KARAYOLU TASARIMI
14
44
2
12
0
04
1
69
1
57
0
01
1
1
46
1
44
Km P = 0+170 Kot P = 764,69 m e = 0,15 m
Muhammet Vefa Akpınar,PhD,P.E 2010
1
ĠÇERĠK GĠRĠġ 1. ULAġIM TÜRLERĠ 2. ULAġIM PROJESĠ AġAMALARI 2.1 Geçki Plan 2.2 Geçki AraĢtırması ve AĢamaları 3. SIFIR POLĠGONU ÇĠZĠMĠ 3.1 Sıfır Çizgisi ÇalıĢması Esnasında Dikkat dilmesi Gereken Hususlar; 4. YATAY KURBA ÇEġĠTLERĠ VE ÖZELLĠKLERĠ 5. BOYKESĠT DüĢey kurp elemanları Siyah kot, kırmızı kot hesabı GörüĢ Mesafesi 6. ENKESĠT Enine kesit çıkarılması Dever çeĢitleri ve hesabı En-kesit alan hesabı 7. HACĠMLER TABLOSU 8. ÖRNEK PROJE ÇALIġMALARI 9. AUTOCAD PAFTA UYGULAMASI
10. YOL ĠNġAATLARINDA ġANTĠYE YÖNETĠMĠ 11. Ġġ GÜVENLĠĞĠ MEVZUATI
2
ÖNSÖZ Ders notları hazırlanırken öğrencilerin ulaĢım projelerinde sık sık karĢılaĢtıkları kavram ve çizimlerle ilgili problemleri detaylandırmak amaçlanmıĢtır. UlaĢım I ders notları Hacimler tablosuna kadar olan çalıĢmaları içermektedir. Dağıtma çizgileri, toprak iĢleri ve demiryolu konuları UlaĢım II ders notlarına dahil edilmiĢtir. Ders notları sonucunda öğrenciler: tesviye eğrili harita okuyabilecek, güzergah üzerindeki karayolu elemanlarını belirleyebilecek, ve ulaĢtırma projelerini okuyabileceklerdir. Karayolu standartlarını uygular, uygun karayolu güzergahı yerleĢtirir, yatay kurp yerleĢtirmesi yapar, düĢey kurp yerleĢtirmesi yapar, enine kesit çıkartıp, dever hesabı yapar hale getirilmesi amaçlanmaktadır. Örnek bir proje ele alınmıĢ aĢamaları ayrıntılı bir Ģekilde sunulmaya çalıĢılmıĢtır. Özellikle “sıfır poligon”, “geçiĢ eğrileri”, “geniĢletme”, “hacimler tablosu”, ve “toprak dağıtma” gibi anlaĢılması zor konular detaylandırılarak sunulmuĢtur. Ders Notlarının hazırlanmasında çizimlerindeki katkılarından dolayı öğrencilerimiz Bünyamin Yılmaz, Abdülsamed ġengör ve Gamze Yıldız’a teĢekkür ediyorum.
3
BÖLÜM 1 ULAġIM TÜRLERĠ
1.1.GĠRĠġ Ġnsanların ve nesnelerin belirli bir amaca yönelik olarak yer değiĢtirmelerine ulaĢım denir. Yararlı olduğu varsayılan bu yer değiĢtirme iĢlemlerinin yerine getirilmesine ulaĢtırma denir. Her türlü kara taĢıtı ve veya yaya ulaĢımı için oluĢturulmuĢ ve kamunun yararlanmasına açık olan arazi Ģeridine karayolu denir. Karayolu her türlü hava Ģartı altında trafiğe açık olabilmeli, doğal afetler nedeniyle hizmet veremeyecek hale gelmemelidir. Yol güzergâhı çevresel ihtiyaçlar ve kapasite düĢünülerek belirlenmeli, yolun geometrik ve fiziksel standartları trafiğin güvenli seyrine elveriĢli olmalıdır. Yapım ve bakım masrafları olabildiğince düĢük tutulabilmelidir. UlaĢım Türleri; söz konusu alt yapının türüne göre aĢağıdaki gibi sınıflandırılabilir; 1-) Kara UlaĢtırması a) Karayolu UlaĢtırması b) Demiryolu UlaĢtırması 2-) Su UlaĢtırması a) Denizyolu UlaĢtırması b) Ġç-su Yolu ( göl-nehir-kanal ) UlaĢtırması 3-) Hava UlaĢtırması 4-) Boru Hatları
Daığılım (%)
4
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
92
95
Yük TaĢımacılığı Yolcu TaĢımacılığı
2
Karayolu
2
Denizyolu
5 2,50
Demiryolu
1
0,5
Havayolu
UlaĢım Türü ġekil 2. Ülkemizde yük ve yolcu taĢımacılığına ait dağılım (1)
Demiryolu Ülkemizde demiryolu inĢaatı 1866’da Ġzmir-Aydın hattı ile baĢlamıĢtır. Cumhuriyet ilanındaki 2000 km’lik yol ağı 1940’lara kadar hızla geliĢtirilmiĢ, ancak daha sonra karayollarının gölgesinde kalmıĢtır. Ülkemizde Demiryollarının inĢaatından Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları ĠnĢaatı Genel Müdürlüğü (DLH) sorumludur. ĠĢletme iĢini ise Devlet Demiryolları (TCDD) yapmaktadır. Ülkemizdeki mevcut demiryolu uzunluğu 10000 km’dir. TaĢıma sistemleri arasında seyahat hızı, durağa yürüme, durakta bekleme, taĢıttan indikten sonra ulaĢılmak istenen noktaya varma açısından farklar vardır. Bu konuda otomobil sistemleri her durumda zaman tasarrufu sağlar. Ama uzun mesafelerde metro sistemleri daha avantajlıdır. Yukarıda belirtilen ulaĢtırma Ģekillerinin yerine getirilmesinde çeĢitli ulaĢtırma sistemleri kullanılır. TaĢınacak olan yolcu ve yük durumuna göre tercih edilen ulaĢtırma sistemi kapasite, hız, ekonomiklik, emniyet, kaynak vb gibi faktörler yönünden söz konusu ülkenin geliĢmiĢlik düzeyine uygun olmalıdır. Karayolu Ülkemizde anayol özelliğindeki otoyollar, devlet yolları ve toplayıcı özellikteki il yolları ile ilgili her türlü çalıĢmayı daha önce belirtildiği gibi Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) yapar. Yerel yollar niteliğindeki köy yolları, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün; orman yolları, Orman Bakanlığı’nın; Ģehir içi yollar yerel yönetimlerin sorumluluğundadır. Ülkemizde Yolların Sınıflandırılması Ülkemizde karayolları daha çok idarî bir sınıflandırmaya tabi tutularak dört gruba ayrılmıĢtır. Bunlar: – Otoyollar – Devlet yolları – Ġl yolları – Köy yolları Otoyol, özellikle transit trafiğe tahsis edilen, belirli yerler, Ģartlar dıĢında çıkıĢı olmayan yaya, hayvan ve motorsuz araçların giremediği ve ancak izin verilen motorlu araçların yararlandığı, trafiğin özel kontrole tabi tutulduğu kara yoludur. Uzunluğu 1774 km'dir. Devlet yolu, önemli bölge ve il merkezlerini, deniz, hava, demiryolu istasyonu, iskele, liman ve alanlarını birbirine bağlayan birinci derecede ana yollardır. Aynı zamanda ülkeyi komĢu ülkelere bağlayan yollardır. Uzunluğu 31400 km'dir. Ġl yolu, küçük il merkezlerini birbirine, ilçe ve kasabaları il merkezlerine bağlayan, iki Ģeritli yapılan 2. Ve 3. Sınıf standartlı, yüzeyleri genelde asfalt kaplı yollardır. Uzunluğu 29693 km'dir. Köy yolu, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünün sorumluluğundaki, köyleri birbirine, kasabalara veya anayollara bağlayan, genelde toprak yollardır. Uzunluğu yaklaĢık olarak 300.000 km'dir. Orman yolu, Orman
5
Bakanlığının sorumluluğundaki, orman ürünlerinin ilçe, kasaba ve köylere taĢınması için inĢa edilen, genellikle toprak yollardır. ġehiriçi yollar, Belediyelerin sorumluluğundadır. Yolların Sınıflandırılması • Trafik değeri ve geometrisine göre: Anayol, Tali yol (yanyol). • Yolu kullanan taĢıt cinsine göre: Oto yolu, yaya yolu, bisiklet yolu, otobüs yolu. • Trafiğin türüne göre: Konut yolu, gezi yolu, iĢ-ticaret yolu. • Yol platformunun durumuna göre: BölünmüĢ yol, bölünmemiĢ yol. • Trafiğin akıĢ yönüne göre: Tek yönlü yol, çift yönlü yol. • Kaplama durumuna göre: Asfalt yol, beton yol, stabilize yol, toprak yol, parke yol. Devlet yolları önemine göre bölünmüĢ ve bölünmemiĢ yol olabilir. Devlet yolları da kendi içinde birinci, ikinci ve üçüncü sınıf yol olarak ayrılır. Büyük trafik hacmine, yüksek hızla seyir imkanı vermek için yapılan otoyollar, her iki yönde ikiĢer Ģerit olmak üzere minimum dört Ģeritli ve röfüjle bölünmüĢ olarak inĢa edilir. Belirli bir hizmet standardını sağlamak üzere tam eriĢme kontrolü uygulanır. Böylelikle otoyolda eĢdüzey kesiĢmeler, yaya, bisiklet ve hayvan giriĢleri bulunmaz. EriĢme kontrolünü sağlamak için yol boyunca her iki yana engeller konulur. KesiĢme ve giriĢlere izin verilen bazı ekspres yollar ise kısmî eriĢme kontrollü yollar olarak anılır. BölünmüĢ Yol-BölünmemiĢ Yol, üzerinde gidiĢ dönüĢ yönünde trafiğin aktığı tek platformlu yola bölünmemiĢ yol denir. Fiziki bir ayırıcı ile karĢılıklı yönlerdeki trafiğin ayrıldığı yola ise bölünmüĢ yol denir. BölünmüĢ yollarda iki platform ayrı kotlarda yapılabilir.
6
BÖLÜM 2 ULAġIM PROJESĠ AġAMALARI
2.1 GEÇKĠ PLAN Geçki yolun arazi üzerindeki izidir. Yeryüzü üzerindeki iki noktayı bağlayacak olan yol, doğru parçalarından ve geçiĢ eğrilerinden oluĢur. Geçkinin en uygun seçimi gerekmektedir ve aslında arazi topoğrafyası ile kısıtlamalardan dolayı sanıldığı kadar fazla seçenek bulunmaz. En uygun geçkinin aranması iĢlemleri geçki araĢtırması olarak nitelendirilir. BaĢka bir ifadeyle “geçki”, yol Ģeridinin arazi (ve harita) üzerinde takip ettiği iz. Yolun geçtiği noktaların oluĢturduğu Ģekil. Yol geçkisi boyunca istenilen ölçekte harita yoksa Ģeritvari olarak isimlendirilen türden, geçki çevresinde belirli bir geniĢlikteki bölgenin topoğrafik durumunu gösteren geçki haritaları yapılır. Yol geçkisinin harita düzlemi üzerindeki izdüĢümü plan olarak ta isimlendirilir. Geçki araĢtırmasında yatay ekseni oluĢturulurken dikkate alınması gereken önemli etmenler Ģu Ģekilde sıralanabilir: Yol geometrik standartları göz önüne alınmalıdır. Ġstenilen standartlara göre bir geçkinin tespiti halinde bu standartların sağlanması daha kolay olacaktır Aksi halde maliyetlerin yükselmesi sonucuyla karĢılaĢılabilir. Meteorolojik koĢullar dikkate alınmalıdır. (Karlanma, buzlanma, yağıĢ, v.b) Zeminin jeolojik yapısı dikkate alınmalıdır. Toprak iĢi olabildiğince düĢük tutulmalıdır. Ekonomi önemli bir seçim parametresidir. Geçki mümkün olduğunca ana yönde olmalıdır. Olabildiğince az kurp kullanmalı, çevresel etkiler minimize edilmelidir. Kurp yarıçapının geniĢ tutulabilmesi faydalıdır. Keskin kapalı düĢey kurbun bitiminde keskin yatay kurptan kaçınılmalıdır. Plan, yolun yatay bir düzlem üzerindeki izdüĢümüdür. 2.2 GEÇKĠ ARAġTIRMASI VE AġAMALARI Geçki (Güzergâh) bir yolun arazi üzerinde (yeryüzünde) takip ettiği doğrultudur. Ġki noktayı bağlamak için aslında çok seçenek vardır. Bunlardan en uygununu seçme iĢi, geçki araĢtırmasıdır. Geçki AraĢtırmasında Dikkat Edilecek Hususlar Ana kontrol noktalarını birbirine bağlamalıdır. Bunlar çeĢitlidir. Seçilen yol sınıfının gerektirdiği standartlara uygun olmalıdır. Yoldan geçmesi beklenen trafiğe proje ömrü boyunca hizmet edecek nitelikte olmalıdır. Yolun ana kullanım amacına uygun olmalıdır. Sosyal, ekonomik, endüstriyel, ticari, turistik konularda istenen amacı yerine getirmelidir. Jeolojik açıdan uygun yerlerden geçmelidir Toprak iĢi maliyetlerini düĢürücü Ģekilde olmalıdır. Drenaj açısından problem olmayan yerlerden geçmelidir. Akarsu geçiĢlerinde köprü maliyeti açısından dik olmalıdır. Malzeme temini kolay yerlerden geçmelidir. KamulaĢtırma maliyeti yüksek olmayan yerlerden geçmelidir. Bakım maliyeti yüksek olmayan yerlerden geçmelidir. (Kuzey-Güney farkı)
7
Geçkinin sıralanan Ģartların hepsini aynı anda sağlaması zordur. Bu Ģartlar çatıĢabilir. Önemli olan yukarıdaki Ģartları içeren mevcut seçeneklerden en uygununu bulmaktır. Geçki AraĢtırmasının AĢamaları • ĠstikĢaf • Etüd ve Ekonomik karĢılaĢtırma Ön Ġnceleme (ĠstikĢaf) Olası geçkileri belirlemek için yapılan ilk çalıĢmadır. 1/25 000 ölçekli topoğrafik haritalar ile 1/10 000 ölçekli jeolojik haritalardan yararlanılabilir. Haritalar üzerindeki ilk çalıĢmadan sonra mümkün güzergâhlar araziye çıkılarak ta incelenir. Ön incelemede geçki ve plan seçimindeki özelliklere uymayan seçeneklerin belirlenmesine çalıĢılır. Ön incelemenin önemli bir parçasını sıfır poligonunun geçirilmesi oluĢturur. Planlama sürecinde yolun geçeceği bölgenin harita ve arazi üzerinde incelenmesidir. Yolun geçeceği bölgenin genel olarak incelenmesiyle ilk anda mümkün görünen seçeneklerin ortaya çıkarılması iĢine istikĢaf, denir. Bunun için 1/25.000’lik eĢyükselti eğrili harita ve 1/100.000’lik jeolojik haritalardan yararlanılır. Haritalar üzerinde uygun görülen seçenekler araziye çıkılarak topoğrafik, jeolojik ve geoteknik açılardan yerinde incelenir. Bunlara göre ilk elemeler yapılır. Toprak iĢi ve sanat yapısı açısından maliyeti arttıran seçenekler; Jeolojik açıdan mümkün olmayan seçenekler Topoğrafik açıdan yüksek yapım ve bakım maliyetli seçenekler elenir. ĠstikĢafın hassasiyeti yolun sınıfına göre değiĢir. ÇalıĢma sonunda elde kalan her seçenek için bir rapor hazırlanır. Hazırlanan Raporda Bulunan Bilgiler; • Bölgenin topoğrafik durumu • Geçki boyunca jeolojik oluĢum, geoteknik yapı, heyelan durumu • Yer altı ve yüzeysel suların durumu ve drenaj imkânları • Yolda kullanılması muhtemel malzeme ocaklarının durumu • Muhtemel sanat yapılarının yeri, cinsi, yaklaĢık boyutları ve maliyetleri • Geçki uzunluğu • KamulaĢtırma durumu • Kabaca bir metraj ve genel bir maliyet analizi Etüt ve Ekonomik Analiz Ön incelemeden sonra mevcut alternatifli geçki seçenekleri arasından en uygun olanı belirlenmeye çalıĢılır. Bu aĢamada daha büyük ölçekli haritalara ve geoteknik incelemelere (zemin araĢtırması) gereksinim vardır. Zemin değerlendirmesi ve ayrıntılı haritası yardımıyla geçki seçenekleri azaltılır. Son olarak ekonomik analiz aĢamasına geçilir. Amaç en uygun seçeneğe ulaĢmaktır. Fayda maliyet analizleri sonucunda seçilecek geçki üzerinde yapılacak değiĢikliklerle kesin geçki denilen hat kabul edilir. Ön inceleme sonunda amaca uygun görülen geçkilerin daha ayrıntılı incelenmesi iĢi, etüd aĢamasını oluĢturur. Bu aĢamada genel olarak tomoğrafik etüd ve zemin etüdleri yapılır. 1/25.000 ölçekli haritalarla uygulama projesi ve geçkinin yerinin belirlenmesi iĢi için yeterli hassasiyet yoktur. ĠstikĢaf sonunda elde edilen geçki seçeneklerine ait daha büyük ölçekte topografik haritaların üretilmesi gereklidir. Yolun önem derecesine göre Ģehir dıĢı yollarda 1/5.000 veya 1/2.000 ölçekli olarak 100-300 m’lik geçki Ģeritleri için eĢyükselti eğrili haritalar hazırlanır. Otoyollarda ölçek 1/1.000 alınır. ĠstikĢaf aĢamasındaki geçkiler, gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra hazırlanan yeni haritalara aktarılır. Haritalar üzerinde her geçki seçeneği için plan, boykesit ve enkesitler hazırlanır. Bu iĢ sonunda, bir nevi avan proje elde edilir. Bu haritalar üzerinde sanat yapıları, diğer yollarla kesiĢmeler, malzeme temin yerleri, yolla iliĢkisi olan sabit tesisler ve özel mülkler de gösterilmelidir. Yol ekseni küçük ölçekli harita üzerine çizilir. Bir den fazla geçki ortaya çıkıyorsa bu geçkiler aynı haritada gösterilir. Ayrıca toprak iĢlerini ve eğimlerin durumunu izle-bilmek için boy kesitler ve en kesitler çıkarılarak gerekli karĢılaĢtırmalar yapılır. Uygun olmayan çözümler elemine edilerek geçkinlerin sayısı azaltılır. Ġlk etüd sonunda ortaya çıkan çözümlerin esaslı olarak karĢılaĢtırılması kesin etüdle yapılır. Ön projenin hazırlanmasında izlenen esaslar, kesin proje yapımındaki esaslara benzer. Ancak, hazırlanan plan ve kesitler daha küçük ölçekli olup ayrıntılı değildir. Zemin etüdleri konusu da etüd aĢamasında önemli bir yer iĢgal eder. Her geçki seçeneği için ayrıntılı jeolojik ve geoteknik etüd yapılır. Etüdler sırasında belirlenen yerlerde ve aralıklarda sondaj kuyuları açılır. Alınan örnekler incelenmek üzere laboratuara gönderilir. Bu arada yer altı su seviyesinin de incelenmesi gerekir. Ayrıca
8
yüzeysel suların durumu hakkında bilgi edinmek üzere 5, 10, 50, 100 yıllık hidrolojik kayıtlara göre yağıĢ ve akıĢ rejimi belirlenir. Sonuçların değerlendirildiği ayrıntılı raporlar her seçenek için hazırlanır. Etüd aĢaması sonunda derlenen verilere göre seçenekler arasında karĢılaĢtırma ve gerekiyorsa da ikinci bir eleme yapılır. Böylelikle ekonomik karĢılaĢtırma aĢaması için üzerinde durulacak seçenekler de kesinleĢtirilmiĢ olur. Karayolunun ekonomik karĢılaĢtırmasında en büyük fayda/maliyet oranını veren seçenek tercih edilir. Normal Ģartlarda bu oranın 1’den büyük çıkması istenir. Tercih 1’den büyük değerler arasındaki en büyük değeri veren seçenek yönünde kullanılır. Ancak bazı durumlarda bölgenin geliĢimi için veya stratejik gerekçelerle fayda/maliyet oranının 1’den küçük çıktığı yatırım programlarının da uygulanması ihtimali vardır. Ülkemizde özellikle geliĢmekte olan bölgeler için yatırım programına alınan karayollarında bu durumla karĢılaĢılmaktadır. Ekonomik karĢılaĢtırmada en çok dikkate alınan değerlendirme dönemi 20 yıldır. Hizmet ömrü konusunda da bahsedildiği gibi yolun istenen Ģartları sağlayarak en kötü ihtimalle bu dönemin sonunda ekonomik ömrünü tamamlaması istenir. Ekonomik ömrünü tamamlayan karayolu hizmet etmeye devam eder. Kesin Geçki Ġle Ġlgili ÇalıĢmalar Kesin geçki eksen hattının aplikasyonundan sonra geçki planının hazırlanması • Yoksa- yerel plankoteler çıkarılır (1/5.000, 1/1.000) • KamulaĢtırma planı hazırlanır (1/2.000). • ġev kazıkları çakılır. Arazi kadastro görmemiĢse KGM elemanlarınca; arazi kadastro görmüĢse KGM ve Tapu Kadastro Müdürlüğü elemanlarının birlikte çalıĢmaları ile hazırlanır. KamulaĢtırma Planının Çıkarılması: Yolun yapımı ve iĢletilmesi sırasında kullanılmak üzere geçki boyunca kamulaĢtırılması gereken taĢınmazları gösteren plana kamulaĢtırma planı denir. Geçki ekseninin iki yanındaki taĢınmaz mülkler, tesisler, yapılar, ağaçlar ve ekonomik değeri olabilecek tüm detaylar planda gösterilir ve numaralandırılır. Daha sonra kamulaĢtırma cetveli hazırlanır. Cetvelde numara verilen her obje(taĢınmaz vd.), sahipleri, niteliği, kullanım amacı, kamulaĢtırılacak miktarı, toplam miktarı vb. ayrıntıları ile verilir. Planın kesinleĢtirilmesinden sonra taĢınmazlar için önce kadastro müdürlüğünde kontroller yapılır ardından tapu sicil müdürlüğünde tesciller yapılarak taĢınmaz mülkiyetleri kamu adına TCK ya geçirilir. Aplikasyon: Belirlenen geçki arazi üzerine aplike edilir. Aplikasyonda; Kurplara ait some noktaları zemine iĢaretlenir, So Some noktalarına göre aliyman ve kurpların iĢaretlemesi yapılır (piketaj). Her 20-25 m’de (maksimum 50 m) piketaj kazığı çakılır. Araziye çakılan kazıklar üzerinde boykesit ve enkesitler için arazi ölçüleri yapılır. Hem kot okumaları hem de yatay konum ölçmeleri tüm piketaj kazıklarında yapılır. En kesitler için kazıkların her iki tarafında 30 m-40 m lik çevrenin alımı yapılmalıdır. Kurbalara ait somelerin belirtilmesi (Geçkiye ait someler etüd aĢamasındaki 1/2.000 ölçekli haritadan alınarak yapılırsa buna etüd aplikasyonu; arazide doğrudan doğruya yapılırsa direkt aplikasyon denir.) Piketaj (Aliymanların ve kurbaların arazide belirlenmesi iĢidir. Nivelman /Aplikasyon nivelmanı, piketaj sırasında araziye çakılan kazıklara mira tutularak yapılır. Bunun sonunda boyuna kesit elde edilir. Enkesitlerin alınması (Arazinin geçki eksenine dik doğrultudaki durumunu belirlemek için enine kesitlerin alınması iĢidir) ġev Kazıklarının Çakılması: Yol inĢaatından önce makinelerin çalıĢacağı alanının sınırlarını belirlemek, çevresel bitki temizliği yapmak üzere enkesitlerde dolgu ve yarma Ģevlerinin doğal zemini kestiği Ģev eteği noktaları geçki boyunca belirlenerek iĢaretlenir. ġev kazıkları çoğu kez piketaj sırasında enkesitlerde çıkarılsa da bu bir kural değildir. Geçkinin Planının Çizimi: Yolun yatay izdüĢümünü (kuĢbakıĢı görünümü) gösteren 1/1000 ölçekli plandır (1/2000 de olabilir). EĢ yükselti eğrileri, yol ekseni boyunca enkesit alınan noktaları, kurplara ait noktaları, kilometrajları ile gösterir.
