LAPORAN KASUS
SEORANG LAKI-LAKI USIA 69 TAHUN DENGAN TUMOR PARU KANAN JENIS ? PS 70-80
DISUSUN OLEH: Lingkan Bimoro 030.11.169
PEMBIMBING: dr. Rni !ri Mar"ani# S$.P# M.%&
FAKULT FAKULTAS AS KEDOKTERAN KEDOKTER AN UNIVERSITAS TRISAKTI JAKARTA KEPANITERAAN KLINIK BAGIAN ILMU PENYAKIT DALAM RSUD KARDINAH TEGAL PERIODE 10 AGUSTUS 201-17 OKTOBER 201
LEMBAR PENGESAHAN
SEORANG LAKI-LAKI USIA 69 TAHUN DENGAN TUMOR PARU KANAN JENIS ? PS 70-80
Di&'&'n o(): Lingkan Bimoro 030.11.169
Di&'&'n &*agai &a(a) &a"' &+ara" k('('&an %$ani"raan %(inik I(m' Pn+aki" Da(am RSUD %ardina)# ,ga( ,ga( Priod 10 !g'&"'& -01/1 Ok"o*r -01
Di$r&n"a&ikan $ada "angga( : Ok"o*r -01 -01 R2i&i "angga(
: 9 Ok"o*r -01
,(a) ,(a) di&"''i o() Mng"a)'i# %o$arni" I(m' Pn+aki" Da(am#
dr. S'nar"o# S$.Pd
Do&n $m*im*ing#
dr. Rni !ri Mar"ani# S$.P# M.%&
2
PENDAHULUAN
%ankr %ankr $ar' $ar' &4ara &4ara 'm'm 'm'm di*agi di*agi mnad mnadii d'a ka"gori ka"gori '"ama# '"ama# +ai"' +ai"' kankr $ar' &( k4i( 5 small cell lung cancer and and non-small cell lung cancer 5NS7L7. NS7L7 *rki&ar 8 dari &('r') ka&'& kankr $ar'. S4ara )i&"o(ogi# NS7L7 di*agi mnadi adnokar&inoma# squamous cell carcinoma carcinoma 5S77 dan large cell carcinoma. carcinoma.51 %ankr $ar' mr'$akan ka&'& +ang arang "radi $ada aa( "a)'n 1900/ an# nam'n &makin (ama &makin mningka" $r2a(n&in+a. Pr2a(n&i kankr $ar' ada(a) 'r'"an kda dari kankr $ro&"a" $ada $ria dan kankr $a+'dara $ada ani"a. Ski"a ak)ir 1900/an# kankr $ar' mnadi $n+*a* '"ama dari kma"ian +ang &*narn+a da$a" di4ga) di !mrika Srika"# dan ak)ir/ak)ir ini kankr $ar'
mng'ngg'(i
$n+aki"
an"'ng
&*agai
$n+*a*
kma"ian
+ang
*r)'*'ngan dngan mrokok. mrokok. 51 %ankr $ar' mr'$akan $n+*a* '"ama kma"ian aki*a" kankr $ada (aki/(akima'$'n $rm$'an# *'kan )an+a di !mrika ""a$i 'ga di ngara (ain. Pada "a)'n -01# $n+aki" ini di$rdik&ikan "(a) mn+*a*kan 19.000 kma"ian $ada
!mrika#
(*i)
dari
kankr
ko(ork"a(#
$a+'dara#
dan
$ro&"a"
dikom*ina&ikan. ,i$ kankr $ar' di !mrika# dan 'ga di ngara (ain# 'ga "(a) *r'*a) $ada dkad "rak)ir# ;rk'n&i adnokar&inoma mningka"# dan &( &k'amo&a mn'r'n. 51 S*agian *&ar kankr $ar'/$ar' didiagno&i& $ada &"adi'm +ang (an'"# +ang ar"in+a mn'' $ada $rogno&i& $rogno&i& +ang *'r'k. *'r'k. %*'"')an %*'"')an 'n"'k diagno&i& diagno&i& kankr $ar' &4ara dini dan $ada &"adi'm +ang da$a" di&m*')kan mningka". S*agai S*agai "am*a) "am*a)an# an# &*agi &*agian an *&ar *&ar $a&in $a&in +ang +ang mmi(ik mmi(ikii kankr kankr $ar' $ar' ada(a) ada(a) $rokok dan mmi(iki $n+aki" an"'ng dan $ar'# +ang &makin mm*'a" $i(i)an o$ra&i ma'$'n "ra$i m'("imoda(i"a& "idak da$a" di(ak'kan. 51 %ankr %ankr $ar' $ar' &ring &ring "idak "idak da$a" da$a" did"k did"k&i# &i# &i;a"n+ &i;a"n+aa a&im"om a&im"oma"i& a"i& )ingga )ingga $n+aki" i"' &'da) $ara). Ski"ar /108 ka&' kankr $ar' didiagno&i& &4ara "idak &ngaa# $ada $a&in a&im"oma"i a&im"oma"i k"ika radiogra;i radiogra;i "orak& di(ak'kan di(ak'kan 'n"'k "''an "''an (ainn+ (ainn+a# a# +ang +ang mn+a mn+a"aka "akan$ n$n+a n+aki" ki"n+a n+a.. B*ra$ B*ra$aa "anda "anda *rkai *rkai"an "an $ar' $ar'
1
m'ngkin da$a" di"m'kan $ada NS7L7. ,anda &i&"mik +ang m'ngkin di"m'kan ada(a) *ra" *adan "'r'n "an$a &*a* dan dmam +ang "idak "r(a(' "inggi. 51 %arna $nn"'an &"adi'm &anga" mnn"'kan "ra$i# maka &"ia$ $a&in )ar'& di"n"'kan &"adi'mn+a &4ara adk'a". ,ra$i +ang m'ngkin di(ak'kan ada(a) o$ra&i# kmo"ra$i# dan radia&i. %arna &*agian *&ar kankr $ar' &'da) "idak da$a" di&m*')kan dngan moda(i"a& "ra$'"ik# maka "ra$i $a(ia"i; &anga" di$r('kan.51
2
LAPORAN KASUS
I!
II!
IDENTITAS PASIEN Nama Um'r <ni& %(amin !gama !(ama" Pkraan S"a"'& Prnika)an ,angga( Ma&'k RS R'angan No. RM ,angga( dika&'&kan
: ,n. D : 69 "a)'n : (aki/(aki : I&(am : D&a %4i$ir# Br*& : P"ani : S'da) mnika) : 1 S$"m*r -01 : Ro&((a 5Bd D6 : 966 : 1 S$"m*r -01
ANAMNESIS Di(ak'kan $ada "angga( 1 S$"m*r -01# &4ara a'"oanamn&i& k$ada
$a&in dan a((oanamn&i& k$ada anak $a&in. : Ba"'k K"#$%&' $(&)& R*+&,&( P"',&*( S"&.&'/ : Pa&in da"ang k Po(ik(inik Par' RSUD %ardina) ,ga( $ada "angga( 1 S$"m*r -01 dngan k(')an *a"'k kring +ang &'da) dira&a &ak 3 *'(an +ang (a('. ,iga *'(an +ang (a('# $a&in m'(ai mra&a $'&ing di&r"ai &diki" *a"'k dara). O() karna i"'# $a&in da"ang *ro*a" k dok"r 'm'm# diam*i( ;o"o dada# dan din+a"akan mnga(ami ,'*rk'(o&i& Par'. S"(a) i"' $a&in dirn4anakan "ra$i 6 *'(an# nam'n &"(a) "ra$i &(ama 1 *'(an# $a&in "idak k'n'ng mm*aik. Maka# $a&in $'n *ro*a" k $'&k&ma& dan mnda$a"kan o*a" &(ama - *'(an. Sa"' *'(an km'dian# $a&in $'n da"ang *ro*a" k BP 5Badan Pngo*a"an Pn+aki" Par'/Par'# dan dari BP dir''k k Po(ik(inik Par' RSUD %ardina). Da(am $ra(anan &(ama 3 *'(an# $a&in mra&a &makin &&ak &aa" mnarik na$a&. Ba"'k kring dira&akan "r'& mnr' "idak ada $r'*a)an a(a' &'da) di*ri o*a". !da dmam +ang "idak "inggi $ada $ra*aan. Sak k'rang dari &a"' *'(an +ang (a('# $a&in mra&a kadang/kadang k('ar kringa" $ada ma(am )ari di&r"ai mnggigi(. Pa&in mra&a (ma& ak)ir/ak)ir ini# nam'n na;&' makan +ang
3
*rk'rang di&angka(# &r"a *ra" *adan +ang "'r'n $'n di&angka(. ,idak ada diar# B!B dan B!% (an4ar. R*+&,&( P"',&*( D&%$#$ S*('mn+a $a&in "idak $rna) mnga(ami )a( +ang &ama. Ria+a" $n+aki"
$ar' (ain di&angka(# kn4ing mani a&ma# ma'$'n "kanan dara) "inggi di&angka(. R*+&,&( P"',&*( K"#$&./& ,idak ada k('arga $a&in +ang $rna) mnga(ami )a( +ang &ama# a"a'
mmi(iki $n+aki" $ar' (ainn+a. ,idak ada ria+a" kgana&an $ada k('arga. R*+&,&( K"%*$&' P.*3&* &' E4'4)* Pa&in "ingga( *r&ama i&"rin+a &aa# +ang *kra &*agai $"ani. Pa&in
*ro*a" dngan mngg'nakan a&'ran&i amk&ma&. Di (ingk'ngan &ki"arn+a $a&in mngak' "idak ada +ang $rna) a"a' &dang mnga(ami )a( +ang &r'$a. Pa&in mngak' &'da) *r)n"i mrokok &(ama - "a)'n# nam'n &*('mn+a $a&in mmi(iki k*ia&aan mrokok# &ak '&ia 30 "a)'n &am$ai 6 "a)'n. S"ia$ )arin+a $a&in da$a" mng)i&a$ &a"' *'ngk'& rokok $r )ari. Ria+a" mmin'm a(ko)o( di&angka(. III!
