UNIVERSIDAD UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE ARTE Y
ÍNDIC
1.
ASPECTOS ASPECTOS GEOGRAFICO GEOGRAFICOS.... S........ ........ ....... ....... ........ ........ ........ ........ ........ ........ ........ ......... .......... ........... ............4 ......4 1.1.
Ubicación...................................... .......................................................... ..................................................... ................................. ...... 4
1.2.
Geografa F F!ica...................................... .......................................................... .................................................. .............................. 4
1.".
Eco#oga....................................... ........................................................... ........................................ ........................................ .................... 4
Pi!o A#$i$%&ina# 'on$ano.(..................................................................................4 Pi!o A#$i$%&ina# S%b(A#)ino.(.................. S%b(A#)ino.(........................... .................. .................. ................. ................. .........................4 ................4 Pi!o a#$i$%&ina# a#)ino.(.................. a#)ino.(........................... ................. ................. .................. ...................... .................................* ....................* Pi!o a#$i$%&ina# ni+a#.(................. ni+a#.(.......................... .................. ................. ................. .............................................* ....................................* F#ora.(....................................... .......................................................... ....................................... .................................. ............................ ................... ..... 5 .......................................................... ........................................ ........................................ ................................ ............ 5 Fa%na.(......................................
1.4 1.4.
........................................................... .............................................. ........................... 6 Geog Geogra raf fa a Po# o#$ica $ica........................................
1.*.
........................................................... ........................................ ................................. ...................... ......... 6 ,i-i$e!.......................................
E# &i!$ri$o &e ,a-)a ,i-i$a................ ,i-i$a......................... .................. .................. .................. ................. ................. .................... ........... 1..
.......................................................... ..................................................... ................................. ...... 6 E/$en!ión......................................
1.0.
.......................................................... ........................................ ........................................... ....................... .. 6 C#i-a......................................
1..
......................................................... .......................................................... ...................................... ....... 6 A#$i$%&.....................................
1..
........................................................... .................................... .............................. .................. .... 6 Te-)era$%ra.......................................
1.13.
............................................................ ........................................ ..................................... ................. 7 Re#igión........................................
1.11.
......................................................... ........................................ ........................................ .................... 7 I&io-a!.....................................
1.12.
Acce!ibi#i&a&....................................... .......................................................... ....................................... ................................ ............ 7
1.1".
Pob#ación...................................... .......................................................... ........................................................ .................................... 7
Da$o! &e-ogrfico!................................................................................
Di!$rib%ción &e +i+ien&a!.................... +i+ien&a!............................. .................. ................. ................. .................. ................. ........
2.
ANTECE ANTECEDES DESNTE NTES S 5IST 5ISTORI ORICOS COS DE ,A'P ,A'PA.... A....... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... ......12 ...12 2.1.
5ISTORIA...................................... .......................................................... .............................................. .......................... .......... 12
ARTE Y CULTURA REGIONAL
1
UNIVERSIDAD UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE ARTE Y
.......................................................... .................................................. ............................... ..... 12 Creación 6 $$%#o! .......................................
T$%#o!7.............................................................................................................12 2.2. 2.2.
E, ORIGEN ORIGEN DE ,A'P ,A'PA A 8,E9EN 8,E9ENDA DA TRADIC TRADICION IONA,: A,:77 ...................................14
2.". 2.".
ORIG OR IGEN EN DE, DE, NO' NO';R ;RE E DE ,A' ,A'P PA 8,E9 8,E9EN ENDA DA:: .........................................15
,UGARES TURÍSTICOS DE, UITECTURA.....................................................17 INTERIOR DE, TE'P,O ...................................................................................19 ,A CAPI,,A DE ,A ?,TI'A CENA DE ,EONARDO DE @INCI. ...............................22
,o! a-bone!...................................................................................................22 'arco! $a##a&o................ $a##a&o......................... .................. ................. ................. .................. .................. .................. ............................22 ...................22 Re$ab#o &e #a na+e &ereca.................... &ereca............................. .................. .................. ............................. .............................2" .........2" Re$ab#o &e #a na+e iB%ier&a................... iB%ier&a............................ .................. ................. ................. .................. .................. ............2" ...2" E# a#$ar -a6or............ -a6or..................... ................. ................. .................. .................. .................. ..........................................24 .................................24 REP,ICA DE ,A PIEDAD DE 'IGUE,
,a $orre............................................................................................................20 Ca)i##a &e #a )ie&a&.........................................................................................20 ,a re!$a%ración................................................................................................2 Ca)i##a &e San$iago A)ó!$o#............... A)ó!$o#....................... ................. .................. .................. ...................................2 ..........................2 .......................................................... ........................................ ........................... ....... 30 E, CRISTO DE CUERO ......................................
CANOPIA DE ,A @IRGEN IN'ACU,ADA............................................................31 E, OSARIO...................................... ......................................................... ....................................... ............................................. ......................... 33 'ONO,ITO DE 5UA9T 5 UA9TAPA APATA TA DE, 'USEO 'US EO A'PAC A'PAC...........................................33
C%a#i&a&e! &e# origen &e# no-bre &e# a$rac$i+o................... a$rac$i+o............................ .................. .................."" ........."" ARTE Y CULTURA REGIONAL
2
UNIVERSIDAD UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE ARTE Y
.......................................................... .................................................. ............................... ..... 12 Creación 6 $$%#o! .......................................
T$%#o!7.............................................................................................................12 2.2. 2.2.
E, ORIGEN ORIGEN DE ,A'P ,A'PA A 8,E9EN 8,E9ENDA DA TRADIC TRADICION IONA,: A,:77 ...................................14
2.". 2.".
ORIG OR IGEN EN DE, DE, NO' NO';R ;RE E DE ,A' ,A'P PA 8,E9 8,E9EN ENDA DA:: .........................................15
,UGARES TURÍSTICOS DE, UITECTURA.....................................................17 INTERIOR DE, TE'P,O ...................................................................................19 ,A CAPI,,A DE ,A ?,TI'A CENA DE ,EONARDO DE @INCI. ...............................22
,o! a-bone!...................................................................................................22 'arco! $a##a&o................ $a##a&o......................... .................. ................. ................. .................. .................. .................. ............................22 ...................22 Re$ab#o &e #a na+e &ereca.................... &ereca............................. .................. .................. ............................. .............................2" .........2" Re$ab#o &e #a na+e iB%ier&a................... iB%ier&a............................ .................. ................. ................. .................. .................. ............2" ...2" E# a#$ar -a6or............ -a6or..................... ................. ................. .................. .................. .................. ..........................................24 .................................24 REP,ICA DE ,A PIEDAD DE 'IGUE,
,a $orre............................................................................................................20 Ca)i##a &e #a )ie&a&.........................................................................................20 ,a re!$a%ración................................................................................................2 Ca)i##a &e San$iago A)ó!$o#............... A)ó!$o#....................... ................. .................. .................. ...................................2 ..........................2 .......................................................... ........................................ ........................... ....... 30 E, CRISTO DE CUERO ......................................
CANOPIA DE ,A @IRGEN IN'ACU,ADA............................................................31 E, OSARIO...................................... ......................................................... ....................................... ............................................. ......................... 33 'ONO,ITO DE 5UA9T 5 UA9TAPA APATA TA DE, 'USEO 'US EO A'PAC A'PAC...........................................33
C%a#i&a&e! &e# origen &e# no-bre &e# a$rac$i+o................... a$rac$i+o............................ .................. .................."" ........."" ARTE Y CULTURA REGIONAL
2
UNIVERSIDAD UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE ARTE Y
UTI,IDAD DE, ATRACTI@O ...............................................................................34 ......................................................... ....................................... .................................. .............. 36 ,A PI,A DE ,A'PA......................................
De!cri)ción &e$a##a&a................. &e$a##a&a......................... ................. .................. .................. .................. .................. ........................." ................" PUENTE DE CA,ICANTO..................................................................................38 ,A CASA DE FRANCISCO C5O>UE5UANCA A9U,O ..........................................38 ,A CASA DE @ÍCTOR 5U'AREDA .....................................................................39 .......................................................... ........................................ ............................ ........ 39 E, UEGO DE ,A OCA ......................................
PRO;,E'A7............... PRO;,E'A7....................... ................. .................. .................. .................. ................. ........................................41 ................................41 .......................................................... ........................................ ........................... ....... 41 E, 'USEO 'UNICIPA,......................................
,A ;I;,IOTECA 'UNICIPA, ..............................................................................42
ARTE Y CULTURA REGIONAL
3
UNIVERSIDAD UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE ARTE Y
1. AS ASPEC PECTO TOS S GEOGRA GEOGRAFIC FICOS OS 1.1.
Ubicación
Pro+inci Pro+incia a &e# &e)ar$ &e)ar$a-en a-en$o $o &e P%no P%no %bica& %bica&a a en !% )ar$e )ar$e cen$ro cen$ro occi&e occi&en$a n$a#.#. Per$ Per$en enec ece e a #a regi región ón S%ni S%ni a "33 "33 -e$r -e$ro! o! !obr !obre e e# ni+e ni+e## &e# &e# -ar -ar. En #a! #a! )ro/i-i&a&e! &e #a ca)i$a# co-)ren&ien&o #a ca&ena occi&en$a# &e #a Cor&i##era &e #o! An&e! e!$n e!$n %bica&o! %bica&o! #o! )ico! )ico! $%$e#a $%$e#are! re! Pi#in Pi#inco co Coacic Coacico o 6 Pir%a Pir%ani ni.. ,a-)a )o!ee %na f#ora -%6 &i+er!ifica&a &on&e )re&o-inan #a! He%a! 6 #o! Ho##i! &on&e !e &e!arro##a %na fa%na -%6 +aria&a. ,a )ro+incia &e #a-)a e!$ con!$i$%i&a )or &ieB &i!$ri$o! 8,a-)a Cabani##a San$a ,%cia Pa#ca Para$ia @i#a @i#a Ca#a)%Ja Oc%+iri Nica!io 6 P%car:.
1.2. Geografía Física E# -bi$o $o)ogrfico &e# &i!$ri$o &e ,a-)a !e carac$eriBa )or )re!en$ar %na +aria&a config%raciónK &e!&e #a! e/$en!a! )a-)a! #a&era! #e+e! 6 )ron%ncia&a! e#e+ e#e+ac acio ione! ne! &e cerro cerro! ! %ebr %ebra& a&a! a! acci acci&e &en$ n$a& a&a! a! 6 #o! #o! a#$o a#$o!! ne+a&o ne+a&o!! &e #a cor&i##era. Se &i!$ing%e &o! %ni&a&e! geo-orfo#ógica! &iferencia&a!7 •
•
%e )re!en$an %n re#ie+e abr%)$o con )en&ien$e! e/$re-a! en #a! %e !e for-an %ebra&a! )rof%n&a! )or efec$o &e #a ero!ión.
1.3. Ecología En reconoci-ien$o &e ca-)o eco )or ONERN a )er-i$i&o en ba!e a# !i!$e-a o#&rige i&en$ificar c%a$ro )i!o! a#$i$%&ina#e! con !%! re!)ec$i+a! Bona! &e +i&a %e !on7 Piso Ali!"inal #onano.$ en$re #o! "12 6 4133 -.!.n.- #a! $ierra! !e a##an c%bier$a! )or %n $a)iB erbceo na$i+o )re&o-inan&o #a! gra-nea! co-o #a fe!$%ca 8ci##ig%a: -%#eneberga 8gra-a &%#ce: bro-%! e$c. E!$o! )a!$o! !on b%eno! )ara +ac%no! 6 o+ino!. o+ino!. En #a! rea! a)ro+ecab#e! !e con&%cen c%#$i+o! &e )a)a 8$%ber%!%-: 8$%ber%!%-: %in%a 8ceno)on&i%-: 8ceno)on&i%-: e$c. En e!$e $erreno !e enc%en$ran enc%en$ran #a&era! con bo!%e! &e %i!%are! co##i! 8b%e#ia #oriacea: 6 %e%a! 8)o#6#e)i!:. Piso Ali!"inal S!b$Al%ino.$ en$re #o! 4133 a 433 -.!.n.-. e/i!$en $a-biLn gra-nea!. E! #a Bona )or an$ono-a!ia &e #o! ca-L#i&o! !%&a-ericano! ##a-a 8#a-a g#a-a: a#)aca 8#a-a)aco: +ic%a 8#a-a +ic%gna:.
