Marta

% E

)

kolekto ˆ oj verdaj verd aj pagoj g

Eliza Orzeszko

)

)

) )

) ) ) ) ) ) ) ) ) )

Marta

Eliza Orzeszko (Eliza Orzeszkowa) Marta

El la pola lingvo tradukis L. L. Zamenhof  Ara ran nˆgis : Einstein G. dos Santos  (Tekstaˆo o eltirita eltir ita el la Interreto)

NAT NATAL - BRAZILO

Oktobro 2007

[email protected] 

Eliza Eliza Orzeszk Orzeszko o

(la 6-a de Julio 1841 — la 18-a de Majo 1910)

Lazaro Lazaro Ludovik Ludoviko o Zamenhof Zamenhof

(la 15-a de Decembro 1859 — la 14-a de Aprilo 1917)

A ?

?

MARTA

1

vivo vivo de virino estas eterne eterne brulant brulantaa flamo flamo de amo, diras diras unuj. La vivo de virino virino estas sinoferado sinoferado,, certiga certigass aliaj. aliaj. La vivo vivo de virino virino estas patrineco, patrineco, krias krias parto da homoj. La vivo vivo de virino virino estas estas amuziˆ amuzigado, gˆado, ˆsercas sercas aliaj. La ˆ e konsenta virto de virino estas blinda kredo, hore hor kons entass ˆciuj. ciu j. La virinoj kredas blinde; ili amas sin oferas, edukas edukas infanojn, amuziˆ amuziˆ gas... g as... sekve sekve ili plenumas ˆcion, cion, kion la mondo ordonas al ili plenumi, kaj tamen la mondo ial rigardas ilin senkonfide, kaj de tempo al tempo ˆgi gi esprimas sian opinion en formo de riproˆco co a˘ u averto: vi ne estas en ordo! Inter Inter la viri virinoj noj mem la pli pli akrev akrevid idaj, aj, pli pli pruden prudentaj taj a˘ u pli malfeliˆ malfel iˆcaj, ca j, esplorante sin mem a˘ u rigard rig ardante ante ˆcirka˘ cir ka˘ uen, ripetas: ni ne estas en ordo! uen, Por ˆcia cia malbono estas necesa ia helpa rimedo; tiuj kaj aliaj vidas gin gˆin en tio a˘ u alia, sed la malsano ne cedas per helpo de la recepto. Anta˘ u ne longe unu el la verkistoj plej merite estimataj en nia lando (S-ro Zacharyasiewicz en la novelo sub la titolo “Albina”) anoncis publike, ke la virinoj malsamas fizike kaj morale ka˘ uze de tio, ke al ili mankas granda amo uze (kompreneble, koncerne la viron). Ho, ˆcielo! cielo! kia grandega gr andega maljusteco tio estas! La rozokolora dio Eroso helpe flugu al ni malsupren kaj atestu, ke nia tuta vivo estas nenio alia ol konstanta incensado pro lia honoro. Apena˘ u ni komencis marˆ marˆsi si per niaj propraj infanaj piedoj, ni jam a˘ udas, udas, ke destino estos ami iun el la sinjoroj de la kreitaˆ kreitaˆaro: estante estante ankora˘ ankora˘ u knabinetoj, bineto j, ni pri tiu sinjoro kaj reganto revas ˆciun ciun vesperon, kiam en la ˆcielo cielo la luno lumas a˘ u la steloj brilas, brilas, ˆciun ciun matenon, kiam la neˆ goblankaj goblankaj lilioj malferm malfermas as al la suno siajn bonodorajn kalik kaliketojn, etojn, ni revas revas kaj sopiras. sopiras. Ni sopiras gis gˆ is tiu momento, kiam estos al ni permesite, kiel lilio al la suno, turniˆgi gi al tiu, kiu el la nebulo de la matenaj nuboj a˘ u el la maro de la luna lumo elnaˆgas gas anta˘ u nia imago en la formo de Adoniso, dormanta sur ia mistero. tero. . . Po Poste ste.. . . kio kio do estas estas poste? poste? La Adoni Adoniso so malsup malsupren renir iras as el la nuboj, nuboj, enkorpiˆ gas, gas , ni interˆ inte rˆsanˆ san gas gˆas kun li ringojn kaj ni edziniˆgas. g as. . . Tio Tio estas estas anka˘ anka˘ u akto de amo, kaj kvankam la supre citita verkisto, en siaj cetere tre belaj rakontoj, volas kredigi, ke ˆciam ciam kaj senescepte tio estas est as nur akto de prik pr ikalkulo, alkulo, ˆ mi ne konsentas kun li en tio. Gi estas akto de prikalkulo en esceptaj aferoj kaj cirkonstancoj, sed generale gˆenerale gi gˆi estas akto de amo. De kia amo? Tio estas  jam tute alia afero, tre subtila kaj postulanta p ostulanta longan priparoladon; sed en ˆciu ciu okazo, kiam en blanka muslino, kovrante la honteman vizaˆgon g on per la tulaj randaˆ randaˆoj, ni iras al la altaro, la ˆcarma carma Eroso flugas anta˘ u ni kaj balancas super nia kapo la torˆcon con kun la rozokoloraj rozo koloraj flametoj. flameto j. Poste Po ste?? Kio Kio do estas estas poste? poste? Ni deno denov ve amas. amas. . . se ne tiun tiun el la sinjor sinjoroj oj LA

MARTA

2

de la kreitaˆ kreitaˆaro, kiun la knabineto knabineto vidis en sia revado kaj kiu al la junulino metis sur la fingron la edzigan ringon, — tiam alian: kaj cetere, se ni amas neniun, ni almena˘ u deziras deziras ami. ami. . . ni konsu konsumiˆ miˆ gas, ni enfalas en ftizon, ni ofte gas, fariˆgas gas furioj ka˘ uze de nia dezirego de amo. uze Kaj kio sekvas el ˆcio cio ˆci ci tio? Unuj el ni, ˆsirmitaj sirmitaj de flugiloj flugilo j de la dio de amo, traflugas la tutan vivon honeste, virte kaj feliˆ feliˆce, ce, sed aliaj, pli multaj, forte forte plimu plimultaj, ltaj, per sangan sangantaj taj piedoj piedoj marˆ marˆsas sas sur la tero, tero, batalan batalante te pro la pano, pro trankvileco, pro p ro virto, verˆ verˆsante sante multe da larmoj, larmo j, terure terur e suferante, kruele pekan p ekante, te, falante ˆciam pli kaj pli en la abismon de honto, mortante de mals malsato ato.. . . Sekve la recepto, konsistanta el la sola vorto “amu”, helpas ne kontra˘ u ˆciuj ciu j malsan mal sanoo j. Eble ni aldonu al gi gˆi ankora˘ u unu ingrediencon, por ke gi gˆi estu pli efika? Kian? Tion eble diros al vi folieto, elˆsirita sirita el la vivo de virino. virino. . .

MARTA

3

strato Graniczna Graniczna estas unu el la sufiˆ ce ce vivoplenaj vivoplenaj stratoj de Varsovio. arsovio. Anta˘ u kelke da jaroj, en tre bela a˘ utuna tago, tra tiu strato iris kaj veturis utuna multe da homoj, homo j, el kiuj ˆciu ciu rapidis a˘ u al siaj aferoj, a˘ u al plezuro, ne rigardante flanken, nek dekstren nek maldekstren, kaj tute ne atentante tion, kio fariˆgas gas en la profundo de unu el la kortoj, kortoj, kiuj kuntuˆ kuntuˆsigas sigas kun tiu strato. Tiu korto estis pura, sufiˆce ce vasta, de kvar flanko fl ankojj ˆcirka˘ cirka˘ uita uita de altaj masonitaj konstrua konstruaˆˆoj. La konstrua konstruaˆˆo, kiu staris en la profundo, profundo, estis la plej malgranda, sed la˘ u la grandaj fenestroj, la larˆ ga eniro kaj la bela perono, kiu ga ornamis tiun eniron, oni povis konkludi, ke la loˆgejoj, gejoj, kiuj tie troviˆgas, gas, estas komfortaj kaj belaj. Sur la perono staris juna virino en funebra vesto kun tre pala vizaˆ go. go. Egale pala kaj anka˘ u funebre vestita kvarjara knabineto alkroˆciˆ ciˆ gis gis al ˆsia sia j manoj, kiuj, kvankam ne perdinte sian forton, pendis tamen velke, donante al la figuro de la virino la eksteraˆ eksteraˆon on de granda malˆ gojo gojo kaj sufero. De la pura, larˆga ga ˆstupar stu paro, o, kiu konduki kond ukiss al la pli p li alta a lta etaˆ eta ˆgo go de d e la konstru kons truaaˆo, konstante deiradas homoj en malelegantaj vestoj kaj malelegantaj polvokovritaj botoj. Tio estis portistoj, kiuj portis la plej diversajn diversajn meblaˆ meblaˆojn, per kiuj povas esti plenigita kaj ornamita loˆ gejo, se ne tro vasta kaj eleganta, tamen gejo, almena˘ u bele kaj oportune aranˆ gita. Tie estis litoj mahagonaj, kanapoj kaj gita. brakseˆgoj goj tegitaj per punca lana damasko, damasko, belformaj ˆsrankoj srankoj kaj komodoj, kelke da tableto table tojj eˆc kun k un marmora marmo rajj plataˆ p lataˆoj, o j, kelke da sufiˆce ce granda grand a j spegulo sp egulo j, du grandaj granda j oleandraj arboj en florpotoj florpoto j kaj unu daturarbo, sur kies branˆcoj coj pendis ankora˘ u kelke da ne tute defalintaj kalikoj kalikoj de blanka floraˆ floraˆo. ˆ Ciujn objektojn ob jektojn la portistoj portis malsupren malsupren de la ˆstuparo, stuparo, kaj, pasante pasante preter la virino, kiu staris sur la perono, ili starigis la objektojn sur la pavimo de la korto, a˘u lokis sur du ˆsarˆgveturiloj, gveturiloj, kiuj staris proksime de la pordego, a˘u portis eksteren sur la straton. La virino staris senmove kaj akompanis per la okulo j ˆciun ciun el e l la elportata j meblaˆoj. o j. Oni povis p ovis rimarki, ke tiuj objekto ob jektoj, j, kiuj videble estis forprenataj forprenata j de ˆsi, si, havis por p or ˆsi si valoron ne sole materialan; ˆsi si disi di siˆˆgis gis de ili en tia maniero, en kia oni disiˆgas gas de videblaj signoj, kiuj prezentas anta˘ u niaj okuloj historion de senrevene foririnta pasintaˆ pasintaˆo, ˆsi disiˆ gis gis de ili tiel, kiel oni disiˆgas gas de mutaj mutaj atestan atestantoj toj de perdita perdita feliˆ feliˆ co. co. La pala pala nigrokula infano pli forte ektiris la veston de la patrino. — Panj Panjo! o! — malla˘ malla˘ ute diris la knabineto, — la skribtablo de la patro! ute La portisto por tisto j portis p ortis de la ˆstuparo stupa ro kaj metis sur la ˆsarˆ sarˆ gveturilon grandan kabigveturilon netan skribtablon, tegitan per verda drapo kaj ornamitan per bele skulptita galerieto. galerieto. La virino en la funebra vesto per p er longa rigardo fiksis la meblaˆ meblaˆon, on, kiun montris al ˆsi si la malgranda fingreto de la infano. LA

MARTA

4

— Panj Panjo! o! — malla˘ malla˘ ute ute diris la knabineto, knabineto, — ˆcu cu vi vidas tiun grandan nigran nigran makulon makulon sur la skribtab skribtablo lo de la patro? . . . Mi memoras, memoras, kiel kiel tio fariˆ farigis gˆis . . . La patro patro sidis sidis anta˘ anta˘ u la skribtablo kaj tenis min sur la genuoj; vi, panjo, venis enis kaj voli voliss forpr forpreni eni min de la patro. patro. La patro patro ridi ridiss kaj ne don donis is min, mi petolis kaj elverˆ elverˆsis sis la inkon. inkon. La patro ne koleris. La patro estis bona, li neniam neniam koleri koleris, s, nek min, nek vin. . . La infano malla˘ ute ute parolis tiujn vortojn, kaˆsante sante sian vizaˆ geton en la faldoj de la funebra vesto de la patrino, per sia tuta korpeto alpremante sin al ˆsiaj siaj genuoj. Videble eˆc sur tiu infana koro la rememoroj rememoro j montris mo ntris jam sian forton, premante gin gˆin per p er senkonscia senkonscia doloro. El la ˆgis gis nun sekaj sekaj okuloj de la virino virino elfluis elfluis du grandaj grandaj larmoj: larmoj: la momen momento, to, kiun kiun revoki revokiss en ˆsian sian memoron la vortoj de la infano, momento, kiu iam perdiˆ gis gis en miliono da simila j ˆciutaga ciuta gaj, j, ekridetis ekrid etis nun al la malfeliˆ malfe liˆculino culino kun ˆcarma carma maldolˆ maldo lˆceco ceco de perdita paradizo. Povas Povas esti, ke ˆsi si anka˘ u ekpensis pri tio, ke la libereco kaj gajeco ga jeco de tiu momento alportis al ˆsi si hodia˘ hodiau˘ perdon de unu el la lastaj pecoj da pano, kiuj restis resti s al a l ˆsi si kaj ka j al a l ˆsia sia infano, infano , kaj ka j morga mo rga˘ u˘ alpo a lportos rtos al ˆsi si malsat m alsaton; on; la inka makulo, kiu naskiˆgis gis meze de ridado de la infano kaj kisoj de la gepatroj, deprenis unu a˘ u du spesmilojn spesmilo jn de la valoro de la meblaˆ meblaˆo. Post la skribtablo skribtab lo aperis sur la korto bela fortepiano, sed la virino en funebra vesto akompanis gin ˆgin jam per rigardo pli indiferenta. Videble ˆsi si tute ne estis artistino, art istino, la muzika instrumento vekis en e n ˆsi si malplej da beda˘ bedauroj u˘roj kaj rememoroj; sed malgranda mahagona liteto kun kovrilo el kolora brodlano, kiam oni gin gˆin elportis el la domo kaj starigis sur la ˆsarˆ gveturilo, gveturilo, alforˆgis gis al si la rigardon de la patrino, plenigis per larmoj la okulojn de la infano. — Mia liteto, panjo! — ekkriis la knabineto knabineto — tiuj homoj forprenas forprenas anka˘ u mian liteton, kaj anka˘u tiun tiun kovri kovrilet leton, on, kiun vi mem al mi faris! faris! Repren Reprenu, u, panjo, de ili mian liteton kaj la kovrileton. La tuta respondo de la virino konsistis konsistis nur en tio, ke ˆsi si pli forte alpremis al la genuoj la kapon de la ploranta infano; ˆsiaj siaj nigraj, belaj, iom enfalintaj enfalintaj okuloj estis denove de nove sekaj, la pala delikata buˆ b uˆso so estis est is fermita kaj silenta. Tiu bela infana infana liteto estis jam la lasta el la elportitaj elportitaj mebla meblaˆoj. Oni malfermis en la plena larˆgo go la pordegon, pordegon , la veturiloj ˆsarˆ sarˆ gitaj gita j per la meblaˆoj o j enveturis en la belan b elan straton, post ili foriris la portisto j, tenante sur su r la ˆsultroj sultro j la reston resto n de la ˆsarˆ sarˆgoj, goj, kaj malanta˘ u la najbaraj fenestroj fenestroj malaperis malaperis la homaj homaj kapoj, kiuj ˆgis gis nun scivole elrigardis sur la korton. De la ˆstuparo stuparo malsupreniris juna knabino en supervesto kaj ˆcapelo capelo kaj haltis anta˘ u la virino en la funebra vesto. — Sinjori Sinjorino, no, ˆsi si diris, diris, — mi plenu plenumis mis jam ˆcion. cion. . . mi pagis, pagis, al kiu oni devis devis.. . . jen estas estas la resto resto de la mono. mono. Tion dirante, la juna knabino donis al la virino malgrandan rulon da monpaperetoj. La virino malrapide turnis al ˆsi si la vizaˆ gon. gon.

MARTA

5

— Mi dankas vin, Sonjo, ˆsi si diris malla˘ ute, — vi estis por mi tre bona. ute, — Sinjorino, vi ˆciam ciam estis bona por mi, — ekkriis la knabino, kna bino, — mi servis ˆce ce vi kvar jarojn, jaro jn, kaj nenie estis al mi nek iam estos pli bone, b one, ol ˆce ce vi. Dirinte Dirinte tion, ˆsi tuˆ tuˆsis sis la larme malsekajn malsekajn okulojn per sia mano, sur kiu estis videblaj postesigno de kudrilo kaj gladilo, sed la virino en la funebra vesto kaptis tiun krudan manon kaj premis gin gˆin forte en siaj blankaj delikataj manplatoj. — Ka j nun, Sonjo, — ˆsi si diris, — adia˘u . . . — Mi akompanos vin al la nova loˆgejo, gejo, — rediris la knabino, — mi tuj vokos veturilon. Kvaronhoron post tiu interparolo la amba˘ u virinoj kaj la infano eliˆgis gis el veturilo veturilo anta˘ u unu el la domoj domo j ˆce ce la strato stra to Piwna. Piwna . Tiu domo estis mallarˆga, ga, sed alta, trietaˆga, ga, gi gˆi havis ekstera ekste raˆˆon malnovan kaj malgajan. La malgranda Janjo per larˆ ge malfermitaj okuloj rigardis la murojn kaj ge la fenestrojn de la domo. — Panjo, Panj o, ˆcu cu ni loˆgos go s ˆci ci tie? ti e? ˆ — Ci tie, mia infano, — per malla˘uta uta voˆ voˆco co respondis la virino en la funebra vesto, kaj ˆsi si turnis sin al la pordisto, kiu staris en la pordego. — Mi M i petas, p etas, sinjoro, la ˆslosilon slosilon de la loˆ gejo, gejo, kiun mi luis anta˘ u du tagoj. — Ha! en la mansardo, sendube, — respondis la pordisto kaj aldonis: — iru supren, mi tuj malfermos. El la malgranda kvadrata korto, kiu de du flankoj estis ˆcirka˘ cirka˘ uita de senfenestra brikokolora muro kaj de la du aliaj — de malnovaj lignaj staloj kaj konservejoj, la virinoj kaj la infano supreniris sur mallarˆgan, gan, malluman kaj malpuran malpuran ˆstuparon. stuparon. La juna knabino prenis la infanon sur sian brakon kaj iris anta˘ ue, ue, la virino en funebra funeb ra vesto malrapide malrap ide marˆsis sis post pos t ˆsi. si. La ˆcambro, cambro , kies kie s pordo p ordon n la pordisto por disto malfermis, malfer mis, estis sufiˆce ce vasta, vasta , sed se d malmal alta kaj malluma; unu negranda fenestro, malfermiˆ ganta ganta super la tegmento de la domo, donis nesufiˆcan can lumon; la plafono, plafono, oblikve oblikve iranta iranta de supre malsupren, kvaza˘ u premis la murojn, de kiuj blovis malsekeca odoro de kalko, per kiu oni videble freˆse se ilin blankigis. En la angulo apud la forno el simplaj brikoj estis negranda kamero por kuirado kuirado:: kont kontra˘ ra˘ ue ue ˆce ce unu el la muroj staris negranda ˆsranketo, sranketo, poste ankora˘ u lito sen flankapogilo j, kanapeto tegita per disˆsirita sirita katuno, tablo nigre kolorigita, kaj kelke da flavaj seˆgoj goj kun pajla reto, parte disˆsirita sirita kaj kavigita. kavigita. La virino en funebra funeb ra vesto haltis momenton sur la sojlo, soj lo, ˆetis etis malrapidan rigardon en la tutan ˆcambron cambron kaj poste, farinte kelke da paˆsoj, soj, sidiˆ gis sur la kanapeto. La infano stariˆ gis gis apud la patrino kaj senmov senmova, pala, turnadis turnadis ˆcien cien la okulojn, en kiuj vidiˆgis gis miro kaj timo.

MARTA

6

La juna knabino knabino forliberigis forliberigis la veturigisto veturigiston, n, kiu enportis en la ˆcambron cambron du malgrandajn malgranda jn pakaˆ pakaˆetojn, eto jn, kaj ˆsi si komencis klopodi klopo di pri p ri ordigo de la objekt o bjektoj, oj, elprenita elpre nita j el e l la pakaˆ pakaˆeto j.. Ili ne estis en granda nombro, ilia ordigo sekve da˘ uris uris mallonge; ne deprenante la superveston kaj ˆcapelon, capelon, la knabino en unu el la pakaˆ pakaˆetoj eto j orde aranˆgis gis kelke kelke da infanaj vestetoj vestetoj kaj iom da tolaˆ tolaˆo, o, la duan, malplenigitan, malplenigitan, ˆsi si forˆsovis sovis en angulon angu lon de la ˆcambro, cambro , la liton ˆsi si ordofaris ordof aris per du kuseno kusen o j kaj lana kovrilo, al la fenestro fene stro ˆsi si pendigis pen digis blankan flankkurteno flankku rtenon, n, en la ˆsranko sranko ˆsi ordometis ordometis kelke kelke da teleroj kaj potetoj, argilan kruˆcon con por akvo, akvo, tian saman pelvon, pel von, latuna l atunan n kandelingon kandel ingon kaj malgra m algrandan ndan samovaron. Farinte ˆcion cion ˆci ci tion, t ion, ˆsi si prenis pren is ankora˘ ankorau˘ el malanta˘ u la forno faskon da lignetoj kaj ekbruligis sur la kameno gajan fajron. — Jen tiel, — ˆsi diris, leviˆ ginte de la genua pozicio kaj turnante al la ginte senmova virino la vizaˆgon, gon, ruˆgigita gigitan n de la blove bloveksci kscitado tado de la fajro: — mi ekbruligis ekbruligis fajron, kaj tuj estos al vi pli varme kaj kaj pli lume. Lignon por hejtado vi trovos malanta˘ u la forno, forn o, estos kredeble krede ble sufiˆce ce por ˆcirka˘ cirka˘ u du semajnoj; la vestoj vestoj kaj tolaˆ tolaˆo estas en la paka pakaˆeto, la vazoj kuirejaj kaj bufedaj en la ˆsranko, sranko, la kandelo en la kandelingo ank an ka˘ u en la ˆsranko. sra nko. Dirante Dirante ˆci ci tion, la bona servistino servistino videble penis havi gajan ga jan tonon, sed la rideto ne povis sin teni sur ˆsia sia buˆso, so, kaj la okuloj apena˘ apenau˘ retenis larmojn. — Kaj nun, — ˆsi diris malla˘ ute, kunmetante la manojn, — nun, mia ute, sinjorino, mi devas jam iri! La virino en funebra vesto levis la kapon. — Vi devas jam iri, Sonjo, — ˆsi si ripetis, — gi gˆi estas vero, — ˆsi aldonis, ˆetinte rigardon al la fenestro, — komencas jam vesperiˆgi. gi. . . vi certe timos iri vespere tra la urbo. — Ho, Ho, ne tio, kara kara sinjori sinjorino no!! — ekkri ekkriis is la knabi knabino, no, — por vi mi en la plej plej malluma malluma nokto nokto irus irus al la fino fino de la mondo. mondo. . . sed. . . miaj nov novaj gesinjoroj gesinjoroj morga˘ u tre frue matene elveturas el Varsovio, kaj ili ordonis al mi veni anta˘ u la vesperiˆgo. go. Mi devas iri ˆcar car ili hodia˘ ho dia˘ u ankora˘ u min min bezon bezonos. os. . . ˆ la lastaj vortoj la juna servistino kliniˆgis Ce gis kaj, prenin preninte te la blank blankan an manon de la virino, volis levi gin ˆgin al sia buˆso. so. Sed la virino subite leviˆgis gis kaj ˆeti e tiss amba amb au˘ brako bra kojn jn ˆcirka˘ cir ka˘ u la kolon kolon de la knabin knabino. o. Amba˘ Amba˘ u ploris, la infano anka˘ u komencis plori, kaj per amba˘ u manetoj gi gˆi kaptis la superveston de la servistino. — Ne foriru, Sonjo! — kriis Janjo, — ne foriru! ˆci ci tie estas tiel terure, tiel malˆgoje! goje! La knabino kisis al sia estinta sinjorino la brakojn, la manojn, premis al sia koro la plorantan infanon. — Mi devas, devas, mi devas devas iri! iri! — ˆsi si ripetadis ripetadis plorˆ plorgemant gˆemante, e, — mi hav havas malriˆ malriˆcan can patrinon kaj malgrandajn malgrandajn fratinojn, mi devas devas labori por ili. . . La virino en funebra vesto levis la palan vizaˆgon gon kaj rektigis sian elastan

MARTA

7

talion. — Mi anka˘ u, u, Sonjo, mi anka˘ u laboros, — ˆsi diris per voˆ co co pli forta ol tiu, per kiu ˆsi gis gˆis nun parolis, — mi anka˘u havas infanon, por kiu mi devas labori... — Dio vin ne forlasu, kaj Li vin benu, mia plej kara sinjorino! — ekkriis la juna servistino, kaj, ankora˘ u unu fojon kisinte la manojn de la patrino kaj la plorantan vizaˆgon gon de la infano, ˆsi, si, ne rigardante rigardante returne, elkuris el la ˆcambr mb ro. Post la eliro de la knabino en la ˆcambro cambro ekregis granda silento, interrompata nur de la kraketado de la fajro, kiu brulis sur la kameno, kaj de la bruo de la strato, kiu obtuze kaj neklare atingadis la mansardon. La virino en funebra vesto sidis sur la kanapeto, la infano en la unua momento ploris, poste ˆgi gi alpremiˆgis gis al la brusto de la patrino, silentiˆ gis gis kaj ka j laca endormiˆ endor miˆgis. gis. La virino vir ino apogis apo gis la kapon sur la manplato, manpla to, per la brako ˆsi si ˆcirka˘ cirka˘ uis uis la malgrandan malgrandan talion de la infano, kiu dormis sur ˆsiaj siaj genuoj, kaj per senmovaj senmovaj okuloj okulo j ˆsi si rigardis la tremetan tremetantan tan brilon brilon de la flamo. flamo. Kun la foriro foriro de la fidela kaj sindonema sindonema servistino foriris de ˆsi si la lasta homa vizaˆ go, go, kiu estis atestanto de ˆsia estinteco, la lasta apogo, kiu restis al ˆsi si post la malapero de ˆcio, cio, kio anta˘ ue servis ˆ restis nun sola, elmetita al la volo de al ˆsi si kiel apogo, ap ogo, helpo kaj subteno. Si de la sorto, al la malfacileco de la soluleco, al la forto de siaj propraj manoj kaj kapo, kaj kune kun ˆsi si estis nur tiu malgranda, malforta ekzistaˆ ekzistaˆeto, eto, kiu p ovis ovi s nur ˆce ce ˆsia si a brus br usto to serˆ se rˆci ci rip ri p ozon oz on,, de ˆsia si a buˆso so p ostu os tuli li kareso kare son, n, el ˆsia mano ma no ˆ atendi nutron. Sia domo, kiu estis iam aranˆgita gita por ˆsi si de la amanta mano de la edzo, nun, forlasita de ˆsi, si, akceptis akceptis en sian internon novajn novajn loˆ gantojn: la bona, amata homo, kiu gis gˆis nun ˆcirka˘ cir ka˘ uadis uadis ˆsin sin per amo kaj bonstato, de kelke kelke da tagoj kuˆ kuˆsis sis en la tombo. . . ˆ Cio forpasis forpasis.. . . la amo, bonstato, bonstato, trankvi trankvilec lecoo kaj sereneco sereneco de la vivo, vivo, kaj sola postesigno de sonˆgosimile gosimile malaperinta malaperinta estinteco estinteco estis por la malfeliˆ malfeliˆca ca virino la doloraj rememoroj kaj tiu pala, malforta infano, kiu nun, malferminte la okulojn post momenta dormo, ˆetis siajn manetojn maneto jn ˆcirka˘ cirka˘ u ˆsian si an kolon kol on kaj, kaj , alpr a lprema emante nte sian sia n buˆ b uˆseton set on al ˆsia sia vizaˆ viz aˆ go, go, malla˘ ute diris: Panjo! donu al mi ute manˆgi! g i! Nu Nun n tiu peto ankora ankora˘ u˘ havis en si nenion, kio povus veki timon a˘ u malˆgojon gojon en la koro de la patrino. La vidvino vidvino metis la manon en la poˆson son kaj eltiris monujon, monujon, kiu enhavis kelke da monpaperetoj monpaperet oj — la tuta havo de ˆsi si kaj ˆsia sia filino. ˆ Si ˆetis etis la tukon sur la ˆsultrojn, sultro jn, kaj, dirinte al a l la infano, ke gi gˆi trankvile atendu ate ndu ˆsian sia n revenon reve non,, ˆsi eliris eli ris el la ˆcambro. camb ro. Sur la mezo de la ˆstuparo stuparo ˆsi si renkontis la pordiston, kiu portis faskon da ligno al unu el la loˆgejoj, gejoj, kiuj troviˆgis gis en la unua etaˆgo. go. — Kara sinjoro, — diris la vidvino ˆgentile gentile kaj iom nekuraˆge, ge, — ˆcu cu vi ne povus alporti al mi el la proksima butiketo lakton kaj bulkojn por mia infano?

MARTA

8

La pordisto, ne haltante, a˘ uskultis uskultis ˆci ci tiujn vortojn, poste li deturnis la kapon kaj respondis kun apena˘ u kaˆsata sat a malkonte mal kontentec nteco: o: — He, kiu havas havas tempon, por iri serˆci ci lakton kaj bulkojn! bulkojn! Ne por p or tio mi estas ˆci ci tie, ke mi alportu manˆ gon gon al la loˆgantoj. gantoj. Dirante la lastajn vortojn, li malaperis malanta˘ u flekso flekso de la muro. muro. La vidvino iris pli malsupren. — Li ne volis fari al mi komplezon, — ˆsi si pensis, — ˆcar car li divenas, ke mi estas malriˆ malriˆca. ca. . . Al tiuj, de kiuj li esperas ricevi pagon, li portis pezan faskon da ligno. ˆ iris Si ir is malsupren malsupr en sur la korton kaj rigardis ˆcirka˘ cirka˘ uen. uen. — He, He , kion k ion do vi tiel t iel ˆcirka˘ cirka˘urigardas? uriga rdas? — eksonis ekson is apud ˆsi si virina voˆco co ra˘ rauka u˘ka kaj malagrabla. malagrabla. La vidvino ekvidis virinon, kiu staris anta˘ u malalta pordeto proksime de la pordego kaj kies vizaˆgon gon ˆsi si en la krepusko krepusko ne rekonis, rekonis, sed kies mallonga mallonga  jupo, granda tola kufo kaj simpla tuko, tuko, malrekte malrekte ˆetita sur la ˆsultrojn, kaj anka˘ u la sono de la voˆ co co kaj la tono de la parolado montris, ke ˆsi estas e stas virino popolamasa. La vidvino konjektis, ke tio estas la edzino de la pordisto. — Mia bona sinjorino, sinjorino, — ˆsi si diris, — ˆcu cu mi ne trovos trovos ˆci ci tie iun, kiu alportus al mi lakton kaj bulkojn? La virino pripensis momenton. — De la kioma etaˆgo go vi estas? — ˆsi si demandis, — Mi vin ial ankora˘ ankora˘ u ne konas. — Hodia˘ u mi enloˆgiˆ giˆgis g is en la mans mansard ardo. o. . . — Ha, en la mansardo! Nu kial do vi parolaˆcas cas pri pr i ia alportado al vi? ˆcu cu vi ne povas mem iri al la vendejo? — Mi pagus por la servo, — malla˘ ute diris la vidvino; — sed la pordistute edzino ne a˘ udis, udis, a˘ u ˆsajn sa jnig igis, is, ke ˆsi ne audas u˘das ˆsiajn siajn vortojn, kovris sin pli bone per la tuko kaj malaperis malanta˘ u la malgranda pordeto. Kelke da minutoj la vidvino staris senmove, videble ne sciante, kion fari kaj al kiu sin turni; turni ; ˆsi si ekˆgemis gemis kaj lasis fali la manojn. Sed balda˘ u ˆsi levi le viss la kapon, kaj, alirinte alirinte al la pordego, ˆsi si malfermis malfermis la pordeton, kiu kondukis kondukis al la strato. Estis ankora˘ u ne tre malfrue malfrue vespere vespere,, sed sufiˆ sufiˆce ce mallum mallume: e: malmu malmultaj ltaj lanternoj malbone lumis la mallarˆgan gan strateton, plenan de amasoj da homoj; sur la trotuaroj larˆgaj gaj partoj partoj estis estis en plena plena mallumo. mallumo. Ondo Ondo da malv malvarma arma a˘utuna utuna vento enfluis en la pordegan p ordegan arkaˆ arkaˆon on tra t ra la malfermita pordeto, p ordeto, frapis la vizaˆgon gon de la vidvino kaj ekturnis ekturn is la flankojn flanko jn de ˆsia sia nigra tuko; tu ko; la bruo de la veturiloj kaj la murmurego de la intermiksita j paroloj parolo j surdigis ˆsin, sin, la mallumo ˆ retiriˆgis sur la trotuaroj trotuaro j ˆsin timigis. Si gis je kelke kelke da paˆ paˆsoj soj en la profundon profundon de la pordega arka arkaˆo o kaj staris denove kelk kelkan tempon kun mallevita mallevita kapo; ˆ eble rememoris sian infanon, subite subit e tamen ˆsi si elrektiˆ elrekt iˆ gis gis kaj paˆsis sis anta˘ anta uen. u˘en. Si

MARTA

9

kiu atendis manˆgon, g on, a˘ u eble ˆsi eksentis, eksentis, ke ˆsi si devas devas akiri de sia volo kaj ˆ metis la kuraˆgo go tion, kion ˆsi si de nun devos jam akiradi akirad i ˆciutage, ciuta ge, ˆciuhore. ciuho re. Si ˆ ne sciis, en tukon tukon sur la kapon kaj transpa transpaˆˆsis sis la sojlon de la pordeto. pordeto. Si ˆ iris sufiˆce kiu flanko oni devas serˆci ci butiketon kun manˆ gebl ge blaˆ aˆo o j. Si ce grandan gran dan pecon, esplorante per p er la rigardo riga rdo la elmeta elmet aˆojn de la magazenaj magazena j fenestro fen estroj, j, ˆsi si preterpasis kelke da cigarbutiketoj, c igarbutiketoj, ian kafejon, ian butikon bu tikon de silka silkaˆoj, kaj ˆ ˆsi si iris returne. retu rne. Si ne kuraˆ gis gis pli enprofundiˆgi g i en la straton, nek peti de iu ˆ direktis klarigon. Si direktis sin en la alian flankon, kaj post kvaronhoro kvaronhoro ˆsi si revenis revenis kun kelke da bulkoj en blanka tuketo. Lakton ˆsi si ne alportis; gi gˆi ne estis ricevebla en la butiko, butiko, en kiu ˆsi si trovis trovis la bulkojn, ˆsi si ne volis, ne povis serˆci ci pli longe, ˆsi si estis maltrankvila pri la ˆ infano inf ano,, ˆsi si reiris rei ris rapide rap ide,, ˆsi si preska˘ pre ska˘ u kuris. Si estis jam kelke kelke da paˆsoj soj anta˘ u la pordego, kiam tuj malanta˘ u si ˆsi si audis u ˘dis viran voˆcon, con, kiu kantetis: “Haltu, kara mia, haltu, Piedetoj, ne forsaltu.” ˆ penis certigi al si en la animo, ke la kanteto Si kanteto celas ne ˆsin, ˆsi ekmarˆsis sis pli rapide ka j jam atingis la pordeton, kiam la voˆ co co de la kantanto ekparolis: — Kien tiel rapide? kien? la vespero estas bela! eble ni iom promenos? Sen spiro, tuta tremante de timo kaj ofendo, la juna vidvino enkuris en la pordegon kaj forte fo rte ˆetfermis post si la pordeton. p ordeton. Post kelke kelke da minutoj Janjo, vidante la patrinon, patr inon, enirantan enira ntan en la ˆcambron, cambron , ˆetis etis sin al ˆsi, si, alpremante alpre mante sin al ˆsiaj sia j brako bra koj. j. — Tiel longe vi ne revenis, revenis, panjo! — ˆsi si ekkriis, ekkriis, sed subite ˆsi si silentiˆ silentiˆ gis gis kaj fikse rigardis la patrinon — panjo, vi denove ploras, vi denove havas tian aspekton, kiel. . . kiel tiam, kiam oni en ˆcerko cerko elportis la patron el nia loˆ gejo. gejo. La juna virino efektive tremis per la tuta korpo, larmoj amase fluis sur ˆsiaj siaj flamantaj flamantaj vangoj. Tio, kion ˆsi si suferis suferis en la da˘ uro uro de sia kvaronhora ekskurso en la urbon, la batalo kun sia propra timemeco, la rapida kuro en la glitiga strato, meze de la amaso da homoj kaj la malvarmaj ondoj de la vento, precipe precip e la ofendo, kiun ˆsi si ricevis kvankam kvankam de homo nekonata, n ekonata, sed kiun ˆsi si ricevis la unuan fojon fo jon en la vivo, — ˆcio cio videble tre profunde ˆsin sin skuis. Estis Est is tamen tam en videble vide ble,, ke ˆsi si decidi dec idiss venkadi venkad i sin mem sur ˆciu ciu paˆso, so, ˆcar car ˆsi si rapide rap ide trankviliˆgis, gis, forviˆsis sis la larmojn, larmojn , kisis la infanon, infanon , kaj, blovekscitante la fa jron sur la kameno, ˆsi si diris: — Mi alportis al vi bulkojn, Janjo, kaj nun mi preparos la samovaron kaj pretigos teon. ˆ prenis Si pr enis el la ˆsranko sranko la argilan ar gilan kruˆcon, con, kaj, rekomendinte rekomen dinte al a l la infano infan o esti es ti singarda kun la fajro, fa jro, ˆsi si denove malsupreniris sur la korton al la puto. Balda˘ u ˆsi si revenis, malfacile ma lfacile spirante kaj ka j lace, kun talio klinita pro la pezo de la kruˆco co plena de akvo, kiun ˆsi portis; por tis; ˆsi tamen tame n ne n e ripozis rip ozis eˆc unu momenton, momento n, sed tuj ˆ tiu laboro, kiun ˆsi komencis la preparadon de la samovaro. Ci si faris videble la unuan fojon en la vivo, iris tre malfacile, tamen post ne plena horo la teo estis estis trinki trinkita. ta. Janjo Janjo estis estis senve senvesti stigita gita kaj endormi endormigita gita.. La egalmezu egalmezura ra kaj

MARTA

10

malla˘uta uta spirado de la infano atestis dormon trankvilan, de la pala vizaˆgeto geto malaperis la postesigno post esignojj de larmoj, lar moj, tiel multe elverˆsitaj sitaj en la da˘ d a˘ uro uro de la tuta tago. Sed la juna patrino ne dormis; en sia funebra vesto, kun disliberigitaj nigraj bukloj, kun vizaˆgo go apogita sur la manplato, ma nplato, ˆsi si sidis senmove kontra˘ u la estingiˆganta ganta fajrejo fa jrejo kaj meditis. meditis. Komence mordanta doloro faldis ˆsian sian blankan frunton en kelke da profundaj sulkoj, la okuloj pleniˆgis gis de larmoj, la brusto leviˆgadis gadis per malfacilaj gemoj. gˆemoj. Sed post p ost iom da tempo ˆsi si ekskuis la kapon, kvaza˘ u ˆsi si volus forpeli forp eli la amason da kordoloroj kaj timoj, kiuj ˆsin sin sieˆgis, gi s, ˆsi si levi le viˆˆgis, gis, rektigis la talion kaj diris malla˘ute: ute: — Nova vivo! Jes, tiu virino juna, bela, kun blankaj manoj kaj elasta talio, eniris en vivon vivon tute novan novan por ˆsi, si, tiu tago devis esti por ˆsi si komenco komenco de nekonata nekonata estonteco. Kia do estis ˆsia sia estinteco? estinte co? La estinteco de Marta Swicka estis mallonga koncerne la jarojn, simpla koncerne koncern e la okazintaˆ okazintaˆojn. o jn. Marta naskiˆgis gis en nobela bieno ne tre luksa kaj riˆca, ca, sed bela kaj komkomforta. La bieno de ˆsia sia patro, kiu troviˆ gis en la malproksimeco de nur kelke gis da mejloj de Varsovio, konsistis el kelke da centoj da hektaroj da semota˘ uga uga tero, flororiˆ flororiˆca, ca, sufiˆ ce ce granda herbejo, bela betula arbareto, kiu liveris liveris hejtan materialon en vintro kaj belajn promenojn en somero, el vasta gardeno gˆardeno plena de fruktarboj kaj el bela dometo kun ses frontaj fenestroj, elirantaj sur rondoforman rondoforman herbotapiˆ herbotapiˆse se kovritan kovritan korton, korton, kun verdaj gajaspektaj fenestrofenestrokovriloj, kun balkono kun kvar kolonoj, kolono j, kiujn ˆcirka˘ cirka˘ uvolvis puncofloraj faboj uvolvis kaj trikoloroj kun belaj violkoloraj kalikoj. Super la lulilo de Marta sekve kantis najtingaloj kaj maljunaj tilioj balancis siajn seriozajn fruntojn, rozoj floris kaj tritikaj spikoj rulis ondojn da oro. Kliniˆgadis gadis super gi gˆi anka˘ u la bela vizaˆgo go de la patrino kaj per varmegaj kisoj kovradis la nigraharan kapeton de la infano. La patrino de Marta estis virino bona kaj bela, la patro estis homo klera kaj anka˘ u bon bona. a. La sola sola infa infano no de tiuj tiuj gepatroj gepatroj kresk kreskis is meze meze de amo amo de homoj kaj de karesoj de bonstato. La unua doloro, kiu trafis la ˆgis gis tiam sennuban vivon de la bela, gaja kaj vigl viglaa knabi knabino, no, estis estis la perdo de la patri patrino. no. Marta Marta havis havis tiam la aˆ gon de dekses jaroj, jaro j, ˆsi malesperis iom da tempo, ˆsi sopiris longe, sed la juneco metis sanigan balzamon balzamon sur la unua unuan n vundon de ˆsia sia koro, koro, ruˆ go refloris sur ˆsia si a viza vi zaˆgo, gˆo, esperoj kaj revoj revenis. Tamen balda˘ u venis venis aliaj malfel malfeliˆ iˆ coj. coj. La patro patro de Marta, Marta, parte parte pro sia propra nesingardeco, sed precipe ka˘ uze uze de ekonomia j ˆsanˆ goj, goj, kiuj fariˆgis gis en la lando, enfalis en danˆ geron geron perdi per di sian s ian posedaˆ pos edaˆon. on. Lia sano ekˆsanceliˆ sance liˆ gis, gis, li anta˘ uvidis ne sole la ruinon de sia havo, sed anka˘ uvidis u la proksiman finon de sia