PEMERIKSAAN FISIK %adaan 'm'm : ,am$ak &aki" &dang# &diki" &&ak "idak $'4a"=&iano&i&.
%&an gi>i 4'k'$. %&adaran : 7om$o& Mn"i& G7S E M6 ? ,anda 2i"a( : ,kanan dara) : 10=0mmHg • Nadi : - @=mni"# rg'(r# i&i 4'k'$# k'a( &i&i kiri dan kanan • Prna;a&an : -0@=mni"# irama "ra"'r# "i$ $rna$a&an • •
a*domino"oraka( S')' : 36#A7
!n"ro$om"ri %$a(a
: BB : 3 kg# ,B : 10 4m# maka BMI : 1#3 kg=m -
: normo4$)a(i. Ram*'" *rarna )i"am ka*'/a*'an# di&"ri*'&i mra"a# "idak m'da) di4a*'"# a(o$&ia 5/# '*an 5
4
Ma"a
: odm $a($*ra( 5/=/# *no(an 5/=/. kon'ng"i2a $'4a" 5/=/# &k(ra (ang&'ng
ik"rik 5/=/# $'$i( *'(a" i&okor 5=# r;(k 4a)a+a dan
"idak
(ang&'ng
5=#
;o"o&n&i"i2i"a&
5/=/#
kon'ng"i2a *'(*i )i$rmi& 5/=/# &kr" 5/=/# *no(an a"a' )ordo('m 5/=/. ,(inga
: Normo"ia# *n"'k dan 'k'ran da(am *a"a& norma(# *no(an 5/=/# n+ri "kan "rag'& 5/=/# n+ri "kan ma&"oid 5/=/# (iang "(inga (a$ang 5= &r'mn 5/=/# &kr" 5/=/# dara) 5/=/.
Hid'ng
: D;ormi"a& &$"'m na&i 5/=/# na;a& 4'$ing )id'ng5/=/# m'ko&a )i$rmi&5/=/# konka '"ro;i 5=# &kr" 5/=/# dara) 5/=/# *no(an 5/=/# n+ri "kan 5/
M'('"
: Bi*ir kring 5/# $'4a" 5/# &iano&i& 5/# m'ko&a m'('" *rarna mra) 5# &ariaan 5/# g'&i *ngkak 5/# (ida) da(am *a"a& norma(# arna mra)# (ida) ko"or 5/# $a$i( a"ro;i 5/# "rmor 5/# kari& gigi 5# ;aring )i$rmi& 5/# "on&i( ,1=,1# ark'& ;aring &im"ri&.
L)r
:
!k&i(a
: Pm*&aran k(ndar g"a) *ning 5/=/
,)orak& : !. In&$k&i : Bn"'k rongga dada norma(# &im"ri&. Ik"rik 5/# $'4a" 5/# &iano&i& 5/# kmra)an 5/# &$idr n2i 5/# r"rak&i in"r4o&"a 5/=/# &(a iga da(am *a"a& norma( "idak m(*ar dan "idak mn+m$i". !ro(a mama norma(. P!RU
5
!n"rior In&$k&i
%anan Pngm*angan dada &"a"i&
Pa($a&i
!'&k'("a&i
dinami&
"am$ak &im"ri& V4 5.")*($ #"3*%
Prk'&i
ma'$'n
&aa"
%iri Pngm*angan dada &"a"i& ma'$'n
dinami&
"am$ak
&im"ri& (".&3& ?o4a( ;rmi"'& "ra*a norma(#
#")&%#
"idak "idak
"r"ingga(
&aa"
"r"ingga( &aa" *rna$a&. *rna$a&. R"$ && #&&'/ &.$ H*".4'4. && "#$.$% 3&+&% S'ara na$a& "raka( 5 51:3 S'ara na$a& *ronkia( 5
#&&'/ &.$ *.* S'ara na$a& "raka( 5 51:3 S'ara na$a& *ronkia( 5
51:- 51:- S'aran na$a& &'*/*ronkia( S'aran na$a& &'*/*ronkia( 5 51:1 S$&.& '&& )"#")&% S'ara na$a&
"*$#&.
5 51:1 S'ara na$a& 2&ik'(r 5
"am*a)an
53:1 S'ara
r)onki 5/# )>ing 5/
na$a&
"am*a)an
r)onki# )>ing 5/
Po&"rior In&$k&i
%anan %iri Pngm*angan dada &aa" &"a"i& Pngm*angan dada &aa" &"a"i&
Pa($a&i
ma'$'n dinami& nam$ak &im"ri& V4 5.")*($ (".&3& #"3*% #")&%#
Prk'&i !'&k'("a&i
"idak
"r"ingga(
*rna$a&. R"$ &&
#&&'/
ma'$'n dinami& nam$ak &im"ri& ?oka( ;rmi"'& "ra*a (*i)
&aa" (ma)#
"idak
"r"ingga(
&aa"
*rna$a&. &.$ Sonor $ada &('r') (a$ang $ar'
3&+&% S'ara na$a& "raka( 5 51:3 S'ara na$a& *ronkia( 5 51:- S'aran na$a& &'*/*ronkia( 5
kiri S'ara na$a& "raka( 5 51:3 S'ara na$a& *ronkia( 5 51:- S'aran na$a& &'*/*ronkia( 5
51:1 S$&.&
51:1 S'ara na$a& 2&ik'(ar 5 53:1 S'ara na$a& "am*a)an r)onki 5/#
'&&
"*$#&.
)"#")&% S'ara na$a& "am*a)an r)onki 5/#
)>ing 5/
)>ing 5/
6
!'&k'("a&i
Ik"'& kordi& "idak nam$ak I4"'& 4ordi& "ra*a di I7S # 1 4m di mdia( (ina mid4(a2i4'(ari& &ini&"ra dngan diam"r 0# 4m# k'a" angka" 5# ")ri(( 5/ Ba"a& an"'ng kanan : "idak da$a" di"n"'kan Ba"a& an"'ng kiri : I7S # 1 4m mdia( (ina midk(a2ik'(ari& &ini&"ra Ba"a& a"a& an"'ng : I7S 3# (ina &"rna(i& &ini&"ra Pinggang an"'ng : I7S 3# (ina &"rna(i& &ini&"ra S'ara da&ar B< I dan B< II rg'(r S'ara "am*a)an m'rm'r 5/# ga((o$ 5/#
!BDOMEN In&$k&i
!*domn da"ar# di&"n&i 5/# ik"rik 5/# 2nk"a&i 5/# &mi(ing
!'&k'("a&i Pa($a&i
'm*i(ik'& 5/# 4a$'" md'&a 5/# &ika"rik& 5/. Bi&ing '&'& 5 norma( C -@=mni". S'$(# n+ri "kan 5/# n+ri ($a& 5/# ma&&a 5/# )$a"omga(i 5/#
Prk'&i
&$(nomga(i 5/# *a((o""mn" 5/# M'r$)+ &ign 5/ ,im$ani di km$a" k'adran a*domn# )$ar "idak "ra*a mm*&ar# $kak a(i) 5/# n+ri k"'k 4o&"o2r"*ra 5/=/
INGUIN!L : ,idak di(ak'kan $mrik&aan GENI,!LI!: ,idak di(ak'kan $mrik&aan E%S,REMI,!S Ek&"rmi"a& Edma Siano&i& P'4a" Ik"rik Capillary refill time P"ki N+ri "kan &ndi Mo"ori& Sn&ori&
S'$rior %anan 5/ 5/ 5/ 5/ - d"ik 5/ 5/ N N
%iri 5/ 5/ 5/ 5/ - d"ik 5/ 5/ N N
In;rior %anan %iri 5/ 5/ 5/ 5/ 5/ 5/ 5/ 5/ - d"ik - d"ik 5/ 5/ 5/ 5/ N N N N
P")".*&&' P".54.)&'" S(&($
7
Mn'r'" %arno;&k+ S4a(: 0/0# +ai"': !da k(')an# "a$i ma&i) ak"i;# dan da$a" mng'r'& diri &ndiri IV!