ARTE Y CULTURA REGIONAL
4
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
Piso ali!"inal al%ino.$ en$re #o! 4133 6 433 -.!.n.-. carac$eriBa&a )or +ege$ación !%-a-en$e re&%ci&a con e!)ecie! enana! co-o #a ##are$e 8bora/( g#ebaria: -%a -en$a 8-%oro !acia:. To)ografa &ifci# 6 f%er$e! )en&ien$e!. Piso ali!"inal ni&al.$ &e #o! 433 -.!.n.-. acia arriba no e/i!$e +ege$ación $iene %n c#i-a e/$re-a&a-en$e frió. Flora.$ e/i!$en #a! !ig%ien$e! e!)ecie!7 • • • • • • • • • • • • • • •
Ci##iMa Co#a &e Borro Iro ic% Ta6a $a6a Ic% CiJci)a Gra-a &%#ce Gre!)i##o Sic%!a Ca-)a Sa%co >o##i >%e%a '%a 'en$a
Fa!na.$ e/i!$en #a! !ig%ien$e! e!)ecie!. • • • • • • • • • •
P%-a =orro A#)aca ,#a-a @ic%a G%anaco @ena&o @iBcaca Sa#$a-on$e! En$re #a! e!)ecie! orni$o#ógica! $ene-o!7 Ma##a$a )arig%ana cón&or )a$o !a#+aJe g%i#a
1.'. Geografía Políica ,a )ro+incia &e ,a-)a f%e crea&a )or e# &ecre$o !%)re-o &e# 21 &e J%nio &e 12* ;ene-Lri$a )ro+incia 6 #ea# @i##a !% ca)i$a# )or #e6 &e# 4 &e J%nio &e 12 Ci%&a& )or #e6 24 &e &icie-bre &e 103. ARTE Y CULTURA REGIONAL
5
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
1.(. )i*ies ,a )ro+incia &e #a-)a #i-i$a Por e# nor$e7 )ro+incia! &e 'e#gar 6 ABangaro Por e# !%r 7 Pro+incia &e San Ro-n Por e# E!$e 7 Pro+incia &e ABangaro 6 San Ro-n Por e# oe!$e7 Con e# De)ar$a-en$o &e Are%i)a • • • • •
El "isrio "e )a*%a )i*ia Por e# Nor$e 7 Di!$ri$o &e P%cara Por e# E!$e 7 Di!$ri$o &e Nica!io Ca#a)%Ja 6 #a Pro+. &e San Ro-n Por e# !%r 7 Di!$ri$o &e Cabani##a Por e# oe!$e 7 Di!$ri$o! &e Para$ia 6 Pa#ca • • • •
1.+. E,ensión Pro+incia 0" -2 Di!$ri$o 1343 -2 1.-. Cli*a Una carac$er!$ica genera# &e# c#i-a e! e!$a geografa e! %e e# ao !e &i+i&e )rc$ica-en$e en &o! e!$acione!7 • • •
@erano ##%+io!o 8no+ie-bre(-arBo: In+ierno frió 6 !eco 8 abri#( oc$%bre: De ac%er&o a a# &iferenciación c#i-$ica rea#iBa&a )or ONERN 8 1*: e# &i!$ri$o &e #a-)a corre!)on&e a# !%b$i)o c#i-$ico ; #a! carac$er!$ica! !on f%er$e! +ariacione! &e $e-)era$%ra -/i-a! 6 -ni-a! %e &e!cien&en a e#e+a&a! gra&o! baJo cero oca!ionan f%er$e! e#a&a! %e #i-i$an con!i&erab#e-en$e #a! ac$i+i&a&e! agrco#a!. E!$a +arian$e c#i-$ica con&iciona #a! ac$i+i&a&e! agro)ec%aria! &e carc$er e/$en!i+o con ren&i-ien$o! re#a$i+a-en$e baJo!.
1.. Ali!" Pro+incia#7 "43(*"33 -.!.n.-. Di!$ri$a#7 "2 8 referencia )#aBa Gra%: Coor&ena&a!7 1*21Q42 #a$i$%& !%r o 0321Q*4QQ ,ongi$%& Oe!$e • • •
1./. Te*%era!ra A#$a 1*.C 'e&ia70.C ;aJa7 (.4C Pro-e&io "(C • • • •
ARTE Y CULTURA REGIONAL
6
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
1.10. Religión ,a re#igión )rac$ica&a )or #a -a6ora &e )ob#a&ore! e! #a ca$ó#ica en )orcen$aJe! re&%ci&o! #a! )en$eco!$a# 6 #a a&+en$i!$a. A )e!ar &e #a )rc$ica &e #a re#igión ca$ó#ica e# )ob#a&or #a-)eo a%n !ig%e )rac$ican&o !%! co!$%-bre! 6 ri$%a#e! ance!$ra#e! co-o e# )ago a #a Paca -a-a 6 a !%! a)%!. 1.11. I"io*as ,o! abi$an$e! &e# &i!$ri$o &e ,a-)a )rac$ican e# i&io-a ca!$e##ano 6 e# %ec%a !ien&o e!$e i&io-a %$i#iBa&o )or e# -e&io r%ra#. 1.12. Accesibili"a" Para acce&er a #a ci%&a& &e ,a-)a !e %!a #a +a $erre!$re )or carre$era afir-a&a %#iaca (,a-)a con %na &i!$ancia &e "2 -. P%no ,a-)a &i!$ancia &e 3-. 1.13. Población ,a Pro+incia &e ,a-)a !egn e# cen!o &e )ob#ación &e# 233* c%en$a con #o! !ig%ien$e! &a$o!7 42" abi$an$e! Den!i&a& &e Pob#ación 8ab. -2: ." "*.2 e! )ob#ación %rbana 4.3 e! )ob#ación r%ra#K Se/o &e #a )ob#ación e# *3.3* e! )ob#ación -a!c%#ina 6 4.*)ob#ación fe-eninaK e# * &e #a )ob#ación -anife!$ó !aber #eer 6 e!cribir !egn e# cen!o &e# 233*. ,a )ob#ación )or &i!$ri$o! e! #a !ig%ien$e7 Can$. 5abi$an$e! V &i!$ri$o ,a-)a7 11232 Cabani##a 7 " Ca#a)%Ja 7 210* Nica!io 7 24 Oc%+iri7 2244 Pa#ca7 213* Para$a7 43 P%car7 "3 San$a ,%ca7 1"3 @i#a @i#a7 134
aos "e*ogrficos
ARTE Y CULTURA REGIONAL
7
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y CULTURA REGIONAL
8
ARTE Y
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
isrib!ción "e &i&ien"as o*bre Area
ARTE Y
4i&ien"as
,A'PA
UR;ANO
14*
CARA CARA
RURA,
0
C5O>UENC5ACA
RURA,
1*
>UE,,O >UE,,O
RURA,
*
PUCA CUESTA
RURA,
""
RI@ERA CO9,ATA
RURA,
13
>UETO
RURA,
10
,A'PARA>UEN 'ARNO
RURA,
2
C5I5UINI
RURA,
23
TACARA
RURA,
24
'ARNO
RURA,
12*
,I@IC5ACO
RURA,
1*
'UWANI GRANDE
RURA,
22
'UWANI C5ICO
RURA,
""
SUTUCA URINSA9A
RURA,
01
'URU5UANCA
RURA,
04
CANC5IURO
RURA,
"2
ARTE Y CULTURA REGIONAL
9
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
ANCORIN 5UARA,
RURA,
"3
CENTRA, 5UARA,
RURA,
2"
'O>UEGAC5I CENTRA,
RURA,
"4
'O>UEGAC5E APO
RURA,
4"
PUENTE CO,ONIA,
RURA,
,AGUNA CO,ORADA
RURA,
42
CANGURO SUATIA
RURA,
SUTUCA ANANSA9A
RURA,
CATAC5A
RURA,
1""
PIC5INC5UANI
RURA,
23
,IPICAC5I
RURA,
1*
UAN @E,ASCO A,@ARADO
RURA,
1*
ENRI>UE TORRES ;E,ON
RURA,
44
CANTERIA
RURA,
132
TUSINI GRANDE
RURA,
4"
TUSINI C5ICO
RURA,
"
A,FREDO @A,DE=
RURA,
1
PUCARINI
RURA,
23
TU'ARU'A
RURA,
110
5UA9TAPATA
RURA,
0
ATUN ,URINI
RURA,
0
5UA9,,ANI
RURA,
11"
,ENSORA
RURA,
"
ORCCO 5UA9TA
RURA,
"1
ARTE Y CULTURA REGIONAL
10
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
CENTRA, 5UA9TA SECTOR 1
RURA,
"1*
SEA 'IRAF,ORES
RURA,
ASOCIACION COAC5ICO
RURA,
"4
COAC5ICO
RURA,
04
CONDORINI
RURA,
4*
ASOCIACION C5O>UENC5ACA
RURA,
1*
,ENSORA CENTRA,
RURA,
4"
PE>UEN 8SAN FRANCISCO:
RURA,
*0
SAN FE,IV DE CA,ISTIA
RURA,
"*
>ARAWA
RURA,
13
PIAS 5UA9TA
RURA,
143
CARITANI
RURA,
1
ARTE Y CULTURA REGIONAL
11
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
