INTRODUKSYON SA PAG-AARAL NG WIKA

Mindoro State College

Main Campus

Bongabong Campus

Calapan City Campus

of Agriculture and

Alcate, Victoria

Labasan, Bongabong

Masipit, Calapan City

Technology

e-mail address:

INTRODUKSYON SA PAG-AARAL NG WIKA FONETIKS/ PALATINIGAN 

ANG TAW TAWAG SA SANGAY SANGAY NA ITO ITO NG LINGWISTIKS. PINAG-AARALAN DITO



ANG ANG MGA MGA KAT KATANGIA NGIAN N NG MGA MGA TUNO TUNOG G NG WI WIKA KA AT KUNG KUNG PAANO ANO BINIBIGKAS ANG MGA ITO. ANG TAW TAWAG SA SANGAY SANGAY NA ITO ITO NG LINGWISTIKS. PINAG-AARALAN DITO ANG ANG MGA MGA KAT KATANGIA NGIAN N NG MGA MGA TUNO TUNOG G NG WI WIKA KA AT KUNG KUNG PAANO ANO BINIBIGKAS ANG MGA ITO.

Ang unang layunin ng Foneti!- ay ilalanin at ila"a#an ang $ga tunog !a i!ang %a"tiula" na #ia o !a $ga #ia !a %angala&atan. Da&il ang $ga tunog !a %ag!a!alita ang ginaga$it %a"a $ag& $ag&at ati' i' ng i$%o i$%o"$ "$a! a!yo yon( n( %#e' %#e'en eng g ting tingna nan n ang ang $ga $ga tuno tunog g na ito ito $ula ula !a Tatlong Perspekt!" A. Artk#lator-Fonetks   %inag-aa"alan ang %i!ial na $eani!$o ng %"o'a!yon ng $ga tunog( !a $a'aling !alita( ung %a%ano )inu)uo ng nag!a!alita ang $ga tunog. B. Ak#stksAk#stks- Fonetks Fonetks  %inag-aa"alan ang t"an!$i!yon ng $ga tunog )ilang $ga alon na nag'a'ala ng $ga tunog. *. Persept$al %Fonetks tinitingnan tinitingnan ung %a%ano %a%ano nauuna#aan nauuna#aan at naiilala naiilala ng naiinig ang $ga tunog. Tatlong Tatlong &a'ag ng Artk#lator Fonetks/Palatngan

+. Tinitingnan Tinitingnan natin ang a"tiula!yon o %"o'a!yon ng $ga $ga tunog o ung %ano )inu)uo ang $ga ito !a )i)ig at lala$unan. ,. Sa %ag)iga! ng alin$an !a $ga yunog ng !a"iling #ia( !angot ang 'ilat $ga la)i )uo' !a &angin o &iningang %inalala)a! !a )i)ig o 'i aya !a ilong. . U"iin U"iin ang $ga $ga tunog ayon !a anilang atangian Dala$ang Sste(a ng Representas)on ng T#nog +. Inte"national P&oneti/ Al%&a)et ,. Si!te$ang ga$it ng $ga Lingg#i!t !a A$e"ia 0US1 *+, FONETIK NA TRANSKRIPSYON Ka"ani#an( &in'i !ite$ati na ni"e"e%"e!ent ang $ga tunog ng $ga !alita !a Ortografi ng $a"a$ing #ia. Sigu"o $a!a!a)ing %u$a%angala#a la$ang ng #iang Ingle! !a #iang F"an!e! !a %agiging o$%lia'o !a )agay na ito.

Ang Ang 'i'i- %aga %agaaa aayo yon n ng i!%el i!%elin ing g at ng $ga $ga tuno tunog g ang %ina %inag! g!i$ i$ul ulan an ng ilu ilu!a !an n ng $ga $ga  %ag)a)ago !a i!%eling !a $ga na!a)ing #ia na naglalayong $aa)uo ng i!ang Foneti Al2a)et ung !aan tu$utugon !a i!ang tunog ang i!ang let"a( at ang i!ang let"a !a i!ang tunog 0F"o$in at Ro'$an+3441 .