PEMERIKSAAN PENUNJANG HEM!,OLOGI : 1 S$"m*r -01
7B7 H")4/#43*' L"$4*( H")&(4.*( ,rom*o&i" Eri"ro&i" RDF M7? M7H M7H7 Di;; 4o'n" N"$(.45*# L*)54*( Mono&i" E4*'45*# Ba&o;i( LED LED 1 &) LED 2 &) %imia %(inik G('ko&a Sak"' SGOT SGPT U."$) %ra"inin Sro Im'no(ogi H*&!g HI? 5Ra$id ,&" ,'mor Markr @EA
Ha&i( 1:1 /;L 17!100 ; -1.000=L # @ 106=L 18 U -9#- P4g 3# g=dL
Ni(ai R''kan 1:7-17:7 =:=-11: =2-2 10/-1 #/#9 11#/1# 0/96 -/33 33/36
%"rangan M"'$.$' M"'*'/&( M"'$.$'
80:= > 1:0 > 6#9 8 0> 0#1 8
0-70 2-=0 -/ 2-= 0/1
M"'*'/&( M"'$.$'
6 ));&) 87 ));&)
0-1 0-2
M"'*'/&( M"'*'/&(
13-mg=dL 12: U;L 6:= U;L )/;L 1.0- mg=dL
0/10 1-=0 10-=0 12:8-=2:8 0#9/1#3
M"'$.$' M"'$.$' M"'*'/&(
Nga"i; Nga"i; 0=:1 '/;)L
M"'$.$'
Nga"i; Nga"i; =
M"'*'/&(
O,O ,HOR!%S:
8
Idn"i"a& : Nama : ,n. D Um'r : 6 "a)'n ,angga( $ngam*i(an: <'(i -01 No.RM : 966 Pro+k&i ;o"o : ,)ora@ P! D&kri$&i : rak"'r 5/ ,raka di "nga) 7,R "idak da$a"
• • •
•
di"n"'kan S'd'" ko&"o;rnik'&
kiri (an4i$# kanan "'m$'( Dia;ragma kiri da"ar# kanan "idak da$a" di"n"'kan !dan+a o$a&i"a& )omogn $ada (a$ang $ar' kanan *aa) Hi$r('&n $ada $ar' kiri S(a iga m(*ar $ada $ar' kiri %&an : Ma&&a $'(mo d@"ra E;'&i $('ra
• • • •
16 S$"m*r -01 7, S7!N ,HOR! ,!NP! %ON,R!S
9
7,
S7!N
,HOR!
DENG!N
%ON,R!S In"r$r"a&i: ,am$ak *a+angan kon&o(ida&i $ada $'(mo kanan *aa)# *n"'k don'"# irg'(r. Pada kon"ra& n)an4mn" 7,# ma&a "idak n)an4. E;'&i $('ra 5/ 7orakan $ar' norma(# 4or "idak mm*&ar %&an: Ma&&a $'(mo d@"ra
10
V!
DAFTAR ABNORMALITAS 1. Ba"'k kring &(ama 3 *'(an -. Pada $mrik&aan ;i&ik# 2o4a( ;rmi"'& mn'r'n# $rk'&i rd'$ $ada
(a$ang $ar' kanan *aa)# &r"a 2&ik'(r m(ma) $ada $ar' d@"ra. 3. Pada $mrik&aan dara) di"m'kan: L'ko&i" mningka"# N'"ro;i( mningka"#
LED
mningka"# SGO,=SGP, mn'r'n# &r"a
7E!
mningka" "aam. . Pada ;o"o "orak& di"m'kan "'mor $ar' d@"ra dan PPO% dan dari 7,/ &4an ")ora@ di"m'kan ma&a $'(mo dk&"ra. VI!
VII!
VIII!
DIAGNOSIS BANDING 1. ,'*r4'(o&i& Par' -. E;'&i $('ra 3. Bronko$n'moni . PPO% DIAGNOSIS KERJA ,'mor $ar' kanan ni& PS 0/0 ANJURAN PEMERIKSAAN PENUNJANG 1. Bio$&i $ar' : 'n"'k mng"a)'i )i&"o(ogi dan ni& "'mor -. S$'"'m 5B,! 3. S$irom"ri
I!
DAFTAR MASALAH AKTIF ,'mor $ar' d@"ra
!
DAFTAR MASALAH PASIF Ria+a" mrokok 3 "a)'n
I!
REN@ANA PEME@AHAN MASALAH Pro*(m I : ,'mor $ar' kanan !&&&&m": Di$ikirkan *rda&arkan ria+a" $a&in *a"'k kring dan *rdara)#
di&r"ai &&ak na$a&. Pa&in 'ga mra&a (ma dan da(am moni"oring $a&in mng(')kan &'ara &rak. Dari $mrik&aan ;i&ik di"m'kan 2o4a( ;rmi"'& +ang m(ma) di $ar' kanan# &'ara 2&ik'(r m(ma) di $ar' kanan. Dari ron"gn ")ora@ di"m'kan o$a&i"a& )omogn $ada (a$ang $ar' kanan *aa). Dari 7, &4an ")orak& dngan dan "an$a kon"ra& di"m'kan ma&&a $'(mo d@"ra.
11
In"ia( $(an: ,ra$i : ,ra$i &im"oma"i&: • o Prda n+ri dan $nnang: MS, 10 mg -@1 "a*# mngand'ng mor$)in &'(;a". D'rag&i4 $a"4) 1@1# mngand'ng ;n"ani( 5o$oid !($ra>o(am 5an"id$r&an 0#- mg - ka(i &)ari 50/ J /
o o
o
&$a&m *ronk' &&ak. Sdiaan 00mg=mL 1 am$'(=dri$ Pa&ang O• !n"i*io"ik &$k"r'm ('a&: L2o;(o@a4in 00 mg 1@1 &(ama
o
o
00mg dan dia>$am - mg Mm$r*aiki na;&' makan# mnaga ;'ng&i )a"i# dan
o
•
am$'(=dri$ !n"i/m'a(: Om$ra>o( -0mg 1@1 Un"'k &&ak: E"a$)i((in am$'( 5i&i !4;+((in $i$ra>in 'n"'k •
)ari. !n"i in;(ama&i: M"i($rdni&o(on 1- mg 3 ka(i=)ari O*a" $rda *a"'k : 7odin -0 mg 1@1 O*a" &aki" k$a(a: !na(&ik 3@1 5mngand'ng m"am$iron
o
•
J %"oro(a4 5'n"'k n+ri ak'" angka $ndk )ari -
m(an4arkan B!B : 7'r4'ma 3@1 "a* ,ra$i ka'&a( : kmo"ra$i R''k k *agian onko(ogi dan *da) Moni"orng : %U# ,,?# k&adaran# *ra" *adan# $rkm*angan ga(a k(ini dan 7E!. Ed'ka&i : Ed'ka&i $a&in dan k('arga "n"ang "'mor $ar' • Ed'ka&i mngnai kom$(ika&i dan $rogno&i& • •
+ang
m'ngkin "radi Ed'ka&i mngnai "ra$i dan ;k &am$ing +ang m'ngkin "radi
II!
MONITORING
,angga( Snin# 1 S$"
,anda ?i"a( ,D: 10=0 HR: -@=mn"
!namn&i& Ba"'k &ak 3 *'(an
Pro*(m • Ba"'k 5 SMRS 5ma&'k "angga( • ?o4a( ;rmi"'&
12
,angga( -01
,anda ?i"a( RR: -0@=mn"
!namn&i& 1 S$"m*r -01#
S: 36#A7
*a"'k 5 kring# &&ak na$a& 5# (ma&
S(a&a# 1 S$" -01
,D: 10=0 HR: 90@=mn" RR: -0@=mn" S: 36#A7
5. P'&ing 5# *a"'k 5#
Pro*(m mm(ma) di $ar' kanan • ?&ik'(r m(ma) di $ar' kanan
Ba"'k 5 &&ak na$a& 5# (ma& • ?o4a( ;rmi"'& m(ma) •
5. •
Ra*'# 16 S$" -01
,D: 160=100 HR: 0@=mn" RR: -0@=mn" S: 36#A7
M'(& 5# *a"'k 5 kring# &&ak 5#
$ar' kanan • Ba"'k 5 • ?o4a( ;rmi"'& m(ma)
(ma& 5# •
%ami 1 S$" -01
,D: 10=0 HR: 90@=mn" RR: -0@=mn" S: 36#A7
<'ma"# 1 S$"
,D: 130=90 HR:
-01
9@=mni" RR: 16@=mn" S: 36A7
di $ar' kanan ?&ik'(r m(ma) di
di $ar' kanan ?&ik'(r m(ma) di
$ar' kanan S&ak na$a& 5# *a"'k • Ba"'k 5 5 *rk'rang# dmam • S'ara &rak 5 • ?o4a( ;rmi"'& m(ma) 5/# &'ara &rak "im*'( di $ar' kanan &ak $agi 5 • ?&ik'(r m(ma) di $ar' kanan S&ak na$a& 5# &'ara • Ba"'k 5 &rak 5# (ma&. Saki" • S'ara &rak 5 • ?o4a( ;rmi"'& m(ma) dada &diki" di $ar' kanan • ?&ik'(r m(ma) di $ar' kanan
III!