2. ATECEESTES 5ISTORICOS E )A#PA 2.1. 5ISTORIA E# )%eb#o &e ,a-)a a e/i!$i&o &e!&e $ie-)o! an$eriore! a #o! Inca!. Segn -enciona e# croni!$a &on Pe&ro Sar-ien$o Ga-boa. Pacac%$ec &%ran$e !% gobierno ##egó a ,a-)a a c%rar a #o! o-bre! eri&o! &e !% eJLrci$o. D%ran$e #a L)oca &e #a Con%i!$a 6 e# @irreina$o ,a-)a f%e %n cen$ro i-)or$an$e co-o %e&a &e-o!$ra&o en #o! !ig%ien$e! )a!aJe! %e a con$in%ación !e re#a$an7 ,o! )ri-ero! e!)ao#e! %e +i!i$aron e# A#$i)#ano f%eron Diego &e AgXero 6 Pe&ro 'ar$neB &e 'ong%er %iene! en c%aren$a &a! e/)#oraron #o! )%eb#o! circ%n&an$e! a# Ti$icaca +i!i$an&o ,a-)a. Para #a con%i!$a &e Ci#e Diego &e A#-agro rec#%$ó gen$e en e# Co##ao 6 e! -%6 )robab#e %e -%ca &e e##a f%era &e ,a-)a. E# "1 &e -a6o &e 1*4" e# Goberna&or Cri!$óba# @aca &e Ca!$ro &ic$ó or&enanBa! &e Ta-bo! 6 !e refiere En #a r%$a &e A6a+iri a P%no -enciona a #o! !ig%ien$e! Ta-bo!7 A6a+iri >%e)a ,a-)a Tocona 5a$%nco##a 6 P%no. Creación 6 í!los Se creó co-o )ro+incia &e# &e)ar$a-en$o &e P%no e# 21 &e J%nio &e 12* ac$%a#-en$e !e ce#ebra !% ani+er!ario en e!$a feca 21 &e J%nio &e ca&a ao Tí!los7 ;ene-Lri$a #a )ro+incia &e ,a-)a 6 ,ea# @i##a !% ca)i$a#K &a&o )or ,e6 &e# 4 &e J%nio &e 12. Ci%&a& $$%#o conferi&o )or ,e6 &e feca 24 &e &icie-bre &e 103. Ci%&a& 'on%-en$a# $$%#o &a&o )or ,e6 233 &e# 2 &e &icie-bre &e 102 Corregi-ien$o! 6 re)ar$i-ien$o &e ,a-)a E# #icencia&o Pe&ro 'eJa f%e e# )ri-er corregi&or &e #o! re)ar$i-ien$o! &e #a )ro+incia &e# Co##ao. E# re)ar$i-ien$o &e ,a-)a e!$%+o a cargo &e Ga!)ar ara 6 Ro&rigo &e E!%i+e#. ,a 'inera en ,a-)a En a%e# $ie-)o ,a-)a era %na i-)or$an$e )ro+incia -inera. Por e##o e! %e en #a ac$%a#i&a& e/i!$en $ra)ice! &e )roce!a-ien$o &e# -inera# co-o #o! &e ,a-)ara%en ,%rini Pi#inco 'a%ca Para$a. Ci#a%i$o Pa#ca 6 o$ro!. ,a-)a e! $a-biLn -enciona&o co-o #%gar &on&e !e encon$raban #a! -eJore! -ina! co-o #o )r%eba e# infor-e &e# Pa&re Fra6 Diego &e 'en&oBa %ien en !% Crónica &e #a Pro+incia &e San An$onio &e #o! Carca! en 12 infor-a7 %e en e# rea en$re e# C%Bco 6 TariJa !e )ro&%cen #a! -a6ore! ri%eBa! &e oro 6 )#a$a e!$ao cobre. 'enciona #o! !ig%ien$e! 6aci-ien$o!7 Po$o! Cica! ,i)e! Carca! Or%ro Caranga! ;ereng%e#a Sica!ica PacaJe! Tia%anaco San An$onio &e E!%i#ace Ca6##o-a ,A'PA Po-a!i San$a ,%ca e$c. ,a A%&iencia &e Carca! Crea&a en !e$ie-bre &e 1**0 !e e/$ien&e &e!&e e# C%Bco a!$a e# T%c%-n 6 co-)ren&e a# Co##ao )or #o %e )a!an a !% J%ri!&icción #o! Corregi-ien$o! &e ,a-)a ABngaro Caraba6a C%c%i$o 6 5%ancanL. @irreina$o &e ;%eno! Aire! E# $erri$orio &e ,a-)a %e a!$a e# ao &e 100 )er$eneció a# Per )a!a a #a %ri!&icción &e# @irre6na$o &e ;%eno! ARTE Y CULTURA REGIONAL
12
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
A6re! )ara #%ego &e +ein$e ao! regre!ar J%n$o con #a! &e-! )ro+incia! a# @irre6na$o &e# Per ,a-)a 6 #a rebe#ión &e T%)ac a-ar% II Co-o !abe-o! &%ran$e e# gobierno &e Ag%!$n &e %reg%i o!L Gabrie# Con&orcan%i !e !%b#e+ó e# 4 &e no+ie-bre &e 103 en Tin$a. De T%nga!%ca en+a a ,a-)a %n e&ic$o feca&o e# 2* &e no+ie-bre &on&e #o! in!$a a !ac%&ir!e &e# 6%go $an in!o)or$ab#e &e# &o-inio e!)ao#. ,%ego &e #a +ic$oria &e Sangarar e# 1 &e no+ie-bre &e 103 T%)ac A-ar% en+a a ,a-)a a !% !obrino Si-ón Nog%era a &i!$rib%ir )roc#a-a! e in+i$ar a )#egar!e a #a rebe#ión. ,a-en$ab#e-en$e f%e a)re!a&o )or e# corregi&or &e ,a-)a f%e )roce!a&o 6 eJec%$a&o en ,a-)a e# 4 &e Dicie-bre. E!$o! acon$eci-ien$o! &e$er-inaron #a +i!i$a &e T%)ac A-ar% a ,a-)a e# &e Dicie-bre &e 103 en &on&e e! recibi&o con gran&e! -%e!$ra! &e !i-)a$a 6 &on&e rin&e o-enaJe a# -r$ir Si-ón Nog%era. ,a-)a 6 #a In&e)en&encia ,o! #a-)eo! &e-o!$raron !% $e-)era-en$o na$%ra# fiero e in$ran!igen$e )e#ean&o con &en%e&o )or con!eg%ir #a #iber$a& $an an!ia&aK $%+ieron )rec#ara! )er!ona#i&a&e! %e !%)ieron onrar e# -an&a$o a e##o! confia&o )or !% )%eb#o. %an Ra-reB Ag%!$n Co!!o 6 A#Ba-ora 'ariano ,%na Pe&ro Ca#&erón 6 o$ro! #%caron fiera-en$e an a co!$a &e !%! +i&a! 6 !e in-o#aron )or e##a. ,a-)a 6 #a Re)b#ica ,%! ;. Ci!nero! en !% A$#a! &e# Per ab#a e/$en!a-en$e &e ,a-)a en !%! a!)ec$o! financiero! )o#$ico! agrco#a! in&%!$ria# e$c. &e!cribe a ,a-)a co-o )o!ee&ora &e #a! -! rica! -ina! &e )#a$a. Pri-i$i+o San-ar$i en !% #ibro ,o! P%eb#o! &e# Per no! &ice &e ,a-)a $iene %na e/$en!ión &e 13130 Hi#ó-e$ro! c%a&ra&o! #i-i$a a# nor$e con A6a+iri a#
ARTE Y CULTURA REGIONAL
13
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
2.2. E) ORIGE E )A#PA 8)E9EA TRAICIOA):7 ,a er-o!a &once##a Can$%$a 6 e# Jo+en ,a-)a6a )roce&en$e! &e &o! co-%ni&a&e! ri+a#e!7 anan!a6a 6 %rin!a6a re!)ec$i+a-en$e !e &ec#araron a-or e$erno !in e# con!en$i-ien$o &e !%! )a&re!. Una noce #o! )a&re! &e Can$%$a #a in$i-aron )ara %e )re!en$ara a ,a-)a6a an$e e##o! a fin &e ca!$igar#o !e+era-en$e )or !% a$re+i-ien$o a #o %e L!$a no obe&eció. Enco#eriBa&o! e i-)o$en$e! con+ir$ieron a Can$%$a en %na f#or %e a!$a o6 e/i!$e. De!e!)era&o )or #a !%er$e &e !% a-a&a ,a-)a6a &ec#aró g%erra a -%er$e a #o! %rin!a6a!K )ero Pi#inco e# A)% $%$e#ar &e L!$o! con+ir$ió a ,a-)a6a en rbo# &e %e%a %e en a6-ar !e ##a-a ,a-)a6a 6 %e a !% +eB e! e# origen e$i-o#ógico &e ,a-)a. ETI'O,OGIA7 E$i-o#ógica-en$e e# no-bre &e ,a-)a )ro+iene &e# $Lr-ino ,A'PA9A %e en a6-ar !ignifica EWUA 8rbo# ori%n&o &e# an&e:. DENO'INADA ,a-)a conoci&a co-o ,a Ci%&a& Ro!a&a o Ci%&a& &e #a! 0 'ara+i##a! Debe !% $i$%#o &e Ci%&a& Ro!a&a &ebi&o a %e #a! ca!a! )o!een e!$e co#or 6a %e !on )in$a&a! con cocoro! 8-a$eria# !i-i#ar a #a arci##a: $ra&o &e #o! cerro!.
ARTE Y CULTURA REGIONAL
14
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
2.3. ORIGE E) O#;RE E )A#PA 8)E9EA: E# Inca 'a6$a Ca)ac en con%i!$a &e #o! Co##a! ##egó a #a -e!e$a &e 5%a6$a Pa$a a &o! #eg%a! 6 -e&ia &e ,a-)a en fa#&a! &e# cerro $%$e#ar oacico aca-)an&o con !% eJLrci$o. En$once! e# Ca)i$n 5%a6$a !oó %e &efen&a #a Bona con !% on&a !o#o 6 #e &iJo a# Inca %e #o &eJara )ara &efen&er #a Bona. E# inca )or !% c%en$a #e+an$o e# braBo !ea#an&o #a región 6 &iJo7 Ari ca-)ac %e $ra&%ci&o %iere &ecir Si $o&o e!$o e! )ara $i &eJn&o#o )ara %e !e aga cargo &e #a Bona. A! %e&ó ca-)ac )ero #o! e!)ao#e! %e no )o&an acer$ar #a )ron%nciación #o ##a-aron a-)ac 6 con e# $ie-)o #a !e $ran!for-ó en , 6 %e&ó en ,a-)a. 8'ONOGRAFIA DE ,A'PA 1 Rober$o Ra-o! NeB: )UGARES TUR
ARTE Y CULTURA REGIONAL
15
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
)A IG)ESIA E SATIAGO APOSTO) Ubicación E!$a -on%-en$a# obra ar%i$ec$ónica e!$ %bica&a en$re #a )#aBa &e Ar-a! 6 Gra% &e!&e c%a#%ier )%n$o &e #a ci%&a& !e a&-ira e!$a -on%-en$a# obra ar%i$ec$ónica. E/$en!ión7 5a!$a e# a#$ar -a6or * -e$ro! 6 &e e/$re-o a e/$re-o &e #o! braBo! &e #a cr%B 2 -e$ro! De!cri)ción De$a##a&a E!$ con!$r%i&o con )ie&ra! c#ara! 6 ob!c%ra! &%ra! 6 bri##an$e! !in #abrar %e a)aren$an e!$ar barniBa&a!. S% $eco $iene %n enor-e +a#or ar$!$ico )or !%! $eJa! +i&ria&a! &e co#or roJo +er&e 6 a-ari##o. Ro&ea&o &e %n a-)#io a$rio -arca&o )or #o! $orre$e! o )eri##one! -arca&o! &e $re! &e !%! e!%ina! 6 en e# ingre!o a #a! )%er$a! $o$a#e! !on n%e+e $orre$e! o )eri##one!. En #a c%ar$a e!%ina !e enc%en$ra #a $orre &e !i##ar !e)ara&a &e #a ig#e!ia. 8'ONOGRAFÍA SINTYTICA DE ,A PRO@INCIA DE ,A'PA )or ANTONIETA ;E,ON DE RO'ERO:. Por$ón )rinci)a# con!$a &e 4 )ie&ra! &e C%##)a! )%e!$a! co-o f%n&a-en$o. 8SR. EDGARDO 'ENENDE= @A,DI@IA: Co-o )ar$e &e# conJ%n$o &e #a Ig#e!ia a%n%e !e)ara&a &e e##a !e enc%en$ra ,a Torre %e ace &ecir a# ingenio )o)%#ar Ig#e!ia !in $orre 6 con!i&erar#a co-o %na &e #a! -ara+i##a! &e ,a-)a. ,#a-a&a $a-biLn #a Torre @i%&a $iene %na a#$%ra &e "0 -e$ro!. E!$ con!$r%i&a en !i##ar &e co#or ro!a&o en !% conJ%n$o $iene $re! c%er)o! %e c%#-inan en %na c)%#a c%bier$a &e #o!e$a! +i&ria&a! &e co#ore! !obre #a c)%#a -a6or %e $a-biLn #e ##a-a #a -e&ia naranJa !e e#e+a airo!a #a co)%#i$a %e re-a$a en cr%B &e 2.*3 -e$ro!. Tan$o #a c)%#a &e ARTE Y CULTURA REGIONAL
