kanban

KANBAN Sistemi

Arş. Gör. Eren ÖZCEYLAN Selçuk Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü

Sunum Planı - Çekme Sistemi - Kanban ve Çeşitleri - Kanban Sistemi ve Süreci - Kullanım Kuralları ve Kanban Hesabı - Avantaj ve Dezavantajları - MAN A.Ş.’de Kanban Uygulaması - Sonuç

de Yerin a am Depol

nı Zamanı

Görsel Yönetim

KAN

BAN

Hücre Tipi

RFT

Değer Akış Analizi

KA IZE N

syon a m o t O

Gü ve nl ik

TP M

Tempo

5S SPC

ırlık z a H anı m Za sı a m ltıl a z A

Tek Par ça Akı ş

S ta nd a rt İş

D Ha en t ge e lem

YALIN ÜRETİM TEKNİKLERİ

im Yerleş Planı

ım ı k s T a ma ış l Ça

a H at

e m e l Ön

Ortaya Çıkışı Kanban sistemi, bir grup Toyota yöneticisinin 1950’li yıllarda Amerika’daki fabrikaların nasıl çalıştıklarını görmek için geldiklerinde, süpermarketlerin fabrikalardan farklı çalıştıklarını görmeleri ve bunu Japonya’daki fabrikalarda uygulamaları ile ortaya çıkmıştır. Bir süpermarkette ürünlerin raflara yerleştirilmesi, ürünlerin raflardan müşteriler tarafından çekilmesi ile başlar. Ürünün müşteri tarafından raftan çekilmesi, üretim için bir sinyal veya bir Kanban’dır.

Kanban ? Kanban sistemi bir üretim çizelgeleme ve envanter kontrol sistemidir. Japonca dan gelen kanbanın bu dildeki anlamı "kart”tır. Kanban sistemi ; bir işletmenin her prosesinde ve aynı zamanda işletmeler arasında gerekli zamanda , gerekli miktarlarda gerekli ürünlerin üretimini uyumlu olarak kontrol eden bir bilgi sistemidir.

Çekme Sistemi Hangi ürünün, ne zaman ve ne miktarda üretileceğinin sadece son proses tarafından bilinmesi bu prosesin önceki proseslerden sadece kendine gereken parçaları çekmesini sağlayacaktır ve böylece sonraki aşamanın parça çekimi olmadan önceki aşamada üretim yapılmayacak ve sonuçta her aşama kendisinden sonra gelen aşamanın ihtiyacını karşılamak üzere tam zamanında üretim yapacaktır.

İçeriği B. Parça Adı

A. Geldiği Yer

C. Parça No

İş İstasyonu

D. Parça Çeşidi

E. Kanban No

F.

G.

H.

Gideceği Yer

Miktar

Kutu No

Kanban sisteminde kullanılan kanban kartları genellikle dikdörtgen biçiminde, plastik karton veya metal olan ve üzerinde belirli bilgileri taşıyan kartlardır. Kanban kartlarının içerdiği bilgiler yukarıdaki şekilde sıralanabilir:

Değer Akışı Haritalamada Kullanılan Kanban Sembolleri

Kanban Kart Sistemi Kanban kart sistemi, kabaca iki ana gruba ayrılır. Bunların ikisi de Toyota Şirketi tarafından geliştirilmiştir. Bunlar :

- Çift Kart Sistemi - Tek Kart Sistemi

2-Kanban Sisteminin Karşılaştırılması Tek kartlı Kanban, teslimatları çok sıkı kontrol eder. Bundan dolayı, kullanılan iş merkezinde iki parçadan veya bir kaptan daha fazlası bulunamaz ve bu iş merkezine hizmet eden stok noktası elimine edilir. Bu şekilde kullanım noktaları etrafındaki karışıklık ve düzensizliği önlemek tek kartlı Kanbana bir avantaj sağlar. Dual kartlı Kanban iki kat daha etkindir. Problemleri çözmek ve göstermek için Kanban verimliliğini geliştirme özelliğine sahiptir. Tek kartlı Kanban bu özelliği taşımaz. Çünkü verilen bir parça adedinin dolu kaplarının sayısı üzerinde kontrol yoktur. Bu sebeple, tek kartlı Kanban kullanan firmalar, verimlilik gelişimlerini diğer yollarla ölçmek zorundadırlar.