PROGNOSIS !d 2i"am : d'*ia ad ma(am !d ;'ng&ionam : d'*ia ad ma(am !d &ana"ionam : d'*ia ad ma(am
13
TINJAUAN PUSTAKA TUMOR PARU DEFINISI
%ankr $ar' ada(a) $n+aki" dngan 4iri k)a& adan+a $r"'m*')an &( +ang "idak "rkon"ro( $ada aringan $ar'/$ar'. 5-
EPIDEMIOLOGI
Di !mrika Srika"# kankr $ar' mr'$akan kankr $a(ing &ring# &"(a) kankr $ro&"a" $ada $ria dan kankr $a+'dara $ada ani"a. !mri4an 7an4r So4i"+ mm$ro+k&ikan ada --1.--0 kankr $ada $ar' dan *ronk'& akan didiagno&i& di !mrika Srika" $ada "a)'n -01# dngan 1.00 kma"ian. Ski"ar 8 dari kankr ini ada(a) NS7L7. Di !mrika Srika"# in&idn kankr $ar' &makin mn'r'n &ak $r"nga)an "a)'n 190/an. Di Inggri& $r2a(n&i kadiann+a mn4a$ai 0.000="a)'n# &dangkan Indon&ia mnd'd'ki $ringka" kankr "r*an+ak# di RS D)armai& akar"a "a)'n 199 mnd'd'ki $ringka" k"iga &"(a) kankr $a+'dara dan ra)im. !ngka kma"ian aki*a" kankr $ar' di &('r') d'nia mn4a$ai k'rang (*i) &a"' '"a $nd'd'k "ia$ "a)'nn+a. %arna &i&"m $n4a4a"an ki"a +ang *('m *aik $r2a(n&i $a&"in+a *('m dik"a)'i $a&"i# "a$i k(inik "'mor dan $ar' di R'ma) Saki" mra&akan *nar $ningka"ann+a. Di ngara *rkm*ang (ain di(a$orkan in&idnn+a naik dnngan 4$a" an"ara (ain karna kon&'m&i rokok *r(*i)an &$r"i di 7)ina +ang mngkon&'m&i 308 rokok d'nia. S*agian *&ar kankr $ar' mngnai $ria 568. 5-
ETIOLOGI
Pn+*a* dari kankr $ar'# ada(a) &*agai *rik'": 1. Rokok 58 $ada (aki/(aki# dan 908 $ada ani"a. Pr2a(n&i rokok $ada !mrika mn'r'n $ada dkad "rak)ir ini. Pada "a)'n -01-# di&"ima&ikan "rda$a" -#1 '"a $rokok ak"i; di !mrika Srika". Pr2a(n&i $rokok &4ara k&('r')an mn'r'n dari -0#98 "a)'n
14
-00# k 1#18 $ada -01-. S4ara mnd'nia# in&idn mrokok $ada ngara *rkm*ang $&a"# )am$ir 3-0 '"a $rokok $ada ngara 7)ina &aa.51 Prkm*angan kankr $ar' *rkai"an (ang&'ng dngan 'm(a) $'n"'ng rokok +ang di)i&a$# (aman+a mmi(iki ria+a" mrokok# dan kand'ngan "ar dan niko"in $ada rokok. R&iko "n"'n+a "inggi $ada $rokok dari $ada non $rokok. Pn(i"ian +ang *&ar mnm'kan *a)a $rokok +ang $r&i&"n mmi(iki 16 ka(i (*i) *r&iko 'n"'k "rkna kankr $ar'# +ang &makin *r(i$a" ganda ika m'(ai mroko $ada '&ia k'rang dari 16 "a)'n. Fa(a'$'n mrokok ada(a) $n+*a* '"ama dari kankr $ar'# *ar'/ *ar' ini di"m'kan *a)a adan+a $r*daan krn"anan "r)ada$ kar&inogn an"ara (aki/(aki dan $rm$'an +ang "r$a$ar "m*aka'. Pr*daan ini m'ngkin karna adan+a $r*daan mkani&m $r*aikan DN!# +ang a(a'$'n ma&i) kon"ro2r&ia(# di"m'kan *a)a $rm$'an (*i) rn"an 'n"'k "radin+a adnokar&inoma dari &"adi'm k &"adi'm# $rm$'an da$a" )id'$ (*i) (ama. R&iko "rkna kankr $ar' mn'r'n dngan $ng)n"ian rokok. Pn(i"ian angka (ama# mn'n'kkan *a)a r&iko "inggi mn"a$ $ada 10 "a)'n $r"ama &"(a) $ng)n"ian dan &4ara $r(a)an mn'r'n )ingga - ka(i (i$a"# &ki"ar 30 "a)'n $ng)n"ian rokok. Rokok mngand'ng N/ni"ro&amin +ang kar&inognik dan aroma"ik $o(i&ik(ik )idrokar*on +ang da$a" diin)a(a&i &4ara $a&i; o() $rokok $a&i;. %and'ngan kar&inogn $ada 'rin $ada non/$rokok ada(a) 1/8. S*an+ak -8 kankr $ar' $ada non/$rokok diidn"i;ika&i &*agai $rokok $a&i;. -. Pa$aran "r)ada$ a&*& Pa$aran "r)ada$ a&*& mn'n'kkan kon"ri*'&i +ang k'a" "r)ada$ kankr $ar'# m&o"(ioma ma(ignan# dan ;i*ro&i& $'(mona(. Pa$aran a&*& da$a" mningka"kan r&iko $r"'m*')an kankr $ar' &*an+ak ka(i (i$a". Rokok dan $a$aran a&*& *kra &4ara &inrgi& dan ika "r$a$ar *r&amaan# r&iko "rkna kankr $ar' 0/90 ka(i dari$ada $o$'(a&i kon"ro(.
15
3. Pa$aran "r)ada$ radi'm=radon Randon ada(a) ga& inr" +ang di)a&i(kan &*agai 'rani'm +ang )an4'r. Pa$aran "r)ada$ randon ada(a) ;ak"or r&iko kankr $ar' $ada $kra "am*ang 'rani'm. Ski"ar -/38 dari "'mor $ar' di&"ima&ikan di&*a*kan o() $a$aran randon. Nam'n $ngg'na 'rani'm $ada $r'ma)an "idak di"m'kan *'k"i mn+*a*kan kankr $ar'. . Ha(ogn ")r . Pa$aran ar&n 6. Pa$aran "r)ada$ radioi&o"o$ . Po('&i a"mo&;r ,idak &$r"i kgana&an (ainn+a# +ang &*agian *&ar "io(ogin+a "idak dik"a)'i# kankr $ar' dikna( &*agai $n+aki" +ang di&*a*kan o() rokok &*an+ak 908 $a&in. %arna "idak &m'a $rokok *rkm*ang mnadi kankr $ar'# dan "idak &m'a $a&in kankr $ar' mmi(iki ria+a" mrokok# maka ;ak"or (ain 'ga mmi(iki $ran &*agai $n+*a*# *aik &4ara mandiri a"a'$'n *rkai"an dngan mrokok. S"'di o() Bagnardi " a( mnm'kan *a)a a(ko)o( *'kan(a) "io(ogi &4ara mandiri $ada kankr $ar'. ak"or gn"ik m'ngkin *rkon"ri*'&i $ada &m'a $o$'(a&i# nam'n kon"ri*'&i ;ak"or (ain ada(a) &$&i;ik $ada $o$'(a&i "r"n"'.
