa pinagmulan ng isang bagay o anuman sa paligid. 4. #alambuhay 5#alaan ng Buhay5 - pangyayaring naganap sa buhay ng isang tao mula simula hanggang kamatayan. 6. Kasaysayan - pagsasalaysay ng mahalagang pangyayaring naganap sa isang tao, pook o bansa. 7. #ala ng Paglalakbay 8#ra+$logu$9 - pagsasalaysay ng isang pakikipagsapalaran, pagbibiyah$ o paglalakbay sa ibang lugar.
P&(&&/&&' - Itoy isang anyo ng pagpapahayag na naglalayong bumuo ng isang malinaw na larawan sa isip ng mga mambabasa o nakikinig. sa pamamagitan ng paggamit ng tiyak na salitang naglalarwan, gaya ng pang-uri at pang-abay, malinaw na naipakikita ang katangian ng tao, bagay, lugar o pangyayari na ating nakikita, naririnig o nadarama. - napapagalaw at napakikislot din ng paglalarawan ang ating mga guni-guni, imahinasyon at nakatatawag ng paningin at pansin ng mga mambabasa. dit #$
1. )ay tiyak at kawili-wiling paksa 2. (umagamit ng wasto at angkop na pananalita. !. )alinaw na pagbuo sa mga larawang nais ipakita. ". Isinasaalang-alang ang pagpili ng sariling pananaw sa paglalarawan. Ibat Ibang pananaw na magagamit: a. distansya sa bagay na inilalarawan gaya ng agwat o layo nito b. kung nasa loob o labas . ayon sa sariling palagay o damdamin ng naglalarawan bunga ng kanyang karanasan o ng karanasan ng ibang tao. d. ayon sa sariling palagay batay sa kanyang narinig o nabasa. %. Pumupukaw ng higit sa isang pandamdam: Paningin; pandinig; pang-amoy; panlasa at panalat. 3. may kaisahan sa paglalahad ng mga kaisipang inilalarawan
4. )ay tiyak na layunin sa paglalarawan.