MARTA

11

ˆ amis kaj estis vivo. vivo. Tamen la sorto de Marta tiam ˆsajnis sajnis jam asekurita. asekurita. Si amata. Johano Swicki, juna j una oficisto, kiu havis jam sufiˆce ce altan oficon en unu el la regnaj institucioj en Varsovio, ekamis la belan nigrokulan fra˘ ulinon ulinon kaj vekis en ˆsi si reciprokan reciprokan senton senton de estimo kaj amo. Kelke Kelke da semajnoj post la edziˆ ga ga festo de Marta mortis ˆsia sia patro. La ruinigita nobelo, kiu eble iam revis pli brilantan sorton por sia solinfano, kun gojo gˆoj o enmetis ˆsian sian manon en la manon de neriˆ neriˆca, ca, sed laborema laborema homo; homo; pensant pensante, e, ke de la momen momento, to, kiam kiam Marta Marta foriris de la edziˆga ga altaro, ˆsia sia estonteco ricevis sufiˆcan can asekuron kontra˘ u la suferoj de soleco kaj la danˆ geroj gero j de malriˆceco, ceco, li mortis trankvile. La duan fojon fo jon en la vivo Martan trafis granda doloro, sed ˆci ci tiun fojon ˆgin gin kvietigis jam ne sole la juneco, sed anka˘u la amo de edzino kaj poste ˆ bela loko de naskiˆgo patrino. Sia go perdiˆgis gis por ˆsi si por ˆciam, ciam, transiris en la manojn de fremdaj homoj, sed kompense la amata kaj amanta edzo meze de la urba bruo aranˆgis gis por ˆsi molan, varman kaj oportunan neston, en kiu balda˘ u eksonis la arˆgentosona gentoso na voˆco co de infano. infan o. Inter familiaj gojoj ˆgojo j kaj devoj kvin jaroj pasis por la juna virino feliˆ ce ce kaj rapide. Johano Swicki Swicki laboris konscience konscience kaj lerte, ricevadis ricevadis sufiˆ ce ce grandan salajron, kiu donis al li la eblon ˆcirka˘ cirka˘ uigi uigi la amatan virinon per ˆcio, cio, al kio ˆsi alkutimiˆgis gis depost sia naskiˆgo go kaj kio enhavis en si ˆcarmon carmo n por ˆciu ciu kuranta momento kaj trankvilecon por ˆciu ciu morga˘ ua ua tago. tago. Po Porr ˆciu? ciu? ne! nu nurr por la ˆ plej proksima. Car Johano Swicki ne estis sufiˆce ce anta˘ uzorga, uzorga, por pensi pri pli malproksima malproksima estonteco, se tio postulis ian eˆc plej malgrandan malgrandan rifuzon al si en la nuna momento. Juna Juna,, forta forta,, labore laborema, ma, li fidis fidis sian sian juneco junecon, n, sian sian forton forton kaj labore laboremmecon, pensante, ke ˆci ci tiuj trezoroj trezoro j neniam elˆcerpiˆ cerpiˆ gos. gos. Ili tamen elˆcerpiˆ cerpiˆ gis gis tro balda˘ u. La edzo de Marta enfalis en malsanon malfacilan kaj subitan, el u. kiu ne savis lin la konsiloj de la kuracistoj, nek la penoj de la malesperanta edzin edzino. o. Li morti mortis. s. Kune Kune kun lia lia morto morto finiˆ finiˆ gis gis ne sole la hejma feliˆ feliˆco co de Marta, sed elglitiˆgis gis el sub ˆsiaj siaj piedoj piedo j anka˘ u la fundamento de ˆsia materiala ekzistado. Ne por ˆciam ciam sekve la edziˆga ga altaro savis la junan virinon de la suferoj de soleco kaj de la danˆ geroj gero j de malriˆceco. ceco. La tre malnov ma lnovaa aksiomo, ke ekzistas nenio certa en la mondo, efektiviˆgis gis sur ˆsi si en tiu mezuro, en kiu ˆgi gi estas vera. ˆ ˆ Car gi gˆi estas vera ne en plena absoluteco. Cio, kio venas al la homo el ekstere, pasa pa sass kaj ka j ˆsanˆ sa nˆgiˆ giˆgas ˆcirka ir ka˘ u ˘ li sub la influo de iuj miloj da fluoj kaj komplikiˆgoj, goj, kun kiuj iras kaj reciproke interligiˆgas gas la sociaj rilatoj kaj aranˆgoj, goj, sub la ofte plej terura, ˆcar car malplej anta˘ uvidebla uvidebla kaj anta˘ ukalkulebla influo de la blinda ukalkulebla trafo. trafo. Sed la sorto de la homo sur la tero estus estus efektiv efektivee tre beda˘ urinda, se lia tuta forto, ˆciuj ciuj liaj lia j posedoj kaj garantioj garantioj teniˆ gus nur en tiuj elementoj ekster eks teraa j, ˆsanˆ sangiˆ gˆiˆgemaj gemaj kaj pasemaj kiel akvaj ondoj, dependantaj de la ordo-

MARTA

12

noj de la ventoj. Jes, ekzistas nenio certa sur la tero, krom tio, kion la homo posedas en sia propra brusto kaj kapo: krom klereco, kiu montras vojojn kaj instruas iri sur ili; krom laboro, kiu lumas la solecon kaj asekuras kontra˘u mizero; krom sperto, kiu instruas, kaj altaj sentoj, kiuj gardas kontra˘u malbono. Anka˘ u ˆci ci tie la certeco cert eco estas est as nur relativa: gin gˆin rompas la malserena, sed nevenk nevenkebl eblaa potenco potenco de malsano malsano kaj morto. morto. Sed tiel longe, kiel senskue senskue kaj regule da˘ uras uras kaj disvolviˆgas gas tiu proceso de la homa moviˆ gado, gado, pensado kaj sentado, kiu estas nomata vivo, tiel longe la homo ne disiˆ gas gas de si mem, tiel longe li mem sin servas, servas, helpas, apogas sin sur tio, kion li sukcesis kolekti kolekti al si en la estinteco, kio servas lin kiel batalilo en la batalo kontra˘ u la komplikiˆgoj go j de la vivo, la ˆsanˆ sanˆgigoj gigoj de la sorto, la krueleco de la blinda okazo. Martan trompis kaj forlasis fo rlasis ˆcio, cio, kio, venante de ekstere, gis gˆis nun estis por ˆsi si amika kaj protekta. La sorto, kiu ˆsin sin trafis, t rafis, tute ne estis ia sorto sor to escepta, ˆsia sia malfeliˆ malfel iˆco co ne havis sian fonton en ia stranga, stran ga, neordinar neor dinaraa okazintaˆ okazintaˆo, en ia miriga miriga katastr katastrofo, ofo, kiu malofte malofte aperas en la historio historio de la homaro. Financa Financa ruiniˆgo g o kaj morto ˆgis gis nu nun n ludis ludis en ˆsia vivo vivo la rolon rolon de detruan detruantoj toj de la trankvileco trankvileco kaj feliˆ feliˆco. co. Kio do estas pli ordinara? kio precipe ˆce ce ni estas pli ordinara ol la unua? kio estas pli ofta, pli neevitebla ol la dua? Marta Mart a renkontiˆgis gis vizaˆgo go kontra˘ u vizaˆgo g o kun tio, kun kio renkontiˆgas gas mili milion onoj oj da homoj, homoj, mili milion onoj oj da virin virinoj. oj. Kiu Kiu ne renk renkonti ontiss ofte ofte en sia sia viv vivo homojn, kiuj ploras super la riveroj riveroj de Babilono, Babilono, ˆcirka˘ cirka˘ ufluantaj ufluantaj la ruinojn de ilia ilia perdit perditaa bon bonsta stato? to? Kiu Kiu povas povas prik prikalku alkuli li,, kiom kiom da fojoj en sia sia viv vivo li rigardis funebran veston de vidvino, palajn vizaˆgojn gojn kaj larmelacigitajn okulojn de orfoj? ˆ kio akompanis ˆgis Cio, gis nun la vivon vi von de la juna j una virino, virino , disiˆ d isiˆgis gis de d e ˆsi, si, forflugis forflu gis de ˆsi, si, sed ˆsi si ne disiˆ dis iˆgis gis de si mem. Kio ˆsi si mem povis povis esti por p or si mem? kion kion ˆsi si sukcesis kolekti kolekti por p or si en la estinteco? estinteco? kiaj armiloj de instruiteco, instruiteco, volo a˘ u sperto povis servi ˆsin sin en la batalo kontra˘ kontra˘ u la komplika komplikaˆoj o j de la socia vivo, kontra˘ u la mizero, mizer o, blinda bl inda okazo, soleco? so leco? En ˆci ci tiuj ti uj demando de mando j kuˆsis sis la enigmo de ˆsia estonteco, estonteco, la demando pri vivo vivo kaj morto, ne sole por ˆsi, si, sed anka˘ anka˘ u por po r ˆsia infano inf ano.. Materiale tiu juna patrino posedis nenion, a˘ u preska˘ u nenio nenion. n. Kelk Kelkaj dekoj dekoj da spesmiloj, spesmiloj, kiuj kiuj restis restis de la vendo vendo de la mebla meblaˆˆoj post la pago de malgrandaj malgranda j ˆsuldoj suldoj kaj de la kosto de la enterigo de la edzo, edz o, iom da tolaˆ tolaˆo, o, du vestoj prezentis ˆsian sian tutan havon. Grandvalorajn juvelojn ˆsi si neniam havis: tiujn, tiujn , kiujn kiu jn ˆsi si havis, ˆsi vendis vendi s dum la malsanec mal sanecoo de la edzo, ed zo, por pagi la vanajn vana jn konsilojn konsilojn de la kuracistoj kuracistoj kaj la same vanajn medikament medikamentojn. ojn. Eˆc la mizeraj mizera j ˆ meblaˆoj, o j, kiuj troviˆgis gis en ˆsia sia nova loˆgejo, gej o, ne estis est is ˆsia sia propraˆ pro praˆo. o. Si luis ilin kune kun la ˆcambro cambro en la mansardo, kaj por ilia uzado, tiel same kiel por la ˆcambro, cambro, ˆsi si prenis preni s sur sin la devon pagi en la unua tago de ˆciu ciu monato. monat o. Tio prezentis estantecon malgajan, nudan, sed almena˘ u jam klare difinitan. Nedifinita restis la estonteco. Oni devis gin gˆin akiri, preska˘ u krei.

MARTA

13

ˆ tiu juna, bela virino kun la gracia talio, la blankaj manoj kaj silkecaj Cu nigraj nigra j haroj, haro j, dense ˆcirka˘ cirka˘ uantaj la belforman kapon, posedis ian forton de uantaj akirado? ˆcu cu el sia estinteco ˆsi elportis ion, el kio ˆsi povus krei estontecon? ˆ meditis pri tio, sidante sur malalta ligna seˆgeto Si geto anta˘ u la ardantaj karboj ˆ de la kameno. Siaj okuloj kun esprimo de profunda amo estis fiksitaj sur la vizaˆgeto geto de la infano, kiu trankvile dormis sur la blankaj blankaj kusenoj. Por vi, ˆsi si diris post kelka silento, kaj por mi, pro pano, pro azilo, pro trankvileco mi laboros! ˆ stariˆgis Si gis anta˘ u la fenestro. La nokto estis malluma, Marta vidis nenion, nek la krutajn tegmentojn, kiuj staris malsupre de la alta mansardo en formo de multe da levitaˆ levitaˆoj kaj fleksitaˆ fleksitaˆoj, o j, nek la mallumajn fummalpurigitajn fummalpurigita jn kamentubojn, starantajn super la tegmentoj, nek la stratajn lanternojn, kies ˆ ne vidis malklara malklara brilo ne atingis la altecon de ˆsia fenestro. fenestro. Si vid is eˆc la ˆcielon cie lon,, ˆcar gi gˆi estis kovrita de nuboj kaj neniu stelo en ˆgi g i brili brilis. s. Sed la bruo bruo de la granda urbo atingis ˆsiajn orelojn, orelo jn, senˆcesa, cesa, kvankam kvankam nokta, nokta , surdiga, kvankvankam malfortigi malfortigita ta de la malproksi malproksimeco meco.. La horo ne estis tro malfrua malfrua;; en la larˆgaj, gaj, belegaj stratoj, kiel anka˘ u en la malvastaj mallumaj stratetoj, homoj ankora˘ u iris, veturis, celis plezuron, serˆcis cis profiton, pr ofiton, kuris tien, t ien, kien vokis ilin la scivoleco de la penso, la volupto de la koro, a˘u la espero de akiro. Marta metis la frunton sur la interplektitajn manojn kaj fermis la okuˆ a˘ lojn. Si uskultis uskult is la milojn milo jn da voˆcoj, co j, intermiksi inte rmiksita tajn jn en unu voˆcon con grandegan, grand egan, kvankam neklaran kaj monotonan, sed tamen plenan de flamecaj eksplodoj, de subitaj silentiˆgoj, goj, de obtuzaj obtuzaj ekkrioj ekkrioj kaj misteraj misteraj murm murmuroj. uroj. La granda granda urbo aperis anta˘ u la okuloj de ˆsia sia imago en la formo de grandega abelujo, ˆ el en kiu moviˆgis, gis, bolis b olis per p er vivo vivo kaj pelado, multo multo da homaj ekzistaˆ ekzistaˆoj. Ciu tiuj ekzistaˆ ekzistaˆoj o j posedis lokon, sur kiu gi gˆi laboris, kaj lokon, sur kiu ˆgi gi ripozis, celojn, al kiuj gi ˆgi iris, ilojn, per kiuj ˆgi gi liberigis al si vojon tra la amaso. Por ˆsi, si, la malriˆ ma lriˆca, ca, en senbor s enbordan dan solecon solec on ˆetita etit a virino, vi rino, kia estos e stos la loko lo ko de laborado lab orado kaj ripozado? rip ozado? kie estas esta s tiu celo, al kiu ˆsi si sin direktos? kie ˆsi si prenos la ilo jn, kiuj liberigos la vojon por p or la malriˆca ca kaj forlasita forlasita virino? Kaj kiaj estos por ˆsi si tiuj homaj homa j ekzistaˆ ekzistaˆoj, oj , kiuj tie bruas tiel senˆcese cese kaj kies spirado ka˘ uzas tiun flamecan murmuron, en kies jen leviˆ gantaj, gantaj, jen malleviˆganta ganta j ondo j ˆsiaj sia j ˆ ili estos por ˆsi oreloj nun naˆgas? gas? Cu si justaj a˘ u kruelaj, favorkoraj a˘ u senˆ kompataj? Cu malfermiˆgos gos anta˘ u ˆsiaj sia j paˆsoj so j tiuj ti uj dense d ense fermita fermi tajj falango fa lango j, kiuj puˆsigas gˆas al la feliˆco co ka j bonstato, a˘ u ˆcu cu ili fermiˆ fer miˆgos gos ankora˘ u pli dense, por ke la novevenintino ne malvastigu al ili la lokon, ne anta˘uiˆ uiˆgu g u al iu el ili en la p ena en a puˆsiˆ sigado? gˆado? Kiaj regularoj kaj moro j estos por p or ˆsi si favoraj favoraj kaj kiaj estos malamik malamikaj, kaj ˆcu cu pli granda estos la nombro nombro de la unuaj a˘ u de la lastaj? Sed anta˘ u ˆcio, ci o, anta ant au˘ ˆcio cio — ˆcu cu ˆsi estos est os kapabla kapab la mem venki venk i la l a element ele mentoo jn malmal amikajn, fari ˆgustan gusta n uzon u zon el la l a elemento el emento j amikaj, am ikaj, el ˆciu ciu momento, momento , el e l ˆciu ciu bato de la koro, kor o, el e l ˆciu ciu penso, pen so, kiu flugos tra la kapon? kap on? ˆciujn ciujn ektremo ektre mojn, jn, kiuj tuˆsos sos la fibrojn de la koro, kunigi en unu forton prudentan, persistan, grandan,

MARTA

14

en tian forton, kiu estos kapabla forpeli mizeron, asekuri la homan honoron kontra˘ u humiliˆgo, go, gardi kontra˘ u senfruktaj doloroj, malespero kaj — morto per malsato? En tiuj demandoj koncentriˆ koncentrigis gˆis la tuta animo de Marta. Rememoroj agrablaj kaj samtempe mordantaj, rememoroj de virino, kiu iam, estante gracia kaj gaja knabino, knabino, per malpezaj piedoj paˆ paˆsadis sadis sur la freˆ freˆsa sa herbo kaj belkoloraj floroj de la hejma vilaˆgo; go; kiu poste, flanke de amata edzo, pasigadis tagojn feliˆ feliˆcajn, cajn, liberajn de zorgoj kaj malˆ gojo, kaj nun en vesto de vidvino staris ˆce ce la malgranda malgranda fenestreto fenestreto de mansardo, mansardo, kun pala frunto, apogita sur la kunmetitaj manplatoj; rememoroj de virino, kiuj en la da˘ uro uro de la tuta pasint si ntaa tago ta go ˆsin si n ˆcirka ci rka˘ uis u˘is per p er amaso ama so da logantaj fantomoj, vundante kaj ˆsirante, forflugis nun de ˆsi si anta˘ u la minaca, mistera, sed reale palpebla bildo de la ˆ tiu bildo englutis ˆsiajn estanteco. Ci siajn penso jn, tamen videble ˆsin sin ne teruris. ˆ ˆ u ˆsi Cu ˆsi si ˆcerp ce rpis is sian si an kura ku raˆ gon gˆon el la patrina amo, kiu plenigis plenigis ˆsian koron? koron? C ˆ . . ˆsi posedis tiun fierecon, kiu abomenas timon? Cu. si ne konis konis la mondon nek ˆ sin mem? Si ne timis. Kiam ˆsi si levis la vizaˆ gon, gon, sur gi gˆi estis postesignoj de larmoj, larmo j, kiujn ˆsi si elfluigis en la lastaj lasta j tago j, sur gi gˆi estis la esprimo de kordoloro kaj sopiro, sed timo kaj senespereco sur gi gˆi ne estis. La sekvantan sekvantan tagon post sia transloˆ giˆgo go en la mansardon Marta je la deka horo matene estis jam en la urbo. Videble ˆsi si rapidis al a l ia celo; ia bruliganta penso, p enso, maltrankvila maltr ankvila espero espe ro pelis p elis ˆsin si n anta anta˘ uen, u ˘en, ˆcar car ˆsi si iris rapide, rapid e, kaj malrapidigis malrap idigis siajn sia jn paˆsojn so jn nur tiam, kiam ˆsi si trov tr oviˆ iˆgis gis sur la strato Dluga. Tie ˆsi si iris jam ˆciam ciam pli kaj pli malrapide, malforta ruˆ go go aperis sur ˆsiaj siaj palaj vangoj, la spirado fariˆ gis gis pli rapida, kiel estas ordinare ˆce ce la alproksimiˆ go de momento tre dezirata kaj samtempe go terura, kiu postulas la streˆciˆ ciˆ gon gon de ˆciuj ciuj fortoj de la prudento prudento kaj volo, volo, kiu vekas esperon, senkuraˆgecon, gecon, a˘ u eble eˆc malgra˘ malgr a˘ uvolan uvolan honton, ka˘ uzitan uzitan de la kutimoj de la tuta vivo, de la serioza noveco de la situacio. Anta˘ u la pordego pordego de un unu u el la plej plej grandaj grandaj domoj ˆsi si haltis haltis kaj rigardis rigardis la numeron numeron de la domo; la numero numero videble videble estis ˆguste guste tiu, kiun ˆsi si havis havis en sia memoro, ˆcar car post unu iom pli longa kaj pli profunda ekspiro ˆsi si komencis malrapide supreniri sur la luma kaj larˆga ga ˆstup st upar aro. o. Apena˘ u ˆsi si pasis dek kelke da ˆstupo stup o j, ˆsi si vidis du malsuprenir malsup reniranta antajn jn virinojn. Unu el ili estis vestita vestita penplene, eˆc kun eleganteco, kaj havis havis teniˆ gon memfidan, vizaˆgesprimon gesprimon trankvilan, kontentan. La dua, pli juna, tre juna, en malhela lana vesto, iom eluzita ˆsalo salo sur la ˆsultroj, sultro j, kun ˆcapelo, capelo, kiu videble travivis jam pli ol unu a˘utunon, utunon, iris kun mallevitaj manoj, kun rigardo direkti direktita ta al la tero. La iom ruˆ gaj palpebroj, la pala koloro de la vizaˆ gaj go go kaj la maldik maldikeco eco de la talio talio donis donis al la tuta figuro de tiu juna kaj sufiˆ sufiˆce ce bela knabino knabino la esprimon esprimon de malgajeco, malgajeco, malforte malforteco co kaj laceco. laceco. Tiuj Tiuj du virinoj virinoj videble bone b one konis sin reciproke, re ciproke, ˆcar car ili parolis inter si intime. — Dio, mia Dio! — diris la pli juna malla˘ute ute kaj iom ˆgemante, gemante, — kion mi

MARTA

15

malfeliˆ malfeliˆca ca nun faros? la lasta espero min trompis. trompis. Kiel mi diros al la patrino, ˆ pli malsaniˆgos. ke anka˘ u hodia˘ u mi ne ricevis ankora˘ u lecionojn! Si gos. . . kaj eˆc sen tio en la domo estas jam nenio por manˆ gi... g i... — Nu, nu, — respondis la pli maljuna per tono, en kiu krom kunsento sonis anka˘ u kordo de forte sentata propra plialteco; — ne malˆ goju goju tiel forte! laboru ankora˘ u iom super super la muzik uziko. . . — Ha! se mi scius tiel tiel ludi, ludi, kiel Vi! — ekkriis ekkriis la pli juna, juna, — sed mi ne scias... — Talenton alenton vi ne hav havas, mia kara! — diris diris la pli maljuna, maljuna, — kion kion fari? fari? vi ne havas talenton! Tiel parolante, la du virinoj pasis preter Marta; ili estis tiel okupitaj unu de sia kontenteco kaj la dua de sia malˆgojo, gojo, ke ili ne donis eˆc la plej malgrandan atenton al la virino, kies funebra f unebra vesto preterˆ pr eterˆsoviˆ soviˆ gis anta˘ u ili i li.. Sed Se d ˆsi si haltis subite kaj akompanis ilin per sia rigardo. Ili videble estis instruistinoj, kiuj forlasis la lokon, lokon, al kiu ˆsi nun celis. Unu el ili forlasis tiun lokon kun vizaˆgo go tre kontenta, sed la dua — kun larmoj. Post duonhoro, eble post kvaronhor ron horo, o, ˆsi si anka˘ ankau˘ malsupreniros per tiu ˆstuparo, per kiu nun ˆsi si supreniras. ˆ ˆ Cu gojo gˆojo a˘ u larmoj larmo j estos ˆsia sia sorto? Sia koro batis forte, fort e, kiam ˆsi si ektuˆsis sis la sonorilon sonorilon ˆce ce la pordo, p ordo, sur kiu brilis kupra plato kun la surskribo : Informa oficejo por instruistoj kaj instruistinoj, de Ludovikino Zminska. Tra malgranda anta˘ uˆ uˆcambro, cambro, kies pordo por do malfermiˆ malfer miˆ gis gis post la eksono de la sonorilo, sonorilo, Marta eniris en vastan ˆcambron, cambron, lumitan lumitan de du grandaj fenestroj, elirantaj sur multehoman straton; en la ˆcambro cambro staris multe da belaj b elaj mebloj, inter kiuj distinˆgiˆ giˆgis g is kaj tuj falis en la okulojn tute nova tre eleganta kaj multekosta fortepiano. ˆ En la ˆcambro cambro estis tri persono p ersonoj, j, el kiuj unu leviˆ gis gis renkonte al Marta. Gi estis virino de meza aˆgo, go, kun haroj de nedifinita koloro, glate frizitaj sub ˆ vizaˆgo eleganta blanka kufo, kun sintenado iom rigida. Sia go kun sufiˆce ce regula regu lajj trajtoj ne havis ian klare difinitan karakteran esprimon, kaj, tiel same kiel la griza vesto sen iaj ornamoj, butonumita sur la brusto per vico da monotonaj butonoj, gi gˆi per nenio forpuˆsis sis kaj per p er nenio altiris. Tio estis figuro, de la kapo ˆgis gis la piedoj portanta la esprimon de oficeco; tiu virino eble estis kapabla en alia tempo kaj alia loko rideti libere, rigardi senteme, per kora movo etendi la manon por manpremo, sed ˆci ci tie, t ie, en tiu saloneto, en kiu ˆsi si akceptadis la persono jn, kiuj bezonis ˆsian sian konsilon kaj helpon, kaj aperadis ap eradis en la karaktero de oficperistino inter tiuj persono j ka j la publiko, ˆsi si estis tia, kia ˆsi si sendube devis esti, ˆgentila gentila kaj bonmaniera, sed sindetena sindetena kaj singarda. singarda. Tiu ˆcambro cambro havis ˆsajnon sajno n de saloneto; sed en efektiveco gi gˆi estis komercejo tia sama, kiaj estas ˆciuj ciuj aliaj alia j komercejo kome rcejo j; gia gˆia mastrino proponadis siajn konsilojn, klarigojn kaj rilatojn rilato jn al tiuj, kiuj ilin postuladis de ˆsi, interˆ interˆsanˆ sanˆ ge ge kontra˘ u reciproka ˆ servo en formo de mono. Gi estis anka˘ u puriˆgejo, gejo, tra kiu pasadis homaj animoj, animoj, enira enirant ntee el gi gˆi en la ˆcielon cielon de akirit akiritaa laboro, laboro, a˘ u en la inferon de

MARTA

16

kontra˘ uvola uvola senlaboreco. Marta Marta haltis haltis moment momenton on apud la pordo kaj ˆetis etis sian sian rigardo rigardon n sur la ˆ vizaˆgon gon kaj la figuron de la virino, virino, kiu iris al ˆsi si renkonte. renkonte. Siaj okuloj, kiuj hiera˘ u ˆciuminut ciu minutee pleniˆ ple niˆgadis gadis de larmoj, sed hodia˘ u estis sekaj kaj brilantaj, akiris la esprimon esprimon de neordinara neordinara akreco, eˆc preska˘ preska˘ u penetremeco penetremeco.. Videbl Videblee en ili koncentriˆgis gis la tuta pensokapableco de la juna virino kaj penis penetri en la profundon profundon de la persono, kies bu buˆˆso so devis elparoli juˆ gon gon pri ˆsia sia estonta suferado a˘ u trankvileco trankvileco.. La unuan fojon en sia vivo vivo Marta Marta nu nun n venis venis al iu pro negoco; estis unu el la plej gravaj gravaj negocoj de malriˆcaj caj homoj: bezono de laborenspezo. — Estimata Estimata sinjorino sinjorino kredeble kredeble havas havas bezonon bezonon al la informa informa oficejo? oficejo? — diris la mastrino de la loˆgejo. gejo. — Jes, sinjorino, — respondis la venintino. — Mi estas Marta Swicka. — Volu sidiˆgi gi kaj atendi momenton, gis gˆis mi finos la interparoladon kun tiuj sinjorinoj, kiuj venis anta˘ue. ue. Marta Mar ta sidiˆ sid iˆgis gis sur seˆgo, go, kiu estis montrita montrit a al ˆsi, si, kaj nur nun ˆsi si direktis direkt is sian s ian atenton al la du aliaj personoj, kiuj troviˆ gis gis en la ˆcambro. camb ro. Tiuj personoj forte diferencis inter si per la aˆ go, go, vesta vest aˆo o kaj ekster eks teraaˆo. Unu el ili estis fra˘ ulino, ulino, havanta la aˆgon gon de eble dudek jaroj, tre bela, kun rideto sur la rozokolora buˆso, so, kun bluaj blua j okuloj, okulo j, kiuj rigardis serene, seren e, preska˘ u gaje, en silka silka vesto vesto de hela koloro kaj malgranda malgranda ˆcapelo, capelo, kiu bele ornamis la hele blondajn harojn. Videble guste ˆguste kun ˆsi si Ludovikino Zminska interparolis anta˘ u la eniro eni ro de Marta, Mar ta, ˆcar car al ˆsi si anka˘ ankau˘ ˆsi si sin turnis tuj post la saluta sa luta akcepto ˆ parolis angle, kaj jam de la unuaj vortoj de respondo de de la venintino. Si la juna fra˘ ulino ulino oni tuj povi p oviss diveni, diveni, ke ˆsi si estas naskita naskita anglino. anglino. Marta ne komprenis komprenis la paroladon paroladon de la du virinoj, ˆcar car ˆsi si ne sciis la lingvon, lingvon, kiun ili parolis, ˆsi si vidis nur, ke libera lib era rideto ne forlasis la buˆson son de la bela anglino, ke ˆsia si a viz v izaˆ aˆgo, go, sintenado kaj maniero de parolado parolado esprimis esprimis kuraˆ gecon gecon de persono, kiu kutimis havi sukceson, sukceson, kaj kiu plene fidas sin mem kaj la sorton, kiu ˆsin atendas. Post mallonga interparolado la mastrino de la loˆ gejo gejo prenis folieton da papero kaj komencis rapide skribi ion sur gi. gˆi. Marta, kiu kun streˆ streˆcita cita atento observis observis la detalojn de la sceno, kiu havis proksiman rilaton al ˆsia sia propra p ropra situacio, vidis ke Ludovikino Zminska skribis la leteron france, metis tie ciferon, esprimantan la sumon de 600 spesmiloj, kaj sur la koverto ˆsi si skribis unu el la grafaj grafa j familinomo j kaj aldonis la nomon de la plej bela strato stra to en Versovio. ersovio . Farinte ˆcion cion ˆci ci tion, ˆsi si kun gentila gˆentila rideto transdonis transdonis la leteron al la anglino, anglino, kiu leviˆgis, gis, faris saluton kaj eliris el la ˆcambro cambro per facilaj facila j paˆsoj, soj, kun kapo levita kaj kun rideto de kontenteco kontenteco sur la buˆso. — Sescent Sescent spesmiloj por jaro, — meditis meditis Marta, — kia riˆceco, ceco, mia Dio! kia feliˆco, co, kiam oni povas povas tiom multe laborenspezi! Se oni promesus al mi

MARTA

17

almena˘ u duonon de tiu sumo, mi estus trankvila pri Janjo kaj pri mi! Meditante tiamaniere, la juna virino kun intereso kaj senkonscia kompato rigardis la personon, kun kiu post la foriro de la anglino la mastrino de la loˆgejo gejo komencis interparoladon. ˆ estis virino, kiu povis havi la aˆgon Gi go n de ˆcirka ci rka˘ u˘ sesdek jaroj, malgranda, malgrasa, kun vizaˆgo go velkinta, kovrita de multo da sulketoj, kun haroj preska˘ u tute blankaj, kombitaj kombitaj en la formo de du glataj glata j strioj sub ˆcapelo capelo nigra, ˆcifita cifita kaj de anta˘ ulonge ulonge pasin pasinta ta modo. Nigra Nigra lana lana vesto vesto kaj silk silka antikv antikvaa manteleto manteleto pendis p endis sur la malgrasa malgrasa korpo de la maljunulino, maljunulino, ˆsiaj siaj manoj travideblaj, blankaj kaj maldika maldika j, per maltrankvila movado movado ˆciam ciam ˆcifadis cifadis kaj turnadis en la senkarnaj fingroj fingro j blankan tolan tuketon, kiu kuˆsis sis sur ˆsiaj siaj genuoj. Tian saman maltrankvilecon maltran kvilecon montris ˆsiaj siaj okuloj, okulo j, kiuj videble iam estis bluaj, sed nun senkoloriˆ gis gis kaj senbriliˆgis; gis; ili jen leviˆgadis gadis al la vizaˆgo g o de la mastrino, jen kovriˆgadis gadis per la ruˆgaj gaj palpebroj, jen kuradis de objekto al ob jekto, kvaza˘ kvaza˘ u spegulante sp egulante per p er tio la maltrankvilecon kaj doloran dolora n streˆ str eˆciˆ ciˆ gadon gadon de la elturmentita elturmentita cerbo, kiu serˆ cis cis por p or si ian punkton de apogo, ian rifuˆ gon kaj kvietiˆgon. gon. ˆ — Cu vi, sinjorino, jam estis iam instruistino? — demandis france Ludovikino Zminska, sin turnante al la maljunulino. La kompatinda maljunulino moviˆgis gis sur la seˆgo, go, trakuris per la okuloj la˘ ulonge ulonge kaj la˘ ularˆ ularˆge ge la kontra˘ uan uan muron, per konvulsia movo kunpremis kunpre mis la fingrojn fingro jn ˆcirka˘ cirka˘ u sia globe kunvolvita tuketo kaj komencis malla˘ ute: ute: ˆ interrompis; — Non, Madame, c’est le premier fois que je...je... — Si ˆsi si serˆcis cis videble videbl e la l a fremdl f remdlingvaj ingvajn n vortojn, vorto jn, per kiuj ˆsi si povus eldiri sian penson, pen son, sed ili forkuris el ˆsia sia laca memoro. — J’avais... — ˆsi si komencis post pos t momento, momento , — j’av j’avais ais la fortu fortune ne.. . . mon  mon   fils  fils avait avait le malheur malheur de la perdr perdre. e. . . La mastrino de la loˆgejo g ejo sidi sidiss malv malvarma arma kaj rigid rigidaa sur sur la kanapo. anapo. La lingvaj eraro j, farata far atajj de la maljunulino, ˆsia sia malfacila ka j malagrable sonanta elparolado elparolado ne aperigis sur la buˆso so de la mastrino mastrino rideton, tiel same kiel ties turmentiˆ go go kaj dolora dolor a maltran ma ltrankvilec kvilecoo ˆsajne sa jne ne vekis en e n ˆsi si kompaton. kompato n. — Tio estas beda˘ urinda, urinda, — ˆsi si diris, — kaj ka j vi havas havas nur tiun solan filon? — Mi lin jam ne havas! havas! — ekkr ekkrii iiss pole pole la maljuna maljuna virin virino; o; sed sed subi subite te rememoriˆginte ginte pri la devo montri sian sciadon de d e la fremda lingvo, ˆsi si aldonis — il est mourru par d´esespoir!  esespoir!  La senkoloriˆgintaj gintaj pupiloj de la maljunulino ne malsekiˆgis gis per larmo kaj ne eklumis eˆc per la plej malgranda brilo, kiam ˆsi si ekparolis la lastajn lasta jn vortojn, sed ˆsia sia pala mallarˆ ga ga bu buˆˆso so ektremi ektremiss inter inter ia amaso amaso de la gin gˆi n ˆcirka ci rka˘ uantaj u˘antaj sulketoj kaj la kava brusto ektremis sub la antikvamoda manteleto. ˆ vi scia — Cu sciass la muzik muzikon? on? — deman demandi diss la mastri mastrino no pole, pole, kvaza˘ kvaza˘ u la kelka kel kajj inte i nterˆ rˆsanˆ sa nˆgitaj gitaj vortoj jam sufiˆce ce informis ˆsin sin pri la franca sciado de la maljunulino.

MARTA

18

— Mi iam ludis, sed...anta˘u jam jam tre longe. longe. . . vere mi ne scia scias, s, ˆcu c u mi povus povus jam nun nun.. . . — Nu, eble la germanan germanan lingv lingvon. on. . . Anstata˘ u ˆcia cia respondo la maljunulino nee skuis la kapon. — Sekve kion do, sinjorino, vi povas instrui? ˆ tiu demando estis farita per tono gentila, Ci gˆentila, sed samtempe tiel seka kaj malvarma, ke ˆgi gi havis la saman signifon, kiel klara rifuzo. Tamen la maljuna virino tion ne komprenis, a˘u penis ne kompreni. La franca lingvo videble estis tiu el ˆsiaj siaj scioj, scio j, de kiu ˆsi si esperis plej multe, per p er kiu ˆsi si esperis ricevi pecon da pano, kiu devis gardi kontra˘ u mizero mizer o la lastajn tagojn tago jn de ˆsia elturmentita eltur mentita vivo. Sentante, ke la starejo elˆsoviˆ soviˆ gas gas el sub ˆsiaj siaj piedoj, ke la mastrino mastrino de la informa oficejo intencas fini la interparoladon kun ˆsi, si, doninte al ˆsi si nenian informon, ˆsi kaptis tiun solan kaj la˘ u ˆsia sia opinio lastan tabulon de savo, kaj, ˆciam ciam pli forte ˆcifante cifante la tolan tuketon en la tremantaj fingroj, fingro j, ˆsi rapide komencis: La g´eographie, eographie, la l a histoire, hi stoire, les commencements de l’arith l’ arithm´ m´etique. etique. . . . ˆ Si subite silentiˆgis gis kaj direktis rigidan rigardon al la kontra˘ ua ua muro, mur o, ˆcar ca r Ludovikino Zminska leviˆgis. gis. — Mi tre beda˘ uras, — malrapide komencis la mastrino, — sed en la nuna uras, momento mi scias nenian lokon, kiu povus ta˘ ugi u gi por vi... ˆ finis, kaj ˆsi staris nun kun manoj kunmetitaj Si kunmetitaj sur la talia parto de sia cindrokolora cindrokolora vesto, tre klare atendante adia˘ uon. Sed la maljunulino sidis kiel uon. alforˆgita gita al la loko, ˆsiaj siaj gis gˆis nun moviˆgemaj gemaj manoj kaj okuloj rigidiˆ gis, gis, dum la pala buˆso so malfermiˆ malfer miˆgis. gis. — Nenian! Nenian! — ˆsi si elmurmuretis elmurmuretis post momento. momento. . . — nenian! — ˆsi si ripetis, kaj rigide, kvaza˘ u movita de d e ia forto sendependa de ˆsi si mem, ˆsi malrapide leviˆgis gis de la seˆgo. go. ˆ ˆ Si tamen ne foriris. Siaj palpebro j ˆsvelis, svelis, la pupiloj kovriˆ gis gis per vitreca ˆ apogis la tremantan manplaton sur la brakparto de la seˆ vualo. Si go go kaj diris malla˘ute: ute: — Eble Eble poste. poste. . . eble eble iam iam poste. poste. . . esto estoss ia loko. loko. . . — Ne, sinjorino, promesi mi ne povas, — respondis la mastrino monotone, gentile, ˆgentile, sed rigide. Dum kelke da sekundoj en la ˆcambro cambro regis plena silento. silento. Subite sur la sulkoplenaj vangoj de la maljunulino ekfluis du riveretoj da senhaltaj larmoj. ˆ tamen eligis nenian sonon, ne diris eˆc unu vorton, faris saluton al la masSi trino kaj rapide forlasis la ˆcambron. cambron. Eble ˆsi si hontis ho ntis siajn sia jn larmojn larmo jn kaj deziris kaˆ kaˆsi si ilin kiel eble plej rapide, a˘u eble al alia loko, simila simila al tiu, kiun ˆsi si nun forlasis, ˆsi si rapidis ra pidis kun nova nova espero, por ricevi novan novan disreviˆ gon... g on... Nun Marta restis duope kun la virino, kiu devis solvi la demandon pri ˆ ne plenumiˆ go g o a˘ u falo fa lo de ˆsiaj siaj plej karaj kara j espero e spero j, de ˆsiaj siaj plej fortaj forta j deziroj. deziro j. Si sentis sin timigita, sed nur profunde malˆgoja. goja. La scenoj, sceno j, kiuj en la lasta j minuto j preterˆ pre terˆsoviˆ soviˆ gis anta˘ u ˆsiaj sia j okulo j, faris

MARTA

19

ˆ ne sur ˆsia sia spirito fortan impreson, impreson, des pli fortan, ke gi gˆi estis tute nova. Si kutimis kutimis vidi homojn, kiuj serˆcas cas laborenspezon, pelas sin pro peco da pano, ˆsi si ne supozi sup ozis, s, ˆsi neniam nen iam anta˘ antausentis, u˘sentis, ke tiu sinpelado enhavas en si tiom da ˆ nun la laboro, maltrankvileco, turmentoj, trompiˆ goj. goj. Gis lab oro, ˆciufo ciufo je kiam kia m Marta Mar ta pensis pri gi, gˆi, aperadis ap eradis en ˆsia imago kiel io, pro kio oni bezonas b ezonas nur kliniˆ klinigi, gˆi, ˆ tie, tuj sur la unua stacio de tiu por tuj ricevi la deziratan objekton. Ci nekonata vojo, ˆsi si komencis diveni la ekzistadon de aferoj afero j teruraj, terura j, tamen ˆsi si ne tremis, en siaj sia j penso j ˆsi si certigadis sin mem, ke ˆsin, sin, virinon junan kaj sanan, iam tre zorge edukitan de plej bonaj gepatroj, ˆsin, estintan estintan kunviv kunvivanti antinon non de homo inteligenta kaj akiranta sian panon per laboro spirita, ne povas trafi trafi sorto sorto simi simila la al tiu, tiu, kiu kiu trafis trafis tiun tiun komp kompati atind ndan an malˆ malgojan gˆojan knabinon, kiun ˆsi renkontis sur la ˆstuparo, kaj tiun centoble ankora˘ u pli malfeliˆ malfel iˆcan can maljunulinon, kiu foriris anta˘u momento kun du fluetoj da larmoj sur la sulkoplenaj sulkoplenaj vangoj. Ludovikino Ludovikino Zminska Zminska komencis komencis per la demando, demando, per kiu ˆsi si videble videble ordinare komencadis la interparolojn kun la venantaj kandidatinoj por ofico de instruistino. ˆ vi jam okupadis vin per instruado? — Cu — Ne, sinjorino; mi estas vidvino de oficisto, kiu mortis anta˘u kelke da tagoj. Nur nun la unuan unuan fojon fo jon mi deziras komenci komenci la profesion profesion de instruistino. instruistino. — Ha! Ha! sekv sekvee vi eble eble poseda posedass atest ateston on de trapa trapaso so de ia el la plej altaj altaj lernejoj? — Ne, sinjorino; mi ricevis mian edukon hejme. — Kiujn Kiujn do objektoj objektojn n vi povas povas kaj dezir deziras as instrui instrui?? Marta Marta ne tuj resrespondis. Estas mirinde, ˆsi venis venis ˆci ci tien kun la intenco intenco akiri por p or si lokon lokon de ˆ instruistino, sed ˆsi si ne sciis bone, kion nome ˆsi povas kaj deziras instrui. Si ne kutimis fari kalkulon kalkulon pri la spiritaj spirita j provizoj, kiujn ˆsi si posedas, ˆsi si konsciis nur tion, ke tio, kion ˆsi si scias, estas tute sufiˆ ca ca por virino, virino, kiu troviˆ trovigas gˆas en tiaj situacioj, situacio j, en kiuj ˆsi si troviˆ gas, por filino de nobelo, por edzino de oficisto. gas, Sed nun ne estis tempo, por longe pripensi; al la memoro de Marta aperis kompreneble tiuj ob jektoj, jekto j, super supe r kiuj ˆsi si en la infaneco laboris lab oris plej multe, kiuj prezentis la fundamenton de klereco por ˆsi si kaj ˆsiaj samstatanoj. samstatano j. — Mi povus doni lecionojn de muziko muziko kaj de franca lingvo, — ˆsi diris. — Koncerne la lastan, — respondis la mastrino, — mi trovas, ke vi havas francan elparoladon sufiˆ ce ce facilan facilan kaj bonan, kaj kvank kvankam am tio ne estas ankora˘ u ˆcio, cio, kion oni o ni bezonas bez onas por p or povi p ovi instrui, mi tamen t amen estas certa, ke al vi anka˘ u la gramatiko kaj ortografio kaj eble anka˘ u iom la franca literaturo ne estas estas nekona nekonataj. taj. Koncer Koncerne ne la muzi muziko kon. n. . . volu volu min pardon pardoni. i. . . mi devas devas scii la gradon de via artisma klereco, por ke mi povu trovi rimedon fari de gi gˆi konforman uzon. ˆ estis edukata Sur la palaj vangoj de Marta aperis ruˆ go. go. Si edukata hejme, neniam anta˘ u iu submetis sin al ekzameno, ˆsi si eˆc neniam prezentiˆ gis gis kun sia ludado