16
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
-e&ia naranJa co-o #a c)%#a &e #a $orre e!$n ro&ea&a! &e )e%ea! co#%-na! &e !i##ar. ,a! )are&e! &e #a ig#e!ia $ienen #a a#$%ra &e 13- -e$ro! )or 2 &e e!)e!or !on &e )ie&ra !in #abrar !%! )or$a&a! &e !i##ar &e e!$i#o gó$ico co#onia# !on &e %n )ri-oro!o $a##a&o !on $re! en $o$a# %na acia e# nor$e #a o$ra acia e# oe!$e 6 acia e# !%r. S%! +en$ana#e! e!$n re+e!$i&o! con ce&ro $a##a&o a&orna&o! con a%$Ln$ico! +i$ra#e! -a! gran&e e# &e #a @irgen &e #a In-ac%#a&a a%$en$ica re)ro&%cción &e e!$a er-o!a i-agen. ,a na+e ba!$an$e #arga e! %na bó+e&a &e -e&io )%n$o !o!$eni&a )or c%a$ro arco! !obre co#%-na! $a-biLn &e )ie&ra %e a!$a !% c#a+e !e #e+an$a a 1* -e$ro!. Un e#e+a&o coro !ing%#ar ar%i$ec$ónico !ierra e# rec$ng%#o &e #a na+e )rinci)a#. Una anca 6 -o#&%ra corni!a &e co-)o!ición &órica a %na a#$%ra &e 13 -e$ro! ro&ea $o&o e# $e-)#o. En #o! rec$ng%#o! &e #a! na+e! no a6 ca)i##a! #a$era#e! #a! &o! en$ra&a! %e&an &ebaJo &e #a ar%era &e# coro no a#$eran #a ar-ona &e# conJ%n$o( en e# cr%cero &e #a! na+e! !e #e+an$an %na er-o!a c)%#a o &o-o a!$a #a a#$%ra &e 2* -e$ro!. ,a! bó+e&a! &e #a! na+e! &e# $e-)#o &e #a-)a $ienen %na co-)o!ición )oco %!a&a 6 origina#K a! en #a na+e )rinci)a# en #o! e!)acio! %e %e&an en$re #o! arco! )rinci)a#e! !e an agrega&o &o! arco! in$er-e&io! %e $er-inan en #a a-)#ia corni!a &órica. E!$e efec$o &e #a! co!$i##a! acor$a +i!%a#-en$e e# con!i&erab#e e!)acio en$re arco 6 arco )rinci)a# 6 &e!$r%6e e# -a# efec$o %e ca%!ara con$e-)#ar #a #arga 6 re#a$i+a-en$e ango!$a bó+e&a &e #a na+e )rinci)a#. Ig%a#-en$e e! )oco co-n e! #a for-a &e U &e# coro %e no !o#a-en$e e!$a !o!$eni&o )or %na bó+e&a co-o en o$ro! $e-)#o! !i no $a-biLn e!$a !o)or$a&a )or c%a$ro co#%-naBa! &e %n &i!eo e!)ecia# )or !% &i-e$ro 6 !%! ca)i$e#e! &e oJa! e!$i#iBa&a! en for-a &e corona!. Un )ar &e gigan$e!ca! conca! &ecora$i+a! !o!$ienen #o! braBo! &e #a U &e# coro ob$eniLn&o!e %n be##o 6 fan$!$ico conJ%n$o. DebaJo &e# coro e!$n #a! )or$a&a! &e #a en$ra&a a #a! ca)i##a! &e# ba%$i!$erio o San$iago a #a iB%ier&a 6 #a &e# coro &e #a &ereca &ecora&a! en e# -i!-o e!)ecia# &e #a! co#%-na!K co-)#e$an&o e# be##o conJ%n$o ar%i$ec$ónico. ,a e!$r%c$%ra &e #a ig#e!ia e!$a con!$r%i&a con )ie&ra! c#ara! o!c%ra! 6 bri##an$e! !in #abrar %e )arecen barniBa&a!K ro&ea&o &e %n a$rio &e )ie&ra &e can$o ro&a&o -arca&o )or #o! $orre$e! o )eri##one! &e $re! &e !%! e!%ina! 6 en e# ingre!o a #a! )%er$a! S%! )or$a&a! c%#-inan en %n arco &e -e&io )%n$o i-i$an a# barroco -e!$iBo )ri-oro!a-en$e #abra&o! en !i##ar. S% $eco %e a!o-bra a )ro)io! 6 e/$rao! !e carac$eriBa )or !%! $eJa! +i&ria&a! roJo o!c%ro +er&e 6 a-ari##o. S% enor-e c)%#a e!$a c%bier$a con bri##an$e! #o!e$a! c%#-ina&a en %na c%)%#i$a re-a$an&o en %na cr%B &e 2.* -. &e a#$%ra.
E) ESTI)O #ESTI>O E )A AR?UITECTURA ,o! con%i!$a&ore! e!)ao#e! 6 #a! o#ea&a! en #a -i!-a raBa %e ##egaron &e!)%L! no f%eron ren%en$e! a %n #ibre -e!$iBaJe &e !angre con #a raBa %e e##o! ARTE Y CULTURA REGIONAL
17
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
o)ri-ieronK )ero e!$o! )%eb#o! con%i!$a&o! eran &%eo! &e %na c%#$%ra -i#enaria %e a# recibir e# i-)ac$o &e #a c%#$%ra occi&en$a# %e $raJeron #o! con%i!$a&ore!K #a -e!$iBo !% +eB en !%! &i+er!a! -anife!$acione! )rinci)a#-en$e en #a ar%i$ec$%ra! #a e!c%#$%ra 6 #a &ecoración. A! e# e!$i#o ;arroco %e ##ego a# Per con $o&a !% f%erBa en 1*4 crean&o #a )or$a&a &e #a Ca$e&ra# &e# C%Bco f%e )ron$o a#$era&a )or #a inf#%encia 6 e# !en$i-ien$o in&gena for$a#eci-ien$o e# e!$i#o -e!$iBo. ,a acción &e #a c#a!e &o-inan$e! )ara #a con!$r%cción &e ca$e&ra#e! 6 $e-)#o! no !o#o !e eJerció )or #a! or&ene! &e #o! +irre6e! !i no )rinci)a#-en$e )or acción &irec$a e in-e&ia$a &e #o! Obi!)o!K 6 en$re e!$o! ning%no )%&o ni #ogro ig%a#ar a &on -an%a# &e 'o##ine&o 6 ANGU,O Obi!)o &e #a e/$en!a Dióce!i! &e# C%Bco Ze$e6 &ice %e #a -%nificencia &e 'o##ine&o con e# C%Bco )%e&e co-)arar!e con #a -%nificencia &e #o! 'L&ico! )ara F#orencia en #a L)oca &e# Renaci-ien$o. P%e! bien baJo #a )rinci)e!ca -%nificencia &e 'o##ine&o en e# c%r!o &e !% !eg%n&o )erio&o e)i!co)a# !e con!$r%6o e# $e-)#o &e ,a-)a. ,a acción &e #o! ar%i$ec$o! &e# C%Bco no e!$%+o !o#o #i-i$a&a a &ica ci%&a&. S%! ar$i!$a! $rabaJaron !obre $o&a #a región &e# a#$i)#ano 6 $an$o #a ar%i$ec$%ra co-o !% )in$%ra !% acción !e e/$en&ió a!$a e# A#$o Per o6 ;o#i+iaK )or con!ig%ien$e e# $e-)#o &e ,a-)a f%e obra &e e!a &irección 6 &e e!a inf#%encia. E# e!$i#o -e!$iBo %e a#canBo en e# a#$i)#ano !% -/i-a e/)re!ión en 10*3 6a !e -anifie!$a co-)#e$a-en$e en e# $e-)#o &e ,a-)a * ao! an$e!. S% faca&a )rinci)a# 6a o!$en$a co-o &ecoración #a !irena &ecoración -$ica $a#+eB #iga&a a a#g%na #e6en&a &e# #ago Ti$icacaK )%e! no a)arece !i no en #a! &ecoracione! &e -on%-en$o! &e# rea &e# ,ago. Ze$e6 con #a a%$ori&a& ar$!$ica %e $iene &ice %e #a! ig#e!ia! %e !e con!$r%6eron en e!a L)oca co-o #a! &e A6a+iri %#iaca e$c.K en $e-)#o &e ,a-)a e! e# -! fino 6 be##o eJe-)#ar 6 #a ar%i$ec$%ra -e!$iBa. Tan$o %e #a obra -ae!$ra &e e!e e!$i#o en !%& A-Lrica co-o e! #a ig#e!ia &e !an$iago &e Po-a$a con!$r%i&a -%co! ao! &e!)%L! )o!ib#e-en$e en e# )ri-er c%ar$o &e !ig#o V@III. To-o e incor)oro &e$er-ina&o! &e$a##e! 6a %!a&o! en #a ig#e!ia &e ,a-)a. E# !eor &e# San$o Se)%#cro e! )robab#e-en$e $a-biLn obra e!)ao#a. No a! e# Cri!$o 9acen$e a %ien !e a &a&o en ##a-ar#o e# Cri!$o &e C%ero %e e! &e )a)ier-ace obra a# )arecer france!a o i$a#iana. E! )o!ib#e %e #a i-agen &e San$iago A)ó!$o# !ea efigie &e #a )ri-i$i+a Ig#e!ia &a&o !% a)aren$e )oco +a#or co-o e!c%#$%ra Ta-biLn !on &e e!ca!o +a#or ar$!$ico #a! i-gene! ##e+a&a! a# $e-)#o &%ran$e #o! 3 ó 03 #$i-o! ao! #o! &e San %an &e Dio! San franci!co e$c.