PATOFISIOLOGI
%d'a $a$aran 5&4ara (ingk'ngan ma'$'n ok'$a&iona( $ada $ar"ik( agn &r"a &n&i"i2i"a& indi2id' $ada $ar"ik( ini *rkon"ri*'&i "r)ada$ "radin+a kankr $ar'. Pada !mrika Srika"# mrokok &4ara aka"i; *r"angg'ng aa* &ki"ar 908 $ada "radin+a ka&'& kankr $ar'. Pa$aran ok'$a&i +ang *r&i;a" kar&inognik ada &ki"ar 9/18 $n+*a* kar&inoma $ar'. 51 Rokok mngand'ng (*i) dari 300 &'*&"an&i *r*a)a+a dngan &diki"n+a 0 +ang dik"a)'i $o"n kar&inognik. Po(iaroma"ik )idrokar*on dan nicotinederived nitrosamine ketone dik"a)'n mn+*a*kan kr'&akan DN! $ada *ina"ang $r4o*aan. Benzo-A-pyrine 'ga "r(i)a" mn+*a*kan m'"a&i $ada $3 dan gn &'$r&or "'mor (ainn+a. S*agai "am*a)an# $n+aki" $ar' (ain &$r"i PPO%# ;i*ro&i& $'(mon( idio$a"ik# dan "'*rk'(o&i& "r(i)a" *r)'*'ngan dngan mningka"n+a ;rk'n&i kankr.51
16
Pn(i"ian o() I"o " a( mngm'kakan *a)a $r'*a)an "i$ )i&"o(ogik $ada kankr $ar' di <$ang dan !mrika *r)'*'ngan dngan $r'*a)an "i$ rokok dari non/;i("r mnadi ;i("r. S"'di "r&*'" mn+a"akan *a)a $r'*a)an "i$ &( "radi &*agian *&ar $ada kankr $ar'# +ang *r'*a) dari S77 mnadi adnokar&inoma.51 ,knik mo(k'(ar +ang 4anggi) "(a) mngidn"i;ika&i $m*&aran onkogn dan inak"i2a&i dari gn "'mor &'$r&or $ada NS7L7. Pnm'an +ang $a(ing $n"ing ada(a) m'"a&i m(i*a"kan ra& onkogn. %('arga ra& onkogn mm$'n+ai 3 anggo"a: H/ra %/ra dan N/ra&. Gn ini mngkod $ro"in $ada *agian da(am dari mm*ran &( dngan ak"i2i"a& g'ano&in "ri;o&;a" dan m'ngkin m(i*a"kan "ran&d'ki& &in+a(. Pn(i"ian $ada man'&ia mn+a"akan ak"i2a&i "iga ra& "r&*'" *rkon"ri*'&i $ada $rogr&i2i"a& "'mor $ada kankr $ar'. M'"a&' ra& ini "radi "r'"ama $ada adnokar&inoma dan di"m'kan $ada 308 ka&'& "r&*'". Nam'n m'"a&i ini "idak di"m'kan $ada adnokar&inoma +ang *rkm*ang $ada $a&in +ang "idak mrokok. !*norma(i"a& mo(k'(ar di"m'kan 'ga $ada NS7L7 "rma&'k m'"a&i $ada onkogn c-myc dan c-raf $ada gn "'mor &'$r&or. 51 Pn(i"ian Br'in dan ko(ga mnm'kan *a)a ada(a) $riod +ang (ama an"ara dim'(ain+a m'"a&i dan ga(a k(ini +ang "r(i)a" &"(a) m'"a&i *ar' mng&"im'(a&i $rkm*angan $n+aki" &4ara 4$a". Pada **ra$a $rokok# m'"a&i ini&ia( "radi k"ika mrka &dang mrokok &ki"ar -0 "a)'n +ang (a('. Smakin ak"' *ra(an# m'"a&i "r&*'" diknda(ikan o() $ro"in +ang di&*'" !POBE7.51 %ankr $ar' &4ara 'm'm di*agi mnadi - ka"gori '"ama# +ai"' S7L7 dan NS7L7. NS7L7 *rki&ar an"ara 8 dari &m'a kankr $ar'. NS7L7 di*agi (agi mnadi adnokar&inoma dan S77# dan kar&inoma &( *&ar. 1. !dnokar&inoma: "r*n"'k dari k(nar m'ko&a *ronk' ada(a) kankr NS7L7 +ang $a(ing &ring di !mrika Srika"# mr$r&n"a&ikan 3/ 08 dari &m'a kankr $ar'. ,i$ ini ada(a) &'*"i$ +ang di"m'kan (*i) *an+ak $ada orang +ang "idak mrokok# +ang *ia&an+a "radi $ada (oka&i $ri;r dari $ar'# $ada **ra$a ka&'& di "m$a" +ang d'('n+a mmi(iki a a"a' in;(ama&i.
17
%ar&inoma *ronkoa(2o(ar *ra&a() dari $n'mo&i" "i$ II dan *r"'m*') &$anang a(2o(ar &$"a. S'*"i$ ini m'ngkin *rmani;&"a&i &*agai nod'( $ri;r +ang &o(i"r# m'("i;oka(# a"a+ *n"'k $n'monik +ang *rkm*ang 4$a". %arak"ri&"ik +ang di"m'kan $ada $a&in dngan $n+aki" +ang &'da) $ara) ada(a) &$'"'m +ang 4air dan *an+ak -. %ar&inoma &( &k'amo&a: "rdiri dari -/308 dari &m'a ka&'& kankr $ar'. %a(a' adnokar&inoma ada(a) di "m$a" +ang $ri;r# maka %SS ini di"m'kan $ada *agian &n"ra( dari $ar'. Mani;&"a&i k(a&ik ada(a) (&i ka2i"a& $ada *ronk'& $rok&ima(. ,i$ ini &4ara )i&"o(ogi& mmi(iki karak"ri&"ik adan+a m'"iara kra"in dan da$a" did"k&i dngan 'i &i"o(ogi karna mmi(iki k4ndr'ngan 'n"'k mng('$a&. ,i$ ini ada(a) "i$ +ang $a(ing &ring *r)'*'ngan dngan )i$rka(&mia. 3. %ar&inoma &( *&ar: &ki"ar 10/18 dari &('r') ka&'& kankr $ar'# +ang &4ara "i$ika( &*agai ma&a $ri;r +ang *&ar $ada ron"gn "orak&. S4ara )i&"o(ogi di"m'kan &(/&( +ang a"i$ik dngan nkro&i& ;oka(# dan
"idak
di"m'kann+a
kra"ini&a&i
5&$r"i
$ada
%SS
a"a'
$m*n"'kan k(nar 5&$r"i $ada adnokar&inoma. Dngan $ro&d'r )i&"o$a"o(ogi& +ang &'da) *rkm*ang dan $ngg'naan mikro&ko$ (k"ron# &*agian *&ar NS7L7 +ang &*('m+a dika"gorikan &*agai kar&inoma &( *&ar# diidn"i;ika&i &*agai adnokar&inoma "idak "ridn"i;ika&i# a"a' (*i) arang (agi# &*agai %SS.51 GELAJA KLINIS
Gam*aran k(inik $n+aki" kankr $ar' "idak *an+ak *r*da dari $n+aki" $ar' (ainn+a# "rdiri dari k(')an &'*k"i; dan ga(a o*k"i;. Dari anamn&i& akan dida$a"kan k(')an '"ama dan $ra(anan $n+aki"# &r"a ;ak"or/;ak"or (ain +ang &ring &anga" mm*an"' "gakn+a diagno&i&. %(')an '"ama da$a" *r'$a: •
• • • •
Ba"'k/*a"'k dngan = "an$a da)ak 5da)ak $'"i)# da$a" 'ga $'r'(n &ki"ar 8/8 Ba"'k dara) 8 S&ak na$a& S'ara &rak Saki" dada 18
• • •
S'(i" = &aki" mn(an Bno(an di $angka( ()r Sm*a* m'ka dan ()r# kadang/kadang di&r"ai &m*a* (ngan dngan ra&a n+ri +ang )*a". 51#-
Pada ;a& aa( k*an+akan kankr $ar' "idak mn'n'kkan ga(a/ga(a k(ini&. Bi(a &'da) mnam$akkan ga(a *rar"i &'da) &"adi'm (an'". Ga(a/ga(a da$a" *r&i;a": •
•
•
•
Loka( 5"'mor "'m*') &"m$a": o Ba"'k *ar' a"a' *a"'k (*i) )*a" $ada *a"'k kroni& o Hmo$"o&i& o Mngi 5)>ing# &"ridor karna ada o*&"r'k&i &a('ran na$a& %adang "rda$a" ka2i"a& &$r"i a*&& $ar' o !"(k"a&i& o In2a&i (oka( o N+ri dada o Di&$no karna ;'&i $('ra o In2a&i k $rikardi'm. o Sindroma 2na ka2a &'$rior Sindrom Hornr o S'ara &rak# karna $nkanan $ada nr2'& (aringa( rk'rr o Ga(a Pn+aki" M"a&"a&i& o Pada o"ak# "'(ang# )a"i# adrna( o Lim;adno$a"i &r2ika( dan &'$rak(a2ik'(a Sindrom Parano$(a&"ik: "rda$a" $ada 108 kankr $ar' dngan ga(a: o o o o o
•