MARTA

20

anta˘ u la mondo, ˆcar car kelke kelke da monatoj post la edziniˆ go ferminte la fortepianon, ano n, kiun kiu n aˆcetis cet is por po r ˆsi si la edzo, edz o, ˆsi malfer mal fermis mis gin gˆin poste nur kelke da fojoj, kaj nur tiam, t iam, kiam ˆsian sian ludadon ludado n a˘ audis u˘dis nur la kvar kvar muroj de ˆsia sia bela saloneto kaj la malgrandaj oreletoj de Janjo, kiu saltadis sur la genuoj de la vartistino la˘utakte utakte de la muziko muziko de la patrino patrino.. Kaj tamen tamen la postulo postulo de la mastrino mastrino de la informa oficejo havis en si nenion, kio povus esti rigardata kiel ofenda, gi gˆi estis bazita sur tiu simpla kaj komune akceptita regulo, ke, por diri ion pri la valoro kaj ecoj de objekto, oni devas gin gˆin anta˘ ue ue ˆcirka ci rka˘ urigardi, u ˘rigardi, taksi kaj almezuri, en kia formo gi gˆi povos esti bezona kaj konforma. Marta tion komprenis pre nis,, ˆsi si leviˆ lev iˆgis gis de la seˆgo go kaj, depreninte la gantojn, aliris al la fortepiano. ˆ reTie ˆsi si staris momenton kun okuloj direktitaj direktita j malsupren malsupre n al la klavaro. Si memorigadis al si sian knabinan muzikan muzikan repertuaron repertuar on kaj ˆsanceliˆ sanceliˆ gadis, gadis, kion elekti inter la komponaˆ komponaˆoj, o j, kiuj iam ka˘ uzadis uza dis al ˆsi la˘ laudojn u ˘ dojn de la instruistino ˆ kaj kisojn de la gepatroj. Si sidiˆgis gis kaj ˆciam ciam ankora˘ ankorau˘ serˆcis cis en sia memoro, memor o, kiam la pordo brue malfermiˆgis gis kaj de la sojlo eksonis virina voˆco co akra kaj penetranta. — Eh bien! mame! La Comtesse arrive-t-elle `a Varsovie?  Kun ˆci ci tiuj vortoj eniris, eniris, a˘ u pli vere enˆ enˆetis sin en la ˆcambron cambron virino vigla, beleta, kun malhela vizaˆgkoloro, gkoloro, de meza alteco, en originala mantelo kun punca kapuˆco, co, akre distingiˆ distin giˆ ganta ganta ˆce ce la profunda pro funda nigreco de la haro j kaj malheleco de la vizaˆgo. g o. La nigraj nigraj bril brilan antaj taj okul okuloj oj de la venint enintin inoo rapid rapidee trakuris traku ris la ˆcambron cambro n kaj renkontiˆgis gis kun la figuro figu ro de la virino, kiu sidis ˆce ce la fortepiano. — Ah, vous avez du monde, madame!  — ˆsi ekkrii ekk riis, s, — continuez, continuez, je puis attendre!  Tion Ti on dira di rante nte,, ˆsi si ˆeti e tiˆ gis gˆis en brakseˆgon, gon, apogis la kapon al la densa parto de la seˆgo, go, krucigis la krurojn, montrante per tio tre belformajn piedojn vestitajn vestitajn per belaj ˆsuoj, suoj, kaj, intertransmeta intertransmetante nte la manojn sur la brusto, ˆsi si fiksis scivolan, penetrantan rigardon sur la vizaˆ go go de Marta. Sur la vangoj de la juna vidvino plifortiˆgis g is la ruˆgo, go, la nov nova atestan atestanto to de ˆsia sia ekzame ekz ameniˆ niˆga ga ludado ne malgrandigis la malagrablecon de ˆsia sia situacio. situa cio. Sed Ludovikin Ludovikinoo Zminska Zminska turnis al ˆsi si la kapon kun tiu speciala atento kaj vizaˆgesprimo, gesprimo, kiu kvaza˘ u diras: Ni atendas! ˆ ludis la Pri`ere Marta komencis ludi. Si ere d’une d’u ne vierge vie rge.. En la tempo, kiam ˆsi si lernis muzikon, la junaj juna j fra˘ ulino ulino j ˆcie cie ludadis ludad is la Pri`ere ere d’une d’u ne vierge vie rge,, tiun sentimentalan komponaˆ komponaˆon, on, kies tonoj tono j melankolie kunfandiˆ gadis gadis kun la lunaj radioj, penetrantaj tra la fenestro, kaj kun la knabinaj sopiroj, elflugantaj el la brusto. Sed la saloneto de la informa oficejo estis lumita lumita de klara, senfantazia taga lumo, la sopiroj de la virino, kiu ludis nun la Pri` Pr i`ere ere d’une d’ une vierge vi erge,, ne estis tiaj sopiroj, kiuj flugas “en la regionojn superterajn” a˘ u al tiu “kampo vasta, kampo hela, kie rajdas fra˘ ulo ulo bela”, b ela”, sed se d tia j sopiro j, kiuj kaˆ kaˆsitaj, sitaj, forpremitaj premitaj al la fundo fundo de la brusto, brusto, tamen tamen ˆciam ciam releviˆ releviˆ gas, enverˆsante sante en la

MARTA

21

orelon de virino-patrino la simplan, teran, trivialan, sed tamen tragedian, minacan, minacan, trudiˆ geman, geman, ˆsirantan sirantan krion: panon! laborakiron! La mallarˆgaj ga j brovoj de Ludovikino Zminska iom kunˆsoviˆ soviˆ gis, gis, kaj per tio ˆsia si a viza vi zaˆgesprimo gˆesprimo fariˆgis gis ankora˘ u pli malvarma kaj severa, ol anta˘ue; u e; sur la malhela vizaˆgo go de la francino, francino, kiu larˆge ge etendite sidis en la brakseˆ go, konˆ stante stante kuradis petolaj ridetoj. Marta sentis mem, ke ˆsi si ludas malbone. Si nun ne komprenis plu tiun grupon da sentoplenaj tonoj, tono j, kiu iam ˆsajnis sa jnis al a l ˆsi si anˆgela gela melodio; melo dio; ˆsiaj siaj fingroj fingro j perdis p erdis la ekzercitecon ka j konfuziˆ gadis gadis sur la klavoj, voj , ne n e ˆciam ciam trafante trafa nte la gustan, gˆusta n, ˆsi si erara e raradis dis en la pasaˆoj, o j, premadis prema dis senbezone senbe zone la pedalon, forlasadis forlasadis tutajn taktojn, haltadis haltadis kaj serˆ cadis cadis sur la klav klavaro la vojon, voj on, kiun ˆsi si perdis. per dis. — Mais c’est une petite horreur qu’elle joue l`a!  a!  — ekkriis la francino, kvankam per pe r duo duonvoˆ nvoˆco; co; sed ˆsian sia n ekkrio ekk rion n a˘ udis udis anka˘ u Marta. — Chut! Mlle Delphine!  — diris malla˘ ute ute la mastrino de la loˆgejo. gejo. Marta frapis la lastan akordon de la sentimentala melodio kaj tuj, ne levante la okulojn nek la manojn de la klavoj, komencis ludi la Nokturnon de ˆ sentis, kian por ˆsi Zientarski. Si si nefavoran impreson ˆsia ludado faris sur la virino, kiu tenis en sia mano ˆsiajn siajn plej karajn espero jn; ˆsi si sentis, se ntis, ke mallerte tuˆsante sante la klavojn, ˆsi si samtempe elfaligas el la mano unu el la nemultaj iloj de laboraki lab orakirado, rado, kiujn ˆsi fidis; fi dis; ke ˆciu ciu erara tono, tono , kiu k iu eliras e liras el sub ˆsiaj sia j fingro fi ngro j, disˆsiras siras kaj distranˆ dis tranˆcas cas unu el e l la nemulta ne multajj fadeno fade noj, j, sur su r kiuj penda p endass la ekzistado ekz istado de ˆsi si kaj ka j de ˆsia si a infa in fano no.. — Mi devas devas ekludi pli bone! — ˆsi si diris al si en la pensoj, penso j, kaj sen minuto da meditado ˆsi si komencis ludi la malgajan malga jan Nokturnon. Kaj Ka j tamen ˆsi si ne n e ludis pli bone ol anta˘ ue, ue, ˆsi si ludis eˆc pli malbone, malb one, la kompona kompon aˆo estis pli malfacila, malfac ila, en la manoj dekutimiˆgintaj gintaj de ludado ˆsi si komencis senti doloron kaj rigidiˆ gon. gon. — Elle touche touche faux! faux! Mame! Mame! he! he! comme omme elle touche touche faux  faux  —, ekkriis denove la francino, pafante per la ridantaj okuloj kaj apogante la graciajn piedojn sur la plej proksima seˆ go. go. — Chut, je vous en prie, mademoiselle Delphine!  — ripetis la mastrino kun iom da malkontenteco, malkontenteco, levante levante la ˆsultrojn. sultro jn. Marta forleviˆ gis gis de la fortepiano. Sur ˆsia sia vizaˆ go go anta˘ ue u e iom ruˆga ga nun ˆ fariˆgis! aperis purpuraj makuloj, la okuloj brilis de forta ekscitiˆgo. go. Gi g is! El ˆsia sia mano elfalis elfalis unu el la rimedoj, al kiuj ˆsi si esperis; unu el la fadenoj, kiuj ˆ nun jam sciis, povis ˆsin sin konduki al la laborenspezo, laborensp ezo, senespere disˆsiriˆ siriˆ gis. gis. Si ke lecionojn de muziko muziko ˆsi si ricevi ne povas; povas; ˆsi si ne mallevis mallevis la okulojn kaj per senˆ se nˆsanc sa ncel eliˆ iˆgaj gaj paˆ paˆsoj soj aliris al la tablo, ˆce ce kiu sidis la du virinoj, kiuj troviˆ trovigis gˆis en la ˆcambr ca mbro. o. — Mi neniam nenia m havis talenton talento n por muziko, — ˆsi si komencis per voˆco co sufiˆce ce malla˘uta, uta, tamen ne intence malla˘ utigita nek tremanta, — mi lernis ˆgin utigita gin en la da˘ uro u ro de na˘ u jaroj, sed tian, por kia oni ne havas kapablon, oni facile forge forgesa sas. s. Krom Krom tio en la da˘ uro uro de kvin jaroj jaro j post mia edziniˆgo go mi tute ne

MARTA

22

ludis. ˆ diris tion kun facila rideto. La sur ˆsi fiksita rigardo de la penetremaj Si p enetremaj okuloj de la francino fra ncino estis por p or ˆsi si tre turmenta, ˆsi si timis ekvidi en tiuj okuloj o kuloj kompaton a˘ u mokon. mokon. Sed la francino francino,, ne komprenin kompreninte te la vortojn vortojn de Marta, Marta, diritajn pole, oscedis larˆge ge kaj la˘ ute. ute. — Eh bien! bien! Mame!  Mame!  — ˆsi si sin turnis al la mastrino mastrino de la loˆ gejo, gejo, — finu kun mi; mi volas diri al vi nur kelke da vortoj. Kiam la grafino alveturos? — Post kelke da tagoj. ˆ vi skribis — Cu skribi s al ˆsi si pri la kondiˆcoj, co j, kiujn mi metis? metis ? — Jes, kaj sinjorino la grafino ilin akceptis. — Sekve miaj kvarcent spesmiloj estas certaj? — Absolute certaj. — Ka j mian malgrandan nevinon mi povos havi ˆce ce mi? — Jes. — Kaj mi havos havos apartan ˆcambron, cambron, apartan servantin servantinon, on, ˆcevalojn cevalojn por veturpromenado, kiam mi volas, kaj du monatojn da libertempo? ˆ — Ciujn ˆci ci tiujn kondiˆcojn co jn sinjorino sinjor ino la grafino grafin o konsentas. konsentas . — Bone do, diris la francino leviˆgante, gante, — post kelke da tagoj mi venas, por demandi denove denove pri la alveno alveno de sinjorino sinjorino la grafino. Tamen se ˆsi post p ost unu semajno ne alvenos a˘ u ne sendos peti min, mi liberigos min de la interkonse konsento nto.. Plue Plue atendi atendi mi ne volas volas nek bezonas. bezonas. Mi povas povas havi dek lokojn lokojn similajn. Bonjour, Bonjour, Madame. Madame. ˆ Si faris facilan kapsaluton al la mastrino kaj al Marta kaj foriris. ˆ la sojlo Ce so jlo ˆsi surˆsovis sovis sur la kapon la puncan punca n kapuˆcon con kaj, malfermante malfer mante la pordon pordon,, ekk ekkantet antetis is fals falsee ian ian franc francan an kanto anton. n. Marta Marta la un unuan uan fojon en la vivo eksentis ion kvaza˘ u envi envion on.. A˘ udante la interparoladon de la franca udante guvernanti guvernantino no kun la mastrino mastrino de la oficejo, ˆsi si pensis kvarcent kvarcent spesmiloj kaj permeso per meso havi kun ku n si malgrandan malgr andan nevinon, nevin on, aparta apar ta ˆcambro, cambro, servantino, ˆcevaloj, cevalo j, longa libertempo! Mia Dio! kiom da kondiˆ kondiˆcoj, coj, kiel feliˆca, ca, bonega estas la pozicio de tiu virino, kiu tamen ne ˆsajnas sajnas tre klera nek tre simpatia! simpatia! Se oni al mi promesus kvar kvar cent spesmilojn por jaro kaj permesus havi Janjon ˆce ce mi... Sinjorino! — ˆsi diris la˘ute, ute, — mi tre dezirus ricevi ian firman oficon. Zminska meditis momenton. — Tio ne estas absolute nehavebla, sed gi gˆi ne estas anka˘ u facila, kaj krom tio mi dubas, dubas , ˆcu cu gi gˆi estus oportuna oportuna por vi. Mi esperas, esperas, ke vi konfeso konfesos, s, ke en la rilatoj kun la personoj, kiuj sin turnas al mi, malkaˆ malkaˆseco seco estas mia devo. Kun via franca lingvo, kiu estas ne malbona, sed ne tute pariza, kun via malgranda kaj preska˘ u nenia muzika muzika klereco, vi povus fariˆgi gi instruistino nur por komencantoj. — Tio signifas? — demandis Marta kun frapanta koro.

MARTA

23

— Tio signifas, ke vi ricevus 100, 120, maksimume 150 spesmilojn por  jaro. Marta ne hezitis eˆc unu momenton. — Mi konsentus tian pagon, — ˆsi diris, — se oni akceptus min kune kun mia malgranda filineto. La okuloj de Ludovikino Zminska, kiuj anta˘ u momento esprimis esperigan meditadon, nun malvarmiˆ gis. gis. — Ha! — ˆsi si diris, — vi ne estas do sola, vi havas havas infanon. . . — Kvarjaran knabineton, bonaniman, trankvilan, kiu al neniu farus iam ian malagr mal agrabl ablaaˆon. on . — Mi kredas, — diris Zminska, Zminska, — kaj tamen mi ne povas povas doni al vi eˆc la plej malgran malgrandan dan esperon ricevi lokon lokon kune kune kun la infano. infano. Marta Marta rigardi rigardiss la parolantinon kun miro. — Sinjori S injorino, no, — ˆsi si diris d iris post pos t momento, m omento, — la personon per sonon,, kiu k iu ˆus us foriris forir is de d e ˆci ci tie, oni akceptis akceptis ja kune kun kun ˆsia sia malgranda malgranda parencino. parencino. . . kaj kun tiom. . . tiom ˆ da aliaj alia j kondiˆcoj. co j. Cu ˆsi estas tiel alte klera? — Ne, — respondis Zminska, — ˆsia sia klereco estas tute ne granda; sed ˆsi si estas fremdlandulino. Trans la bu buˆˆson son de la rigidmiena rigidmiena mastrino mastrino de la oficejo la unua unuan n fojon en la da˘ uro uro de la tuta interparolado glitis nun rideto, kaj ˆsiaj siaj malvarmaj okulo j ekrigardis la vizaˆgon gon de Marta kun tia esprimo, kiu kvaza˘ u diris “Kio! vi ne sciis do tion? de kie do vi venas?” Marta venis el la hejma bieno, kie floris rozoj kaj kantis najtingaloj, el la trankvila loˆgejeto gejeto ˆce ce la strato Graniczna, Graniczna, kie estis kvar muroj ornamitaj ornamitaj kaj varmigitaj, kiuj ˆsirmis sirmis anta˘ u ˆsi ˆcirka˘ kaue u˘e la mondon; ˆsi venis venis el regiono, en kiu regas anta˘ ue naiveco kaj nenionsciado de virgulino, poste gajeco kaj ue nenions nenionsciad ciadoo de juna edzino; edzino; ˆsi si venis venis el tiu rondo rondo da homaj vivoj, vivoj, en kiu virino mallevas la okulojn kaj sekve nenion vidas, pri nenio demandas kaj ˆ ne sciis, a˘ sekve sekve nenion nenion scias. scias. . . Si u ˆsi si nur pase, preterfluge apena˘ apenau˘ ion a˘ udis udis pri tio, ke kio estas estas perme p ermesata sata al Jupitero, Jupitero, ne estas estas permesata permesata al bovo. La okuloj de Ludovikino Ludovikino Zminska, Zminska, malvarmaj, malvarmaj, sed prudentaj, prudentaj, kiuj rigardis rigardis ˆsin nun kun iom da ironio, ironio , diris al ˆsi si tiu virino kun la punca punc a kapuˆco, co, ˆsi, si, kiu akre parolas, la˘ ute ute krias, metas la piedojn piedo jn sur la ˆsegon, segon, ˆsi estas Jupitero, sed vi, kompatinda kompatin da ekzista ekzis taˆˆo, o, triviale trivia le naskita naskit a sur tiu sama tero, tero , sur kiu naskiˆgas gas ˆciuj ciuj niaj infanoj, estas bovo. — Se vi, sinjorino, povus disiˆgi gi de via filineto, se vi ie ˆsin sin lokus, tiam tre t re povas esti, ke vi trovus por vi lokon kun cent kvindek spesmiloj por jaro. — Neniam! Neniam! — ekkriis ekkriis Marta, interpl interplekta ektante nte la manojn, — neniam neniam mi ˆ estas disiˆgos g os de mia infano, mi ne donos gin gˆin en fremd fremdajn ajn manojn. manojn. . . Si est as ˆcio, cio , kio kio restis restis al mi sur la tero. tero. . . Tiu ˆci ci ekkrio kontra˘ kontrauvole u˘vole elsaltis el la brusto de la patrino, sed Marta ˆ perforte sin kvietigis kaj tuj komprenis gian gˆian nekonvenecon kaj sencelecon. Si

MARTA

24

komencis trankvile paroli. — Sekve se mi ne povas havi esperon ricevi oficon firman, volu havigi al mi lecion lecionojn ojn privatajn. privatajn. . . — Lecionojn de franca lingvo? — interrompis la mastrino de la loˆ gejo. gejo. — Jes, sinjorino; kaj anka˘u de aliaj aliaj objektoj objektoj,, ekzem ekzempl ple: e: de geogra geografio, fio, universala historio, historio de la pola p ola literaturo. literatu ro. . . iam mi lernis ˆcion cion ˆci ci tion, poste mi legadis legadis,, kvank kvankam am ne tre multe, multe, tamen tamen mi iom legadis legadis.. Laborant Laborantee super mi mem, mi kompl kompleti etigus gus miajn sciojn. . . ˆ nenion utilus al vi, — interrompis Zminska. — Gi — Kial, sinjorino? — Jes, Jes, ˆcar car nek mi, nek iu alia alia el la posedan posedantinoj tinoj de informaj informaj oficejoj oficejoj povus kun pura konscienco promesi al vi lecionojn de la objektoj, pri kiuj vi parolis... Marta per larˆ ge ge malfermitaj malfermitaj okuloj rigardis rigardis la parolantan parolantan virinon; virinon; ˆci ci tiu post momenta halto aldonis: ˆ per tiuj objektoj sin okupas preska˘ — Car u ekskluzive viroj. — Viroj? — elbalbutis Marta, — kial ekskluzive viroj? Zminska levis kontra˘ u la junan virinon siajn okulojn, kiuj kvaza˘u diris denove: de kie do vi venas? ven as? kaj voˆce ce ˆsi si diris: — Verˆ Verˆsajne sa jne tial, ke la viroj estas viroj. Marta venis venis el la regiono de feliˆ feliˆca ca virina senscieco, senscieco, tial ˆsi si por kelke kelke da minutoj enpensiˆgis gis pri la vortoj de la mastrino de la oficejo. La unuan fojon en ˆsia sia vivo la socia soc iajj komplika kompl ikaˆˆoj o j kaj ka j problem pr oblemoo j aperis ap eris anta˘ antau˘ ˆsiaj sia j okulo j, konfuzite, malklare; malklare ; sed iliaj intermiksitaj konturoj, farante sur ˆsi senkonscian, turmentan impreson, tamen nenion al ˆsi si lernigis. — Sinjorino, — ˆsi si diris post momento, — ˆsajnas sajn as al mi, ke mi komprenis, kial la viroj estas pli dezirataj, kiam la afero koncernas koncernas instruadon; instruadon; ili posedas klereco klerecon n pli altan, pli fundamen fundamentan, tan, ol la virinoj. virinoj. . . , jes, sed tiu konsidero konsidero povas havi lokon nur tie, kie la instruado ricevas jam pli grandan amplekson, kie la kompetenteco de la instruanto devas esti tiel vasta kaj fundamenta, ke ˆgi g i respondu al la bezonoj de la jam maturiˆ ganta ganta spirito spirito kaj koro. koro. Sed mi, sinjorino, sinjorino, ne havas havas tiel grandajn pretendojn. Mi volus instrui instrui la komencojn de historio, historio, de geografio geografio,, de la historio historio de nia literatu literaturo. ro. . . — Tiujn komencojn komencojn ordinare instruas anka˘ anka˘ u la viroj. viroj. . . interr interromp ompis is ZminZminska. — Certe tiam, kiam la afero koncernas donadon de lecionoj al knaboj, — rimarkigis rimarkigis Marta. — Kaj al knabinoj anka˘ u, u, aldonis la mastrino mastrino de la informa informa oficejo. Marta denove enpensiˆ gis. gis. — Sekve, Sekve, — ˆsi si diris post momento, momento, — kio do en la regiono de instruado instruado restas restas por la viri virinoj? noj?.. . . — La lingv lingvoj, oj, artoj. artoj. . .

MARTA

25

La okuloj de Marta ekbrilis per espero. La lasta vorto de Zminska rememorigis morig is al ˆsi si ankora˘ ankorau˘ unu akiran rimedon, pri kiu ˆsi si gis gˆis nun ne pensis. — Artoj, — ˆsi si eldiris rapide, — sekve ja ne sole muziko. muziko. . . mi lernis pentri. . . oni iam eˆc la˘udadis udad is mia m iajn jn pentra pentr aˆojn. o jn. — Certe, — ˆsi si diris, — se vi scias pentri, tio povas povas iom utili al vi, tamen multe multe malpli, malpli, ol kiom kiom utilus utilus lerteco en muzik muziko. o. . . — Kial, sinjorino? — Verˆ Verˆsajne sa jne tial, t ial, ke pentrado pentr ado estas e stas malla˘ mallauta u˘ta kaj muziko estas la˘ uta...Por u ta...Por ˆciu ciu okazo, aldonis Zminska, alportu alp ortu al mi prova provaˆojn o jn de via pentrado. Se vi estas tre lerta en gi, gˆi, se vi estas kapabla pentri ion, kio montrus talenton grandan kaj kleran, mi povos trovi por vi unu a˘u du leci lecionoj onojn. n. . . — Tre lerta en la pentrado mi ne estas, — respondis Marta; — mi anka˘ u ne pensas, ke mia talento por pentrado estas granda, kaj la instruiteco, kiun mi havas en ˆgi, gi, tute ne povas esti nomata alta. Tamen mi scias la pentradon tiom, ke mi povus doni instruon pri ˆgiaj giaj plej elementaj reguloj. — En tia okazo mi ne promesas al vi elementajn lecionojn de pentrado, — diris Zminska, trankvile krucigante la brakojn sur la brusto. Sed la manoj de Marta interplektiˆ interplektiˆ gis gis ˆciam ciam pli forte sub la influo de ˆciam ciam pli turmenta sento. — Kial, sinjorino? — malla˘ ute demandis la juna virino. ute — Tial, ke tiujn lecionojn donas viroj, — respondis la mastrino de la oficejo. Marta klinis la kapon sur la bruston kaj senvorte sidis du minutojn en profunda meditado. meditado. — Pardonu, Pardonu, sinjorino, sinjorino, — ˆsi si diris post p ost momento, momento, levante levante sian vizaˆ gon, sur kiu estis pentrita la esprimo de turmenta maltrankvileco, — pardonu sinj sinjori orino, no, ke mi tiel longe longe okupas okupas vin per mia mia parol parolado ado.. Mi estas estas viri virino no nesperta, mi gis gˆis nun eble tro malmulte atentis la interhomajn rilatojn, la ordon de la aferoj, afero j, kiuj ne koncernis min persone. pe rsone. Mi ne komprenas ˆcion, cion, kion vi al mi diras; mia prudento, pri kiu ˆsajnis sajnis al mi, ke mi gin gˆin havas, protestas kontra˘ u tiuj t iuj multaj multa j neeblaˆ n eeblaˆoj, o j, kiujn vi al a l mi m i montras, mo ntras, ˆcar car gi gˆi ne rimarkas, kiaj povus esti iliaj ka˘uzoj. uzoj. Ricevo de laboro, de kiom eble pli granda kvanto da laboro, estas por mi pli ol demando pri vivo a˘u morto, gi gˆi estas demando pri la vivo vivo kaj pri la eduko de mia infano. infano. . . Miaj pensoj konfuziˆ konfuziˆ gas. g as. . . mi dezir dezirus us guste ˆguste juˆgi g i pri pri la la aferoj, aferoj, komp kompren reni. i. . . sed. sed. . . mi ne ne povas. povas. . . mi ne ne komp kompren renas as.. . . Dum Marta parolis tiujn vortojn, la mastrino mastrino de la oficejo rigardis ˆsin sin en la komen komenco co indife indiferen rente, te, poste kun granda granda atento, atento, fine ˆsiaj malv malvarmaj armaj ˆ rapide mallevis la rigardon kaj silentis okuloj ekbrilis por pli varma lumo. Si momenton, sur ˆsia sia severa frunto aperis kelke da moviˆ gantaj sulkoj, malgaja rideto montriˆ gis gis por p or momento momento sur la ordinare indiferenta indiferenta bu buˆˆso. so. La oficiala oficiala tego, per kiu sin kovradis la mastrino de la informa oficejo, ne defalis de ˆsi si tute, sed gi gˆi fariˆgis gis travidiga; travidiga; tra ˆgi gi oni povis nun rimarki rimarki virinon, virinon, kiu rememorigis al si ne unu paˆgon gon el sia propra vivo, ne unu bildon el la vivo

MARTA

26

ˆ levis malrapide la kapon kaj renkontis per sia rigardo la de aliaj virinoj. Si sur ˆsi si fiksitajn, fiksita jn, profunda jn, brilantajn brilanta jn kaj maltrankvilajn maltr ankvilajn okulojn de Marta. — Vi, sinjorino, ne estas la unua, — ˆsi si komencis per voˆ co co malpli seka, ol kiel ˆsi si parolis gis gˆ is nun, — vi ne estas la unua, kiu parolas al mi en tia maniero. De ok jaroj, tio estas de la tempo, kiam mi fariˆgis gis estrino estr ino de ˆci ci tiu institucio, konstante venadas ˆci ci tien virinoj de diversa j aˆ goj, goj, klasoj, kapabloj, parolas parolas kun mi kaj diras: diras: ni ne kompre komprenas nas!! Mi kompren komprenas as tion, kion ili ne komprenas, komprenas, ˆcar car mi multe multe vidis kaj ne malpli multe mi spertis mem. Sed la klarig klarigadon adon de la aferoj, kiuj por la personoj nespertaj nespertaj estas mallumaj mallumaj kaj ne kompreneblaj, mi ne volas entrepreni, — al ˆciu ciu klarigos ilin sufiˆce ce la necesaj necesa j bataloj, la neeviteblaj disreviˆ g oj, la faktoj, klaraj kiel tago kaj samtempe goj, mallumaj kiel nokto. Ia maldolˆca ca ironio sonis en la voˆ co co de la nejuna virino kun severaj trajto tra jtojj ˆ de vizaˆgo, go, kiam ˆsi si parolis tiujn vortojn. Siaj okuloj ˆciam ciam estis fiksitaj sur la nun jam pala vizaˆgo go de Marta, en ilia profundo estis iom da tia kunsento, kunsento, kun kia homo matura, kiu konas bone la mallumajn flankojn de la vivo, rigardas ˆ estis naivan infanon in fanon,, kiu ilin ˆciujn ciujn havas ankora˘ ankorau˘ anta˘ u si. Marta silentis. Si dirinta la veron: la pensoj konfuziˆgis gis en ˆsia kapo kaj neniel nenie l povis klarigi klarig i al ˆsi si tion, kio subite aperis anta˘ u ˆsia sia imago, okupis ˆsian sian tutan tuta n atenton. atento n. Nur unu aferon ˆsi si vidis klare kaj precize: p recize: ˆsi si vidis, ke laboro labo ro tute ne estas tia objekt o bjekto, o, por kiu la homo, precipe virino, devus nur kliniˆ gi, gi, por gin gˆin akiri. Kaj ankora˘u unu aferon ˆsi vidis klare kaj precize: la blankan blankan vizaˆ geton de Janjo kaj la grandajn nigrajn okulojn de la infano, kies rigardo pikadis pikadis ˆsian sian koron, kiel senˆ se nˆcesa ce sa,, tru t rudi diˆ gˆa rememoro pri ia granda, urˆ ga ga, ga, neforpe neforpelebl leblaa bezono. . . — Vane vi streˆ cas cas viajn pensojn, — plue diris Ludovikino Ludovikino Zminska, Zminska, — nenion ili diros al vi, ˆcar car vi ne vivis ˆgis gis nun meze de mondo reala, vi havis vian mondon anta˘ ue ue de fra˘ ulinaj ulinaj revoj, poste de familiaj familiaj sentoj, kaj ˆcio, cio, kio estis ekster tio, vin ne interesis. Vi ne konas la mondon, kvankam vi vivis en ˆgi gi dudek kaj kelke da jaroj, kiel vi ne scias ludi, kvankam vi lernis muzikon en la da˘ uro u ro de na˘ u jaroj. jaro j. Nu, la faktoj, fakto j, kiuj de ˆciuj ciuj flankoj vin ˆcirka˘ cirka˘ uos kaj regos vian propran vivon, ili instruos vin pri la mondo, la homoj, la socio. Kio min koncerna koncernas, s, mi nur tion volas, volas, povas povas kaj devas devas diri: en nia socio, socio, sinjorino, sinjorino, nur tia virino pov p ovas as atingi laborenspozon sufiˆ can can por la vivo vivo kaj asekuri sian sorton kontra˘ u grandaj suferoj kaj mizeroj, kiu posedas altan ˆ elementa perfektecon en ia sciado, a˘ u ian efektivan kaj energian talenton. Ciu sciado kaj nesufiˆcaj ca j kapabloj apablo j akiras a˘ u absolute nenion, a˘ u maksimume ili akiras pecon da pano sekan kaj malmolan, malsekigatan eble nur per larmoj kaj spicatan — por humiligoj. Mezo ˆci ci tie ne ekzistas, virino devas en ia fako de laboro esti perfekta, per tiu perfekteco ellabori al si nomon, famon, sekve serˆcateco cat econ. n. Se ˆsi si staras sta ras unu a˘ u du ˆstupojn stupojn malpli malpli alte en la sciado a˘ u en la talento tal ento,, tiam tia m ˆsi ˆcion cio n havas kontra˘ kontr a˘ u si — por si ˆsi si havas havas nenion. Marta a˘ uskultis uskultis tiujn vortojn kun avideco, avideco, sed ju pli longe ˆsi si a˘ uskultis, uskultis,

MARTA

27

tiom pli fariˆgis gis videble, ke anka˘u en ˆsia kapo kolektiˆgas g as tiaj samaj pensoj, en la bu buˆˆson so n puˆsiˆ sigas gˆas vortoj. — Sinjor Sin jorino ino!! ˆsi si diris, dir is, — ˆcu cu anka˘ ankau˘ ˆciuj ciuj viroj devas posedi po sedi ian perfektecon, perfekteco n, por akiri al si staton liberan de grandaj suferoj kaj mizero? Zminska Zminska ekridetis ekridetis malla˘ ute, ute, ˆ ili estas perfektaj en ia sciado, tiuj kancelariistoj, kiuj kopias en — Cu la oficejoj oficejo j fremdan skribaˆ skribaˆon, tiuj magazenaj magazena j komizoj, tiuj instruistaˆcoj, coj, kiuj instruas komencojn de geografio, de historio, de pentrado k.t.p.? — Sekve, Sekve, — ekkrii ekkriiss Marta Marta kun nekutima nekutima flameco, flameco, — sekve sekve pardonu, pardonu, sinjorino, ke mi ankora˘u unu fojon ripetas: kial, kial la kampo de laboro por unuj estas malfermita malfermita de la komenco gis gˆis la fino kaj por aliaj gi gˆi estas mezurata per futoj kaj coloj? Kial mia frato, se mi lin havus, povus doni lecionojn de pentrado, havante tiom same da talento kaj kapablo kiel mi, kaj mi ne povas? Kial li povus p ovus kopii en oficejo j fremda jn skribaˆ skribaˆojn, kaj mi ne povas? Kial al li estus permesite ekspluati por si kaj por la sia j ˆcion, cion, ˆcion cion kion a jn li posedus en la provizejo de sia menso, kaj mi povas ekspluati nenion, krom ludado sur fortepiano, por kiu mi ne havas kapablon, kaj sciado de lingvoj, kiun mi posedas en malalta grado? ˆ ne estis grandmonda sinjorino, Marta parolis tion per buˆso so tremanta. Si kiu sur velura sofo de salono sprite konversacias pri emancipado de virinoj, nek teoriisto, kiu inter la kvar muroj de kabineto pesas kaj mezuras cerbon viran kaj kaj virinan, virinan, por trovi inter inter ili similecon similecon kaj malsimilecon. malsimilecon. La demandoj, kiuj kiu j elpuˆ el puˆsiˆ siˆgis gis el ˆsia sia buˆso, so, estis demandoj, demando j, kiuj ˆsiradis siradis la koron de patrino, flamiga flam igadis dis la kapon kapo n de d e malr m alriˆ iˆca ca virino vir ino,, ˆsoviˆ sovigadis gˆadis anta˘ u ˆsin si n kiel kie l ˆsildo si ldo,, kiu ki u devas de vas defend def endii ˆsin sin kontra˘ kontr a˘ u — morto per malsato! Zminska levis iom la ˆsultrojn sultro jn kaj diris malrapide: — Vi ripetis multfoje la demandon: kial? Ne formulante kategorian respondon, mi diros al vi, ke verˆ verˆsajne sajne pleje kaj anta˘ u ˆcio cio tial, ke la viroj estas kapoj de domoj, patroj de familioj. Marta rigardis la parolantan virinon kiel orakolon. La granda g randa brilo de ˆsiaj okuloj, okuloj , kiun anta˘ ue ue ka˘ uzis la scivoleco de la penso uzis kaj la fortegeco de la sentoj, kaˆ kaˆsiˆ siˆ gis gis nun malanta˘ u du larmoj, kiuj elfluis el ˆ manoj interplektiˆ sub la palpebroj kaj vitrigis la pupilojn. Siaj gis gis kvaza˘ u malgra˘ uvole. uvole. Ludovikino Zminska leviˆgis. gis. En la anta˘ anta˘ uˆ uˆcambro cambro eksonis ekson is la sonorilo, sonor ilo, anoncante la venon de ia nova persono, la mastrino de la oficejo volis fini la paroladon kun la juna vidvino. — Mi faros ˆcion, cion, kion mi pov p ovos, os, por p or trovi por vi konforman okupon; taˆ men ne esperu, sinjorino, ricevi ˆgin gin tre balda˘ u. u. Generale en la regiono de la instruado la proponado de laboro multe superas gian gˆian postuladon. Instruistinoj kun tre alta lingvista kaj artista kapableco estus dezirataj kaj ili ricevus rilate rilate bonegajn bonegajn lokojn, lokojn, sed la nombro nombro de tiaj estas estas plej plej malgran malgranda, da, eˆ c tro

MARTA

28

malgranda en rilato al la bezono; sed koncerne la instruadon elementan, sin okupas a˘ u volas sin okupi per gi gˆi tia t ia multego da virinoj, ke tiu ˆci ci supermezura sup ermezura konkurado ne sole alkondukas la prezon de la laboro al terure malalta cifero, sed gi gˆi malfaciligas malfaciligas kaj por la plimulto eˆc neebligas neebligas la akiron de laboro! Mi tamen ripetas, ke mi faros ˆcion, cion, kion mi pov p ovos, os, por p or trovi trovi por vi lecionojn; cetere gi gˆi koncernas ja ne sole vian intereson, sed anka˘ u mian propran. Post kelke da tago j, post p ost sema jno, volu veni ˆci ci tien denove, ka ka j eble vi trovos jam ian sciigon. Dirante Dirante ˆci ci tiujn vortojn, la mastrino mastrino de la oficejo jam de la kapo gis ˆ la piedoj estis kovrita kovrita de oficiala malvarmeco malvarmeco kaj rigideco, rigideco, ˆcar car en la ˆcambro cambro aperis nova virina figuro. ˆ malsupre ˆ ne ploris kiel tiu Marta foriris. foriris. Si mal supreniris niris la ˆstuparon stupa ron malrap m alrapide. ide. Si  juna knabino, kiu anta˘ u unu horo iris tiun saman vojon, sed ˆsi si estis profunde enpensa. enpensa. Nur elirinte elirinte sur la straton, straton, ˆsi forigis forigis la rigardon rigardon de la tero kaj rapidigis siajn paˆsojn. sojn. En tiu tago ˆsi si devis ankora˘ u multe fari. En la domo, kiu estis najbara de tiu domo, en kiu troviˆgis gis ˆsia sia loˆgejo, gejo, ekzistis ekzistis restoracio. restoracio. Marta eniris en tiun ejon kaj petis, ke oni alportadu al ˆsi si tagmanˆgojn. gojn. Pro la proksimeco de la loko kaj sub la kondiˆ kondiˆco co de malgranda malgranda alpago alpag o oni konsentis sendadi se ndadi al ˆsi si tagmanˆ tagmangojn gˆojn en la mansardon por malgranda malgranda servisto. Oni postulis nur anta˘ uan pagon, kiu konsistis el unu kaj duono da uan spesmiloj por semajno, sumo sufiˆce ce granda por Marta, kies tuta havo estis ˆcirka˘ kau ˘ tridek spesmiloj. Malfermante la papermonujon, kiu enhavis en si tiun riˆ r iˆcecon, cecon, Marta eksentis entis ian nedifinitan, nedifinitan, sed turmentan turmentan maltrankvilec maltrankvilecon. on. Tiu ˆci ci sento ankora˘ u pligrandiˆgis gis en e n ˆsi, si, kiam, enirinte en la loˆ lo gejon gˆejon de la domadminist domad ministranto, ranto, ˆsi si forfo rdonis al li kvar spesmilojn kiel monatan pagon por p or la luado de la ˆcambreto cambreto kaj giaj ˆgia j mebla mebl aˆoj. o j. Ankora˘ Ankorau˘ anta˘ u tio ˆsi si aˆcetis cet is en la butiko but iko de necesaˆ nec esaˆoj o j iom da sukero, teo, kelke da bulkoj, malgrandan lampeton kaj iom da petrolo. ˆ ˆci Cio ci tio kune forprenis forpr enis kvaronon de ˆsia havo. Janjo, kiu la tutan matenon estis fermita en la ˆcambreto, cambreto, goje gˆoje ekkriis, ˆ ˆetis kiam ki am ˆsi si audis u ˘dis la ˆslosilon slosilo n turniˆ turn iˆ gantan gantan en la seruro. Si etis sin al la kolo de la eniranta enira nta patrin p atrinoo kaj ka j kovris ˆsian vizaˆgon gon per kisoj. La impreso de la momento estas la sola potenco, kiu forte efikas sur organismoj de infanoj. La estonteco estonteco ne ekzistas por ilia penso, la pasinteco pasinteco rapide elviˆsiˆgas gas el ilia memoro. memoro. La hiera˘ ua tago estas jam por infano malproksima ua estint estinteco; eco; kio estis, estis, okazis okazis a˘u fariˆgis gis anta˘ u kelke elke da tagoj, tagoj, mala malapera perass kaj disfluas anta˘ u iliaj okuloj en la nebulo de forgeso. Janjo estis gaja. La mallarˆga ga radio de lumo, kiu penetris en la mansardan mansardan ˆcambreton cambreton tra la malgranda fenestro, gojigis gˆo jigis ˆsin, sin, la kameno kun la fumkolorigita profundo p rofundo ˆsin sin scivolig sci voligis is kaj interes inte resis, is, ˆsi si faris far is konatec kona tecon on kun la novaj nova j mebl m eblaaˆoj, o j, ˆsi si ridis rid is pri p ri la du d u seˆ se ˆgoj, go j, ˆce ce kiuj unu p piedo iedo estis malpli longa ol la l a tri t ri alia a liaj, j, kaj ˆsi si komparis kom paris ilin kun la kripluloj-maljun kripluloj-maljunuloj, uloj, kiujn ˆsi si vidadis sur la stratoj de la urbo. La