ARTE Y CULTURA REGIONAL
18
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
ITERIOR E) TE#P)O En e# in$erior &e# $e-)#o &e ,a-)a !e an %!a&o )oca! orna-en$acione! ar%i$ec$ónica! en con$ra!$e con #o eco en #o! $e-)#o! &e #a región &e# a#$i)#ano. En ,a-)a !e a #i-i$a&o a $re! e!c%&o! rec$ang%#are! &e oJa! e!$i#iBa&a! en #o! arco! &e #a na+e )rinci)a# 6 $re! #arga! &ecoracione! $a-biLn &e oJa! en ca&a %no &e #o! a)o6o! o )en&ien$e! &e #a c)%#a. ,a cr%B #a$ina &e #a )#an$a &e# $e-)#o con #nea! ar%i$ec$ónica! $an !i-)#e! 6 )%ra! !%! ca)i##a! #a$era#e!K #a corni!a &e e!$i#o Dórico %e corre a #o #argo &e# $e-)#o e# &o-o &e #a c)%#a %e !e #e+an$a en e# cr%cero con e# $a-bor a)o6a&o !obre )i#a!$ra! &e$er-inan #a c#ara inf#%encia &e# C%Bco )%e! e!$a &i!)o!ición en$ro )ri-ero a #a e!c%e#a! ar%i$ec$ónica c%B%ea. ,a )#an$a en cr%B #a$ina !in ca)i##a! f%e co-n en #a región &e!)%L! &e# eJe-)#o &e ,a-)a. En e# a#$ar -a6or c%6o $a##a&o f%e &e!$r%i&o )or %n incen&io 6 %n )rroco a)e##i&a&o ;ocange# iBo recon!$r%ir e# ac$%a# for-a&o )or co#%-na! &e 6e!o con -o#&%ra! &ora&a! 6 c%bier$o! &e )#anca! &e )#a$a #abra&a e# $abernc%#o g%ar&a ri%!i-a c%!$o&ia a&orna&a &e )ie&ra! )recio!a!. En #a )ar$e !%)erior e!$a e# ca-arn &e #a @irgen In-ac%#a&a Pa$rona &e ,a-)a be##!i-a i-agen %e &e!&e e# ao 1 ace e# recorri&o &e #a )roce!ión en %na -i##onaria 6 ar$!$ica an&a &e )a#$a ob!e%ia&a )or e# Ing. Enri%e Torre! ;e#ón ro&ea&a &e #a +ic%i$a! &e #a In-ac%#a&a %e a!i!$en con e# !ig%ien$e a$%en&o7 #a! &a-a! con e# c#!ico $raJe &e Para$ia 6 #o! ARTE Y CULTURA REGIONAL
19
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
caba##ero! con )onco &e +ic%a !obre ca-i!a b#anca 6 )an$a#ón negro !%Je$o )or %na faJa a&orna&a con -one&a! &e oro !o-brero b#anco 6 )a%e#o a# c%e##o. 8'ONOGRAFIA SINTETICA DE ,A PRO@INCIA DE ,A'PA )or ANTONNIETA ;E,ON DE RO'ERO:. Ze$e6 $a-biLn a!eg%ra %e o$ra! orna-en$acione! no ar%i$ec$ónica! co-o !on #o! -arco! $a##a&o! en ce&ro &e #o! c%a&ro! con !%! co#%-na! !a#o-ónica! e# re+e!$i-ien$o $a##a&o &e #a! +en$ana! en ce&ro na$%ra# !in )in$%raK !on c%B%ea! en origenK co-o #o e! e# )%#)i$o %e en !en$i&o genera# e! &e# -i!-o $i)o %e e# )%#)i$o %e !e enc%en$ra en #a Ca$e&ra# &e# C%Bco. En c%an$o a #o! A-bone! e!$o! !on )ri-oro!a-en$e $a##a&o! 6 !ir+en )ara #a #ec$%ra &e# e+ange#io 6 #a e)!$o#a 8'ONOGRAFIA SINTETICA DE ,A PRO@INCIA DE ,A'PA )or ANTONNIETA ;E,ON DE RO'ERO:. >%e )o!ee e# $e-)#o &e ,a-)a !o#o #o! e-o! +i!$o en #a ca$e&ra# &e# C%Bco 6 no en ning%na o$ra ig#e!ia &e# Per. Co-o !e !abe e# A#bon f%e e# )%)i$re &e #a #ec$%ra &e #a! )ri-i$i+a! ig#e!ia! cri!$iana!. Origina#-en$e -o+ib#e a!$a e# !ig#o @I en %e 6a !e $o-o e!$acionario 6 f%e +a#io!a-en$e &ecora&o. Se %!aron &e!)%L! &o! A-bone! !e)ara&o! a ca&a #a&o &e# A#$ar 'a6or 6 !e %$i#iBo %no )ara #a #ec$%ra &e# E+ange#io 6 e# o$ro )ara #a E)!$o#a. De!)%L! &e# !ig#o VII f%eron ree-)#aBa&o! )or e# P%#)i$o 6 a%n %e&aron f%era &e# %!o #i$rgicoK e/ce)$o en e# ri$o a-bro!iano. Por #a infor-ación %e $ene-o!K no e/i!$en !i no en #a! Ig#e!ia! &e San C#e-en$e !an ,orenBo 6 San$a 'aria &e Ara Coc!i en Ro-a Ig#e!ia! $o&a! &e# !ig#o VII 6 en e# a#g%no! #%gare! f%era &e Ro-a co-o en Ra+ena )ero !ie-)re re-anen$e! &e# !ig#o VII o &e !ig#o! an$eriore!. Por e!o e/$raa %e a %na ig#e!ia con!$r%i&a en e# !ig#o V@II co-o #a &e ,a-)a !e #e a6a &o$a&o &e &o! A-bone!. A#g%na +eB encon$rare-o! %na e/)#icación a e!$e eco. Con$in%an&o con #a &e!cri)ción &e# $e-)#oK !ea#are-o! #a Sacri!$a c%bier$a con %na !o#a bó+e&a -aciBa7 6 -agnfica-en$e )ro+i!$a &e -obi#iario $a##a&o. S% %bicación e!$a &i!i-%#a&a a# #a&o &ereco &e #a na+e )rinci)a# &e -anera %e e# ce#ebran$e )%e&a )a!ar a# A#$ar 'a6or !in !er +i!$o )or #o! fie#e! &e #a na+e.
ARTE Y CULTURA REGIONAL
20
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
Po&e-o! con a#gn e!f%erBo &e i-aginación re)re!en$a-o! co-o f%e e# conJ%n$o e#egan$e 6 ar$!$ico &e# $e-)#oK con !% na+e cen$ra# !o#o c%bier$a )or #o gran&e! c%a&ro! en !%n$%o!o! -arco! $a##a&o! en ce&ro a# na$%ra# !% )a+i-en$o &e #a&ri##o! roJo! &on&e no ca-bian #a! banca! 6 rec#ina$orio! %e !e %!an o6K !i no #a! a#fo-bra! -%##i&a! &e ca&a fe#igrL! 6 #o! e!cao! a #o #argo &e #a! )are&e! )ara #o! o-bre!. E# a#$ar 'a6or $o&o $a##a&o &e -a&era &e ce&ro a# ig%a# %e #o! &o! nico! a#$are! &e na+e! #a$era#e! en er-o!o conJ%n$o con #o! gran&e! +en$ana#e! 6 #o! A-bone! $o&o! &e $a##a! )ri-oro!a! ,a #%B en #a na+e cen$ra# e! $en%e a)ena! ##ega )or )e%ea! +en$ana! enci-a &e# corni!a-en$o &órico a $ra+L! &e #a-ina! &e )ie&ra berengXe#a %e #a $a-iBan. E# c%#$o a &ebi&o !er !%n$%o!o % 6a no &e&ica&o a San$iago a)o!$o! co-o en #a )ri-i$i+a Ig#e!iaK !i no a #a In-ac%#a&a Conce)ción )%e! a! !e &e&%ce a #a a-)#i$%& &e# ca-arn &e #a @irgen 6 &e# ba#cón &e e!e ca-arn %e )er-i$a e/ibir #a I-agen a# E/$erior. De e!$a a%!$era 6 be##a !i-)#ici&a& &e# $e-)#o no! %e&a o6 #a in$egri&a& ar%i$ec$ónica !o#a-en$e Una )ie&a& ingen%a 6 &e# -a# g%!$o a i&o a&o!an&o a #a! na+e!K $an$o a #a )rinci)a# co-o a #a! #a$era#e! &e r%&o! a#$are! &e 6e!o baJo &i+er!o! a&+ocacione! ##egan&o a c%brir -%ca! )ar$e! #o! -arco! $a##a&o!. E/i!$e #a $ra&ición !in %e !e conoBca #a feca &e %e %n incen&io &e!$r%6o e# A#$ar 'a6or 6 )o!ib#e-en$e #o! A-bone! 6 %e %n C%ra Prroco &e a)e##i&o ;ocange# -an&o eJec%$ar e# a#$ar 'a6or ac$%a# &e ar%i$ec$%ra ace)$ab#e. Probab#e-en$e o$ro incen&io &e!$r%6o e# a#$ar $a##a&o &e# A#&o &e# E+ange#io. En fin #o! incen&io! f%eron ca$!$rofe! ine+i$ab#e!K )ero no !%ce&ió #o -i!-o con #a acción &e )L!i-o g%!$o %e $%+o a# )in$ar a# ó#eo e# re$ab#o fron$a# ##a-a&o &e San o!L 6 !obre $o&o e# P%#)i$o. En e# in$erior #o! a$rac$i+o! -! re!a#$an$e! !on7 • • • • • •
,a ca)i##a &e San$iago A)ó!$o# E# )#)i$o ,a %#$i-a cena &e ,eonar&o Da @enc. ,o! A-bone! 'arco! $a##a&o. Re$ab#o &e #a na+e &ereca.
ARTE Y CULTURA REGIONAL
21
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
• •
ARTE Y
A#$ar 'a6or Cri!$o &e c%ero.
)A CAPI))A E )A @)TI#A CEA E )EOARO E 4ICI. C#ara-en$e !e )%e&e a)reciar #a ?#$i-a cena &e ,eonar&o &e @inci con i-gene! en b%#$o &e $a-ao na$%ra# &e e!! 6 #o! &oce a)ó!$o#e! %e re-e-ora #a %#$i-a %nión %e e!! $%+o con !%! &i!c)%#o!.
)os a*bones. A a-bo! #a&o! &e# A#$ar 'a6or !e )%e&en a)reciar &o! a-bone! $a##a&o! con e!-ero 6 )ro#iJa $LcnicaK #a refina&a $a##a 6 -o$i+o &e orna-en$ación $an !e-eJan$e! a# )%#)i$o !on obra! &e# $a##a&or ,a-)io %an T%-i >%i!)e.
#arcos alla"o En #a! )ar$e! a#$a! &e #a na+e )rinci)a# 6 &e# cr%cero a %no 6 a o$ro #a&o 6 &ebaJo &e# corni!a-ien$o )en&en %no! )e!a&o! -arco! $a##a&o! &e ce&ro 1 en $o$a# %e o!$en$an co#%-na! !a#o-ónica! con -o$i+o! &e f#ore! 6 oJa! a&-irab#e-en$e eJec%$a&a! &e# -a! )%ro e!$i#o c%rrig%ere!co &e fin!i-a $a##a en #a coronación %e con!er+an !% co#or na$%ra# 6 enc%a&ran +a#io!o! #ienBo! &e #a e!c%e#a c%B%ea. ,o! +ano! 6 rec%a&ro! &e #a! +en$ana! &e# cr%cero o!$en$an
ARTE Y CULTURA REGIONAL
22
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
-o$i+o! &e Jarrone! con f#ore! 6 oJara!ca! en$re e/%beran$e co-)o!ición geo-L$rica %e )ro$egen #o! +i$ra#e! &e be##!i-a! e!$a-)a! &e =%rbarn.
Reablo "e la na&e "ereca E! %n -agnifico re$ab#o origina# &e &i-en!ione! a)reciab#e! en !% e!$r%c$%ra g%ar&a -agnfica! )ro)orcione! oc%)an&o en $o&a !% a-)#i$%& e# anco 6 e# #argo &e #a )are& &e fon&o con!$i$%6e %n e/ce#en$e $rabaJo &e $a##a en -a&era ig%a#-en$e #o! +ano! &e !%! +en$ana! !on %na fi#igrana en ce&ro. En !%! ornacina! !e enc%en$ran en #a )ar$e &e arriba #a! i-gene! &e San Ro-n Nona$o San o!L San Pe&ro No#a!co 6 abaJo #a! i-gene! &e San$a E!co#!$ica #a Sagra&a Fa-i#ia 6 San$a Tere!a.
Reablo "e la na&e iB!ier"a. De!)%L! &e# incen&io %e !%frie!e #a Ig#e!ia en$re #o! ao! 13(11 e!$e re$ab#o f%e $a##a&o e/ac$a-en$e ig%a# a# &e #a -ano &ereca )or e# ar$e!ano %an T%-i >%i!)e. Pre!en$a &o! franJa! orna-en$a#e! !%)er)%e!$a! !obre #a! %e &e!can!a e# )ri-er c%er)o con c%a$ro co#%-na! !a#o-ónica! con enor-e! f#ore! ARTE Y CULTURA REGIONAL
23
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
en e!)ira# %e $er-ina ca&a %na en %n ange#i$o a#a&o $iene $re! ornacina!K e# !eg%n&o c%er)o con c%a$ro co#%-na! -! &e#ga&a! 6 $re! ornacina! %e $er-inan con fin!i-a $a##a en #a coronación $o$a# !e )%e&e a)reciar !ei! ornacina! &on&e e!$n %bica&a! #a! i-gene! &e #a @irgen &e #a! 'erce&e! CoraBón &e 'aria San 'ar$n &e Porre! San$a Ro!a &e ,i-a e!! NaBareno 6 San 'arco!.