Çeşitleri Uygulamada genellikle iki tip kanban vardır: -

Çekme Kanbanı ( Witdrawal Kanban )

-

Üretim - Sipariş Kanbanı ( Product - Ordering Kanban )

Bunların dışında yaygın olmasa da kullanılan kanban çeşitleri: • Tedarikçi Kanbanı • Acil İhtiyaç Kanbanı • Özel Kanban • İşaret ( Sinyal ) Kanbanı • Malzeme kanbanı

Çekme Kanbanı Bir sonraki istasyonun , bir önceki istasyondan çekmek istediği parça cinsi ve miktarını belirleyen ve parça / malzeme çekmek amacı ile kullanılan karttır. Çekme kanbanı akışı şu şekilde olmaktadır:

Çekme Kanbanı Çekme kanbanı, daha önceden belirlenmiş miktarı önceki istasyonun tampon bölgesinden sonraki istasyonun giriş tampon bölgesine çekilmesi için kullanılır. Ürünler, önceki istasyonu bir çekme kanbanı olmadan terk edemez.

Üretim Kanbanı Bu kanban üretim aşamasının üretmesi gereken parçanın cins ve miktarını gösterir. Üretim kanbanının ana fonksiyonu, önceki sürece kartta belirtilen miktar kadarlık bir parçanın üretilmesi için sipariş bırakmaktır. Bu yüzden, bir üretim kanbanı, bir çekme kanbanında ki gibi mevcut parça bilgilerini de içermelidir.

Tedarikçi Kanbanı

Dışarıdan tedarik edilecek parçaların teslimi konusunda taşeron firmalardan istenen talimatları içeren bir çeşit çekme kanbanıdır. Tedarikçi kanbanında teslim süreleri açık olarak yazılmalıdır. Bazen teslim süresi yerine örneğin, 1.8.2 gibi işaretler konulabilir. Bunun anlamı şudur: Bir günde 8 teslim yapılması gereklidir ve iki kanban gönderildikten sonra ilk hücrede üretim başlatılabilir.

Diğer Kanban Çeşitleri

Acil ihtiyaç kanbanı

Sinyal kanbanı

Malzeme kanbanı Özel kanban

Modern Kanban Tipleri

Otomatik kanban

Telsiz kanban

Elektronik kanban

Otomatik Kanban Örneğin 2 tezgâh, A tezgâhında tamamlanan parçaların stoklanması için bir hat ile birbirine bağlanmıştır. Stok düzeyi, diyelim ki 4 birime ayarlansın. A tezgâhı 4 birim işlediğinde, ara hatta bağlı bir sınırlayıcı düğme faaliyete geçer ve A tezgâhını durdurur. B tezgâhı, diyelim ki 2 birim kalıncaya kadar parçaları çekmeye devam eder. Daha sonra başka bir düğme devreye girer ve A tezgâhı tekrar işlemeye başlar. Bu yolla, her süreçte yalnızca sabit bir iş miktarına izin verilir ve süreçler birbirine bağlanır. Böylece önceki süreçlerdeki gereksiz işleme ve stok yığılması önlenmiş olur. Bu sistemde bilgi akışı hızlı olduğundan, temin süresini kısaltır ve malzeme yönetim sistemini iyileştirir.

Elektronik Kanban Bilgisayar sistemlerine sahip birçok imalat şirketi, kanban kullanımıyla ilgili başlıca problemlerini ortadan kaldırmak için elektronik kanbana yönelmektedirler. Bu problemler, -

Kartların kaybolması veya yanlış yere konulması, Kanban kartları için az da olsa bekleme zamanı, İstasyon arası uzaksa erken uyarı sağlaması, Fazla kart sayısının olması.

İmalat şirketlerinin elektronik kanbanı benimsemelerinin başka sebepleri de vardır, üretim işçileri geleneksel yöntemde malzeme hareketlerini her çıkış noktasında izlemektedirler. Buna karşın elektronik kanban, süreci bir monitörde görüntüleyerek, fabrikada malzeme peşinde koşmaya son verir.

Telsiz Kanban Ne var ki, hareketli iş merkezlerini işletmek, elektronik kanban kullanan firmalar için büyük bir mücadele gibidir. Bir araştırmaya göre, her yıl firmalarda kurulu olan bilgisayar üslerinin % 40'ı; güvenlik kurallarında, ürün tasarımında, üretim çıktısının hacminde, takım ve tertibatlarda ve yasal çevrede ortaya çıkan değişikliklerin sebep olduğu zorluklardan dolayı yer değiştirmek zorunda kalmaktadırlar. Sipariş belgelerinin hazırlanması ve işlenmesi ve teslim çizelgelerinde gerekli düzeltmelerin yapılması önemli ölçüde zaman ve kağıt işi gerekmektedir. Telsiz kanban, hem alıcılar hem de tedarikçiler için kağıt işlerini ortadan kaldıracak ve böylece verimli ve etkin bir sistem oluşturacaktır.