MARTA

29

soluleco, en kiu ˆsi si pasigis la tutan matenon, amasigis en ˆsia kapeto provizon da pensoj, kiujn la parolavida langeto per rapida kaj la˘ uta uta pepado eligadis anta˘ u la patrino. La unuan fojon nun la gajeco de la infano faris preman impreson sur la menso de Marta. Hiera˘ u, u, kiam Janjo ankora˘ u memoris pli bone la malaperintan bildon de la patro, kiam, malˆgoja goja pro la perdo de la muroj, inter kiuj ˆsi si vivis viv is ˆgis gis nun, kaj de ˆciuj ciuj belaj bela j objekto ob jektoj, j, kiujn ˆsi si kutimis vidi, ˆsi plorante rifuzadis manˆgon, gon, levadis siajn grandajn nigrajn okulojn al la vizaˆ go g o de la patrino kun esprimo de dolora petegado kaj senkonscia teruro, Marta fordonus ˆcion, cion, kio ankora˘ ankorau˘ restis al ˆsi, si, por aperigi rideton sur ˆsia malgranda buˆseto se to,, ruˆ rugeton gˆeton de sano sano sur la palaj vang vangetoj. etoj. Hodia˘ Hodia˘ u la arˆgentosona gentosona ridado de la infano ka˘ uzis uzis al ˆsi si nedifinitan, sed pezan p ezan maltrankvilecon. Kio do ˆ estis soleca kiel hiera˘ ˆsangiˆ gˆiˆgis gis en ˆsia sia situacio? situa cio? Si u, u, malriˆca ca kiel hiera˘ hiera u, u ˘ , sed inter la hiera˘ u kaj hodia˘ u staris tiu prova mateno, en kiu, elirinte unuafoje en nekonatan mondon, mo ndon, ˆsi si pli precize ol iam anta˘ antaue u˘e faris kalkulon pri si mem. Hiera˘ u ˆsi si estis certa, cert a, ke, anta˘ a nta˘ u ol pasos pa sos dudek-kvar horoj, horo j, ˆsi si jam posedos en sia mano la povon labori kaj prikalkuli la esperatan laborenspezon, kiu devos doni certa jn difinitajn difinita jn konturojn al ˆsia sia estonteco. La dudek-kvar horoj horo j pasis, sed la estonteco restis nedifinita. Oni ordonis or donis al ˆsi si atendi, a tendi, ne difinante eˆc la tempon de atendado, atendi ion, kio en ˆciu ciu okazo okazo devos devos esti tre malgranda. malgranda. — Kiel do nesperta mi estis, pensante, ke mi ne bezonos atendi, kiel do malprudenta mi estis, esperante de mi mem grandajn aferojn! Tiel Marta meditis, starante starante vespere apud la fenestro, tra kiu vidiˆ gis nigra a˘utuna utuna nokto kaj ka j la granda urbo senˆcese cese bruis. — Kia amaso! amaso! ˆciuj ciuj sociaj klasoj, aˆ goj, goj , nacioj puˆsiˆ siˆ gas g as tie, tra kie mi ˆ mi trabatos al mi vojon meze de ˆci intencis iri! Cu ci tiu amaso, kaj per p er kio mi trabatos trabatos,, se mi posedas tiel malgran malgrandajn dajn ilojn por la batalo! batalo! Kaj se oni tute ne lasos min sur tiun vojon, se pasos semajno, du, monato, kaj mi ne trovos akirlaboron? ˆ tiu ˆci ˆ deturnis Ce ci penso p enso malv ma lvarma arma tremo t remo trakuris tr akuris la korpon de Marta. Mart a. Si rapide la kapon kaj ˆetis sur la dormantan dormantan kapeton de Janjo tian rigardon, rigardon, kvaza˘ u ˆsi si subite ektimus pri ˆsi, si, kvaza˘u ˆsi si subite ekvidus ian teruran danˆ geron, geron, kiu pendas super ˆsia sia infano. Estis griza, pluva, kota novembra tago, kiam Marta per p er tre tr e rapida j paˆsoj so j marˆ marˆsis sis de la strato Dluga al la strato Piwna, de la informa oficejo hejmen. La nuboj ploris, sed la vizaˆgo go de la juna virino estis goja. gˆo ja. Homoj ˆsirmis sirmis sin per pluvombreloj kontra˘ u la pluvo, per manteloj kontra˘ u la malvarmo, sed ˆsi, si, per nenio sin ˆsirmante, sirmante , indiferenta indife renta kontra˘ u la atakado de la naturo tiel same, kiel indiferenta ˆsi si sendube send ube estus en tiu t iu momento kontra˘ u giaj gˆiaj karesoj, facile kuris sur la kotaj trotuaroj, kun kapo levita, kun okuloj brilantaj. Ankora˘ u neniam, depost la tempo, kiam ˆsi si ekloˆ gis gis en la alta mansardo, la pasado de la mallarˆga, ga, malpura, malluma, trietaˆga ga ˆstupar stu paroo estis est is por po r ˆsi si

MARTA

30

tiel facila; ˆsi si ridetis, kiam ˆsi si eltiris el la poˆso so la pezan kaj rustan ˆslosilon, slosilon, kun rideto ridet o ˆsi si transpaˆ trans paˆsis, sis, preska˘ pres ka˘ u transsaltis transsaltis la sojlon de la ˆcambreto, cambreto, genuiˆgis, gis, malfermis la brakojn kaj, nenion dirante, alpremis forte al sia brusto ˆ forte la nigrokulan infanon, kiu kun krio de ˆgojo go jo ˆetis et is sin al ˆsi si renkonte ren konte.. Si alpremis la buˆson son al la frunto de la knabineto. kn abineto. Dank’ al Dio, dank’ al Dio, Janjo! — ˆsi si apena˘ apena u˘ eldiris; ˆsi si volis diri ion plu, sed ˆsi ne povis: du larmoj larmo j defluis sur ˆsian sian goje gˆo je ridetantan ridet antan buˆson. son. — Kial panjo, vi ridas? ridas? Kial Kial vi ploras? ploras? — ekpepis Janjo, Janjo, karesa karesante nte per la malgrandaj manetoj la flamantajn vangojn de la patrino. Marta ne respondis; ˆsi si rapide leviˆ gis kaj rigardis en la nigran profundon gis de la kameno. Nur nun ˆsi si eksentis, eksentis , ke ˆsi si estas malseka, malse ka, ke en la ˆcambro cambro estas esta s malvarme. — Ni povas hodia˘ u fari al ni fa jron sur la kameno, ˆsi si diris, prenante prenante el malanta˘ u la forno la solan tie troviˆgantan gantan faskon da ligno. Janjo eksaltis de gojo. ˆgojo. — Fajron! fajron! — ˆsi si kriis, — mi amas fa jron, panjo! Vi jam tiel longe ne faris gin gˆin sur la kameno! Kiam la flavaj flamoj leviˆgis g is supre supren, n, pleni plenigi giss per hela hela brilo brilo la nigra nigran n profundon profu ndon de la kameno kaj disverˆsis sis en e n la ˆcambron cambron ondo jn de d e agrabla ag rabla varmo, Marta sidiˆgis gis anta˘ u la fajro kaj prenis sian infanon sur la genuojn. — Janjo! — ˆsi si diris, dir is, kliniˆgante gante al la pala vizaˆgeto; geto; — vi estas ankora˘ u malgran malgranda da infano, infano, sed vi devas devas jam kompre kompreni ni tion, kion mi al vi diros. Via ˆ patrino estis tre, tre malriˆca, ca, tre malˆ goja. goja. Si elspezis sian tutan monon, kaj post kelke da tagoj tago j ˆsi si jam ne havus por p or kio aˆceti ceti nek tagmanˆ gon gon por vi kaj por si, nek lignon lignon por fari fajron. fajron. Hodia˘ Hodia˘ u oni donis al via patrino laboron, por kiu oni pagos al ˆsi. si. . . Tial, venante, venante, mi diris al vi, ke vi danku Dion, tial mi ekflamigis tiun belan fajron, por ke hodia˘ u estu al ni varm varmee kaj gaje. . . Marta Marta efekt efektiv ivee ricev ricevis is labor laboron. on. Po Post st monat monatoo da atend atendado ado,, post post pli pli ol dek senrezultataj iroj al la informa oficejo, Ludovikino Zminska sciigis al la  juna virino, ke ˆsi si riˆcevis cevis por ˆsi si lecionon de franca lingvo. Tiu laborenspezo, laborensp ezo, kiu estis konsiston konsistonta ta el duono da spesmilo por tago, ˆsajnis sajnis al Marta kvaza˘ kvaza˘ u malfermiˆginta ginta anta˘ u ˆsi si fosejo fos ejo de riˆcaˆ caˆoj. o j. En tiu sama sam a ˆcambret camb reto, o, en kiu ˆsi si nun loˆgis, gis, kontenti kontentigante gante siajn sia jn bezonojn tiel same ˆspareme spareme a˘ u eble ankora˘ u ˆ pli ˆsparem spa remee ol gis gˆis nun, ˆsi si povis p ovis kun tiaj t iaj enspezo j vivi kun sia infano. Si povis vivi! Tiuj ˆci ci vortoj vorto j havis grandegan signifon por p or la virino, kiu ankora˘ a nkora˘ u hiera˘ u informiˆgadis, gadis, kie kaj al kiu ˆsi povus p ovus vendi malpli necesegan parton de siaj vestoj. Krom tio la unua ekbrilo de sukceso lumigis anta˘u ˆsi perspe per spektivon ktivon kun pli bona estonteco en la fino. — Se, — diris Zminska, — en la domo, en kiun mi vin enkondukas, vi akiros al vi nomon de instruistino konscienca kaj kapabla, tiam tre povas esti, ke viajn lecionojn ekdeziros multaj aliaj; tiam vi ricevos la rajton ne

MARTA

31

sole elekti, sed anka˘u postuli kondiˆcojn cojn pli profitajn profita jn ol tiuj, kiujn oni nun proponis al vi. Tio estis la vortoj, per kiuj Ludovikino Zminska finis la interparoladon kun la juna vidvino. En la kapo de Marta profunde enfortikiˆgis gis la du vortoj “konscienca” kaj “kapabla”. La unua el tiuj du vortoj ka˘ uzis uzis al ˆsi si nenian timon a˘ u dub dubon, on, la duan ˆsi, si, mem ne sciante kial, penis pen is forpuˆ f orpuˆsi si de d e si; si ; ˆsi si deziri d eziriss forgesi fo rgesi gin, gˆin, kvaza˘ u ion, kio povus malserenigi al ˆsi si la unuan post longa tempo temp o momenton da trankvileco. tra nkvileco. En la difinita horo Marta eniris en unu el la loˆgejoj, gejoj, kiuj kiuj troviˆ troviˆ gis ˆce la strato Swieto-Jersk Swieto-Jerska. a. En la bela, bonguste kaj sufiˆ ce ce multekos multekoste te aranˆ gita saloneto salon eto renkontis ˆsin virino ankora˘ ankorau˘ juna, tre bela, tre bele vestita, vera tipo de Varsovianino, kun teniˆgo go vigla kaj plena de ˆcarmo, carmo , kun vizaˆgo go esprimanta espri manta ˆ estis la grandan inteligentecon, kun parolado rapida, vigla kaj eleganta. Si edzino de unu el la plej famaj lokaj literaturistoj, sinjorino Mario Rudzinska. Tuj post ˆsi enkuris en la saloneton saloneton dekdujara dekdujara knabineto, knabineto, ridanta, ridanta, brilanta brilanta per siaj inteligentaj okuloj, movetanta sian mallongan, belforman, lastmode aranˆgitan gitan vesteton kaj tiranta kun si longan puncan laˆcon, con, kun kiu ˆsi si anta˘ u momento momento verˆ verˆsajne sajne faradis gimnastikajn gimnastikajn ekzercojn en la komforta komforta kaj vasta loˆgejo gejo de siaj gepatroj. — Verˆ Verˆsajne sa jne mi havas havas la plezuron vidi sinjoninon Marta Swicka? Swicka? — diris la mastrino de la loˆgejo, gejo, etendante unu manon al la venintino kaj per la dua mano montrante montrante al ˆsi unu el la brakseˆ goj, kiuj stari stariss apud la kana kanapo. po. — Sinjorino Sinjorino Zminska Zminska hiera˘ u multe parolis al mi pri vi, tial mi sincere ˆgojas, gojas, ke mi vin ekkonas. Mi prezentas al vi mian filinon, vian estontan lernantinon. lernantinon. ˆ Jadvinjo! Ci tiu sinjori sinjorino no estas estas tiel bona, ke ˆsi si volas volas doni al vi lecionojn lecionojn de franca lingvo, memoru, ke vi faru al ˆsi si nenian malplezuron, kaj lernu lernu tiel bone, bon e, kiel ˆce ce fra˘ fraulino u˘lino Dupont! La knabino kun la gracia kaj elasta talio, kun la fizionomio plena de libereco kaj inteligenteco, sen la eˆc plej malgranda konfuziˆ go, tre gracie riverencis riverencis al sia estonta instruantino. En tiu sama momento en la anta˘ uˆ uˆcambro cambro eksonis ekson is la sonorilo; sonor ilo; tamen en la salonon neniu eniris, sed post p ost minuto la pordokurteno, pordokurteno, preska˘ preska˘ u tute tu te ˆsirma sir manta nta la pordon de la najbara najb ara ˆcambro, cambro, movetiˆ gis kaj en la fendo, kiu fariˆgis gis inter la peza j faldoj de la punca ˆstofo, stofo, aperis paro da karbe nigraj flamaj okuloj, kiuj apartenis videble al vizaˆgo go vira, ˆcar car super ili oni on i povis p ovis vidi anka˘ u pecon da bruna frunto, frunto, kun densa, nigra, malalte malalte tondita frizaˆ frizaˆo, o, kaj pli malsupre malsupre montriˆ gis gis anguleto de nigra, rigide staranta barbeto. Tamen ˆcio cio ˆci ci tio estis apena˘ u videbla videbla inter inter la densaj faldoj de la ˆstofo, stofo, kaj gi gˆi restis tute nevidebla por la personoj, kiuj interparolis en la salono kaj estis turnitaj profile al la pordo. La mastrino de la loˆgejo gejo da˘ urigis sian interparoladon kun Marta. urigis — La lasta instruantino de mia filino, fra˘ ulino Dupont, instruis tre bone, ulino

MARTA

32

kaj Jadvinjo faris ˆce ce ˆsi si granda gr andajn jn progreso pr ogresojn. jn. Sed mia edzo ed zo opiniis o piniis kaj anka˘ u min konvinkis pri tio, ke estas ne tute bone de nia flanko, ke ni donis al fremdlandulino la eblon labori, dum ˆcirka˘ cirka˘ u ni troviˆgas gas tiom multe da estimindaj lokaj lokaj virinoj, kiuj tiel penege serˆ cas cas laboron kaj tiel malfacile gin gˆin trovas. Al ˆciuj ciuj instruisto j, kiuj klerigos klerigo s la menson de nia filino, mi kaj mia edzo faras la solan peton, ke la instruado estu fundamenta, larˆ ga, ga, plena, ke gi gˆi ampleksu ˆciujn ciujn branˆcojn co jn de la koncernata objekto obje kto tiamaniere, ke nia infano povu iam perfekte gin gˆin posedi. Marta silente salutis kaj leviˆgis. gis. — Se vi, sinjorino, volas jam de hodia˘ u komenci la lecionojn — diris la mastrino, anka˘ u leviˆgante gante kaj per afabla gesto montrante la pordon kun la pordkurteno, malanta˘ malanta˘ u kiu samtempe kun la leviˆ go go de la amba˘ u virinoj malaperis la paro da okuloj, la lipharoj kaj la barbeto, — jen estas la kabineto, destinita por la lernado de mia filino. La kabineto estis aranˆgita g ita pli modeste ol la salono, tamen en gi gˆi regis ˆ bona gusto kaj komforto. Ce unu el la muroj staris granda tablo, kovrita per verda drapo, plena de libroj, kajeroj kaj skribiloj. skribiloj. Jadvinjo Jadvinjo tie ˆci ci jam sentis sentis sin ˆce ce si kaj, levante la belajn bela jn okulo jn al la vizaˆgo go de la estonta instruantino, kun serioza mieno alˆ a lˆsovis sovis al la tablo t ablo oportunan brakseˆ gon gon kaj metis anta˘ u gi gˆi kelke da libroj libro j kaj sufiˆce ce grandan gra ndan nombron da dikaj kajeroj. kajero j. ˆ Marta tamen ne tuj sidiˆ gis. gis. Sia vizaˆgo, go, kiu post la ˆus pasinta pasinta monato da atendado estis pli malgrasa kaj pala ol anta˘ ue, ricevis en tiu momento ue, la esprimon de profunda enpensiˆ go, la palpebroj malleviˆ go, gis, g is, la manoj, per ˆ staris tiel kelke da kiuj ki uj ˆsi si alkr al kroˆ oˆciˆ ci gis gˆis al rando de la tablo, iom tremis. Si minutoj, minutoj, kun senmov senmova vizaˆ go go kaj teniˆgo. go. Oni povus p ovus diri, ke ˆsi si meditas medit as pri la ˆus u s auditaj u ˘ ditaj vortoj de la patrino de ˆsia sia lernantino, lernantino, a˘ u ˆsi si mem faras al si ian demandon, deman don, serˆcante cante por gi gˆi respondon en sia prudento a˘ u konscienco. konscienco. Kiam ˆsi si levis la rigardon, ˆsiaj siaj okuloj renkontiˆ gis gis kun la sur ˆsi si fiksita rigardo de la mastrino. Tiu ˆci ci rigardo en la da˘ uro uro de momento la˘ ukuris ukuris de la piedoj ˆgis gis la kapo la gracian, delikatan, noble belan figuron de la nova instruistino. ˆ haltis iom pli longe sur la larˆga Gi ga blanka rubando, kiu per funebra strio borderis bor deris ˆsian sian nigran nigra n veston, kaj fiksiˆgis gis nun sur ˆsia pala enpensa enp ensa vizaˆ go go kun esprimo de kunsento kaj iom da scivoleco. — Vi portas funebron, — diris Mario Rudzinska per malla˘ utigita, utigita, mola voˆ co, co, — eble pro la patrino, a˘ u la patro... — Pro la edzo, — malla˘ ute ute respondis Marta, kaj ˆsiaj siaj palpebroj denove denove malleviˆgis gis malrapide kaj peze. — Vi sekve sekve estas vidvino! — ekkriis ekkriis Mario, kaj en ˆsia sia voˆ voˆco co sonis tiu kompato, kompato , tiu timo, kiujn virino edzece edze ce feliˆca ca sentas ˆciufo ciufo je, kiam ˆsi a˘ udas, udas, ke iu perdis tian feliˆcon, con, ke sekve anka˘ u ˆsia sia feliˆco co certe cert e ne estas eterna; eter na; — kaj eble. eble. . . eble eble vi havas havas infanojn? infanojn? ˆ tiun fojon Marta levis la rigardon, en kiu ektremis viva lumo. Ci

MARTA

33

— Mi hav havas filinon, filinon, sinjori sinjorino! no! — ˆsi respondi respondis; s; kaj kvaza˘ kvaza˘ u tiuj vortoj frapus ˆsin sin per ia subita, ordona rememoro, ˆsi si sidiˆ gis g is sur la seˆgo, go, kiu anta˘ u momento momento estis donita al ˆsi, si, kaj per la manoj ankora˘ ankora˘ u iom tremantaj ˆsi si komencis malfermadi unu post alia la librojn, kiuj estis metitaj anta˘ u ˆsi. si. El tiuj libroj Marta povis kompreni, ke la dekdujara Jadvinjo jam multe lernis kaj jam multe progresis en la lernado; pri la profunda lingva sciado, kiun posedis la anta˘ ua instruistino de la knabineto, atestis la diversloke en la kajeroj ua troviˆ gantaj notoj, lertaj, plej facile venkantaj la plej grandajn lingvajn malgantaj facilaˆ facilaˆojn o jn kaj penetrantaj pe netrantaj en la esencon kaj subtilajn subtila jn nuancojn de la objekto. ob jekto. Marta viˆ viˆsis sis per la mano siajn okulojn, kvaza˘ kvaza˘ u ˆsi volus klarigi sian rigardon a˘u forpeli de si ian trudiˆgeman geman penson, kaj, fermante la kajerojn kaj librojn, ˆsi si faris al sia lernantino lernantino kelk kelkajn demandojn. Maria Rudzinska Rudzinska dume foriris al la fenestro, kaj, preninte preninte en la manojn ian kudrolaboron, ˆsi si intencis sidiˆ gi gi kun gi gˆi ˆce ce malgranda tableto, sed subite la pordokurteno pordokurten o iom disˆsoviˆ soviˆ gis kaj malanta˘ u gi gˆi a˘ udiˆ udiˆgis gis bon bonsona sona vira voˆco: co: — Kuzino Marinjo! mi petas p etas vin ˆci ci tien por p or unu minuto. Mario trapasis malla˘ ute ute la ˆcambron, cambro n, ankora˘ ankorau˘ unu fojon haltigis amikan rigardon sur la vizaˆ go de la nova instruistino de sia filino kaj senbrue fergo mis post si la pordon, kaˆ kaˆsitan sitan malanta˘ u la pordokurteno, kondukantan el la kabineto al la salono. En la mezo de la salono staris juna homo, kiu havis la aˆ gon go n de ˆcirka ci rka˘ u˘ 26  jaroj, maldika, gracia, vestita la˘ u la lasta modo, kun bruna mallarˆga ga vizaˆgo, go, nigraj nigra j haro j kaj karbe nigraj nigra j okulo j. La ekstera ekste raˆˆo o de tiu ˆci ci homo estis agrabla ag rabla kaj ˆce ce la unua rigardo rigar do eˆc interesa. interes a. Anta˘ u ˆcio cio frapanta frapa nta en gi gˆi estis la granda pleneco de vivo libera, gaja, kvaza˘ u senpacience sin elpuˆsanta santa kaj kaprice ˆ tiu pleneco ekscentra. Ci p leneco de vivo post pli atenta rigardo riga rdo aperis ap eris eˆc kiel troeco. t roeco. La pupiloj de la juna homo flamis, fulmetadis, ˆcirka˘ cirka˘ u la buˆso, so, kiu estis duone kovrita kovrita de malgrandaj malgrandaj lipharoj, ludis svarmo da ridetoj, jen plaˆ civolaj, civolaj, jen petola j, jen ˆsercemaj, sercema j, la tuta fizionomio en unu sekundo ˆsanˆ giˆgadis, gadis, akceptante ˆciam ciam alian esprimon e sprimon de sprito, de ˆserco. serco. Li estis est is videble homo de eterna gajeco, de eterna ridado, sed samtempe oni vidis, ke li estis homo de gaja, pri ˆ tiun lastan montris la iom laca koloro de lia vizaˆgo, nenio zorganta vivo. Ci go, kiu kontrastis kun la juneco de lia tuta figuro, la flama brilo de liaj pupiloj, la preska˘ u infana malseriozeco de liaj ridetoj. En la momento, kiam Mario Rudzinska eniris en la salonon, la pozo de tiu juna homo estis iom stranga. stranga. Li staris kun vizaˆ go go turnita al la kabineta pordo, kiun la mastrino mastrino fermis, kun talio iom fleksita malanta˘ malanta˘ uen, uen, kun manoj levitaj levitaj supren, supren, kun rigardo rigardo fiksita fiksita al la plafono. plafono. Tiun Tiun teatran teatran pozon akomakompanis vizaˆgesprimo, gesprimo, kiu signifis anka˘ u teatran kaj tre komike aspektantan ravitecon. — Aleˆcjo! cjo! — diris d iris Mario M ario kun admona tono, — kia do nova nova sensencaˆ sensencaˆo o gi gˆi estas?

MARTA

34

— Diino! — ekkriis la juna homo duonvoˆ duonvoˆce, ce, ne ˆsanˆ gante gante la pozon nek la vizaˆgespri g esprimon mon.. — Diino Diino!! — li ripetis ripetis,, kaj kun ˆgemo gemo la˘ u la maniero de herooj de komedio li mallevis la kapon kaj la manojn. Mario Mario ne povis povis deteni deteni sin de rideto. rideto. Tamen amen ˆsi si levis levis la ˆsultrojn, sultrojn, kaj, sidiˆgante gante sur la l a sofo sof o kun laboro lab oro en e n la mano, ˆsi si diris dir is kun teno de facila fa cila riproˆ r iproˆco: co: — Vi forgesis diri al a l mi bonan tagon, Aleˆcjo! cjo! ˆ Ce tiuj ˆci ci vortoj vortoj la juna homo suprensaltis suprensaltis kaj metis kelke kelke da kisoj sur la manon de la mastrino. — Pardon Pardonu, u, Marinjo, Marinjo, pardonu! pardonu! — li diris kun tiu sama patosa tono kiel anta˘ ue, — mi estis tiel ravita! ho! ue, Li sidiˆgis gis sur ˆsego sego apud la juna virino kaj, alpreminte la manon al la koro, denove levis la rigardon al la plafono. Mario rigardis lin tiel, kiel oni rigardas petolantan petolantan infanon. — Kia nova nova strangaˆ strangaˆo o enflugis al vi en la kapon? — ˆsi si demandis, videble ˆ dum la devigante sin esti serioza, ser ioza, tamen t amen ne povante povante tute kaˆ kaˆsi si rideton. rideto n. — Cu irado al mia domo vi trovis tiun ian novan novan diinon, kiu tiel vin ravis? ravis? Efektive Efektive mi tre timas, ke ˆsi si eble por la tuta tago forprenos vian prudenton. — Vi estas kruela, Marinjo, kun tiu via prudento, — diris la juna homo kun nova ekˆgemo; gemo; — guste gˆuste en via domo mi ekvidis ekvidis tiun belulino belulinon. n. . . ˆ la lasta vorto li kun teatra gesto montris la pordon de la kabineto. Ce Mario ˆsajnis duone ridigita, duone mirigita. — Kio? — ˆsi si diris, — vi parolas do pri la nova instruistino instruistino de Jadvinjo? Jadvinjo? — Jes, kuzino, — respondis la juna homo, subite akceptante seriozan mienon; — mi estigas ˆsin sin reˆ gino gino de ˆciuj ciuj miaj diinoj. diinoj . — Kaj Ka j kie vi ˆsin sin vidis, ventulo? — Venante al vi, mi sciiˆgis g is en la anta˘ uˆ uˆcambro, cambro, ke vi estas okupita je parolado parolado kun nov nova instrui instruisti stino no de via filino. filino. Mi ne volis volis vin malhel malhelpi, pi, kaj, enirin enirinte te per la pordo de la kuirejo, kuirejo, mi enrigard enrigardis is tra la pordo p ordokurt kurteno. eno. . . Sed sen ˆsercoj, sercoj, kia bela persono ˆsi si estas! kiaj okuloj! kiaj haroj! staturo staturo de reˆgino! gino! — Aleˆ Aleˆcjo! cjo! — interrompis interrompis la mastrino mastrino kun iom da nekonten nekontenteco, teco, — ˆsi estas videble ia malfeliˆca ca virino: ˆsi si portas p ortas funebron pro la edzo. . . — Juna Juna vidvin vidvineto! eto! — ekkrii ekkriiss la juna homo, homo, denove denove levan levante te la okulojn; — vi eble ne scias, kuzino, ke ne ekzistas ekzistas sur la tero pli ˆcarmaj carmaj estaˆ estaˆoj oj ol vidvin vidvinetoj. etoj. . . kompr kompreneb eneble le en la ok okazo, se se ili estas estas belaj. belaj. . . vizaˆ vizaˆ go go pala, okuloj sentim sentimen entalaj. talaj. . . mi adoras adoras palajn vizaˆ vizagojn gˆo jn kaj sentimentalajn okulojn okulo jn ˆce ce la virinoj — Vi babilas sensencaˆ sensencaˆon! on! — diris dir is Maria, levante levante la ˆsultrojn. sultro jn. — Se vi ne estus mia propra kuzo kaj se mi ne scius, ke malgra˘ u via tuta ventanimeco vi esence estas bona knabo, mi vere povus ekmalami vin por tiu stranga malˆsatado satado de d e virino j. . .

MARTA

35

— Malˆ Malˆsatado! satado! — ekkrii ekkriiss la juna homo, — sed, mia kuzino kuzino,, mi adoras virinojn! virinojn! Ili estas estas la diinoj diinoj de mia koro koro kaj kaj vivo. vivo. . . — Diinoj, da kiuj vi havas havas sufiˆce ce multe. — Ju pli da objekto objektojj de amo homo hav havas, mia kuzino, kuzino, des pli lili amas. . . Ili estas ekzercoj, kaj nur per ekzercoj la koro atingas tiun forton, tiun fajron, kiu... — Estas jam sufiˆce, ce, — Aleˆcjo, cjo, interrompis la mastrino jam kun viva viva kaj videbla malkontenteco, — vi scias bone, kiel min malˆgojigas gojigas la direkto de via via menso menso kaj koro. koro. . . — Kuzi Kuzino no!! Kuzi Kuzine neto to!! Kuzi Kuzinj njo! o! Amen Amen!! Pro Pro Dio, Dio, dir diru u jam jam amen amen!! — ekkriis ekkriis la juna homo, forˆ forˆsovante sovante sin kune kun la seˆ go, g o, sur kiu li sidis, kaj kunmetante la manojn kvaza˘ u por preˆgo; go; — por p or bela buˆseto seto de virino nenio malpli malpli konve konvenas nas ol predik prediko. o. . . — Se mi estus vere bona fratino, mi parolus al vi predikojn de matene gis ˆg is vespe vespere. re. . . — Kaj vi farus nenion nenion bonan, bonan, fratinet fratineto. o. Predik Predikoo devas devas esti mallonga: mallonga: simple regulo, prenita el la leˆgoj goj moralaj, filozofiaj, artismaj. Nu, rakontu al mi pli bone ion pri tiu nigrokula nimfo, kiu certe meritas pli bonan sorton, ol sidaˆcadon cadon super via Jadvinjo. — Nu, pli bone, vive vive respondis la mastrino, mastrino, — diru al mi, kial en ˆci ci tiu tempo de la tago t ago vi estas e stas ˆci ci tie? — Kie do mi devus esti, se ne ˆce ce viaj piedetoj, kara kuzino? — En la oficejo, — mallonge respondis Mario Rudzinska. La juna homo faris sopiran ˆgemon, gemon, interfingrigis interfingrigis la manojn kaj klinis klinis la kapon sur la bruston. — En la oficejo oficejo!! — li diris diris malla˘ malla˘ ute, — ho, Marinjo, kiel kruela do vi ute, ˆ estas! Cu mi estas e stas haringo? diru al mi, ˆcu cu mi efektive estas simila al haringo? haringo ? Elparolante Elparolante ˆci ci tiun demandon, demandon, la homo de eterna ridado levis la kapon kaj rigardis la mastrinon per tiel larˆge ge malfermitaj okuloj, kun tiel komika esprimo esprimo de plendo, plendo, ofendiˆ ofendiˆ g o kaj mirego, ke Mario ne povis sin deteni de go preska˘ u la˘ uta uta rido. Tamen balda˘ u seriozeco anstata˘ uis uis ˆce ce ˆsi si la momenta mom entan n gajec ga jecon. on. — Vi ne estas haringo, — ˆsi si diris, rigardante la laboron, kiun ˆsi si tenis en la mano, verˆ verˆsajne sajne pro timo, ke ˆsi si denove ne ridu, — vi ne estas haringo, sed vi est estas as.. . . — Mi ne estas haringo! haringo! — ekkriis ekkriis la juna juna homo, homo, profunde profunde ekspiran ekspirante, te, kvaza˘ u post granda timegiˆgo, go, — dank’ al Dio, mi ne estas haringo! kaj ˆcar car mi ne estas tia, estas do afero tute simpla, ke mi ne povas la tutajn tagojn sufokiˆgi gi en la oficejo, kiel kiel haringo haringo en la barelo. barelo. . . — Sed vi estas homo kaj vi devas ja unu fojon jam pli serioze pripensi ˆ oni povas tiel konstante faradi la vivon kaj ˆgiajn giajn taskojn. Cu fa radi facilanimaˆ facilanimaˆojn kaj kuradi kuradi post diinoj? diinoj? Estas Estas efektiv efektivee domaˆ domage gˆe pri via bona koro, kiun vi ja

MARTA

36

havas, kaj pri viaj kapabloj, kiuj ja anka˘ u ne mankas al vi. Se pasos ankora˘u kelke da jaroj da tia vivo, vi fariˆgos gos unu el tiuj homoj sen celo, sen okupo, sen estonte estonteco, co, da kiuj ni sen tio havas havas jam tro multe multe.. . . ˆ haltis, kaj kun esprimo de vera malˆ Si gojo go jo ˆsi mallevis la vizaˆgon g on al la laboro. La juna homo elrektiˆgis gis kaj diris kun soleneco: — Amen! Amen! La prediko prediko estis estis longa, oni tamen tamen ne povas povas malkonfe malkonfesi si en gi gˆi kelkan esencon moralan, kaj banita en gi, gˆi, kiel spongo trempita en larmoj, mia koro falas al viaj piedoj, kara kuzino! — Aleˆcjo! cjo! — diris la mastrino mast rino leviˆ gante, gante, — hodia˘ u vi estas ankora˘ u pli malprudenta malprudenta ol ordinare. ordinare. . . mi ne povas povas plu interparoli interparoli kun kun vi; iru al la oficejo, kaj mi iros en la kuirejon! — Frati Fratineto neto!! Marinjo! Marinjo! en la kuirejo kuirejon! n! fi donc! c’est mauvais mauvais genre!  genre!  La edzino de literaturisto literaturisto en la kuirejon! ˆsia sia edzo eble skribas pri la poezieco, p oezieco, kiu estas deviga por virino, virino, kaj ˆsi si iras en la kuirejon! kuirejon! Tion Tion diran dirante, te, li leviˆ leviˆ gis kaj kun etenditaj brakoj rigardis la forirantan gis virinon. — Fratino! — li ekkriis ankora˘u unu fojon, — Mario! ha, ne forlasu min! Mario ne returniˆ gis kaj estis jam apud la pordo de la anta˘ gis uˆ uˆcambr ca mbro. o. Tiam Tia m la juna homo alsaltis alsalt is al ˆsi si kaj kaptis ˆsian sian manon. manon . ˆ vi koleras min, Marinjo? Cu ˆ vi efektiv — Cu efektivee kolera kolerass min? min? Nu, hontu! hontu! ˆ ˆ ˆ Cesu! Cu mi volis vin ofendi? Cu vi ne scias, ke mi vin amas, kiel samgepatr gepatran, an, plej plej karan karan fratin fratinon on?? Marin Marinjo jo!! Nu Nu,, ekri ekrigar gardu du min! min! Kion Kion do mi estas estas kulpa, ke mi estas juna? juna? Mi pliboniˆ pliboniˆ gos, vi vidos, mi nur anta˘ gos, ue ue iom maljuniˆgu! gu! — Dirante Dirante ˆcion cion ˆci ci tion, li kisadis kisadis la manojn de la juna vinino, vinino, kaj lia fizionomio prezentadis tian esprimon de interligitaj a˘ u rapide sin reciproke sekvantaj plendo, facilanimeco, malˆ gojo, go jo, sentemeco, plaˆcemeco, cemeco, ke, rigardante gin, gˆin, oni povis ridi, a˘u foriri, foriri, levante levante la ˆsultrojn, sed koleri koleri tiun grandaˆgan gan infanon infanon oni absolut absolutee ne povis. Tial Tial anka˘ u Mario Rudzinska, batalante momenton kontra˘ u la karesoj kaj la pardonpetoj de la kuzo, finis per rideto. — Kiom multe mi donus por p or tio, ke vi povu ˆsanˆ sanˆ giˆ giˆgi, gi, Aleˆcjo. cjo. . . — Kiom multe mi donu donuss por tio, ke mi povu ˆsanˆ sanˆ giˆ giˆgi, g i, Marin Marinjo jo!! sed. sed. . . la natura karaktero ne estas servanto, gi gˆi la lupon lupon en la arba arbaro ron. n. . . tira tiras. s. . . Dirante la lastan vorton, li kuntiriˆgis gis kiel infano, kiu nekuraˆge ge esprimas sian deziron, kaj la montran fingron li etendis al la pordo de la kabineto. ˆ denove — Cu denove?? — diris Mario, Mario, metante metante sian manon sur la anson de la pordo. — Jam eˆc unu vorton mi ne diros plu pri tiu nigrokula nigrokula diino, kiun, kiel mi vidas, vi simile al anˆgelo gelo gardanto gardanto ˆsirmas per p er flugiloj de pia prizorgado! prizorgado! — ekkriis Aleˆcjo, cjo, kaptante denove la manon de d e la kuzino; — sed vi prezentos ˆ min al ˆsi, si, fratineto? frati neto? Cu ne vere, vi prezentos? — Mi ne havas eˆc la plej malgrandan malgr andan intencon, — respondis Mario.

MARTA

37

— Mia kara! mia ˆcarma! carma ! mia sola! prezentu preze ntu min al ˆsi, si, kiam ˆsi eniros eniro s ˆci ci tien! tien! Diru: Diru: jen estas mia frato, frato, modelo modelo de ˆciuj ciuj ecoj kaj perfektec perfekteco, o, knabo bona... — Kaj samtempe granda senta˘ ugulo! ugulo! Kun la lastaj vortoj Mario eliris el la salono, Aleˆcjo cjo staris momenton apud la pordo, kvaza˘ u ˆsanc sa ncel eliˆ iˆgante, gante, ˆcu cu li devas resti a˘ u iri post la kuzino, poste li sin turnis sur la kalkano, stariˆgis gis anta˘ u la spegulo, gustigis ˆgustigis la kravaton kaj frizon, ekmurmuretis ekmurmuretis kanteton, anteton, ˆcesis cesis murmureti, murmureti, sur la fingroj de la piedoj aliris al la pordo p ordo de la kabineto kaj, iom forˆsovinte sovinte la pordokurtenon, p ordokurtenon, almetis la orelon al la pordo. Malanta˘ u la pordo oni a˘ udis udis la voˆcon con de la malgranda malgr anda Jadvinjo: — L’imparfait du subjonctif!  mi forgesis, kiel oni devas skribi la trian personon. personon. De kia verbotempo verbotempo,, sinjori sinjorino, no, oni devenig devenigas as l’imparfait du sub jonctif?  Respon Respondo do venis venis ne tuj. tuj. Oni Oni a˘ udis transturnadon de la folietoj de libro. udis Videble la instruistino serˆcis cis en libro la respondon, kiun ˆsi si devis doni al sia instruatino. — Du pas pass´ s´e d´efini efin i de l’ind l’i ndicat icatif  if  —, diris Marta post momento. Aleˆ Ale ˆcjo cj o rekt re ktiˆ iˆgis, gis, levis supren la okulojn kaj malla˘ute ute ripetis: — De l’in-di-ca-tif!  kia anˆgela ge la voˆceto ce to!! En la kabineto denove denove regis silento. silento. La lernantino lernantino videble estis okupita por skribado, kaj ka j nur post kelka kelka tempo te mpo ˆsi si lasis sin denove de nove a˘ udi: udi: — Batau!  mi ne scias, sinjorino, kiel oni skribas bateau . E-a-u  a˘u a-u ? Estis nenia respondo, la instruistino silentis. — Ho! — diris diris Aleˆ Aleˆcjo cjo al si men, men, — iel malfacile malfacile iras la afero afero ˆce ce mia diino! diino! videbl videblee ˆsi si ne scias, scias, kion kion respondi respondi al la demando demando de tiu malgranda malgranda saˆgulaˆ gulaˆcino. cino. . . a˘u eble ˆsi si revas. . . ha! Sur la fingroj de la piedoj li foriris de la pordo kaj stariˆ gis gis ˆce ce la fenestro; sed apena˘ u li ekrigardis tra la vitro sur la multehoman kaj multemovan straton, li ekkriis: — Kion Kion mi vidas vidas!! fra˘ ulin u linoo Malvi Malvino no jam tiel frue frue estas estas en la urbo. Mi kuras, flugas, rapidas! Tion dirante, li efektive kuris al la pordo kaj, malfermante ˆgin gin per forta puˆso, so , renko re nkonti ntiˆ gˆis okulo al okulo kun Mario, kiu revenis en la salonon. gis — Pro Dio, — diris la mastrino, retirante sin al la anta˘ uˆ uˆcambr ca mbro, o, — kien kie n ˆ do vi tiel flugas? Cu al la oficejo? ˆ vi timas, ke fra˘ulino — Cu ulino Malvino eble elspezos tro multe da mono, se vi ˆsin sin ne prizorgos? prizorgos? . . . — La mono estas nenio! sed peceton de sia koro ˆsi si povas perdi en la vojo. ˆ revid Gis revido, o, Marinjo Marinjo.. . . salutu salutu de mi la nigrok nigrokula ulan n diinon. diinon. . . La lastajn last ajn vortojn li elparolis jam sur la ˆstuparo. stuparo.