Dala$ang Sste(a ng Representas)on ng T#nog sa Pagsasalta

a. Ang IPA na !yang i%inaailala at %anguna&ing !i!te$a na ga$it !a )u )uong ong $un'o ng !inu$ang gu!tong i!agi!ag ang !alitang o"al.  ). Ang $ga !i$)ol na ga$it ng $ga lingg#i!t lingg#i!t !a US !a &ali% ng $ga !i$)ol ng IPA

MinSCAT

upholds

R esponsibility

I nvolvement

C ommitment

Mindoro State College

Main Campus

Bongabong Campus

Calapan City Campus

of Agriculture and

Alcate, Victoria

Labasan, Bongabong

Masipit, Calapan City

Technology

e-mail address:

*+*+ Proaks)on ng (ga T#nog T#nog  Ang mekanismo mekanismo ng prodaksyo prodaksyon n ng salita ay binibuo: binibuo: a. !o"! ng &angin  ). !o"! ng tunog na nag%a%agala# !a &angin /. !et ng $ga 2ilte" at $ga "e!ona'o" na )agu&in ang $ga tunog !a i)at i)ang %a"aan. .ekans(o sa Pags#s#r ng T#nog &aga- nag!u!u%lay ng &angin Larngks - na tinata#ag !a Ingle! na A'a$! A%%le ang !o"! ng tunog na ung un g !aan na"o"oon okal % kor i!ang %a"e! ng $ani%i! na $a!el na %inagagala# ang 'aan ng &angin

 Ang mga Filter naman ay ang mga organ sa itaas ng laringks: a. 2a"ing! 5 ang )a&agi ng lala$unan !a %agitan ng la"ing! at ng o"al 5a6iti  ). o"al 5a6iti /. ang ney!al -a6iti na !iyang 'aanan !a loo) ng ilong

*+0+ KLASIPIKASYON NG .GA TUNOG O SEG.ENT +. Mga Katinig 06oi/e'1 ay gana% na ginaga#a ang %ag!a!a"a o %ai%ot !a 6o/al t"a/  7 ) / ' 2 g & 8  l $ n % " 9 ! t 6 # : y ; <7

,. Mga %atinig 0 =oi/ele!!1 a"ani#ang $ay tunog ang ginga#a !a%agat &alo! #alang ginga#a !a 6o/al t"a/ 7 a( e( i (o( u 7 . Mga Mala%atinig 0Glay'1 ay &in'i atula' ng atinig na i!ang nu/leu!( ito ay $a)ili! na  )ini)iga! a$iy tula ulay Tagalog 0y1 5 0 l 1 a$i Wara) 0 # 1 5 0u1 Wa"a- Wala Ta#o- Tao *+1 Artk#les)on ng (ga Konsonant  Mga Katinig Katinig !ina!a)i ang Dla ang %anguna&ing a"tiula'o" $aaa"i itong ilagay !a i)at i)ang %o!i!yon !a ating )i)ig. &a'ag ng Dla Tp 5 $aiti' na e"ya !a 'ulo &le)- %a"teng a!uno' ng ti% Kata$an 5 %anguna&ing )a&agi Lko- %inaalio' na )a&agi Ugat- %a"teng naaa)it !a lala$unan ARTIKULEYSYON NG .GA KONSONANT

a1Punto ng a"tiule!yon

MinSCAT

upholds

R esponsibility

I nvolvement

C ommitment

Mindoro State College

Main Campus

Bongabong Campus

Calapan City Campus

of Agriculture and

Alcate, Victoria

Labasan, Bongabong

Masipit, Calapan City

Technology

e-mail address:

.ga P#nto ng Artk#les)on ,+ Le!)al % !ina!a)ing le)yal ang anu$ang tunog na ginga#a ng $aa!a"a ang $ga la)i. 0)1(0%1( 0$1 0Ᵽ17 0>1(0ѣ17 0?1 &a)le!)al - ang ta#ag !a $ga tunog na ga$it ang 'ala#ang la)i. 021( 061 La)yo'ental na$an ang ta#ag !a $ga tunog ung nilala%it ang i)a)ang la)i !a $ga ngi%in !a itaa!. 0#1 *+ Dental % Sa %agga#a ng $ga tunog na 'ental( tinata$aan ng ti% o )ley' ng 'ila ang lio' ng $ga ngi%in !a itaa!. 0t1 0'1 Interental-  ang ta#ag !a $ga tunog ung nilalagay ang ti% ng 'ila !a %agitan ng $ga ngi%in. 0@1( 0ϴ1.