9
BÖLÜM 3 SIFIR POLĠGONU (sıfır hattı geçirilmesi) ÇĠZĠMĠ
Yol yapılaması düĢünülen iki nokta arasında araziyi eĢ yükseklik eğrilerine göre çizilen eğimlerle geçen kırıklı çizgiye sıfır poligonu yada sıfır hattı denir. Sıfır poligonu yarma ve dolgu gerektirmeyen bir hat olduğundan sıfır adını almıĢtır. Sıfır poligonu bir tür kılavuz hat iĢlevi görür. Yol olarak kullanılması mümkün olmamakla birlikte sıfır poligonunun kesin geçki olarak kabul görmesi halinde tüm geçki boyunca hiçbir kazı ve dolgu iĢlemi oluĢmaz. Ġsmi de buradan gelir. Sıfır poligonu yol geçkisine göre daha uzun ama en düĢük maliyetli çözümü iĢaret eder. Sıfır poligonun çizilmesinde önce tüm geçki hattı için bir boyuna eğim belirlenir. Bu eğim değeri yol geometrik standartlarına göre seçilmiĢ bir eğim değerdir. A (baĢlangıç) ve B (bitiĢ) olarak kabul edilen iki zorunlu noktanın kotları biliniyor ve aralarındaki mesafe de yaklaĢık olarak kestirilebiliyorsa (KuĢ uçuĢu veya ip poligonu yöntemiyle), belirli bir eğimle bu iki nokta arasında yol yapılabilir. Ancak yol güzergâhının nereden geçeceği, sorusuna bu aĢamada kesin bir cevap vermek mümkün değildir. Zira bu kararı etkileyen iki parametreden, noktalar arasındaki mesafe ve eğimin değiĢimine göre gibi çok sayıda seçenek ortaya çıkar. Düz, dalgalı ve dağlık olmak üzere çeĢitli arazi Ģekillerinin mevcudiyetine göre de seçenekler sonsuz sayıdadır. Esasen sıfır çizgi çalıĢması bu seçeneklerin sayısını değerlendirilebilir daha makul bir düzeye indirmek için yapılır. Sıfır çizgisi, ardıĢık eĢyükselti eğrilerinin arasına yerleĢtirilir. Sıfır çizgilerinin birleĢtirilmesiyle kırıklı bir çizgi (poligon) elde edilir. Bu Ģartlarda toprak iĢinin sıfır olacağı kabul edildiğinden bulunan poligona sıfır poligonu, yapılan iĢe de sıfır çizgisi çalıĢması adı verilmiĢtir. Sıfır poligonunun eĢyükselti eğrilerini kestiği noktalardaki kotlardan yararlanarak bir boykesit çizilecek olsa, sabit eğimli düz bir çizgi elde edilir. Sıfır Çizgisi ÇalıĢması Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar; Ġki kontrol noktası arası birbirine bağlanırken tek eğim kullanma zorunluluğu yoktur. Bu çoğu kez mümkünde değildir. Arazi durumuna göre gereken yerlerde eğim değiĢtirilebilir. Ancak bu sırada zorunlu olmadıkça iniĢten çıkıĢa yani negatif eğimden pozitif eğime, veya pozitif eğimden negatif eğime geçilmemelidir. Hesaplanan l açıklığı ile iki tesviye eğrisi arasını geçmek mümkün olamıyorsa bu durum Ģeçilen eğimin arazi eğimine göre fazla olduğunu gösterir. Bu takdirde seçilen eğim küçültülmelidir. Çabuk yapılması istenen ve fazla hassaslık aranmayan durumlarda sıfır poligonu, tesviye eğrilerinin bir veya bir kaçı atlanarak çizilebilir. Bu sırada alınan pergel aralığı atlanan tesviye eğrisi sayısına bağlı olarak l uzunluğunun bir veya birkaç katı olur. Sıfır çizgisi eĢyükselti eğrilerini tek bir defa ve net olarak kesmelidir. ġayet sırt ve vadilerde teğet oluyor veya iki defa kesiyorsa ardıĢık eğrilerin arası ikiye (gerekirse dörde) bölünerek kademeli bir geçiĢ yapılmalıdır. Bu iĢlem sırasında ardıĢık eĢyükselti eğrileri arasına hayali eĢyükselti eğrileri olduğu kabul edilir. Tesviye eğrilerini birbirine takiben kestirerek giderken zorunluluk olmadıkça sert dönüĢler yapılmamalıdır. Sıfır çizgisinin eğimi proje standartlarında ön görülen maksimum eğimden düĢük olmalıdır. Sıfır poligonu bir akarsuya gelince, akarsu bir köprü geçirileceğine göre burada sıfır poligonun doğal zemine çalıĢarak devam etmesi düĢünülmez. Bu durumda akarsuyun en yüksek su seviyesi göz önünde tutularak belirlenen köprü üst kotuna gelen sıfır poligonu bu noktada kesilir. Akarsu mümkün mertebe dik geçilerek, karĢı kıyıdaki aynı kotlu noktadan itibaren devam ettirilir. Vadi tabanlarında ve tepelerdeki boyun noktalarında aynı kotlu eĢyükselti eğrisi üzerinde atlama yapılabilir ve poligon kesikli olarak çizilebilir Yüksek standartlı yollarda ise yüksek düzeyde ve iyi seyir Ģartları elde etmek için sıfır poligonunu takip hususunda tavizler verilebilir. Burada gözden uzak tutulmaması gereken nokta sıfır poligonundan uzaklaĢtıkça toprak iĢinin artacağı, yaklaĢtıkça toprak iĢinin azalacağı gerçeğidir. Uzun aliymanlar sonunda keskin kurplar iyi seçimler değildir. Büyük kurp yarıçapından aniden küçük yarıçapına geçiĢ yapılmamalıdır. Bu durum sürücü hızında ani değiĢme nedeniyle kaza riski doğurabilir. Birbirine çok yakın ters kurplarda dever uygulaması tam yapılamayacağından arada tanjant bırakılmalıdır. Aynı yönde iki kurp arasına kısa tanjant koymak yerine geçiĢ eğrisi tercih edilmelidir. GeçiĢ eğrileri uzun aliyman
10
kısa kurplara da tercih edilmelidir. Dere geçiĢlerinde köprü maliyetini azaltmak için proje güzergah ekseni mümkün olduğunca dereye dik ve derenin dar olduğu kesimler seçilmelidir. Yol Geometrik Standartları Bir yola ait geometrik standartlar deyince (Tablo 1); platform geniĢliği (Ģerit ve banket geniĢliği) minimum yatay ve düĢey kurba yarıçapları maksimum boyuna ve enine eğimler kamulaĢtırma geniĢliği Geometrik Standartlarının Seçiminde Etkili Olan Parametreler Proje Hızı Arazi Topoğrafyası Yol Kapasitesi Trafik Akımındaki TaĢıt Kompozisyonu Yolun Sınıfı (Hizmet Seviyesi) Trafik Güvenliği Mali Olanaklar Yerel Etmenler Güvenlik Proje Hızı, (Tablo 2) yol geometrisinin elverdiği ölçüde sürücünün güvenle seyredebileceği maksimum taĢıt hız olarak tanımlanır. . (Yolu kullanan araçlar için iĢletme hızı, seyir hızı, seyahat hızı, nokta hız, serbest akıĢ hızı, kritik hız gibi kavramlarda tanımlanmıĢtır.) Bu hız değerini tasarım aĢamasının en baĢında tanımlanmak gerekir. Minimum görüĢ uzunlukları; en küçük yatay kurba yarıçapı; kurbadaki dever uygulaması, birleĢtirme eğrisi uzunluğu, geniĢletme miktarı; konfor parametresinin değeri, proje hızına bağlıdır. Proje hız değeri yoldan geçen taĢıtların %85’inin aĢmadığı hızdır. Yani öyle bir hız seçilmelidir ki taĢıtların ancak %15’i bu hızı aĢabilsin. • Ayrıca güzergâh boyunca topografya ve maliyetlerden dolayı proje hızı bazen korunamaz. • Bu durumda, ilgili kesimdeki proje hızı düĢürülür ve bir kısıt hızı bulunur. • Kısıt hızı, bu kesimdeki hesaplamalarda proje hızı olarak kullanılır. • Ancak dengeli ve güvenli bir seyir sağlamak üzere hız düĢürmesi ani olmamalı; kademeli olmalıdır. Tavsiye edilen farklar, birbirini takip eden kesimler arasında en fazla 10~15 km/saat olmasıdır Arazinin Topografyası, Arazinin düz, dalgalı ve dağlık olması gibi durumlar yol maliyetini etkiler. Bu durumda yapılacak yolun özellikleri de değiĢir. Düz arazilerde büyük yarıçaplı yatay kurba inĢa imkanı varken, dağlık arazilerde kurba yarıçapları düĢer. • Bunun gibi dağlık bölgelerde boyuna eğimler bazen belirli bir düzeyin altına indirilemeyebilir. • Ġndirilmek istendiğinde de yüksek yarma ve dolgu maliyetiyle karĢılaĢılabilir. • Bu yüzden standartlar seçilirken arazi durumunun dikkate alınması gereklidir. Yol Kapasites, ortalama koĢullarda belirli bir zaman periyodunda yolu kullanması beklenen taĢıt sayısıdır. Yolun Sınıfı (Hizmet Seviyesi): Hız ve seyahat süresi, trafik kesiklikleri, manevra serbestliği, güvenlik, taĢıt sürüĢ konforu, iĢletme masrafları ve yol kapasitesi gibi çeĢitli faktörlerin etkilediği bir kalite ölçüsüdür.
11
Tablo 1. Örnek yol geometrik standartları K E N T D IŞ I ĠK Ġ ġ E R ĠTLĠ YO LLAR
K AR AYO LU G E O M E TR ĠK S TAN D AR TLAR I B ĠR ĠN C Ġ S IN IF
P R O JE E LE M AN LAR I H izm et S ev iyesi
H S (A ,B ,C ,D ,E ,F ) O
Yıllık Y
T rafik*
. O
. G
. T
.
r t a la m T
a . G
a Ģ ı t / G
ü
ü
n
. T
. S
. T
.
( T
a Ģ ı t / S
u
K
ö
p
r ü
p
r o
j e
y
ü
H : 20 - S : 16
k
D
D
D
D
D
D
D
12000
6500
4000
11000
5500
3000
8000
4500
2500
650
400
1100
550
300
800
450
250
Düz 100 80 400 250 160 130 4 4 107-56 44-26 51-35 30-23 8 8 155 110 670 550 3,50 3,50 2,50 2,50 12,00 12,00
r b
D alg alı D ağ lık Düz D alg alı D ağ lık Düz D alg alı D ağ lık 80 70 70 60 80 70 70 60 60 40 70 60 60 50 50 30 250 200 200 150 250 200 200 150 150 60 200 150 150 90 90 30 130 120 120 100 130 120 120 100 100 60 120 100 100 70 70 30 6 6 7 7 5 5 7 7 8 8 6 6 8 8 9 9 44-26 29-20 29-20 17-15 44-26 29-20 29-20 17-15 17-15 6-6 29-20 17-15 17-15 10-9 10-9 5-5 30-23 22-19 22-19 16-15 20-23 22-19 22-19 16-15 16-15 8-8 22-19 16-15 16-15 12-11 12-11 7-7 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 110 90 90 70 110 90 90 70 70 40 90 70 70 55 55 25 550 480 480 420 550 480 480 420 420 270 480 420 420 340 340 190 3,50 3,50 3,50 3,50 3,50 3,50 3,25 3,25 3,25 3,25 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 3,00 2,00 2,00 2,00 2,00 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 11,00 11,00 11,00 11,00 10,00 10,00 9,50 9,50 9,50 9,50 8,00 8,00 8,00 8,00 8,00 8,00
K ısa köprüler (0 - 45 m ) W k (m )
K öprü genişliği
9.50
9.50
U zun köprüler ( 45 m ) Wu (m )
8.50
h (m )
5,00
5,00
5,00
5,00
8.50 5,00
5,00
5,00
5,00
5,00
%2 b
G abari T oplam genişlik K am ulaştırm a
K
g
E ksen uzaklığı
n
i Ģ
l i ğ
i
7.00
ü
A lt geçit (m inim um h:5)
e
Ü Ç Ü N C Ü S IN IF
D
1200
a a t )
T opografik M odel T M (D z,D l,D ğ) P roje H ızı V p (km /saat) M inim um kurb yarıçapı R (m ) M inim um klotoit param etresi A (-) M aksim um boyuna eğim m (% ) kapalı kurb K k ( - ) D üşey katsayısı L = G K açık kurb Ka ( - ) M aksim um dev er** n (% ) E m niyetli duruş uzaklığı Ld (m ) E m niyetli geçiş uzaklığı Lg (m ) Ş erit genişliği L (m ) B anket genişliği*** b (m ) P latform genişliği P G (m ) k
ĠK ĠN C Ġ S IN IF
D
r a f ik
n
P roje S aatlik T rafiği P
S1
( m
G
( m
L
e
KS
23.00
2L PG
E
5,00
5,00
5,00
5,00
5,00
%2 b
b
N orm al 60.00 m . P rojenin gerektirdiği kadar
)
7.00
5,00
37.00
2L PG
b
b
N orm al 40.00 m . P rojenin gerektirdiği kadar KS
KS
20.00
E
5,00
5,00
%2
20.00
2L PG
b
N orm al 15.00 m . P rojenin gerektirdiği kadar KS
KS
7.50
)
* P rojelendirilen yolun yapım ın bitim inden itibaren 20 yıl sonra ulaĢılacağı hesaplanan trafik değeri ** K ar ve B uzlanm a olm ayan kesim lerde % 10"a kadar artırılabilir. *** D ağlık arazideki karıĢık kesitlerde banket geniĢlikleri dolgularda 50 cm . fazla , yarm a tarafında 50 cm . eksik uygulanır.
E
7.5
KS
5,00
12
Tablo 2 Örnek Yol Geometrik Standard Uygulaması YOL VERĠLERĠ CETVELĠ BÖLGE NO YOLUN ADI KM KM BAġLANGICI TULÜ (M) KONTROL KESĠM NO PROJE YAPIM ġEKLĠ
: : : : : : :
Trabzon-Rize Devlet Yolu 157+700-187+620 Akçaabat 230-05, 230-06 Emanet
Ġhaleli
x
(YAPIM BÜNYESİNDE)
TRAFĠK SAYIM YILI ORTALAMA GÜNLÜK TRAFĠK PROJE SAATLĠK TRAFĠĞĠ
2011 908 118 Otomobil: 614
TRAFĠK KOMPOZĠSYONU 20 YIL SONRAKĠ TRAFĠK YOLUN SINIFI ZEMĠN ARIZA CĠNSĠ MĠN. PROJE HIZI MAX. EĞĠM ġERĠT SAYISI ġERĠT GENĠġLĠĞĠ REFÜJ REFÜJ GENĠġLĠĞĠ TRETUVAR TRETUVAR GENĠġLĠĞĠ TIRMANMA ġERĠDĠ BANKET GENĠġLĠĞĠ GEÇĠġ EĞRĠSĠ * (KLOTOĠD) PLATFORM GENĠġLĠĞĠ KAMULAġTIRMA GENĠġLĠĞĠ
(2025 YILI)
Kamyon: 285
Treyler: 3
2909 DEVLET YOLU DÜZ (V
p,
Km/saat) (%)
(m) (VAR/YOK) (m) (VAR/YOK)
DALGALI
ARIZALI
ÇOK ARIZALI
100 4 2x2 3.50 VAR 2.00 YOK
90 6 2x2 3.50 VAR 2.00 YOK
80 7 2x2 3.50 VAR 2.00 YOK
70 7 2x2 3.50 VAR 2.00 YOK
YOK 2.50 YOK 23.00 60-80
YOK 2.50 YOK 23.00 60-80
YOK 2.50 YOK 23.00 60-80
YOK 2.50 YOK 23.00 60-80
(m) (VAR/YOK) (m) (VAR/YOK) (m) (m)
GENĠġLĠK YÜK
KÖPRÜLER *
AÇIKLAMALAR
Otobüs: 6
(m)
Vp:100 Km/saat R>600 Vp:70 Km/saat R>290 Vp:40 Km/saat R>95 olduğu durumlarda geçiş eğrisi kullanılmayacaktır.
NOT:
11.50 H 30 S
(Ton) Vp:90 Km/saat R>480 Vp:60 Km/saat R>215 Vp:30 Km/saat R>55
186+00-187+620 ARASINDA MESKUN MAHAL VE İKİ ADET KÖPRÜ GEÇİŞİ NEDENİYLE REFÜJ 4.00M. (PG:25.00M.) OLACAKTIR.
24
Vp:80 Km/saat R>380 Vp:50 Km/saat R>150 Vp:20 Km/saat R>25
Ġzohips eğrisi Ġzohipsler iç içe kapalı eğriler olup yeryüzü Ģekillerini yükseltilerini ve biçimlerini canlandırırlar. En geniĢ izohips eğrisi en alçak yeri en dar izohips eğrisi en yüksek yeri gösterir. 0 metre eğrisi deniz kıyısından geçer. Ġzohipsler eĢit yükselti aralıklarıyla çizilirler. Birbirini takip eden iki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkı haritanın tamamında aynıdır. Ġzohipsler arasındaki yükselti farkını haritanın ölçeği belirler. Büyük ölçekli haritalarda yükselti farkı küçük iken küçük ölçekli haritalarda fark büyüktür. Bir eğri üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri aynıdır. Ġzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alırlar. Birbirini kuĢatmayan komĢu iki izohips aynı yükselti değerlerine sahiptir. Akarsuyun her iki yanındaki eğrilerin yükseltisi aynıdır. EĢ yükselti eğrilerinin sık geçtiği yerlerde eğim fazla seyrek geçtiği yerlerde eğim azdır. Ġzohips eğrilerinin sık geçtiği yerlerde; Eğim fazladır. Akarsuların akıĢ hızları fazladır. Topoğrafya yüzeyinin yatay düzlemle yaptığı açıya eğim denir. Eğim yüzde (%) olarak hesaplanırken 100 ile binde (%o) olarak hesaplanırken 1000 ile çarpılır Eğim = Yükseklik (m) * 100 / Yatay Uzaklık Örnek : A- B arasındaki uzaklık 1 / 600.000 ölçekli haritada 4 cm gösterilmiĢtir. Aralarındaki yükselti farkı 1200 m. olduğuna göre A ile B arasındaki eğim binde(%o) kaçtır? Çözüm A B arasındaki gerçek uzaklık; 4 * 6 = 24 km olduğuna göre Eğim =Yükseklik Farkı (m) / Yatay Uzaklık (m) * 1000 Eğim = 1200 /24.000 * 1000 Eğim = %o 50'dir.
Ölçeklendirme en sağ alt köĢede gösterilmiĢtir. Bu ölçeğe göre eĢ yükselti eğrileri resimin yanlarında olup “TEPE” noktasına en yüksek kotu göstermektedir. Küzey iĢareti projede gösterilmelidir. Öğrenci numarasının son üç rakamı baĢlangiç noktasının kot’u kabul edilecektir.
14
Topoğrafik harita
Uydu görünümü ġekil 1. Topoğrafik haritanın eĢdeğer uydu görünümü
798
748 746
750
752
754
756
758
760
762
764
766
768
770
772
774
776
778
780
782
788 786 784
790
794 792
800
798 796
800
15
744
TEPE K
796 794 792 790 788 786 784 782 780 778 776 774 772 A 770 768 772 766 764 762 760 758 756 754 752 750 748
B
744 744 742
K5
740 738 736 734 732 730 728 726 724 722 720 718 716
746
714
744
712
742
712 714 716 718
740 0
20
40
60
80
100
738
ġekil 3. 1/2000 öçleğinde eĢ yükselti eğrili pafta (öğrenci son numarası 772) Projeye baĢlamak için ilk önce 1/2000 ölçekli haritamızda sıfır poligonu geçirmek için pergel açıklıklarının hesabını yapmamız gerekmektedir. Plan 1/2000 ölçekli olduğu için 20 m 1 cm'e karĢılık gelir. O halde pergel açıklığ ı=2,5 cm olur. Pergel açıklığı= 2,5 cm olarak istenilen iki nokta arasında sıfır poligonu çizebiliriz. 2,5 cm'den yukarı alabiliriz. 2,5 cm'den küçük alamayız. Örnek: 1/5000 ölçekli haritada yol güzergahı geçirmek amacıyla pergel açıklığı 4 cm açılarak 0-Hattı tespit edilmiĢtir. EĢyükselti eğrileri arasındaki kot farkı 10m. olduğuna göre 0-Hattı için belirlenmiĢ olan boyuna eğim nedir? Paftada (L, cm) = L x 100 / Ölçek 4 = L x 100 / 5000 L=200m. Boyuna eğim = 10/200 %5 Örnek: 1/2000 ölçekli haritada % 5 boyuna eğimle sıfır poligonu geçirmek için sıfır poligonunun bir kenarına denk gelen pergel açıklığı ne kadardır ? 40 m lik uzunluk 1/2000 ölçeğinde 2 cm ye karĢılık gelir ve pergelin ucu 2 cm açılarak iĢaretleme yapılır.
16
ġekil 4. Pergel açıklığı hesabı 1/2000 ölçekli haritada çalıĢmak için hazırlanan eğim ve pergel açıklığı tabloları:
Tablo 3. Sıfır poligon hesabı
Sıfır Poligon hesabı için gerekli formül Tablo 2 verilmektedir. Projede kullanılacak pergel açıklıklar Tablo 3’de özet olarak sunulmaktadır. Pafta üzerinde L’ ile gösterilen değerler kullanılacaktır. Unutulmaması gereken husus bu değerler 1/2000 ölçekli harita paftaları için geçerlidir. Aksi durumda Tablo 2 deki formüller tekrardan kullanılmalı. Karayolları, Ġl özel idaresi ve Belediye gibi kurumlarda yol geçirme projelendirmelerinde 1/10000 ve 1/25000 ölçekli paftalar ayrıca kullanılmaktadır.
17
ġekil 5. ÇeĢitli eğimlerdeki pergel açıklığı örnekleri Pafta üzerinde pergel ile sıfır poligonun çizilmesi Hesaplanan sıfır çizgisi uzunluğunu haritaya iĢlemek için harita ölçeğine çevirmek gerekir. Harita ölçeğine çevrilen uzunluk, artık çalıĢmada kullanılacak pergel açıklığıdır. Sıfır çizgisi uzunluğu belirlendikten sonra pergelin bir ayağı yolun baĢlangıcındaki eĢyükselti eğrisine yerleĢtirilir diğer ucuyla da gidiĢ yönündeki bir sonraki eĢyükselti eğrisi kestirilir. Kesim noktasıyla baĢlangıç noktası cetvelle birleĢtirilir. Bu iĢlem tekrarlı olarak aynı pergel açıklığıyla yolun sonuna kadar devam ettirilir. ArdıĢık iĢlemler sonunda elde edilen poligon sıfır poligonudur. Açılan pergel ile iĢ yükselti eğrileri peĢ peĢe kestirilerek (artan veya azalan) kotlara göre bir noktadan diğerine belirli bir eğim değeriyle ulaĢılmaktadır. Her tesviye eğrisi üzerindeki noktanın birleĢmesi ile bir kırık çizgi oluĢur buna sıfır poligonu denmektedir. Proje yatay hattının bu poligona tam oturması durumunda toprak iĢi sıfır olacağından poligona bu isim verilmiĢtir.
18
ġekil 6. Sıfır hattı (poligonu, çizgisi)
ve arazi deki uygulama karĢılığı (varsayım).
798
748 746
750
752
754
756
758
760
762
764
766
768
770
772
774
776
778
780
782
788 786 784
790
794 792
800
798 796
800
19
744
TEPE K
796 794 792 790 788 786 784 782 780 778 776 774 772 A 770 768 772 %5 766 764 762 760 758 756 754 752 750 748
744 744 742
4
740 738 736
K5
%
4
%
B
%4
%4
%5
%4
%4
%4
%5
734 732 730 728 726 724 722
%5
720 718 716
746
714
744
712
Sıfır Poligonu
742 740
0
40
20
60
80
100
738
798
748 746
750
752
754
756
758
760
762
764
766
768
770
772
774
776
778
780
782
788 786 784
790
794 792
798 796
800
800
ġekil 7. Sıfır poligonu çizilmesi
744
TEPE
K5
K 744 744 742
4
740 738 736
4
%
B
%4
%4
%
796 794 792 790 788 786 784 782 780 778 776 774 772 A 770 768 772 %5 766 764 762 760 758 756 754 752 750 748
%5 %5
%4
%4
734 732
%4
730 728 726 724 722
%5
720 718 716
746
714
744 742
712
Sıfır Poligonu
740 0
20
40
60
738
ġekil 8. A dan B ye sıfır poligonunun tamamlanmıĢ hali
80
100
712 714 716 718
712 714 716 718
20
Yol Geçki Ekseninin Belirlenmesi
798
748 746
750
752
754
756
758
760
762
764
766
768
770
772
774
776
778
780
782
788 786 784
790
794 792
800
798 796
800
Geçki ekseni doğru parçaları ve eğrilerden meydana gelir. Doğru parçalarına aliyman adı verilir. Bu aĢamada doğruların kesiĢmelerinden dolayı ortaya çıkan kırıklıkları gidermek için kullanılan daire yaylarına kurba denir. ÇeĢitli sebeplerle kullanılmasında yarar görülen diğer eğriler de geçiĢ (birleĢtirme) eğrileri olarak adlandırılır. Bunlar özel eğriler olup genellikle kübik parabol, lemniskat, klotoid ve 2R yarıçaplı daire yayıdır. Geçki ile sıfır poligonu arasında ciddi bir değiĢim meydana gelecektir. Bu değiĢimin miktarı yolun standartları ile ilgilidir. Örneğin üst sınıf bir yolda geometrik ölçülerin sağlanması öncelik olarak toprak iĢinin önüne geçeğinden sıfır poligonundan ayrılma daha fazla olur Yol hizmet seviyesi düĢükse, kurplar daha dar yarıçaplı olacak ve sıfır poligonuna daha yakın gidilecektir. Geçki geçirilirken yarma ve dolgu birbirini dengelesin diye sıfır poligonunda alttaki alanlar üstünde kalan alanlara eĢit olacak Ģekilde bir geçki çizilir. Yani AS kolunda A1 = A2 ye SB kolunda A3 = A4 alanına eĢit olacak Ģekilde geçkiler geçirilir.
744
TEPE
K5
K
796 794 792 790 788 786 784 782 780 778 776 774 772 A 770 768 772 766 764 762 760 758 756 754 752 750 748
B
744 744 742
A4
740 738 736
A3
734 732
A1
730 728 726 724 722
A2 S
720 718 716
746
714
744
712
Geçkiler
742 740
0
738
20
40
60
80
100
712 714 716 718
ġekil 9. A dan B ye güzergah çizimi Geçkiler geçirildikten sonra yatay kurp çizimine geçilir. Yatay kurp çizimi için kurp merkezinin tespit edilmesi gerekmektedir. Kurp merkezi tespitinde farklı yöntemler uygunlanmaktadır. I. Yol: Basit olarak merkez tespiti için aliymanların kurp yarı çapı kadar içeriye doğru paralelerini çizip çizdiğimiz paralellerin kesiĢim noktası kurp merkezidir. II. Yol: Ġkinci bir yöntem ise geometrik formülleri kullanarak bulmaktır. Tablo -4 deki formüller kurp merkezini, kurp baĢlangıç ve bitiĢ noktalarını bulmamıza yaramaktadır.
21
Uzun aliymanlar sonunda keskin kurplar iyi seçimler değildir. Büyük kurp yarıçapından aniden küçük yarıçapına geçiĢ yapılmamalıdır. Bu durum sürücü hızında ani değiĢme nedeniyle kaza riski doğurabilir. Birbirine çok yakın ters kurplarda dever uygulaması tam yapılamayacağından arada tanjant bırakılmalıdır. Aynı yönde iki kurp arasına kısa tanjant koymak yerine geçiĢ eğrisi tercih edilmelidir. GeçiĢ eğrileri uzun aliyman kısa kurplara da tercih edilmelidir. Yol ekseni, yol kaplamasının ortasından geçtiği varsayılan çizgiye (doğrultuya) denir. Yol eksenini düz kısımlarına aliyman denir. Some noktası ise, alinymanların kesiĢme noktasıdır. Plan da, yolun yatay bir düzlem üzerindeki izdüĢümüdür. Yolun yatay bir düzlem üzerindeki iz düĢümünü gösteren plan bir yol projesinin ilk kısmını oluĢturur. 1/2000 ölçekli hazırladığımız yol planında Ģu bilgilerin bulunması istenir: 1.
2. 3.
Bir aplikasyon sırasında en kesitin alındığı noktalara ayrıca yatay kurblara ait baĢlangıç, bitiĢ ve orta noktaları ile hektometre, kilometre ve menfez konan noktalara ait en kesit iĢaretleri, bu en kesit iĢaretleri her iki yanda olmak üzere eksene dik doğrultuda çizilen bir çizgidir. Yatay kurplara ait elemanlar; yarıçap, kesiĢme açısı, teget boyu, açılım boyu ve bisektris boyu planda olması gerekmektedir. Plan ölçeği, geometrik ölçü iĢareti ve yön iĢareti planda olması gerekir.
Yol güzergah çizimi tamamlandıktan sonra en kesitler yerleĢtirilmeye baĢlanır. En kesitler ilk olarak yolun baĢlangıç, bitiĢ, kurp baĢlangıç, bitiĢ, some noktasına ve her hektometrede bir alınır (ġekil 11) .
22
BÖLÜM 4 YATAY KURBA ÇEġĠTLERĠ VE ÖZELLĠKLERĠ Kurp (Kurba): Yol geçkisinin eğri kısımlarına yatay kurp denir. Yatay bir kurp aliymanı izleyen klotoid veya benzeri bir geçiĢ (birleĢtirme) eğrisi ile daire yayından oluĢur. Kurp parametreleri yolun önemli elemanlarındadır. Uygulamada üç türlü yatay kurba ile karĢılaĢılır. Bunlar, basit, birleĢik ve ters yerleĢtirilmiĢ yatay kurbalardır. Basit Yatay Kurp Basit yatay kurbalar iki aliymanı birbirine bağlamak için kullanılır. Basit yatay kurbada her iki teğet uzunluğu da geometri gereği birbirine eĢittir. Jeolojik ve topoğrafik yapı, mevcut kamulaĢtırma ve imar durumu ile çevresel koĢullar vb. durumlar göz önünde bulundurularak yoldan çıkma türü kazaların yoğun olduğu yatay kurplarda kaza riskini azaltmak amacıyla minimum yatay kurp yarıçapının ve duruĢ görüĢ mesafesinin hesaplanmasında tasarımcı tarafından (Vt ) tasarım hızına Vt≥100 km/s için 10 km/s, Vt<100 km/s için 20 km/s ilave edilerek tasarım yapılabilir. Bir basit yatay kurbanın temel elemanları : developman uzunluğu (D) (To-Tf yay uzunluğu) sapma açısı (Δ) yarıçap (R) teğet uzunluğu (t) bisektris uzunluğu (b) BirleĢik Yatay Kurbalar Ġlk kurbanın ikinci teğeti ile ikinci kurbanın ilk teğeti aynı noktadır. Kırsal yollarda özellikle topografik açıdan geçilmesi zor arazi kesimleri, maliyeti artırıcı tabii engeller ve Ģehir içi yollarda imar kısıtları birleĢik yatay kurba kullanılmasını gerektirebilir. BirleĢik yatay kurba kullanılacaksa da büyük kurba yarıçapının, küçük kurba yarıçapına oranının en fazla 1,5 olması istenir. Ters YerleĢtirilmiĢ Yatay Kurbalar Ortak bir teğetin iki yanında (sağında ve solunda) bulunan iki daire yayından meydana gelirler. Kurbaların merkezleri ters yönlerde olduğu için ters kurba olarak da bilinirler. kısımda yapmak bir hayli zordur. Bunun için de ilk kurbanın bitimi ile ikinci kurbanın baĢlangıcı arasında en azından 60 m mesafe bırakılması önerilir. Kurbaların yarıçapları önerilen minimum mesafeyi sağlayacak Ģekilde seçilmelidir.