Kanban Sistemi Kanbanlar daima üretim akışına ters yönde , sondan başa doğru hareket ederek üretim birimlerini birbirine bağlarlar.

Bu zincirin işletme dışında satıcılara kadar uzatılması durumunda ise hammadde stokları da kaldırılmış olacaktır.

Kanban Nasıl Kullanılır ? Diyelim son montaj hattına talaşlı imalat atölyesinden gelen parçalar var. Bu parçaların içinde bulunduğu paletlerin her birinin üzerinde, parçanın ne olduğunu, hangi ürün modeline ait olduğunu, palet kapasitesini ve paletlerin hangi atölyeden geldiğini belirten bir çekme kanban kartı bulunmaktadır.

Parçalar paletlerden alınıp ürüne, diyelim otomobillere monte edildikçe ve her bir palet boşaldıkça, üzerindeki çekme kanbanları çıkarılıp bir çekme kanbanı kutusuna yerleştirilir.

Süreç Bu kutudaki çekme kanbanları önceden belirlenmiş bir sayıya ulaşınca, önceden belirlenmiş bir zamanda, montaj hattındaki bir işçi boşalmış paletlerle birikmiş kanbanları alıp, bir forkliftle talaşlı imalat atölyesine gider.

Bu atölyede ilk iş olarak getirdiği boş paletleri belli bir yere bırakır. Daha sonra o atölyede yine belli bir yerde hazır beklemekte olan işlenmiş parça paletlerine yönelir. Burada elindeki kanban sayısı kadar paleti alır ve forklifte yerleştirir.

Süreç Bu arada, aldığı her bir parça paletin üzerinde yine parçanın ne olduğunu, hangi otomobil modeline ait olduğunu, hangi işlem sürecinden geçtiğini, palet kapasitesini belirten bir üretim kanbanı bulunmaktadır. Paletleri forklifte yerleştirirken üretim kanbanlarını çıkarır ve her birinin yerine beraberinde getirdiği ve o üretim kanbanına karşılık gelen bir çekme kanbanı iliştirir. Elindeki çekme kanbanlarının tümü bitene kadar bu işlemi sürdürür.

Paletlerden çıkardığı üretim kanbanlarını talaşlı imalat atölyesinde bekleyen bir üretim kanbanı kutusuna yerleştirir. Sonuç olarak çektiği parça paleti kadar üretim kanbanı bu kutuya konmuş olur.

Süreç Dolu parça paletlerini alıp tekrar montaj hattına döner ve bu durumda montaj hattında l. maddeden itibaren devir yeniden başlamış olur.

Talaşlı imalat atölyesinde ise üretim kanbanları kutularda belli bir sayıya ulaşınca ya da önceden belirlenmiş bir zamanda, bu atölyedeki bir işçi üretim kanbanlarını alır ve atölyede o an birikmiş üretim kanbanları kadar ve değişik ürünlere ait olabilecek bu kanbanların kutudaki sıralamasına da aynen uyularak, tekrar üretime geçilir.

Süreç

Kullanım Kuralları Kural 1. Sonraki üretim süreci önceki süreçten gerekli parçaları gerekli miktarda gereken zamanda çekmelidir.

Kural 2. Önceki üretim süreci sonraki süreç tarafından çekilen miktar kadar üretim yapmak zorundadır.

Kurallar Kural 3. Kanban sayısı en aza indirilmelidir. Kural 4. Kanban, talepteki ufak dalgalanmalar karşısında üretim hızını ayarlamak amacıyla kullanılmalıdır. Kural 5. Hatalı parçalar, hiçbir zaman bir sonraki üretim sürecine geçirilmemelidir.

Kanban Sayısının Hesabı

-

Üretim Kanbanı Sayısı

-

Sinyal Kanbanı Yeri

Üretim Kanbanı Sayısı

Üretim Kanbanı Sayısı

Gerçek kanban sayısı sadece tamsayı olabileceğinden, ilk kanban kartı sayısı olarak 2 alınır.

Sinyal Kanban Yeri

Sinyal Kanban Yeri

Bu durumda üretim emri sinyal kanbanının pozisyonu üçüncü kap olmaktadır.