. Al2)olar - tinata#ag na al6yola" ang $ga tunog ung tinata$aan ng ti% o )ley' ng 'ila ang al6yola" 5"i8. 0t1( 0'1( 0n1( 0!1( 0;1( 0l1( 0"1 . Al2)opalatal - Sa %agitan ng al6yola" 5"i8 at ngalangala ( ang e"yang a!uno' o %agata%o! ng al6yola" 5"i8 ang tinata#ag tinata#ag na al6yo%alatal . Ka%ag inaayat ang ti% o 'i aya ang )ley' ng 'ila !a al6yo%alalatal ang tunog. 0/&1( 0'ge1( 0!&1( 0;1( 0L1 . Palatal - Ang ngalangala ang %inaa$ataa! na %a"te ng loo) ng )i)ig. Palatal ang tunog a%ag tu$ata$a o lu$ala%it 'ito ang 'ila. 0C1 0y1 0 y1 7 0 81 3+ elar % el#( ang ta#ag !a $ala$)ot na e"ya ng ngalangala na $ala%it !a lala$unan. Tinata#ag na elar ang $ga tunog a%ag tu$ata$a o lu$ala%iot ang lio' ng 'ila !a 6elu$. 01( 0g1(0ǥ170ɣ1(0:1(0ɳ 1

. U2#lar- ang nakala$t na la(an sa (a) 2el#( a) tnata$ag na #2#la o Tag+ Tag+ Tlao/ tla#kan+ Kapag t#(ata(a o l#(alapt to ang lko ng la 4 tnta$ag ang t#nog na #2#lar+ Eal. 0 "ouge1( 0%"t"e %"ie!t1 5+ Farn6al- ang 2a"ing! ang e"ya !a lala$unan !a %agitan ng u6ula at ng la"ing!. Fa"in8al ang tunog a%g inuu"ong ang ugat ng 'ila o 'i aya ay !ini!ii%an ang 2a"ing!. Matatag%uan ang $ga ganitong tunog !a ilang $ga #iang Se$iti Se$iti at A"a)i. Eal. Eal. A"a) A"a) &a$ala 7+ Glotal - (al!an sa 2o)sng nagaga$a rn sa pag-(pt ng glots ang tnata$ag n glotal ng (ga t#nog+ 0Ɂ1 (0&1 .ga Paraan ng Artk#les)on  at Nesyal  Oral  at Oral na T#nog -ang nagaga#a ung !a )i)ig la$ang 'u$a'aloy ang %a%ala)a! na &angin. T#nog na Nes)al % "e!ulta ung 'u$a'aloy anng &angin !a ney!al 5a6iti a%ag naa)a)a ang 6elu$ at %inalala)a! ang &angin !a ilong. .ga Stap8Stop9  5 gana% na %ag%igil o %ag)a"a ng 'aloy ng &angin !a )i)ig !a %agga#a ng $ga !ta% 0$in!an tinta#ag na %lo!i61 .ga Frkat2- 8Fr:at2e9  %ina%a'aloy ang &angin !a $a!ii% na 'aanan ngunit tuloy-tuloy %a "in ang 'aloy nito at nagaa"oon ng &ago' %a"ang !u$!agit!it ang &angin 'a&il !a $aiti' na 'aanan nito. .ga A;rke)t 8A;r:ate9 May %ag%i%igil ng &angin !a !i$ula at !inu!un'an aaga' ng %ag)i)iti# nito tula' ng 2"i6ati6e.

MinSCAT

upholds

R esponsibility

I nvolvement

C ommitment

Mindoro State College

Main Campus

Bongabong Campus

Calapan City Campus

of Agriculture and

Alcate, Victoria

Labasan, Bongabong

Masipit, Calapan City

Technology

e-mail address:

.ga Lk$ 8 L<#9  Na)i)ilang !a $ga ontinu#ant (%e"o &in'i !a%at ang o)!t"a!yon ng 'aloy ng &angin !a )i)ig  %a" $aga"oon ng 2"i!yon gaya ng nangyaya"i !a 2"iati672"i/ati6e * Klase ng (ga Lk$ ,+ Lateral- Sa %agga#a ng tunog na ito( inaangat ang ti% ng 'ila !a !a 'ental o al6yola" na  %o!i!yon %e"o naa)a)a ang $ga gili' aya naaala)a! 'ito ang &angin.. Palatal %Lateral- ginaga#a nang naaangat ang ata#an ng 'ila !a ngalangala.