El alar *a6or. E# A#$ar -a6or &e gran -Lri$o f%e con!$r%i&o en 1*2 con e# Prroco ;ocange# en re-)#aBo &e# origina# %e era &e -a&era $a##a&a ig%a# a# &e #a! na+e! #a$era#e!K e! &e 6e!o &e eJec%ción re)%b#icana &e e!$i#o in&efini&o con inf#%encia! france!a! con$ra!$a con #o! re$ab#o! &e #a! na+e! &ereca e iB%ier&a. Con!$a &e &o! ARTE Y CULTURA REGIONAL
24
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
c%er)o! e# )ri-ero $iene !ei! co#%-na! gran&e! con #a! ba!e! ani##o! 6 ca)i$e#e! &ora&o!K a# -e&io e!$a e# Sagrario o $abernc%#o n$egra-en$e c%bier$o &e )#a$a re)%Ja&a $an$o en !% )e%ea c)%#a o coronación co-o en !%! !ei! co#%-na! 6 !%! $re! franJa! circ%#are!K en$re #a! co#%-na! &e# )ri-er c%er)o a6 c%a$ro ange#i$o! &o! &e e##o! !o!$ienen cor$ina! grana$e! 6 #o! o$ro! &o! ro!e$one! 6 g%irna#&a! &e oJa! 6 fr%$o! &e #a +i&. En e# !eg%n&o c%er)o e!$ e# ca-arn &e #a @irgen &e #a In-ac%#a&a ce#e!$ia# Pa$rona &e ,a-)aK en #a )ar$e !%)erior &o! nge#e! !o!$ienen %na #e6en&a $o&a &%#B%ra en 'aria a# cen$ro %na )a#o-a con ra6o! &ora&o!K en e# re-a$e &o! nge#e! !o!$ienen cor$ina! grana$e! 6 %n )oco -! arriba Jarrone! con f#ore! oJa! 6 +o#%$a!.
REP)ICA E )A PIEA E #IGUE) =GE). Son &o! #a! rL)#ica! &e ,a )ie&a& &e 'ig%e#
ARTE Y CULTURA REGIONAL
25
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
PORTAA PRICIPA) S% )i!o &e en$ra&a )re!en$a %n a&-irab#e $rabaJo &e )ie&reci##a! en co#ore! incr%!$a&a! !i-%#an&o %na -an$a &e Para$a 6 e# e!c%&o &e 'ara 6 #a e!)a&i##a &e or&en &e San$iago. Dica )or$a&a $iene %n arco !%)erior !obre!a#ien$e c%#-ina&o en -e&io )%n$o. Pre!en$a $re! c%er)o! &i+i&i&o! )or #a! &o! co#%-na!. E# )ri-er c%er)o co-)%e!$o )or 4 co#%-na! &e 4.* -. &e a#$%ra )re!en$a co-o en$ra&a %n arco &e -e&io )%n$o f#an%ea&o! )or &o! co#%-na! en ca&a #a&o !e &e!$acan ca)i$e#e! corn$ico! 6 corni!a! &órica! a&orna&o! con oJa! f#ore! &e ARTE Y CULTURA REGIONAL
26
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
acan$o f#ore! &e can$%$a 6 bo$one! &e ro!aK )re!en$e &o! ornacina! %na a ca&a #a&o &e #a )%er$a. A&e-! )re!en$a &o! ornacina!K %na en ca&a #a&o &e #a en$ra&a. E# !eg%n&o c%er)o co-)%e!$o )or co#%-na! 6 " ornacina! en e# %e a)arece e# e!c%&o &e #a @irgen 'ara )ro$egi&o )or &o! !irena! 6 enci-a &e# e!c%&o %na corona !o!$eni&a )or &o! %er%bine!. En$re e# !eg%n&o 6 $ercer c%er)o !e enc%en$ra e# e!c%&o &e #a or&en &e #o! Caba##ero! &e San$iago 6 en e# cen$ro #a E!)a&i##a &e San$iago. E# $ercer c%er)o )re!en$a co#%-na! )e%ea! 6 $re! ornacina! en #a ornacina &e# cen$ro a6 %n er-o!o +i$ra# &e San$iago A)ó!$o# 6 %na cr%B en #a )ar$e !%)erior.
)a orre Ubica&o en #a e!%ina &ereca &e #a )%er$a )rinci)a# $iene %na a#$%ra a)ro/i-aba &e "0 -$!. Con!$r%i&a con )ie&ra &e !i##ar ro!ceo con!$a &e " c%er)o! &i+i&i&o! )or corni!a-ien$o! &órico! ca&a %no &e #o! c%a#e! re-a$a en %na corni!a &e -a! o -eno! &e 3.3 c-. De anco #a )%er$a &e en$ra&a e!$a acia e# E!$eK e# $ercer c%er)o !%)erior )re!en$a en #o! c%a$ro #a$era#e! #a! +en$ana! con arco! &e -e&io )%n$o %e )er-i$en re)erc%$ir con -a6or eco e# $ai&o &e #a! ca-)ana!. E!$a i-)onen$e $orre c%#-ina en %na c)%#a c%bier$a )or #o!e$a! &e co#ore! )e%ea! 6 bri##an$e! )or e# &ob#e +i&ria&o &e !% fabricación. Con e# !e##o inconf%n&ib#e &e #a cer-ica P%carK 6 ro&ea&a &e )eri##one! %e re-a$an en %na cr%B. Son &o! J%ego! &e ca-)ana! %no %e 6a aba an$ig%a-en$e con #a ca-)ana -a6or raJa&a %e aora e!$ ca&a en e# )i!o &e# ca-)anario !e &ice %e e! #a 'ara Ango#a er-ana &e #a &e# C%Bco con %n a#$o )orcen$aJe &e a#eación &e oro !% $ai&o ##ego a!$a Cabani##a! 6 !% en$orno circ%n+ecino. Se)ara&a &e #a Ig#e!ia !e #e conoce co-o Ig#e!ia !in $orre o ,a Torre +i%&a %na +er&a&era obra ar%i$ec$ónica.
Ca%illa "e la %ie"a" Deno-ina&o a! )or%e cobiJa #a fa-o!a e!c%#$%ra en rL)#ica &e #a )ie&a& &e 'ig%e#
27
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
Pe&ro en Ro-a. En #a! )are&e! in$erna! &e #a cri)$a &e bó+e&a! %e !o!$iene #a re)b#ica !e enc%en$ra o!a-en$a! %-ano! 6 -i##are! &e crneo! #o! c%a#e! !e )%e&en a)reciar a $ra+L! &e 4 #in$erna! ra&ia#e! 6 )er)en&ic%#are!.
)a resa!ración Do!cien$o! !e$en$a 6 !ie$e ao! an -arca&o !obre #a Ig#e!ia &e ,a-)a !% acción &e!$r%c$ora L ine/orab#e. ,a! &e!carga! e#Lc$rica! &e #a! $e-)e!$a&e! #a a#canBaron -! &e %na +eB )or !% !i$%ación )ro-inen$eK 6 ace cerca &e $rein$a ao! #a &aaron !eria-en$e a $a# )%n$o %e !in #a acción &e# Prroco Don 5i#ario @e#a!co %e rea#iBó %na re)aración &e e-ergencia 6 #a &o$ó &e )ararra6o! )ro$ec$ore! con &inero! %e #e !%-ini!$ra-o!K #a !i$%ación o6 !era &e!e!)eran$e. Fe#iB-en$e #a -a!a ar%i$ec$ónica e/$erior &e# $e-)#o e! )o!ib#e re!$a%rar#a en !% $o$a#i&a& 6 &e+o#+er#e e# e!)#en&or 6 #a be##eBa &e !%! )ri-ero! &a!. De!gracia&a-en$e no )o&e-o! &ecir #o -i!-o &e# in$erior &e# $e-)#o )ara re!$a%rar#o con caba#i&a&. ,o! incen&io! &e!$r%6eron e# a#$ar -a6or e# &e %na &e #a! na+e! 6 #o! A-bone! 6 !o#o en )ar$e !e #e! )o&r re-)#aBar. ,a orrib#e )in$%ra &e# )#)i$o $a# +eB !e )%e&a re-o+er. ,o! a#$are! &e 6e!o !in #a!$i-ar #a ingen%a )ie&a& &e #o! fie#e! !e re-)#aBaron con o$ro! -eJore! &e -r-o#. Con $o&o co-o #a ar%i$ec$%ra in$erior )ro)ia-en$e &ica e!$ in$ac$a !er )o!ib#e !% re!$a%ración a! co-o #a re)o!ición &e #o $o$a#-en$e )re&icó o &e$eriora&o !in %i$ar#e a# $e-)#o #o! a#$o! %i#a$e! ar$!$ico! %e $iene e!$a obra &e re!$a%ración re%iere ao! &e c%i&a&o!a 6 abnega&a #abor 6 !%-a! &e &inero %e a#canBan +ario! -i##one!. Abnegación 6 e-)eo no fa#$an a #o! #a-)eo! &e !angre o &e coraBón )ara e# &inero nece!ario oJa#a no! a#cance #a +i&a 6 #a ca)aci&a& -en$a# )ara con!eg%ir#o 6 !%-ini!$rar#o. Ser )#acen$ero %e &e!)%L! &e -! &e $re!cien$o! ao! ,a-)a !ie-)re )%e&a -o!$rar #a Jo6a ar%i$ec$ónica %e )o!ee. ,i-a oc$%bre &e 12 Enri%e Torre! ;e#ón. Por n%e!$ra )ar$e e-o! $ra&%ci&o #a! in&icacione! en ing#e! 6 !on7 E# e!c%#$or &e# C%Bco f%e a #o #argo 6 anco &e# !%r &e# Per )ara con!eg%ir !%! )eregrinacione! en &e$a##e !e re%eran ao! &e in+e!$igación 6 %n +o#%-en gran&e )ara #a co-)i#ación &e #o! re!%#$a&o!. E# -ara+i##o!o )#)i$o &e #a ARTE Y CULTURA REGIONAL
28
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
Ig#e!ia &e ,a-)a )or eJe-)#o! &eri+ación &e# C%Bco e!)ecia#-en$e ob!er+an&o en #a cano)ia )ero no )%e&e !er a!igna&o a ningn gr%)o )ar$ic%#ar ,a iconografa %!a&a a% e! $a-biLn #a -a! co-n en e# C%Bco a%n%e no e/c#%!i+a-en$e #i-i$a&a a e!a región. ,o! c%a$ro e+ange#i!$a! en #a caJa &e# 8ab#a&or: ora&or $ienen )o#icro-a roJa 6 aB%# 6 #a P%r!i-a en e# gran )ane# con$ra #a )are& e! in$ocab#e. E# re!$o a !i&o )in$%rea&o con )in$%ra %n cri-en &e -a# g%!$o.
Ca%illa "e Saniago A%ósol Ingre!an&o )or #a )%er$a )rinci)a# &e #a Ig#e!ia !e enc%en$ra #a Ca)i##a &e San$iago 6 &on&e )reci!a-en$e e!$ #a i-agen &e# a)ó!$o# ar-a&o caba##ero con $ricornio ca)a roJa 6 e!)a&a caba#gan&o %n brio!o )o$ro b#anco %e Ja&ea f%rio!o !obre #o! -oro! %e )i!o$ea. Se cree %e e# caba##o e!$ rec%bier$o !obre %n caba##o &e +er&a& &e!)%L! &e %n )roce!o &e $a/i&er-ia.
ARTE Y CULTURA REGIONAL
29
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
E) CRISTO E CUERO E! %na i-agen e/ce)ciona# &e e!%cri!$o &e #a %e no !e conoce !% origen. Se )re!%-e %e !o#o a6 &o! &e e!$e -a$eria# 6 carac$er!$ica! en e# -%n&o7 %no en Pa-)#ona( E!)aa 6 e# &e ,a-)a en e# Per. E!$ $an bien eco %e #a! +ena! &e #a i-agen &i!i-%#an #a! co!$%ra! &e !% ec%ra. I-)re!iona !% e/)re!ión &e &o#or 6 !%fri-ien$o.