23
S
T
Δ b B
L
Δ/2
To
R
Tf
R
B Δ/2
L
18, 000 R
R
180
Δ/2
2
180
100 D
R 1 cos
R
100 D
b
T ġekil 10. Basit Kurp
ġekil 10. BirleĢik Kurp
R
1 1 cos 2
R tan
2
24
ġekil 11. Ters YerleĢtirilmiĢ Yatay Kurplar
798
748 746
750
752
754
756
758
760
762
764
766
768
770
772
774
776
778
780
782
O
790
794 792
800
798 796
800
25
744
TEPE
0m
51,75° 200m 97,55m 180,55m 22,2m
B
744 744 742 740 738 736
R= 20
m
734 732 O T
730 728 726 724 722
Bs
TF 51,75°
K5
= = = = =
K
? R T D Bs
200 R=
796 794 792 790 788 786 784 782 780 778 776 774 772 A 770 768 772 766 764 762 760 758 756 754 752 750 748
S
720 718 716
746
714
744
712
Yatay Kurp
742 740
0
20
60
40
738
798
772
774
776
778
780
Kurp Merkezi
782
O
790
794 792
800
798 796
800
ġekil 12. Yatay Kurp Çizimi 1. yöntem
TEPE 26°
0m
51,75°
26°
R T D Bs
= 51,75° = 200m = 97,55m = 180,55m = 22,2m
R=
200
20
R=
796 794 792 790 788 786 784 782 780 778 776 774 772 A 90° 770 768 772 766 O 764 T 762 Kurp Başlanğıcı 760 758 756 754 752 750
m
K5
90°
TF
Bs
51,75°
Kurp Bitişi
S
ġekil 13. Yatay Kurp Çizimi. 2.Yöntem
80
100
712 714 716 718
798
748 746
750
752
754
756
758
760
762
764
766
768
770
772
774
776
778
780
O
782
790
794 792
800
798 796
800
26
744
TEPE
K
796 794 792 790 788 786 784 782 780 778 776 774 772 A 770 768 772 766 764 762 760 758 756 754 752 750 748
B
744 744 742 740 738 736
K5
734 732 730 728 726 724 722 720 718 716
746
714
744
712
Yol Güzergahı
742 740
0
20
60
40
80
100
738
712 714 716 718
798
748 746
750
752
754
756
758
760
762
764
766
768
770
772
774
776
778
780
O
782
790
794 792
800
798 796
800
ġekil 14. A dan B ye güzergah çizim detayı
744
TEPE K
B
744
Platform Genişliği
744 742 Yol Ekseni
740 738 736
Yol Platformu
AL
K5
796 794 792 790 788 786 784 782 780 778 776 774 772 A 770 768 772 766 764ALİ 762 YM AN 760 758 756 754 752 750 748
AN
734 732
İYM
730 728 726 724 722
KURP
720 718 716
746
714
744 742
712
Yol Güzergahı
740 0
738
ġekil-15 Güzergah üzerinde bazı terimler
20
40
60
80
100
712 714 716 718
748 746
750
752
K
B
744
R=
H3
m
0 +4
200
20
R=
0m
H4
B
744 742 76
740 738 736 734 732
0 +4
T0
00
TF
H2
S
H1
0 +3
730 728 726 724 722
0
0
00
00
54 17
0
0+127 27
0+100
0+20
7
720 718 716
= 51,75° = 200m = 97,55m = 180,55m = 22,2m
R T D Bs
744
0 +2
+0 3
S
746
714 712
En Kesit Çizgileri
K5
742
738
754
744
A
A
758 756 754 752 750 748
740
756
758
760
762
764
766
768
770
772
774
776
778
780
782
788 786 784
790
O
TEPE
0+
796 794 792 790 788 786 784 782 780 778 776 774 772 770 768 766 764
794 792
800
798
798 796
800
27
0
80
60
40
20
100
712 714 716 718
.
798
0m
748 746
750
752
754
756
758
760
762
764
K
00
0 +4
60
80
20
40
80
00
40 0 +2
740 738 736 734 732 730 728 726 724 722
54 17
0 0+20
20
0+160
0+180
0+140
0+127 27 0+120
0+100
80
0 +0
0 +2
60 0 +2
0 +2
0 +3
0 +3
0 +3
0 +3
0 +3
TF
20
0 +4
9
76 0 +4 60 0 +4 40 0 +4
R=
B
16
17
15
744 744 742
8
7
6
5 S 4
H1
3
H2
2
60
0 +0
K5
738
H4
13
14
10
H3
m
T0
= 51,75° = 200m = 97,55m = 180,55m = 22,2m
742 740
B
11
200
12
R=
1
0
0+ 03 7
02
S
R T D Bs
744
766
744
0+
0
746
768
770
772
774
776
778
780
782
788 786 784
790
794 792
O
26° 26° 51,75°
A
A
00
758 756 754 752 750 748
800
TEPE
0+
796 794 792 790 788 786 784 782 780 778 776 774 772 770 768 766 764
798 796
800
ġekil 16. Enkesit yerleĢimi (Ana noktalar)
720 718 716 714 712
En Kesit Çizgileri 0
ġekil-17. En kesit yerleĢimi
20
40
60
80
100
712 714 716 718
28
BÖLÜM 5 BOYKESĠT
Yatay kurp çizimi tamamlandıktan sonra güzergahımız tamamlanmıĢ durumdadır. Bundan sonraki aĢama ise güzergahın boykesitini oluĢturmaktır. Boy kesitte yatay ölçeğimiz 1 / 1000, düĢey ölçeğimiz 1/100 olarak çizimimizi yapacağız. Çizimimize baĢlamadan önce plandan alacağımız bilgileri boy kesite iĢlememiz gerekmektedir. Boykesit (Profil), plandaki yol ekseni bir doğru boyunca açılır ve düĢey bir düzleme izdüĢürülürse boykesit elde edilir. Boykesit üzerinde, belli bir kıyas hattına göre arazinin doğal durumu ile yolun bitmiĢ durumu gösterilir. Boykesit yol planı ve arazinin boyuna kesitteki çizimidir. Yolun düĢey planıdır. DüĢey Kurp, boykesit çıkıĢ ve iniĢ eğimli düz kısımlar biçiminde ortaya çıkar. Eğimin çıkıĢtan iniĢe ya da iniĢten çıkıĢa değiĢtiği yerlerde birleĢtirme eğrileri kullanılmak gerekir. Bu eğriler düĢey kurp olarak isimlendirilir. Eğimli düz kısımlara rampa denir. Kot, dikkate alınan bir noktanın deniz yüzeyinden veya baĢlangıç olarak alınan bir kıyas düzleminden yüksekliğidir. Siyah Kot-Kırmızı Kot, boykesitte araziyi gösteren doğrulara siyah kot (arazi kotu), yolun projelendirilmiĢ biçimini gösteren çizgilere kırmızı h (proje kotu) denir. Kırmızı kot; yol boykesitinde kırmızı eksen çizgi üzerindeki herhangi bir noktaya ait kot. Siyah Kot, boykesitte araziyi gösteren doğrulara siyah kot (arazi kotu). Yol boykesitinde herhangi bir noktaya ait doğal zemin kotu. Siyah Çizgi, yol boykesitinde arazinin oluĢturduğu çizgidir. Kırmızı Çizgi ise, yol boykesitinde yolun oluĢturduğu çizgidir. ÇıkıĢ ve iniĢ eğimli düz kısımlar ile bunlar arasındaki eğrisel düĢey kurbalardan oluĢan hattır. Kırmızı çizgi yolun bitmiĢ durumunu gösteriri. Boykesitte kırmızı çizginin üstünde kalan kısımlar kazılacak, altında kalan kısımlar doldurulacak demektir. Enine Eğim, yağıĢ sularının tahliyesi için platformun enkesitine eksenden yanlara doğru verilen eğime enine eğim(bombe) denir. Platformun kaplama malzemesinin su tahliye kapasitesine göre enine eğim seçilir. Ġnce dokulu asfaltta %1 ve %2 yetebilirken, çakıl malzemede %3 ve %4 eğim gerekebilir. Minimum oranı %1,5 olmalıdır. Boyuna Eğim, yolun düĢey kesitteki eğimidir. Yolda kot farkı oluĢmayacak bile olsa su tahliyesi için yola en az %0,3-%0,5 arası bir boyuna eğim verilmelidir. Boyuna eğimler geçirilirken yarma ve dolguların dengeli olmasına dikkat edilmelidir. ġekil 20
749,00
750,00
0
METRELER
A
HEKTOMETRELER
EN KESİT NO ARA MESAFELER
SİYAH KOTLAR
KIRMIZI KOTLAR
1/1000
751,00
YATAY KURBA ELEMANLARI
KİLOMETRELER EĞİM VE EĞİM DEĞİŞME NOKTALARI
1/100
752,00
753,00
754,00
755,00
756,00
757,00
758,00
759,00
760,00
761,00
762,00
763,00
764,00
765,00
766,00
767,00
768,00
769,00
770,00
771,00
00
0
77200 77200
0+000
1
L= 37 m
20 00
62
0
15
771
77
771
0+020
17 00
95
0
42
770
37
T0
771
0+037
2
R=200 m
23 00
3
30
20 00
? =51,75°
g1 = % 4
20 00
H1
1
4
S 5 7 27 12 73
T=97,55 m
20 00
30
6
D=180,55 m
L1=170 m
20 00
20 00
7
H2
2
10
BS=22,2 m
g2=% 5
20 00
14
Km P = 0+170 Kot P = 764,69 m e = 0,15 m
17 54
TF 22 46
8 20 00
9
16 20 00
15 20 00
H4 20 00
14 20 00
13 20 00
12 20 00
11 20 00
H3 20 00
10
26
L2=306 m
20 00
ġekil-18 Boy Kesit
12
96
0
57
769
40
770
0+060
06
1
59
768
65
769
0+080
26
1 76
767 02
46
1 0+120
769 0+100
44
1 766
88
766 34
768
56 27
00
768 0+127
01
1 99
765 00
767 0+140
44
0 07
765 63
764 0+160
57
1 13
764 56
762 0+180
69
1 17
763 48
761 0+200
04
0 762
31 54
35
762 0+217
2
21
761 33
763 0+240
67
2 13
760 80
772,00
0+280
762 0+260
63
2 10
759 73
58
1 07
758
3
0+300
761
0+320
759
65
52
0 04
757 56
34
1 01
756
L= 258,46 m
0+340
757
0+360
754
67
31
2 98
754
18
0+380
752
67
3 95
753
14 750
77
3 92
752
4
0+400
749
78
56
2 88
751 0+420
749
32
30 85
750 55
749 0+440
20 00
18
B 16 00
17
00
1
0 82
749 0+460
750
00
00
749 00
750 0+476
1
29
757,00
30
756,00 755,00 754,00 753,00 752,00 751,00 1/100
750,00 99
765 00
767
56 00
768
34
768
0+140
0+127
S 5 7 27 12 73 27
4 20 00
0+120
0+100
766
88
766
767 02
769
65
769
20 00
1
KĠLOMETRELER EĞĠM VE EĞĠM DEĞĠġME NOKTALARI YATAY KURBA ELEMANLARI
H1
3 20 00
0+080
2 23 00
76
59
768
57
769 40
770
37
771
17 00
0+060
0
T0
1 20 00
0+037
METRELER HEKTOMETRELER
770
15
771 77
771
A 0+000
EN KESĠT NO ARA MESAFELER
0+020
SĠYAH KOTLAR
42
749,00 77200 77200
1/1000
KIRMIZI KOTLAR
g1= % 4
L= 37 m
R=200 m
30
=51,75°
T=97,55 m
ġekil 19. Boy Kesit detayı.
ġekil 20. Yarma ve dolguların dengeli olmasına dikkat edilmelidir. Enkesit üzerinde kotların gösterimi
31
4.1 DÜġEY KURP ELEMANLARI
ġekil 21 DüĢey kurp DüĢey kurplar düĢey eksende eğimlerin birbirine aĢamalı olarak geçiĢini sağlamaktadır. Boykesit çıkıĢ ve iniĢ eğimli düz kısımlar biçiminde ortaya çıkar. Eğimin çıkıĢtan iniĢe ya da iniĢten çıkıĢa değiĢtiği yerlerde birleĢtirme eğrileri kullanılmak gerekir. Bu eğriler düĢey kurp olarak isimlendirilir. Eğimli düz kısımlara rampa denir. Boy kesitte çizimi yapılırken kırmızı kot en az iki farklı eğimle geçirilir. Planda aliğmanlarda alanları eĢitlemeye çalıĢtığımız gibi boy kesitten yol güzergahını oturturken yarma ve dolğu alanlarını eĢit tutmaya gayet etmeliyiz. Bu eğimlerin kesiĢim tepe noktası mutlak suretle boy kesitte gösterilir. Eğim farklılıklarından dolayı boy kesitimizde düĢey kurve oluĢacaktır. Bu düĢey kurvede kırmızı kotlar boy kesit üzerinden alınamaz düĢey kurvede kırmızı kot hesabı için ayrıca formul kullanılması gerekmektedir. DüĢey kurplar; kapalı (tepe) ve açık (dere) olmak üzere iki Ģekilde adlandırılmaktadır. DüĢey kurplar sürüĢ konforu, yol güvenliği ve yeterli drenajı sağlayacak Ģekilde tasarlanmalıdır. Kırmızı kot belirlendikten sonra boy kesit üzerinde kırmızı kot ile siyah kot arasındaki kot farklılıkları boy kesit üzerine yazılmalıdır. DüĢey kurp tipleri: Tepe (kapalı) düĢey kurp: Bir rampayı bir iniĢ, rampayı daha az eğimli bir rampa veya bir iniĢi daha dik eğimli bir iniĢ izlediğinde aradaki eğriye verilen isimdir. Dere (açık) düĢey kurp: Bir iniĢi bir rampa, iniĢi daha az eğimli bir iniĢ veya bir rampayı daha dik eğimli bir rampa izlediğinde aradaki eğriye verilen isimdir.
32
14
44
2
12
0
04
1
69
1
57
0
1
01
44
1
1
46
Km P = 0+170 Kot P = 764,69 m e = 0,15 m
ġekil 22. Boy kesitte tepe noktası ve gösterimi ve düĢey kurp arazi uygulamaları
33
ġekil 22. DüĢey kurpe tipleri
(a )
(b)
ġekil 23. DüĢey ve yatay kurvelerin istenen (a) ve istenmeyen durumları (b)
34
5.3 GÖRÜġ MESAFESĠ (S) Genel sürüĢ emniyeti açısından bir dere tipi düĢey kurp en az duruĢ görüĢ mesafesine eĢit bir d far ıĢığı görüĢ mesafesi sağlayacak Ģekilde boyutlandırılmalıdır. Bu aĢamada düĢey kurve hesabı yapılır. Ġlk olarak L boy tespiti yapılır. Parabolik tepe düĢey kurbun minimum uzunluğu görüĢ mesafesi esas alınarak hesaplandığında güvenlik, konfor ve estetik Ģartları sağlanmıĢ olmaktadır. Tepe düĢey kurplarda, kurp boyu DuruĢ GörüĢ Mesafesi (DGM) esas alınarak hesaplanmalıdır
SSD
180
Rv
s
100 D
s
180 SSD s
Ms
Ms
Rv Obstruction
90 SSD Rv
Rv 1 cos
Rv Δs
SSD
Rv cos 90
1
Rv
Ms Rv
ġekil 24. GörüĢ Mesafesi
35
GörüĢ Mesafesi, S PVI
PVC
PVT
h2
h1
g1
g2
L S
A S
L
S>L 2
2
200 L
2
100
2h1
2h2
h1
2 S
A
GörüĢ Mesafesi , S
g1 h1
g2
PVT
PVC PVI
h2=0
L
S
A S
S>L 2
L
2 S
200 h1 S tan
L: Tepe düĢey kurp uzunluğu, m S: GörüĢ mesafesi, m A:Eğimlerin cebrik farkı , % h1 sürücü göz yüksekliği, m h2: Yol üzerindeki obje yüksekliği, m ġekil 25. GörüĢ Mesafesi
200 h1
S tan A
h2
36
Tablo-4 L boy tespiti
L BOYUNUN TESPİTİ Far ışığı (S) = 100 m alınmıştır S < L için ; L = (GxS²)/(1,22x0,035xS) = 18,74 m
S>L için ; L=2xS-((1,22x0,035xS)/G)=
m
KONFOR KRİTERİ Lmin= GxV²/3,95 = 7,291 m ESNEKLİK KRİTERİ L min= 3048xG = 24,384 m DRENAJ KRİTERİ L min= 4360xG = 34,88 m ŞARTNAME L min= 120 m ----> L=150 alınmıştır Rdüşey=6xRyatay Rdüşey=6x200=1200 m L = RdüşeyxG=>Rdüşey = L/G = 150/0,008= 18750 > 1200 L uygundur. t =L/2=150/2=75 m
e=LxG/8=150x0.008/8=0,15 m
DüĢey kurvede L boy tesipi yapıldıktan sonra düĢey kurvede kırmızı kotlar ve km’ler tespit edilir. DüĢey kurve içinde kalan en kesitlerin kırmızı kotları tespit edilir.
37
G1
PVC
PVI
δ
G2 PVT
L/2
L x
ġekil 26 DüĢey Kurve Fonksiyon
y PVC: x x
0
ax 2 bx c 0
and
Y
c
and
dY dx
b
G1
Herhangi bir nokta :
d 2Y dx 2
2a
G2 G1 L
a
G2 G1 2L
38
Tablo 5 Kot tespiti
T1 g
1
=0,0
43
P C g
2
=
-0 .0
51
T2
t=75 m
t=75 m L=150 m
g1 = (kotA-kotP)/(kmA-kmP) = (772-764,69)/(0-171,40)
= -0,043
g2 = (kotP-kotB)/(kmP-kmB) = (764,69-749)/(171,40-476) = -0,051 G = g1-g2 = -0,043-(-0,051) = 0,008 e = (L x G)/8 = (150x0,008)/8 = 0,15 m
kot C = kotP - e = 764,69 - 0,15 = 764,54 m kot T1= kotP +
g1xt = 764,69+0,043x75 = 767,915 m
kot T2= kotP - g2xt = 764,69-0,051x75 = 760,865 m
A = 772,00 m
A = 0+000
B = 749,00 m
B = 0+476 Km
P = 764,69 m C = 764,54 m T1 = 767,915 m T2 = 760,865 m
MESAFELER
KOTLAR
BOY KESİTTEN KIRMIZI KOTLAR Km
40
P = 0+171 Km 40
C = 0+171 Km T1= 0+096
40 40
Km
T2= 0+246 Km
39
GeçiĢ Eğrileri: Yüksek Standartlı yollarda gerek konfor gerekse sürüĢ emniyeti için kurp ile aliynmon arasına geçiĢ eğrisi konulması gerekmektedir. GeçiĢi eğrilerinin çeĢitli tipleri mevcuttur. Dever baĢlangıç ve bitiĢleri, dever boy hesabı yapıldıktan sonra dever içerisinde kalan en kesitlerde eğim hesabı yapılır Tablo-6 DüĢey kurvede kırmızı kot
DÜŞEY KURBA GEÇİŞİ PARABOL DENKLEMİ
y=((g2 - g1)/2L) x x² + g1 x x En Kesit
Km 40
x
y
Kırmızı Kot
0
0
767,915
T1
0+096
H1
0+100
3,60
-0,155 767,760
4
0+120
23,60
-1,030 766,885
S
0+127
30,87
-1,353 766,562
5
0+140
43,60
-1,925 765,990
6
0+160
63,60
-2,843 765,072
C
0+171
75,00
-3,375 764,540
7
0+180
83,60
-3,781 764,134
H2
0+200 103,60
-4,741 763,174
TF
0+217 121,14
-5,600 762,315
8
0+240 143,60
-6,701 761,214
T2
0+246 150,00
40
-7,050 760,865
27
40
54
40
6.2 DEVER ÇEġĠTLERĠ VE HESABI Boy kesit tamamlandıktan sonra dever hesabına geçilir. Küçük yarıçaplı yatay kurbalarda güvenli ve konforlu seyir Ģartlarını sağlamak için baĢvurulan bir diğer yol ise dever uygulamasıdır. Dever, kısaca, yola enine yönde verilen eğimdir. Yola verilen dever sayesinde taĢıtın maruz kaldığı merkezkaç kuvvetinin bir kısmı güvenli ve konforlu bir Ģekilde karĢılanır. Yatay kurbalar tasarlanırken yolun güvenlik, kapasite, yolculuk konforu açısından öngörülen standartları sağlaması istenir. Bu açıdan doğru tasarlanmamıĢ yatay kurbalarda iĢletme hızı düĢeceğinden yolun kapasitesi ve hizmet düzeyi de düĢer. TaĢıtların savrulma ve devrilme etkilerine maruz kalmalarından dolayı birçok trafik kazası meydana gelme ihtimali doğar. Diğer taraftan kötü tasarlanmıĢ yatay kurbalar konforu bozarak kötü yolculuk Ģartlarına sebep olurlar. Küçük kurba yarıçaplarında belirli bir hızın üzerinde seyredildiğinde aliymandan kurbaya geçiĢte taĢıt içinde bulunanlar bir savrulma etkisine maruz kalırlar. Bu etkiyle seyahat konforu düĢer. Seyahat konforunu belirli bir düzeyde korumak için aliymanla kurba arasına geçiĢ eğrisi veya rakordman kurbası adı verilen özel eğriler yerleĢtirilir. Böylelikle merkezkaç kuvvetinin ani etkisi azaltılmıĢ olur Deverin Uygulanması Dever yol enkesitine üç Ģekilde uygulanabilir. • Yolun eksen hattı sabit tutulup; iç kenar düĢürür dıĢ kenar yükseltilir, • Yolun iç kenar hattı sabit tutulup; eksen hattı ile dıĢ kenar yükseltilir, • Yolun dıĢ kenar hattı sabit tutulup, iç kenar ve eksen hattı düĢürülür. Eksen hattının sabit tutulduğu durumda boykesitte kotlar değiĢmez ancak yol iç kenarında çukurlaĢma olabilir. ÇukurlaĢma dıĢ kenarın sabit tutulduğu durumda da olur. Ġç ve dıĢ kenarın sabit tutulduğu durumlarda yolun kırmızı kotu değiĢecektir. Bu durumda dever verilen kesimde yeniden kırmızı kot belirlenmesi gerekecektir. Hangi yöntemin tercih edileceği yarma veya dolguda olunuĢuna ve drenaj durumuna bağlı olmakla birlikte, eksen hattının sabit tutulması daha yaygın bir seçimdir. Aliymanda çatı biçiminde olan yol enkesiti dever uygulanması ile kurpta içe eğik bir duruma dönüĢür. Bu geçiĢin daha yumuĢak olması için dever uygulamasına aliyman içinde baĢlanır ve kurp içinde bir noktada dever maksimum düzeyine eriĢir. Bir baĢka deyiĢle, deverin uygulanması için bir mesafe kullanılır ve bu mesafe; eĢitliğiyle bulunur. Dever uygulamasındaki iki sınırlamadan biri maksimum dever eğimi % 8 (veya % 10), diğeri uygulama uzunluğu için minimum 45 m koĢullarıdır. Limit değerlerin aĢılması durumunda ya değerler limitlere çekilir veya kurp yarıçapının büyütülmesi yada proje hızının düĢürülmesi yoluna gidilir. Rakordman (L=Lt + Lr) uzunluğu (dever baĢlangıcı ile bitiĢi arasındaki mesafe) belirlendikten sonra rakordman baĢlangıcı aĢağıda verilen tablo yardımıyla hesaplanmaktadır. L=Lt + Lr Lt:Deverin çatı eğiminden %0 eğime geçiĢ boyu Lr : Deverin %0 eğiminden max devere geçiĢ boyu Hesaplanan boyunun 2/3 ü kurp baĢlangıç noktasından itibaren aliymana doğru, 1/3 ise kurp içine doğru alınarak dever uygulanır.