,+ .ga !a=t !ang klase ng r %  a"ani#ang 6oy! ang "( %e"o $ay $ga 6oy!le! 'in i( e. May !a"i-!a"ing " !a $ga #ia !a $un'o a. Ta% Ta% "170ɾ1- tinata%i tinata%i  ng ti% ng ng 'ila ang ang lio' lio' ng $ga ngi%in ngi%in o ng ng al6yola" al6yola" "i8. "i8.  ). Ret"o2le:- 0" 17 0ʵ 1 - inuu")ang %alio' ang ti% ng 'ila at ang ilali$ nito ang tu$ata$a !a al6yola" "i8. 0"i'e(/a"1 /. T"ilT"il- . 0ṝ1 Ang Ang al6yola"-t"il ay nagaga#a !a %ag 6a6ay)"eyt ng ti% ng 'ila.0"i;;a( )u""o1 '. U6ula"- inaangat ang lio' lio' ng 'ila !a $ay u6ula. Eal. Stan'a"'( Stan'a"'( "o!e. - Mga Sila)i-Li#i' at Ney!al - Mga Glay' o Se$i6a#el7Se$ion!onant Mga =a =a#el - nagiging "ea!oning /&a$)e" ang )i)ig a%ag )ini)iga! ang $ga 6a#el aya nagiging )uo ang $ga tunog ng $ga ito. Mono%tong- ay i!ang !i$%leng 6a#el Di%tong 5 ay !e#en! ng 6a#el at glay' -De!"i%!yon ng $ga =a#el -Po!i!yon at Pa"te ng Dila Pa&a"a% Pataa! Pagitna Pa)a)a

Pa!ent"al

Palio'

i

u e

o a

'i - %a)ilog

Pa)ilog

.ga S#praseg(ental +. Tono- I!ang i!ala $ula $a)a)a &anggang $ataa! 'e%en'e ung gaano a)ili! a)ili! $angatal $angatal ang 6oal 5o"'. Ka%ag $a! $a)ili! ang %anginginig( $a! $ataa! ang tono ng )o!e!( ung ' gaano ang %anginginig $a! $a)a)a na$an ito. Tinata#ag na tono at ntonas)on ang 'ala#ang la!e na inoont"ol na %it/& $o6e$ent !a #ia. Tonal Tonal ang i!ang #ia a%ag na)a)ago ang a&ulugan ng i!ang !alita a%ag )inago ang tono nito. ,. >a!a- Sa $a"a$ing #ia( $ay $ga 6a#el o /on!onant na )ini)iga! nang $a! $a&a)a e!a !a i)ang $ga 6a#el o /on!onant. Ma!a!a)ing 'o)le ang $ga &a)a nito ay!a !a a"ani#an. . Sa  %alatinigan t"an!"i%!yoni%ina&i&i#atig ang &a)a ng olon H %agata%o! ng $a&a)ang !eg$ent o 'i ayay 'ino'o)le ang an g !y$)ol ng tunog. Ang Ge"$an( *"ee( at Ya% Ya% ang ilan !a $ga #iang $ay $a&a&a)a at $aiiling $ga =a#el. =a#el. Ang Italyano( Tu"i!& at ilang $ga WP tula' ng Iloano( I)anag(Ita#e!( Ga''ang( Yoga'( Ina)aloi at Bago)o na$an ay $ay $a&a&a)a at $aiiling on!onant . Pa"e&ong $ay $a&a&a)a at $aiiling 6a#el at on!onant ang ilang #ia tula' ng Eunga"ian( Finni!& at Ea%on. . Stres %  Sa  Sa $a"a$ing #ia )ini)iga! ang ilang $ga !ila)ol o $ga 6a#el na $ay %ag)a)ago !a tono0a"ani#ang $ataa!1  )ini)iga! ang $ga ito nang $alaa! at $a! $a&a)a e!a !a i)ang $ga 6a#el !a !alita o !enten!. Tinata#ag na !t"e! !t"e! 56a#el7!ila)ol ang $ga $ga ito.

MinSCAT

upholds

R esponsibility

I nvolvement

C ommitment