MARTA

38

Pli-malpli Pli-malpli unu horon poste Marta eniris en sian ˆcambreton cambreton en la mansardo. Forlasante orlasante gin, gˆin, ˆsi si havis vizaˆgon gon viglan, viglan , paˆson son facilan, facila n, kun rideto ridet o ˆsi alpremis al la koro kaj kisis sur la frunto la malgrandan filineton, instruante ˆsin, sin, kiel ˆsi, si, en la temp t empoo d dee ˆsia sia forestado fores tado,, devas d evas ludi lud i kun ku n sia s ia pupo p upo kaj kun la du du kriplaj seˆgoj, goj, kiuj servis al la pupo pup o kiel lito kaj lulilo; ˆsi si revenis per pe r malrapida j paˆ paˆsoj, soj, kun mallevitaj mallevitaj okuloj kaj kun esprimo esprimo de premanta premanta enpensiˆ go sur la vizaˆgo. go. Al la salutaj ekkrioj kaj karesoj de la infano ˆsi si respondis per p er apena˘ apenau˘ tuˆ tuˆsanta, santa, silenta silenta kiso. Janjo rigardis la patrinon per siaj grandaj inteligen inteligentaj taj okuloj. — Panjo! Panj o! — ˆsi si diris, dir is, ˆcirka˘ cir ka˘ uprenante la kolon de la patrino per sia maluprenante granda brako, — ˆcu cu oni ne donis al vi laboron. lab oron. Vi jam ne ridas, ne kisas min, vi estas denov denovee tia, kia vi estis tiam. tiam. . . tiam, tiam, kiam oni ne donis al vi laboron. laboron. ˆ tiuj amba˘ Ci u estaˆ estaˆoj de malsamaj aˆ goj goj tiel interkonformiˆgis gis reciproke, meze de mizero kaj soluleco, ke la infano la˘ u la esprimo de la vizaˆgo go kaj la forteco de la kiso divenadis la malˆgojojn gojojn kaj maltrankvilecojn de la virino. Sed ˆci ci tiun fojon fo jon Janjo demandadis vane, ˆsia sia patrino apogis la frunton sur la manplato kaj tiel profunde enpensiˆgis, gis, ke ˆsi ne a˘udis ud is eˆc ˆsian si an voˆcon. co n. Po Post st kelka tempo tamen Marta leviˆ gis. gis. — Ne, — ˆsi si diris malla˘ ute, u te, — tiel tiel ne povas povas esti. esti. Mi lernos lernos,, mi devas devas lerni, mi devas povi! Mi bezonas b ezonas librojn, — ˆsi si diris plue, kaj post momenta momenta pripenso ˆsi si malfermis malgrandan ligpakaˆ ligpakaˆon, on, elprenis el gi gˆi ian objekton, ˆcirka˘ kaukovris u ˘kovris ˆgin gin per la tuko kaj eliris en la urbon. Kiam ˆsi si revenis, r evenis, ˆsi si alportis a lportis kun si tri t ri librojn. Tio estis franca gramatiko, krestomatio kaj destinita por lernejoj historio de la franca literaturo. Vespere en la ˆcambreto cambreto de la mansardo brulis malgranda malgranda lampeto, kaj ˆ apogis la frunton sur la anta˘ u gi gˆi super malfermita libro sidis Marta. Si manplatoj kaj englutadis per la okuloj la paˆ gojn g ojn de la libro libro.. La kompl komplik ik-itaj gramatikaj reguloj, la miloj da problemoj de unu el la plej malfacilaj ortografioj en la mondo, interkonfuziˆ gis gis anta˘ u ˆsiaj siaj okuloj, kiel buloj bulo j da interimplikitaj fadenoj, kiel labirinto da instruaj montroj kaj faktoj tute ne konataj, a˘ u eble eble iam konitaj, konitaj, sed jam de longe longe forgesi forgesitaj. taj. Marta Marta alcen alcentrig trigis is la tutan forton de sia komprenado, ˆciujn ciujn fortojn forto jn de sia memorado, por p or en la da˘uro uro de unu vespero, de unu nokto, kompreni, ekmemori, alproprigi al si tion, kies komprenado postulas la laboron de kelke da jaroj, laboron malrapidan, paciencan, sisteman, logike kondukatan kaj grade kompletigatan kurson. La kompatinda virino pensis, p ensis, ke forte streˆcita cita febra fe bra penegado p enegado kompensos al la cerbo la jarojn da senlaboreco, ke la eta nuna momento iros sur la pesilon kontra˘ u la tuta pasinteco pasinteco kaj superpezos ˆgin, gin, ke grandega dezirado egalvaegalvaˆ faris loras en la vivo la povadon. Si faris al si iluzi iluziojn. ojn. Sed Sed la iluzi iluzioj oj ne povis povis ˆ penegado sin mem konsumadis en la febro, lacigis la korpon teniˆgi gi longe. Sia kaj la spiriton, per sia propra prop ra tro t ro forta for ta streˆ st reˆciˆ ciˆ go go nepovebligis nep ovebligis ˆciun ciun progreson prog reson;; la nuna momento, plene okupita de turmenta maltrankvileco, penetrigis an-

MARTA

39

kora˘ u nedifinitan nedifinitan sed jam mordantan mordantan maldolˆ maldolˆcecon cecon en la koron koron de la virino, virino, kiu, forlasita forla sita de ˆciuj ciuj sur la tero, t ero, komencis kompreni, kompren i, ke ˆsi si trompiˆ t rompiˆ gis gis rilate sin mem, ke ˆsia sia situacio estas plej malfavora por p or studado, kiu, por doni riˆcajn cajn fruktojn, bezonas trankvilecon, kiel birdo por la disvolvo de siaj flugiloj bezonas zonas aeron. aeron. La plej forta forta dezirado dezirado,, la plej varmega varmega aspirado aspirado de la spirito, spirito, la plej turmenta turme nta streˆciˆ ciˆ go de la volo ne povis fari tion, ke menso neinstruita go penetru per unu fojo la misterojn de la scienco, ke la neekzercitaj organoj de komprenado kaj de memorado fleksiˆ gu kiel delikataj kordoj, ke ili simile al gu fulmo saltu rapidajn rondojn, simile al vakso moligita per fajro ensorbu en sin tion, kion oni enˆsutas sutas en ilin. Longe fari al si iluziojn iluziojn Marta ne povis; sed surdigante surdigante en si ˆcian cian analizemecon per la tuta forto de sia spirito kaj volo, volo, ˆsi si obstine ripetadis al si la penson: ellernu! tiel same kiel ˆsiprompiˆ siprompiˆ gulo, kiu batalas kontra˘ gulo, u la ondegoj de la maro, per la tuta forto de siaj amba˘ u manoj tenas sin je la sola tabulo, kies apogo obstine subtenas en lia kapo la penson: mi restos sur la supraˆ supraˆo! o! Nun kiel anta˘ ue, u e, dum la longaj a˘ utunaj noktoj, simile al ventego, bruis utunaj kaj per senfinaj gamoj leviˆ leviˆ gadis gadis kaj malleviˆgadis gadis la misteraj murmuroj de la granda urbo, sed Marta ilin ne a˘ uskultis, uskultis, timis a˘uskulti uskult i ilin, i lin, ˆcar car ili vekis en ˆsi si tiun nedifinitan teruron, kiu kaptas homan estaˆ estaˆon, on, kiu sentas senhelpan eniˆgadon gadon en elementon potencan, nekonatan, senfundan. Nun en la mezo de la nokto ˆsi si marˆsadis sadis en la ˆcambreto cambret o lumata lumat a de la pala flamo de la lampeto, kun ruˆ go sur la vangoj, kun nigraj harligoj mallevitaj go sur la ˆsultrojn, sultro jn, kun manoj mano j nerve interplektitaj, kun buˆso so senˆcese cese murmuranta fremdajn vortojn, ˆcerpitajn cerpitajn el tiu libro, kiu, malfermita sub la radioj de la lampo, kvaza˘ u per dornoj estis plenigita de vicoj da sennombraj gramatikaj finiˆgoj, goj, signoj, signoj, ciferoj notantaj notantaj regulojn, regulojn, parentezoj, parentezoj, esceptoj. esceptoj. Tiu 1 libro estis la verko de Chapsal Ch apsal kaj No N o¨ı¿ 2 l, kiu instruas al multaj la misterojn de la subtila subtila lingvo lingvo de la francoj. francoj. La vortoj, vortoj, kiujn kiujn la lipoj de Marta ripetripetadis de vespera krepusko gis gˆis noktomezo, ofte de noktomezo gis gˆis tagiˆgo, go, estis tiuj enuigaj deklinacioj deklinacioj kaj konjugacioj, konjugacioj, super kiuj sur la tera globo ˆciutage ciutage oscedas miloj da infanoj. Sed Marta Marta ne oscedis oscedis.. La sekaj sekaj kaj monotonaj monotonaj sonoj, kiuj kiuj la ˆcambrojn cambrojn ˆ de la lernejoj lernejo j plenigas per enuo, posedis en ˆsia sia buˆso so signifon tragedian. Si batali bat aliss kun ˆcio, cio , kio estis est is ˆcirka˘ cir ka˘ u ˆsi, si, plej precipe kun tio, kio estis en ˆsi mem, kaj de tiu obstina ob stina batalado ba talado ˆsi si ricevis nenion, a˘ au˘ preska˘ u nenion. ˆ Si progresadis malrapide, tre malrapide; la morga˘ ua ua tago ofte ruinigadis kaj ˆetadis en abismon de forgeso tion, kion ˆsi si kun granda malfacileco sukcesis atingi hiera˘ u: u: la sciado alproksimiˆgadis gadis kaj retiriˆgadis, gadis, donadis pecetetojn da profito kaj forprenadis multegon da fortoj kaj tempo. Marta interbatadis la manojn, mano jn, kiel senmova statuo kun ˆstonigita stonigita vizaˆ go go ˆsi si sidadis sidad is super sup er la libro libr o en la da˘uro uro de tutaj tuta j horoj; horo j; ˆsi si leviˆ gadis, gadis, per febra febr a j paˆsoj so j trakuradis traku radis la ˆcambreton, cambret on, trinkadis malvarman akvon, trempadis en ˆgi g i la frunton kaj la okulojn kaj

MARTA

40

lernadis denove, devante tamen la morga˘ uan uan tagon, vekiˆ ginte, ginte, diri al si: mi ankora˘ u nenion scias! — Tempon! Tempon! tempon! — ofte kriadis en la penso la juna virino, kalkula kalkulante, nte, kiom da linioj linio j ˆsi si povas ellerni ellern i ˆciutage, ciuta ge, a˘ u kiom da paˆgoj go j ˆciusemajne. ciusema jne. — Se mi havus anta˘ u mi du jarojn, unu jaron, a˘ u almena˘ u kelke da monatoj da tempo!... Sed la tempo, kiu iam estis por ˆsi tiel malavara malavara dum ˆsia sia senlaboreco kaj ˆ ripozado, nun pelis ˆsin sin per teruro de malsato, malvarmo, malvarmo, honto, honto, mizero. Si deziris ekposedi kiel sian absolutan propraˆ propraˆon almena˘ u unu jaron, dume jam la morga˘ u ne apartenis apartenis al ˆsi. si. Morga˘ u ˆsi si devis jam scii ˆcion, cion, kion apena˘ apenau˘  jaro a˘ u serio da jaroj jaro j povas ellernigi; ˆsi si devis, se ˆsi ne volis, ke el ˆsiaj siaj manoj mano j elfalu ilo de laborenspezado. La tempo, en kiu tiu virino komencis la batalon pro ekzistado por si kaj por sia infano, ne estis jam por p or ˆsi si tempo favora favora por p or lernado, kaj tamen ˆsi si lernis. . . Jam estis finiˆganta g anta monato depost tiu tago, en kiu la juna vidvino la unuan fojon eniris en la belan loˆ gejon gejon ˆce ce la strato Swieto-Jersk Swieto-Jerska. a. La mastrino de tiu loˆgejo ge jo renko re nkonta ntadi diss ˆsin si n ˆciam ci am gentile gˆent ile,, parola par oladis dis al ˆsi si amike, ami ke, eˆc kore, kore , sed al la koreco aliˆgadis gadis ˆciam ciam pli videbla videbla nuanco nuanco de silenta silenta kompato, kompato, ofte eˆc de embaraso, embaraso, de sindevigo, sindevigo, kiu retenadis retenadis sur la lipo j iajn vortojn malfacile eldireblajn. eldireblajn. La malgranda malgranda Jadvinjo Jadvinjo rilate sian instruistinon instruistinon restis ˆciam ciam gentila, ˆgentila, kiel bone edukita infano, sed el ˆsiaj siaj moviˆ gemaj, tre viglaj okuloj de gemaj, tempo al tempo, elflugadis ironia radieto, sur la freˆsa sa buˆso so aperadis petola rideto, kvankam kvankam tuj forigata, tamen sufiˆce ce montranta internan kontentecon kontentecon a˘u miron de lernantino, kiu kaptas la malgajan sekreton de senklereco de sia instruantino instruantino,, a˘ u diras al si interne sed mi ja estas pli scianta scianta ol ˆsi! si! Venis la tago, en kiu Marta devis ricevi de la patrino de sia lernantino la pagon por sia tutmonata tutmonata laboro. laboro. Mario Mario Rudzins Rudzinsk ka sidis sidis en la salono kun laboraˆo o en la mano, kiun ˆsi si tamen tame n enpense en pense faligis sur la genuon. ge nuon. La ordinare serena seren a frunto de la feliˆ f eliˆca ca virino vir ino en tiu tago ta go estis es tis iom nebulita, nebul ita, ˆsiaj sia j bela be lajj okulo j kun esprimo de malgajeco estis direktitaj al la fermita kaj kurtenita pordo de la kabineto. ˆ estas permesite scii, kio mian karan fratinon metis hodia˘ — Cu u en tiel malgajan malgaj an humoron? — eksonis vira voˆco co apud apu d la fenestro. Mario direktis la rigardon al la flanko de la parolanto. — Mi estas efektive e fektive tre afliktita, Aleˆcjo, cjo, kaj mi vin petas, ke vi konsideru la staton de mia animo kaj ne malpaciencigu malpaciencigu min per iaj ˆsercoj. sercoj. . . — Ho! ho! ho! ho! ho! ho! ho! — diris diris la juna juna homo homo,, deme demeta tan nte la gaze gazeto ton, n, per kiu li ˆgis gis nun ˆsirmis sirmis al si la vizaˆ gon; g on; — kia solenec solenecoo de parola parolado do!! Kio Kio do ˆ artikolon, verkitan de la talenta plumo de mia bofrato, oni ne fariˆgis? gis? Cu ˆ al la malgranda Jadvinjo ekdoloris la pinto de la volis akcepti por presi? Cu ˆ la pudingo ˆ nazeto? Cu pu dingo el e l pomo p omojj ne sufiˆce ce elbakiˆ gis? gis? Cu...— La juna homo faris tiujn demandojn demando jn kun sia ordinara ordina ra komika emfazo en la voˆ co, co, sed subite

MARTA

41

li ˆcesis cesis paroli, parol i, leviˆgis, gis, aliris al la kuzino, sidiˆgis gis apud ˆsi si kaj en la da˘ uro uro de minuto rigardis rigar dis ˆsian sian vizaˆgon gon kun pli longa kaj pli profunda atento, ol kiom oni povis atendi de tiel moviˆgema gema kaj ventanima estaˆo. o. — Ne, — li diris post momento, — ˆgi gi ne estas artikolo, nek la nazeto de Jadv Jadvin injo jo,, nek pudingo pudingo.. Vi, Vi, Marin Marinjo, jo, estas estas efekti efektiv ve aflik aflikti tita ta kaj de io grava...kio estas... La lasta jn vortojn vorto jn li eldiris e ldiris kun efektiva sentemeco en la voˆco. co. Samtempe li prenis la manon de la kuzino kaj alpremis gin gˆin al sia buˆso. so. — Nu, — li diris, rigardante rigardante al ˆsi si en la okulojn, — kio estas, kio vin tiel aflikta afliktas? s? diru. diru. . . En tiu momento tiu homo de eterna ridado havis la aspekton de knabego bona kaj sincere sindona al sia kuzino. Tial anka˘ u Mario rigardis lin amike. — Mi scias, scias, ke vi hav havas bonan koron, koron, Aleˆ Aleˆcjo, cjo, kaj ke mia malˆ gojo g ojo vin sincere sincere afliktas afliktas.. Volont olontee mi ˆgin g in klarigus al vi, sed mi timas elvoki viajn ˆserc se rcoo jn. jn . Aleˆ Ale ˆcjo cj o elr e lrek ekti tiˆ gˆis kaj almetis la manon al la koro. gis — Parolu kuraˆge, ge, mia fratino! — li diris, — mi a˘ uskultos uskultos vin kun seriozeco de pastro, kiu sidas en la konfesprena konfesprena seˆ go, kaj kun sento de frato, por kiu go, vi multe da fojoj estis bona anˆ gelo-k gelo-konfe onfespr sprenan enanto. to. . . Mi vin a˘ uskultos uskultos kun preteco por ˆcio. cio. . . Se vi ekdeziris ekdeziris havi la arbon kantantan kantantan,, a˘ au˘ la birdon parolantan, antan, mi iros serˆci ci ilin trans la montoj kaj maroj. . . Se al Jadvinjo Jadvinjo ekdoloris la nazeto a˘ u la buˆseto, seto, mi tuj kunvokos kunvokos ˆciujn ciujn kuracistojn, kuracisto jn, kiuj en Varsovio dormas kaj manˆgas. g as. . . Se iu vin ofend ofendis is.. . . mi vok vokos lin lin al duel dueloo a˘ u...a˘ u ...a˘u mi lin prilaboros prilab oros per bastono, basto no, kaj ke mi ˆcion cion ˆci ci tion t ion faros kaj plenumos, plenumos , mi m i ˆuras per ˆciuj ciuj belaj bela j okuloj de ˆciuj ciuj miaj diinoj. . . per la memoro pri la infanaj jaroj, jaro j, kiujn mi pasigis kun vi, Marinjo, per la polvokovritaj muroj de mia oficejo kaj per la kameretoj de mia koro, en kiuj fluas sango tiu sama kiel via! ˆ Dum la juna homo parolis paro lis ˆcion cion ˆci ci tion, lia hameleona naturo kovradis al li la vizaˆgon gon kaj la staturon per tiel diversaj kaj rapide ˆsanˆ sanˆ giˆgantaj gantaj koloroj, de senenhava ventanimeco, de kora sentemeco, de troigata emfazo kaj de efektiva preteco por sin oferi, ke Mario videble havis deziron jen koleri, jen ridi, jen premi la manon al tiu ventanim ventanimulo, ulo, kiu tamen rememorigadis rememorigadis al ˆsi si la infanajn jarojn, pasigitajn kune kun li, kaj la samecon de la sango, kiu fluis en la vejnoj de ili amba˘u. u. — Cetere gi gˆi ne estas afero af ero tiel tie l eksterordinare eksteror dinare grav g rava, a, ˆsi si diris post momento de ˆsanc sa ncel eliˆ iˆgado, gado, — nenio, kio povus havi influon sur mia sorto a˘ u sur la sorto de la personoj, kiuj estas al mi plej proksimaj. Sed mi terure beda˘ uras uras tiun kompatindan virinon, kiu en la nuna momento estas tie, malanta˘u tiu ti u ˆci ci pordo... — Ha! sekve sekve la afero afero koncer koncernas nas la nigrok nigrokuli ulinon? non? Nu! dank’ dank’ al Dio! mi spiras pli libere. . . mi pensis jam efektive, efektive, ke ia malfeliˆ malfeliˆco. co. . . ˆ estas efektive malfeliˆco, — Gi co, sed koncernanta ne nin, sed ˆsin. sin. . .

MARTA

42

— Malfeliˆ Malfe liˆco, co, efektive? nu, tiam anka˘ u mi iom beda˘ uros uros tiun interesan ˆ ˆsi vidis en sonˆgo vidvinon. Sed kio do povis fariˆgi gi al ˆsi? si ? Cu go la formortintan edzon? ˆcu. cu. . . — Lasu la ˆserco serc o jn, Aleˆcjo! cjo! ˆsi si estas, estas , kiel vi vidas, virino pli malfeliˆ malfe liˆca, ca, ol kiom mi en la komenco opiniis. opiniis. . . malriˆ malriˆca, ca, kaj videble nenion povoscias. povoscias. . . Aleˆ Al eˆcjo cj o larˆ la rˆge ge malfermis la okulojn. — Nenion povoscias! tio estas la tuta malfeliˆco! co! ha! ha! ha! beau malheur  ma foi!  Tia Tia juna kaj kaj bela. . . Li subite silentiˆgis, gis, ˆcar car la punca pordokur por dokurteno teno forˆsovetiˆ sovetiˆ gis g is kaj en la saˆ eniris, faris kelkajn lonon eniris Marta. Si kelkajn paˆsojn sojn anta˘ uen uen kaj stariˆgis gis kun ˆ estis mano apogita sur brako de brakseˆ go. go. Si estis en tiu tiu momen momento to tre bela. Ia malfacila batalado, eble la lasta momento de batalado, kiu longe havis lokon en ˆsia brusto, kovris ˆsiajn siajn palajn pala jn vangojn per bela ruˆ go; go; anta˘ u unu a˘ u du minutoj, en atako de ia granda gr anda doloro, ˆsi si verˆsajne sajne enigis la manojn mano jn en sia jn densajn nigrajn harojn, ˆcar car du iliaj faskoj, faskoj, karbonigraj kaj krispaj, pendis p endis nun sur ˆsia sia frunto, kiu per sia plena paleco malgaje kontrastis kontrastis kun la ruˆ go go sur la vangoj. vango j. Kiam ˆsi si staris kun iom klinita kapo kaj duone fermita j okuloj, okulo j, ˆsia si a teni te niˆgo gˆo esprimis nek suferon, sed nur profundan, definitivan decidon. Estis sufiˆce ce ˆeti eti sur ˆsin sin nur unu rigardon, rigar don, por diveni, ke ˆsi si decidis decid is nun fari ion, kio havis por ˆsi si grandegan gran degan gravecon, gravecon , fari ian paˆson, son, kiun ˆsi ne povis fari sen granda peno, p eno, sen koncentri koncentrigo go de ˆciuj ciuj fortoj de sia volo. volo. Fine ˆsi si levis la kapon kaj alpaˆsis sis al la mastrino de la loˆ gejo. gejo. ˆ — Cu la leciono jam estas finita? — eldiris Mario, kiu ˆce ce la eniro de la  juna vidvino leviˆgis gis kaj penis aperigi senˆgenan genan rideton. — Jes, sinjorino, — respondis Marta per iom malla˘ uta, uta, sed firma voˆco, co, — mi finis la hodia˘uan uan lecionon kun fra˘ ulino Jadvigo kaj mi venis, por sciigi ulino al vi, ke gi ˆgi estis la lasta. lasta. Mi ne povas povas plu instrui instrui vian vian filinon, filinon, sinjori sinjorino. no. . . Sur la vizaˆgo go de Mario Mario Rudzins Rudzinsk ka aperis aperis miro, miro, aflikto aflikto kaj konfuzo. konfuzo. La lasta estis la plej forta. La koro de la bona virino ne permesis al ˆsi, ˆce ce tiu memvola rifuziˆgo, go, eldiri vorton, pri kies eldiro ˆsi si jam de longe pensis. p ensis. — Vi ne instr instruos uos jam mian mian filin filinon? on? — diri diriss Mario Mario balbute balbute,, — kial kial,, sinjorino? — Tial, — respondis Marta malrapide kaj malla˘ute, ute, — ˆcar car mi ne scias instrui. Dirante Dirante tion, ˆsi mallevis mallevis la okulojn; la ruˆ go, go, kiu kovris ˆsiajn siajn vangojn, ango jn, leviˆgis gis sur la frunton kaj kovris la tutan vizaˆgon gon per esprimo de premanta honto. — Mi eraris pri mi mem, — ˆsi diris plue; — fariˆ ginte ginte malriˆca, ca, mi kompreni prenis, s, ke mi devas devas labori labori.. . . mi a˘udis, udis, mi vidis, ke malriˆcaj caj a˘u malr ma lriˆ iˆciˆ ci gintaj gˆintaj virinoj plejparte fariˆ gas gas instrui instruisti stinoj. noj. . . tial tial mi pensis, pensis, ke anka˘ anka˘ u mi en ˆci ci tiu profesi profesioo trovos trovos por mi laboron laboron kaj panon. panon. . . Oni diris diris al mi, ke mi estas kakapabla instrui nur la francan lingvon, mi opiniis efektive, ke tiun lingvon mi

MARTA

43

posedas, pos edas, ˆcar car mi parola p arolass en gi gˆi sufiˆce ce korekte korek te kaj facile. facil e. Nun mi konvinkiˆ konvin kiˆ gis, gis, ke bona parolado ne estas ankora˘ u tuta konado de la lingvo, ke mi neniam lernis ˆgin gin fundamente, kaj tiun malgrandan sciadon, kiun mi akiris en la infaneco, mi forgesi forgesis. s. . . Tio estis estis fragmen fragmentaj, taj, supra supraˆaj, ne precize precize kompre komprenitaj nitaj scioj, scioj, ne estas estas do mirind mirinde, e, ke ili forflugis forflugis el mia memoro. memoro. La fremdlandu fremdlandulin lino, o, kiu gis ˆgis nun donadis donadis lecionojn lecionojn al via filino, filino, estis perfekta perfekta instruist instruistino ino.. . . fra˘ ulino Jadvigo povoscias multe pli ol mi. ˆ silentiˆgis Si gis por momento, kvaza˘ u ˆsi si bezonus b ezonus denove d enove kolekti siajn fortojn. forto jn. — Laborenspezo estas por mi certe afero tre grava, grava, — ˆsi si diris, — tamen, kiam mi konvinkiˆgis, gis, ke mi ne povas rapide ellerni ˆcion, cion, kion mi bezonas scii, mi diris al mi, ke mi ne devas agi kontra˘u mia konsci konscienco enco.. . . Farante arante interinterkonsenton kun mi, vi diris ja al mi, ke anta˘u ˆcio cio kaj preska˘u ekskluzive vi postulas de instruistino instruistino de via filino, ke ˆsia instruado instruado estu larˆ ga ga kaj fundamenta, ke gi gˆi ampleksu ˆciujn ciujn flankojn flankojn de la objekto. . . mi pri tia instruado instruado ne povas povas eˆc revi. revi. . . plue vi estis estis por mi tiel bona, ke krom nehonest nehonestaa mi estus ankora˘ u sendan sendank ka, se mi. . . ˆ kaptis amba˘ Tiam Mario ne permesis p ermesis plu p lu al la malfeliˆca ca virino paroli. Si u ˆsiajn siajn manojn, mano jn, kaj, premante ilin forte en siaj manoj, mano j, ˆsi si diris: — Kara, amata sinjorino! mi certe ne povas refuti tion, kion vi diras pri vi mem, sed kredu al mi, ke estas al mi tre, tre dolore disiˆgi g i de de vi. vi. Eb Eble le almena˘ u mi povas povas per io esti utila utila al vi. vi. . . mi hav havas konatojn, konatojn, rila rilatojn. tojn. . . — Sinjorino, — diris Marta, levante la okulojn, — mia sola dezirego estas ricevi ricevi la eblon eblon labori. labori. . . — Sed kiel, kiel, en kio vi volus olus kaj povus povus labori labori?? — rapid rapidee deman demandi diss la mastrino. Marta longe silentis. — Mi ne scias, sc ias, — ˆsi fine diris per p er malla˘ uta uta voˆ co, co, — mi ne scias, kion mi povoscias, ˆcu cu mi ion bone povoscias. ˆ la lastaj vortoj ˆsiaj palpebroj malleviˆ Ce malleviˆ gis; gis; en la voˆ co co tremis profunda humiliˆ go. go. — Eb Eble le vi volus volus donad donadii leci lecionoj onojn n de muzi muzik ko? Un Unu u el miaj parenc parencin inoj oj guste ˆguste nun serˆcas cas iun, kiu donadus lecionojn leciono jn de muziko al ˆsia sia filino. Marta neante skuis la kapon. — Ne, sinjorino, — ˆsi diris, — en la muziko mi estas ankora˘ u dekoble pli malforta, ol en la franca lingvo. ˆ tamen ne ellasis la manon de Marta el siaj manoj, Mario enpensiˆ gis. gis. Si kvaza˘ u ˆsi si timus, ke tiu virino ne foriru de ˆsi si sen ricevo de konsilo kaj helpo. — Eble, ˆsi diris post momento, — eble vi laboris almena˘ u iom en sciencoj naturaj? Mia edzo edukas edukas junan knabon, kiu malfacile malfacile progresas en la lernejo, tial tial por lin helpi, helpi, por kunripetad kunripetado. o. . . — Sinjorino, — interrompis Marta, — miaj scioj en la regiono de la sciencoj scienco j naturaj natur aj estas tiel supraˆ supraˆaj, ke ili estas preska˘ u nenio nenio.. . .

MARTA

44

ˆ iom ˆsancel Si san celiˆ iˆgis gis kaj post minuto diris plue: — Mi scias iom desegni. Se vi konas iun, kiu bezonus lecionojn de desegnado... Mario post momenta pripenso neante skuis la kapon. — Kun ˆci ci tio, — ˆsi si diris, — estas plej malfacile. malfacile. . . malmulte malmulte da homoj lernas desegnadon, kaj krom tio plejparte instruas gin gˆin viroj. viroj. . . Jam Jam tia estas estas la kutimo. — Sekve, — diris Marta, premante la manon de la mastrino, — restas al mi nur diri al vi adia˘u kaj danki vin por la boneco kaj afableco, kiun vi montris rilate min. Mario etendis la manon al eleganta koverto, en kiu oni povis vidi kelke da monbiletoj, sed en tiu sama momento iu de flanke ektuˆsis sis ˆsian sian manikon. Tio estis estis la gaja Aleˆ Aleˆcjo, cjo, kiu en la tuta tempo de la interp interparol arolado ado staris staris malproksime en pozo tre modesta kaj kun vizaˆ gespr g esprim imoo tute ne gaja. gaja. Liaj Liaj okuloj duone kun raviteco, duone kun sincera kompato estis fiksitaj sur la vizaˆgo go de la juna vidvino, vidvino, kiu eˆc plej malmulte malmulte ne atentis atentis lian ˆceestadon. ceestadon. Eble, enirante enirante en la salonon, salonon, ˆsi si lin vidis, sed kion povis interesi interesi ˆsin sin unu homo pli, kiu estos atestanto de ˆsia humiliga konfeso, kiam la plej terura terur a kaj neforigebla atestanto estis ˆsi si mem? Kion povis ˆsin sin interesi la supozo, ke ies okuloj rigardas ˆsin en e n la momento, mome nto, en kiu ˆsia sia propra rigardo kun teruro estis direktita direktita en la profundon profundon de ˆsia sia propra senkapableco senkapableco kaj en la senfundan senfundan abismon de la sorto, kiu ˆsin sin atendas? Tial Marta ne atentis la ˆceestadon ceestadon de la juna homo, Mario ˆgin gin forgesis, kaj, sentante, ke iu ˆsin tuˆsete sete tiras je la ˆ miris ankora˘u pli, kiam maniko, ˆsi si turnis turni s la vizaˆgon gon kun iom da miro. Si kia m ˆsi vidis la fizionomion fizionomion de Aleˆ Aleˆcjo. cjo. Liaj moviˆ movigemaj gˆemaj okuloj estis nun plenaj de malˆgojo, go jo, la buˆso, so, sur kiu oni ordinare ˆciam ciam vidis malseriozan rideton, havis nun esprimon bonkoran ka j eˆc iom kvaza˘ u seriozan. — Marinjo! Marinjo! — diris malla˘ malla˘ ute ute la juna homo, — via edzo laboras ˆce ce unu el la ilustritaj ilustritaj revuoj, eble oni tie bezonus bezonus iun, kiu scias desegni desegni.. . . Mario ekpla˘ udis udis per la manoj. — Vi estas prava, prava, — ˆsi ekkriis, — mi demandos pri tio mian edzon!. . . — Sed oni devas devas tion tion fari tuj! — ekkrii ekkriiss Aleˆ Aleˆcjo cjo jam kun sia ordinara ordinara vigleco, — ˆguste guste hodia˘ u estas kunsid kunsidoo en la redakcio redakcio.. . . — Kaj mia mia edzo estas estas en la kunsid kunsido. o. . . — En la kunsido oni plej facile povus informiˆgi g i pri tio... — Mi tuj skribo skriboss al mia edzo. edzo. . . — He, kian kian sencon havos havos skribado! skribado! tio da˘ uros uros tro longe! longe! mi iros kaj kaj mi elvok elvokos os Adamon Adamon el la kunsido. kunsido. . . — Iru, Ir u, iru, iru , Aleˆcjo. cjo. . . — Mi iras, iras, mi rapid rapidas as,, mi flugas! flugas! — ekkrii ekkriiss la juna homo, homo, kaptis aptis la ˆcapelon, capelon, kaj, kun ekstrema rapideco metante gin gˆin sur la kapon ankora˘ u anta˘ u la pordo, forgesante diri adia˘ u al la du virinoj, li elkuris en la anta˘ uˆ uˆcambr am broon.

MARTA

45

Tie li ˆetis etis la palton sur la ˆsultrojn, sultro jn, kaj, kriante ankora˘ u unu fojon — mi kuras, flugas, rapidas —, li efektive kuris, rapidis rapidis kaj flugis de la ˆstuparo stuparo tiel same, kiel li faris anta˘u unu monato, kiam li volis kuratingi la junan belulinon, kiun li vidis tra la fenestro. Mario ne eraris, kiam ˆsi si havis la konvinkon, konvinkon, ke ˆsia sia kuzo posedas bonan koron, koron, tial ˆsi si nun kun certa kontenteco kontenteco akompanis akompanis lin per la okuloj gis ˆ la sojlo, poste ˆsi si turnis sin denove al Marta. La juna vidvino staris senmove, senmove, ˆ ne povis ne vidi, ke ˆsi kun ankora˘ u pli ardanta ruˆ go go sur la vizaˆgo. go. Si si vekis kompaton ne n e sole en ˆci ci tiu virino, kiu anta˘ a nta˘ u momento premis ˆsiajn manojn, mano jn, sed anka˘ u en tiu juna homo, kiun ˆsi si preska˘ pr eska˘ u tute tut e ne konis, konis , ˆcar car ˆsi si apena ap ena˘ u˘ kelke da fojoj pasant pasantee lin vidis. vidis. Nun la un unuan uan fojon fo jon en sia vivo vivo ˆsi si estis ob jekto jekto de homa kompato, ˆsi si preska˘ u mem gin gˆin elvokis, eviti ˆgin g in a˘ u forp fo rpuˆ uˆsi si gin gˆi n ˆsi, si , premata de fortega bezono, b ezono, ne povis, kaj tamen t amen ˆci ci tiu sento, kiun oni montris al ˆsi, si, sento per p er si mem bona, falis sur ˆsian sian kapon kiel premeganta premeganta pezo kaj ˆ estis malkontenta de si mem, de sia interparolo kun klinis ˆgin gin malsup malsupren. ren. . . Si Mario, ˆcar car tiu interparolo ˆce ce homoj homo j tute fremdaj fremda j por ˆsi si elvokis simptomojn de kompato al ˆsi. si. . . Tra ˆsia sia kapo trakuris la penso, ke ˆsi si devis esti pli forta, pli kaˆ kaˆsema, sema, pli sindetenema sindet enema,, ˆsi si havis tian senton, kvaza˘ u en ˆci ci tiu momento forfalus forfalus parteto de ˆsia persona kaj homa indeco, kvaza˘ kvaza˘ u ˆsi si la unuan fojon etendus la manon man on por p or almozo. Kiam la gekuzoj gekuzo j interˆsanˆ sanˆgis gis inter si frazo fr azojn, jn, kiuj kiuj koncer koncernis nis ˆsin, sin, kiam kiam la juna homo homo elkuris elkuris el la ˆcambro, cambro, por porti al nekonataj, de ˆsi si neniam n eniam viditaj homoj homo j peton en ˆsia sia nomo, tiam naskiˆ gis gis en ˆsi si fortega deziro foriri, foriri tuj, per p er vorto de danko pagi por p or la momento momento da kompato, sed la almozon ne akcepti kaj diri: — Mi esperas, ke mi mem min helpos. Tiu deziro estis forta, ˆstopis stopis la voˆ con con en la brusto de la juna virino, ondo da sango san go ˆetiˆ et iˆgis gis en ˆsian kapon, kaj tamen ˆsi si ne submetiˆ subme tiˆ gis gis al tiu deziro, ne foriris, foriris, staris senmova senmova kun kapo klinita kaj kaj manoj interplektitaj. interplektitaj. En la plej profunda interno de ˆsia sia estaˆ estaˆo eksonis malgaja malga ja murmuro: — mi ne esperas, ke mi povos povos min helpi, helpi, mi ne povas povas fidi min mem! — Tio estis estis naskiˆ ganta ganta konscio konscio de propra senkapableco senkapableco.. Sub la influo de tiu ˆci ci sento kreskis en ˆsi si honto hon to nedifinebla nedifinebla,, sed turment turmenta. a. — Ho, se mi estus sola!. sola!. . . — ˆsi si pensis. — Se mi ne havus infanon! — Volu diri al mi, — ekparolis Mario, — kiamaniere mi povos sciigi vin pri la rezultato de la penadoj, kiujn mi kaj mia edzo faros, por trovi por vi okupon. . . Eble vi lasos ˆce ce mi vian adreson? Marta meditis dum momento. — Se vi permes p ermesos, os, — ˆsi si respo re spondis, ndis, — mi venos ven os ˆci ci tien ti en mem, me m, por p or informiˆ in formiˆgi. gi. En la unua momento ˆsi si volis doni sian adreson, sed tra ˆsia kapo trakuris ˆ hontigis la kompato, la penso, pen so, ke la juna feliˆca ca virino povas forgesi forge si ˆsin. sin. Sin kies objekto obje kto ˆsi si estis, sed ankora˘ u pli ˆsin sin timigis timigis la supozo, ke la espero pri laborenspezo, kiu ekbrilis anta˘ u ˆsiaj sia j okulo j, denove malaperos malap eros kaj lasos ˆsin sin

MARTA

46

en terura necerteco, nedifiniteco de la situacio. Laborenspezo! kia proza, triviala, triviala, pure tera vorto gi gˆi estas! vi eble ekkrios, ekkrios, legantoj. Se anstata˘ u gi gˆi estus ˆci ci tie ia flamanta amo, kora sopiro, alta a lta revo, tiam la sentoj de la juna virino sin turnus en pli konvena por ili rondo de moralaj aperoj, apero j, vekus pli da simpatio, pli fortan kunsenton! kunsenton! Po Pov vas esti, mi ne scias. Sed certa estas tio, ke Marta pensis a˘ u anta˘ usentis, ke la sola garantio usentis, por la vivo kaj sano de la sola objekto obje kto de ˆsia sia amo, a mo, de ˆsia infano, infano , la sola kvietigo de la sopirado, sopira do, kiu plenigis pleni gis la soleca solec a jn angulo angul o jn de ˆsia sia malriˆca ca ˆcambreto cambre to kaj ˆsiajn siajn se ne altajn, altajn, tamen tamen purajn kaj honestajn honestajn revojn revojn kaj pensojn — estis laboro, donanta donanta laborenspezon. Eble Marta eraris; nur ˆsia sia estonteco estis pruvonta la verecon a˘ u erarecon de tiu ˆsia opinio. Post ankora˘ u kelke da interˆ inte rˆsanˆ sangitaj gˆitaj vortoj Marta Swicka diris adia˘ u al la mastrino de la loˆgejo. gejo. Mario Mario denove denove etendis etendis la manon al la koverto koverto kun la lilikoloraj randoj. — Sinjonino Sin jonino,, — ˆsi si diris d iris iom nekuraˆ nekur aˆge, ge, — jen je n estas e stas la ˆsuldo, suldo, kiun mi hav h avas as koncerne vin por la tutmonata instruado de mia filino. Marta ne etendis la manon. — Vi nenion ˆsuldas suldas al mi, — ˆsi diris, — ˆcar car mi absolute nenion lernigis al via filino. Mario Rudzinsk Rudzinska volis volis insisti, insisti, sed Marta kaptis ˆsian sian manon, premis gin gˆin forte en sia j manoj ma noj kaj rapide r apide forlasis la ˆcambron. cambron. Kial ˆsi si foriris for iris tiel rapide? Eble Eble ˆsi si deziris deziris la un unuan uan fojon en sia vivo vivo forkuri forkuri de la sentata sentata malbona malbona ˆ tento? Si sentis, ke la mono, kiun oni proponis al ˆsi, si, ne apartenas al ˆsi, si, ke ˆsi si per nenio gin gˆin meritis, krom eble per senfruktaj senfruktaj bonaj deziroj, ke se ˆsi si gin gˆin akceptus, ˆsi farus agon nehonestan. Tial ˆsi si gin gˆin ne prenis; sed kiam en la vespera vespe ra krepusko, krepu sko, pro ˆsparemeco spare meco ne lumigante lumiga nte la lampon lamp on en sia ˆcambreto, cambret o, ˆsi si ˆce ce la malforta lumo de la finiˆ ganta tago malfermis sian monujon kaj kalkulis ganta la tie troviˆgantajn gantajn malgrandajn malgrandajn monerojn; kiam ˆsi si ekpensis pri tio, ke krom tiu mono, kiu povas sufiˆci ci apena˘ apenau˘ por kelke kelke da tagoj, ˆsi si havas havas jam nenian alian, kaj ˆci ci tiu estas restaˆ restaˆo o de la sumo, kiun ˆsi si ricevis per la vendo de unu el la du vestoj, vestoj, kiujn ˆsi si posedis; kiam la malgranda malgranda Janjo, alpremante sin al ˆsiaj genuoj, plendis pri la malvarmo, malvarmo, kiu regas en la ˆcambro, cambro, kaj petis ekbruligi ekbruligi fajron sur la kameno, kaj ˆsi si devis tion rifuzi, ˆcar car la provizo provizo da ligno estis jam tre malgranda kaj pri ˆgia gia pligrandigo pligr andigo ˆsi si nun ne povis eˆc revi; kiam kia m fine ˆcirka˘ cir ka˘ uis uis ˆsin sin nokta mallumo, mallumo, kiu pligrandigas pligrandigas la malgajecon kaj maltrankvilecon aliformigas en timegon, — tiam anta˘ u ˆsiaj sia j okulo j, elvokita de ia mistera forto de la imago, preterˆsoviˆ soviˆ gis la eleganta koverto, ornamita per lilikoloraj randoj, kun la tri kvinspesmilaj biletoj interne. Marta desaltis de la seˆgo go kaj eklumigis la lampon. La fantomo de la nelabormeritita mono malaperis kune kun la mallumo, sed en la kapo de Marta restis post gi gˆi ia nedifinebla nedifinebla teruro. ˆ povas esti, ke mi beda˘ — Cu uris uris tion, ke mi ne faris malhonestaˆ malhonestaˆon? on?

MARTA

47

ˆ tiu profunde hontiga penso Ci p enso vekis vekis en ˆsi si reakcion reakcion de la spirito, spirito, novan novan ˆ streˆciˆgon gon de la momente momente falint falintaa energio. energio. — Sajnas al mi, — ˆsi si diris al si, — ke mi vane ane estas estas tiel maltran maltrankv kvil ila. a. Oni Oni ja prom promesi esiss al mi nov novan okuokupon. . . mi desegnis desegnis ja iam ne malbone, oni eˆc trovadis trovadis en mi sufiˆ ce ce grandan kapableco apablecon n por p or desegnado. desegnado. . . Tiun Tiun taskon, taskon, se oni nun donos donos gin gˆin al mi, mi ja verˆ verˆsajne sa jne bone b one plenumos! Mia Dio! Kiel fervore fer vore mi penados, ke ˆci ci tiun fojon la laboro laboro ne elgl elglit itu u el miaj manoj. Kaj la fakto fakto,, ke gin gˆin donos al mi homoj fremdaj, fremdaj, pro kompato kompato,, pro kunsen kunsento? to? kian kian do gravecon gravecon gi gˆi hav havas? Tio Tio ne devas min humiligi! Mi estas ankora˘ u tro fiera! Estas vero, ke mi ofte a˘udis, udis, ke malriˆceco ceco povas iri kune kun fiereco, sed tio verˆ verˆsajne sa jne estas nun teorioj, teor ioj, mi nun konvinkiˆgas, gas, ke estas alie! ˆ Ci tiu lasta penso reaperis en la kapo de Marta, kiam la sekvantan tagon matene ˆsi iris malsupren kaj nekuraˆ g e frapetis la pordon de la loˆ ge gejo gejo de la domadministranto. La administranto de la domo akceptis ˆsin sin en ˆcambro cambro bone varmigita kaj komforte komforte aranˆ gita. gita. — Sinjoro, — diris Marta, — post du tagoj estos la fikstempo, en kiu mi devas enporti la luan pagon por la loˆgejo gejo kaj la mebloj. — Jes, sinjonino, — respondis la administranto per tono jesanta kaj samtempe demanda. — Mi venis, por sciigi vin, ke mi ankora˘ u ne havos la eblon enporti tiun pagon... La vizaˆgesprimo gespr imo de la administra admin istranto nto montris ˆce ce tiuj ˆci ci vortoj vorto j sufiˆce ce videblan malkontentecon. Li tamen ne estis homo tro severa, li havis fizionomion honestan, mildan kaj portantan la postesignojn de multe da travivitaj jaroj kaj de multe da havitaj zorgoj. Li rigardis atente la vizaˆgon gon de la juna virino kaj respondis post minuta medito: — Tio estas estas tre malagr malagrabl abla. a. . . sed kion kion fari? fari? La loˆ gejo, gejo, kiun vi okupas, estas negranda, kaj mi pensas, ke la dommastro ne volos rifuzi ˆgin gin al vi ˆce ce la unua neakurateco en la pagado. Tamen se gi gˆi ripetiˆgus... g us... — Sinjoro! Sinjoro! — vive interro interrompi mpiss Marta, — oni promesi promesiss al mi laboron, laboron, kiu, mi esperas, donos al mi rimedojn por vivado. La administrant administrantoo silente silente salutis. salutis. Marta kun ruˆ ga ga vizaˆgo go kaj mallevitaj okuloj eliris sur la straton. Balda˘u ˆsi si revenis en sian ˆcambreton, cambret on, alportant alp ortantee en tuko diversa jn aˆojn, o jn, aˆcetita cetit a jn ˆ en la urbo. Si ne povis jam preni tagmanˆgojn go jn el la restoracio resto racio,, ˆsi si eˆc faris al si riproˆcojn, co jn, ke ˆsi prenadis pren adis ilin gis gˆis nun, ˆcar car ˆsi si elspezis elsp ezis por ili pli, ol ˆsi si povis elspezi. Pri si ˆsi si pensis malmulte; konsidere la zorgojn, zorgo jn, kiuj ˆsin sin ˆcirka˘ cirka˘ uis, uis, kaj la celon, kiu staris anta˘u ˆsi, si, la kvanto kvanto kaj eco de la manˆ go, go, kiu devis ˆ opiniis, subteni ˆsian vivon, ne povis okupi grandan lokon en ˆsiaj pensoj. penso j. Si ke per glaso da lakto kaj per kelke kelke da bulkoj bulkoj ˆciutage ciutage ˆsi si povos dum kelka kelka tempo sufiˆce ce subteni siajn sia jn fortojn. forto jn. Sed la malgranda malgranda Janjo, kiu ofte tremis

MARTA

48

de malv ma lvarmo armo en malbone ma lbone varmigita ˆcambro, cambro, bezonis nepre almena˘ u unu fojon en tago varman manˆ gon. gon. Tial la juna j una vidvino por la iom da spesdekoj, spesdeko j, kiuj restis al ˆsi, si, aˆcetis cetis iom da butero, grio kaj malgrandan poteton. — Anstata˘ u matene, mate ne, mi nun hejtados la fornon forn on tagmeze, tag meze, — ˆsi si pensis, p ensis, — kaj samokaze mi kuirados ˆciutage ciutage por Janjo iom da varma manˆ go! go! ˆ Si anka˘ u ne povis alkutimiˆgi gi al la penso, ke ˆsia sia infano ˆcesos cesos manˆ gi gi viandon and on.. Jam Jam sen tio tio ˆgi gi estis pala, malforta, elturmentita de la multaj maloportun opo rtunaaˆoj, o j, kiujn gi gˆi anta˘ ue ue ne konis. Sed freˆsa sa viando kostas multe, kaj por pretigi el gi gˆi manˆgon gon oni devas anka˘ u forbrul forbruligi igi multe multe da ligno. ligno. Tial Tial Marta Marta aˆcetis cet is funton funt on da fuma fum aˆita it a ˆsinko. sin ko. Dum ˆsi si faris far is sia jn aˆceto cet o jn, venis veni s al ˆsi si en la ˆ kapon penso p enso pri restoracio r estoraciojj por p or malriˆculoj. culoj. Si a˘ udis udis iam pri ili, kiam ˆsi si estis ankora˘ u edzino de oficisto, kiu ricevadis sufiˆce ce grandan salajron, salajro n, kaj ˆsi si mem malavare donadis sian parton al kolektoj, kiuj estis aranˆgataj g ataj por la bono de filantropiaj filantropiaj institucioj. institucioj. Tamen krom tio, ke restoracio restoracio por malriˆ malriˆculoj culoj en ˆsia sia nuna situacio situa cio povus esti por ˆsi si ankora˘ ankorau˘ tro kara, Marta sentis instinktan, nevenkeblan abomenon kontra˘ u serˆcado cado de helpo help o ˆce ce ia filantropia filantro pia institucio. instit ucio. — Ili ekzistas por maljunuloj, maljunuloj, — ˆsi si pensis, — por malsanuloj, malsanuloj, kripluloj, kripluloj, por infanoj, kiuj ne havas prizorgantojn, a˘ u por homoj absolute malkapablaj a˘u kadukiˆgintaj gintaj morale kaj mense. Mi estas juna kaj sana, ankora˘ u multajn aferojn mi ne provis fari, kiujn mi eble estos kapabla fari, kaj se mi ne sukcesis trovi laborenspezon labor enspezon en unu profesio, ˆcu cu pro tio mi devas turni min al publika filantropio? filantropio? Neniam! Neniam! — ˆsi si ekkriis en siaj sia j pensoj, p ensoj, kaj, malferminte malferminte denove denove sian monujon, ˆsi si kalkulis la moneretojn, monereto jn, kiuj restis r estis en e n ˆgi gi post p ost la l a farita fa rita j aˆceto ceto j. Tie troviˆgis gis ankora˘ u ˆcirka˘ kau˘ kvindek spesdekoj. — Tio T io sufiˆcos cos ankora anko ra˘ u˘ dum semajno por lakto kaj bulkoj por mi kaj por Janjo, — ˆsi si pensis, — dume tiuj bona j homoj certe trovos trovos por mi laboron. . . La konatoj de Marta, kiuj loˆ gis gis ˆce ce la strato Swieto-Jerska, estis efektive homoj tre bonaj, kaj ili sincere penis p enis trovi helpon por la malriˆca ca virino, virino, kiu vekis ˆce ce ili kunsenton kune kun estimo. Al tiuj bonkoraj penoj multe multe helpis la feliˆca ca situacio, situacio, en kiu la edzo de Mario Rudzinska Rudzinska troviˆ trovigis gˆis rilate rilate un unu u el la Varsoviaj arsoviaj ilustr ilustritaj itaj revuoj, revuoj, plej riˆ caj caj kaj povantaj povantaj doni laboron al plej multe da homoj. homo j. En tiu revuo li estis kunlaboranto kunlaboranto malnov malnova, merita kaj alte estimata. Lia voˆ voˆco co havis havis grandan valoron ˆce ce la eldonisto eldon isto kaj anka˘ u en la redakciaj kunsidoj, lia klopodado por iu, lia peto por iu ne povis esti malˆsatata. satata. Krom tio Adamo Rudzinski estis verkisto, kiu preska˘ u ekskluziv ekskluzivee dediˆ dediˆcis cis sin al esplorado esplorado de demandoj sociaj kaj inter ili anka˘ u al la socia situacio situacio de malri malriˆˆcaj caj virinoj. virinoj. Martan Martan li vidis kelkfoje en sia domo, kiam ˆsi si donadis lecionojn leciono jn al lia filino, kaj la interesanta eksteraˆ eksteraˆo de la juna virino, ˆsia funebra vesto, la dignoplena teniˆ go go kaj ka j ˆsia sia nobla ago, pri kiu kun granda entuziasmo Mario al li rakontis, pligrandigis la fervorecon de lia penado.