41
Rv
≈
Wp Ff Fcp
Fc α Fcn Fcp
α W
Ff
e 1
Wn
Ff
Wp
α
W sin
tan
f s W cos
fs
WV 2 sin gRv
V2 1 f s tan gRv
WV 2 cos gRv
e
Rv
fs
V2 1 fse gRv V2 g fs e
ġekil 27 Deverde araca etkiyen kuvvetler
42
ġekil 28 Deverin kesitler boyuncaki değiĢimi
43
Tablo 7. Vt=20 km/sa Lr ( m ) R (m) 7000 6000 3000 2500 2000 1500 1400 1300 1200 1000 900 800 700 600 500 400 300 250 200 175 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20
e % ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE TE TE TE TE TE 2,1 2,2 2,4 2,5 2,6 2,8 3.0 3.3 3.8
2 4 şerit şerit 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 9 14 9 14 9 14 9 14 9 14 9 14 10 16 11 16 11 17 12 18 13 19 14 20 15 22 17 28 Rmin= 16
Vt=30 km/sa Lr ( m ) e % ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE TE TE 2.3 2.4 2.5 2.6 2.6 2.7 2.8 2.9 3.0 3.2 3.3 3.5 3.7 3.9
2 4 şerit şerit 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 14 10 14 11 17 12 17 12 18 12 19 12 19 13 19 13 20 14 21 14 22 15 23 16 24 17 25 18 27 19 28 Rmin= 35
Vt=40 km/sa Lr ( m ) e % ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE TE TE 2.1 2.4 2.6 2.8 2.9 3.1 3.2 3.3 3.4 3.6 3.6 3.7 3.8 3.9 4.0
2 4 şerit şerit 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 15 10 15 11 18 12 19 13 20 14 22 15 22 16 24 16 25 17 26 17 26 18 27 19 28 19 29 20 29 20 30 21 31 Rmin= 80
Vt=50 km/sa Lr ( m ) e % ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE TE TE TE 2.1 2.3 2.5 2.8 3.0 3.3 3.5 3.7 3.8 3.8 3.9 4.0 4.0
2 4 şerit şerit 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 11 17 11 17 11 17 12 17 13 19 14 21 16 23 17 25 18 27 19 29 20 31 21 32 21 32 22 32 22 33 22 33 Rmin= 100
Vt=60 km/sa Lr ( m ) e % ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE TE TE TE 2.1 2.3 2.5 2.7 3.0 3.3 3.6 3.8 3.9 4.0
Vt=70 km/sa Lr ( m )
2 4 şerit şerit 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 12 18 12 18 12 18 13 19 14 21 15 23 16 24 18 27 20 30 22 32 23 34 23 35 24 36 Rmin= 150
e % ÇE ÇE ÇE ÇE ÇE TE TE TE TE 2.2 2.4 2.5 2.7 2.9 3.1 3.4 3.8 3.9
2 4 şerit şerit 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 13 20 13 20 13 20 13 20 14 22 16 24 18 25 18 27 19 28 20 30 22 33 25 37 26 38 Rmin= 215
Vt=80 km/sa Lr ( m ) e % ÇE ÇE ÇE ÇE TE TE 2.1 2.2 2.3 2.5 2.7 2.8 3.0 3.2 3.5 3.7 4.0
2 4 şerit şerit 0 0 0 0 0 0 0 0 14 22 14 22 15 23 16 24 17 25 18 27 19 29 20 30 22 32 23 35 26 38 27 40 29 43 Rmin= 280
Vt=90 km/sa Lr ( m ) e % ÇE ÇE ÇE TE TE 2.3 2.4 2.5 2.6 2.8 3.0 3.2 3.4 3.6 3.8 4.0
2 4 şerit şerit 0 0 0 0 0 0 15 23 15 23 16 26 18 28 19 29 20 30 21 32 23 34 25 37 26 39 28 41 29 44 31 46 Rmin= 375
Vt=100 km/sa Lr ( m ) e % ÇE ÇE TE TE 2.2 2.6 2.7 2.8 2.9 3.2 3.4 3.5 3.7 3.9 4.0
emax = %4 R = Kurp yarıçapı ( m ) Vt = Tasarım hızı ( km/sa ) e = Dever oranı Lr = %0 'dan tasarım deverine ulaşmak için gerekli mesafe ( m ) ÇE = Çatı eğimi ( % ) TE = Çatı eğiminin tek yönlü dever durumu ( % )
Şehir Geçişlerinde uygulanacak dever oranı ( emax = %4)
Tasarım Hızına ve Yarıçapa Bağlı Olarak Uygulanacak Dever Oranları
2 4 şerit şerit 0 0 0 0 16 25 16 25 18 27 21 32 22 33 23 34 24 36 25 39 26 42 29 43 30 45 32 48 33 49 Rmin= 490
44
Tablo 8 Vt=20 km/sa Vt=30 km/sa Vt=40 km/sa Vt=50 km/sa Vt=60 km/sa Vt=70 km/sa Vt=80 km/sa Vt=90 km/sa Vt=100 km/sa Vt=110 km/sa Vt=120 km/sa Vt=130 km/sa Lr ( m ) Lr ( m ) Lr ( m ) Lr ( m ) Lr ( m ) Lr ( m ) Lr ( m ) Lr ( m ) Lr ( m ) Lr ( m ) Lr ( m ) Lr ( m ) R
e
(m) %
2
4
e
şerit şerit %
2
4
e
şerit şerit %
2
4
e
şerit şerit %
2
4
e
şerit şerit %
2
4
e
şerit şerit %
2
4
e
şerit şerit %
2
4
e
şerit şerit %
2
4
e
şerit şerit %
2
4
e
şerit şerit % 0
2
4
e
şerit şerit % 0
2
4
e
şerit şerit %
4
7000 ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
ÇE
0
ÇE
0
ÇE
6000 ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
3000 ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
TE
16
25
TE
18
26
2.3
22
33
2.5
26
39
2500 ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
TE
15
23
TE
16
26
2,3
20
30
2.7
26
38
3.0
31
46
2000 ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
TE
14
22
2.1
18
24
2.5
20
31
2,8
25
37
3.3
31
47
3.7
38
67
1500 ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
TE
13
20
2.2
16
24
2.7
21
31
3.1
25
38
3,6
32
47
4.2
40
60
4.7
48
73
1400 ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
TE
13
20
2.4
17
25
2.8
21
32
3.3
27
41
3,8
33
50
4.4
42
63
5.0
51
77
1300 ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
TE
12
18
2.1
14
21
2.5
18
27
3.0
23
34
3.5
29
43
4.0
35
53
4.7
46
67
5.3
55
82
1200 ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
TE
12
18
2.2
14
22
2.7
19
29
3.2
25
37
3.7
30
45
4.2
37
55
5.0
47
71
5.5
58
86
1000 ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
TE
11
17
2.1
13
19
2.6
17
26
3.1
22
33
3.6
28
41
4.2
34
52
4.8
42
63
5.5
53
80
900 ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
TE
11
17
2.3
14
21
2.8
18
27
3.4
24
37
3.8
30
45
4.5
37
55
5.1
45
67
5.8
55
82
6.0 62 93 Rmin= 950
800 ÇE
0
0
ÇE
0
0
ÇE
0
0
TE
11
17
2.5
15
23
3.1
20
30
3.6
26
39
4.2
32
48
4.9
40
60
5.4
47
71
700 ÇE
0
0
ÇE
0
0
TE
10
15
2.1
12
17
2.9
17
25
3.4
22
33
4.0
29
43
4.5
35
53
5.2
43
64
5.8
51
76
6.0 57 85 Rmin= 755
600 ÇE
0
0
ÇE
0
0
TE
10
15
2.4
13
20
3.1
19
28
3.8
26
37
4.3
31
46
5.0
38
57
5.6
46
69
500 ÇE
0
0
ÇE
0
0
2.1
11
16
2.6
16
23
3.5
21
32
4.2
27
41
4.6
35
52
5.4
41
62
6.0 53 79 Rmin= 550
400 ÇE
0
0
TE
10
14
2.5
13
19
3.3
18
27
4.0
24
36
4.7
31
46
5.3
38
57
300 ÇE
0
0
TE
10
14
3.1
16
24
3.9
22
32
4.6
28
41
5.4
35
53
5.9
42
64
5.9 45 68 Rmin= 335
5.9 46 72 Rmin= 435
250 ÇE
0
0
2.3
11
17
3.5
18
27
4.2
23
35
5.0
30
45
5.8
38
57
200 ÇE
0
0
2.8
13
20
3.9
20
30
4.7
26
39
5.5
33
50
9
14
3.0
14
22
4.1
21
32
5.0
28
42
5.8
35
52
6.0 39 58 Rmin= 195
6.0 43 66 Rmin= 250
175 TE 150 TE
9
14
3.3
16
24
4.4
23
34
5.3
29
44
6.0
38
54
140 TE
9
14
3.5
17
25
4.5
23
35
5.4
30
45
130 2.1
9
14
3.6
17
26
4.6
24
35
5.6
31
47
6.0 38 54 Rmin= 135
120 2.2
10
15
3.8
18
27
4.9
25
37
5.7
32
47
110 2.4
11
16
3.9
19
28
5.0
26
38
5.8
32
48
100 2.5
11
17
4.1
20
30
5.2
27
40
6.0
33
50
90
2.7
12
18
4.2
20
30
5.4
28
42
80
3.0
14
20
4.5
22
32
5.6
29
43
6.0 33 50 Rmin= 90
70
3.2
14
22
4.7
23
34
5.8
30
45
60
3.3
16
24
5.0
24
35
50
3.8
17
26
5.4
26
39
6.0 31 46 Rmin= 65
40
4.2
19
30
5.8
28
42
30
4.7
21
32
20
5.6 25 37 Rmin= 15
6.0 29 43 Rmin= 30
emax = %6 R = Kurp yarıçapı ( m ) Vt = Tasarım hızı ( km/sa ) e = Dever oranı Lr = %0 'dan tasarım deverine ulaşmak için gerekli mesafe ( m ) ÇE = Çatı eğimi ( % ) TE = Çatı eğiminin tek yönlü dever durumu ( % )
Tasarım Hızına ve Yarıçapa Bağlı Olarak Uygulanacak Dever Oranları
0
2
şerit şerit 0
0
45
Hesaplanan boyunun 2/3 ü kurp baĢlangıç noktasından itibaren aliymana doğru, 1/3 ise kurp içine doğru alınarak dever uygulanır. DEVER D = 180,54m R = 200m d = (0,00443 x Vp²) / R d = (0,00443 x 60²) / 200 d = 0,08 < 0,10 KURBADA DERVĠLME SAVRUMA Vsav = 11,3x√[Rx(µe+tgα)/(1-µextgα)], Vsav = 11,3x√[200x(0,2+0,08)/(1-0,2x0,08)]=85,25 km/sa Vdev = 11,3x√[(Rx)hxtgα+e/2))/(h-tgαxe/2)] Vdev = 11,3x√[(200x(1,45x0,08+1,95/2))/(1,45-0,08x1,95/2)= 142,50km/sa Proje hızı => Vp = 60 km/sa Uygulama deveri => du = %8 KURBADA YOL GENĠġLETMESĠ b = [(nxℓ²)/(2xR)]+[(0,05xVp)/√R] n = 2, ℓ( Dingiller arası mesafe ) = 11m olduğundan; b = [(2x11²)/(2x200)]+[(0,05x60)/√200]= 0,82 m b = 0,82m
DEVER RAMPA BOYU HESABI h1 = (B/2)xdo = (11/2)x0,02 = 0,11 m h2 = [((b+B)/2)xdu] = [((0,82+11)/2)x0,08] = 0,47 m Lg = Vp³/(46,7xRxP) = 60³/(46,7x200x0,4) = 57,82~ 58m Lg = 58 < D = 180,54m K = (2xLgxh1)/(h2-h1) = (2x58x0,11)/(0,47-0,11) = 35,44 ~ 36m M = K/2 = 18 m GEÇĠġ EĞRĠSĠ (Kübik Parabol) e = Lg²/(6×R) = 58²/(6×200)=2,8 m ΔR= e/4 = 0,7 m , m = ΔR/2 = 0,35 m KmÜA1 = KmTo - L/2 = 37 - 58/2 = 8m KmÜE1 = KmTo + L/2 = 37 + 58/2 = 66m KmÜE2 = KmTf - L/2 = 217,54 - 58/2 = 188,54m KmÜA2 = KmTf + L/2 = 217,54 + 58/2 = 246,54m
46
• Proje hızı değiĢtiği zaman bunlar da değiĢeceğinden önemi büyüktür. Proje hızının
belirlenmesinde, % (X) hızlarından yararlanılır. Tavsiye edilen değer, %85 hızıdır. DEVER D = 180,54m R = 200m d = (0,00443 x Vp²) / R d = (0,00443 x 60²) / 200 d = 0,08 < 0,10 KURBADA DERVĠLME SAVRUMA Vsav = 11,3x√[Rx(µe+tgα)/(1-µextgα)], Vsav = 11,3x√[200x(0,2+0,08)/(1-0,2x0,08)]=85,25 km/sa Vdev = 11,3x√[(Rx)hxtgα+e/2))/(h-tgαxe/2)] Vdev = 11,3x√[(200x(1,45x0,08+1,95/2))/(1,45-0,08x1,95/2)= 142,50km/sa Proje hızı => Vp = 60 km/sa Uygulama deveri => du = %8 KURBADA YOL GENĠġLETMESĠ b = [(nxℓ²)/(2xR)]+[(0,05xVp)/√R] n = 2, ℓ( Dingiller arası mesafe ) = 11m olduğundan; b = [(2x11²)/(2x200)]+[(0,05x60)/√200]= 0,82 m b = 0,82m
DEVER RAMPA BOYU HESABI h1 = (B/2)xdo = (11/2)x0,02 = 0,11 m h2 = [((b+B)/2)xdu] = [((0,82+11)/2)x0,08] = 0,47 m Lg = Vp³/(46,7xRxP) = 60³/(46,7x200x0,4) = 57,82~ 58m Lg = 58 < D = 180,54m K = (2xLgxh1)/(h2-h1) = (2x58x0,11)/(0,47-0,11) = 35,44 ~ 36m M = K/2 = 18 m GEÇĠġ EĞRĠSĠ (Kübik Parabol) e = Lg²/(6×R) = 58²/(6×200)=2,8 m ΔR= e/4 = 0,7 m , m = ΔR/2 = 0,35 m KmÜA1 = KmTo - L/2 = 37 - 58/2 = 8m KmÜE1 = KmTo + L/2 = 37 + 58/2 = 66m KmÜE2 = KmTf - L/2 = 217,54 - 58/2 = 188,54m KmÜA2 = KmTf + L/2 = 217,54 + 58/2 = 246,54m
47
Tablo-9 ( Dever baĢlangıç ve bitiĢ değerleri )
ENKESİT No
.
KM
X
Y=X³/(6×R×L)
ÜA1
0+008
0
0
1
0+020
12
0,025
To
0+037
29
0,350
2
0+060
52
2,020
ÜE1
0+066
58
2,803
ÜE2
0+188
58
2,803
H2
0+200
46,54
1,448
29
0,350
6,54
0,004
Tf
0+217
8
0+240
ÜA2
0+246
54
54
54
0
0
48
Tablo-10 Dever içindeki en kesit eğimleri ENKESİT NO
Dış kenar
b
KM
B+b
İç kenar
%d h=B+b *d h=B+b *d 2
2
K1
-0+028
0,000+0,000 11,000 -2,00
-0,11
-0,11
M1
-0+010
0,000+0,000 11,000
0,00
0,00
-0,11
A
0+000
0,000+0,000 11,000 1,11
0,06
-0,11
ÜA1
0+008
0,000+0,000 11,000
2,00
+0,11
-0,11
1
0+020
0,085+0,085 11,170
3,24
+0,18
-0,18
To
0+037
0,205+0,205 11,410
5,00
+0,28
-0,28
2
0+060
0,368+0,368 11,772
7,38
+0,43
-0,43
ÜE1
0+066
0,410+0,410 11,820 8,00
+0,47
-0,47
3
0+080
0,410+0,410 11,820 8,00
+0,47
-0,47
H1
0+100
0,410+0,410 11,820 8,00
+0,47
-0,47
4
0+120
0,410+0,410 11,820 8,00
+0,47
-0,47
0,410+0,410 11,820 8,00
+0,47
-0,47
27
S
0+127
5
0+140
0,410+0,410 11,820 8,00
+0,47
-0,47
6
0+160
0,410+0,410 11,820 8,00
+0,47
-0,47
7
0+180
0,410+0,410 11,820 8,00
+0,47
-0,47
ÜE2
0+188
0,410+0,410 11,820 8,00
+0,47
-0,47
H2
0+200
0,329+0,329 11,658
6,81
+0,40
-0,40
TF
0+217
0,205+0,205 11,410
5,00
+0,28
-0,28
8
0+240
0,046+0,046 11,092
2,28
+0,13
-0,13
ÜA2
0+246
0,000+0,000 11,000
2,00
+0,11
-0,11
9
0+260
0,000+0,000 11,000
0,50
+0,03
-0,11
0,000+0,000 11,000
0,00
0,00
-0,11
0,000+0,000 11,000 -2,00
-0,11
-0,11
0,000+0,000 11,000 -2,00
-0,11
-0,11
M2
0+264
10
0+280
K2
0+282
54
54
54
54
54
49
50 82 0 2 0+ +28 0
50 4 26 0 + 0 26 0+
50 46 0 24 0+
2 0+
K210 M
2
2 0+
9
ÜA
54 17
2
0+
8
20
0
0+
00
54 8
0+1
TF
2 R=
18
80
H2
m
ÜE
0+1
2
60
7
0+140
6
S
0+127
5
27
0+120
S 4
0+100
H1
3
0+080
ÜE1 2
0+066 0+060
Lg
Geçiş Eğris i
R=20 0
T0
0+03
1
ÜA 1 -2
K
A
0+02
+2
M1 -2
-2
0
0+00 8 0+00 0
0
K1
7
-2
+2
0
0- 0
-2
10
-2 0- 0
-2
-2
28
ġekil-29. Dever perspektif çizimleri
m
50
29 29 18 18
58
0+066
0+060
ÜE 2 -0,43
-0,47
1/50
0+020
ÜA
1
-0,11
-0,11
-0,11
-0,11
-0,18
TO -0,28
0+008
A
0+037
0+000
M
K
+0,47
+0,43
+0,28
+0,18
+0,11
+0,06
0,00
-0,11
0+000
0+008
0+020
0+037
0+060
0+066
A
ÜA
1
TO
2
ÜE
M
K
1/500
ÖLÇEK
1/500
ÖLÇEK
+0,43
+0,47
1/50 +0,28
-0,47
-0,43
-0,28
-0,11
-0,18
+0,11
-0,11
+0,18
1/500
ÖLÇEK +0,06
0+066
0+060
0+037
0+020
0+008
0+000
ġekil-30 Dever çizimleri
ÜE
2
K
M
A
ÜA
1
TO
1/50
51
BÖLÜM 6 ENKESĠT Enkesit: Yol geçkisinin herhangi bir noktasındaki arazi ve proje kotlarını gösteren, yolun yatay kesitteki çizimidir. Geçici enkesitleri çizmek için, planda yol geçkisine dik doğrultuların düzeç eğrilerini kestiği noktalar arasındaki uzunluklar yatay eksen, noktaların kotları da düĢey eksen üzerinde alınarak iĢaretlenir. Bu noktalar birleĢtirilerek doğal zeminin enkesiti çizilir. Enkesit ölçeği yatay da ve düĢey de aynı (1/100 veya 1/200) alınır. Bu enkesitler üzerinde yol ekseninin yeri, yol platformu ve Ģevler çizilerek enkesit tamamlanır. Yol ile doğal zemin arasında kalan enkesit alanları (yarma ve dolgu) yardımıyla da hacimler hesaplanır. Gerekli inceleme ve karĢılaĢtırmalar sonucunda en uygun kırmızı çizginin çizilebildiği geçki kesinleĢtirilerek aplikasyona geçilir. En kesitler tamamlandıktan sonra hacimler tablosu oluĢturulur. Enkesit Elemanları: 1. Kaplamanın tipi ve bombesi 2. ġerit geniĢlikleri 3. Banket geniĢliği ve eğimi 4. Hendek geniĢliği ve derinliği 5. Dolgu ve yarma Ģevleri 6. Dever 7. Kurplarda geniĢleme 8. KamulaĢtırma geniĢliği
ġekil 31. Tipik enkesit ve elemanları
52
Platform, yolun banket dıĢ sınırları arasında kalan yüzeydir. Kaplama, motorlu araçların ve özel hallerde diğer taĢıt ve yayaların geçmesine ayrılan Ģeritlerin yapımında kullanılan. (Asfalt, beton. parke v.s. gibi) en üst tabakadır. Banket. Yol yüzeyinin motorlu araçların gidiĢ geliĢine ayrılan kısmı dıĢında kalan; yerine göre malzeme koymaya. yaya, hayvan v.s. geçiĢine ve araçların durmasına ayrılan kısımdır. Yol Üst Yapısı Kaplama. temel, alt temel tabakalarını içine alan yol yapısıdır. Yol Alt Yapısı, yolun üst yapısı altında kalan kısmıdır. Yol Alt Yapısı Tabanı, yol alt yapısının oturduğu tabii zemin yüzeyi veya elveriĢli hale getirilmek üzere değiĢtirilmiĢ tabii zemin yüzeyidir. Zayıf Zemin Tabakası, yarma veya ariyetlerde genel olarak üst kısımlarda bulunan nebati toprak v.s. gibi dolgu yapılmasına elveriĢli olmayıp. kazılıp atılması gereken zemin tabakasıdır. Temel Tabakası, kaplama tabakası ile ince tesviye yüzeyi veya alt temel tabakası arasında bağlantıyı sağlayan, yük dağıtımı ve düzgünlük sağlayan yola gelen yükleri taĢıyan ve alt temel veya alt yapıya intikal ettiren tabakadır. Alt Temel Tabakası, yola gelen yükleri daha ucuz bir yapıyla alt yapıya intikal ettirmek üzere alt yapıyla temel tabakası arasına konulan tabakadır. AĢınma Tabakası, üst yapının en üst tabakası veya aĢınma sathıdır. Binder Tabakası. Bir temel ile satıh tabakası arasındaki ara tabakadır. KamulaĢtırma Sahası, yol yüzeyi, hendekleri. Ģevleri. sanat yapıları. köprüleri. ariyet yerleri. malzeme ocakları ve diğer kısımları ile yolun yapımı ve emniyeti için kamulaĢtırılan arazidir. Ġnce Tesviye Yüzeyi veya Üst Yapı Tabanı, ince tesviyesi yapılmıĢ yol alt yapısına ait en üst yüzeydir. Ġnce Tesviye Tabakası; (1) Kaya veya küskü yarmalarda düzgünlüğü temin maksadıyla tesviye kotuna göre fazla kazı yapılarak bu kazı yerine seçme malzeme koymak suretiyle yapılan tabaka. (2) Toprak yarmalarda tesviye kotuna indirilmiĢ zeminin sürülmek v.s. suretlerde kabartılarak yeniden iyice sıkıĢtırılması ve bazı hallerde çimento, kireç v.s. ile stabilize edilmesi suretiyle elde edilen tabaka. (3) Bazı hallerde elveriĢli kazı malzemesiyle yapılan dolgunun en üst tabakası, ince tesviye tabakası adını alır. Enine eğim: Yol yüzeyine düĢen yağıĢ sularının platformu bir an önce terkedebilmeleri için yol enkesitine eksenden banket ya da kaplama dıĢ kenarına doğru olmak üzere her iki tarafta verilen eğime denir. YağıĢ sularının tahliyesi için platformun enkesitine eksenden yanlara doğru verilen eğime enine eğim(bombe) denir. Platformun kaplama malzemesinin su tahliye kapasitesine göre enine eğim seçilir. Ġnce dokulu asfaltta %1 ve %2 yetebilirken, çakıl malzemede %3 ve %4 eğim gerekebilir. Minimum oranı %1,5 olmalıdır. Kenar Hendek: Yolun yarma tarafında banket ile yarma Ģevi arasında uzanan yağıĢ sularını toplayıcı kanaldır. Genellikle yamuk kesitli, 30 cm-75 cm arası derinliktedir. Hendek Ģevleri için banket tarafında 3/1 ve 4/1, yarma tarafında 1/1 en çok kullanılan eğimlerdir. Kafa Hendeği: Yarmalarda yamaçlardan akan suları toplamak için yamaç üstüne Ģev tepesinden bir miktar geride eĢ yükselti eğrilerine paralel bir hendek açılabilir. Bu hendekler de kafa hendeği olarak isimlendirilir.
53
ġekil 32. Kafa hendeği Yol Ekseni: Yol kaplamasının ortasından geçtiği varsayılan doğrultuya yol ekseni denir. Toprak iĢi (tesviye): Yol yüzeyine düzgün bir Ģekil verilmesi için doğal zeminin düzeltilmesi gerekir. Bu amaçla bazı yerler kazılır, bazı yerler doldurulur. Bu iĢlere verilen isimdir. Ġnce tesviye (reglaj): Tesviye yüzeyinin uygun enine ve boyuna eğim de verilerek bir greyder yardımı ile son olarak düzeltilmesi iĢlemine verilen isimdir. Menfez: Sürekli olarak akan ya da yağıĢ sonucu oluĢan küçük akarsuları yol gövdesinin bir tarafından diğer tarafına geçirmek için kullanılan yapılardır. Alt yapı: Yolun toprak iĢleri sonunda daha önceden saptanan kot ve enkesit Ģekline getirilmiĢ kısmına denir. Alt yapı sanat yapılarını da kapsar. Üst yapı: Yolun trafik yüklerini taĢımak ve bu yükü taban zemininin taĢıma gücünü aĢmayacak Ģekilde taban yüzeyine dağıtmak üzere alt yapı üzerine inĢa olunan ve alt temel, temel ve kaplama tabakalarından oluĢan kısımdır. Alt yapının üzerine inĢa edilen temel altı, temel ve kaplama tabakalarından oluĢan kısımdır. Alt yapı ve üst yapıdan oluĢan yol gövdesinin oluĢturduğu zemin yol tabanıdır. KamulaĢtırma ġeridi: Yol geçkisi çevresinin proje elemanları için yeterli ve güvenli olacak geniĢlikte bir alan için mülkiyetinin kamu adına satın alınacağı arazi parçacıklarını ifade eder. Banket: Yol kaplamasının iki yanında, kaplamaya bitiĢik ve kaplama ile Ģev arasında kalan kısma banket denir. Daha farklı bir malzeme ile kaplanır ve kaplamaya göre daha eğimlidir. Böylece hem su tahliyesi daha iyi olur hem de kaplamaya destek sağlanır. Platform:Yolun enine kesitine denir. Kaplama ve banketlerden oluĢur. Platformun sınırları Ģevler, kaldırımlar ya da refüjler(orta ayırıcı) olabilir. ġev: Dolgularda platform kenarı ile doğal zemin, yarmalarda kenar hendek ile doğal zemin arasındaki eğik yüzeye Ģev denir. ġev eğiminin seçiminde zeminin kayma eğilimi ile dolgu ya da yarmanın yüksekliği önemli etmenlerdir. Kayma olmayan zeminlerde Ģev eğimi daha dik tutulabilir. Kaya yarmalarda dik Ģev kullanılır. Yüksek dolgularda Ģev eğimi az tutulur. ġev eğiminin az olması daha geniĢ bir arazi Ģeridi anlamına gelmekte ise de yolun güvenliği tercih edilmelidir. Dolgu
54
Ģevlerinde 3/2, 3/1, 4/1, yarma Ģevlerinde 1/2, 1/1, 2/1, 3/2 sıkça kullanılan eğimlerdir. 3/2 Ģev yatayda 3, düĢeyde 2 birim demektir. Tablo 11 Örnek ġev eğimleri
Sanat Yapıları: Yol geçkisinin boyunca inĢa edilen köprü, viyadük, tünel, menfez, istinat duvarı, drenaj tesisleri gibi yapılara sanat yapıları denir. Ġnce tesviye (reglaj): Tesviye yüzeyinin uygun enine ve boyuna eğim de verilerek bir greyder yardımı ile son olarak düzeltilmesi iĢlemine verilen isimdir. Bordür oluğu (kanivo): Kent içi yollarda kapla ve yaya kaldırımı üzerine düĢen ve enine eğimden dolayı bordür kenarında biriken yağıĢ sularının yol boyunca kolayca ve belirli bir geniĢlik içinde kalacak Ģekilde akması için kaplamanın en dıĢ kenarından daha düĢük kotta olmak üzere bordür ile kaplama arasına yerleĢtirilen enkesit kısmıdır. Rögar (baca): Bordür kenarında birikip oluk boyunca akan yağıĢ sularının yola ve yol temeline zarar vermeden kanalizasyon veya yağmur suyu drenaj Ģebekesine akmasını sağlayan yapılara denir. Röfüj (ayırıcı): TaĢıt yollarını veya bölümlerini birbirinden ayıran, bir taraftaki taĢıtların diğer tarafa geçmesini engelleyen karayolu yapısıdır.
55
A 0+000
775,00 774,95 -10,80 -10,56
773,93 -5,50 772,00 0,00
0 24
771,00 5,50
1 50
5 50
770,58 7,71
5 50
770,00 10,80
77000
77058
77100 77206
77200 77200
77139
3 56
772,06 5,50
772,00 0,00
77393 77189
SĠYAH KOTLAR ARA MESAFELER
77500
KIRMIZI KOTLAR
77495
771,39 -7,00
771,89 -5,50
2 21
3 09
FY= 1/2 [ 772x(-5,5+5,5) + 773,93x(0,00+10,56) + 774,95x(-5,5+7) + 771,39x(-10,56+5,5) + 771,89(-7,00-0,00) ] = 14,3312 m² FD = 1/2 [ 772,06x(7,71-0,00) + 772x(5,50-5,50) + 771x(0,00-7,71) + 770,58x(5,5-5,5) ] = 4,0863 m²
ġekil 34 Yarma ve dolgu beraber
56
8 0+240 765,00 -12,60 764,00 -5,50
760,39 -11,28
763,33 0,00
762,64 5,50 761,85 12,00
760,58 -7,05
761,34 5,55
761,21 0,00
761,08 -5,55
762,28 8,49 760,84 7,05
FY= 39,4221 m² FD= 0 m²
Yarma tipi enkesit hesabı
15 0+420
751,88 0,00
751,77 -5,50
751,00 -10,20 750,54 -7,35
750,24 -5,50
749,32 0,00
751,77 5,50
748,36 5,50
FY= 0 m² FD= 40,8431 m²
Dolgu tipi enkesit hesabı ġekil-34
747,17 12,40 747,00 13,40
57
ler tablosu
BÖLÜM 7. HACĠMLER TABLOSU
0+000
0+020
0+037
0+060
0+080
0+100
0+120
0+127,27
0+140
0+160
0+180
0+200
0+217,54
0+240
0+260
0+280
0+300
0+320
0+340
0+360
0+380
0+400
0+420
0+440
0+460
0+476
A
1
To
2
3
H1
4
S
5
6
7
H2
TF
8
9
10
H3
11
12
13
14
H4
15
16
17
B
= 1046,71
= 6879,38
= 5832,67
2) ΣYF + ΣDF
3) ΣYF + ΣKKK=ΣY
4) ΣDF + ΣKKK=ΣD
= 1046,71
16,00
20,00
20,00
20,00
20,00
20,00
20,00
20,00
20,00
20,00
20,00
20,00
22,46
17,54
20,00
20,00
20,00
12,73
7,27
20,00
20,00
20,00
23,00
17,00
20,00
ARA MESAFE
1) ΣY + ΣD
KONTROLLER:
EN KESİT KM
EN KESİT NO
16,70 3,30
6,67 13,33
15,28 2,26
16,13 3,87
17,964
20,00
17,54
20,00
16,701
6,67
9,254
20,00 15,281
16,13
28,51
21,06
GEÇİT NOKTASI
3,545
18,493
3,30
13,33
2,26
4,221
5,049
3,87
8,00
9,65
18,35
20,00
20,00
20,00
20,00
16,67
13,34
20,00
20,00
20,00
21,23
12,36
17,64
20,00
11,94
14,43
10,00
13,64
20,00
20,00
21,50
20,00
18,50
10,00
TATBİK MESAFESİ (m )
15,72
7,49
0,42
0,00
0,00
0,00
0,00
0,04
9,76
30,38
30,14
49,85
39,42
7,69
0,10
0,34
5,40
22,05
27,75
28,95
21,89
26,64
22,25
21,61
17,06
14,33
Σ
0,12
3,94
18,38
40,84
50,73
53,92
35,19
18,53
0,50
0,00
0,00
0,00
0,00
3,74
28,61
30,26
10,45
0,99
0,23
0,00
0,16
0,58
1,82
5,72
1,11
4,09
1,00
38,04
337,25
816,86
1014,64
1078,35
703,71
308,79
6,70
0,00
0,00
0,00
0,00
46,23
504,72
605,19
124,70
14,29
2,27
0,02
3,26
11,68
39,08
114,50
20,54
40,86
6879,38 5832,67
125,74
72,25
7,62
0,00
0,00
0,00
0,00
0,62
130,10
607,63
602,80
996,96
836,93
95,06
1,82
6,77
64,45
318,18
277,52
394,72
437,79
532,82
478,46
432,25
315,58
143,31
DOLGU
HACİMLER (m ³)
YARMA DOLGU YARMA
ALANLAR (m ²)
419,71
1,00
38,04
7,62
0,00
0,00
0,00
0,00
0,62
6,70
0,00
0,00
0,00
0,00
46,23
1,82
6,77
64,45
14,29
2,27
0,02
3,26
11,68
39,08
114,50
20,54
40,86
6459,66
124,74
34,22
123,40
607,63
602,80
996,96
836,93
48,83
303,89
275,25
394,71
434,54
521,14
439,38
317,75
295,05
102,45
KENDİ YARMA KESİTİNDE FAZLASI KULLANILA (m ³)
5412,95
329,63
816,86
1014,64
1078,35
703,71
308,18
502,91
598,43
60,26
DOLGU FAZLASI (m ³)
1046,71
921,97
887,76
1217,38
2034,24
3048,89
4127,23
4830,94
5139,11
5015,71
4408,08
3805,29
2808,33
1971,40
1922,56
2425,47
3023,90
3084,15
2780,27
2505,01
2110,31
1675,77
1154,63
715,25
397,49
102,45
DOLGU
CEBRİK TOPLAM YARMA
58
59
BÖLÜM 8. ÖRNEK PROJE ÇALIġMALARI
Örnek Rapor 1
KONU: Yol Projesi AMAÇ: 1/2000 Ölçekli Paftada Yol Projesini Uygulamak PROJENĠN VERĠLĠġ TARĠHĠ: 5/09/2010 PROJENĠN TESLĠM TARĠHĠ: 09/11/2010 HAZIRLAYAN: Uygulama alanı olarak verilen paftada verilen baĢlangıç kotu esas alınarak uygun bir artıĢ yönü seçildi ve kuzey yön belirlendi.Planı yapılacak olan yolun baĢlangıç noktası olan A noktasının belirli olmasından dolayı ilk iĢ olarak yolun boyuna eğimi %7’yi geçmeyecek Ģekilde seçilen %3,%4 ve %5’lik eğimlerle A noktasından belirleyeceğimiz B noktasına kadar “0 poligonu” geçirildi. 0 poligonunun geçirilmesinde pergel kullanıldı ve seçilen eğimler doğrultusunda iki eĢ yükseklik eğrisi arasında kesim noktaları tespit edildi.Geçirilen genelleĢtirilmiĢ doğrular arasında kalan daire kurbuna ait yarıçap R=200 m ve sonra sapma açısı 82o
belirlendikten sonra daire
kurbasına ait gerekli hesaplamalar yapılarak kurp iki genelleĢtirilmiĢ doğru arasına yerleĢtirildi. Ġkinci adımda boykesit çizildi.Boykesit çizimi için öncelikle yola ait siyah kotlar çıkarıldı ve uygun eğimler verilerek kırmızı kotlar hesaplandı.Boykesit çizildikten sonra düĢey kurp hesabına geçildi.L=150 m alınarak düĢey kurp için kırmızı kot hesabı yapıldı ve boykesit tamamlanmıĢ oldu.Kurpta dever uygulamasına gidilerek gerekli hesaplamalar yapıldı ve maksimum dever %8 alınarak yol geniĢletme çalıĢmaları tamamlandı. Bu hesaplamalardan sonra enkesitler alındı.Ġlk olarak genelleĢtirilmiĢ doğruların eĢ yükselti eğrilerini kestiği noktalarda ve her bir hektometrede bir enkesit alındı.Ara noktalarda iki enkesit arası 30 m’den büyük olmamak kaydıyla tüm enkesitler çıkarılmıĢ olundu. Porjenin son adımı olarak hacimler tablosu çizimi yapıldı.