Avantajları • Basit ve anlaşılabilir bir süreç sağlar. • Hızlı ve kesin bilgi sağlar. • Bilgi iletimi sayesinde düşük maliyetler sağlanır. • Değişikliklere hızlı karşılık verme sağlanır. • Süreçlerde kapasite fazlası belirlenir. • Problemler, hatalar hemen fark edilebilir. • Üretim şeffaflaşır.

Avantajları • Aşırı üretimi engeller.

• İsrafı (muda) azaltır. • Stoklar üzerinde kontrol sağlanır. • İstenildiği zaman stok miktarları artırılabilir veya azaltılabilir. • Çalışanlara yetki ve sorumluluk verilir.

Dezavantajlar • Bazen üretimde uzun süreli duraksamalara neden olur (her ne kadar problemin çözülmesi için durulduğu sanılsa da gereksiz beklemelere neden olabilir). • Büyük oranda sabittir (değiştirmeniz gerekecek durumlar oluşabilir yada çevre faktörü değişken olabilir). • Eğer Toyota’ da ki ortamdan farklı kanban araçları kullanılırsa bu basitçe sipariş başlatma ve hızlandırma sistemi olacaktır. Yeniden sipariş verme sistemi işletmek için çok pahalı bir sistemdir. Aşırı yanlış parça envanteri üretebilir.

Kanban Uygulaması MAN Türkiye A.Ş.’de Kanban Sistemi, Kanban, çekme sistemine ulaşılabilmek amacıyla uygulanılan metotlardan birisidir. Genelde yaygın olarak kullanılan kanban kart uygulaması teknolojiyi daha etkin kullanmak suretiyle e-Kanban’a dönüştürülmüştür. Uygulamadaki e-Kanban, Man Türkiye A.Ş.’de kullanılan ERP sistemi olan BaaN ile barkod sisteminin birleşmesidir. Neden e-Kanban? İşletme içindeki normal ihtiyaç planlaması sisteminin farklı ürün yapılarına sahip gruplar için tek bir elden tek bir plan altında uygulamaya sokulması ve bir çok nedenden ötürü üretim birimi ve çalışanların beklenmedik anlarda zor durumda kalmasından dolayı işletme içinde e-Kanban uygulaması uygun görülmüştür.

Kanban Uygulaması e-Kanban ile Dağıtılacak Malzemelerin Tanımlanması, Man Türkiye A.Ş.’ de tüm malzemeler e-Kanban ile dağıtılmamaktadır. e-Kanban ile dağıtılacak malzemeleri tespit ederken alttaki kriterlere uygun olması gerekmektedir. • Kürek malzemeler (civata, somun, pul v.b.), • Aylık kullanımı 100’ün üzerinde olmalı, • Maliyeti 3 euronun altında olması gerekir. • e-Kanban parçaları oran olarak araç üzerine maliyet olarak yüklenmektedir • e-Kanban parçalarının tanımları yeniden yapılarak BaaN’ a tanıtılmaktadır.

e-Kanban parçalarının ortak özellikleri,

e-Kanban Elemanları 1. Kürek ambarları, Kürek ambarları çalışanların malzemeleri rahatça alabilecekleri şekilde dizayn edilip kurulmuştur. 2. Üretimdeki kanban rafları, Zaman kaybına en aza indirecek şekilde raflar yerleştirilmektedir.

Kanban rafları

Kanban rafları numaralandırılması Kürek malzemelerinin banttaki yerlerine tekrar konabilmesi için her raf gözünün adreslenmesi zorunlu olarak gerekmektedir.

Bu adresler aynı zamanda barkodlu olarak basılıp raf üzerine yerleştirilir. Bu sayede adres okutulması işlemi gerçekleştirilir.

e-Kanban Elemanları 3. Kanban kartları, Şekilde 06.11064.2111 numaralı parçanın KLT sepet tipi ile depolandığını, 1000 adetlik sabit çıkışların yapıldığını, malzemenin ambarının 04C olduğu ve bu malzemenin D16 nolu iş merkezinde kullanıldığını görebiliriz.

e-Kanban Elemanları 4. Barkod okuyucu, Üretimde azalmış veya bitmiş olan malzemelerin barkodlu parça numarası ile adresini okutması işleminde kullanılan araçlardır. Okutulan bilgiler daha sonra BaaN sistemine aktarılır. KANBAN ÇEVRİMİ Üretim ile ambar arasında geçen bu çevrimde bir çok faaliyet gerçekleştirilmektedir. Bu faaliyetlerin ilk aşaması üretimin malzemeyi kullanması ile başlar, azalmakta olan malzemeleri belirleyen ambar çalışanlarının malzemeyi üretime getirmesi ile proses sona erer.