ARTE Y CULTURA REGIONAL
30
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
CAOPIA E )A 4IRGE I#ACU)AA E# Ingeniero Enri%e Torre! ;e#ón en %no &e !%! +iaJe! a E!)aa a&-iró #a rica 6 be##a an&a &e )#a$a &e #a @irgen &e ,a 'acarena en Se+i##a 6 %i!o acer#e %na !e-eJan$e )ara #a @irgen In-ac%#a&a &e ,a-)a. E# &a &e Dicie-bre &e ca&a ao #a be##!i-a i-agen &e #a +irgen recorre #a! ca##e! 6 )#aBa! en !o#e-ne )roce!ión !obre #a an&a &e )#a$a ob!e%ia&a )or Enri%e Torre! ;e#ón.
ARTE Y CULTURA REGIONAL
31
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y CULTURA REGIONAL
32
ARTE Y
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
E) OSARIO G%ar&a en !% in$erior e!%e#e$o! 6 -i##are! &e crneo! 6 o!a-en$a! )or%e an$ig%a-en$e e# en$orno &e# $e-)#o era )ro)ia-en$e %n ce-en$erio &e #i-i$a&a ca)aci&a& )or #o %e en &e$er-ina&a! L)oca! &e# ao #a! o!a-en$a! &e# a$rio eran $ra!#a&a&a! a# o!ario. En #a )ar$e cLn$rica &e# o!ario f%eron in%-a&o! #o! re!$o! -or$a#e! &e# Ing. Enri%e Torre! ;e#ón con )er-i!o e!)ecia# &e #a! a%$ori&a&e! ec#e!i!$ica!. Ta-biLn e!$n #o! re!$o! -or$a#e! &e !% e!)o!a &oa E!$er Pi#i)! &e Torre! ;e#ón 6 #o! &e &oa Ceci#ia ;e#ón &e Torre!.
#OO)ITO E 5UA9TAPATA E) #USEO DA#PAC E# no-bre &e e!$e -ono#i$o e! Ta$a Zi##aJa %e %iere &ecir c%ra %e $o-a !angre. Se enc%en$ra %bica&o a# !%r oe!$e &e ,a-)a )a!an&o #a co-%ni&a& &e 5%a6$a a)ro/i-a&a-en$e a 23 -. De ,a-)a a %na a#$i$%& &e "33-!n- a## !e enc%en$ra e# co-)#eJo ar%eo#ógico con for$a#eBa! ca##e! con$raf%er$e! c%##)a!K !ec$or ##a-a&o ;ao! &e# Inca.
C!ali"a"es "el origen "el no*bre "el araci&o >%e %iere &ecir %na !o#a )ie&ra. Se #e a ##a-a&o a! )or e# no-bre &e# #%gar en e# %e !e #e a encon$ra&o Co-)#eJo Ar%eo#ógico &e 5%a6$a)a$a en cerro P%Harini en %na re)re!en$ación %-ana &e %n )en!a&or con #a -ano &ereca en #a cabeBa 6 #a -ano iB%ier&a en e# )ecoK $enien&o co-o ba!e %n )%6a )ara )#an$ar#o en %n o6o. E!$e -ono#i$o c%en$a con %na an$igXe&a& a)ro/i-a&a-en$e &e 4333 ao! &.c Se %bica a %na a#$i$%& &e " 33 -.!.n.- a)ro/i-a&a-en$e E# -ono#i$o $iene #a! !ig%ien$e! &i-en!ione!7 #a cabeBa 2* c-. e# $óra/ **c-. #a! )ierna! "3 c-. e# )ie 6 !% )a 2* c-. E# braBo 6 #a -ano 3 c-. E# $a-ao $o$a# e! e# &e 1.** -$!. @iene a !er %n $a-ao ba!$an$e con!i&erab#e. E# -ono#i$o &e 5%a6$a)a$a co-o obra ar$!$ica eco )or #o! o-bre! )re inca! an&ina! &e #a )ro+incia &e ,a-)a encierra -%co! +a#ore! co-o +a#ore! econó-ico! +a#or &e obJe$o rea# e$c. Se #e a ##a-a&o con e# no-bre &e 'ono#i$o &e 5%a6$a)a$a )or e# no-bre &e# #%gar &on&e !e #e encon$ró f%e rec%)era&o en 1 &e# Co-)#eJo Ar%eo#ógico &e 5%a6$a)a$a en e# cerro P%HariniK e# -ono#i$o e! %na re)re!en$ación %-ana &e %n )en!a&or con #a -ano !e agarra #a cabeBa 6 con #a ARTE Y CULTURA REGIONAL
33
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
-ano iB%ier&a !e agarra e# )eco %e $er-ina en %na )a en #o! )ie! )ara )arar#o en %n o6o. Rea#iBan&o in+e!$igacione! &e carc$er in+e!$iga$orio no! -anifie!$an %e !e ##a-a TATA ZI,AA !on )a#abra! a6-ara! %e !ignifican TATA7 )a&re c%ra !acer&o$e !abio fi#o!ofo e$c.K 6 ZI,AA7 %e $o-a !angre 8!e )re!%-e %-ana:K e! -%6 )o!ib#e %e a6a eco !acrificio! %-ano!. Segn e# croni!$a Inca Garci#a!o &e #a @ega en !% obra7 ,o! Co-en$ario! Rea#e! &e #o! Inca! &ice %e ,o! Í&o#o! eran &e -a&era )ie&ra 6 o$ro!K %e )e&an !acrificio! %-ano! E# -ono#i$o !e encon$raba &en$ro a %na a#$i$%& &e " 33 -.!.n.a)ro/i-a&a-en$e en e# cerro P%Harini #%gar &on&e e/i!$e %n gran co-)#eJo ar%eo#ógicoK con for$a#eBa ca##e! con$raf%er$e! c%##)a! %n !ec$or ##a-a&o bao! &e# Inca en a%e# #%gar con+ergieron -%ca! c%#$%ra! Pre( Inca! e Inca. En c%an$o a #a an$igXe&a& &e# -ono#i$o 6 )or #a! carac$er!$ica! genera#e! e! )er$enecien$e a #a c%#$%ra P%Hara !egn e# Dr. ,%i! ;arre&a '%ri##o #a c%#$%ra P%Hara e! &e 433 ao! D.C. %e f%e %n e!$a&o regiona#K !egn #a Perio&icacion &e #a C%#$%ra An&ina Pre(i!)nica &e ,a-)a. ,a for-a &e# -ono#i$o e! %-ana e!$a e!c%#)i&a en %na )ie&ra areni!ca &e co#or b#an%ecina e# c%er)o e!$a confor-a&o &e #nea! c%r+a! o circ%#are!K e! &ecir e# c%er)o no $iene #nea! rec$a! co-o #a! Tia%anaco. E# -ono#i$o &e 5%a6$a)a$a !e a!e-eJa a #a fig%ra &e %n o-bre )or #a for-a ana$ó-ica e/$erna.
UTI)IA E) ATRACTI4O E# -ono#i$o $%+o )robab#e-en$e %na %$i#i&a& &e carc$er re#igio!o fi#o!ófico 6 -ora# con!i&era&o co-o %n &o#o %na fig%ra &i+ina a #a %e !e &io a&oración 6 %e !e con!i&eraba co-o )ro$ec$or &e #o! o-bre! #o! ani-a#e! 6 #a! )#an$a!. Segn #a +er!ión &e# no-bre Ta$a Mi#aJa %e !ignifica C%raca %e $o-a !angre #o &e&icaba con !acrificio! &e ##a-a 6 con #a !angre #e rociaban a# c%er)o e! )o!ib#e %e !e rea#iBaran !acrificio! %-ano! con #a )%n$a %e $er-inaba en #o! )ie! !eg%ro +ario! o-bre! #o #e+an$aran 6 !o#$aran !obre e# $óra/ &e# o-bre a !er !acrifica&o $en&i&o en e# !%e#o &e e!)a#&a! 6 con #a -ira&a a# !o# #a! co!$i##a! !e frac$%raran 6 !angre -anara %e recibiran en a#gn reci)ien$e )ara #%ego rociar #a !angre a $o&o e# c%er)o. ,%ego )e&iran a6%&a 6 a-)aro )ara #a ARTE Y CULTURA REGIONAL
34
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
)ro!)eri&a& &e #a co-%ni&a&. @a#or i!$órico c%#$%ra# E# -ono#i$o &e 5%a6$a)a$a co-o obra ar$!$ica eca )or #o! o-bre! Pre inca! an&ina! &e n%e!$ra )ro+incia &e ,a-)a encierra -%co! +a#ore! a!7 $an$o +a#or econó-ico co-o +a#or &e obJe$o rea# e$c. ,o! #a-)eo! 6 #a )ob#ación en !i $ene-o! %e +a#orar #a! obra! &eJa&a! )or #o! )ri-ero! abi$an$e! &e ,a-)a e##o! #o rea#iBaron con %na gran ca)aci&a& crea&ora %e )#a!-aron en obra! &e ar$e e!c%#)ien&o en )ie&ra &%ra aciLn&ono! ##egar !% -en!aJe 6 !% e/)re!ión ar$!$ica! )ara in$er)re$ar#o!. E# -ono#i$o !e enc%en$ra ac$%a#-en$e en e# -%!eo a-)ac &e #a ci%&a& &e ,a-)a )ro)ie&a& &e# Dr. e!! Aba& @arga! >%i!)e en e# r. A. Ugar$e 42 +i!i$e U&. )ara %e !e con+enBa )or #a! obra! &eJa&a! )or n%e!$ro! an$e)a!a&o! &e ,a-)a 6 &e# Per.
ARTE Y CULTURA REGIONAL
35
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
)A PI)A E )A#PA En a$%n P#aBa %e o6 !e ##a-a P#aBa &e Ar-a! e/i!$e %na )i#a %e !%r$a &e ag%a a #a )ob#ación #a -i!-a %e f%e co#oca&a an$e! &e 104. E!$a )i#a f%e ob!e%ia&a a Cabani##a con 2* -e$ro! &e caera en a$ención a #o! !er+icio! %e )re!$ó &ico &i!$ri$o en e# $ra!#a&o &e -a$eria# &e #a n%e+a )i#a &e Cabai##a a ,a-)a. E! %na Jo6a ar%i$ec$ónica con!$r%i&a en 14* en )ie&ra con re+e!$i-ien$o &e !i##ar. 9 con!$r%i&a en 13 en bronce 6 refacciona&o en 101.