60
Örnek Rapor 2 RAPOR Bu uygulamada amaç, bize verilen pafta üzerinden uzunluğu minimum 400 m. ve 1. sınıf dağlık bölge türünde bir yol geçirmektir. Öncelikle verilen paftalardaki tesviye eğrilerine kot verildi. Arazi topografyasına uygun olacak Ģekilde sıfır çizgisinin eğimi %3 - %7 arasında alınarak belirlendi ve pergel açıklığı hesaplanarak A noktasından itibaren sıfır poligonu geçirildi. Belirlenen A ve B noktaları arasında, sıfır çizgisini sağda ve solda dengeli halde kalacak Ģekilde genel doğrular çizildi. Doğrultu değiĢim noktalarında iki doğruya teğet olmak üzere bir dairesel kurba yerleĢtirmek amacıyla aydınger kağıdına harita ölçeğine göre çizilmiĢ eĢ merkezli ve çeĢitli kurba yarıçaplarını içeren çemberlerden faydalanıldı. Seçilen yarıçapa ve sapma açısına göre kurba elemanları hesaplandı. Hesaplanan teğet uzunluğuna göre kurbun baĢlangıç ve bitiĢ noktaları iĢaretlenerek kurp merkezi bulunup kurp oluĢturuldu. Yolun baĢlangıç ve son noktaları, kurbun teğet ve some noktası baĢlangıçtan itibaren her hektometrede ve en fazla 30 m de bir enkesitler alındı. Bu kesitler numaralandırılarak kilometrajlar belirlendi. Belirlenen kurbun baĢlangıcına ve sonuna kübik parabol geçiĢ eğrisini yerleĢtirmek amacıyla proje hızı 60 km/sa ve platform geniĢliği 12 m. alınarak gerekli hesaplamalar yapıldı. Proje hızı 60 km/sa alınarak yapılan dever hesabında dever %8’i aĢtığı için hız sınırlamasına gidilerek hız 45.01 km/sa olarak belirlendi. Bu iĢlemlerden elde edilen sonuca göre kübik parabol Ģematik planda gösterildi. Boy kesitin çıkarılması için plandan yararlanılarak siyah kotlar hesaplandı. Hesaplanan siyah kotlar ve kilometrajlar yardımıyla boy kesit çıkarıldı. Yarma ve dolgunun birbirini dengelemesine dikkat edilerek kırmızı çizgi geçirildi. Bu çizginin kotları kesitler boyunca hesaplandı ve diğer gerekli hesaplamalar yapılarak düĢey kurp oluĢturuldu. Kurbun uzunluğu 200 m. olarak belirlendi. Plandaki her enkesite ait siyah ve kırmızı kotlardan yararlanılarak enkesitler çıkarıldı. OluĢan yarma ve dolgu alanları Cross yöntemine göre hesaplandı. Hesaplanan alanlardan yararlanılarak hacimler tablosu oluĢturularak proje tamamlandı.
Öğrenci Ġsmi Öğrenci No. 1 23456
61
Örnek Proje ÇalıĢması Proje Uygulaması
Tablo 1 sunulan örnek yol geometrik standartları değerlerini kullanılarak yol proje ödevi yapılacaktır. Tablo 1’de sunulan 1.ci sınıf dağlık yol kataogorisi seçilecektir. Proje hızı; 60 km/saat. Yıllık ortalama günlük trafik (YOGT); 4000 taĢıt/gün. Minimum kurp yarıçapı; 150 m. Maksimum boyuna eğim; %7. Maksimum dever eğimi; %8. ġerit geniĢliği; 3.50 m. Banket geniĢliği; 2.50 m. Platform geniĢliği; 12.00 m. Pafta iĢlemleri: 1/2000 ölçekli topoğrafık haritada projenin baĢlangıç (A) noktasının kotu eĢyükselti eğrisi (2 mt kot farkı) üzerinde öğrenci numarasının son üç rakamına bağlı olarak verilecek (tek nolar bir üste yuvarlanacak), yolun son (B) noktası ise serbest bırakılacaktır. Ġki eĢ yükselti arasındaki kot farkı 2 metredir. Devlet Karayolu Standartlarına uygun en az iki adet sıfır poligonu geçirilecek. Yol uzunluğu en az 400 mt olacaktır. Plan paftasına uygun boykesit çıkarılarak (yatay ölçek 1/1000, düĢey ölçek 1/100) Boykesit ve enkesit iĢlemler; Kırmızı Çizgiler ve DüĢey Kurplar tasarlanacak ve boykesit paftası tamamlanacak. Yatay kurbada kübik parabol geçiĢ eğrisi kullanılarak dever tasarımı yapılacak. Dever değiĢimi, planda, boykesitte ve enkesitte gösterilecek Ģekilde yatay kurba paftası hazırlanacak. Dever, eksen kotları sabit tutularak, kurbada geniĢletme yapılacaktır. 1/100 ölçeğinde enkesitler çıkarılarak enkesit alanları Cross Yöntemine göre hesaplanacaktır. Alan hesapları ilk iki kesitte detaylandırılacak. Boykesit: yatay ölçek 1/1000, düĢey ölçek ise 1/100 alınacaktır. Boykesitte görüĢ mesafesine göre minimum düĢey burba boyu tespit edilecek; minimum düĢey kurp boyu 120 m'dir. Enkesit: Planda belirlenen her enkesit noktasından 1/100 ölçeğine göre enkesitler çıkarılarak her bir enkesitin yarma/dolgu alanları Cross yöntemine göre hesaplanacaktır. Enkesitler arasındaki toprak hacimleri tablo ile hesaplanarak her kesite ait yarma fazlası ile dolgu fazlası tespit edilerek yol boyunca cebrilc toplamları alınacaktır. Kütleler diyagramı: Yatay ölçek 1/1000, düĢey ölçek ygun ölçek seçilecektir.
62
ġekil Pafta ve Yol güzergahı
63
ġekil Enkesitler
64
GENEL DOĞRULAR TABLOSU DOĞRU
UZUNLUKLAR
1. DOĞRU ( AS )
312,03 m.
2. DOĞRU ( SB )
182,11 m.
KESİŞME AÇISI
45 º
KESİN DOĞRULAR VE KURBALAR TABLOSU ARA UZAKLIK
TOPLAM UZAKLIK
1. DOĞRU
A-T0
275 m
275 m
KURBA
ToTf
80 m
11
355 m
2. DOĞRU
Tf-B
34
135
m
11
45
490
m
t = R x tg ( Δ / 2 ) = 90 x tg ( 45 / 2 ) = 37 28m D= ( 2 π R Δ ) / 360 = ( 2 x π 90 x 45 ) / 360 = 70 69 m BS ( b) = R x { 1 / ( Cos Δ / 2 ) - 1 } = 90 x { 1 / ( Cos 45 / 2 ) – 1 } = 742 m
BOYKESİT
65
66
ġekil Boykesit dtayları
67
DüĢey Kurba Ve Kırmızı Kot Hesabı Km. P= 0 + 22000m. Kot P = 629.60m.
g1 = (629.6-636.20)x100/ (220.00-0) = -3.00% g2 = (615.22-629.6)x100/(490.45-220.00) = -5.317% L = 150 m. G = | g1 – g2 | = | -0.03 + 0.0532 | = 0.0232 e = ( L x G ) / 8 = ( 150 x 0.0241) / 8 = 0.435 m. t = L / 2 = 150 / 2 = 75 m. Kırmızı kot B = 629.60 – 0.435 = 629,165 m. Km. T1 = 220.00 - 75 = 0+14500m. Kot T1 = 629.6 + ( 75 x 0.03 ) = 631.85 m. Km. T2 = 220.00 + 75 = 0+29500m Kot T2 = 629.60 - ( 75 x 0.0532 ) = 625.62 m.
y = { (g2 - g1 ) / 2L }X2 + g1X = { ( -0.0532 + 0.03 ) / 300 } X2 - 0.03 X y = -0.000077 X2 - 0.03 X Tablo Kırmız Kot NOKTA NO
KM
X
Y
KOTLAR
T1
0+145
0
0
631.85
9
0+156
11
-0.34
631.51
10
0+176
31
-1.00
630.85
H2
0+200
55
-1.88
629.97
11
0+216
71
-2.52
629.33
12
0+241
96
-3.59
628.26
13
0+257
112
-4.33
627.52
To
0+275
130
-5.20
626.65
14
0+289.14
144.14
-5.92
625.93
T2
0+295
150
-6.23
625.62
68
L Boyunun Tespiti : Far ıĢığı = S = 100 m alınmıĢtır. a) S küçük L için(SL) : L= 2 * S – (1.22 * 0.035 * S) / G = 2 * 100 – (1.22 * 0.035 * 100) / 0.0232 = 15.9483 m
Konfor Kriteri : Lmin = G * V² / 3.95 = 0.0232 * 40.31² / 3.95 = 9.5437 m
Esneklik Kriteri : Lmin = 3048 * G = 3048 * 0.0232 = 70,7136 m
Drenaj Kriteri : 4360 * G = 4360 * 0.0232 = 101.152 m ġartname : Lmin = 120 m ise L=150 m alınmıĢtır. RdüĢey = 6 * Ryatay = 6 * 90 = 540 m L = RdüĢey * G RdüĢey =150 / 0.0232 = 6465.52 m L UYGUNDUR T = L / 2 = 150 / 2 = 75 m e= L * G / 8 = 150 * 0.0232 / 8 = 0 .435 m
69
ġekil Profil ve plan görünüĢü
70
Dever Hesabi : d = 0.00443 x 60²/90 = 0.17
d = % 8 alınmıĢtır.
Hız Sınırlaması 0.08 = 0.00443 x v² / 90 => v sınır = 40.31 km / saat Kurbada Yol GeniĢletmesi b = (n l²/ 2R ) + ( 0.05 V / √R ) = ( 2 x 12²/ 2x 90) + ( 0.05 x 40 / √90 ) = 1.81 m. Dever Rampa Boyunun Hesabı h1= B x d 0/ 2 h 1 = 12 x 0.02 / 2 = 0.12 m. h 2 = (B + b ) du /2 h 2 = ( 12 + 1.81) x 0.08 /2 = 0.55 m. L = V³/ ( 46.7 x R x þ ) = ( 40 )³/ ( 46.7 x 90 x 0.4 ) = 38.07 m. K = ( 2 x L x h 1 ) / (h 2 - h 1 ) = ( 2 x 38.07 x 0.12)/ ( 0.55 – 0.12) = 21.25 m. Savrulma Hızı: Vsav=11.3√(R*(µe+tga)/(1- µe*tga))=11.3*√(90(0.2+0.08)/(1-0.2*0.08)) = 57.18 km/saat Devrilme Hızı : Vdev=11.3√(R*(h*tga+e/2)/(h-tga*e/2))=11.3√(90(1.45*0.08+1.95/2)/(1.45-0.08*1.95/2)) Vdev=95.59 km/saat Tablo
GeçiĢ Eğrisi ( Kübik Parabol )
ENKESĠT NO
KM
X
Y=(X³/ 6 R L)
ÜA
0+256
0.00
0
13
0+257
1.00
0.000048
T0
0+27500
19.00
0.33
14
0+28914
33.14
1.77
ÜE
0+294
38.00
2.67
e = (L²/6R)=(38.07²/6x90) = 2.67m ΔR = e/4= 4.01/4 = 1.0025 m m = ΔR/2 = 1.0025/2 = 0.501 m
71
ENKESĠ T NO
DIġKENAR
ĠÇKENAR
KM
b
B+b
d%
h=(B+b)/2*d
h=(B+b)/2*d
K1
0+23475
0.00
12.00
-2
-0.12
-0.12
12
0+24100
0.00
12.00
-0.83
-0.05
-0.05
M1
0+24538
0.00
12.00
0
0
-0.12
ÜA1
0+25600
0.00
12.00
2
0.12
-0.12
13
0+25700
0.03+0.03
12.06
2.16
0.13
-0.13
To
0+27500
0.45+0.45
12.90
5
0.32
-0.32
14
0+28914
0.8+0.8
13.60
7.23
0.49
-0.49
ÜE1
0+29400
0.905+0.905
13.81
8
0.55
-0.55
H3
0+30956
0.905+0.905
13.81
8
0.55
-0.55
S
0+31584
0.905+0.905
13.81
8
0.55
-0.55
15
0+33155
0.905+0.905
13.81
8
0.55
-0.55
ÜE2
0+33611
0.905+0.905
13.81
8
0.55
-0.55
Tf
0+35511
0.452+0.452
12.91
5
0.32
-0.32
ÜA2
0+37411
0.00
12.00
2
0.12
-0.12
16
0+37511
0.00
12.00
1.89
0.11
-0.11
M2
0+39311
0.00
12.00
0
0.11
-0.11
H4
0+400
0.00
12.00
-0.74
-0.04
-0.04
K2
0+41211
0.00
12.00
-2
-0.12
-0.12
72
73
74
75
76
77
78
Tablo Ara mesafe ve Alanlar ENKESĠT ENKESĠT NO KM
ARA MESAFE 0
A
0+000
1
0+010
2
0+022
3
0+040
4
0+052
5
0+058
6
0+076
H1
0+100
7
0+116
0+138
9
0+156
10
0+176
H2
0+200
11
0+216
12
0+241
13
0+257
To
0+275
14
0+289.14
H3
0+300
TATBĠK MESAFE (m)
ALANLAR (m²) YARMA DOLGU
5.000
35.404
11.000
11.447
3.414
7.440
8.169
6.812
12.610
6.475
13.590
3.951
10.303
8.964
12.000
16.546
3.414
21.000
12.239
5.249
20.000
15.785
1.340
19.000
11.764
1.226
17.063
9.349
4.253
12.938
5.671
8.140
22.000
4.145
7.746
20.000
4.302
10.783
20.500
2.778
14.645
20.500
3.648
10.150
10 12 2.88 15.12 10.099 1.901 6 18 24 16
22 8
GEÇĠT NOKTASI
12.125 5.875 20 24 16 25 16
17.000
40.687
18 16.070
1.550
27.593
12.500
0.634
43.339
13.350
0.963
48.273
14.14 10.86 15.84
79
S
0+315.84
15
0+331.55 23.56
F
0+355.11
16
0+375.11
H4
0+400
17
0+424.11
18
0+440.11
19
0+456.11
15.315 4.685
0+480.11
B
0+490.45
3.918
40.008
19.635
2.126
35.754
19.438
3.990
16.020
14.788
9.126
5.446
24.500
16.827
0.533
20.055
17.658
0.390
16.000
18.044
0.299
20.000
14.652
0.898
21.945
5.737
4.398
5.170
2.189
10.676
24.89 24.11 16 16
24 20
15.775 15.71
1.41 8.93 0
1) ∑Y+∑D = CEB. TOP. => 3869,793 - 5810,222 = - 1940,429 m3 2) ∑YF+∑DF = CEB.TOP. => 2549,538 - 4489,968 = -1940.429 m3
80
Tablo Hacim ve Cebrik Toplam HACĠM (m³) YARMA
DOLGU
KENDĠ KESĠTĠ KULLA.
177.020
YARMA FAZLA (m³)
DOLGU FAZLASI (m³)
CEBRĠK TOPLAM YARMA
177.020
177.020
125.917
37.554
37.554
88.363
265.383
60.774
50.684
50.684
10.091
275.474
81.647
171.357
81.647
40.702
35.412
35.412
5.290
191.053
198.552
40.968
40.968
157.584
348.637
257.025
110.221
110.221
146.805
495.442
315.690
26.800
26.800
288.890
784.332
223.516
23.294
23.294
200.222
984.554
159.517
72.558
72.558
86.959
1071.513
73.371
105.315
73.371
31.944
1039.569
91.190
170.412
91.190
79.222
960.347
86.040
215.660
86.040
129.620
830.727
56.949
300.223
56.949
243.274
587.454
74.784
208.075
74.784
133.291
454.163
691.679
89.710
691.679
24.909
443.420
24.909
418.511
7.925
541.738
7.925
533.813
12.856
644.445
12.856
631.589
61.806
631.126
61.806
569.320
DOLGU
185.764
237.516 656.027 1189.840 1821.428 2390.748
81
41.744
702.030
41.744
660.286
77.556
311.389
77.556
233.833
134.951
80.533
80.533
54.418
412.262
13.059
13.059
399.203
354.131
7.821
7.821
346.310
288.704
4.784
4.784
283.920
293.040
17.960
17.960
275.080
125.898
96.514
96.514
29.384
11.317
55.194
11.317
3869.793
5810.222
1320.255
3) ∑YF+∑KKK = ∑Y 4) ∑DF+∑KKK = ∑D
=> =>
3284.867 3230.449 2831.246 2484.936 2201.016 1925.936 1896.552
43.877 2549.538
3051.034
4489.968
2549,538 +1320,255 = 3869,793 m3 4489,968 +1320,255 = 5810,222 m3
1940.429
82
Tablo Örnek Proje Antet
Tarih Çizen
Ad Soyad
Ġmza
Karadeniz Teknik Üniversitesi
09 / 01 / 2009
Mühendislik Fakültesi
1. Kontrol
ĠnĢaat Mühendisliği
2. Kontrol
ÖLÇEK Öğrenci No: 1 /100
BOYKESİT 1796
1/ 1000
83
Tablo Örnek hacimler tablosu ve toprak dağıtımı
84
85
ġekil
Toprak Dağıtımı
86
Tablo ĠĢ makinalarıyla Toprak Dağıtımı
87
Örnek Proje
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
BÖLÜM 9
AUTOCAD PAFTA UYGULAMASI
Autocad de yol projesi nasıl çizilir? Paftaların AutoCad!a aktarılması
Ġlk olarak paftalarımızı tarayıcı aracılığı ile .jpg olarak bilgisayarlarımıza kaydederiz.
Autocad çalıĢma sayfasında resimden de anlaĢılacağı gibi Insert-Raster Image Reference ı seçiyoruz
KarĢımıza Select Image File penceresi çıkacaktır. Burada bizden istenilen aktarılacak olan resmi seçmemizdir. Aktarılacak resmi seçip Aç butonuna tıklıyoruz. KarĢımıza Image penceresi gelecektir. Ok diyerek bu pencereyi kapatıyoruz.
98
99
Autocad bizden resmi yerleĢtirmek için bir referans noktası seçmemizi isteyecektir. BoĢ bir yerde mause nin sol tuĢuna tıkladıktan sonra komut satırında Specify scale factor <1>: yazısını göreceksiniz burada autocad in bizden resimin x ekseninin kaç cm olmasını istediğini göreceksiniz bizim resmimiz yatay ve cm çalıĢacağımızdan A4 sayfasının yatay uzunluğu 29.7cm olduğunda burada komut satırına 29.7 yazıp entera basıyoruz. Ve resmimizi autocad e almıĢ oluyoruz.
100
Resmi autocad e aktardıktan sonra burada resime zoom yaparak Spline (spl) komutunu kullanarak paftadaki bütün eĢyükselti eğrileri üzerinde geçerek paftamızı autocad e aktarmıĢ oluyoruz.
101
102
BÖLÜM
Kütleler Diyagramının Özellikleri Kütleler diyagramının herhangi bir noktasındaki ordinat baĢlangıçtan o noktaya kadar olan hacimlerin cebrik toplamını yani dengelenmemiĢ yarma ya da dolgu hacmini verir. Göz önüne alınan nokta karĢılaĢtırma çizgisinin üstünde ise dengelenmemiĢ yarma yani yarma fazlası karĢılaĢtırma çizgisinin altında ise dengelenmemiĢ dolgu hacmi yani dengelenmemiĢ dolgu fazlası söz konudur. TaĢımalara Ait Esaslar. Yarma ve yan ariyet kazılarından çıkarılan malzemenin taĢınması idare tarafından hazırlanan Brükner eğrisine göre yapılamaktadır. Yan ariyetler, yolun tümüyle birlikte yol eksenine göre alınan en kesitlerle kübaj ve taĢıma hesabına «KarıĢık kesitler gibi önce kendi kesitinde dengelendirilerek» ithal edilmekte ve Brükner eğrisine geçirilmektedir. Ġdare inĢaat esnasında bu eğride gerekli göreceği değiĢikliği yapmak mümkündür. Bu değiĢikliği müteahhit aynen kabul etmek ve tatbik etmekle mükelleftir. TaĢımalarda hacim metreküp, mesafe yatay olarak metre cinsinden ölçülür. Ödemeye esas olacak miktar, taĢınan malzemenin kazılmadan evvel yerinde metreküp cinsinden ölçülen hacmidir. TaĢıma mesafesi olarak malzemenin yerindeki ağırlık merkezi ile taĢımadan sonra bununla inĢa edilen kısmın ağırlık merkezleri arasındaki yatay mesafe alınır. Yarma ve yan ariyet kazısı malzemesinin naklinde bu mesafe (Kaya, küskü, toprak) kabarma ve sıkıĢmalar nazar'ı itibara alınarak çizilen Brükner eğrisinden çıkarılır. Ocak ariyeti kazısının taĢınmasından mesafe idare tarafından tayin edilen en kısa yol olacaktır. 1. Kütleler diyagramının son noktası karĢılaĢtırma çizgisinin yukarısında ise yol kesiminin tümü üzerinde dengelenmemiĢ yarma hacmi fazlası var demektir. Son nokta karĢılaĢtırma çizgisinin altında ise söz konusu yol kesiminin tümü üzerinde dengelenmemiĢ dolgu hacmi fazlası var
103
demektir. Son nokta karĢılaĢtırma çizgisinin üzerinde ise bu yol kesiminin tümü üzerinde yarma ve dolgu hacimleri birbirini dengeliyor demektir.Yani ödünç yada depo yoktur. 2. Kütleler diyagramında herhangi iki noktanın ordinatlarının cebrik farkı bu noktalar arasındaki dengelenmemiĢ hacme eĢittir.Göz önüne alınan iki nokta eğrinin yükselen kesiminde ise ordinat farkı bu iki nokta arasındaki yarma hacimlerini dolgu eĢdeğeriyle verir. 3. Kütleler diyagramında yükselen kesimler boykesitte yarmalara alçalan kesimler boykesitte dolguya denk gelir. 4. Kütleler diyagramında maksimum noktalar boykesitte yarmadan dolguya geçiĢ noktalarını minimum noktalara ise boykesitte dolgudan yarmaya geçiĢ noktalarına karĢılık gelir. 5. Kütleler diyagramında karĢılaĢtırma çizgisine paralel olarak çizilen ve diyagram ile kapalı bir alan oluĢturan her çizgi kapalı alanla sınırlı yol kesimi sınırları içinde yarma ve dolgu hacimleri arasında dengeleme yapar.KarĢılaĢtırma çizgisinin kendiside kapalı alan oluĢturduğu kesitlerde yarma ve dolgu dengelenmesini sağlar. 6.Kütleler diyagramında dengeleme amacıyla gerekecek boyuna taĢımaların yönü diyagramın tepeye benzeyen kesimlerinde soldan sağa doğru yarmadan dolguya doğru,vadiye benzeyen kesimlerinde ise sağdan sola doğru (yarmadan dolguya doğru) olmaktadır. Bu sorular kütleler diyagramında karĢılaĢtırma çizgisine paralel ve kapalı alan oluĢturan dağıtma çizgileri yardımıyla cevaplanabilir bu çizgilere birinci dereceden dağıtma çizgileri (1.D.D.Ç) denir. Bu çizgilerle belirlenen taĢıma iĢlemlerini hangi araçların nerelerde hangi uzaklıklar için ve hangi hacimdeki zeminler için kullanılarak gerçekleĢtirileceği savları yine kütleler diyagramında karĢılaĢtırma çizgisine paralel ve kapalı alan oluĢturan ikinci dereceden dağıtma çizgileri yardımıyla hesaplanabilir. Boyuna ekonomik taĢıma sınırlarını 1.D.D.Ç belirler. Boyuna taĢıma yapacak araçların sınırlarını 2.D.D.Ç belirler. Yol güzergahı boyunca her kesitte depo ,yarma ve ödünç alma imkanımız olsun.Depo maliyetiyle ödünç maliyeti toplamı sabit olsun.
104
Md+My = Sabit Eğer; Boyuna taĢıma maliyeti > depoya atma maliyet ödünç alma maliyeti ise boyuna taĢıma yapılmaz, kazılan toprak depoya atılarak ödünç alınır. GiriĢim yoksa toprak dağıtım iĢlemi tamamlanmıĢ olur. GiriĢim olması durumunda ise giriĢim yapan (boyuna taĢıma uzaklığı) çizgisi yerine bunların arasından geçerek tek çizgi çizilir (-). Bu yeni çizgide diğer bir dağıtma çizgisi ile giriĢim yapıyorsa bu kez bunlar arasında giriĢimi giderecek yeni bir çizgi çizilir.
Brükner (Brücner) Yöntemiyle Toprak Dağıtımı Varsayımlar;
1. Yarma toprağının tümü dolgu için elveriĢlidir.(Genellikle doğrudur.) 2. Yarma fazlası varsa ödünç alınamaz, dolgu fazlası varsa depo yapılamaz. 3. Kazı fiyatı sabittir. Dolayısıyla 2. varsayıma göre diyagramın tümü için kazı maliyeti sabittir. 4. TaĢıma maliyeti taĢıma uzaklığı ile doğru orantılıdır.
M=kxe k: TaĢıma uzaklığı e: 1m³ zemini 1m uzaklığa taĢıma fiyatıdır.
k.t1+k. t3+k.t3=k.
+k.
+k.
+
+
=
+
+
olduğundan en uygun dağıtma çizgisi elde edilir. Dağıtmaz çizgisi eğrilerin baĢlangıç ve bitiĢ noktalarının dıĢına taĢmaz.Bu iki noktanın arasında veya onlara teğettir.
105
Brükner (Brücner) Dengelenmesinde 1º Dağıtma Çizgileri (Esas Dağıtma Çizgileri) ve Toprak Dengelemesine Örnekler KL+MN=LM+NO olacak Ģekilde dağıtma çizgisi çizilirse ekonomik olur.
2º den Dağıtma Çizgileri Bunlar boyuna taĢımanın hangi cins araçlarla yapılacağını belirtirler.Hangi taĢıma araçları hangi kesimlerdeki ve hangi hacimlerdeki toprak taĢıması için kullanılacak.