MARTA

49

La rezultato de tiu penado estis sukcesa kaj rapida. Unu paro de manoj plie ne montriˆgis gis superflua por revuo, kiu bezonis vastan kunlaboradon, kaj la afero dependis jam nur de la grado de kapableco de la nova laborantino, kio devis decidi pri la akcepto a˘ u malakcepto malakce pto de ˆsia sia peto. Tamen kvankam la penado de Adamo Rudzinski rilate la naturon de la cirkonstancoj havis efikon tre rapidan, rilate la situacion de Marta la tempo de da˘ urado urado estis estis tre longa. longa. Depost Depost la tago, tago, en kiu ˆsi si memvo memvole le rifuzis rifuzis la profesion instruistan, pasis semajno, la tre malgranda mona provizo de la  juna virino preska˘ u tute tut e elˆcerpiˆ cer piˆgis, gis, krom tio la devigata senlaboreco premis ˆsin sin terure, ne lasis dormi, maltrankviligis la konsciencon. Unu tagon matene, maten e, elirinte en la urbon, Marta iris sur la straton Dluga kaj vizitis la oficejon de informoj. Ludovikino Ludovikino Zminska Zminska akceptis akceptis ˆsin sin multe multe pli malvarme malvarme kaj pli oficiale, ol anta˘ ue. ue. — Mi a˘ udis, udis, — ˆsi si diris, — ke vi jam ne donas donas lecionojn lecionojn en la domo de gesinjoroj gesinjoroj Rudzinski. Estas domaˆ domage, gˆe, tre domaˆ ge, ge, kiel por vi tiel anka˘u por mi, ˆcar car de la opinio opinio de tiaj domoj domoj plejpar plejparte te dependas dependas la reputaci reputacioo de tiaj oficejoj kiel mia. Marta tuta ruˆ giˆ giˆgis; gis; ˆsi si komprenis la riproˆcon, con, kiun entenis la vortoj de la mastrino de la oficejo. Tamen ˆsi si rapide levis la kapon kaj respondis kun esprim esp rimoo de d e nekaˆ n ekaˆsemeco sem eco:: — Pardonu min, sinjorino, ke mi ka˘ uzis uzis al vi trompiˆgon... g on... — La trompiˆgo, go, kaˆ kaˆsita sita al mi persone, havus tre malgrandan signifon, — interrompis Zminska, — sed se aliaj personoj trompiˆgas gas per mia vorto, mia oficejo oficejo tre multe multe suferas suferas de tio. . . — Mi erarigis vin, sinjorino, — plue diris Marta, — ˆcar car mi eraris pri mi mem. Fra˘ ulino Rudzinska estis por mi lernantino tro multe jam progresinta ulino en la lernado. Mi tamen pensas, ke, se la afero koncernus instruadon efektive komencan, komencan, mi estus eble kapabla plenumi plenumi la taskon. Kun ˆci ci tiu penso mi ˆ mi ne povas ricevi lecionojn de instruado venis venis ankora˘ ankora˘ u unu fojon al vi. Cu komenca? La teniˆgo go de Ludovikino Zminska estis tre malvarma. — Da personoj, kiuj deziras doni lecionojn de komenca instruado estas multe multe pli ol da tiaj, kiuj kiuj volas volas ilin ilin preni, preni, — ˆsi si respondi respondiss post momen momento to kun iom da ironio ironio en la voˆ voˆco. co. — La konku konkurado rado estas grandega, grandega, sekve sekve la prezoj prezoj estas estas tre malaltaj. malaltaj. Dudek Dudek spesdek spesdekoj, oj, maksim maksimume ume tridek tridek spesdek spesdekoj oj por horo... — Mi konsentas akcepti kian ajn pagon, — diris Marta. — Certe oni devas devas konsen konsenti, ti, se alie alie ne povas povas esti. Mi tamen nenion nenion al vi promesas. Mi vidos, mi penos. . . en ˆciu ciu okazo ˆciuj ciuj lokoj, pri kiuj mi scias, estas hodia˘ u okupitaj, kaj vi devos longe atendi. Kiam Kiam la mastrino mastrino de la oficejo oficejo parolis parolis tiujn tiujn vortojn, vortojn, Marta Marta atente atente ˆsin sin

MARTA

50

ˆ rigardis. Siaj okuloj okuloj malgajaj, malgajaj, enpensaj, enpensaj, sed trankvi trankvilaj, laj, eble eble serˆ serˆcis cis sur la vizaˆgo go de la nejuna virino tiun brileton de kortuˆ kortuˆsiteco siteco kaj bondezireco, kiu aperis sur gi gˆi tiam, kiam ˆsi si tie estis la unuan fojon; f ojon; sed Zminska ˆci ci tiun fojon estis neˆsancelebla, sancelebla, malvarma kaj oficiala. Marta rememoris re memoris la vortojn, kiujn ˆsi si ant an tau˘ du monatoj a˘ udis udis el la buˆso so de la mastrino: “Virino nur tiam povas trabati al si vojon de laboro, akiri sendependan vivon vivon kaj respektatan situacion, se ˆsi si posedas ian neordinaran neordinaran talenton talenton a˘ u perfektan povoscion povoscion de io.” Marta posedis nenian el tiuj kondiˆ kondiˆ coj; coj; la mastrino de la informa oficejo, jam unu fojon trompiˆ ginte ginte pri ˆsi, si, ekkoninte la malgrandan valoron de ˆsiaj kapabloj, rigardis ˆsin videble kiel klientinon pli trudiˆgeman geman kaj kompromitantan, ol promesantan p romesantan al a l ˆsia sia institucio ian profiton. Sed tie, kie ˆciutage ciutage aperadis ap eradis multe da persono j, troviˆ gantaj gantaj en tia sama situacio, kiel ˆsi, si, kun ku n tia sama peto sur la lipoj, lipo j, kun tia sama nesufiˆca ca provizo en la kapo, — pri serioza kunsento ku nsento de la flanko de la persono, kiu ˆsin sin akceptis, ne povis esti eˆc parolo. paro lo. Marta komprenis, komprenis, ke ˆsia sia kariero en la profesio profesio instruista instruista decide finiˆ gis, ke kien ajn ˆsi si nun sin turnus turnus kun sia propono, oni anta˘ u ˆcio cio esplorus esplor us la komercaˆon-klerecon on-kle recon,, kiun ˆsi si alporta alp ortas, s, kaj, konvinkiˆginte ginte pri gia ˆgia tro malgranda ta˘ugeco, ugeco, oni foririgus foririgus ˆsin sin kun malplenaj malplenaj manoj a˘ u oni puˆsus sus ˆsin sin en la viˆ certe con de tiuj, kiuj tre longe atendas tre malgrandajn laborenspezojn. Si konsentus akcepti laborensp labo renspezon ezon eˆc malgrand mal grandan, an, sed s ed longe lon ge atendi at endi ˆsi si ne povis. Irante de la strato Dluga al la strato Swieto-Jerska, Marta havis nur unu penson penson en la kapo. Kiel Kiel malpruden malprudenta ta mi estis, estis, kiel mi ne konis konis la mondon mondon nek min mem, kiam mi en tiu unua vespero post la enloˆgiˆ giˆgo g o en la mizera ˆcambret cambretoo pensis, pensis, ke mi bezonas bezonas nu nurr iri kaj diri, diri, ke mi deziras deziras labori, labori, kaj mi jam estos akcepti akceptita ta en la vicon de la laboran laborantoj. toj. Jen mi nun iradas iradas de strato strato sur straton, straton, de unu domo al alia kaj kaj mi serˆ serˆcas. cas. . . Kaj tamen. . . se mi povosci povoscius! us!.. . . Mario Rudzinska renkontis la venintinon kun vizaˆ go go gaja, premis tre kore ˆsiajn siajn manojn mano jn kaj, ne atendante a tendante demandon, dema ndon, diris: — La revuo, en kiu mia edzo estas kunlaboranto kaj parte anka˘u kunredaktoro, guste gˆuste bezonis personon, kiu scias desegni. Jen estas skizo, desegnita de fama desegnisto, oni komisiis al vi kopii ˆgin. gin. Koncerne Koncerne la pagon, pagon, gi gˆi dependos jam tute de la grado de boneco de via laboro; la laboro, kiun vi nun faros, estas provo, kiu decidos pri pluaj mendoj. Pala radio de decembra suno, trabatante al si la vojon tra multego da kornicoj kaj muraj anguloj, origis la malgrandan fenestreton de la mansardo kaj glitis sur la nigra nigr a supra su praˆˆo de la tablo, ta blo, ˆce ce kiu sidis Marta kun okuloj o kuloj fiksitaj sita j sur desegna deseg naˆˆo, kiu kuˆsis sis anta˘ u ˆsi. si. La desegna deseg naˆˆo prezentis prez entis nur kelke da bran br anˆˆcola co larˆ rˆgaj gaj arboj, kelke kelke da densaj arbetaˆ arbetaˆoj, en ilia ombro oni vidis belan figuron virinan kaj kelke da ridetantaj infanaj kapetoj, elkliniˆ gantaj g antaj el la branˆcaj ca j plektaˆ plektaˆoj. oj . Malproksime, per neklaraj neklara j sed ˆcarmaj carma j konturoj, vidiˆ gis

MARTA

51

kampara dometo kun verando kovrita de hedero, kaj el post la dometo iris vojo, kies fleksita kaj nebulita strio disfluis kaj malaperis en la malproksimo. Tio estis verko simpla, prezentanta prezentanta unu el la scenoj de la ˆciutaga ciutaga vivo, sed, farita de lerta kaj inspirita mano de talenta desegnisto, gi ˆgi prezentis belan, kvank kvankam am malgrandan malgrandan artaˆ artaˆon. Komencante Komencante de la kampara dometo, kiu per siaj kvar kvar simplaj simplaj fenestr fenestroj oj ˆcarme carme ridetis ridetis al la rigarda rigardant nto, o, kaj de la gracia gracia virina figuro, kiu en ˆgua gua senˆ gena gena teniˆ go sidis en la ombro de arbo, kaj finante go per la petolemaj infanaj vizaˆ getoj, getoj, kiuj rigardis tra la plektaˆ plektaˆoj oj de la rozarbetaj branˆ branˆcetoj, cetoj, kaj per la fleksita strio de la vojo, disfluanta disfluanta en la nebulo kaj malproksimo, malproksimo, — ˆcio cio portis p ortis sur si la stampon de lerte kaptita kaptita kaj bone esprimita esprimita karakteraˆ arakteraˆo, ravis ravis la okulon, instigis instigis la imagon, inklinigis inklinigis la penson al komparado komparado kaj divenado. Perfekta Perfekta korekteco kaj kaj mirinda mirinda facileco de desegno estis tie kunigita kun poezieco de la ideo, reliefigante kaj altigante gian ˆgian valoron. valoron. Inspiro kaj kaj konado konado de tekniko tekniko amba˘ u helpis la artiston en la momento, kiam per mano facila kaj samtempe konscianta sian fortecon li ˆetis sur la paperon tiun faskon faskon da linioj, el kiu aperis la tutaˆ tutaˆo, plena de profunda sento, simpla ˆcarmo carmo ka j kvieta harmonio. Tamen la teknika teknika valoro de la desegnaˆ desegnaˆo o ne tuj altiris altiris al si la atenton atenton de Marta; per la forto de rememoroj kaj per la tragedieco de la kontrasto kaptis ˆsin si n anta anta˘ u ˘ ˆcio cio la ideo de la verko. El la kampara dometo, el la ombraj arboj kaj branˆ bra nˆcoplen cop lenaa j arbe ar betaˆ taˆoj, o j, el e l la viza v izaˆ gˆo de la juna patrino, kontrolanta per sia go rigardo la petolemajn movojn de du malgrandaj infanaj figuroj malanta˘ u la densaˆo, o, elsaltis elsalt is al la juna virino rememoro remem oroj, j, verˆsantaj santa j en ˆsian sian bruston brust on ondon ˆ anka˘ da sento dolora kaj samtempe plezurega. Si u iam estis en tia paca, flora, ombra ombra kampejo, paˆ paˆsadis sadis per p er malpeza piedo sur lanuga lanuga herbokovro, herbokovro, deˆsiradis siradis rozojn rozo jn de kliniˆ gantaj ganta j al ˆsi si arbetaˆ arb etaˆaj a j branˆcoj co j kaj kun malgranda malgra ndajj manoj, plenaj de bonodoraj floroj, kuradis al tia sama verando, ombrita per tia sama hedero, kiel ˆci ci tie, etendanta inter inter kvar kvar fenestroj, varmigitaj armigitaj de la ardanta suno, sun o, verdan tendon, ˆciam ciam pretan pr etan akcepti sub sian malv ma lvarmetan armetan kaj freˆsigan sigan ˆsirmon sirmon la amatan amata n infanon infan on de la domo! Anka˘u ˆsiajn siajn rapidajn rapida jn paˆsojn so jn akompanadis iam zorgoplena rigardo de patrino, anka˘ u al ˆsi zorgoplen zorg oplenaa voˆco co de patrino patri no kriadis, kriad is, ke ˆsi si ne kuru malprokmalpr oksimen de la domo, sur tiun vojon, kiu, plena de ˆstonoj stonoj kaj kavoj, avoj, baroj kaj danˆgeroj, gero j, fleksite kuˆsis sis kaj malaperis inter misteraj miste raj altaˆ altaˆoj o j kaj nepenetreblaj nepenetreb laj spacoj. Vana vokado! vana tremado de la patrina koro! Venis la tempo, kiam la infano de la kampara domo eliris sur tiun vojon, kiu el malanta˘ u la muroj muroj de tiu domo domo kuris kuris per fleksit fleksitaa ˆstonople stonoplena na strio, strio, kaj gi ˆgi iris en la mondon, inter la misterajn altaˆ altaˆojn ojn kaj nekonatajn nekonatajn spacojn, inter la barojn kaj danˆ gerojn, gerojn, kaj fine alveni alveniss ˆci ci tien, tien, kie en la plej plej supra supra pinto pinto de alta urba konstrua konstruaˆˆo o staris kvar muroj malvastaj, malvastaj, nudaj, malvarmalvarˆ maj, aermank aermankaj, aj, solecaj. solecaj. . . Gi estis kontrasto inter la pasinteco kaj la nuneco. Marta Mart a deturni de turniss la okulo jn de d e la l a desegnaˆ de segnaˆo, o, rigardis rigar dis ˆcirka˘ cirka˘ uen uen en la ˆcambret camb reto, o,

MARTA

52

haltigis la rigardon sur la pala infano, kiu, envolvita pro malvarmo en la lanan tukon de la patrino, tamen tremis kaj, simile al elturmentita birdo, alpremis alpremis la kapon al ˆsiaj siaj genuoj. . . En la orelo de la virino virino sonis konata, bone memorata kantado de malgranda birdeto, kvaza˘ u de tiu sama birdeto, kiu sur la desegnaˆ desegnaˆo tuˆsetis setis per la etenditaj etendita j flugiloj la pinton de roza arbetaˆo, o, ˆ d kaj kun tiu eho dee longepa lo ngepasinta sintaˆˆa rememoro remem oro ligiˆ gis la malfacila, tremanta de gis malvarmo malvarmo spirado de ˆsia infano. . . Per la fadeno de rememoroj alnaˆ gis gi s al ˆsi si la bela vizaˆgo go de la patrino, poste la mildaj trajtoj trajto j de la patro, poste p oste ˆsi si ekvidis kvaza˘ u pendantajn en la aero mallumajn okulojn de junulo, kiuj, fikse rigardante ˆsin kun profunda esprimo, parolis al ˆsi: si: mi amas! dum lia buˆso so ˆ parolis: parolis: fariˆ gu gu mia edzino! Ciuj tiuj trajtoj, trajto j, kiuj estis por ˆsi si pli karaj ol la vivo kaj nun estis por ˆciam ciam englutitaj englutita j de la mallumo de la morto, mo rto, ˆciuj ciuj lokoj, en kiuj disvolviˆgis gis la sennuba idilio de ˆsia infaneco kaj de ˆsia unua juneco, ˆciuj ciuj estingitaj estingita j lumoj, forblovitaj ˆcarmoj, carmo j, venenitaj gojoj gˆojoj kaj rompitaj apogiloj ektremis ektremis nun per vivo, vivo, akceptis la pasintajn formojn kaj kolorojn, kolorojn, kuniˆ gis en unu bildon kaj ekpendis anta˘ u ˆsi, si , kvaza kva za˘ u ˘ en kadro de terura malbeleco kaj nudeco, enkadrigitaj en la malplenaj, grizaj, malvarmaj anguloj de la soleca ˆcamb ca mbrreto. et o. Marta jam ne rigardis la desegnaˆ desegnaˆon; fiksitaj en la malplena spaco, ˆsiaj okuloj kovriˆ kovriˆ gis per vitreca vualo, kiu tamen ne fandiˆgis gis gis en formo de larmoj, ˆsia sia brusto bru sto spiris rapide kaj malfacile, malfac ile, sed ploron gi gˆi ne eligis. Turmenta ploro videble ˆsiris siris la internon de ˆci ci tiu virino, sed ˆsi si batalis kontra˘ u gi, gˆi, batalis kontra˘ u sia koro, penante kvietigi ˆgian gian rapidigitan frapadon, kaj kontra˘ u sia varmegigita varmegigit a kapo, forpuˆsante sante de gi gˆi la svarmojn da rememoroj kaj ondon da revoj. revo j. Estis en ˆsi ia kaˆ kaˆsita sita voˆco, co, kiu admonis, admon is, ke kun ˆciu ciu larmo, larmo , kiu elfluos elfluo s el ˆsia sia okulo, oku lo, kun ˆciu ciu gemo, gˆemo, kiu skuos la bruston, kun ˆciu ciu sekundo, kiun ˆsi pasigos en la terura turmento de spirito ploranta super la tomboj de siaj esperoj kaj amo, foriros parteto de ˆsiaj fortoj kaj de ˆsia sia volo, volo, malaperos parteto parteto da energio energio,, pacienco pacienco kaj kaj persistec persisteco. o. Kaj tiujn tiujn fortojn, tiun volon, volon, tiun persistecon ˆsi si tiom, tiom bezonis! La tagmezo de ˆsia sia vivo fariˆ gis gi s por po r ˆsi si tiel kruda, tiel postulema, kiel karesa kaj malsevera estis gia ˆgia mateno. Janjo levis al la patrino sian palan vizaˆgeton. geton. — Panjo! — ˆsi si diris per gema gˆema voˆco, co, — kiel malvarme estas ˆci ci tie hodia˘ ho dia˘ u! u! Faru fajron sur la kameno! Anstata˘ u ˆcia cia respondo resp ondo Marta kliniˆgis, gis, prenis la knabineton en siajn brakojn, alpremis forte al sia brusto ˆsian sian malgrandan korpon, al ˆsia sia frunto ˆsi alpremis alpre mis sian sia n buˆson son kaj ka j tiele tie le restis res tis senmova se nmova en la da˘ d a˘ uro uro de momen momento. to. . . Subite Subite ˆsi si levi le viˆˆgis, gi s, ˆcirka ci rka˘ uvolvis u ˘ volvis Janjon pli zorge per la lana ˆsalo, sidigis sidigis ˆsin sin sur la malalta benketo, genuiˆ gis gis anta˘ u ˆsi, si, ekride ekr idetis tis,, kisis kisi s ˆsin sin sur la pala pal a buˆseto set o kaj per pe r voˆco co preska˘ pre ska˘ u tute libera diris: — Se Janjo trankvile ludos kun sia pupo, mi morga˘u a˘u postmorga˘ u finos la laboron, labor on, mi aˆcetos cetos lignon kaj mi faros por Janjo tiel belan, b elan, varman fajron. fa jron.

MARTA

53

Bone, Janjo? bone, mia amata infano? ˆ ridetis, dirante tion, kaj penis varmigi en siaj manoj la malvarmajn Si manojn de la knabineto. knabineto. Janjo Janjo anka˘ anka˘ u ridetis, ˆsia sia buˆso so per du kisoj fermis por momento la ˆsin sin rigardantajn rigardanta jn okulojn okulo jn de la patrino, ˆsi si prenis sian pupon kaj kelke kelke da malgrandaj malgrandaj lignaj ludiloj kaj ˆcesis cesis rigardi en la fummalpuran, fummalpuran, malplenan malplenan kaj malvarmoblo malvarmoblov vantan profundon de la kameno. Plena silento silento denove denove regis en la ˆcambreto, cambreto, Marta sidis ˆce ce la tablo kaj rigardis rigardis atente la laboron de la bonega desegnisto. Nun la rememoroj kaj kordoloroj, kordoloroj, venkitaj venkitaj kaj forpuˆ forpuˆsitaj sitaj per la ordono de la volo, kuˆsiˆ siˆgis gis sur la fundo de ˆsia brusto ne mortinte, sed silentante; ˆsia sia vizaˆgo go esprimis espri mis trankvilan tran kvilan kunstreˆ kunst reˆciˆ ciˆ gon gon de ˆciuj ciuj fortoj forto j de la menso, kaj nur la okuloj lumis per viva brilo de fervoro, kun kiu ˆsi si alpaˆsis sis al tiu nova nova provo de siaj fortoj fortoj kaj kapabloj. apabloj. Nun la atento atento de Marta enprofundi enprofundiˆ gis ˆ jam ne en la ideon de la artisto, artisto, ne en la kortuˆ kortuˆsantan santan sentemecon sentemecon kaj poeziecon de la bildo, sed en la teknikon de la plenumo, en tiun teknikon, kiu, lerta per kompetenteco, riˆca ca per rimedoj, rimedo j, iris gis gˆis la fundo de la esenco de l’ arto kaj samtempe kun facileco de birda plumo glitis sur ˆgia gia supraˆo, o, per malgranda malgra ndajj rimedoj rimedo j kreis aferojn afero jn belaj b elajn, n, enmetis e nmetis ideon en ˆciun ciun eˆc plej subtilan linion, sciis fari uzon el ˆciu ciu parteto de la plata supraˆ supraˆo, o, kiun gi gˆi kvaza˘ u la˘ uvole uvo le ˆetkov e tkovri riss per strioj da lumo lumo kaj ombro. ombro. Marta Marta neniam pentris pentris la˘ unature, unatu re, sed ˆsi si iam kopiadis malgrandajn pejzaˆ gojn, arbojn, florojn, homajn vizaˆ gojn, gojn. g ojn. Tial Tial la la perfekte per fekteco co de la desegna deseg naˆˆo, kiu kuˆsis sis anta˘ antau˘ ˆsi, si, ravis ravi s ˆsin, sin , sed ne fortim for timigis igis.. Certe mi ne estas tia artistino, kiel tiu, kiu desegnis ˆci ci tiun belegan bildeton, ˆsi si pensis, sed kopii ies laboron mi espereble povos. povos. . . mi devas devas povi. . . Tiel pensante, p ensante, ˆsi si malfermis malfer mis longforman long forman skatolon, en kiu troviˆ gis gis ilaro por desegnad desegnado. o. Mario Mario Rudzins Rudzinsk ka per la boneco boneco de la koro koro kaj delik delikatec atecoo de la sentoj divenis la novan embarason, en kiu troviˆ gos gos la malriˆca ca virino, virino , kaj ka j ene nmanigis al ˆsi si tiun skatolon kune kun la modelo, mo delo, de kiu devis esti farata kopio. La krajono kra jono de Marta ˆsoviˆ soviˆ gadis gadis sur la glata pap papero, ero, ˆsi sentis, ke ˆsia sia mano iras facile, ke ˆsia penso precize kunfandiˆ kunfandiˆ gas gas kun la penso de la artisto, artisto, ke ˆsia sia okulo sen malfacileco rimarkas la plej komplikitajn fleksojn de la linioj, la ˆ koro frapplej subtilajn diferencojn kaj alternadon de la lumo kaj ombro. Sia adis ˆciam ciam pli forte kaj goje, gˆoje, la spirado fariˆgadis gadis ˆciam ciam pli facila, facila , ruˆgeto geto aperis sur sur la palaj palaj vangoj, angoj, la okul okuloj oj flami flamiss de seren sereneco eco kaj entuz entuzia iasm smo. o. Laboro, Laboro, la konsolanto de suferantoj, la kunulo de soluloj, la vartisto de tiuj, kiujn ˆetas tien kaj reen la ventegoj ventegoj de la vivo, vivo, venis venis en la malriˆ malriˆcan can mansardon mansardon kaj alportis alportis kun si trankvi trankvilec lecon. on. Vane la suna suna radio, radio, kiu matene karesi karesiss la nudajn murojn de la ˆcambreto, cambreto, malaperis nun malanta˘ malanta˘ u la altaj tegmentoj de la domoj, vane la granda urbo ruladis malsupre siajn obtuzajn misterajn senˆcesajn cesa jn bruo jn, Marta nenion vidis kaj nenion a˘ udis. udis. De tempo al tempo ˆsi si levadis levadis la okulojn okulojn for de la laboro, laboro, por iom rigardi la infanon, kiu silente ludis lud is en angulo de la ˆcambreto, cambreto, ˆsi diradis al gi gˆi

MARTA

54

kelke da vortoj kaj denove profundiˆ gadis gadis en sian okupon. Iufoje ˆsiaj siaj brovoj brovoj kunˆsovi ov igadis, gˆadis, la esprimo esprimo de profunda profunda pripenso pripenso aperadis aperadis sur la frunto. frunto. La malfacilaˆ malfacilaˆoj o j kaj problemoj problemo j de la arto aperadis tiam anta˘ u ˆsi, si, prezent pre zentante ante obstinan kaj nevenkeblan taskon. Sed ˆsi si batalis ba talis kontra˘ u ili, kaj ˆsajni sa jniss al ˆsi, si, ke ˆsi si ilin feliˆce ce solvas. Kiam ˆsi si levadis la kapon kaj rigardadis rigar dadis sian laboron, lab oron, ˆsi si havis sur la buˆso so rideton, kiu tamen malaperadis, kiam ˆsi si komencis komparadi gin gˆin kun la laboro de la majstro. ma jstro. En ˆsia sia kapo videble naskiˆ gadis gadis duboj kaj timoj, timo j, sed s ed ˆsi si forpuˆ fo rpuˆsadis sadis ilin de si s i kiel kie l ion tro altrudiˆ altru diˆ geman, geman, tro pezan por ˆ laboris kun granda streˆco ˆsiaj sia j forto j, tro turmentan turm entan por ˆsia sia koro. Si co de sia cerbo kaj de sia volo, kun entuziasmiga entuziasmiga fervoro de imago, kiun kun plena amo fordoniˆgis gis al la ob jekto de sia laborado, ˆsi si laboris per p er sia tuta kapo, per sia tuta animo kaj per siaj tutaj fortoj, kaj ˆsi si ˆcesis cesis labori nur tiam, kiam en la ˆcambreto cambret o komencis kolektiˆgi gi la unuaj ombroj de la vespera krepusko. Tiam ˆsi si alvokis al si Janjon, sidigis ˆsin sin sur siaj genuoj kaj, rigardante la vizaˆ geton geton de la infano, denove ridetis al ˆsi. si. Sed nun ˆsia sia rideto estis alia, ol matene, ne perforte p erforte eldevigita el ˆsia sia dolorplena do lorplena koro, ne kontra˘ uparola al la malgaja esprimo de la okuloj. La rideto nun elnaˆ gis per si mem kaj sen perforteco el gis la brusto de la juna patrino, kiun kvietigis laboro, varmigis espero. Marta rakontis al sia malgranda filineto unu el tiuj fabeloj, kies enhavo, plektita plektita el aperoj apero j miraklaj, el koloroj belegaj, el kantoj kantoj de birdoj kaj el flugiloj de anˆgeloj, geloj, tiel forte absorbas la menson kaj ravas la imagon de infanoj; sed dum ˆsia buˆso so ˆspinis spinis la longajn longa jn fadenojn fadeno jn de fantaziaj rakontoj al la oreleto, kiu jam de longe ne havis havis tian plezuron, ˆsian sian kapon plenigis plenigis unu sola penso, kiu senˆcese ces e rip r ipeti etiˆ gadis gˆadis kiel rekan r ekanta taˆˆo, o, kiu enhav e nhavas as en si la temon de la kanto kanto de l’ vivo: vivo: se mi sukces sukcesis is.. . . se mi sukces sukcesos os.. . . se mi estas estas kapa kapabl bla! a!.. . . ˆ mi sukc Cu sukces esis is?? ˆcu c u mi estas estas kapabl apabla? a?.. . . pensi pensiss Marta Marta kelke elke da tagoj tagoj poste, suprenirante sur la ˆstuparo stuparo de la loˆ gejo de gesinjoroj Rudzinski. gejo Tiuj internaj interna j demando j de la juna virino ˆci ci tiun fojon foj on ne ricevis definitivan respo respond ndon on.. Sed Sed gi gˆi estis balda˘ u venonta: venonta: ˆcar car la morga˘ ua u a tago estis tago destinita por la redakcia kunsido, en kiu kompetentaj homoj estis donontaj sian juˆgon gon pri la grado de la artistaj kapabloj de Marta kaj pri la valoro de la laboro, lab oro, kiun ˆsi faris. faris . — Venu postmorga˘ u maten matene, e, — diris diris Mario Mario Rudzin Rudzinsk ska. a. — Mia Mia edzo edzo alportos por vi el la morga˘ ua kunsido jam certan sciigon. ua Marta venis en la difinita tempo. La mastrino de la bela salono renkontis ˆsin sin kun la ordinara ordin ara afableco afabl eco kaj montris al ˆsi si brakseˆ braks eˆ gon, gon, starantan star antan ˆce ce la tablo, tablo , sur kiu kuˆsis sis la anta˘u du tagoj finita laboro de Marta kaj ˆce ce kiu sidis viro de meza aˆgo, go, kun vizaˆgo go prudenta, prudenta, nobla kaj malsev malsevera. era. Tio estis Adamo Adamo Rudzinski; per movo plena de respekto li leviˆgis, gis, por saluti Martan, etendis al ˆsi si la manon, manon , kaj kiam ˆsi si sidiˆgis, gis, li anka˘u sidiˆgis, gis, mallevis la okulojn kaj silentis momenton. Mario foriˆgis gis en la profundon de la salono, kaj, apoginte sur la mano la

MARTA

55

videble afliktitan vizaˆgon, gon , ˆsi si sidis sid is anka˘ ankau ˘ silente kun mallevitaj okuloj. Dum minuto peza p eza silento regis en la salono. salon o. Por ˆciu ciu el e l la tri ˆceestantaj ceestanta j persono p ersonojj la unua vorto de la komencota interparolado videble estis malfacila por eldiri. Adamo Rudzinski Rudzinski unua interrompi interrompiss la silenton. silenton. . . — Estas al mi tre dolore, — li diris, — ke mi estas sendato, kiu alportas al vi sciigojn verˆsajne sajne ne tre agrablajn. Mi tamen ne havis la eblon fari ilin aliaj, aliaj, ol ili esta estas. s. . . Li eksilentis kaj rigardis Martan per okuloj, en kiuj lumis nobla malkaˆsemeco, semeco, ligita kun sincera kunsento. kunsento. Li interrompis interrompis por momento momento sian parol parolado adon n eble eble por tio, tio, ke la juna juna viri virino no havu havu tempon tempon,, por kolek olekti ti siajn siajn fortojn, por pretiˆ gi gi al la akcepto akcepto de la bato, bato, kiu ˆsin sin atendis. atendis. Marta Marta iom paliˆgis gis kaj subite mallevis la okulojn, kiuj ˆgis gis nun kun ku n streˆ st reˆcita cita atento rigardis rigar dis la vizaˆgon gon de la viro, kiu parolis parol is kun ˆsi. si. El ˆsia sia buˆso so tamen eliris neniu ekkrio kaj el ˆsia sia brusto br usto neniu n eniu ˆgemo. gemo. Adamo Rudzinski Rudzinski la˘ la˘ u la teniˆgo go kaj vizaˆgesprimo gesprimo de la juna virino divenis, divenis, ke ˆsi si povi p oviss sin reteni kaj povis esti fortanima. fortanima. Tial post momento li parolis plue: — En la afero, kiu nun vin interesas, mi mem persone ne estas kompetenta  juˆganto ganto kaj mi ripetos ˆci ci tie nur la vortojn, kiujn oni komisiis komisiis al mi ripeti anta˘ u vi. Kaj Ka j mi tion faros kun plena plen a nekaˆ nekaˆsemeco semeco pro tio, ke mi anta˘ antausavu ˘ vin de novaj trompiˆ goj goj kaj disreviˆgoj, goj, kaj anka˘ u pro tio, ke materiale kaj morale nenio nenio por homo estas estas pli maluti malutila, la, ol nekonad nekonadoo de siaj propraj propraj poseda posedaˆoj, kun kiuj li venas al la pordego de la socia vivo, kaj ol ofta trompiˆgado gado pri si mem. mem. El la labora laboraˆo, o, kiun kiun vi pretigi pretigis, s, montriˆ montriˆ gas gas evidente, ke vi lernis desegni desegni kaj vi havas havas efektiv efektivee kapablon apablon,, sed. sed. . . vi lernis tion tro malmu malmulte lte,, tro supraˆ supraˆe, tro neprecize, neprecize, kaj ka˘ uze u ze de tio anka˘ u viaj kapabloj ne estas sufiˆce ce ekzercitaj, ekzercita j, kaj, ne konante sufiˆce ce la postulo jn de la arto, a rto, ili ne atingas ˆ sufiˆcan can gradon grado n de disvolviˆgo go kaj forto. Ciu arto posedas posedas du flankojn: un unu, u, kiu rezultas rezultas el la naturo naturo mem de la homo, homo, kiu sin dediˆ dediˆcas cas al la arto, arto, el lia natura talento, t alento, kaj alian, kun kiu neniu naskiˆgas, gas, kiun oni pov p ovas as akiri nur per laborado laborado,, per lernado. lernado. El la talent talentoo certe certe naskiˆ naskiˆ gas inspiro, sed ekzistantan inspiron inspiron devas devas regi povosciado. povosciado. Po Povosc vosciado iado teknika, teknika, ne vivigata vivigata de talento, talento, ne povas povas krei veran artaˆ artaˆon on kaj servas servas maksimume maksimume al laboroj metiistaj, metiistaj, sed aliflanke talento eˆc la plej alta, alta , kiu ne havas havas povosciadon p ovosciadon teknikan, estas forto primitiva, blinda, ne disvolvita kaj samtempe senbrida, kiu en la plej bona ˆ okazo estas kapabla krei nur objektojn kriplajn, haosajn kaj nekompletajn. Vi posedas talenton por desegnado, talenton eˆc sufiˆce ce altan, ˆcar car oni povas diveni ˆgin gin en via laboraˆo, o, malgra˘ u la pli ol erara tekniko de gia gˆia plenumo. Sed... — Adamo! — eksonis eksonis en tiu momento la voˆ voˆco co de la loˆ gejmastrino. gejmastrino. Mario Rudzinska leviˆgis gis kaj, alproksimiˆgante gante al la l a tablo, t ablo, ˆce ce kiu havis lokon la interparolado, rigardis la edzon kun esprimo de peto en la okuloj kaj la lin a˘uskultantan uskultantan virinon kun kompato kaj maltrankvileco. maltrankvileco. Marta komprenis komprenis la

MARTA

56

ˆ levis la kapon kaj diris timon de la bona virino. Si d iris per p er firma voˆ co: co: — Sinjori Sinjorino! no! mi dezira dezirass a˘ udi u di la tutan, tutan, tutan tutan veron veron.. Per Per miaj gis gˆis nun mallongaj provoj mi konvinkiˆgis gis pri la granda praveco de tio, kion via edzo ˆus diris: nenio estas materiale mat eriale kaj morale pli malutila por p or homo, ol nekonado de la propraj posedaˆ posedaˆoj, kun kiuj li venas al la pordego p ordego de la socia vivo, vivo, kaj ol ofta trompiˆ gado g ado pri pri si mem. mem. . . Mario sidiˆgis gis ˆce ce la tablo, Marta M arta direktis d irektis la rigardon al Adamo Rudzinski, kiu parolis plue: — La arto posedas diversajn gradojn, gian gˆian konadon la homoj akiras por diversaj celoj. Eˆc sufiˆce ce malalta grado de artista klereco sufiˆcas, cas, por liveri al la ˆgin gin posedan p osedanta ta homo certan sumon da agrablaˆ agrablaˆoj, per kiu li beligas kaj diversformigas la momentojn de la vivo al si kaj al la ˆcirka˘ cirka˘ uanto uant o j. Tiu supraˆ su praˆa a konado de la arto, posedado de nur malgranda parto da scioj pri gi gˆi kaj pri la rimedoj, kiuj servas al gia gˆia enkorpigo, estas nomata artista diletanteco, gi gˆi posedas kelkan valoran signifon en salonoj, a˘ u almena˘ u en salonetoj, konvenas al stato de riˆceco, ceco, a˘ u almena˘ u de bonhaveco, spicante gin gˆin per certa dozo da ˆcarmo, carmo, poezio, festeco de impresoj kaj okupoj. Sed ˆci ci tiu diletanteco, diletanteco, kvankam ˆgi gi ne estas tute sen flankoj noblaj kaj utilaj, kvankam gi gˆi okupas sufiˆ su fiˆce ce larˆ la rˆgan gan lokon en la spirita ekonomio de la homaro, ne povas esti io alia krom aldono, ornamo de la vivo, vivo, ˆcarma carma radio, ˆetita etita sur la esencon de la ekzistado, por gin gˆin belkolorigi kaj diversecigi. Konstrui sur gi ˆgi sian ekzistadon fizikan, volvi ˆcirka˘ cirka˘u gi gˆi ˆspinaˆ spinaˆon on de spirito tiel longan, kiel longa estas la homa vivo, estas est as nefareble nefare ble kaj nefarinde. Nefareble, ˆcar car el e l ka˘ uzo nekompleta ne povas naskiˆgi gi sekvaˆ sekvaˆo kompleta; ne farinde, ˆcar car tio, kio faras al la mondo servon malgrandan kaj tre partetan, ne havas la rajton postuli de la mondo servon reciprokan tiel gravan kaj kompletan, kia estas ekzistado fizika kaj trankvi trankvilec lecoo morala. morala. Nur super la artista diletan diletanteco teco,, en alteco, alteco, pri kiu tiu ˆci ci lasta ofte ne havas havas eˆc la plej malgrandan malgrandan komprenon, komprenon, ekzistas artismo, artismo, forto potenca, kompleta, konsistanta el natura talento disvolvita gis gˆis la plej lastaj limoj, regule perfektigita, kaj el fundamenta, vasta scienco. Diletanteco ˆ estas amuzilo de la vivo, — nur artismo povas esti por gi gˆi ˆstona sto na starej sta rejo. o. Gi povas esti por la vivo starejo, kiu subtenas samtempe la ekzistadon fizikan kaj moral moralan. an. Sed en la regiono regiono de la arto, arto, tiel tiel same kiel kiel en la regio regiono no de scienco a˘ u metio, plej multe ricevas tiu, kiu en siajn verkojn, proponatajn al la socio, enmetas la plej grandan kapitalon da tempo, laboro, povosciado ˆ tie, same kiel aliloke, ekzistas konkurado, postulado kaj kaj ekzerciteco. Ci proponado staras kontra˘ u si, reciprok reciprokee sin rigarda rigardass kaj pesas; pesas; ˆci ci tie, kiel kiel aliloke, la grado de bonstato de la laboristo estas rekte proporcia al la grado de perfekteco de la laboraˆ laboraˆo. o. En la regiono de la arto, same kiel en ˆciu ciu alia regiono, kiu prezentas preze ntas kampon por p or homa laborado, la homo povas akiri sufiˆce ce bona jn, iufoje eˆc bonega jn kondiˆ cojn co jn por sia ekzistado, ekz istado, sed li pov p ovas as ilin akiri nur tiam, se li posedas talenton ne sole naturan, sed anka˘ u klerigitan, se li