escri%ción "ealla"a Tiene 4 -$! &e anco )or 00 -e$ro! &e #argo &e #o! c%a#e! 243 -$! c%bren e# ro con $re! bó+e&a! o arco!. F%e recon!$r%i&o e# ao &e 1" )or e# Con!eJo Pro+incia# e! &e bronce &e " )i!o! &e for-a oc$agona# arroJan&o 21 corro! &e ag%a 4 corro! en e# )ri-er )i!o 6 en e# !eg%n&o en #a [)ar$e !%)erior e!$a re-a$a&o en %na er-o!a e!$a$%a %e )re!en$a %n ninfa o &io!a &e ag%a. En 101 f%e refacciona&a )oniLn&o!e e!a !obre %n )e&e!$a# #a c%a# e!$a a&orna&a con can$o! ro&a&o! 8)ie&reci##a! &e co#or b#anco 6 negro: &e #a i!#a A-an$ani con -o$i+o! &e fo#H#ore #a-)eo 6 a#g%na! !i-bo#oga! ance!$ra#e! en #a %e a)recia-o! &anBa!7 • • • •
5%a)%#o ,a-)eo A6araci! &e Para$ia Carna+a# &e Nica!io ,#a-eri$o! &e Can$era @a#or i!$órico c%#$%ra#7 E! &e gran +a#or i!$órico )%e!$o %e e# #%gar &on&e !e %bica e! #a car$a &e )re!en$ación &e #a ci%&a& 6 e! &on&e $iene #%gar #a -a6ora &e ac$i+i&a&e! 6 fe!$i+i&a&e! i-)or$an$e! &e #a ci%&a& en e!)ecia# #a &e !% )a$rona. Gra&o &e con!er+ación7 Se enc%en$ra en b%en gra&o &e con!er+ación. P%e!$o #a )ob#ación #e! -%6 rece#o!a con !%! a$rac$i+o!. Ta-biLn a6 %e &e!$acar e# in$erL! )or -an$ener #i-)ia #a )#aBa en &on&e !e enc%en$ra %bica&a. 5i!$oria &e #a )i#a &e #a-)a Corra e# ao 104 e# !eor Prefec$o &e# De)ar$a-en$o &e P%no en+ió #a Pi#a %e o6 e!$a en #a )#aBa Gra% abiLn&o!e c%r!a&o %na no$a
ARTE Y CULTURA REGIONAL
36
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
%e a #a #e$ra &ice. R. P. Prefec$o &e# De)ar$a-en$o &e P%no a 24 &e %nio &e 104. A# !eor A#ca#&e &e# Con!eJo Pro+incia# &e ,a-)a. E# !eor Corone# Prefec$o &e Are%i)a -e &ice con feca 21 &e# )re!en$e #o !ig%ien$e7 Sa$i!facien&o #o! &e!eo! &e U&!. 6 #o! )e&i&o! %e en &iferen$e! oficio! -e a eco re-i$o a cabani##a )or $re! %e !a#e -aana #a )i#a &e!$ina&a )or e# S%)re-o Gobierno )ara #a ca)i$a# &e #a Pro+incia &e ,a-)a )oniLn&o#e a &i!)o!ición &e# 5. Seor A#ca#&e &e e!e Con!eJo Pro+incia#. A# )ar$ici)ar a U&. E!$a re-e!a -e e! $a-biLn onro!o co-%nicar#e! %e !%ce!i+a-en$e irL -an&n&o#e #a! o$ra! )i#a! a )ro)orción %e +a6an $er-inn&o!e #o! arreg#o! %e U&!. &eJó acien&o en e!$a Ca)i$a#. >%e $ran!cribo a U&. Para %e in-e&ia$a-en$e 6 con ac%er&o &e e!e Con!eJo Pro+incia# &ic$e #a! -e&i&a! nece!aria! )ara %e o$ra )i#a !ea $ra!#a&a&a a e!a ci%&a& 6 co#oca&a en e# #%gar %e !e #e a6a &e!igna&o )ara e# !er+icio )b#ico. Dio! f%e U. 'ig%e# San Ro-n. Prefec$o &e# De)ar$a-en$o E# 12 &e !e)$ie-bre &e 13 e!$an&o &e A#ca#&e e# !eor 'an%e# E. @a#&i+ia !e iBo %n con$ra$o con Don orge S-i$ )ara #a co#ocación &e #a )i#a &ebien&o $ener #a $aBa #a fig%ra oc$agona# con corro! &e ag%a &e!agXe 6 #a $aBa gran&e &e )ie&ra grani$o. Se &io &e a&e#an$a&o "3 !o#e!. E!$e con$ra$o f%e a)roba&o )or #a Prefec$%ra e!$an&o &e A#ca#&e Don To-! @. Ra-o!. ,%ego )or ca%!a! %e ignora-o! f%ncionaba -a# #a ci$a&a )i#a 6 fe#iB-en$e +ino co-o S%b)refec$o e# !eor Fe&erico @. 5errera o-bre &in-ico 6 e!$an&o &e A#ca#&e Don To-! Da+i& aLn aco)ian&o fon&o! &e# )%eb#o !e con!ig%ió %e &ica )i#a f%ncionara )erfec$a-en$e -e&ian$e %na bo-ba i&r%#ica co#oca&a en 5%ina)a$a #e+an$an&o e# ag%a a# e!$an%e 6 &e a## +ena a #a )i#a $enien&o %n J%ego &e ag%a ar$!$ico. E! )or e!$a raBón %e en #a $aBa &e fiero &e &ica )i#a e/i!$e #a #e6en&a %e &ice7 Obra $er-ina&a a inicia$i+a &e# S%b)refec$o Fe&erico @. 5errera 6 con co#aboración &e #a Pro+incia Se o#+i&aron )oner #a feca )ero f%e e# ao 13. ,a bo-ba i&r%#ica !e &e!co-)%!o 6 !o#o f%nciona i-)erfec$a-en$e. Aora %e !e e!$ co#ocan&o e# ag%a )o$ab#e a6 %n re!er+orio a gran a#$%ra 6 )o&r f%ncionar n%e+a-en$e &ica )i#a. Se e!$n acien&o #o! $rabaJo! 6 %e&ar %na )i#a e#egan$e. ARTE Y CULTURA REGIONAL
37
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
PUETE E CA)ICATO Ubica&o acia e# S%r(oe!$e &e #a ci%&a& !obre e# ro #a-)a. ,o a&-irab#e &e e!$e )%en$e &e -a$eria# )L$reo e! %e )ara !% L)oca con!$i$%6e %n a#ar&e $Lcnico %na &e #a! obra! &e ingeniera 6 ar%i$ec$%ra -! a+anBa&a! 6 be##a! &e #a L)oca &e 14*. C%en$a con #a! !ig%ien$e! &i-en!ione! 4 -e$ro! &e anco )or 00.* -e$ro! &e #argo. P%en$e &e cor$e co#onia# e! %no &e #o! -! be##o! &e #a región con!$r%i&o en 14* en )ie&ra con re+e!$i-ien$o! &e !i##are! con!$i$%6e %n a#ar&e $Lcnico en !% eJec%ción. Pre!en$a $re! arco! a&e-! )re!en$a %no! con$raf%er$e &e ba!e $riang%#ar en$re bó+e&a 6 bó+e&a a!$a e# arran%e &e #o! arco! )or #a c%a# &i!c%rren #a! ag%a! &e# Ro ,a-)a con b#o%e! &e )ie&ra! %ni&o! con #a $Lcnica &e ca# 6 can$o. E# )%en$e $iene 00-$!. &e #argo )or 4-$!. &e anco. Gra&o &e con!er+ación7 Se )%e&e a)reciar %e e!$e !e enc%en$ra en gra+e e!$a&o &e con!er+ación &ebi&o a #a fa#$a &e in$erL! )or )ar$e &e #a! a%$ori&a&e! 6 )ob#ación 6a %e no #e &an e# +a#or 6 a)o6o $Lcnico nece!ario )ara !% con!er+ación.
)A CASA E FRACISCO C5O?UE5UACA A9U)O Parien$e &e# in!igne c%ra %e &iera e# &i!c%r!o a ;o#+ar en P%carK f%e )rec%r!or &e #a refor-a %ni+er!i$aria 8113: a-igo &e 'aria$eg%i 6 no$ab#e in&igeni!$a. S% ca!a e!$ %bica&a en e# r. G#+eB N 1"4 en #a )#aBa Gra% e!$a !e 6erg%e
ARTE Y CULTURA REGIONAL
38
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
-o!$ran&o %n a-)#io ba#cón faca&a &e barro )or$ón &e ne$o cor$e co#onia# in$erna-en$e arco! &e !i##ar encierran corre&ore! en e# )a$io.
)A CASA E 4
E) UEGO E )A OCA Co-)#eJo rec$ang%#ar &e $i)o#oga )er$enecien$e a# O)%! >%ece#a$%! co-)%e!$o )or &i!eo! !i-)#e! &e carc$er geo-L$rico )or #nea! c%r+a! 6 rec$a!. De!cri)ción &e$a##a&a E# &e ,a-)a Da$a &e# ao 1*3 en e!a L)oca #o! &%eo! &e #a ca!a era #a fa-i#ia @a#&LB. Con e# $ie-)o 6 &ebi&o a -%co! fac$ore! co-o #a refor-a agraria #o! &%eo! aban&onaron #a ca!a 6 ac$%a#-en$e #a co-)ar$en $re! fa-i#ia!7 5errera >%i!)e 6 >%e!a&a. ,a e!$r%c$%ra e!$ eca con )ie&reci$a! #i!a! &e 2 c-. &e #argo ##a-a&a! $e!e#a! $ra&a! &e #a i!#a &e A-an$an. Di-en!ione!7 . 4*
ARTE Y CULTURA REGIONAL
39
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
- V . 03 - @a#or i!$órico c%#$%ra# Ac$%a#-en$e e! e# -a6or J%ego &e #a Oca &e S%&a-Lrica. Ao! a$r! #o! acen&a&o! !e re%nan 6 J%gaban )ara )a!ar e# $ie-)o a)o!$aban gran&e! !%-a! e inc#%!o !e c%en$a %e !e a)o!$aron acien&a! en$era! e# &%eo era -%6 rece#o!o 6 ni !i%iera )er-i$an %e )i!aran e# J%ego !o#o L# 6 !%! in+i$a&o! )o&an acer#o -ien$ra! %e #o! cria&o! &eban ir )or #o! con$orno!. Sec%encia &e con!$r%cción &e# J%ego7 1. Se &i!)one &e# &ib%Jo en )a)e# c%a&ric%#a&o )ara con$ar #o! c%a&ro! 6 !eg%n e# e!)acio &e# )a$io !e $raBan #o! c%a&ra&o! !obre e# fa#!o )i!o &e $ierra arci##o!aK e# c%a# &ebe e!$ar )re+ia-en$e co-)ac$a&o -o!$ran&o %na )en&ien$e #igera acia e# !%-i&ero %e ca)$a #a! ag%a! &e ##%+ia. 2. Se !e#eccionan #a! $e!e#a! )or co#or 6 $a-ao. ". Se co#ocan #a! $e!e#a! en e# or&en e!$ab#eci&o )or e# &ib%Jo )re+ia-en$e &e!cri$o. En #a! e!%ina! !e +en c%a$ro ani-a#e! %e !on #o! J%ga&ore! !on7 E#
•
•
cón&or e# coneJo e# )erro 6 e# +ena&o. E# -o$i+o &ecora$i+o )rinci)a# %e !e enc%en$ra en $o&a e# con$orno &e# J%ego !on oJa! &e or$iga acan$o e/$en&i&o con &i!eo acoraBona&o in$erca#a&o! )or e!)ecie! &e ce$ro! con f#ore! co-)%e!$a! )or e#
•
)Ln&%#o 6 %ni&o )or %n ani##o. En cier$a! ca!i##a! e/i!$en &ib%Jo! %e a6%&an o &ific%#$an a# &e!e-)eo &e #o! J%ga&ore! !on7 Ca!i##ero \7 P%en$e Ca!i##ero \7 #%ca en$re g%i#a 6 !er)ien$e Ca!i##ero \1"7 ,aberin$o Ca!i##ero \17 Ga##o Ca!i##ero \V 8!e enc%en$ra &e!)%L! &e# 1 6 no $iene n-ero:7
co-o&n Ca!i##ero \2"7 Po!a&a Ca!i##ero \27 a#)i Ca!i##ero \"17 Crce# Ca!i##ero \"*7 Parig%ana Ca!i##ero \447 Parig%ana acica#n&o!e Ca!i##ero \*27 PoBo Ca!i##ero \*"7 Parig%ana
ARTE Y CULTURA REGIONAL
40
UNIVERSIDAD ANDINA NESTOR CACERES VELASQUEZ CULTURA REGIONAL
ARTE Y
Ca!i##ero \*7 '%er$e Ca!i##ero \27 ;a#&%rria
PRO;)E#A7 Con e# $ie-)o e# J%ego !e e!$a &e!$r%6en&o 6 corre e# )e#igro &e )er&er!e a# no )o&er &ar -an$eni-ien$o a&ec%a&o )or fa#$a &e a)o6o e in$erL! &e# -%nici)io.
E) #USEO #UICIPA) '%e!$ra %na co#ección &e fo$ografa! &e ar$e greco(ro-ano $a-biLn ,a Pie&a& en 6e!o %n in-en!o -a)a &e# Per &e# !ig#o )a!a&o #e+an$an&o )or PaB So#&n.
ARTE Y CULTURA REGIONAL
41