Si&"mik: $n'r'nan BB# anork&ia# dmam Hma"o(ogi: ('ko&i"o&i anmia# )i$rkoag'(a&i Hi$r"ro;i o&"oar"ro$a"i N'ro(ogik: dmn"ia# a"ak&ia# "rmor# n'ro$a"i $ri;r Endokrin: &kr&i *r(*i)an $ada )ormon $ara"iroid
5)i$rka(&mia o Drma"oo(ogik: ri"ma m'("i;orm# )i$rkra"o&i ari "a*') !&im"oma"i& dngan k(ainan radio(ogi&: Sring "rda$a" $ada $rokok dngan PPO%=7OPD +ang o
o
"rd"k&i &4ara radio(ogi& %(ainan *r'$a nod'( &o(i"r 51
19
,idak arang +ang $r"ama "r(i)a" ada(a) ga(a a"a' k(')an aki*a" m"a&"a&i& di ('ar $ar'# &$r"i k(ainan +ang "im*'( aki*a" kom$r&i )*a" di o"ak# $m*&aran )$ar# a"a' $a"a) "'(ang kaki. Ga(a dan k(')an +ang "idak k)a &$r"i: • • • •
Bra" *adan *rk'rang Na;&' makan )i(ang Dmam )i(ang "im*'( Sindrom $arano$(a&"ik#
&$r"i
K Hypertropic
pulmonary
osteoartheopathy# "rom*o&i& 2na $ri;r dan n'ro$a"ia
20
PEMERIKSAAN FISIK
Pmrik&aan a&mani )ar'& di(ak'kan &4ara mn+('r') dan "(i"i. Ha&i( +ang dida$a" &anga" *rgan"'ng $ada k(ainan &aa" $mrik&aan di(ak'kan. ,'mor $ar' 'k'ran k4i( dan "r("ak di $ri;r da$a" mm*rikan gam*aran norma( $ada $mrik&aan. ,'mor dngan 'k'ran *&ar# "r(*i) *i(a di&r"ai a"(k"a&i& &*agai aki*a" kom$r&i *ronk' ;'&i $('ra a"a' $nkanan 2na ka2a akan m*rikan )a&i( +ang (*i) in;orma"i;. Pmrik&aan ini 'ga da$a" mm*rikan da"a 'n"'k $nn"'an &"ag $n+aki"# &$r"i $m*&aran %GB a"a' "'mor di ('ar $ar'. M"a&"a&i& k organ (ain 'ga da$a" did"k&i dngan $ra*aan )$ar# $mrik&aan ;'nd'k&o$i 'n"'k mnd"k&i $ninggian "kanan in"rakrania( dan "radin+a ;rak"'r &*agai aki*a" m"a&"a&i& k "'(ang.5-
PEMERIKSAAN PENUNJANG
1. Gam*aran Radio(ogi& Ha&i( $mrik&aan radio(ogi& ada(a) &a(a) &a"' $mrik&aan $n'nang +ang m'"(ak di*'"')kan 'n"'k mnn"'kan (oka&i "'mor $rimr dan m"a&"a&i &r"a $nn"'an &"adi'm $n+aki" *rda&arkan &i&"m ,NM. Pmrik&aan radio(ogi $ar' +ai"' ;o"o "orak& P!=(a"ra(# *i(a m'ngkin 7,/&4an "orak *on &4an# Bon &'r2+# USG a*domn dan Brain/7, di*'"')kan 'n"'k mnn"'kan ("ak k(ainan# 'k'ran "'mor dan m"a&"a&i&. a. o"o "orak& : Pada $mrik&aan ;o"o "orak& P!=(a"ra( akan da$a" di(i)a" *i(a ma&a "'mor dngan 'k'ran "'mor (*i) dari 1 4m. ,anda +ang mnd'k'ng kgana&an ada(a) "$i +ang irg'(r# di&r"ai idn"a&i $('ra# "'mor &a"(i" "'mor# d((. Pada ;o"o "'mor 'ga da$a" di"m'kan "(a) in2a&i k dinding dada# ;'&i $('ra# ;'&i
$rikar
dan
m"a&"a&i&
in"ra$'(monr.
Sdangkan
k"r(i*a"an %GB 'n"'k mnn"'kan N agak &'(i" di"n"'kan dngan
;o"o
"orak&
&aa.
%a&$adaan
dok"r
"r)ada$
km'ngkinan kankr $ar' $ada &orang $ndri"a $n+aki" $ar'
21
dngan gam*aran +ang "idak k)a& 'n"'k kgana&an $n"ing diinga"kan. Sorang $ndri"a +ang "rgo(ong da(am go(ongan r&iko "inggi 5GR, dngan diagno&i& $n+aki" $ar'# )ar'& di&r"ai di;o((o'$ +ang "(i"i. Pm*rian O!, +ang "idak mn'n'kan $r*aikan a"a' *a)kan mm*'r'k &"(a) 1 *'(an )ar'& mn+ingkirkan km'ngkinan kankr $ar'# ""a$i (ain ma&a(a)n+a $ngo*a"an $n'monia +ang "idak *r)a&i( &"(a) $m*rian an"i*io"ik &(ama 1 mingg' 'ga )ar'& mnim*'(kan d'gaan km'ngkinan "'mor di*a(ik $n'monia "r&*'" Bi(a ;o"o "orak& mn'n'kkan gam*aran ;'&i $('ra +ang ('a& )ar'& diik'"i dngan $ngo&ongan i&i $('ra dngan $'nk&i *r'(ang a"a' $ma&angan FSD dan '(angan ;o"o "orak& agar *i(a ada "'mor $rimr da$a" di$r(i)a"kan. %gana&an )ar'& di;ikirkan *i(a *.
4airan *r&i;a" $rod'k"i;# dan=a"a' 4airan &ro)moragik. 7,/S4an "orak& : ,)nik $n4i"raan ini da$a" mnn"'kan k(ainan di $ar' &4ara (*i) *aik dari$ada ;o"o "orak&. 7,/&4an da$a" mnd"k&i "'mor dngan 'k'ran (*i) k4i( dari 1 4m &4ara (*i) "$a". Dmikian 'ga "anda/"anda $ro&& kgana&an 'ga "rgam*ar &4ara (*i) *aik# *a)kan *i(a "rda$a" $nkanan "r)ada$ *ronk' "'mor in"ra *ronkia(# a"(k"a&i ;'&i $('ra +ang "idak ma&i; dan "(a) "radi in2a&i k mdia&"in'm dan dinding dada m&ki "an$a ga(a. L*i) a') (agi dngan 7,/&4an# k"r(i*a"an %GB +ang &anga" *r$ran 'n"'k mnn"'kan &"ag 'ga (*i) *aik karna $m*&aran %GB 5N1 &=d N3 da$a" did"k&i. Dmikian 'ga k"(i"iann+a mnd"k&i km'ngkinan
4.
m"a&"a&i& in"ra$'(monr. Pmrik&aan radio(ogik (ain : %k'rangan dari ;o"o "orak& dan 7,/&4an "orak& ada(a) "idak mam$' mnd"k&i "(a) "radin+a m"a&"a&i& a'). Un"'k i"' di*'"')kan $mrik&aan radio(ogik (ain# mi&a(n+a Brain/7, 'n"'k mnd"k&i m"a&"a&i& di "'(ang k$a(a = aringan o"ak# *on &4an dan=a"a' *on &'r2+ da$a" mnd"k&i m"a&"a&i& di&('r') aringan "'(ang "'*'). USG
22
a*domn da$a" m(i)a" ada "idakn+a m"a&"a&i& di )a"i# k(nar adrna( dan organ (ain da(am rongga $r'". -. Pmrik&aan %)'&'& a. Bronko&ko$i Bronko&ko$i ada(a) $mrik&an dngan "''an diagno&"ik &ka(ig'& da$a" di)anda(kan 'n"'k da$a" mngam*i( aringan a"a' *a)an agar da$a" di$a&"ikan ada "idakn+a &( gana&. Pmrik&aan ada "idakn+a ma&a in"ra*ronk'& a"a' $r'*a)an m'ko&a &a('ran na$a &$r"i
"r(i)a"
k(ainan m'ko&a
"'mor
mi&a(n+a#
*r*no(/*no(# )i$rmi a"a' &"ino&i& in;i("ra"i;# m'da) *rdara). ,am$akan +ang a*norma( &*aikn+a di ik'"i dngan "indakan *io$&i "'mor=dinding *ronk' *i(a&an# &ika"an a"a' *.
krokan *ronk'&. Bio$&i a&$ira&i ar'm !$a*i(a *io$&i "'mor in"ra*ronkia( "idak da$a" di(ak'kan# mi&a(n+a karna ama" m'da) *rdara)# a"a' a$a*i(a m'ko&a (i4in *r*no(# maka &*aikn+a di(ak'kan *io$&i a&$ira&i ar'm# karna *i(a&an dan *io$&i *ronk'& &aa &ring mm*rikan )a&i(
4.
nga"i;. ,ran&*ron4)ia( Nd( !&$ira"ion 5,BN! ,BN! di karina# a"a' "raka 1=1 *aa) 5- 4in4in di a"a& karina $ada $o&i&i am 1 *i(a "'mor ada dikanan# akan mm*rikan in;orma&i ganda# +akni dida$a" *a)an 'n"'k &i"o(ogi dan
d.
in;orma&i m"a&"a&i& %GB &'*karina a"a' $ara"raka(. ,ran&*ron4)ia( L'ng Bio$&+ 5,BLB
.