MARTA

57

estas ne sole diletanto, sed artisto. Eldirinte Eldiri nte ˆcion cion ˆci ci tion, Adamo Rudzinski Rudzi nski leviˆgis gis kaj, respekte salutante Martan, diris plue: — Pardonu, sinjorino, ke mi parolis tiel longe. Mi tamen ne povis limigi per kelke da vortoj mian interparoladon kun vi. Mi timis, ke vi eble supozos, ke tiuj, kiuj per mia bu buˆˆso so forpuˆ forpuˆsas sas vian laboron, gvidas sin per kaprico a˘ u per ia anta˘ ujuˆ ujuˆgo, go, kiu en ˆci ci tiu okazo okazo estus preska˘ preska˘ u krim krimo. o. Via Via deseg desegno no ne ˆ ne estas respondas al la bezonoj de la revuo, por kiu gi gˆi devis servi. Gi est as sufiˆce ce korekta, nek sufiˆce ce preciza, ne redonas sufiˆce ce la ideon kaj la karakteron de la origina originalo. lo. Ekzempl Ekzemplee la vizaˆ go de la juna patrino estas desegnita de vi kun go videbla videbla sentemeco kaj amo, kaj tamen giaj gˆiaj trajtoj aperas nebulaj en komparo kun la esprimopleneco, kiun donis al gi gˆi la lerta lerta kaj sperta sperta desegni desegnisto. sto. Kion Kion multe, ka˘ uze de tiu nebuleco, perdis la esprimo de tiuj okuloj, kiuj atente uze observas la movojn de la estaˆ estaˆoj, kiuj estas tiel karaj por ili! a˘ u la karaktero de tiu kapo, kiu estas iom klinita anta˘ uen, uen, kvaza˘ u prete ekkrii averte a˘ u dorlote! ˆ Ci tiu arbo, kiu sur la originalo originalo tiel lukse disvolv disvolvas as sian densan branˆ caron, caron, aspektas ˆci tie mizere kaj malsane; la vojo, kiu elkuras el malanta˘ u la domo, kaj kiun la artisto intence kovretis per mistera nebulo, sur via desegno estas preska˘ u tute kovrita per tro krudaj strekoj de krajono kaj fariˆ gas gas por la okulo de la rigardanto preska˘ u enigma, nekomprenebla, nigra strio. Vi komprenis la ideon de la artisto, trapenetris kaj ekamis gin; gˆin; tio estas videbla, sed ne malpli videble videbl e estas, estas , ke ˆce ce ˆciu ciu detalo, deta lo, ˆce ce ˆciu ciu tiro de la krajono kra jono vi batalis batal is kontra˘ u la tekniko tekniko de la arto kaj ne venkis venkis la malfacila malfacilaˆˆojn, kiujn gi gˆi prezentis al vi; vi ne trapenetris ˆgiajn giajn problemojn, problemo jn, ˆcar car vi ne posedis en via mano sufiˆcajn cajn rimedojn rimedojn de sciado, sciado, de sperto. sperto. . . Jen estas estas la tuta vero, kiun kiun mi eldiras eldiras kun duobla malˆgojo. g ojo. Kiel Kiel via konato konato,, mi beda˘ uras, ke vi ne ricevis la laboron, uras, kiun vi bezonas; kiel homo, mi malˆgojas, go jas, ke vi ne edukis sufiˆce ce vian talenton. Vi posedas nedubeblan talenton; estas domaˆ ge, ke vi ne lernis pli multe, pli ge, fundamente, fundamente, pli vaste, ke nun lerni vi, kiel ˆsajnas, sajnas, ne havas havas jam la eblon. . . Marta leviˆgis, gis, malrapide disliberigis la interplektitajn manojn kaj diris malla˘ute: ute: — Jes, Jes, lerni lerni nu nun n mi jam ne hav havas eblon. eblon. . . Mi ne hav havas tempon tempon por tio, — ˆsi si diris plue, poste ˆsi si eksilentis kaj staris momenton senparole kun okuloj okulo j mallevitaj. Adamo Rudzinski Rudzi nski rigardis rigar dis ˆsin sin kun k un ggrand randaa intereso, inte reso, eˆc kun iom da d a admiro. ad miro. Li esperis, li eble timis larmojn, plorojn, riproˆ riproˆcojn, cojn, svenon svenon kaj spasmojn, sed anstata˘ u tio li a˘udis udis apena˘ u kelke da vortoj, esprimantaj beda˘ uron uron pri neebleco de lernado, pri manko de tempo necesa por lernado. Gracia, delikata, kun nobla staturo kaj bela vizaˆ go, go, tiu virino certe havis multe da energio, se ˆsi si povis p ovis sen larmo, sen gemo, gˆemo, ela˘ uskulti uskulti la severan verdikton, kiu kondamnis al morto ˆsian karan esperon, esp eron, preni sur siajn ˆsultrojn sultro jn tiun neesprimebl neesp rimeblan an ˆsarˆ sarˆgon gon de necerteco kaj nedifiniteco de situacio, kiu post

MARTA

58

mallonga mallonga plifaciligo plifaciligo falis sur ilin denove. denove. La koro kaj kapo de la juna virino virino certe estis tre peza j en tiu momento, tamen ˆsi si ne ekploris, ne ekkriis, eˆc ne ekˆgemis. gemis. Videble la tempo de la˘ utaj u taj gemoj gˆemoj kaj ploro, ne hontantaj la okulojn de homoj, ne venis ankora˘ u por ˆsi, si, ˆsia sia homa fiereco ne estis ankora˘ u rompita, ˆ staris ja nun ankora˘ ˆsiaj siaj fortoj forto j ne estis ankora˘ u ruinigitaj. Si u ˆce ce la komen kom enco co de sia Kalvaria Kalvaria vojo, ˆsi si pasis ankora˘ ankora˘ u ne pli ol du ˆgiajn g iajn staciojn, nur du fojo jn ekbrulis en ˆsi si la interna honto h onto kaj ˆsi si ektremis profunde en la konscio de sia propra senkapableco. ˆ posedis ankora˘ Si u sufiˆ sufiˆce ce da fortoj, fortoj, por reteni reteni per fiereco fiereco kaj volo volo la eksplodojn eksplodo jn de sia j propra pr oprajj sento j, ˆsi si ne posedis sufiˆce ce da konado de si mem, por ˆcesi cesi esperi. esp eri. . . Adamo Rudzinski respektis la silentan silentan suferon de la malriˆ malriˆca ca virino; virino; estante por ˆsi si tute fremda, apena˘ u kelke kelke da fojoj fojo j vidita de ˆsi, li sentis, sentis, ke en ˆci ci tiu momento li devas foriˆ gi. gi. Dirin Dirinte te adia˘ adia˘ u al Marta per saluto plena de respekto, li eliris el la salono, sed lia edzino tiam kaptis la manojn de Marta kaj, premante ilin en siaj manoj, diris rapide: — Ne perdu la esperon, mia kara sinjorino! mi ne povas trankvile akcepti la penson, pe nson, ke vi tiun ˆci ci fojon fo jon denove forlasos mian domon ne konsolita kaj ne trovinta plenumon por viaj justaj postuloj. Mi ne konas vian pasintecon, sed ˆsajnas sa jnas al mi, ke mi guste gˆuste divenas, kiam mi supozas, sup ozas, ke la malriˆceco ceco trafis vin neatendite, ke vi ne estis preparita por okupi en la socio lokon de laboristino, kiu devas devas akiradi akiradi ekzistado ekzistadon n por p or si kaj por aliaj. . . Marta subite levis la okulojn al la parolantino. — Jes, — ˆsi vivece interrompis, interrompis, — jes, jes. . . ˆ denove mallevis la okulo jn kaj silentis momenton. Estis videble, Si videble , ke ˆsia sia penso neatendite estis frapita per la esprimiˆ go go de tio, kio gis ˆgis nun staris anta˘ u ˆsi si en e n neklara n eklara j konturo kontu roj. j. — Jes, — ˆsi si ripetis post p ost momento momento per forta voco. — La malriˆ malriˆceco ceco kaj bezono bezono de laboro laboro trafis trafis min neatendit neatendite. e. Nenio Nenio armis min kontr kontra˘ a˘ u la unua, nenio nenio instr instrui uiss al mi la last lastan. an. . . Mia Mia tuta tuta pasin pasintec tecoo estis estis kvie kvieto, to, amo kaj amuziˆ go. g o. . . kontr ontra˘ a˘ u ventego kaj soluleco mi nenion elportis el gi... gˆ i... — Terura sorto! — diris Mario Rudzinska post iom da silento; — ho, se ˆciuj ciuj patro patr o j, ˆciuj ciuj patrino patr inojj povus gin gˆin trapenetri, diveni, kompreni gian gˆian tutan terure terureco con! n!.. . . ˆ Si tuˆsis sis per p er la manplato manpla to sia jn okulo oku lojn jn kaj, ka j, rapide ra pide venkante ven kante sian kortuˆ kor tuˆsitecon, sitec on, turnis sin al Marta. — Ni parolu pri vi, — ˆsi si diris. diris. — Kvank Kvankam am jam de du vojoj, kiujn kiujn vi provis iri, vin forpuˆsis sis la manko ma nko de iloj ilo j por p or sin trabati, tamen ta men ne perdu la esperon kaj kuraˆ gon. La profesioj instruista kaj artista montriˆ gon. gis gis ne konformaj por vi, sed laboro mensa kaj artista ne prezentas ja la tutan amplekson de la aktiveco aktiveco de homo, eˆc de virino. Restas ankora˘ u industrio, komerco, metio.

MARTA

59

Dum vi parolis kun mia edzo, venis venis al mi en la kapon feliˆca ca penso. . . Mi konas pli proksime proksime la posedan p osedantinon tinon de unu el la plej riˆcaj caj magazenoj de silkaj ˆstofoj. stofoj. . . mi eˆc estis dum kelke kelke da jaroj kune kun ˆsi si en edukejo, edukejo, kaj de tiu tempo restis inter ni rilatoj se ne de amikeco, tamen almena˘ u de bona konateco. La granda, moda kaj riˆ ca ca magazeno bezonas la servon de vera armeo da komiz komizoj, oj, oficistoj oficistoj k.t.p. k.t.p. Eˆc plue, plue, ne pli ol anta˘ anta˘ u unu semajno Evelino D., renkontiˆginte ginte kun mi en la teatro, diris al mi, ke ˆsi si perdis p erdis nun unu el la plej utilaj komizoj de sia magazeno kaj troviˆ gas pro tio en kelka embaraso. gas ˆ vi konsentus Cu konsentus stari en magazeno, mezuradi ˆstofon, stofon, aranˆ gadi ekspozicion en la fenes fenestroj troj k.t.p. k.t.p.?? Tiaj Tiaj oficoj oficoj estas estas tre bon bonee pagat pagataj, aj, kaj por plenum plenumii la agojn, kiujn ili postulas, oni bezonas preska˘u nenion pli krom honesteco, ˆ vi veturo konvena ekster e ksteraaˆo o kaj bona bo na gusto. gusto . Cu vetuross kun mi al Evelin Evelinoo D.? Mi vin prezentos al ˆsi, en okazo okazo de bezono mi petos, p etos, admoninklinigos. admoninklinigos. . . Kvaronon Kvaronon da horo post tiuj vortoj de Mario Rudzinska, Rudzinska, droˆ droˆsko, sko, en kiu sidis du virinoj, haltis anta˘ u unu el la plej luksaj magazenoj de la strato Senatorska. Senatorska. Anta˘ u la pordo, kiu havis larˆgajn gajn spegulajn vitrojn, staris du kaleˆsoj, so j, kun aljungita aljun gita j tre t re bela bel a j ˆcevaloj, cevalo j, kun livree vestita j kaleˆ kaleˆsservantoj sservanto j sur s ur la konduksido. La du virinoj eliˆgis gis el la droˆsko sko kaj eniris en iris en la magazenon. magazeno n. Kiam eksonis la sonorilo, pendanta super la pordo, p ordo, el malanta˘ u la longa tablo, kiu dividis la magazenon en du partojn, elkuris juna viro kaj kun tre gracia saluto demandis la virinojn, kion ili deziras. — Mi dezirus vidi sinjorinon Evelinon D., — diris Mario Rudzinska; — ˆcu cu ˆsi si esta es tass hejm he jme? e? — Mi ne scias kun certeco, — respondis la juna homo kun nova saluto, — sed mi tuj servos al vi per respondo. Finante ˆci ci tiujn tiuj n vortojn, vorto jn, li l i alsaltis alsalt is al la kontra˘ kontr a˘ ua ua muro mu ro kaj ka j almet al metis is la buˆson son al la aperturo de tubo, kondukanta al la supraj etaˆ goj go j la voˆcon, con, parolantan paro lantan malsupre. — Eliris, sed balda˘u revenos, revenos, — oni respondis respondis de supre. supre. La juna homo alsaltis returne al la du virinoj, kiuj staris proksime de la pordo. — Volu sidiˆgi, gi, sinjorinoj, — li diris, — montrante velurtegitan kanapon, starantan en angulo de la magazeno, — a˘ u , — li diris plue, etendante la u, manon en la direkto al la ˆstuparo, kovrita de tapiˆso, so, — eble supren. . . — Ni atendos ˆci ci tie, — respondis Mario Rudzinska, kaj kune kun la ˆsin sin akompan akom pananta anta virino vir ino ˆsi si sidiˆ s idiˆgis gis sur la kanapo. kanapo. — Ni povus iri supren kaj kaj atendi la revenon de sinjorino Evelino en e n ˆsia sia loˆ gejo, gejo, — diris malla˘ute ute Mario al sia akomp akompanan anantin tino, o, — sed ˆsajnas sajnas al mi, ke estos estos bone, se anta˘ anta˘ u la parolado kun la posedantino de la magazeno vi observos la ordinaran okupon de la persono j, kiuj vendas komercaˆ komercaˆojn, ka j vi vidos, el kio gi ˆgi konsistas. La vidaˆ v idaˆo, o, kiu prezent pre zentiˆ iˆgis gis al la okuloj de la du virinoj en la profundo de la ˆ konsistis el ok homaj estaˆ magazeno, estis plena de vivo. Gi estaˆoj, kiuj parolis pa rolis

MARTA

60

la˘ute ute kaj kun eksterordinara eksterordinara fervoro, kaj el amasoj da ˆstofoj stofoj disvolv disvolvataj ataj kaj kunvolvataj kunvolvata j kun k un senˆcesa cesa susurado susur ado de la silko, brilanta j kaj ka j ˆsanˆ sanˆ glumantaj glumantaj per ˆ ˆciuj ciuj koloroj de la mondo. Ce unu flanko de la longa tablo, kiu tute estis kovrita de peco j da d a multekostaj ˆstofoj, stofo j, altamase kuˆsantaj santaj unuj sur aliaj a˘ u disvolvitaj kaj ondiˆgantaj, gantaj, staris kvar virinoj, vestitaj per atlaso kaj zibelo, certe la posedantinoj posedantinoj de la du kaleˆ aleˆsoj soj atendantaj atendantaj anta˘ u la pordo de la maˆ gazeno. Ce la dua flanko flanko de la tablo estis estis kvar kvar junaj viroj. . . jes: jes: estis, estis, ˆcar car por difini la pozicion, en kiu ili estis, ne estas eble uzi alian esprimon krom tiu, kiu difinas samtempe ˆciajn ciajn poziciojn de homa korpo: staradon, iradon, saltadon, kliniˆgadon gadon al ˆciuj ciuj flankoj, flanko j, grimpad g rimpadon on sur ˆciujn ciujn murojn, muro jn, disdonadon disdon adon de salutoj de ˆciuj ciuj signifoj kaj mezuroj, plenumadon plenumadon de plej diversaj gestoj per plej diversaj movoj de la manoj, mano j, brovoj, eˆc de de la brusto, de la kapo, ˆ tiuj lastaj, kvankam en ordinaraj cirkonstancoj de la bu buˆˆso, so, de la haroj. haro j. . . Ci ili ludas sufiˆce ce malgravan malgravan rolon en la organismo kaj en la eksteraˆ eksteraˆo de homo, ˆci ci tie meritis merit is apart a partan an atenton. atento n. Pomaditaj, Pomaditaj, parfumitaj, brilantaj, brilantaj, bonodorantaj, torditaj en formo de misteraj ringoj, a˘ u falantaj sur la frunton en signifplena malordo, ili prezentis majstra majstraˆon de la friza friza arto kaj tuj donis al la figuroj figuroj de la junaj komiz komizoj oj elegan eleganteco tecon n de tre alta grado. grado. Po Pov vas esti, ke tiuj figuroj de naturo ne estis estis tre eleganta j, oni povis p ovis eˆc vidi, ke la naturo donacis dona cis al ili neordinaran forton fizikan, dikecon kaj fortikecon de la muskoloj, tute plene rajtigantan okupiˆ gi gi per laboro iom pli malfacila, malpli delikata kaj agrabla, ol disvolvado de silkaj ˆstofo j, traˆsovado sovado de d e aranea arane aˆaj a j puntoj punto j inter du fingro fingr o j kaj svingado svinga do de polurita, malpeza, delikata ulno. Iliaj ˆsultroj sultro j estis larˆ gaj, gaj, la manoj grandaj, la fingroj dikaj, la vizaˆgoj goj eˆc ne tute junulaj, ju nulaj, montrantaj per la matureco de la trajtoj kaj la denseco de la barboj la aˆ gon de pli ol tridek jaroj. Sed kun gon kia eleganteco plena de la plej delikata gusto estis faritaj la nigraj surtutoj, kiuj kovris tiujn larˆgajn gajn ˆsultrojn, kiel belege sub la densaj densa j barboj la koloraj kravatoj disvolvis siajn papiliajn flugilojn, per kiaj graciaj gestoj moviˆgadis gadis tiuj grandaj dikmuskolaj manoj, kiaj gustoplenaj kaj samtempe okulfrapantaj antaj ringoj ringoj ornamis ornamis tiujn tiujn dikajn dikajn fingrojn! fingrojn! Nenio Nenio en la mondo, mondo, escepti esceptint ntee nur neˆgon, gon, povis superi sup eri per blankeco blankec o la ˆcemizo cemiz o jn, kiuj per ˆsvelforma svelfor majj ˆaboto ab oto j kaj dikaj broda bro daˆˆoj o j vidiˆgadis gadis sur iliaj brustoj; nenio en la mondo, nenia kordo, nenia risorto, nenia gutaperka pilko, nek korsete ekzercita virina talio, povis konkuri en la fleksiˆgemeco gemeco de iliaj movoj, kun la elasteco de iliaj saltoj, kun la moviˆgemeco gemeco de iliaj okuloj kaj la perfekta ekzerciteco de iliaj langoj. — Koloro Mexique kun blankaj flora flo raˆˆoj! — diris unu el tiuj juna j sinjoroj, sinjoro j, disvolvante disvolvante anta˘ u la okulo oku lojj de la du aˆcetanta ceta ntajj virino j unu el la bloko b lokojj da ˆstofo. stofo . — Eble la sinjorinoj preferos Mexique pur!  — kriis alia. — A˘u gros-grains, vert de mer!  gi ˆg i estas estas la lasta lasta modo. modo. . . — Jen estas puntoj Cluny p Cluny  p or ˆcirka ci rka˘ u˘kudrado de falbaloj, — eksonis agraukudrado bla vira voˆco co ˆce ce la dua fino de la tablo. tablo .

MARTA

61

— Valencienoj, Alensonoj, Alensono j, Brugoj Br ugoj,, Imitaˆoj, o j, Blondaˆoj, oj, Iluzioj. . . — Fajo de koloro Bismark! eble iom tro hela, tro voyant ? Jen estas alia kun nigra nig ra flora flor aˆo. — Bordeaux couleur sur couleur!  Vi deziras ion pli malpezan? — Mozambique! sultan!  korpokoloro! Bonega por brunulinoj! — Sinjorinoj deziras ion striitan! Kun strioj horizontalaj a˘ u vertikalaj? — Jen estas ˆstofo stofo kun radioj! radio j! blankaj blankaj kaj rozokoloraj, rozokoloraj, efekto bonega! tre voyant!  — Radioj cindrokoloraj, tute nobelgustaj! — Blua nebuleto sur blanka fono! por personoj junaj! — Puntoj por pufo a˘ u por papilio papilio?? Jen estas estas folipun folipuntoj toj — kun randoj dentel´ te l´es es kaj unis; unis; kiujn vi preferas? — Sinjori Sinjorinoj noj aˆcetas cetas Bismark Bismark kun floraˆ floraˆoj? tre bone! kiom kiom da ulnoj? ulnoj? dekkvin! ne! dudek? — Sinjorinoj preferas folipuntojn kun rando j dentaj? bonega gusto! ˆcu cu por papilio? — Por sinjorino cindrokolorajn radiojn, kaj por vi, sinjorino, bluan nebuleton sur blanka fono? po kiom da ulnoj? Tiuj fragmentoj de interparolado inter kvar junaj sinjoroj kaj la kvar aˆcetantaj cetantaj sinjorinoj sinjorinoj faris impreson de ia, se ni povas povas tiel diri, pepado, kiu eliran elirante te el bu buˆˆso so de viroj, viroj, faris faris efekton efekton tute neordin neordinaran aran.. Se ne atestus atestus la sonado de la voˆcoj, co j, kiuj, kvankam kvankam ili per mirinde aranˆ gita gita modulado imitis molan susuradon de ondiˆ gantaj ganta j ˆstofo stofo j kaj ka j malla m alla˘ u˘tan bruadon de disvolvataj utan puntoj, tamen eliradis eliradis el brustoj viraj, al kiuj la naturo donis sufiˆ ce ce potencajn ca jn pulmojn kaj bonege b onege konstruitajn organojn organo jn de voˆ co, co, — oni eˆc ne povus diveni, diveni, ke tiuj floraˆ floraˆoj, radioj, nebuletoj, fonoj, folipuntoj, folipuntoj, falbaloj, papilioj, papilioj, tiu tuta pepado nekomprenebla nekomprenebla por ˆciu ciu nekompetenta nekompetenta orelo kaj montranta montranta eksterordinaran eksterordinaran erudicion erudicion en la regiono de ˆcifonetoj, cifonetoj, povas povas eliri el la bu buˆˆso so de viroj, de tiuj reprezentantoj de serioza forto, serioza pensado kaj serioza laborado. — Sinjorino Sinjorino Evelino Evelino D. revenis! revenis! — eksonis tra la magazeno basa voˆco, co, eliranta el la aperturo de la tubo. Mario Rudzinska rapide leviˆ gis. gis. — Atendu Atendu ˆci ci tie momenton, momenton, — ˆsi diris al Marta, — mi parolos anta˘ ue ue mem kun la posedan posedantin tinoo de la magazeno magazeno,, por ke en okazo okazo de rifuzo rifuzo de ˆsia sia flanko vi ne estu elmetata al vana malagrablaˆo. o. Se, kiel mi esperas, ˆcio cio iros bone, mi tuj venos peti vin. Marta plue kun granda atento rigardis la manipuladon de vendado kaj aˆceta ce tado do,, kiu k iu havis hav is lokon lo kon ˆce ce amba amb au˘ flanko fl ankojj de d e la l a longa lo nga tablo. tablo . Sur ˆsia sia pala buˆso so aperadis de tempo al tempo rideto; gi gˆi okazadis tiam, kiam la eksaltoj de la magazenaj sinjoroj fariˆ gadis gadis plej risortosimilaj, risortosimila j, la friza fr izaˆˆoj plej moviˆ gemaj, gemaj, la okuloj plej elokventaj.

MARTA

62

Mario Rudzinsk Rudzinska dume trakuris rapide la ˆstuparon, kovritan kovritan de mola tapiˆ tap iˆso, so, du granda gra nda jn salono sal ono jn, ˆcirka˘ cir ka˘ umeblita umebli tajn jn de vitropor vitro porda dajj ˆsranko sranko j, kaj ˆsi eniris en tre bele b ele meblitan sinjorinan ˆcambron, cambron, en kiu post po st kelke da sekundo j eksonis susurado de silka silka vesto rapide ˆsoviˆ ganta ganta sur la pargeto. — Ha! ekkriis virina voˆ voˆco co bonsona, karesa, tre Ha! c’es c’estt vous Marie Marie!  !  — ekkriis agrable tuˆsanta santa la orelon, kaj du blankaj elegantaj manoj mano j ˆcirka˘ cirka˘ upremis la amba˘ u manojn manojn de Mario. Mario. — Sidiˆ Sidigu gˆu do, mia kara, sidiˆgu, gu, mi petas! petas! vi faris faris al mi efektivan surprizon! Mi ˆciam ciam estas tiel feliˆ fe liˆca, ca, kiam mi vin vidas! Kiel bonege vi aspektas! Kaj Ka j via estimata edzo, ˆcu cu li estas sana kaj ˆcu cu li ˆciam ciam tiel mult multee laboras? laboras? Mi legis legis lian lian lastan lastan artik artikolo olon n pri. . . pri. . . mi ne memoras memoras  jam pri kio. . . sed belega artikolo! Kaj la ˆcarma carma Jadvinjo, ˆcu cu ˆsi si bone lernas? Mia Dio! kien foriris tiu tempo, kiam ni kune kun vi, Marinjo, anka˘ u lernis ˆce ce sinjori sinjorino no Devrie Devrient nt!! Vi ne povas povas imagi al vi, kiel kara estas por p or mi la rememoro pri tiu tempo, kiun mi pasigis kun vi en la edukejo! La gracia, bele vestita, tridekkelk-jara virino kun majstreca hartubero malanta˘ u la kapo, kun tre regulaj, kvankam jam iom velkaj trajtoj de vizaˆ go go kaj kun moviˆgemaj gemaj nigraj okuloj, ombritaj de nigraj kaj larˆ gaj gaj brovoj, eldiris tiun torenton da vortoj rapide, preska˘ u sen spirhalto, ne ellasante el siaj manoj la manojn de Mario, kiu sidiˆ gis gis apud ˆsi sur palisandra kanapeto, ˆ certe parolus ankora˘ tegita per multekosta damasko. Si u pli longe, sed Mario interrompis interro mpis ˆsian sian parolon. parol on. — Kara Evelino! — ˆsi si diris, — pardonu, ke ˆci ci tiun fojon mi mallongigos mian intersalutiˆgon g on kun vi kaj, sen iaj anta˘ uparoloj, uparoloj, komen komencos cos paroli paroli pri afero, kiu tre okupas mian koron! — Vi, Marinjo, Marinjo, ion bezon b ezonas as de mi? Mia Dio! kiel kiel feliˆ feliˆ ca ca mi estas! estas! diru, diru, diru kiel eble plej rapide, per kio mi povas esti utila al vi! Mi estas preta iri por vi piede piede al la fino de la mondo. mondo. . . — Ho, ne tiel grandan grandan oferon oferon mi postulos postulos de vi, kara kara Evelino Evelino!! — diris ridante ridante Mario, poste ˆsi si da˘ urigis urigis serioze: serioze: — mi ekkoni ekkoniss anta˘ anta˘ u nelonge iun malriˆcan can virinon, kiu min tre interesas. . . — Malriˆcan can virinon! — vivece interrompis la mastrino de la riˆca ca magazeno, — sekve sekve vi certe deziras, ke mi per io ˆsin sin helpu? Ho, vi ne trompiˆ gis gis pri mi, Marinjo! mia mano estas ˆciam ciam malfermita por p or tiuj, kiuj suferas! suferas! Dirante la lasta jn vortojn, vorto jn, ˆsi si ˆsovis sovis la manon en la poˆson son kaj, elpreninte elpre ninte el gi ˆgi sufiˆce ce grandan eburan monujon, volis jam malfermi gin, gˆin, sed Mario retenis ˆsian si an mano ma non. n. — Ne pri almozo nun estas la afero, — ˆsi si diris; — la persono, p ersono, pri kiu mi volas volas paroli al vi, ne deziras deziras kaj eble eble ne akcept akceptus us almozon almozon.. . . ˆsi si deziras deziras kaj serˆcas cas laboron. . . — Laboron! Laboron! — ripetis ripetis la bela sinjorino sinjorino Evelin Evelino, o, iom levan levante te la nigrajn nigrajn brovojn, — kio do malhelpas ˆsin sin labori? — Multe da aferoj, pri kiuj mi devus tro longe paroli, — serioze respondis

MARTA

63

Mario, kaj, prenante prenante la manon de la estinta estinta kunlernanti kunlernantino, no, ˆsi si diris plue kun peto kaj sentemeco sentemeco en la voˆco: co: — al vi, Evelino, Evelino, mi venis venis kun la peto, ke vi donu al ˆsi la eblon labori. — Mi. . . al ˆsi. si. . . la eblon eblon labori? sed kiamani kiamaniere, ere, mia mia kara? kara? — Ke vi akceptu ˆsin sin kiel komizinon. La brovoj de la mastrino de la magazeno leviˆ gis gis ankora˘ u pli alte. Sur ˆsia vizaˆgo go aperis miro kaj embaraso. — Mia kara Mario, ˆsi si komencis komencis post momento, momento, balbutante balbutante kaj videble videble konfuzi onfuzite, te, — tio tio aparte apartenas nas ne al mi. mi. . . generale gˆenerale pri la aferoj, kiuj koncernas la magazeno magazenon, n, okupas okupas sin mia edzo. edzo. . . — Evelino Evelino!! — ekkriis ekkriis Mario, — kial vi diras al mi malve malveron? ron? Via edzo estas posedanto de la magazeno en rilato jura, sed vi administras la aferojn kune kun li, eˆc pli ol o l li, ka j ˆciuj ciuj scias bone, des pli mi ˆgin gin scias, ke vi komprenas la negocojn bonege kaj vi havas multe da energio en la efektivigado de viaj planoj...kial do... Evelino ne lasis ˆsin sin fini. — Nu, jes, jes, jes, — ˆsi diris diris vivece, vivece, — estis estis al mi malagra malagrable ble rifuzi vian peton, Marinjo, kaj mi volis volis elturni min per rapidece trovita preteksto, ˆeti ˆcion cion sur mian edzon. edzon. . . mi agis malbone, malbone, mi ne estis estis tuj sincera, sincera, mi konfekonfesas; sed vere, mia kara Mario, via deziro estas absolute neplenumebla, absolute. lute. . . absol absolut ute. e. — Kial? Kial? — demandis Mario kun tia sama viveco, kun kia parolis al ˆsi si Evelin Eve lino. o. La amba˘ u virinoj videble posedis karakterojn vivajn kaj ekscitiˆgemajn. gemajn. — Nu, tial, — ekkriis Evelino, — ke en nia magazeno virinoj neniam okupiˆgas gas per vendado de komercaˆ komercaˆoj, oj , tion faras nur viroj. viro j. ˆ estas — Sed kial do, kial virinoj per tio ne okupiˆgas, gas, sed nur viroj? Cu necese scii la grekan lingvon, a˘ u povi fleksi per la fingroj ferajn bastonojn, por... — Nu, ne, ne! — interrompis la mastrino, — vi metas min, kara Mario, en efektivan embarason! Kiel do mi respondus al vi pri via “kial”? ˆ vi apartenas al la personoj, kiuj ne penas konscii siajn proprajn — Cu agojn? — Nu, komprene kompreneble, ble, mi ne apartenas apartenas al tiaj personoj. personoj. . . se mi apartenus apartenus al ili, mi ne povus esti tio, kio mi estas, aktiva kompanianino de mia edzo en industr industria ia entrep entrepreno reno.. . . nu nu,, vidu, vidu, tial, tial, ke. . . estas estas tia kutimo kutimo.. — Denove vi volas liberiˆgi gi de mi per nenio, Evelino, sed vi ne sukcesos en tio. Estinta kolegeco donas al mi la rajton rajt on eˆc por po r kelka nediskreteco rilate vin. Vi diras, ke tia estas la kutimo kutimo.. . . sed ˆciu ciu kutimo devas devas havi havi siajn ka˘ uzojn, uzojn, bazitajn sur la interesoj a˘ u cirkonstancoj de la personoj, kiuj gin ˆgin observas. La mastrino rapide leviˆgis gis de la sofo kaj kelke da fojoj rapide trairis la tutan ˆcambron. cambron. La longa trenaˆ trenaˆo de ˆsia sia vesto vesto susuris sur la pargeto; sur

MARTA

64

ˆsia si a viza vi zaˆgo, gˆo, kiu en kelkaj kelkaj lokoj lokoj montris montris postesignojn de nebone forviˆ forviˆsita sita riza pudro, aperis neforta ruˆ go g o de embar embaraso aso.. . . — Vi alpremas min al la muro! — ˆsi si ekkriis, starante anta˘ u Mario, — estos estos por mi malagra malagrabl blee eldi eldiri ri tion, tion, kion kion mi eldiro eldiros. s. . . sed sed mi ne povas povas ja lasi lasi vin sen respondo respondo.. Mi respondo respondoss al vi: nia nia pu publ blik ikoo ne amas virin virinojn ojn vendan endantajn tajn en magaze magazeno. no. . . gi gˆi preferas virojn. Mario iom ruˆgiˆ giˆgis gis kaj levis la ˆsultro sultr o jn. — Vi eraras, Evelino, — ˆsi si diris. — a˘ au ˘ vi parolas denove malsincere; tio ne povas povas esti. esti. . . — Kaj mi diras diras al vi, ke tiel tiel estas. estas. . . junaj, junaj, bon bonman manie ieraj, raj, belfigur belfiguraj aj kokomizoj faras bonan b onan efekton, altiras al la magazeno la aˆcetantojn, cetantojn, a˘ u pli ˆguste guste la aˆcetantinojn. cetantinojn. . . Nun la vizaˆgo g o de Mario Mario ekflam ekflamis is per hont hontoo kaj indi indigno gno.. Preci Precipe pe forta forta estis la lasta. — Sed tio estas ja abomenaˆ abomenaˆo! — ˆsi si ekkriis, ekkriis, — se vi diras la veron, veron, mi efektive jam ne scias, kiel ˆgin g in klarig klarigi. i. . . — Mi anka˘ u ne scias, per kio oni povas klarigi tiun fakton, mi konfesas, mi eˆc neniam multe pensis pri giaj gˆiaj ka˘ uzoj...kion u zoj...kion ˆgi g i min intere interesas sas.. . . — Kiel...kion ˆgi gi vin interesas interesas,, Eveli Evelino? no? — interr interromp ompis is denove denove Mario, — ˆcu cu vi ne n e komprena kom prenas, s, ke konformiˆ konfo rmiˆgante gante al tiu kutimo, kiel vi ˆgin gin nomas, vi flatas flatas al ia malbona, malbona, mi ne scias scias precize precize kia, sed certege certege malbona. malbona. . . La mastrino de la magazeno stariˆ gis gis en la mezo da la ˆcambro cambro kaj rigardis Marion per larˆge ge malfe malfermi rmitaj taj okuloj. okuloj. . . En tiuj okuloj okuloj estis estis multe multe da intel inteligen igenteco teco,, eˆ c da saˆ go, tamen en tiu momento sur la nigraj brilantaj pupiloj aperis retenata rideto. — Kiel? Kiel? — ˆsi si diris diris malrapi malrapide, de, — ˆcu cu vi pensas, pensas, ke pro iaj teorioj teorioj mi devas nian tutan entreprenon, la solan vivofonton de ni kaj de niaj infanoj, elmeti al malprofitoj, al danˆgeroj?. geroj?. . . Vi, literatur literaturist istoj, oj, povas povas facile rezonadi rezonadi tiamani tiamaniere, ere, sidan sidante te super libro kaj plumo, plumo, — ni, industr industriis iistoj, toj, devas devas esti prakt praktik ikaj. aj. . . ˆ la industriistoj pro tio, ke ili estas industriistoj, devas rigardi sin — Cu kiel liberigitajn de civitanaj sentoj kaj devoj? — demandis Mario. — Tute ne! — ekkrii ekkriiss la mastrino mastrino de la magazeno magazeno kun nov nova ekflamiˆ ekflamiˆ go, — kaj efektive nek mia edzo nek mi rifuzas iam la plenumadon de tiuj devoj. Ni ˆciam ciam donas, kiom ni nur povas. . . — Mi scias, ke vi estas bonfarema b onfaremaj, j, ke vi partoprenas en ˆciuj ciuj monkolektoj, monkolekto j, filantropiaj projektoj kaj aranˆ goj, goj, sed ˆcu cu nur pri almozoj kaj pri filantropio filantropio estas la parolo? Vi estas homoj riˆ caj, caj, en kelk kelka rilato influaj, vi devas preni iniciativ iniciativon on en ˆcio, cio, kio celas plibonigon de malbonaj moroj, forigon de sociaj eraroj. Evelino sindevige ekridetis. — Mia kara, — ˆsi si diris, — plibonigado kaj forigado de eraro j apartenas al

MARTA

65

tiaj homoj, kiel ekzemple ekzemple via edzo. . . al sciencul scienculoj, oj, verki verkistoj, stoj, ˆurnali urnalistoj. stoj. . . Ni estas homoj de preciza kalkulad kalkulado. o. . . kaj plej precizan precizan kalkulad kalkuladon on ni devas devas fari koncerne la publikon, koncerne giajn gˆiajn gust gustojn ojn kaj postu postuloj lojn. n. . . gi gˆi estas nia sinjorino, de gi gˆi dependas dependas nia ekzistado. ekzistado. . . la prosperado prosperado kaj kaj la estonteco estonteco de nia entrep entrepreno reno.. . . — Jes, — diris Mario kun forta akcento, — kaj tial vi devas klini vin anta˘ u giaj gˆiaj sensencaj kapricoj kaj anta˘ u giaj gˆiaj simpatioj de tre suspektinda pureco pureco kaj suspe suspekti ktinda nda gusto. gusto. . . Po Porr almen almena˘ a˘ u iom aflikti vin por tio, kion vi diris, mi diros al vi, mia kara Evelino, Evelino, ke viaj komizoj, komizoj, kiuj plaˆceme ceme sin turnadas kaj simile simile al papagoj babilaˆ babilaˆcas cas pri floraˆ floraˆoj kaj papilioj, papilioj, aspektas treege treege ridinde ridinde.. . . Evelino forte ekridis. — Mi tion scias! — ˆsi si diris, ridegante senhalte. sen halte. — Kaj ke se mi estus sur via loko, — diris plue Mario, — mi konsilus al tiuj sinjoroj, ke anstata˘ u silko kaj puntoj ili prenu en siajn manojn plugilon, hakilo hakilon, n, martelo martelon, n, trulon trulon a˘ u ion ion simi simila lan. n. Kun tio ili aspekt aspektus us multe multe pli konv onvene. ene. . . — Mi tion scias, mi scias! — diris la mastrino, mastrino, ˆciam ciam ridegante. — Kaj sur ilian lokon, — finis Mario, — mi prenus virinojn, kiuj havas tro malmulte da forto fizika por plugi, forˆgi g i kaj kaj masoni masoni.. . . Evelino subite ˆcesis cesis ridi r idi kaj ekrigardis Marion kun ku n granda gra nda seriozeco. ser iozeco. — Kara Mario! — ˆsi si diris, — tiuj homoj anka˘ anka˘ u bezonas laborenspezon kaj bezonas gin gˆin multe multe pli necese, necese, pli forte, forte, ol virinoj. virinoj. . . ili ja estas estas patroj de familioj... Nun Mario ekridetis. — Mia Mia kara, ara, — ˆsi diri diris, s, — mi devas devas deno denove ve fari uzon uzon el la rajtoj rajtoj de kolegeco, por diri al vi, ke vi a˘utomate utomate ripetis en la nuna momento tion, pri kio vi konstante a˘ udas paroli, sed kion vi supozeble neniam pripensis mem. udas Tiuj homoj estas patroj de familioj, povas esti, sed la virino, por kiu mi faris al vi peton, anka˘ u havas havas infanon, al kiu ˆsi si devas donadi manˆ gon gon kaj edukon. Se ekzemple ekzemple min trafus la malfeliˆ malfeliˆ co, co, ke mi perdus la estimindan estimindan kaj karan homon, kiu ne sole donas al mi feliˆ feliˆcon con de koro, sed per sia laborado anka˘ anka˘ u asekuras asekuras mian ekzistad ekzistadon, on, ˆcu cu tiam tiam mi ne estus estus patrino! patrino! kaj prirespon priresponda da prizorg prizorgan antino tino de mia familio? familio? Se vi amba˘ amba˘ u via edzo kaj vi, post kelke da  jaroj forirus el la mondo kaj, kiel ofte okazas, ne restigus post vi kapitalon, ˆcu cu tiam via plej aˆga ga filino ne havus la devon subtenadi la ekzistadon, zorgi pri la edukado kaj bona direktado de la malpli aˆgaj gaj gefratoj? Evelino a˘ uskultis uskultis tiujn vortojn kun mallevitaj mallevitaj okuloj; videble videble estis al ˆsi si malfacile trovi respondon. resp ondon. Sed ne malpli malfacile estis al ˆsi si rifuzi r ifuzi sen se n sufiˆ su fiˆcaj ca j pretekstoj la peton de virino, kun kiu la interrilatoj videble estis agrablaj por ˆsia sia koro kaj eble eˆc flatis fl atis ˆsian ambicion. ambicion . La neordinar neor dinaraa sprite s priteco, co, kiun oni povis vidi en la esprimo de ˆsia sia vizaˆ go go kaj okuloj, okulo j, trovigis al a l ˆsi si balda˘ u novan