Kanban Çevrimi

Kanban Çevrimi Adım 1. Üretimdeki kanban raflarının kontrolü, Kürek ambarında çalışan kişiler sabah ve akşam olmak üzere günde iki kez üretimdeki kanban raflarını kontrol ederler. Azalmakta olan raflar kaydedilir. Adım 2. Bilgilerin sisteme aktarılması ve malzemelerin hazırlanması, Üretimden barkod cihazıyla okutulan bilgiler BaaN sistemine aktarılır.

Adım Adım Çevrim Adım 3. Hazırlanan malzemelerin üretim alanına sevki, İşçi getirmiş olduğu malzemeyi ilgili adrese yerleştirir ve boşalan kutuyu da aracına yükler. Malzemeyi nereye vereceğini sistemsel sevk işlemi sırasında BaaN dan alınan malzeme çıkış fişinin üzerinden görmektedir. Bu sayede yanlış yere malzeme gönderilmesi engellenmektedir. Aracındaki tüm malzemeleri üretimdeki raflara yerleştirdikten sonra kanban çevrimi tamamlamış olmaktadır.

Süreç Kuralları

•

Kanban kartları ve raf numaraları zarar görmemelidir.

•

Raflara, tanımlanmamış hiçbir malzeme konulmamalıdır.

•

Raf içerisinde en fazla 2 kutu üst üste durabilir.

•

Her hangi bir değişiklik yapılacaksa bu ambar görevlisinin bilgisi dahilinde

olmalıdır. •

Kartla tanımlanmış kutunun içinde başka malzeme bulunmamalıdır.

MAN Kanban Bilgileri Kanban ile yönetilen parça sayısı 3.681 adettir.

Kanban malzemelerinin dağıtımı toplam dağıtılan kalemlerin yaklaşık olarak 8-10 % arasındadır. Bir başka deyişle e-Kanban ile dağıtılan malzemelerin oranı yüzde 10 civarındadır. Geri kalan yüzde 90 lık kısım ise komisyonlama ve DPI(Dinamik Üretim Stoku) mantığı ile üretime dağıtılmaktadır.

MAN Kanban Bilgileri e-Kanban uygulamasına 01.01.2005 tarihinde geçilmiş. Burdaki değişmenin asıl sebebi e-Kanban sistemi oturmaya başladıkça kanban sistemine uygun olmayan veya kullanımdan kalkan malzemelerdir. Sisteme sürekli yeni malzeme girdiğinden dolayı aktif sayısıda artmaktadır.

Kanban Sevkiyat Analizi Ana ambar tarafından üretime malzeme çıkışlarında, sistem otomatik olarak sevk miktarı açıklar. Bu bilgiler daha öncesinde her bir kalem için hesaplanarak BaaN’a aktarılmıştır. Hesaplama yapılırken ilgili kalem için günlük ihtiyaç tespit edilir. Günlük ortalama ihtiyaç tespit edildikten sonra hedeflenen üretim minumum stok ilkesine göre dört günlük malzeme sisteme girilir.

Şekilde 06.15013.6111 nolu malzemenin günlük ortalama ihtiyacı 1210’dir. Bu malzemenin stok ömür süresi 4 gün olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla 06.15013.6111 nolu malzeme üretime her zaman 5000 adet olarak gönderilecektir.

Sevkiyat Büyüklüğü=Günlük Ortalama ihtiyaç*Stok Ömür Süresi

MAN Kanban Sonuçları

-

Kanban Parçaları için Standartların Sağlanması

-

Stokların Azaltılması (2 yıl içinde %58)

-

İş Gücünün Azaltılması (malzemenin hazırlanma süresi 6,38 dk/parça

iken kanban raflarından bir malzemenin üretime gönderilmeye hazır hale getirilmesi 3,20 dk/parçaya düşürülmüştür.) -

Proses Optimizasyonu

-

Daha Yüksek Sevkiyat Garantisi

•

Ahmetoğlu F., Geleneksel Kanban Sisteminin Kurulması, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız T.Ü.,İstanbul, 2007

•

Demir C., Tam Zamanında Üretim, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Ü., Ankara, 2006

•

Ardalan A., Analysis of local decision rules in a dualkanban Flow Shop, Decision Sciences, Vol. 28, No. 1 (1997), pp. 195- 211.

•

Charlene B., The Human Side of Just-In-Time: How To Make The Techniques Really Work.

TEŞEKKÜRLER