Bio$&i ,ran&"oraka( 5,ran&")ora@i4 Bio$&+# ,,B
;.
dngan "'n"'nan 7,&4an. Bio$&i (ain
23
Bio$&i ar'm )a('& da$a" di(ak'kan *i(a "rda$a" $m*&aran %GB a"a' "ra*a ma&a +ang da$a" "r(i)a" &'$r;i&ia(. Bio$&i %BG
)ar'&
di(ak'kan
&'$rak(a2ik'(a#
()r
*i(a
a"a'
"ra*a
ak&i(a#
$m*&aran
a$a(agi
*i(a
%GB
diagno&i&
&i"o(ogi=)i&"o(ogi "'mor $rimr di $ar' *('m dik"a)'i. Bio$&i Dani(& dian'rkan *i(a "idak (a& "r(i)a" $m*&aran %GB &'$arak(a2ik'(a dan 4ara (ain "idak mng)a&i(kan in;orma&i "n"ang ni& &( kankr. P'nk&i dan *io$&i $('ra )ar'& di(ak'kan g.
ika ada ;'&i $('ra. ,orako&ko$i mdik Dngan "indakan ini ma&&a "'mor di *agaian $ri;r $ar'# $('ra 2i&ra(i $('ra $ari"a( dan mdia&"in'm da$a" di(i)a" dan
).
di*io$&i. Si"o(ogi &$'"'m Si"o(ogi &$'"'m ada(a) "indakan diagno&"ik +ang $a(ing m'da) dan m'ra). %k'rangan $mrik&aan ini "radi *i(a "'mor ada di $ri;r# $ndri"a *a"'k kring dan ")nik $ng'm$'(an dan $ngam*i(an &$'"'m +ang "idak mmn')i &+ara". Dngan *an"'an in)a(a&i Na7( 38 'n"'k mrang&ang $ng('aran &$'"'m da$a"
di"ingka"kan.
Sm'a
*a)an
+ang
diam*i(
dngan
$mrik&aan "r&*'" di a"a& )ar'& dikirim k (a*ora"ori'm Pa"o(ogi !na"omik 'n"'k $mrik&aan &i"o(ogi=)i&"o(ogi. Ba)an *r'$a 4airan )ar'& dikirim &gra "an$a ;ik&a&i# a"a' di*'a" &diaan a$' (a(' di;ik&a&i dngan a(ko)o( a*&o('" a"a' minima( a(ko)o(
908.
Sm'a
*a)an
aringan
)ar'&
di;ik&a&i
da(am;orma(in 8.5- 3. Pmrik&aan In2a&i; Lain Pada ka&'& ka&'& +ang r'mi" "rkadang "indakan in2a&i; &$r"i ,orako&ko$i
dan
"indakan
*da)
mdia&"ino&ko$i#
"orako&ko$i#
"orako"omi k&$(ora&i dan *io$&i $ar' "r*'ka di*'"')kan agar diagno&i& da$a" di"gakkan. ,indakan ini mr'$akan $i(i)an "rak)ir *i(a dari
24
&m'a 4ara $mrik&aan +ang "(a) di(ak'kan# diagno&i& )i&"o(ogi& = $a"o(ogi& "idak da$a" di"gakkan. Sm'a "indakan diagno&i& 'n"'k kankr $ar' diara)kan agar da$a" di"n"'kan : 1. <ni& )i&"o(ogi&. -. Draa" 5&"aging. 3. ,am$i(an 5"ingka" "am$i(# $r;orman4 &"a"'&. S)ingga ni& $ngo*a"an da$a" di$i(i) &&'ai dngan kondi&i $ndri"a.5- . Pmrik&aan Lain a. P"anda ,'mor P"anda "'mor +ang "(a)# &$r"i 7E!# 7+;ra-1/1# NSE dan (ain+a "idak da$a" dig'nakan 'n"'k mndiagno&i& ""a$i ma&i) dig'nakan 2a('a&i )a&i( $ngo*a"an. @EA C@&.*'4")3.,4'* A'(*/"'
7E! ada(a) "'mor markr +ang $a(ing &ring dig'nakan 'n"'k mnd"k&i "'mor $ar'# nam'n 7E! &ndiri 'ga *r)'*'ngan dngan "'mor +ang (ainn+a. ,idak ada "'mor markr &$&i;ik 'n"'k kankr $ar'. Pngg'naan "'mor markr 'n"'k kankr $ar' arang di(ak'kan karna k'rang &n&i"i2i"a&n+a dan &$&i;i"a&n+a# nam'n kg'naan mrka $ada moni"oring $n+aki" da$a" dianda(kan. B*ra$a $n(i"i
mrkomnda&ikan
$ngg'naan **ra$a
"'mor
markr
&*agai
kom*ina&i 'n"'k ;o((o/'$ $a&in kankr $ar'# nam'n kom*ina&i +ang $a(ing *rg'na &ka(i$'n ma&i) da(am $m*a)a&an. B*ra$a "'mor markr +ang da$a" dig'nakan ada(a) 7E!# 7!/1-# S77# 7R!-1/1 dan NSE# dngan &n&i"i2a& ma&ing/ma&ing ada(a): 7R!-1/1: 68# 7! 1-: 8# 7E! -8# S77 338# dan NSE --8. %)'&'& 'n"'k 7E! &ndiri# ni(ai r''kann+a ada(a) -#ng=m( 'n"'k non/$rokok# dan ng=m( 'n"'k $rokok.
25
ada(a) 7E!# +ai"' da(am ;ak"or k(ini& 5n+ri dada# di&$no# dan )mo$"o&i&# 'k'ran "'mor# a"a'$'n ana(i"ika( 57!/1-# S77# a(*'min# dan LDH. *. Pmrik&aan *io(ogi mo(k'(r. Pmrik&aan *io(ogi mo(k'(r "(a) &makin *rkm*ang# 4ara $a(ing &dr)ana da$a" mni(ai k&$r&i **ra$a gn a"a' $rod'k gn +ang "rkai" dngan kankr $ar'#&$r"i $ro"in $3# *4(-# dan (ain+a. Man;aa" '"ama dari $mrik&aan
*io(ogi
mo(k'(r
ada(a)
mnn"'kan
$rogno&i&
$n+aki". . <ni& )i&"o(ogi& Un"'k mnn"'kan ni& )i&"o(ogi &4ara (*i) rin4i di$akai k(a&i;ika&i )i&"o(ogi& mn'r'" FHO "a)'n 1999# ""a$i 'n"'k k*'"')an k(ini& 4'k'$ ika )an+a da$a" dik"a)'i: 1. %ar&inoma &k'amo&a 5kar&inoma $idrmoid -. %ar&inoma &( k4i( 5&ma(( 4(( 4ar4inoma 3. !dnokar&inoma 5adno4ar4inoma . %ar&inoma &( *&ar 5(arg 7(( 4ar4inoma Br*agai k"r*a"a&an &ring mn+*a*kan dok"r &$4ia(i& Pa"o(ogi !na"omi mnga(ami k&'(i"an mn"a$kan ni& &i"o(ogi=)i&"o(ogi& +ang "$a". %arna i"'# 'n"'k k$n"ingan $mi(i)an ni& "ra$i# minima( )ar'&di""a$kan# a$aka) "rma&'k kankr $ar' kar&inoma &( k4i( 5%P%S% a"a' &ma(( 4(( ('ng 4an4r# S7L7 a"a' kankr $ar' ni& kar&inoma *'kan &( k4i( 5%P%BS%# non&ma(( 4(( ('ng 4an4r# NS7L7 . Pndraa"an Pndraa"an 'n"'k %P%BS% di"n"'kan mn'r'" In"rna"iona( S+&"m or L'ng 7an4r 199# *rda&arkan &i&"m ,NM. Pngr"ian , ada(a) "'mor +ang dika"agorikan a"a& ,@# ,o &=d ,# N 'n"'k k"r(i*a"an k(nar g"a) *ning 5%GB +ang dika"gorikan a"a& N@# No &=d N3# &dangkan M ada(a) mn'n'kkan ada a"a' "idakn+a m"a&"a&i& a').
26
S"ag Occult Carcinoma 0 I! IB II ! II B III ! III B I?