106
BÖLÜM TOPRAK ĠġLERĠ
ġekil Paletli ve palaetsiz ekskavatör Dozerler Toprak ĠĢleri, her cins ve klastaki toprak, bataklık zemin, küskülük. kaya, v.s. gibi zeminlerde yapılan kazı. dolgu v.s. tesviye iĢleridir. Yol geçkisi üzerinde doğal zemin proje kotuna getirilerek bir enkesit biçimine dönüĢtürülür. Bu sırada arazi kotu ile proje kotunun durumlarına göre bazı yerler kazılırken bazı yerlerin doldurulması gerekir. Kırmızı hattın üzerinde kalan kısım kazılırken (yarma), kırmızı hattın altı doldurulur (dolgu). Bu iĢleme toprak iĢi ya da hafriyat adı verilir. Doğal zeminin düzeltilmesi bu iĢlem tesviye olarak ta bilinir. OluĢan enkesit yüzeyine tesviye yüzeyi denir. Tesviye yüzeyine projede öngörülen yatay ve düĢey eğimlerin verilmesine ise ince tesviye (reglaj) denir. ġartnameler, iĢin yapılıĢına ve malzemesine ait direktifleri. metotları, nitelikleri, miktarları ve diğer Ģartları gösteren, fenni, genel, özel ve ek Ģartnamelerdir. Genel olarak yeni Ģartname maddelerini veya fenni Ģartnamedeki maddelerde yapılan değiĢiklikleri içine alan Ģartnameler «Ek ġartname» lerdir. Her iĢin özelliğine göre hazırlanmıĢ bulunan, iĢin yapılıĢına ait direktifleri ve Ģartları, fenni Ģartnamede bulunmayan fazla detaylı değiĢiklikleri içine alan ve her iĢ için ayrıca hazırlanan Ģartnameler. «Özel Fenni ġartnameler» dir. A.A.S.H.O. «American Association of State Highway Officials» (Amerika Devlet Yolları Memurları Kurumu) ın rumuzu olup, bundan bu kurumun yol ve köprü tekniğiyle ilgili Ģartnameleri kastedilmektedir. Ġhale tarihindeki en son baskısı muteberdir. A.S.T.M. «American Society for Testing Materials» (Amerika Malzeme Tecrübeleri Kurumu) dur.
107
Zeminlerin kabarması ve çökmesi
Ġlk durum Vg Vo
Vg Son durum
Çökme Vk
Vo
=Doğal Hacim =Geçici Hacim =Kalıcı hacim Geçici Kabarma Yüzdesi =Kalıcı Kabarma Yüzdesi Ġlk Durum Ġçin;
=
+
.
=
Ġkinci Durum Ġçin;
=
. (1+
(1+
)
108
Çökme Tasman
Dolgulara verilecek yükseklik fazlası
SıkıĢma Yüzdesi Oranı
SıkıĢmıĢ durumdaki hacim
=Doğal birim hacim ağırlığı =KabarmıĢ durumdaki birim hacim ağır
109
Toprak ve Tesviye ĠĢlerinde Kullanılan Mekanik Araçlar ĠĢ makineleri, inĢaat makineleri ile benzeri tarım, sanayi, bayındırlık, milli savunma ile çeĢitli kuruluĢların iĢ ve hizmetlerinde kullanılan; iĢ amacına göre üzerine çeĢitli ekipmanlar monte edilmiĢ; karayolunda insan, hayvan, yük taĢımasında kullanılamayan motorlu araçlardır. Bunlara örnek olarak ; Greyderler, Paletli Ekskavatörler, Lastik Tekerlekli Yükleyiciler, Lastik Tekerlekli Ekskavatörler Mini Yükleyiciler, Bekoloderler, Mini Ekskavatörler, Yol DıĢı Kaya Kamyonları, Mobil Kırıcı Yürüyerek çalıĢan araçlar Dozerler:Önüne çelik bıçak takılmıĢ bir traktörden ibarettir.Bıçak uçlarından traktöre mafsallanmıĢ olup yatay bir eksen etrafında dönerek kazı açısının ayarlanmasına imkan verir.Bıçak konumu zemin yüzeyinin altında ise kazı,zemin yüzeyinde ise sürükleme Zemin yüzeyinin üzerinde ise yayma iĢleri yapılır. Kendi arasında 3’e ayrılır: Buldozer: Bıçağı traktör eksenine dik dozerdir. Andıldozer: Bıçağı traktör eksenine dik olmayan dozerdir. Tiltdozer:Bıçağı kesici kenarı arazi yüzeyi ile açı yapacak Ģekilde dönebilen dozerdir. Skrayper:
110
Bıçak kapasitesi 1-7 m3
Paletli Dozer, 3-22 mt3 bıçak kapasitesi
Greyder 3-4.5 m3 bıçak kapasitesi
1-1.6 m3 kova kapasitesi 130-180 HP güç
Kamyon, 500-1200 HP güç , 70-160 ton ağırlığında, 35-100 m3 çalıĢma kapasite
Silindir
ġekil Toprak ĠĢlerinde Kullanılan Mekanik Araçlar
111
Dozerlerin çalıĢma biçimi Bir buldozerin bıçağı önünde biriken zemin bir üçgen oluĢturduğu kabul edilebilir.
H= Ɩ..f f=Düzeltme faktörü f=0,80
kum çakıl parçalanmıĢ kaya
f=1,0
iyi tür dolgu toprağı
Dozerin verimi 1 tur için devir süresi
112
Skreyper Skreyperlar zemini kazıp sandığa yükleyebilen ve depoya taĢıyan uniform tabakalar halinde yayabilen motorlu yada motorsuz makinelerdir.Moturlu skreyperlara motor-skreyper, motorsuz skreyperlara ise traktör-skreyper (çekilen-skreyper) denir. Skreyperlar 100-1000m arasında ekonomiktirler.
ġekil Skrayper
Saatlik verim :
Düzgün bir zemin yüzeyinin elde edilmesinde,zeminin üstündeki bitki örtüsünün temizlenmesinde,Ģevlerin doldurulmasında yan hendeklerin oluĢturulmasında kullanılan bir iĢ makinasıdır.Günümüzde motorlu greyderler vardır.Oparatör becerisi ve usatalığı bu araçlarda büyük önem taĢımaktadır. Ekskavatörler (kazıcılar) Kazı ve taĢıma araçlarının yükleme iĢlemi yapan bir toprak iĢleri aracıdır.Belirli bir sabit konumda çalıĢma yaparlar.Kullanım alanına göre farklı ekskavatör türleri vardır.
113
KaĢıklı Ekskavatörler Bir Devir = Kazı +Yükleme iĢleminden oluĢur. Bunun için 4 ana iĢlem gerçekleĢtirilmelidir. Bunlar; kaĢığı daldırma hareketi, kaĢığı yukarı kaldırma hareketi, kaĢığı zeminden geri çekme hareketi, dönme ve boĢaltma hareketi
KaĢıklı Ekskavatörlerin iĢ verimleri Bir ekskavatörün belirli çalıĢma koĢullarında birim zamanda (genellikle 1 saat alınır) belirli iĢlemleri (kazı, yükleme, taĢıma, boĢaltma, düzeltme, sıkıĢtırma vb.) bir kez gerçekleĢtirilmesi ile bir devir tamamlanmıĢ olur.Bu devrin tamamlanması için geçen süreye devir süresi denir. Bir KaĢıklı Ekskavatörün m2 cinsinden saatlik verimi:
β: ġantiye verimi t: Devir süresi(sn) d: KaĢık (gode) kapasitesi n:Bir saatteki yer değiĢtirme sayısı τ: Bir yer değiĢtirme için geçen süre K:Düzeltme katsayısı
K.L=kl, kg, kr kl: Kazı yörüngesi katsayısı (0,87-1,00) kg: Dönme katsayısı (0,77-1,32) kr: Dolum katsayısı (0,58-1,22)
114
TaĢıma araçlarının devir (tur) süresi
,
,
Yükleme
BoĢaltma
(Y)
(B)
,
,
:DönüĢ :GidiĢ :Ortalama yükleme uzunluğu :GidiĢ süresi :GidiĢ hızı
Yükleme-BoĢaltma Periyodun evreleri Oratalama Hız - Yükleme yerindeki dönmeler ve manevralar ile yükleme altında uygun konuma geliĢ - Y noktasında yükleme
Uzunluk
Süre
115
- kazı yerinden boĢaltma yerine gidiĢ
- BoĢaltma yerindeki dönemler ve manevralar ile B noktasında yada bir serme yörüngesinde boĢaltma iĢlemi - BoĢ olarak geri dönüĢ
Tur (devir) yörüngesi uzunluğu
L=( +
)+(+
):
=(
)+(+
+
=
+
):Tur süresi
+
TaĢıma aracını dolduran kepçe sayısı (n): Yükleme süresi :
116
Kamyonun günlük verimi
Günlük verim :
S:Günlük çalıĢma süresi N:TaĢıma aracı sayısı
117
kamyonun darı ağırlığı kamyondaki yükün ağırlığı GidiĢ-DönüĢ hızları
G.zb =W.G Bir araca etkiyen direnimler ; sürtünme (tekerlekle zemin arasında ) dönemeçlerde olur,eğimli yollarda ,tünel direnimlerinde vardır.
G.zb=Zb=W.G dir.
eğim :özgül direnim
118
Uygulama: ġekilde görülen yol dolgusu (10m) 1500
olarak teĢkil edilecektir. Dolgu
15km uzaklıktaki bir ödünç yerinden günlük verimi 1500
olan ekskavatör
kazılarak kamyonlarla taĢınmak suretiyle teĢkil edileceğine göre aĢağıda verilenler yardımıyla istenenleri bulunuz. 1. ĠĢin süresi 2. Dolgu ekseninde verilmesi gereken dolgu fazlalığı 3. Gerekli kamyon sayısı Yol dolu gidiĢte %5 iniĢ eğimli ,direnimler 0,12kg/kg dır.ġantiye verimi =%80,Günlük çalıĢma süresi S=8saat ,Dolgu malzemesinin doğal birim hacim ağırlığı
=1,8t/
Geçici kabarma yüzdesi
=0,07,Kamyon kasa hacmi H=7 Gd=7 ton
dk
=0,15 ,Kalıcı kabarma yüzdesi
,Motor gücü
=15000
200 Bb kamyonun darası
L=15 km
Uygulama 20000 kamyonlara
hacmindeki doğal bir zemin kaĢıklı ekskavatör ile kazılarak yüklenecekti,r.Ekskavatörün
yanında
devamlı
surette
bulundurulduğuna göre bu iĢ kaç günde tamamlanabilir? S=8 saat
d=0,90 t=16sn
=0,16
n=2
=150sn K=
=1,1
kamyon
119
ĠĢin süresi=
18 gün
Uygulama Çift vardiya (8+8) olarak çalıĢan Ģantiye Ģekilde görülen 14km uzunluğundaki ve 12 m geniĢliğinde bir yol inĢaa edecektir. Bu yolun alt temel tabakası kalıcı kalınlığı 0,80m olan stabilite malzemeyle teĢgil edilecektir.Bu stabilitenin doğal birim hacim ağırlığı 2ton / katsayısı
geçici kabarma katsayısı
=0,20 ve kalıcı kabarma
=%9,8 olduğuna göre bu iĢin 30 günde bitirilmesi için yükleyici ve
kamyon ihtiyacını tesbit ediniz.Yükleyici saatlik grafik verimi 130 kasa hacmi 6
kamyon
motor gücü 250Bbdarası 4250 kg dır. Doldurma + boĢaltma süresi
2,75dk ortalama Ģantiye verimi %85 yol eğimi 0, direnimler 0,15kg/lg olur.Kamyonların 60 km/saa den fazla hız yapmasına izin verilmeyecektir.
14000.12.0,80=134400
=
=
=
120
Ocak Besleme Sınırlarının Ve Ortalama TaĢıma Mesafesinin Bulunması TaĢıma araçları için ekonomik taĢıma mesafeleri:
0-100 m Dozer ile
100m-1km Scraper ile
1 km’den fazla mesafeler kamyon ile TaĢıma Aralığı
TaĢınan Zemin
(m)
3
Hacmi V (m )
Ortalama TaĢıma
Moment
Uzaklığı (m)
(m4)
a-b c-d e-f
Depo veya Ödünç Ʃ
Ortalama TaĢıma Uzaklığı= (m4)/ (m3) = m Aynı iĢlemler scraper ve kamyon için de yapılır.
TaĢıma bedeli M
10 km durumunda; F=1,25.0,00017.K
M
10 km durumunda; F=1,25.K.(0,00017M+0,01)
F: 1 m3 zemini taĢıma bedeli TL/ m3 K: Motorlu taĢıt katsayısı M: Ortalama taĢıma mesafesi (m) A: sabit katsayı (1-3) : Birim hacim ağırlık
Ʃ
121
Örnek Soru ve Çözümler (TaĢ ocakları) ġekilde verilen bir yolun A, B, ve C ocaklarından malzeme çekilerek Ģekilde verilen kalınlıklarda teĢkil edilmesi istenmektedir. Ocak taĢıma sınırlarını (besleme) ve ortalama taĢıma mesafesini hesaplayınız. Platform geniĢliğini 7 mt alınız. Ocak A
Ocak B
4 km
Ocak C
6 km
4 km
25 cm
20 cm
B ve C ocakları beleme sınırı: TaĢıma Mesafesi
18+000
13+000
11+000
5+000
0+000
A ve B ocakları beleme sınırı:
4+X= 6 +(13-5-X)
X = 5 Km
6+Y=4+(18-13-Y) Malzeme Miktarı 3
(m)
(m )
Y = 1.5 Km
Moment (m4)
4000+5000/2
= 6500
7x0.25x5000 = 8750
56875000
4000+5000/2
= 6500
7x0.25x5000 = 8750
56875000
6000+2000+1000/2 = 8500
7x0.25x1000 = 1750
14875000
6000+1500/2
= 6750
7x0.2x1500
14175000
4000+3500/2
= 5750
7x0.2x3500= 4900
28175000
26250
170975000
Lort (m)
= 2100
170975000/ 26250 = 6513
122
BÖLÜM 10 YOL ĠNġAATLARINDA ġANTĠYE YÖNETĠMĠ
1. ġantiye Yönetimi ve Ġdari Görevler Devlet Daire ve KuruluĢları, Katma Bütçeli Daireler, Ġl Özel Ġdareleri, Belediyeler ve Kamu Ġktisadi KuruluĢları ve tüm Kamu KuruluĢlarınca yaptırılan her türlü, yapı, tesis, onarım, bakım, imalat, ameliyat, etüd ve proje iĢlerinin kontrolü Bayındırlık ĠĢleri Kontrol Yönetmeliği bu yönetmelik hükümlerine göre yapılır. Ġdare, iĢin ihalesini yapan, SözleĢmeyi akteden iĢ sahibi tüzel kiĢiliği olan daire veya kuruluĢtur. Kontrol, idare tarafından iĢin kontrol ve denetlenmesi için belirlenen ve müteahhide yazı ile bildirilen kiĢi veya kurullardır. Müteahhit ise, üzerine ihale yapılan gerçek veya tüzel kiĢidir. ĠĢveren makam veya vekili ile kontrol amiri, iĢin büyüklük ve önemine göre yeterli sayıda kontrol Ģefleri, kontrol mühendisleri, kontrol yardımcıları ve sürveyanlar ile diğer yardımcı elemanlardan oluĢur. (Bu unvanlar yetkili makamın onayı ile verilen görevleri belirler. Kadro ve Ģema unvanlarıyla bağlı değildir. Kontrol genel adı altında yönetim ve denetim yapan görevliler, Bayındırlık ĠĢleri Genel ġartnamesinin ilgili hükümlerine uygun olarak ve aĢağıda yazılı sıraya göre birbirlerinin emir denetim ve gözetimi altında görevlerini yürütürler.
123
ĠĢveren Makam, iĢin ihalesine karar veren makam veya yetkili kıldığı vekilidir. Kontrol Amiri : (Mühendis, Mimar) Kontrol Amirliği yapan iĢin idari ve teknik iliĢki durumuna göre idarelerin aĢağıda yazılı mühendis veya mimarları tarafından yapılır. Kontrol Amiri her iĢ için yetkili makamın yazılı emri veya onayı ile belirlenir ve görevlendirilir. a. Bölge Müdürleri veya BaĢ Müdürleri , b. Ġllerde (Teknik) ġube Müdürleri , c. ĠnĢaat Müdürleri , d. Fen ĠĢleri Müdürleri , e. BaĢ Mühendisler ve Servis ġefleri , f. ĠĢin özelliğine göre doğrudan doğruya idareye bağlı olarak görevlendirilen Kontrol Amirleri . Bir kontrol amirinin sorumluluğunda birden fazla iĢin kontrollüğü toplanabilir: Kontrol ġefi
(Mühendis, Mimar) kontrol amirine bağlıdır. Bir kontrol Ģefinin
sorumluluğunda birden fazla iĢin kontrollüğü toplanabilir. Kontrol Mühendisi (Mühendis, Mimar) Kontrol ġefine bağlıdır. Bir kontrol mühendisine birden fazla iĢin kontrollüğü verilebilir. Kontrol Mühendisliği görevi idarece zorunlu görülen hallerde iĢveren makamın onayı ile kontrol görevlisi ünvanı ile teknikerlere de yaptırılabilir. Kontrol Yardımcısı, gereksinime ve iĢin önemine göre Mühendis, Mimar, Tekniker ve Teknisyen olup kontrol mühendisine bağlıdır. Sürveyan, Teknisyen okulu, Yapı ve Endüstri Meslek liseleri, Yapı ve Sanat Enstitüleri mezunları sürveyan olarak denetimde görev yaparlar. Kontrol edilecek iĢ büyüklük ve önemine göre kısımlara ayrılabilir ve her kısım için ayrı bir kontrol Mühendisi görevlendirilebilir. Kontrol mühendisinin emrinde iĢin önemine göre yeteri kadar sürveyan ve yardımcı görevliler bulundurulur. Kontrollük görevinin hangi kurul veya kiĢiler tarafından yapılacağı sözleĢmedeki iĢe baĢlama süresi içinde idare veya idarece yetkili kılınan ünite tarafından müteahhide ve kontrol örgütüne yazı ile ismen bildirilir.
124
Kontrol edilecek iĢe ait sözleĢme dosyası örneği, iĢe baĢlama süresi içinde, proje, resim ve diğer evrak, iĢin gerektirdiği zamanlarda, dairesi tarafından kontrol örgütüne bir yazı ekinde gönderilir. ġantiye ġefi, iĢverenin iĢyerindeki kanuni temsilcisidir. ġantiye ġefini iĢveren atar, kontrol teĢkilatınca onaylanır. Ġdareye yazı ile baĢvurulur, yeterliliği idarece kontrol edilir (Diploma, özgeçmiĢ, iĢveren vekaletnamesi, Ģantiye Ģefi taahhütnamesi) Müteahhit ve dolayısıyla vekili olan ġantiye ġefi, idarece tasdik edilmiĢ olsa dahi, hataları bulup düzeltmekle yükümlüdür. Bu ġantiye ġefi'nin temel sorumluluğudur. ġef Yardımcısı, arazi mühendisi olarak ve Ģantiye iç iĢleri ile ilgili genel sorunlara direk muhatap olan kiĢidir. ġefin Sorumlu olduğu her Ģeyden yardımcısı da sorumludur. ġantiye ġefliği zamanın çoğunu iĢveren kuruluĢla iliĢkilerde harcar. Hem arazi, hem proje hem de hakkediĢlerle uğraĢır. Harita mühendisi Ģantiyelerde etüt proje Ģefi, altyapı ve ölçme Ģefi, harita grup Ģefi pozisyonlarından birinde bulunur. Gelen vaziyet planını önce inceler. Sahanın halihazır durumuyla karĢılaĢtırır, lehte ve alehte tetkik eder. Gelen projenin sahaya aplikasyonu için poligon ağını oluĢturur. Aplikasyon değerlerini sahaya verir ve kontrol eder. TaĢeronların yaptığı iĢlerin alımlarını yaptırır ve projeye göre hakediĢ hesaplarını yapar. Deformasyon olup olmadığını sürekli takip eder. Ġmalat sonuçlarının alımını yapıp Ģantiye Ģefine bilgi verir, süperpoze paftaları oluĢturur ve uyuĢumsuzlukları giderip altyapıya yön verir. Çevre düzenlemesi iĢini yönlendirir. Formen, Ģantiyecilikte bir meslek grubundan (Usta, operatör, topograf) kendini yetiĢtirmiĢ, arazide iĢin uygulanması için makine, personel ve malzemeyi sevk ve idare eder. Ekip baĢıdır. Kazı, Beton Formeni gibi mektepli değil alaylıdır. Yani çekirdekten yetiĢmedir. Hesap yönünden fazla detaya inemez, deneyimleri öngörülerini haklı çıkarır. Haksız çıktığı durumlar da olabilir. Projede çizgi ve görünümlerden ibaret bir iĢi, en uygun maliyetle gerçeğe dönüĢtürmekte deneyim en önemli araçtır ve Formen bunun anahtarıdır. Hangi makine ne iĢ yapabilir veya yapamaz, hangi Ģoför veya operatör nasıl idare edilir
125
formen bilir. ĠĢe yeni baĢlamıĢ bir teknik eleman için bir formenle çalıĢmak zordur. Hesabı bilen mühendis formenin destekleyicisidir. Mühendis iyi bir izleyici olursa, arazi ve iĢ deneyim süreci formen vasıtasıyla çabuklaĢır. Etüt ekibi, Ģantiyenin öncü kuvvetidir. Bir iĢe ilk kazığı etüt ekibi çakar, iĢ boyunca kadar gider, en son ölçüyü yine onlar alır. Topograf, küçük ve orta ölçekli Ģantiyelerde Etüt Ekibinin baĢıdır. Tekniker, meslekten yetiĢmiĢ alet operatörüdür. Topograf, tüm arazi ölçüm iĢlerinden sorumludur. Etüt ekibi, aracı, alet ve ekipmanları ve Ģenörleri ile seyyar bir
ekiptir.
ġantiyede günlük iĢlerin projesine uygun günlük takibini yapar, makina ve ekiplere iĢlerini iĢaretler. Formenle koordineli çalıĢır. bazı Ģantiyelerde Topograf ve Formen aynı kiĢidir. Ölçüm ve iĢ yapma zaman zaman iç içe geçen bir konudur. Makina Ģantiyenin bir parçasıdır. Makinaların iĢi aksatmadan çalıĢması, bakımının tamirinin yapılması inĢaatın sürekliliği çok önemlidir. Makina Mühendisi fazla iĢ makinesi olan Ģantiyelerde Atölye 'nin baĢıdır. Tamire ayrılacak araçlar, arıza, parça temini aĢamasında karar merciidir. Teknik Servislerle diyaloğu sağlar. ġantiyede farklı mühendislik branĢları arasında uyum zordur. Bu bakıĢ açılarından kaynaklanır. Ancak, uyumlu bir çalıĢmada Makine Mühendisi en önemli destektir. ÇalıĢmayan Makinenin kimseye faydası yoktur. ġantiyecilik bir takım oyunudur. Atölye, Ģantiyenin oto sanayisidir. Ustaların özelliği ,iĢ makineleri ve Ģantiyenin türüne göre o iĢe özel makinelerden iyi anlamalarıdır. Atölyenin yapamadığı araç teknik servise veya sanayi ye gider. Bunun dıĢında yedek parça temin edilir, atölye tamiri kendisi yapar. Ustalar da çekirdekten yetiĢmedir. Atölyenin kendine has bir dili vardır. Ġngilizce kataloglardan Türkçe'ye değiĢerek geçmiĢ çok kelime vardır. Bu lisan zaman içerisinde anlaĢılır. Atölyede iĢ yeri hem Ģantiye hem de arazidir. Yol, sulama gibi geniĢ alanlı iĢlerde arazide çalıĢan iĢ makinelerinin bakım ve tamirleri çoklukla yerinde yapılır. Atölye, aynı zamanda arazi personelidir. Ağır bakım ve tamirlerde iĢ makineleri Ģantiyeye gelir.
126
Muhasebe, Ģantiyenin kasasıdır. Tüm para iĢleri, satın almalar, personel iĢlemleri, ödemeler burada yapılır. Muhasebeci, Ģantiyedeki önemli mevkilerden birisidir. ġantiyenin günlük alım, ödeme, personel iĢlemlerini muhasebe takip eder. Ġkmalde ve ödemede bir aksama olması iĢin aksamasıdır. Muhasebe yönetim ve Ģantiye ile uyumlu çalıĢmalıdır. O da takımın bir üyesidir. Personel kahvaltıda çay içemezse, personel mesaileri eksik veya fazla ödenirse, sigorta kayıtları düzenli tutulmazsa, istenen para harcamalara yetmezse muhasebenin baĢı ağrır. ġantiyede satın almaları ayrı bir personel yapar. Satınalma, Ģantiyede çalıĢan makine ve personelin ikmal memurudur. Ġkmal kalitesinde, niteliğinde ve zamanında teminden Satın almacı sorumludur. Piyasada herkes onu patron zanneder. Çaycı, Ģantiyenin ofis boyudur. adı çaycıdır ama her iĢe o bakar. Telefon, Faks, Fotokopi, Temizlik, Misafirlere Yemek servisi ondan sorulur. ĠĢ sahası geniĢ ise ġantiyenin ulaĢımını görevli pikap, minibüs veya araba yapar. ġantiye Personelinin sabah iĢe gelmesi, Ģantiyeden iĢ yerine sevki, yemek servisleri,makinaların ikmal iĢleri, mesai dönüĢü, akĢam personelin dönüĢü servis Ģoförleri yapar. Bir Servis ġoförü büyük bir Ģantiyede günlük 200km yol yapar, 12 saat çalıĢır.
Görev, Yetki Ve Sorumluluklar Kontrol Amiri, Yönetim ve denetimi kendisine verilen iĢlerin; sözleĢme ve eklerine, Ģartnamelere, fen ve sanat kurallarına uygun olarak ve iĢ programı gereğince iyi bir biçimde yapılıp süresinde bitirilmesini sağlamakla görevli ve sonuçlarından sorumludur. Kontrol mühendisliğince düzenlenecek; röleve, ataĢman defteri, plankote proje, hesap, tutanak, Ģantiye defteri ve iĢin yürütülmesi için gerekli diğer evrakın zamanında ve usulüne uygun olarak hazırlanmasını ve kontrollük hizmetinde çalıĢanların görevlerini eksiksiz olarak yapmalarını titizlikle izler. Bu evrakı kontrol ettiği tarihleri yazarak imzalar. Sorumluluğundaki iĢleri bizzat veya kontrol Ģefi marifetiyle yerinde inceleyerek yapılan iĢleri denetler ve kontrol mühendisinin sorunlarını çözümler. ĠĢi; idarece onaylanmıĢ projeler ve detaylara göre yaptırmakla yükümlüdür. Ancak; idare tarafından verilen genel veya özel yetkiler çerçevesinde kalmak koĢullarıyla proje, keĢif ilavesi, detay ve tadilat resimlerini hazırlatarak onaylatıp uygulanmak üzere kontrol mühendisine ve müteahhide
127
verir. Bilgi için de idareye sunar. Ġdarece verilen projeleri, mahal listesi ve detayları inceler, kendisi veya kontrol örgütünce görülecek eksikleri saptar. Gerekli gördüğü düzeltme önerilerini yapar ve uygulama için idarenin iznini alır. Yapı veya tesiste herhangi bir değiĢikliği zorunlu görür veya daha uygun çözümleri saptarsa : Birim fiyat esası üzerinden yapılan iĢlerde; değiĢtirilmesi gerekli görülen imalatın yerine, birim fiyat ve tutar karĢılaĢtırılması yaparak iĢin iĢlevini bozmamak koĢulu ile baĢka bir imalat yapılması önerisinde bulunabilir. Ġdareden veya idarece yetkili kılınacak makamdan onay almak koĢulu ile müteahhide ilk keĢif tutarında fazla iĢ yaptırılabilir. ĠĢin, kendisi tarafından görülmesini zorunlu gördüğü safhalar için kontrol Ģefine veya kontrol mühendisine talimat verir ve uygulamaları izler. Temel kotlarının saptanması ve temel sisteminin seçilmesinde: Kontrol Ģefinin veya kontrol mühendisinin kararsızlık gösterdiği, kendisinin görmeyi istediği, Özellik gösteren, iĢleri görür ve bunlar hakkında bizzat karar vererek bu kararı idarenin bilgi veya onayına sunar. ĠĢi denetleyip, ihzarat ve inĢaatın sözleĢme ve Ģartnamesine, fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapılıp yapılmadığını ve çalıĢmaların, iĢ programına göre süresinde iĢi bitirmeye yeterli olup olmadığını inceler. Yapılması gerekli görülen hususlar ve alınması zorunlu önlemler hakkında kontrol Ģef’ine veya kontrol mühendisine ve müteahhide gerekli direktifleri verir ve idareyi haberdar eder. Müteahhidin ihzarat, ameliyat ve imalat, inĢaat, tesisat ve onarım iĢleri ile diğer çalıĢmalarında, bir eksiklik, kalitesizlik, uygunsuzluk, yetersizlik veya kusur gördüğü takdirde; ġartnamelere uygun olarak yapılmayan ihzaratın Ģantiye dıĢına çıkartılması ve uygun ihzaratın yapılması, kusurlu imalatın düzeltilmesi veya tamamen yıkılıp yeniden yaptırılması, aksayan çalıĢmaların hızlandırılması, Yetersiz, uygunsuz Ģantiye personeli ve iĢçilerin değiĢtirilmesi, iĢçi alacaklarının zamanında ödenmesini sağlamak için yasal önlemlerin aldırılması, ĠĢ yasasına göre, iĢçi sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve diğer iĢçi haklarının korunması, sözleĢme ve eklerindeki hükümlere uyulması hakkında müteahhide yazı ile bildiri ve uyarılarda bulunur.