, ,@ ,i& ,1 ,,1 ,,3 ,3 S*rang , , S*rang ,
,NM N N0 N0 N0 N0 N1 N0 N N3 N3 S*rang N S*rang N
M M0 M0 M0 M0 M0 M0 M0 M0 M0 M0 M1
%"rangan: , : ,'mor Primr ,0 : ,idak ada *'k"i adan+a "'mor $rimr. ,@ : ,'mor $rimr &'(i" dini(ai# a"a' "'mor $rimr "r*'k"i dari $nm'an &( "'mor gana& $ada &kr" *ronko$'(monr ""a$i "idak ,i& ,1
"amm$a" &4ara radio(ogi& a"a' *ronko&ko$i. : %ar&inoma in &i"' : ,'mor dngan gari& "nga) "r*&ar "idak (*i) dari 3 4m# dik(i(ingi o() aringan $ar' a"a' $('ra 2i&4ra( dan &4ara *ronko&ko$ik in2a&i "idak (*i) $rok&ima( dari *ronk'& (o*'& 5*('m &am$ai k *ronk'& '"ama. ,'mor &'$r2i&ia( &*arang 'k'ran dngan kom$onn in2a&i; "r*a"a& $ada dinding *ronk'&
,-
+ang m('a& k $rok&ima( *ronk'& '"ama. : S"ia$ "'mor dngan 'k'ran a"a' $r('a&an &*agai *rik'": Gari& "nga) "r*&ar (*i) dari 3 4m • Mngnai *ronk'& '"ama &a') - 4m a"a' (*i) di&"a( • Br)'*'ngan dngan a"(k"a&i& a"a' $n'moni"i& • o*&"r'k"i; +ang m('a& k dara) )i(' ""a$i *('m mngnai &('r') $ar'
,3
: ,'mor &*arang 'k'ran# dngan $r('a&an (ang&'ng $ada dinding dada 5"rma&'k
"'mor
&'(k'& &'$rior# dia;ragma# $('ra
mdia&"in'm# a"a' "'mor da(am *ronk'& '"ama +ang )arakn+a k'rang dari - 4m &*(a) di&"a( karina a"a' "mor +ang *r)'*'ngan dngan a"(k"a&i& a"a' $n'moni"i& o*&"r'k"i; &('r') $ar' 27
,
: ,'mor &*arang 'k'ran +ang mngnai mdia&"in'm a"a' an"'ng# $m*'(') *&ar# "raka# &o;ag' kor$'& 2r"*ra# karina# "'mor +ang di&r"ai dngan ;'&i $('ra gana& a"a' &a"(i" "'mor nod'( i$&i(a"ra( $ada (o*'& +ang &ama dngan "'mor $rimr.
N
: %(nar g"a) *ning rgiona( 5%GB
N@
: %(nar g"a) *ning "ak da$a" dini(ai
N0
: ,ak "r*'k"i k"r(i*a"an k(naar g"a) *ning
N1
: M"a&"a&i& $ada k(nar $ri*ronkia( dan=a"a' )i('& i$&i(a"ra(# "rma&'k $r('a&an "'mor &4ara (ang&'ng
N-
: M"a&"a&i& $ada k(nar g"a) *ning mdia&"in'm i$&i(a"ra( dan=a"a' %GB &'*karina
N3
: M"a&"a&i& $ada )i('& a"a' mdia&"in'm kon"ra(a"ra( a"a' %GB &ka(n'&=&'$rak(a2ik'(a i$&i(a"ra(= kon"ra(a"ra(
M
: M"a&"a&i& 5anak &*ar a')
M@
: M"a&"a&i& "ak da$a" dini(ai
M0
: ,ak di"m'kan m"a&"a&i& a')
M1
: Di"m'kan m"a&"a&i& a')
6. ,am$i(an ,am$i(an $ndri"a kankr $ar' *rda&arkan k(')an &'*+k"i; dan o*+k"i; +ang da$a" dini(ai o() dok"r. !da **ra$a &ka(a in"rna"iona( 'n"'k mni(ai "am$i(an ini# an"ara (ain *rda&arkan %arno;&k+ S4a( +ang *an+ak di$akai di Indon&ia# ""a$i 'ga da$a" di$akai &ka(a "am$i(an FHO. ,am$i(an ini(a) +ang &ring adi $nn"' da$a" "idakn+a kmo"ra$i a"a' radio"ra$i k'ra"i; di*rikan.
%arno;&k+ 90/100 0/0 0/60 30/0
FHO 0 1 3
Ba"a&an !k"i2i"a& norma( !da k(')an# "a$i ma&i) ak"i;# da$a" mng'r'& &ndiri 7'k'$ ak"i;# nam'n kadang mmr('kan *an"'an %'rang ak"i;# $r(' $raa"an
28
10/-0 0/10
,idak da$a" mningga(kan "m$a" "id'r# $r(' diraa" di
/
RS ,idak &adar
Diagno&i& *anding kankr $ar': • • • • • •
,'mor mdia&"in'm ,'*r4'(o&i& $ar' Bronko$n'moni PPO% M"a&"a&i& "'mor di $ar' ,'*rk'(oma 51#3
PENATALAKSANAAN
Pngo*a"an kankr $ar' ada(a) combined modality therapy 5m'("i/moda(i"i "ra$i. %n+a"aan+a $ada &aa" $mi(i)an "ra$i# &ring *'kan )an+a di)ara$kan $ada ni& )i&"o(ogi draa" dan "am$i(an $ndri"a &aa ""a$i 'ga kondi&i non/ mdi& &$r"i ;a&i(i"i +ang dimi(iki r'ma) &aki" dan konomi $ndri"a 'ga mr'$akan ;ak"or +ang ama" mnn"'kan. Indika&i $m*da)an $ada kankr $ar' ada(a) 'n"'k %P%BS% &"adi'm I dan II. Pm*da)an 'ga mr'$akan *agian dari Kcombine modality therapy# mi&a(n+a kmo"ra$i noad'2an 'n"'k %PB%S% &"adi'm III!. Indika&i (ain ada(a) *i(a ada kgaa"an +ang mmr('kan in"r2n&i *da)# &$r"i kankr $ar' dngan &indroma 2na ka2a &'$riror *ra". Prin&i$ $m*da)an ada(a) &da$a" m'ngkin "'mor dir&k&i (ngka$ *rik'" aringan %GB in"ra$'(monr# dngan (o*k"omi ma'$'n $n'monk"omi. Sgmn"k"omi a"a' r&k&i *ai )an+a dikrakan ika ;aa( $ar' "idak 4'k'$ 'n"'k (o*k"omi. ,$i &a+a"an di$rik&a dngan $o"ong *k' 'n"'k mma&"ikan *a)a *a"a& &a+a"an *ronk'& **a& "'mor. %GB mdia&"in'm diam*i( dngan di&k&i &i&"ma"i &r"a di$rik&a &4ara $a"o(ogi ana"omi&.51
PROGNOSIS
29
!ngka kma"ian karna kanr $ar' "inggi. Di Ero$a# &'r2i2a( "a)'n &ki"ar 118. !ngka &'r2i2a( "a)'n +ang $a(ing "inggi +ang di(a$orkan "rda$a" di !mrika Srika". !mrika Srika" mn4a"a" dari "a)'n -00/-010 *a)a angka &'r2i2a( &(ama "a)'n dari kankr $ar' &ki"ar 16#8# +ang mr;(k&ikan $rkm*angan +ang mm*aik a(a'$'n (am*a" +ai"' dari 1-# 8 di "a)'n 19. Nam'n# "ingka" &'r2i2a( &&orang "rgan"'ng dari &"ag kankr $ar' +ang didri"an+a. E&"ima&i &'r2i2a( "a)'n *rda&arkan &"ag $n+aki" ada(a) &*agai *rik'": •
S"ag I! / 8
•
S"ag IB / 8
•
S"ag II! / 08
•
S"ag IIB / 08
•
S"ag III! / 10/38
•
S"ag IIIB k'rang dari 8
•
S"ag I? k'rang dari 8
PEN@EGAHAN
Pn(i"ian "n"ang rokok mnga"akan *a)a (*i) dari 63 ni& *a)an +ang dikand'ng a&a$ rokok i"' *r&i;a" kar&inogn&i&. S4ara $idmio(ogik 'ga "r(i)a" kai"an k'a" an"ara k*ia&aan mrokok dngan in&idn& kankr $ar'# maka "idak da$a" di&angka( (agi mng)indarkan a&a$ rokok ada(a) k'n4i k*r)a&i(an $n4ga)an +ang da$a" di(ak'kan. %"rkai"an rokok dngan ka&'& kankr $ar' di$rk'a" dngan da"a *a)a ri&iko &orang $rm$'an $rokok $a&i; akan "rkna kankr $ar' (*i) "inggi dari$ada mrka +ang "idak "r$aan k$ada a&a$ rokok. Dngan da&ar $nm'an di a"a& ada(a) aar *a)a $n4ga)an '"ama kankr $ar' *r'$a '$a+a mm*ran"a& k*ia&aan mrokok. Mng)n"ikan &orang $rokok ak"i; ada(a) &ka(ig'& mn+(ama"kan (*i) dari &orang $rokok $a&i;. Pn4ga)an Pdoman Diagno&i& Q Pna"a(ak&anaan !&ma Di Indon&ia 3 )ar'& di'&a)akan &*agai '&a)a $rang "r)ada$ rokok dan di(ak'kan "r'&
30
mnr'&. Program $n4ga)an &)ar'&n+a diik'"i dngan "indakan n+a"a an"i/ rokok +ang m(i*a"kan "naga mdi& dan ma)a&i&a % dan non/%. 53
31