128
Müteahhit bu uyarılara uymadığı takdirde iĢin esenliği bakımından gerekli gördüğü kısımlardaki çalıĢmayı bir tutanakla durdurur ve durumu derhal sözleĢmeyi akteden makama tutanakla birlikte bildirir. Kontrol Ģefi ve kontrol mühendisince hakediĢ raporlarının zamanında, usulüne göre ve noksansız olarak düzenlenmesini izler. Bunlar üzerinde gerekli incelemeyi ve düzeltmeleri yapar veya yaptırır, imzalayarak veya onaylayarak iĢleme konulmasını sağlar. Kesin metrajların iĢin gidiĢine paralel olarak yürütülmesini sağlar; geçici kabul tarihinden itibaren en çok 6 ay sonra kesin hesapların tamamlanması için her türlü önlemi alır. (Zorunlu hallerde) Ġdarenin yazılı izni ile bu süre kesin kabul tarihine kadar uzatılabilir. Kontrol Amiri, bu iĢlemlerde doğacak gecikmelerden doğrudan doğruya sorumludur. – Sorumluluğundaki iĢin müteahhitlerine ait (Müteahhit Kıymetlendirme Raporlarının) düzenlenerek zamanında kendi merkez örgütü kanalıyla Bayındırlık Bakanlığına (Yüksek Fen Kurulu BaĢkanlığı) gönderilmesini sağlar. – Kontrol Ģef ve kontrol mühendislerinin sürekli veya süresiz ayrılıĢlarında; iĢin yürütülmesini aksatmamak için gerekli önlemleri alır. – SözleĢme uyarınca müteahhitlik teknik personelinin veya mesleki kontrollerin iĢe devamlarının izlenip izlenmediğini denetler ve gerekli iĢlemleri yapar. – ĠnĢaatta görülecek kusurlu iĢlerden; düzeltilmesi olanaksız ve kalmasında fenni bir sakınca görülmeyen iĢlerin kabullerde gözönünde bulundurulmak üzere ataĢmana iĢlenmesini sağlar ve durumdan idare; kontrol Ģefi, kontrol mühendisi ve müteahhidi yazı ile haberdar eder. – ĠĢin bitiminde geçici kabul için gerekli iĢlemleri tamamlatır ve idareye teklifini yapar. Kabul raporunda saptanan noksan ve kusurlu iĢlerin süresinde bitirilmesini sağlar ve sonucunu idareye (Raporla) bildirir. – ĠnĢaatta iĢ miktarının artıĢ ve eksiliĢlerinde; mukayeseli keĢiflerin zamanında hazırlanmasını sağlar ve keĢif ilavelerini idarenin onayına sunar. – Yıllık ödenekleri ve karĢılığı fiziki gerçekleĢmeleri izler ve sağlar. – Yukarıdaki fıkralarda sayılmayan; sözleĢme ve Ģartnameler gereği iĢin iyi bir Ģekilde yürütülmesi ve bitirilmesi için gerekli her türlü önlemi alır, aldırır, kontrol Ģef ve kontrol mühendislerine gereken direktifleri verir.
129
Kontrol ġefi Kontrol Amirinin yardımcısı olup; kendisine bağlı olan kontrol mühendislerinin her türlü görevlerini sözleĢme Ģartname ve usulüne göre zamanında yapıp yapmadıklarını denetlemekle görevli ve sorumludur. - Kontrol mühendisleri arasındaki koordinasyonu sağlar. - Kontrol mühendisinin düzenlediği bütün evrakı inceler gerekli düzeltmeleri yapar, kontrol Amirine bildirir. Kontrol Ģefi incelediği bütün evraklardan kontrol mühendisinden sonra ikinci derecede, yaptığı düzeltmelerden ise birinci derecede sorumludur. – Kontrol mühendislerinin karĢılaĢtıkları sorunları çözümler, gerekli gördüklerini kontrol amirine bildirir ve direktiflerini almak suretiyle gereğini yapar veya yaptırır. – Kendisine bağlı olan iĢlerin sözleĢme ve eklerine, Ģartnamelere, fen ve sanat kurallarına ve iĢ programlarına uygun olarak yürütülüp bitirilmesini sağlar. – Kontrol Amirinin yardımcısı olarak 8. maddede sayılan görevlerden kendisine verilenleri yapar. Kontrol Mühendisi Kontrol mühendisi, kendisine verilen iĢleri, ;sözleĢme ve eklerine, Ģartnamelere uygulama projelerine, fen ve sanat kurallarına ve iĢ programlarına uygun olarak yürütüp süresinde bitirilmesini sağlamak için (aĢağıda belirtilen iĢleri) kendisi çalıĢarak, ;iĢin büyüklük ve önemine göre emrine verilen kontrol yardımcıları, sürveyanlar ile diğer personelin hizmetlerinden de yararlanarak yapmakla görevli ve sorumludur. – ĠĢyerinde önceden saptanmıĢ röperlerle, yeniden gereksinim duyulacak röper, eksen ve iĢaret kazıklarının, özelliğini değiĢtirmeyecek biçimde korunmasını sağlar ve durumlarını uygulama proje kotu ile bağlantılı olarak ataĢmana geçirir. – SözleĢme hükümlerine göre iĢyerine ait plan, kesitler plankote ve röleveleri, iĢe baĢlamadan önce yapar, yaptırır ve mevcut röperlere göre kontrol eder; plankotedeki kotlarla tabii zemin, temel tabanı ve su seviyesi gibi kotları, mevcut röperlere bağlamak suretiyle saptar. (Bu iĢlemler yapılmadan önce iĢe baĢlatılmayacaktır.)
130
– Ġdare tarafından sözleĢme eki olan Ģartnamelere göre müteahhide verilmesi gereken; – Vaziyet planı, kesitler ve plankoteleri, – Uygulama proje ve detaylarını, – Mevcut inĢaat ve varsa ihzarat, tesisat, araç ve gereçleri,
Zamanında vererek bunlarla ilgili tutanakları düzenler ve kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirine onaylattırır. – Müteahhide zemin üzerinde gösterilerek verilecek esas iĢyeri ile yardımcı yerler röper ve eksen kazıkları ile diğer iĢaretler ve malzeme ocakları gibi yerleri, müteahhit veya yetkili vekili ile gezerek gösterdikten sonra iĢyeri teslim tutanağını altı kopya olarak düzenler. –SözleĢme hükümlerine göre; – Müteahhitle birlikte saptanması geren taĢıma uzaklıklarına ait kroki ve tutanaklarla tartı, ölçü ve benzeri tutanakları, zamanında düzenleyip tutanaklarının bir kopyasını saklayarak diğer kopyalarını en geç 15 gün içinde kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirinin onayından sonra idareye gönderilmesini sağlar. – ĠĢe baĢlamadan veya iĢin yapımı sırasında, iĢyerinde meydana çıkacak veya tehlike doğuracak, su, kanalizasyon, elektrik, PTT hatları, gaz ve petrol boru hatları gibi engeller için gerekli önlemi alır veya aldırır. –Müteahhide verilen veya verilecek veya müteahhitlikçe düzenlenen uygulama projelerinin, yerine uygunluğunu kontrol eder. Gerekli ve zorunlu gördüğü değiĢikliği saptayarak gerekçeleriyle birlikte kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirlerine bildirir. –Ġdarece onanmıĢ tiplere ve cetvellere göre yapılacak iĢlerin, proje ve detaylarını zamanında düzenleyerek kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirine onaylatır. –Müteahhide verilecek her türlü evrakı teslim tarihleri yazılmak koĢuluyla imza karĢılığı verir veya yazı ile resmi olarak gönderir.
131
–ĠĢte kullanılacak taĢ, kum, çakıl, tuğla, çimento ve diğer inĢaat malzemesi ile her türlü
tesisat
iĢlerine
ait
malzemenin,
ihzaratına
baĢlamadan
veya
Ģantiyeye
getirildiklerinde; örnekler alarak veya aldırarak gerekli gördüğü deneyleri yapar veya yaptırır. Bu malzemenin; niteliğinin, ocak ve alınıĢ yerleri boyut, Ģekil ve markalarının sözleĢme eki Ģartnamelere uygunluğunu kontrol etmekle beraber; gerekirse bu incelemeyi yeterli bulmayarak adı geçen malzemenin kullanılacağı yere ve iĢe göre fennen uygun olup olmadığını inceletir. –ĠĢte kullanılacak çimentonun taze, taĢlaĢmamıĢ olmasına ve Ģantiyede iyi bir Ģekilde korunmasına dikkat eder. –Ġdarece, ara hakediĢlerle bedeli ödenen tüm ihzarat malzemesinin Ģantiyeye giriĢ ve çıkıĢları ile Ģantiye içinde saklanmasını denetler. –SözleĢme eki Ģartnamelere göre Ģantiye veya laboratuarda yapılması gereken deneyleri kendisi yapar veya yaptırır. –Temel sondajları ile yükleme deneylerini yaparak veya yaptırarak gerekli raporlarla birlikte kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirine gönderir. –Her türlü inĢaat, imalat, tesisat ve ameliyatı, boyut ve Ģekillerine uygun, proje ve detaylarına göre eksiksiz olarak yaptırır; onanmıĢ projesi olmayan hiçbir iĢi yaptırmaz. –Her türlü temellerin kalıbın, betonarme demirinin ve betonun denetimini yapar, fenni gerekçeye ve gereksinime uygunluğunu saptayarak gerekli iĢe devam iznini verir. Gerektiğinde bunlarla ilgili tutanakları hazırlar ve sonucu kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirine bildirir. –Ġzne bağlı imalatın yapımı için gerekli malzeme, iĢyerinde yeteri kadar bulundurulmadıkça iĢe baĢlatmaz. –Zemin klaslarının, zamanında saptanması için gerekli kayıtları tutarak önlemleri alır ve klas kuruluna katılır. – SözleĢme hükümlerine göre, müteahhit tarafından düzenlenecek ihzarat ve imalat iĢ programlarının süresinde düzenlenip idarenin onayına sunulmasını sağlar. -
Ġhzarat ve imalatın onanmıĢ iĢ programlarına göre yürütülmesini izleyerek
gecikmeler olduğu ve giderilmesine çalıĢılmadığı takdirde müteahhide gerekli uyarmalarda bulunur ve durumu kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirine bildirir.
132
- Ġhzarat, inĢaat, imalat ve tesisatın; sözleĢme ve ekleriyle Ģartnameler, fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapılıp yapılmadığını sürekli kontrol eder, uygun olmayan hususlar görüldüğünde düzeltilmesi için gerekli direktifleri verir, sonuç alamadığı takdirde o kısmını durdurup durumu derhal kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirine bildirir. Müteahhit tarafından yapılan her türlü imalat ve ameliyatı yerinde ölçer, uygulama projesine göre uygun olup olmadığını denetler, Uygun olmayan hallerde yıkılıp yeniden yapılmasında yarar sağlanmayan ve bu Ģekli ile kalmasında sakınca görülmeyen eksiklikleri, kesin hesapta gereğini yapmak üzere kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirine bildirerek ataĢman defterine kaydeder. – Kontrol iĢlerini sürekli yapar, iĢlerin devamı süresince yapacağı denetimlerle yanlıĢların zamanında düzeltilmesini sağlar. – Beton dökümü, yalıtım gibi önemli ve ileride düzeltilmesi olanak dıĢı iĢlerin yapımını kontrol eder. –ġantiye, röleve ve ataĢman defterleri ile tutanakların düzenlenmesi için her türdeki kayıtları tutar, tutturur ve denetleyerek her kısım için baĢlangıç ve bitim tarihlerini saptar. ġantiye defterine her gün; hava durumundan baĢlayarak iĢin ilerleyiĢini, geliĢmesini, çıkan engelleri, Ģantiyeye giren ihzarat bedeli ödenecek gereçler ile fiyat ile; sözleĢmesi gereğince müteahhidin iĢ baĢında bulundurması Ģart koĢulan teknik elemanların o gün iĢ baĢında bulunup bulunmadığını; müteahhitle yapılan önemli görüĢme ve sonuçlarını iĢte kullanılan iĢçi, makine ve teçhizatın miktarını; üst kademeden gelenlerin ziyaretlerini ve konuĢularak karar verilen hususları; gerektiğinde baĢvurulacak ve bir belge niteliğindeki günlük olayları kaydederek müteahhit veya yetkili vekili ile birlikte imza eder. (ġantiye defteri, çift yapraklı ve biri zımbalı olarak düzenlenecektir. Zımbalı kopya imzadan sonra müteahhide verilir.) (ÖRNEK No: 2.) Röleve defterine : Kesin projesi bulunmayıp sözleĢme ve eki Ģartnameler gereğince tiplere ve tanımlara göre yapılması zorunlu bulunan imalat, tesisat ve inĢaata ait Ģekil, kroki ve her türlü ölçmeler yazılır. Her türlü yapının temel üst kotu altında kalan
133
kısımları; bunlarla ilgili doğal zemin, temel tabanı, yeraltı ve yerüstü su kotları; su debileri; zeminin klası, Ģev ve durumları; röpriz ve iksalara ait Ģekil, kroki, kot ve her türlü ölçmeler yazılır. Her türlü kazı, ariyet ve depo yerlerine ait kroki uzaklık kot ve ölçülen boyutları yazılır. Her türlü malzemenin figüre ve istiflerine ait kroki ve ölçmeler, Ģartnamelerine göre tartılarak, ölçülerek veya sayılarak saptanacak miktarlar, (Bu miktarlara ait gerekli tutanaklar ayrıca düzenlenir. ĠĢyerinde bulunupta Ģartnamelerine göre kaldırılması veya bedeli ölçülere göre ödenmesi gereken her türlü yapı, geçici köprü, tesis, yol ve kanallar ile ağaç kesimi gibi ileride saptanması ve ölçülmesi olanaksız her türlü ameliyat, imalat, tesisat ve inĢaata ait ölçü kroki ve Ģekiller çizilir ve yazılır. Kontrol mühendisi veya yetki verdiği yardımcısı tarafından müteahhit veya yetkili temsilcisi ile birlikte ve zamanında zemin üzerinde veya yerinde ölçülüp; iĢbaĢındaki kroki ve kesitleri çizilerek ölçü, boyut ve kotları ve bunlarla ilgili nivelman okumaları kaydedilir ve birlikte imza edilir. (Röleve defteri sahifeleri sıra numaralı olup ilk sayfasına iĢin adı, yeri ve müteahhidin adı yazılır. Röleve defterine geçirilen kayıtların baĢına ilgili imalatın cinsi, türü ve yeri belirtilir ve bu hususta diğer bilgiler yazılır.) (ÖRNEK No: 3) AtaĢman defteri, kontrol amiri tarafından ilgili kontrol mühendisine (ismen) her sahifesi mühürlenmiĢ ve numaralanmıĢ, kaç sahife hangi iĢe ve müteahhide ait olduğu yazılmıĢ ve imzalanmıĢ olarak verilir. Kontrol mühendisi, ataĢman defterine aĢağıda belirtilen hususları zamanında kaydederek müteahhit veya yetkili temsilcisi ile karĢılıklı olarak imza eder. Röleve defterine kaydedilen iĢlerden; plan ve projelerinde ölçülerinin tahkik ve kontrolü mümkün olmayan iĢler ataĢman defterine geçirilir. Ayrıca, sözleĢme eki Ģartnamelere göre zamanında tutulması gereken, tartı, yerinde ölçü, saptama ve benzeri diğer tutanaklar, tarihleriyle birlikte kapsadıkları konular da belirtilerek ataĢmana geçirilir. AtaĢman defterinin kroki bölümüne, çizilecek, plan, kroki ve kesitlerde, röleve, kot ve boyutları, zeminin cinsi, oluĢum ve tabakalarının durumu ve diğer bilgileri ile rölevenin yapıldığı tarihin yazılarak geçirilmesi gereklidir.
134
Karayolu Trafik Güvenliğinin Sağlanması Yönünden, Yolun Yapısında Yapılacak Her Türlü ÇalıĢmalarda Alınacak Tedbirler.
Genel Esaslar Karayolu yapısında herhangi bir çalıĢma yapılamaz. Yolun yapım ve bakımı ile görevli kuruluĢ tarafından yapılacak çalıĢmalar bu hükmün dıĢındadır. BaĢka türlü herhangi bir çözümün bulunmadığı hallerde : A) Kamu hizmetinin bahis konusu olduğu iĢler için ilgili kamu kurum veya kuruluĢu ile yolun yapım ve bakımı ile görevli kuruluĢ arasında protokol yapılarak, B) Diğer iĢler için, özel hukuk gerçek ve tüzel kiĢilerince, yolun yapım ve bakımı ile görevli kuruluĢtan izin alınarak, çalıĢma yapılabilir. Yapılacak çalıĢmaların, protokol veya izin belgesinde belirtilen esaslara uygun olarak yürütülüp tamamlanması zorunludur. Protokol yapılmaksızın veya izin alınmaksızın yürütülen, protokol veya izin belgesinde belirtilen esaslara aykırı olarak yapılan çalıĢmalar zabıtaca veya yolun yapım ve bakımı ile görevli kuruluĢça derhal durdurulur. Bu çalıĢmalar sırasında meydana getirilen tehlikeli durum ve engeller bütün sorumluluk iĢ sahibine ait olmak üzere zabıtaca veya gerekli hallerde yolun yapım ve bakımı ile görevli kuruluĢla iĢbirliği yapılarak ortadan kaldırılır. Yapılan masraflar iĢ sahibine ödetilir. ÇalıĢmalar esnasında, karayolunun sürekli olarak trafiğe açık tutulması esastır. Zorunlu hallerde karayolu Ģeritler halinde trafiğe kapatılır ve en az bir Ģeridin trafiğe açık tutulması sağlanır. Bunun da mümkün olmaması halinde, trafik servis yolundan verilir. ÇalıĢma mahalli, iĢin sahip veya sahipleri tarafından, Karayolları Genel Müdürlüğünce belirlenmiĢ olan yapım, bakım ve onarımlarda gerekli standart trafik iĢaretlemesine uygun olarak iĢaretlenir. Yolun yapım ve bakımı ile görevli kuruluĢ, yapılacak protokol veya verilecek izin belgesinde belirtmek suretiyle karayolu trafik güvenliğinin sağlanması yönünden çalıĢma mahallindeki yol ve trafik durumunun icaplarına göre gerekli gördüğü ve bu Yönetmelikte öngörülmeyen Ģartları da iĢ sahibinden isteyebilir.
135
Tutanaklar : SözleĢme eki Ģartnameler gereğince, müteahhitle birlikte sayılmak, tartılmak, ölçülmek veya durumu saptanmak koĢulu ile bedelleri ödenecek imalat veya ameliyatın miktarları yapıldığı veya kullanılacağı yerlerle, nicelik ve niteliğini açık bir Ģekilde belirterek kontrol mühendisi baĢkanlığındaki en az iki kiĢilik bir kurul ve müteahhitle birlikte düzenlenir ve imzalanır. (Tutanaklarda, iĢin adı, kaç kopya olduğu ve hangi tarihte düzenlendiği ve No.su kesinlikle belirtilir.) HakediĢler : Kontrol mühendisi, müteahhide verilecek geçici ve kesin hakediĢleri, müteahhidin yazılı isteği üzerine ve sözleĢme hükümlerine uygun olarak zamanında düzenleyip kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirine göndermekle görevli olup içeriği ve sonuçlarından birinci derecede sorumludur. Ara hakediĢler : Müteahhidin, sözleĢme ve eki olan Ģartnamelerdeki hükümlere ve birim fiyatlarına göre yaptığı iĢlerden doğan alacakları ölçümlere veya saptanan diğer sonuçlara uygun olarak ara hakediĢlerle ödenir.YapılmıĢ olan ve ödemeye esas olarak hakediĢlere geçirilen iĢlere ait miktarlar her hakediĢ için düzenlenen yeĢil defterlerde, nereden alındıkları veya ne Ģekilde hesaplandıkları açık olarak belirtilerek hakediĢlere aktarılırlar. YeĢil defterler : 5 no.lu örnekle gösterilen yeĢil defter, kontrol mühendisi tarafından her hakediĢ için bir önceki yeĢil defterdeki miktarlarda gözönünde tutularak üç kopya olarak düzenlenir. Hak ediĢe eklenecek bu deftere, yapılan ve birim fiyatı bulunan her bir iĢ kalemine ait miktarlar : BitirilmiĢ ve kesin metrajları yapılmıĢ olan iĢlerin miktarları kesin metrajdan aynen alınır. Henüz bitirilmemiĢ (yapımı devam eden) imalat, ameliyat, tesisat ve inĢaat ile ihzaratın miktarları, yerinde, yapılan ölçümlere göre bulunan veyahut projesinden alınan boyutları yazılmak, gerekenlerin krokileri çizilmek veya tespit edilmek ve bunların sonuçları (özel hanesinde) hesap edilmesi gerekir. AtaĢman defterinede hesaplanan miktarları aynen alınınr. SözleĢme ve eklerinde, fiyat farkı ödenmesine dair
136
hüküm bulunan her türlü malzemenin iĢyerine geliĢ tarihleri, miktarları (fatura tarih ve No.ları ile) satın alma fiyatları ve iĢin bünyesinde kullanılan miktarları ve sonuçları gösterilir. Ara hakediĢ raporları düzenlendikten sonra idareye gönderilmesi gerekli bulunan iĢ ilerleme raporu, yapı durum cetveli ile iĢte çalıĢan iĢçi, taĢıma araçları ve yapım makinelerinin durumunu gösteren (çalıĢma çizelgesi) gibi diğer rapor, çizelge ve grafikleri düzenleyerek kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirliğine gönderir. Kesin hak ediĢ, sözleĢme eki olan Ģartname hükümlerine göre düzenlenmiĢ ve onanmıĢ ve kesin metraj ve kesin hesap sonuçlarına göre düzenlenir.
Kesin Hesaplar : Projesine uygun olarak yapılan temel üstü kotundan yukarı kısımların, onanmıĢ proje ve detaylarına uygun olarak, metrajları yapılır. Temel üst kotu altında kalan ve diğer konular, ataĢman defterinden alınır. Kazı iĢleri projesine göre ve gerekirse enine kesitler üzerine, geniĢlikler ve Ģevler zemin üzerinde olduğu gibi) geçirilerek Ģartnamesine ve usulüne göre kübaj miktarları ve taĢıma eğrisi çizilerek de taĢımalarını hesaplanır. TaĢıma bedelleri, usulüne ve Ģartnamesine göre düzenlenir. Kontrol Amirliğinde onanmıĢ uzaklık, kroki ve tutanaklarında belirtilen uzaklıklar ve sözleĢmesindeki taĢıma formüllerine göre düzenlenecek yeni birim fiyatlarıyla yerinde ölçü veya analiz esaslarına göre bulunacak miktarlar esas alınır. Her türlü fiyat farkları için; sözleĢme ve Ģartnamelerde istenilen belgeleri eksiksiz olarak eklemek ve iĢin bünyesine giren veya yardımcı olarak kullanılan malzeme miktarlarını Ģartname ve analiz esaslarına göre hesaplanır. SözleĢme konusu içinde; taĢınabilir araç, gereç, mal veya eĢya bulunduğu takdirde, ;bu mal veya eĢyanın yapıyı kullanan veya kullanacak olan kuruluĢun yetkili elemanı ile müteahhit ve kontrol mühendisi arasında birlikte düzenleyecekleri devir ve teslim tutanağındaki bedel ve miktarlar esas alınır. Suretiyle, sözleĢme ve eki Ģartnamelerdeki diğer hükümler de gözönüne alınarak kontrol mühendisi tarafından düzenlenerek kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirine gönderilir.
137
Müteahhidin ehliyetsiz ve uygunsuz iĢçi ve personelinin değiĢtirilmesi için sözle bildiride bulunur, müteahhit bu bildiriye derhal uymaz ve yerine getirmezse, durumu kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirine bildirerek alacağı emre göre hareket eder. Yeni birim fiyat, analiz ve tutanaklarını, ait olduğu imalatın yapımına baĢlamadan önce sözleĢme eki Ģartnamelerdeki hususlara ve usulüne göre düzenleyerek incelenmesi için kontrol Ģefi aracılığı ile kontrol amirine gönderir. Kontrol amirinin iznine göre yaptırılacak, yeraltı suyunun boĢaltılması, kazı Ģevlerinin saptanması, iksa yapılması ve röpriz gibi iĢlerde, en ekonomik hal Ģeklini önerir ve iĢi, alınacak yazılı emre göre yaptırır; neticesini röleve ve ataĢman defterine geçirir. Kontrol Yardımcısı Görev, yetki ve sorumluluğu : Kontrol mühendisinin yardımcısı olup kontrol mühendisi tarafından kendisine verilen ölçme, hesap, proje ve denetim iĢlerini kontrol mühendisinin sorumluluğu altında yapar. Sürveyanların çalıĢmalarını izler ve kontrol eder. Görevlendirildiği takdirde kendisi tarafından ölçülen ve düzenlenen röleve, ataĢman, tutanak, kesit, proje ve benzeri evrakı paraf ederek, incelenip imza edilmek üzere kontrol mühendisine verir. Müteahhitle yazıĢmada bulunamaz. Fakat, sözleĢmenin uygulanmasına ve iĢin yürütülmesine ait hususlarda yanlıĢ ve uygunsuz olarak yapılan inĢaat, imalat ve ihzarat hakkında müteahhit veya adamlarına sözle uyarıda bulunur. Müteahhitlikçe bu uyarılara uyulmadığı takdirde kontrol mühendisliğine bilgi verir. Kontrol mühendisince kendisine özel olarak verilen yetkileri aynen kullanır ve neticelerini kontrol mühendisine bildirir. Kontrol yardımcısı kendisine verilen görevlerin iyi bir Ģekilde yapılıp sonuçlandırılmasından sorumludur. Sürveyan Görev, yetki ve sorumluluğu : Görevlendirildiği Ģantiyede (iĢyeri ve mahallerde) sürekli olarak bulunup inĢaat, tesisat, imalat, ameliyat ve her türlü ihzaratın kontrol mühendisinin tarif ve direktiflerine göre Ģartname, fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapılmasını gözetleyerek sağlar. Görevlendirildikleri Ģantiyede (iĢyeri ve mahallerde) fiilen çalıĢan iĢçi taĢıt araçları ve iĢ makinelerinin çeĢit ve sayılarını saptayarak yaptıkları iĢ cinsine göre ayrı ayrı belirterek puantaj defterine kaydeder. ĠĢyerinde topladığı bilgileri, inĢaat, tesisat ve ihzaratın yerini ve bu yerlerde çalıĢanların ve ekip baĢlarının adı ve soyadlarını puantaj defterine yazar.
138
Kontrol mühendisince kabul edilmiĢ örneklerine uymayan kum, çakıl, taĢ, tuğla, ve diğer inĢaat ve her türdeki tesisat malzemesi ihzaratının yaptırılmamasını ve kullandırılmamasını sağlar, uyulmadığı takdirde kontrol mühendisine derhal bildirir. Kullanılacak çimentonun, bozulmamıĢ nemlenmemiĢ ve taĢlaĢmamıĢ olmasına dikkat eder. ġantiyeye getirilen her türdeki inĢaat ve tesisat gerecinin Ģartnamelere uygun olarak istif ve depo edilmesini sağlar. Her türlü harç ve betonların, Ģapların, asfalt kaplama karıĢımlarının ve diğer benzeri imalatın karıĢımlarına giren malzemenin, Ģartnamesine göre ve kontrol mühendisinin tarifine uygun, belirli ve kararlaĢtırılmıĢ ölçeklerle ölçülerek veya tartılarak kullanılmasına, yapılacak harç, beton veya karıĢımın tekcins haline gelinceye kadar iyi bir biçimde karıĢtırılmasına konulacak su miktarının belirlenen miktara uygun olmasına dikkat eder. Ġyi bir biçimde karıĢtırılmıĢ betonun; bekletilmeden (belli süre içinde) yerine konulmasını, dökülürken danelerinin ayrılıp birleĢiminin bozulmamasını ; gerekli sıkıĢtırmanın tekniğine uygun yapılmasını; kalıpların sulanmasını ve yabancı maddelerden temizlenmesini; dökülmüĢ betonun sulanıp dıĢ etkilere karĢı korunmasını ayrıca sulanması gereken diğer imalat, inĢaat ve gereçlerin gerektiği Ģekilde sulanmasını ve bunlar için gerekli önlemlerin alınmıĢ olmasını sağlar. Her gün yapılan iĢ miktarını, bütün gün çalıĢılıp çalıĢılmadığını, havanın çalıĢmaya elveriĢli olup olmadığını ve iĢte tüketilen günlük çimento miktarı ile kontrol mühendisinin isteyeceği diğer malzeme tüketimini sürveyan defterine kaydeder. Sürveyan, yukarda belirtilen iĢleri yaptırmak için müteahhide sözlü uyarıda bulunmaya yetkilidir. Ancak; devamında sakınca gördüğü kirli malzeme ile beton veya harç yapılması, zamanından önce kalıp sökülmesi, demir kontrolü ve teslimi yapılmadan beton dökülmesi, temel taban seviyesini bulmadan inĢaata baĢlanması ve kontrollükçe kötü nitelikte olduğu saptanan ve Ģantiye dıĢına çıkarılması istenilen malzemenin kullanılması gibi hallerde bu kısımlardaki çalıĢmaları durdurur ve derhal kontrol mühendisini haberdar eder. Kontrol amiri, kontrol Ģefi, kontrol mühendisi ve yardımcılar ile sürveyanların görevlendirildikleri iĢten sürekli veya iĢin akıĢını etkileyecek sürede ayrılmalarında; bu zamana kadar iĢ için tutulması gerekli her türlü röleve, ataĢman, yeĢil defter, tutanak vs.leri ikmal etmiĢ, olmaları ve eksiklikleri tamamlamıĢ bulunmaları Ģarttır. Bu evrakı, yerine görevlendirilecek elemana veya amirine bir tutanakla devir teslim etmesi Ģarttır. Ancak; bu
139
taktirde görevden ayrılmasına izin verilebilir. Görevi süresinde yaptığı iĢlerden dolayı sorumludur. Kontrol örgütünden herhangi bir eleman yazılı hususları yerine getirmeden ayrıldığı takdirde durum bir tutanakla saptanarak ilgili hakkında idari ve gerekirse adli mercilere baĢvurularak kovuĢturma açılması sağlanır. Bu iĢlemlerin yürütülmesinden üst amirler müteselsilen sorumludurlar. Kontrol amiri, kontrol Ģefi, kontrol mühendisi ve yardımcıları, iĢyerlerinde doğal afet, kaza, yangın, salgın hastalık vs. gibi hallerde gerekli önlemlerin alınmasını sağlar ve durumu ilgililere zamanında duyururlar. Kontrol örgütünde görevlendirilen kontrol amirliği tarafından sözleĢme hükümlerine göre çalıĢma ve barınmaları için gösterilecek yerlerde bulunurlar ve bu yerlerin sürekli temiz ve bakımlı tutulmasından sorumludurlar. AtaĢman Defteri Hakkında Genel Açıklamalar 1 – ĠĢyerinde mevcut veya sonradan gereksinime göre konulan veya konulacak röper ve mihver kazıkları, iĢin sonuna kadar değiĢmeyecek noktalarla saptayıp; kroki, tarif ve gerçek ve itibari kotları ile birlikte iĢbu ataĢman defterinde gösterilir. 2 – Yapının (uygulama proje ve planlarında)-+ 0.00 itibari kotu ile gösterilen yerleri (yukarıda saptanan) röper kotuna göre kotlandırılır. 3 – ĠnĢaatın yapımı sırasında; plankote alınması, doğal zemin, temel tabanı, su düzeyi, kazı tesviye kotları gibi kotlandırma iĢlemi ile ilgili tüm iĢlerin kotları, iĢbu ataĢman defterinde saptanan (röper) kotlarına uyularak saptanır. Kontrol mühendisi, yukarıdaki esasa uyulmadan yapılan kotlandırmaların sonuçlarından sorumlu tutulur. 4 – AtaĢman defterine geçirilecek ölçüler, bilgiler, kroki ve Ģekiller; defterin sol sahifesindeki milimetrik bölümlü kısımda gösterilir. ġekil ve krokiler ölçekli olarak çizilerek ve teknik resim kurallarına uygun olarak boyutlandırılır. 5 – Defterin sahife numaraları basılı olduğundan hiçbir nedenle yaprak koparılmayacaktır. YanlıĢ yazılan yazı ve hesaplar aynı renkli mürekkeple okunabilecek Ģekilde üzeri çizilip aynı renkli mürekkeple parafe edilecektir. Tam sahifenin bozulması ise; köĢeden köĢeye aynı renkli mürekkeple çizilip geçersiz sayılmanın nedeni yazılarak imza edilir. 6 – Her ne sebeple olursa olsun; Ģekil, yazı ve rakamlarda hiçbir silinti veya kazıntı yapılmayacaktır. Düzeltilmesi istenen yazı ve rakamlar, okunmasına zarar
140
verilmeyecek Ģekilde tek çizgi ile çizilerek doğrusu yazılır ve o kısım müteahhitle birlikte parafe edilir. 7 – AtaĢman defteri, müteahhitle birlikte imza edildikten sonra, tek taraflı olarak hiçbir Ģekilde düzeltme yapılamaz. Herhangi bir yanlıĢlığın sonradan anlaĢılması halinde de düzeltme yine birlikte ve yukarıda açıklandığı gibi yapılır. 8 – Bütün Ģekillerle yazı ve hesaplar, önce yumuĢak kurĢun kalemle düzenlenip ve kontrolü yapıldıktan sonra üzerinden mürekkeple geçilebilir. 9 – AtaĢman defteri, inĢaatın gidiĢini takiben günü gününe düzenlenir. (Bu husus Bayındırlık ĠĢleri Genel ġartnamesinin 32. maddesinde açıkça belirtilmiĢtir.) Bitirilen iĢler, yapılan son röleve tarihinden itibaren en çok 10 gün içinde ve bitiĢ tarihleri de yazılarak ataĢman defterine geçirilir. 10 – Müteahhit, taahhüdüne iliĢkin olarak düzenlenen her türlü hesap cetvelleri, röleve ve ataĢman defterlerini imza etmek zorundadır. Bu defteri imza etmekle de; içindekileri, hesabın doğruluğunu ve baĢkaca hiçbir iddiada bulunmadığını kabul etmiĢ olur. Müteahhit, adı geçen hesap ve defterleri itirazı kayıtla imza ederse, imza ettiği tarihten itibaren Bayındırlık ĠĢleri Genel ġartnamesi gereğince 10 gün içinde açık ve belirgin itirazlarını yazı ile bildirmek zorundadır. Müteahhit bu müddet içinde itirazlarını yazı ile bildirmediği takdirde itirazsız imza etmiĢ sayılır. Müteahhit, adı geçen hesap ve defterleri imza etmekten kaçınırsa bu durum bir tutanakla saptanır ve Bayındırlık ĠĢleri Genel ġartnamesinin 32. maddesine göre iĢlem yapılır. Röleve ve ataĢman defterleri, değerli belge niteliğinde olup kaybolmasından kontrol mühendisi sorumludur. Herhangi bir nedenle kontrol mühendisi görevinden ayrılmak zorunda kaldığı takdirde veya iĢin sonunda iĢ bu defterleri idareye veya kontrol amirine tutanakla devir ve teslim etmekle yükümlüdür.
141
BÖLÜM 11 Ġġ GÜVENLĠĞĠ MEVZUATI
ĠĢyerlerinde kazaları ve meslek hastalıklarını minimum seviyeye indirmek için risk analizlerini yapmak ve bu analizlere göre uygun risk kontrol tedbirlerini uygulamak ve denetlemek, iĢçilere gerekli eğitimi vermek amacıyla uygulanan çoklu bilimsel bir yönetim sistemidir. ġantiyelerin büyüklüğüne ve ihtiyacına göre değiĢse de yukarıda tanımlanan iĢi yapan teknik elemanlara iĢ güvenliği elemanı denir. Alttan baĢlarsak iĢ güvenliği gözetimcisi, iĢ güvenliği formeni, iĢ güvenliği süpervizörü, iĢ güvenliği teknikeri, iĢ
142
güvenliği uzmanı, iĢgüvenliği müdürü ve iĢ güvenliği koordinatörü Ģeklinde sıralanan pozisyonlar bulunmaktadır. ġantiyelerde genellikle iĢ güvenlikçi olarak anılır. YurtdıĢı Ģantiyelerinde genelde HSE (health safety environment) olarak bilinir. ĠĢ yerlerinde iĢin yürütülmesi sırasında, çeĢitli maddelerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koĢullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalıĢmalardır. ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği konusu geniĢ kapsamlı uzmanlık konusudur. Sağlık kısmı iĢyeri hekimleri ile Güvenlik konusu Mühendisler ile tariflenerek kurallara bağlanmıĢtır. iĢ sağlığı ve güvenliği amacı: • 1- çalıĢanları korumak (sağlık ve güvenlik önlemleri ile) • 2- üretim güvenliğini sağlamak (verim artıĢı, kalite üstünlüğü ile...) • 3- iĢletme güvenliğini sağlamak (risk değerlendirme, acil durum tedbirleri….) ĠĢgüvenliği Ġle Görevli Mühendis Veya Teknik Elemanlar ÇalıĢma Usul Ve Esasları Hk. Yönetmelik ĠĢ Güvenliği Uzmanın Nitelikleri ĠĢgüvenliği uzmanı olarak görevlendirilecek mühendis veya teknik elemanların Bakanlıkça verilen iĢ güvenliği uzmanlık sertifikasına sahip olmaları gerekir. Sertifika Sınıfları: A sınıfı ĠĢ Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası: B sınıfı ĠĢ Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası: C sınıfı ĠĢ Güvenliği Uzmanlığı Sertifikası: ĠĢ güvenliği uzmanlarının sertifikalarını aldıkları tarihten itibaren, 5 yıllık periyotlarla, Bakanlıkça düzenlenen bilgi yenileme eğitimine
katılmaları zorunludur. Bu eğitime
katılmayan iĢ güvenliği uzmanlarının sertifikaları geçersiz sayılır. ĠĢyerinde iĢ sağlığı ve güvenliğinin gözetimini yapma görevi:
143
ĠĢyerinde, gece postaları da dahil olmak üzere tehlikeli maddelerin ortamdan uzaklaĢtırılmasını sağlamak, ÇalıĢanların kiĢisel koruyucu teçhizat kullanmasını sağlamak, Uyarı levha ve iĢaretlerini yerleĢtirmek, Seyyar yangın söndürme cihazlarını belirlenen yerlere yerleĢtirmek, ÇalıĢma alanında yanmaya ve patlamaya neden olabilecek (kıvılcım, kor metal gibi) faktörlerin engellenmesini sağlamak, ÇalıĢma alanında elektrik tehlikelerini tespit edip önlem aldırmak, Tehlikeli ortamında alınacak önlemlerin günlük kontrollerini yapmak, Mekanik sistemlerin hareketli aksamlarını kontrol etmek, iĢ makinelerinin çalıĢmasını ve malzeme ambarlarını iĢ güvenliği açısından kontrol etmek ayrıca, çalıĢma alanındaki araç trafiğini denetlemektir. 4857 sayılı Kanununun 77.maddesi doğrultusunda iĢverenler, iĢyerinde alınan iĢ sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, iĢçileri karĢı karĢıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iĢ sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. Eğitim konuları belirlenirken firmanın yapısı, çalıĢma koĢulları göz önüne alınır. Özellikle kullanılan ve kullanılması gerekilen kiĢisel koruyucular, firmanın yasal Ģartlara uygunluğu, ağır ve tehlikeli iĢlerin yapılıp yapılmadığı belirlenmelidir. Eğitimler firmada verilmekte olup tamamen firmaya özgü eğitim notları hazırlanmaktadır. Yapılan sınavlar ile eğitim etkinliği ölçülmektedir. Kamu hizmetlerinin sürdürülmesinde ĠĢ Emniyeti, Sağlığı ve Çevre konularında uygun ve emniyetli faaliyetlerde bulunmak için uzman personel istihdam edilmelidir. Kontrol ve denetimlerde mutlaka ĠĢ Emniyeti ve Mühendislik standartları, ĠyileĢtirici Eylem Planları, Acil Durum Planları ve Eğitim Planları ile bunların gerçekleĢtirme seviyeleri sorgulanmalıdır. ĠĢ Güvenliği konusunda denetim asıl unsurdur. Karayolu iĢ güvenliği açısından aĢağıdaki sorulara cevap verilmesi gerekmektedir.
ĠĢ makinalarının bakımları ve periyodik kontrolleri zamanında yapılmakta mıdır?
Gece çalıĢmaları için yeterli tedbir alınmıĢ mıdır?
144
ÇalıĢanlar ĠĢ güvenliği eğitimi ve kiĢisel koruyucu kullanımı eğitimi almıĢ mıdır?
Güvenlik sistemleri ve kiĢisel koruyucu ekipmanlar kullanılmıĢ mıdır?
Denetimler eksiksiz yapılmakta mıdır?
Yüksekte yapılan çalıĢmalar ile ilgili güvenlik önlemi alınmıĢ mıdır?
Çevre emniyeti sağlanmıĢ mıdır?
ĠĢ Kanunu Ve ĠĢ Güvenliği Ġle Ġlgili Kanun, Yönetmelik Ve Tüzükler ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği 4857 Sayılı ĠĢ Kanunu Programı ĠĢ Kanunu Uygulama Programı ĠġKUR Mevzuatı Özürlüler Mevzuatı ĠĢ Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik Ağır ve Tehlikeli ĠĢlerde ÇalıĢtırılacak ĠĢçilerin Mesleki Eğitimlerine Dair Tebliğ Kimyasal Maddelerle ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelikte DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ĠĢ Güvenliği ile Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile ÇalıĢma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Yeraltı ve Yerüstü Maden ĠĢletmelerinde Sağlık ve Güvenlik ġartları Yönetmeliği Elle TaĢıma ĠĢleri Yönetmeliği ĠĢyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik 4857 sayılı ĠĢ Kanununun ilgili maddesi iĢçi sağlığı, iĢ güvenliği ve iĢçilerin eğitimi konularında iĢverene sorumluluklar yüklemektedir. Kanunun ilgili maddesi aĢağıda verilmiĢtir: MADDE 77. - ĠĢverenler iĢyerlerinde iĢ sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için
145
gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, iĢçiler de iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler. ĠĢverenler iĢyerinde alınan iĢ sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, iĢçileri karĢı karĢıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iĢ sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. Söz konusu hüküm, iĢverene yüklenmiĢ olan önlem alma görevinin sınırlarını çok genel biçimde çizmiĢtir. Ancak bu hükmün, iĢvereni iĢ güvenliği açısından gerekli olan her türlü önlemi almak ve gerekli olan tüm koĢulları ve araçları eksiksiz bulundurmakla yükümlü kıldığı söylenebilir. Zira söz konusu hükmün anlatımı bu konuda her hangi bir sınırlama getirmiĢ değildir. ĠĢverenin gerekli önlemleri alma yükümlülüğü, iĢ güvenliği kurallarınca belirlenenlerin yanında hayatın olağan akıĢı içinde oluĢabilecek tehlikeleri giderici faaliyetleri de içerir. ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Yönetmeliğinde de iĢverenin, iĢle ilgili her konuda iĢçilerin sağlık ve güvenliğini korumakla yükümlü olduğu, iĢçilerin iĢ sağlığı ve güvenliği konusundaki yükümlülükleri, iĢverenin sorumluluğu ilkesini etkilemeyeceği (m.5), iĢverenin, iĢçilerin sağlığını ve güvenliğini korumak için mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her türlü önlemi almak, organizasyonu yapmak, araç ve gereçleri sağlamak zorunda olduğu açıkça belirtilmiĢ (m.6/a), iĢçilerin de, davranıĢ ve kusurlarından dolayı, kendilerinin ve diğer kiĢilerin sağlık ve güvenliğinin olumsuz etkilenmemesi için azami dikkati göstermeleri ve görevlerini, iĢveren tarafından kendilerine verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yapmaları gerekmektedir (m.13). ÇalıĢma ve sosyal Güvenlik Bakanlığının ÇalıĢanların ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesi aĢağıda verilmiĢtir : ĠĢverenler, iĢyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalıĢma ortamının tesis edilmesi için gerekli önlemleri almakla yükümlüdürler. Bu amaçla, iĢverenler, çalıĢanları, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karĢı karĢıya bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili alınması gerekli tedbirler konusunda iĢyerlerinde iĢ sağlığı ve güvenliği eğitim programlarını hazırlamak, eğitimlerin düzenlenmesini, çalıĢanların bu programlara katılmasını sağlamak ve verilecek eğitim için uygun yer, araç ve gereç temin etmekle yükümlüdürler. Asıl iĢveren-alt iĢveren iliĢkisi kurulan iĢyerlerinde, alt iĢverene
146
ait çalıĢanların eğitimlerinden, asıl iĢveren, alt iĢverenle birlikte sorumludur. Geçici iĢ iliĢkisi kurulan iĢveren, geçici iĢ iliĢkisi ile çalıĢanlara gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür. ĠĢverenler, çalıĢanlarına, iĢ sözleĢmesinin türüne bakılmaksızın gerekli eğitimi vermekle yükümlüdür. Yapı ĠĢlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliğinin ĠĢverenlerin Genel Yükümlülükleri baĢlıklı 10. maddesinde; Yapı iĢyerindeki çalıĢmalarda, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nin 6 ncı maddesinde belirtilen hususlara uyulacak ve özellikle; a) Yapı alanının düzenli tutulması ve yeterli temizlikte olması, b) Yapı alanındaki çalıĢma yerlerinin seçiminde; buralara ulaĢımın nasıl sağlanacağının ve ekipman, hareket ve geçiĢler için alan veya yolların belirlenmesi, c) Malzemenin kullanım ve taĢıma Ģartlarının düzenlenmesi, d) Tesis ve ekipmanın kullanılmaya baĢlamadan önce ve periyodik olarak teknik bakım ve kontrollerinin yapılması, e) ÇeĢitli malzemeler ve özellikle tehlikeli malzeme ve maddeler için uygun depolama alanları ayrılması ve bu alanların sınırlarının belirlenmesi, f) Tehlikeli malzemelerin kullanılma ve uzaklaĢtırılma koĢullarının düzenlenmesi, g) Atık ve artıkların depolanması, atılması veya uzaklaĢtırılması, h) ÇeĢitli iĢler veya iĢin aĢamaları için öngörülen sürelerin yapı alanındaki iĢin durumuna göre yeniden belirlenmesi, i) ĠĢverenler ve kendi adına çalıĢanlar arasında iĢbirliği, j) Yapı alanındaki veya yakınındaki endüstriyel faaliyetler ile etkileĢimin dikkate alınması, sağlanacaktır. Yine aynı yönetmeliğin 13. maddesinde; ĠĢçilerin Bilgilendirilmesi Yapı iĢyerlerinde çalıĢan iĢçilerin bilgilendirilmesi için:
147
a) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 10 uncu maddesinde belirtilen hususlarla birlikte iĢçiler veya temsilcileri, inĢaat alanında sağlık ve güvenlik ile ilgili alınan önlemler hakkında bilgilendirilecektir. b) Ġlgili iĢçilere verilen bilgiler kolay anlaĢılır olacaktır. Hükmüne yer verilmiĢtir.
148
EKLER Ġngilizce Terimler ve Türkçe KarĢılıkları A Abutment
Köprü Ayağı
Asphalt
Asfalt
Acceleration Lane
Hızlanma ġeridi
Asphalt Concrete
Asfalt Betonu
Adjustment
Ayarlama
Asphalt Pavements
Asfalt Üst Yapılar
Aggrade
Yığmak
Associate With
_ Ġle ĠliĢkide Bulunmak
Aggregate
Toplam, Agrega
Aspect
Açı, Yön
Align
Aggregate
Agrega
Alignment
Sıraya Koymak, Aynı Hizaya Getirmek Alinyiman
Borrowed
Ariyet
Alignment
Sıralama
Asphalt Concrete
Asfalt Betonu
Amelioration
ĠyileĢtirme
Asphalt Cement
Asfalt Çimentosu
Anchored
DemirlenmiĢ
Abrasıon Course
AĢınma Tabakası
Array
SıralanıĢ
B Bend
Kıvrım, Dönemeç
Binder Tabakası
Binder Course
Binder
Bağlayıcı
Bitüm
Bitumen
Binder Course
Binder Tabakası
Bitümlü Malzeme
Bıtumen Material
Bitumen
Bitüm
Bombe
Borrow
Ödünç
Brükner
Bruckner
Braced Wall
Ġksa Duvarı
Braking Distance
Fren Uzunluğu
Banket
Shoulder
C Capacity
Kapasite
Contour Line
Tesfiye Eğrisi
Cease
Control Of Access
EriĢme Kontrolü
Coarse
Bitmek, Durmak, Kesilmek Kaba,
Conversly
KarĢıt, Zıt
Coherent
Tutarlı
Core
Merkez
Commentary
Yorum
Correspond
Uymak, Tekabül Etmek
Compaction
SıkıĢtırma
Corroborate
Compound Curves
BirleĢik Kurbalar
Counterbalance
Doğrulamak, Desteklemek KarĢılıklı Dengelemek
Conclude
Sonuçlandırmak, Bir Karara Varmak
Cross-Fall
Enine Eğim
149
Conclusive
Kesin
Cross-Section
Enkesit
Conduct
Yönetmek
Culvert
Menfez
Cut
Yarma
D Datum
Kıyas Kotu
Diversion
Sapma, Saptırma
Decay
Azalma, Bozulma
Divided Road
BölünmüĢ Yol
Deflection Angle
Sapma Açısı
Downward
AĢağı Doğru
Deflector
Saptırıcı
Drag
Degrade
Alçaltmak
Discharge
Sürüklemek, Sürümek, Çekmek Debi
Design Speed
Proje Hızı
Superelevation
Dever
Device
Distillation
Damıtma
Drainage
Drenaj
Distribution
Alet, Plan, Yol,Yöntem Bozulmasına Yol Açmak Dağılım
Disturb
KarıĢtırmak
Disturb
Yerinden KalkmıĢ, Yerinden OlmuĢ Hendek
Disrupt
Ditch E Elevation
Kot
Excavation
Kazı
Eliminate
Yok Etmek
Exclude From
_Ġn DıĢında Bırakmak
Emanate From
_Den Çıkmak, Yayılmak Çıkan, Meydana Çıkan Rastlamak
Exert
;Güç Kullanmak
Exhaustive
;GeniĢ, Kapsamlı
Exorbitant
;AĢırı, Yüksek
Experimental
;Deneysel
Explore
;AraĢtırmak, ,Ġncelemek
Equilibrium
Sağlamak, Temin Etmek Saçma (Toz,Sediment) Denge
External Distance
Bisektris Uzunluğu
Erroneous
YanlıĢ, Hatalı
Evolution
Değerlendirmek
Evolve
YavaĢ YavaĢ GeliĢtirmek Daha Kötü Bir Duruma Sokmak
Emergent Encounter Ensure Entrainment
Exacerbate F
150
Feature
;Özellik
Flume
;Su Kanalı
Fill
Dolgu
Foil
;Önlemek
Fill Slope
Dolgu ġevi
Formation
Tesfiye Yüzeyi
Filler
Filler
Friction
Sürtünme
Flexible Pavement
Esnek Kaplama
Further
;Miktar
Gauge
Gabari
Gradient
;Eğim, Meyil
Generate
Grading
Toprak ĠĢi
Goal
;Üretmek, Yol Açmak ;Amaç, Hedef
Gradually
;Giderek, YavaĢ YavaĢ
Grade
Boyuna Eğim
Grain
;Zerre, Tane
Grade Elevation
Kırmızı Kot
Ground Elevation
Siyah Kot
Grade Line
Kırmızı Çizgi
G
H Highway
Karayolu
Horseshoe
;At Nalı, At Nalı ġekilli
Highway Location Study I
Geçki AraĢtırması
Hot Mix
Sıcak KarıĢım
Ġdentify
Ġnsight
;AnlayıĢ
Ġn Terms Of
;TeĢhis Eder, Tanılar ;Cinsinden
Ġnstallation
;Tertibat, Düzen
Ġncipent
;Yeni BaĢlamak
Ġntake
;GiriĢ Ağzı
Ġncline
;Eğmek, Eğilmek,
Ġntend
Ġncline Of Slope
ġev Eğimi
Ġnteraction
;Kastetmek, Niyetinde Olmak ;Etkilemek, EtkileĢim
Ġndicate
Intercepting Ditch
Kafa Hendeği
Ġnduce
;Göstermek, ĠĢaret Etmek ;Neden Olmak
Intersection
KavĢak
Ġnitial
;Ġlk, BaĢtaki
Ġntrusive
;KullanıĢsız, ElveriĢsiz
Ġnitiate
;BaĢlatmak
Ġnlet
;GiriĢ, GiriĢ Yeri
Ġnvestigation
;SoruĢturma,Tahkikat
Derz
Joint Filler
Derz Dolgusu
Level
;Düzlemek, Düzeltmek
J Joint K Knowledge
;Bilgi
L Label
;Sınıflandırmak, Nitelendirmek
151
Landslide
Heyelan
Level Of Service
Hizmet Düzeyi
Lane
ġerit
Locate
;YerleĢtirmek
Lane Line
ġerit Çizgisi
Lowland
;Ova, Düzlük
Leading Edge
;Ön Kenar
M Maintenance
Bakım
Mesk
;Ağ
Major Highway
Anayol
Modify
;DeğiĢtirmek
Mass Diagram
Kitleler Diyagramı Motorway
Otoyol
Mean
;AĢağı, Bayağı
Mount
;Üzerine Çıkmak, Asmak, Takmak
Meander
;Gezinmek
Outline
;Taslağı Çizmek
N National Highways Devlet Yolları O Obstruction
;Engel
Omission
;Ġhmal
P Passing Sight Distance Pavement
GeçiĢ GörüĢ Uzunluğu Üst Yapı
Preliminary
;Ġlk, Ön, BaĢlangıç
Presence
Penetration
Penetrasyon
Presuppose
Persist
;Devam Etmek
Preventation
;Hazır Bulunmak, Varlık ;Farz Etmek, Varsaymak, BaĢka Bir ġeyi Gerektirmek ;Önleyici, Engelleyici
Pier
;Ġskele, Köprü Payandası ;Köprü Payandası, Ayağı ;Kazık
Primary
;Ġlk
Prob
;Sonda,Mil, AraĢtırma
Profile
Boykesit
Büz (Boru) Menfez Some Noktası
Project Promote
;Tasarlanılan, DüĢünülen ;Ġlerletmek, GeliĢtirmek
;Uzun Uzun DüĢünmek ;Pay, Kısım
Propose
;Önermek, Teklif Etmek
Pursue
;UğraĢ, PeĢinde Olmak
Pier Pile Pipe Coulvert Point Of Intersection Ponder Portion Q
152
;Miktarını Belirlemek, Ölçmek ;Nicel
Quantity Sheet
Metraj Cetveli
Quote
;Aktarmak, Alıntı Yapmak
Reaction Time
Reaksiyon Süresi
Remark
;Söz
Reasonable
;Orta Derecede
Retaining Wall
Ġstinat Duvarı
Reiterate
;Tekrarlamak
Right Of Way
GeçiĢ Hakkı
Relatively
;Diğerlerine Nazaran
Rigid Pavement
Rijit Kapalama
Sag
Dere DüĢey Kurp
Strength
;Kuvvet, Güç
Sheet Piling
Stretch
;Uzanmak, Uzatmak
Shore
;PalplanĢ, Perde Çakma ;Sahil, Kıyı
String
;Ġp, Tel, Sicim
Shoulder
Banket
Sub-Base Course
Alt Temel
Side Slope
ġev
Alt Yapı (Temel)
Slag
Crüf
Sub-Grade Foundation Submerged
Smooth
Subsequent
;Sonradan
Suction
;Emme
Summit
Tepe DüĢey Kurp
Stopping Distance
;Düz Bir Hale Getirmek ;Tahminde Bulunmak ;Uyandırmak, Sebep Olmak DuruĢ Uzunluğu
Superelevation
Dever
Stopping Sight Distance Stopping Time
DuruĢ GörüĢ Uzunluğu DuruĢ Süresi
Superior
;Daha Nitelikli, Üstün
Surface Treatment
Sathi Kaplama
Strainer
;Süzgeç
Surfacing
Kaplama
Tip
;Uç
Trailing Edge
Traffic Engineering Traffic Markings
Trafik Mühendisliği Trafik ĠĢaretleri
Transition Curve
;Arka (Kuyruk, BitiĢ) Kenar GeçiĢ Eğrisi
Transverse
;Enine
Traffic Volume
Trafik Hacmi
Two-Way Road
Ġki Yönlü Yol
Quantify
Quantitative
R
S
Speculate Stir Up
;BatırılmıĢ, DaldırılmıĢ
T
U
153
Undermine
;Zarar Vermek
Undivided Road
BölünmemiĢ Yol
Underneath
;Altına, Altında
Unobstrusive
Undertake
;Üstlenmek
Upstream
;Dikkati Çekmez, Alçak Gönüllü, Mütevazı ;Irmak Yukarısı, Menba
Vane
;Kanat
Volume Sheet
Kübaj Cetveli
Vast
;GeniĢ, Engin
Vortex
;Çevrinti
Vertical Curve
DuĢey Kurba
Vortice
;Çevrinti
Via
;Kanal,-Yolu Ġle
Vulnerable
;Açıkta, Saldırıya Maruz; Zayıf
Vicinity
;Etraf, Civar
Wire
;Tel
V
W Warrant
Wearing Course
;Ġzin Vermek, Yetki Vermek, Gerektirmek AĢınma Tabakası