MARTA

66

respondon. — Cetere eˆc krom tiuj motivoj, — ˆsi diris, levante levante la okulojn, okuloj n, — ˆcu cu vi, kara Mario, trovas ˆgin gin konvena, ke juna virino (via protektatino certe estas  juna virino) restu la tutan tagon ˆce ce la sama tablo kun kelke da junaj viroj? ˆ Cu tia cirkonstanco ne fariˆ gus gus la ka˘ uzo uzo de okazaˆ okazaˆoj, oj , kiuj kompromitus anta˘ u la publiko mian magazenon? — Vi ripetis denove, Evelino, unu el la komunuzaj frazoj, kiuj cirkulas en la mondo. mondo. Vi timas, timas, ke laboro, farata farata kune kun viroj, viroj, difekto difektoss la virton virton kaj honoron honoron de virino virino,, sed vi ne timas, timas, ke tion saman faros faros la mizero. mizero. Mia protektatino, kiel vi nomas la personon, pri kiu ni parolas, anta˘u tri monatoj perdis la edzon, havas havas infanon, infanon, kiun ˆsi si amas, estas malgaja, serioza, plene okupita okupita per serˆ serˆcado cado de laborenspe laborenspezaj zaj rimedoj rimedoj por si, kaj, pri kio mi mem ˆ vi povas supozi, ke virino, kiu troviˆgas konvinkiˆgis gis ˆsi estas tre honesta. Cu gas en tia situacio, kun tiaj sentoj, kun tiaj rememoroj, kun tia timado pri la morga˘ ua ua tago, pov p ovos os eˆc iomete atenti viajn elegantigitajn elegantigitajn helpantojn? helpantojn? Mi garantias al a l vi, ke nenia malˆcasta casta penso aperus en ˆsia sia kapo. . . — Kara Mario! — ekkriis ekkriis Evelino Evelino,, — tion, kion vi diris, diris, oni per nenio nenio povas povas pruvi. pruvi. La virinoj virinoj estas estas tiel facil facilani animaj. maj. . . tiel facil facilanim animaj. aj. . . ˆ estas — Gi estas vero, vero, — respondi respondiss Mario, Mario, serioze serioze rigardan rigardante te sian sian estint estintan an koleginon, kolegino n, — sed s ed ˆcu cu la forpuˆsado sado for de ˆcia cia laboro lab oro estas esta s bona b ona kuracilo kurac ilo kontra˘ u facilanimeco? facilanimeco? Ankora˘ Ankora˘ u unu fojon mi ripetas al vi, Evelino, ke la virino, pri kiu mi parolas, parolas, estas nun nek facilani facilanima, ma, nek nehonest nehonesta. a. . . tamen tamen se, petegant petegantee laboron kvaza˘ u almozon, ˆsi de multaj pordo j foriros tiamaniere, kiel ˆsi si nun balda˘ u devos devos foriri foriri de via pordo p ordo,, tiam mi tute ne garanti garantias as pri tio, kia ˆsi si fariˆgos gos en la estonteco. — Vi denove alpremas min al muro! — diris la mastrino de la magazeno, — bone do, mi kredas al vi, ke la persono, kiu vin interesas, estas modelo kaj enkorpiˆgo go de virto, virto, de seriozec seriozeco, o, de hon honeste esteco. co. . . sed ˆcu cu vi anka˘ u povos garant garantii ii al mi, ke ˆsi si posedas posedas tiun spiriton spiriton de ordo, ordo, tiun tiun scion scion de preciza preciza kalkulado, tiun akuratecon en la venado al la laboro kaj en ˆgia gia plenumado, kiu ne permesas eˆc minuton da prokrasto, eˆc ombron da nezorgemeco? ˆ rememoris la malsukceNun siavice Mario devis heziti kun respondo. Si son, kiun Marta ka˘uze uze de nesufiˆ nesufiˆca ca povosciado povosciado havis havis en la instruado instruado kaj en la desegnado, ˆsi rememoris la proprajn propra jn vortojn de Marta, kiujn ˆci ci tiu anta˘ u kelke da horoj hor oj diris al ˆsi: “nenio armis a rmis min kontra˘ u malriˆceco, ceco, nenio instruis instr uis min labori”. Mario silentis. La mastrino, penetrema kaj vigla, tuj kaptis la momenton de embarasiˆ embarasiˆ go kaj hezito de la kolegino. go — Vi diris anta˘u momento, kara Mario, ke personoj, kiuj okupiˆ gas gas per vendado de komercaˆ komercaˆoj, o j, devas scii sole disvolvi, elmeti kaj mezuri la ˆstofojn. stofo jn. Tiel ˆgi gi ˆsajnas sa jnas la˘u la eksteraˆ eksteraˆo. o. Sed en efektiveco efektiveco ili devas devas posedi multe multe da aliaj ecoj, kiel ekzemple: alkutimiˆgon gon al kiel eble plej preciza ordo, ˆcar car unu

MARTA

67

objekto metita ne sur la gustan gˆustan lokon, unu faldo en la ˆstofo nebone ebenigita, unu peco da puntoj neatente neatente ˆetita etita faras konfuzon konfuzon en la magazeno a˘ u alportas al la magazeno magazeno grav gravajn perdojn. Estas Estas anka˘ anka˘ u necese, ke la komizoj sciu kalkuli kaj bon bonee kalkuli, ˆcar car tie, kie en ˆciu ciu horo, eˆc preska˘ pres ka˘ u en ˆciu ciu minuto envenas sumo j ˆciam ciam novaj novaj kaj reprezentantaj ˆciam ciam nova nova jn ciferojn, cifero jn, la forlaso de unu speso povas fariˆ gi gi ka˘ uzo de malordo en la kalkuloj, kontra˘ uzo u kiu ni devas devas plej severe severe nin gardi; fine, kaj eˆc anta˘ u ˆcio, cio, la komizoj devas koni la mondon, la homojn, scii, kiamaniere oni devas iun trakti, kiamaniere al iu plaˆci, ci, al kiu oni devas kredi la˘ u lia vorto, al kiu oni devas rifuzi krediton, ˆ k.t.p. Ciujn tiujn tiujn ecojn virinoj ordinare ne posedas. Ne alkutimigitaj alkutimigitaj al ordo, ne akurataj, akurat aj, por la prikalkulo eˆc de la plej malgranda sumo ili devas porti en la poˆ p oˆso so tabe t abeleton leton de multobliga mult obligado; do; senkulpa senku lpajj timulineto timulin etoj, j, ˆus us dekroˆ d ekroˆcita cita j de la patrina jupo, ili apena˘ u kuraˆgas gas levi la okulojn al la vizaˆgoj go j de la aˆcetanto cetant o j, ne sciante, sciante, kiel paroli al ili, kion pensi pri ˆciu ciu el ili, a˘ au˘ kontra˘ ue, ue, ricevinte plenan liberecon, bruemaj bruema j kaj senordaj, ili pozas leoninojn, leoninojn, penas plaˆ ci, ci, parolas kaj agas sentakte, elmetante sin al malhonoro kaj la institucion, en kiu ili kvaza˘ u laboras, al kompromitiˆgo. go. Viroj, Viroj, kiel kiel ajn ridind ridindaj aj ili ˆsajnas sajnas pro siaj manieroj manieroj kaj okupoj ne tute viraj, estas por la posedan posedantoj toj de magazenoj magazenoj homoj tre oportunaj kaj utilaj. Tial ˆciu ciu pli granda magazeno por p or siaj bezonoj uzas virojn, kaj tiu iam provis anstata˘uigi uigi ilin per virinoj, havis grandan malprofi malprofiton. ton. La virinoj, virinoj, mia kara, kara, en la nuna tempo ne estas estas ankora˘ ankora˘ u edukataj tiamaniere, ke ili povu alkonformiˆgi gi al la severeco de la agodevo, al la despoteco de la cifero kaj al postuloj de tia diverskonsista socio, kia estas la socio soc io de la aˆcetanto ceta ntoj. j. La mastrino mastrino de la magazeno ˆcesis cesis paroli kaj rigardis kun ia triumfo sian ˆ havis plenan ka˘ koleginon. Si uzon uzon por triumfi. Mario Rudzinsk Rudzinskaa staris kun mallevitaj okuloj, kun esprimo de malˆgojo gojo sur la vizaˆgo, go, kaj silentis. Evelino prenis pre nis ˆsian sia n manon. man on. — Nu, diru al mi, kara Mario, — ˆsi si diris, — diru al mi sincere; ˆcu cu vi povas garantii, ke via protektatino estas persono bonorda, akurata, lerta en kalkulado, alkulado, takta kaj konanta konanta la homojn, tiel same, kiel vi garantiis, garantiis, ke ˆsi si estas honesta? — Ne, Evelino, — kun malfacileco eldiris Mario, — tion mi garantii ne povas. — Kaj nun, — ˆciam ciam pli vigle atakis sian koleginon koleginon la mastrino mastrino de la magazeno, gazeno, — diru diru al mi, ˆcu cu vi, homoj de teorio teorio kaj de rezonado rezonado,, povas povas juste juste postuli de ni, homoj de kalkulado kaj praktikeco, ke pro filantropio, pro civitana iniciativo, kiel vi diras, ni akceptu en niajn instituciojn personojn, kiuj ne ta˘ ugas por negocoj, kaj ke per tio ni elmetu nin al klopodoj, malprofito, ugas eble eˆc al plena pereo p ereo de nia j entreprenoj? entrepren oj? Diru al mi, ˆcu cu iu povas juste tion postuli de ni? — Certe ne, — elbalbutis Mario.

MARTA

68

— Vi vidas do, — diris Evelino, — ke vi ne devas kulpigi min pro tio, ke mi ne plenumis vian deziron. La fakto, ke la malriˆcaj ca j virino j estas e stas elˆ elˆetitaj etita j el la regiono de industrio, certe estas beda˘ urinda, urinda, sed gin gˆin faras necesa kaj neevitebla de unu flanko la kapricoj kaprico j kaj ne tute tu te klaraj klara j instinktoj instinkto j de la virino j riˆcaj, ca j, kiuj avidas agrablan tempopasigon kaj Dio scias kiajn impresojn, — de alia flanko la senkapableco, senkapable co, facilani fa cilanimeco meco kaj ka j supra sup raˆˆeco de d e la virino vi rinojj malriˆ malr iˆcaj, ca j, kiuj kiu j bezonas laboron, sed ne povoscias gin gˆin plenumi plenumi.. Kiam Kiam la unuaj pruden prudentiˆ tiˆ gos gos kaj nobliˆgos gos kaj la lastaj montriˆgos gos pli bone preparitaj por la plenumado de okupoj precizaj kaj devigaj, tiam mi foreksigos miajn komizojn kaj vin mi petos, ke sur ilian lokon vi elektu por mi komizinojn el la nombro de viaj protektatinoj. ˆ la lastaj vortoj Evelino D. kun sia kutima vigleco kisis Marion sur Ce amba˘ u vangoj. La funebre vestita virino, kiu sidis en la magazeno, eka˘ udis udis la susuradon de la vesto vesto kaj de la paˆ paˆsoj soj de sia tiumomenta tiumomenta prizorgantino prizorgantino tiam, kiam ˆci ci ˆ tiu estis ankora˘ u sur la plej supra parto de la ˆstuparo. stuparo. Sia a˘ uskulto uskulto videble videble ˆ leviˆgis estis streˆcita, cita, ˆsia sia malpacienco malpac ienco estis granda. grand a. Si gis kaj avide direktis siajn okulojn al la vizaˆgo go de la malsupreniranta virino. Post kelke da sekundoj da rigardado rigardado ˆsia sia mano iom ektremis ektremis kaj ˆsi si apogis sin al la brako de brakseˆ go. De la mallevitaj okuloj de Mario kaj de la ruˆ go, go, kiu vidiˆgis gis sur ˆsiaj sia j vangoj, vango j, ˆsi si dive di veni niss ˆcion. io n. — Sinjorino! — ˆsi si diris malla˘ute, ute, alproksimiˆgante gante al Mario, — ne faru al vi la malagrablaˆ malagrablaˆon rakonti rakonti al mi la detalojn. detalo jn. Oni min ne akceptis. akceptis. . . estas ja vero... Mario faris jesantan kapoklinon kaj silente premis la manon de Marta. Ili eliris el la magazeno kaj haltis sur la larˆ ga trotuaro de la strato. Marta estis ga tre pala. Oni povus diri, ke ˆsin sin kaptis forta malvarmo, ˆcar car ˆsi iom tremis trem is sub la pelta supervesto, kaj ke ˆsi si ion profunde hontis, ˆcar car ˆsi si ne povis forlevi la okulojn de la ˆstonoj stono j de la trotuaro. tr otuaro. — Sinj Sinjori orino no!! — la un unua ua ekpa ekparol rolis is Mario, Mario, — Dio Dio vidas vidas,, kiel kiel forte forte min doloras la nepovado helpi vin sur via malfacila vojo. De unu flanko baras al vi la vojon vo jon via propra ne sufiˆca ca prepariteco, preparit eco, de la alia flanko fl anko — la kutimo, kut imo, la manko manko de iniciativo, iniciativo, la malbona reputacio, kiun havas havas la laborantaj virinoj. . . — Mi komprenas, — diris Marta malrapide kaj malla˘ute, ute, — oni min tie ne akceptis, a kceptis, ˆcar car tion ne n e permesas p ermesas la kutimo, ˆcar car mi ne havigas konfidon. . . — Donu al mi vian adreson, — diris Mario, evitante respondon, — eble mi sciiˆgos gos pri io utila utila por vi, eble eble mi povos iam iam vin helpi. helpi. . . Marta diris la nomon de la strato kaj la numeron de la domo, en kiu ˆsi si loˆgis, gis, poste, levante la okulojn, en kiuj oni povis vidi varmegan dankecon, ˆsi si etendis etend is amba˘u manojn al la bona virino, virino, dezirante dezirante preni kaj premi ˆsiajn siajn manojn. Sed apena˘ u la manoj ma noj de la du virinoj kuntuˆ kuntuˆsiˆ siˆ gis, Marta rapide retiris sian gis,

MARTA

69

manon man on kaj forˆsoviˆ sovigis gˆis je kelke da paˆsoj. so j. Mario Rudzinska Rudz inska enˆsovis sovis al ˆsi si en la manon tiun t iun saman koverton koverton kun lilikoloraj lilikolora j randoj, rand oj, kiun ˆsi si anta˘ antau˘ du semajnoj ne volis akcepti de ˆsi. si. Marta Mart a staris st aris momenton momento n senmove, se nmove, ˆsia sia anta˘ a nta˘ ua paleco cedis la lokon al flama ua ruˆgo. go. — Almozo! — ˆsi si ekkrietis, kaj samtempe kun ˆci ci tiu vorto retenata gemo gˆemo kaj ploro ekskuis ˆsian sian tutan bruston. Subite ˆsi si komencis kuri en tiun direkten, kien foriris Mario. Ondo da pasantoj, senˆcese cese fluanta sur la trotuaro, kovris anta˘ u ˆsi si la personon per sonon,, kiun ˆsi volis kuratingi, kurat ingi, kaj malfaciligis malfa ciligis al ˆsi si la kuradon. kurad on. Ne pli frue ol ˆce ce la angulo de la strato Marta ekvidis droˆskon, skon, veturanta en la kontra˘ uan uan direkten, kaj en gi gˆi sidis Mario. — Sinjori S injorino! no! — ˆsi si ekkriis e kkriis.. ˆ voˆ Sia co co estis malforta, obtuza; gin gˆin tute obtuzigis kaj sufokis la strata bruo. La viri virino, no, kiu kiu ricev ricevis is donac donacon on el komp kompate atema ma mano mano,, direk direktis tis sin sin al la strato Swieto-Jerska, verˆsajne sa jne kun la intenco redoni la donacon, dona con, kiu kolorigis ˆ paˆsoj, ˆsian sian frunton per pe r flamanta fla manta ruˆ go go de humiliˆgo. go. Siaj so j, komence rapida r apidajj kaj ˆ febraj, balda˘ u tamen fariˆgis gis ˆciam ciam pli p li malrapida malr apida j kaj malfirm m alfirmaa j. Cu la moralaj ekscitiˆgoj, go j, kiujn ˆsi si tiom ti om multe mult e havis en tiu t iu tago, t ago, ekˆsancelis sance lis ˆsian sian fizikan forton fo rton?? A˘u eble okupis ˆsin sin ia profunda primeditado, ia interna ˆsanceliˆ gado gado ekskuis ˆ la intencon, kiu naskiˆgis gis en ˆsi si anta˘ u momento? Si premis en la mano la delikatan koverton, koverton, en kiu susuris kelke da monaj papereto j, kaj ˆce ce la angulo ˆ de la strato Swieto-Jerska ˆsi si haltis. Si haltis, haltis, kaj dum momento momento ˆsi si staris senmove, apogante sin per la mano al angulo de muro, kun vizaˆgo go pala kaj klinita. klinita. Subite ˆsi si direktis sin al alia flanko flanko kaj rapide ekiris al sia loˆ gejo. gejo. Fiereco kaj tima zorgo malfacile malfacile kaj kruele batalis interne de ˆsi, si, kaj en ˆsi si tiu batalo la lasta venkis la unua unuan. n. Juna kaj sana, de nenio ankora˘ u senfortigita kaj lacigita, per pe r ˆciuj ciuj siaj sia j forto j dezireganta lab oron, Marta akceptis almozo alm ozon. n. Eble Ebl e ˆsi si ˆgin gin ne akceptus, eble la sento de persona indeco ne cedus en ˆsi si anta nt au˘ la timo de mizero, se ˆsi si estus sola en la mondo. Sed en la plej supra parto de alta domo, inter kvar kvar nudaj muroj, ˆsia sia infano tremis de malvarmo, malvarmo, per sopirantaj okuloj gi gˆi rigardis en la fumnigrigitan profundon de la malplena kameno, per la paleco de sia vizaˆ go, per la kaveco de siaj vangoj, per go, la malsaneca maldikeco de sia korpeto gi ˆgi petegis pli abundan abundan nutrad nutradon. on. . . Kaj en la vivo de la juna virino tio estis tago tre grava, kvankam pri ˆgia gia graveco graveco ˆsi si eble mem ne havis havis plenan klarecon. Tio estis tago, en kiu ˆsi si la unuan fojon akceptis almozon kaj sekve gustumis tiun panon, kiu, estante maldolˆ maldolˆca ca por maljunuloj maljunuloj kaj kripuloj, kripuloj, estas venena kaj putriga por homoj  junaj kaj sanaj. Tiun vesperon en la ˆcambreto cambreto en la mansardo sur la kameno brulis gaja fajro, ˆce ce la tablo super telero plena de supo sidis Janjo. La unuan fojon fo jon post longa tempo tiu infano guis gˆuis agrablan senton de varmo kaj manˆ gis gis kun apetito

MARTA

70

bone preparitan kaj fortodonan manˆ gon. Tial la grandaj nigraj okuloj de la gon. knabineto transsaltadis jen sur la lumitan profundon de la kameno, jen sur la pecon da pano, kiu kuˆsis sis apud la telero kaj estis kovrita kovrita de tavoleto tavoleto da butero but ero,, kaj ˆsia sia buˆso so eˆc por po r momento mom ento ne fermiˆ fer miˆ gis. gis. Marta sidis anta˘ u la fajro en senmova teniˆgo; go; ˆsia sia profilo sur la ruˆ g eta fono de la flamo estis serioza geta ˆ okuloj brilis per seka brilo, la brovoj kuniˆgis kaj enpensa. Siaj gis kaj formis profundan sulkon meze de la blanka frunto. Anta˘ u ˆsi, si, pendant p endantee en la malplena malplena spaco, staris virina figuro kun morta angoro sur la vizaˆgo, go, kun ruˆgo go de honto sur la frunto, kun manoj interfingrigitaj. Tiu figuro estis ˆsia sia propra figuro, reflektita reflektita en la spegulo de ˆsia sia imago. ˆ estas do vi. — diris Marta Gi Marta en siaj pensoj al la fantomo, fantomo, kiu kiu naskiˆ gis el ˆsia sia propra prop ra spirito, spirit o, — ˆgi gi estas do vi, tiu sama virino, kiu tiel bele promesis al si kaj al sia infano, infa no, ke ˆsi si laboros, lab oros, ke per p er persisteco kaj energio e nergio ˆsi si trabatos tr abatos al si vojon inter la homoj kaj akiros al si lokon sub la suno! Kiel vi plenumis la promeson, kiun vi en la profundo de via spirito faris al la kara ombro de la patro de via infano? La virina figuro ekbalanciˆ gis gis simile simi le al fleksebla fle ksebla branˆco, co, skuata s kuata de ventego venteg o j; anstata˘ u ˆcia cia respondo ˆsi si pli forte interbatis la manplatojn manplato jn ka j murmuretis per tremantaj lipoj: — mi ne estis kapabla! mi ne povoscias! Ho, malkapabla malkapabla estaˆ estaˆo! — ekkriis ekkriis Marta en siaj pensoj, ˆcu cu vi estas do inda porti la nomon de homo, se via kapo estas tiel sensaˆ ga, g a, ke gi gˆi ne scias bone, kion pensi pri si mem, viaj manoj estas tiel malfortaj, ke ili ne povas ˆsirmi sirmi per prizorgado eˆc unu malgrandan kompatindan infanan kapeton! Pro ˆ vi povas do nun estimi vin mem? kio do la homoj iam vin estimis? Cu La virina figuro displektis la manojn kaj kovris per ili sian vizaˆgon, gon, kiu profunde kliniˆ klinigis. gˆis. El la ˆgis gis nun sekaj okuloj de Marta per varmega torento ekfluis larmoj kaj ka j traverˆ tr averˆsiˆ sigis gˆis inter la fingroj, per kiuj ˆsi si kovris kovris al si la vizaˆ gon. gon. — Vi ploras ploras,, pan panjo jo!! — ekkr ekkrii iiss la malgran malgranda da Janjo Janjo kaj desal desalti tiss de la ˆ stariˆgis seˆgo. go. Si gis anta˘ u la patrin patrino, o, per okul okuloj oj du duone one miran mirantaj taj kaj duo duone ne kortuˆ kort uˆsita sit a j ˆsi si riga r igardi rdiss ˆsin sin dum momento mom ento,, kaj ka j subit su bitee ˆsi si mallev ma lleviˆ iˆ gis gis sur la plankon, ˆcirka˘ kauprenis u ˘prenis per la malgranda ma lgrandajj brakoj ˆsiajn siajn genuojn g enuojn kaj komencis kovradi per kisoj ˆsiajn siajn piedojn kaj manojn. Marta forprenis la manojn mano jn for de la vizaˆ go kaj sidis kelke da minutoj kiel ˆstonigita. stonigita. La dolˆcaj caj kisoj de la infana buˆso so bruligis brulig is ˆsin, sin, kvaza˘u inferaj infera j serpento j rampus sur ˆsia sia korpo, la varmega amo de tiu malgranda estaˆ estaˆo, kiu genuis anta˘ u ˆsi, si, ˆsiris sir is al ˆsi si la koron koro n kaj turment tur mentegi egiss la kons konscien ciencon. con. . . ˆ kliniˆgis, Si gis, prenis la infanon en siajn sia jn brakojn, brako jn, kelkfoje kelkfo je alpremis la buˆson son al gia ˆgia frunto kaj vangoj, poste ˆsi rapide leviˆ gis gis de la seˆgo, go, alsaltis al la fenestro kaj, genuiˆ genuigint gˆinte, e, levi leviss la rigar rigardon don kaj la manojn manojn al la peco peco da ˆciel c ielo, o, kies kies malluma kaj profunda fono brilis per steloj.

MARTA

71

— Dio! — ˆsi si ekkriis e kkriis preska˘ p reska˘ u la˘ ute, u te, — donu al mi lokon lokon sur la tero! alalmena˘ u malgrandan, malgranda n, malriˆcan can lokon, sur kiu mi povus p ovus teni min kune kun mia infano. infano. Ne perme p ermesu, su, ke mi, svenin sveninta ta kaj senforta senforta,, duan fojon devu devu akcept akceptii almozon, ke mi ne plenumu la patrinan devon, ke mi perdu la trankvilecon de la konscienco kaj la estimon por mi mem! Efektiv Efektive! e! la petoj, kiujn kiujn tiu virino virino sendis sendis al la ˆcielo, cielo, estis estis sensencaj, sensencaj, maljustaj, maljustaj, tro postulemaj, ˆcu cu ne vere, miaj mia j legantoj? legantoj? Estas vero, ke ˆsi si ne postulis sidi sur seˆgo go de ministro, nek la˘ utigi sian nomon en la mondo per utigi multebuˆsa sa famo, nek gui gˆui malpermesitajn plezuregojn en senbrida libereco, sed gi gˆi deziris vivi kaj al la sola estaˆ estaˆo, kiun ˆsi si amis sur la tero, subteni la vivon vivon per peco da pano, ˆsi si deziris eviti sorton de almozulo almozulo kaj povi ne flami per honto anta˘ u si mem. mem. . . Kiel Kiel do ambic ambicia, ia, enviem enviema, a, postulema postulema kaj senbrida senbrida en sia j postulo p ostulojj ˆsi si estis! ne vere? ˆ Si denove d enove venkis venk is sin s in mem, m em, ˆsi si forpre f orpremis mis kaj ka j silentigis si lentigis la ˆsin sin turmentanta turme ntantajn jn honton, suferon, maltrankvilecon, ˆsi si leviˆ gis gis kun trankvila vizaˆgo, go, prenis la plorantan knabineton sur sia jn genuojn genuo jn kaj komencis per kvieta voˆco co rakonti ˆsian sian amatan fabelon. Videble ˆsi si posedis en si sufiˆcan can kvanton kvanton da fortoj forto j de ˆ spirito kaj volo. Cu tiuj fortoj forto j devis resti por ˆsi si sen uzo, servi ˆsin sin nur en la batalo de sentoj, sed humile fleksiˆgi gi kaj fali senforte sub la malamika potenco de la malkapablec m alkapablecoo de la kapo kaj manoj mano j kaj de d e la pezeco p ezeco de la ˆsin sin ˆcirka˘ cirka˘ uantaj eksteraj elementoj? En la da˘ uro uro de tuta longa vintra nokto Marta per p er eˆc momente momente ne fermigantaj ˆgantaj okuloj rigardis rigardis en la mallumon, mallumon, kiu regis en la ˆcambreto, cambreto, a˘ auskultis ˘ la trankvilan spiradon spirado n de la infano, kiu dormis apud ˆsi, si, kaj meditis pri tio, kion ˆsi si devas fari morga˘ morgau. u˘. La sekvantan tagon ˆcirka˘ cirka˘ u la tagmezo funebre vestita virino eniris en ne tre grandan, sed tre elegantan magazenon, en kiu malanta˘ u la fenestr fenestroj oj pendis pufaj virinaj vestoj kaj, simile al svarmo da papilioj, per plej diversaj koloroj koloroj briletis briletis elegantaj elegantaj ˆcapeletoj capeletoj kaj malgrandaj malgrandaj kufetoj. Tio estis magazeno, en kiu iam Marta ordinare aˆcetadis cetadis la objektojn por sia tualeto. ˆ la eksono de la sonorilo, kiu ekbalanciˆ Ce ekbalanciˆgis gis super la pordo, el la apuda ˆcambro cambro eliris virino ankora˘ ankorau˘ juna kun bela talio kaj tre agrabla vizaˆgo. go. Ekvidinte vidinte Martan, ˆsi si ekridetis ekridetis kaj salutis salutis tre afable. Videble Videble ˆsi si rekonis rekonis sian anta˘ uan uan klientinon kaj kun plezuro vidis ˆsin sin denove den ove en sia magazeno. — Kiel longe jam vi ne estis ˆce ce ni, — diris la mastrino de la magazeno kun ku n senˆ se nˆsanˆ sa nˆge ge afabla afab la rideto, sed tuj, t uj, ˆetinte etinte rapidan rigardon sur la funebran veston veston de Marta, ˆsi si diris plue: — Mia Dio! mi a˘ audis u˘dis pri la malfeliˆ malfel iˆco, co, kiu vin trafis. Mi konis ja bone sinjoron Swicki! Esprimo de doloro trakuris la vizaˆgon gon de la juna vidvino vidvino.. La sono de la nomo de la homo amita kaj perdita perdita ekpiki ekpikiss la vundon vundon de ˆsia koro koro kvaza˘ kvaza˘ u per la pinto de ponardo. p onardo. Sed ne estis permesite al ˆsi si stari longe sur la vojo kaj senfare a˘ uskulti uskult i la voˆcojn, co jn, ploro jn kaj ka j rememor re memoroo jn, kiuj murmuris en ˆsia sia

MARTA

72

koro. — Sinjorino! — ˆsi si diris levante la okulo jn al la virino, kiu staris st aris anta˘ u ˆsi, — gis ˆgis nun mi venadis ˆci ci tien ordinare por aˆceti ceti diversajn objekto ob jektojn, jn, nun mi venas venas al vi kun peto, p eto, ke vi volu aˆceti ceti de mi mian tempon kaj la laboron de miaj manoj. Dirante tion, ˆsi si penis kaˆsi si la tremadon de sia voˆ co co kaj sur siaj lipoj lipo j ˆsi si perforte aperigis rideton. — Mi sincere sincere dezirus dezirus per io esti utila utila al vi, sed. . . mi ne bone kompreni kompreniss la signifon de viaj vortoj. ˆ vi ne akceptos min en vian establon kiel kudristinon? — Cu La mastrino de la magazeno, a˘ udinte udinte tiujn vortojn, tute ne ˆsajnis sajn is mirigita a˘u konfuzita, konfuzi ta, ne ˆsanˆ sanˆgis gis sian vizaˆgesprimon gesprimon plenan de afableco kaj kunsento. Dum momento ˆsi si staris silente kaj meditante, poste ˆsi si montris per la mano la pordon p ordon de la apuda ˆcambro cambro kaj diris tre tr e gentile: gˆentile: — Volu eniri en la laborejon; tie ni povos pli oportune paroli pri la afero. La labor la borejo, ejo, kiu estis e stis apud la magazen ma gazeno, o, konsistis konsisti s el sufiˆce ce grand g randaa ˆcambro, cambro, en kiu ˆce ce tablo, kiu staris sub la fenestroj kaj estis ˆetkovri etkovrita ta de multe multe da rubandoj, rubandoj, pun puntoj, toj, plumoj, plumoj, floroj kaj pecoj da ˆstofo, stofo, sidis sidis tri junaj virinoj, virinoj, preparante preparante ˆcapelojn, capelojn, kapornamojn kaj vestornamojn, vestornamojn, postulantajn postulantajn delikadelikatan prila prilabor borado adon. n. En la profu profundo ndo de la salono salono oni a˘ udis bruon de du kudromaˆsinoj, sino j, super kiuj estis klinitaj anka˘ u du virinaj figuroj, kaj en la mezo staris tablo, kiu estis tute kovrita de tajloraj tabeloj kaj de grandaj pecoj da drapoj, toloj, batistoj, muslinoj, muslinoj, inter inter kiuj brilis ˆstalaj stalaj tondiloj, kretoj ˆ kaj krajonoj en plumbaj ingoj. Ciuj virinoj, kiuj estis en la laborejo, estis diligente diligente okupitaj je siaj sia j laboro j, nur unu el ili ˆce ce la eniro de Marta levis la kapon de super sup er la maˆsino; sino; ˆsi si ekrigardis ekrig ardis la enirantan enira ntan kaj, renkontiˆginte ginte kun ˆsia sia rigard rig ardo, o, faris far is al ˆsi si ˆgentila gent ilan n saluto sal uton. n. La mastrino de la magazeno montris al Marta seˆgon gon ˆce ce unu el la tabloj, tablo j, poste ˆsi turnis sin al juna fra˘ ulino, kiu en tiu momento estis alaranˆ ulino, ganta ganta multekostan plumon de struto al velura ˆcapelo: capelo: — Fra˘ ulino ulino Bronislavo! — ˆsi diris, — ˆci ci tiu sinjorino deziras labori ˆce ce ˆ ˆ ni. Sajnas al mi, ke la cirkonstancoj aranˆ giˆ giˆgas ga s feliˆ fe liˆce. ce . Guste hiera˘ u ni parolis kun vi, ke ankora˘u unu paro da manoj estus por ni tre utila. La fra˘ ulino, al kiu tiuj vortoj estis diritaj kaj kiu videble okupis la unuan ulino, lokon inter la laborantinoj de la magazeno, leviˆ gis gis kaj alproksimiˆgis g is al la tablo. — Jes, sinjorino, — ˆsi diris, — depost la foriro de fra˘ ulino ulino Leontino unu el la maˆ maˆsinoj sinoj restas sen funkciado. funkciado. Fra˘ ulino ulino Klaro kaj fra˘ ulino ulino Kristino ne povas povas plenu plenumi mi la tutan tutan kudrado kudradon, n, kiu estas necesa. necesa. Mi anka˘ u neniel povas altranˆ altranˆci ci tiom, kiom estas necese, ˆcar car mi devas devas gvidi la ellaboradon ellaboradon de la ˆcapelo capelo j. La laboro malfruiˆ gas, la mendoj ne estas plenumataj gustatempe. gas, gˆustatempe. — Vi estas tute prava, respondis la mastrino post kelka pripenso, — mi

MARTA

73

pensis jam mem pri tio. Kaj, ˆcar car sinjorino sinjorino Swick Swicka venis venis ˆci ci tien kun deziro labori ˆce ce ni, tial ˆsajnas sajnas al mi, ke nenio malhelpas, malhelpas, ke mi povu plenumi plenumi la deziron de persono, kiu en alia tempo estis afabla por ni. Fra˘ ulino ulino Bronislavo ˆgentile gentile salutis. ˆ tiuj vortoj — Certe, — ˆsi si diris, d iris, — se sinjorino nur scias altranˆcadon. cadon. . . Ci estis eldiritaj eldirita j per tono de demando. dema ndo. En tiu sama momento mo mento unu el la maˆsinoj sino j silentiˆ gis gis kaj ka j la juna virino, virino , kiu ki u sidis sid is ˆce ce ˆgi, gi, levis la kapon kaj komencis a˘uskulti uskulti la interparoladon kun videbla atento. La tri personoj, kiuj staris apud la granda tablo en la mezo de la salono, silentis dum momento. La mastrino de la magazeno magaze no kaj ˆsia sia helpistino rigardis Martan kun demanda vizaˆ gesprim gesprimo; o; Marta Marta rigardi rigardiss la tajlorajn tajlorajn tabelojn, tabelojn, kiuj kiuj kuˆ kuˆsis sis sur la tablo tablo kaj de supre supre gis gˆis malsupre estis desegnekovritaj de nigraj linioj, punktoj, serpentaˆ serpentaˆoj, kiuj, kurante kurante la˘ ulonge u longe kaj la˘ ularˆ ularˆge g e de la folio, kruciˆgante, gante, kuniˆgante gante kaj disiˆgante, gante, havante la formon de la plej ˆ diversaj geometriaj geometria j figura figur aˆoj, oj , prezentis por nekompetenta okulo haoson tute nesolveblan. La palpebroj de Marta leviˆgis gis malrapide kaj malfacile. — Mi ne povas, povas, — ˆsi diris, — ˆsajnigi min kompetenta kompetenta en afero, en kiu mi posedas p osedas nenian nen ian kompetentecon; tio estus malhonestaˆ malhonestaˆo de mia flanko kaj ka j cetere gi gˆi nenion utilus. Altranˆcadon cadon mi iom scias, sed tre malmulte, nur tiom, ke mi povus altranˆci ci kolumon, eble eˆc ˆcemizon. cemizon. . . sed vestojn, supervestojn supervesto jn kaj eˆc iom pli elegantan elega ntan tolaˆon on mi altranˆ altra nˆci ci ne povus. povus . . . La mastrino de la magazeno silentis, silentis, sed sur la lipoj de fra˘ ulino ulino Bronislav Bro nislavoo aperis aperis iom nekont nekonten enta ta rideto. rideto. . . — Strange! — ˆsi si diris, turnante sin al la mastrino, mastrino, — multe multe da personoj p ersonoj deziras okupiˆgi gi per kudrado, kaj tamen estas tiel malfacile trovi iun, kiu bone ˆ estas ja la fundamento de la tuta laborado. scius sci us altranˆ alt ranˆcadon. cad on. Gi ˆ tiuj vortoj la kompetenta kaj sendube alte pagata kudristino turnis Ce sin al Marta: — Kaj Ka j koncerne la kudradon mem? — ˆsi si diris per p er denove demanda tono. — Kudri mi scias sufiˆce ce bone, b one, — respondis Marta. — Per la maˆsino, sino, kompreneble? kompren eble? — Ne, sinjorino, per maˆsino sino mi neniam ne niam kudris. ku dris. Fra˘ ulino ulino Bronislavo Bronislavo faris rigidan mienon, kunmetis la manojn sur la brusto kaj stari stariss sile silent nte. e. La mast mastri rino no de la magazen magazenoo ank anka˘ u aspektis en tiu momento iom pli rigida kaj pli malvarma ol anta˘ ue. ue. — Vere. . . ˆsi si komencis post momento, momento, balbutante balbutante kaj iom konfuzite, konfuzite, — mi estas vere vere tre afliktita afliktita.. . . mi bezonis bezonis personon, personon, kiu estus estus kapabla apabla precipe por altranˆ altranˆcado. cado. . . cetere anka˘ anka˘ u por kudrado, sed per maˆ maˆsino. sino. . . ˆce ce ni oni ne kudras kudra s alie ol per maˆsino. sino. Kaj denove inter la virinoj, kiuj staris apud la tablo, regis momenta silento. lento. La lipo j de Marta iom tremis, sur ˆsia sia vizaˆ go go flamanta ruˆ go go alternis

MARTA

74

kun paleco. — Sinjori Sinjorino, no, — ˆsi si diris, diris, levan levante te la okulojn okulojn al la mastrin mastrinoo de la magamagazeno, zeno, — ˆcu cu mi ne povus povus lerni. lerni. . . mi laborus laborus dume senpage. senpage. . . nu nurr ke mi povu povu elle ellerni rni.. . . Tio ne estas ebla! — ekkriis fra˘ ulino Bronislavo per iom akra tono. ulino — Tio estas afero malfacila, — interrompis la mastrino, kaj pli ˆgentile gentile ol ˆsia sia helpantino ˆsi si parolis pa rolis plue: — Ni pretigas diversajn vestojn plejparte la˘umende umende kaj el ˆstofoj stofoj multekos multekostaj, taj, kiuj ne povas povas servi por p or lernado kaj ekzerciˆgado. gado. . . la laborojn ni devas devas plenumi rapide, car ˆcar jam sen tio pro manko de perfekte instruitaj laboristinoj laboristinoj ni sentas sentas iom nesufiˆ nesufiˆcecon cecon de la nombro nombro da manoj kaj ni malfruiˆ gas. gas. . . kaj tio alportas alportas al ni malprofit malprofiton on kaj kaj malagra malagra-blaˆ blaˆojn. o jn. Tial ni pov p ovas as akcepti nur tiajn tia jn laboristino lab oristinojn, jn, kiuj estas est as jam sufiˆ su fiˆce ce prepar preparit itaj. aj. . . Mi tre tre beda˘ uras, kredu al mi sinjorino, ke mi tre beda˘uras, uras, ke mi ne pov p ovas as plenumi plenumi vian vian deziron. deziron. . . Ne pli frue ol tiam, kiam la mastrino de la magazeno finis tiujn vortojn, la maˆsino, sino, kiu eksilentis ˆce ce la komenco de la interparolado, ekbruis denove. La virino, kiu estis klinita super ˆgi, gi, havis larmojn en la okuloj. Elirin Elirinte te el la magazen magazeno, o, Marta Marta direkti direktiˆ gis gˆis ne al sia loˆgejo, g ejo, sed en tute alian flankon. El la esprimo e sprimo de ˆsia sia vizaˆgo go oni povus vidi, ke ˆsi si iras ira s sen se n celo, c elo, ˆsiaj siaj manoj estis kaˆsitaj sitaj en la manikoj manikoj de la supervesto supervesto kaj forte kunigitaj kunigitaj inter inter si. Marta ˆciam ciam sentis senkonscian, senkonscian, sed fortan deziregon levi supren la kunigitajn manojn kaj kunpremi per ili la kapon, kiu flamis kaj estis tre peza. En tiu kapo estis nur unu penso, kiu ripetiˆgadis gadis kun obstina senˆceseco ceseco kaj eksterordinara rapideco: mi ne povoscias! Tiu penso ripetiˆ gadis gadis kvaza˘ u miloj da fulmoj, kvaza˘ u miloj da ponardoj, kiuj traflugadis la cerbon, pikadis la tempiojn kaj faladis per siaj pintoj sur la fundon de la brusto. Post kelke da minutoj Marta diris al si: ˆciam ciam kaj ˆcie cie tio sama. . . Dum momento ˆsi si denove d enove pensis pri nenio, a˘ u, u, pli vere, ˆsi si jam senkonscie, senkons cie, sed senˆcese cese ripetadis en siaj pensoj: mi ne povoscias! povoscias! Subite ˆsi faris al si la demandon: — Kio ˆgi gi estas, estas , kio akompanas akompan as min ˆciam ciam kaj ˆcie, cie, elpuˆsas sas min el ˆcie?. cie?. . . ˆ Si frotis la frunton per la mano kaj respondis al si mem: ˆ — Ciam kaj ˆcie cie mi mem iras kun mi ka j mi mem elpuˆsas sas min el ˆcie. cie. . . Kun granda malfacileco ˆsi streˆcis cis sian cerbon, por povi pensi, kaj rememorigis al si la pasintecon, komencante de la momento, kiam en la salono de la informa infor ma oficejo ofice jo ˆsi si sidiˆgis gis al la fortepian fort epiano, o, por malfeliˆ malfel iˆce ce ekludi la malfeliˆ malfel iˆcan can Priere d’une vierge, gis gˆis tiu lasta momento, kiam, starante en la laborejo de la riˆca ca magazeno, ˆsi la faratajn farata jn al ˆsi si demandojn demando jn devis respondadi per: mi ne povosci povoscias! as!.. . . ˆ — Ciam tio sama! — ˆsi si ripetis rip etis en sia j penso p ensoj, j, — iom de ˆcio, cio, nenion n enion fundamente kaj gis gˆis la fundo. . . ˆcion cion por ornamo a˘ au˘ por bagatelaj bagatela j oportunaˆetoj eto j de la vivo, vivo, nenion nenion por utileco. utileco. . .

MARTA

75

Tiuj ˆci ci nemultaj vortoj, kiujn ˆsi si elpremis el sia cerbo, kiun kvaza˘ u per reto re to ˆcirka ci rka˘ uvolvis u˘volvis la sola penso “mi ne povoscias”, povoscias”, lacigis ˆsin. sin. En tiu tago, elirante elirante el sia domo, ˆsi si estis tiel zorgoplena, zorgoplena, tiel okupita, preska˘ u flamigita de la nova nova plano, kiu venis al ˆsi si en la kapon, ke ˆsi si tute tu te ne pensis pri manˆ go. go. Rigardante Rigardante Janjon, kiu trinkis trinkis sian kutiman matenan glason da lakto, ˆsi si sentis eˆc ian ia n abom a bomenon enon kontra˘ u manˆgado. gado. La ˆciam ciam turmentata turme ntata kaj vundata vunda ta ˆ flanko morala silentigis la flankon fizikan. Siaj piedoj piedo j ˆsanceliˆ sanceliˆ gis, gis , ˆsia sia koro frapis frapis forte forte kaj kun granda granda rapideco rapideco,, kvank kvankam am ˆsi si iris iris malrapi malrapide. de. Nun en ˆsia sia kapo baraktis baraktis nova nova demando, kiu komence komence konsistis konsistis nur el la mallonga mallonga vorto: vorto: kial? Post momento al tiu ˆci ci vorto komencis komencis alkreskadi alkreskadi aliaj alia j vortoj, komence senordaj, poste ordiˆ gantaj en formo de ia logika fadeno da pensoj. gantaj — Kial. Kial. . . estas estas tiel? tiel? — demandi demandiss sin sin mem la juna viri virino, no, — kial kial la homoj postulas de mi tion, kion neniu al mi donis? Kial neniu donis al mi tion, kion la homoj hodia˘ u postulas de mi? Subite Subit e Marta Mart a ektremis, ektr emis, ˆsi si sentis, ke iu facile tuˆsis sis ˆsian sian brakon. ˆ — Cu vi permesos, sinjorino, ke mi rememorigu al vi mian konatecon? — eksonis ekson is post pos t ˆsi milda, eˆc iom nekuraˆ nekur aˆ ga ga viri vi rina na voˆco. co . Marta returnis sin kaj ekvidis tiun saman virinon, kiu en la momento de ˆsia sia eniro en la laborejon de la magazeno levis la kapon de super la maˆ maˆsino sino kaj faris al ˆsi gentilan gˆentilan saluton, poste ˆcesis cesis kudri kaj atente atente a˘ uskultis uskultis la interparoladon, terparoladon, kiu estis decidonta pri ˆsia sia sorto. Tio estis persono ne bela kaj tute ne bonstatura, tamen sufiˆ ce ce gracia, kiel preska˘ preska˘ u ˆciu ciu Varsovianino, arsovian ino, tre bonorde vestita, kun esprimo de prudento kaj boneco sur la varioldifektita vizaˆgo. go. — Vi eble ne rekonas min, — diris la fra˘ulino, ulino, marˆsante sante flanke de Marta, Mart a, — mi estas Klaro, mi laboras en la magazeno de sinjorino N. preska˘ u jam kvin jarojn, mi kudradis iam vestojn por vi kaj mi portadis ilin al vi sur la straton Graniczna. Graniczna. Marta rigardis la apud ˆsi si irantan irantan virinon virinon per nebulitaj nebulitaj okuloj. — Efektive, Efektive, mi rememoras, rememoras, — ˆsi si eldiris eldiris post momento momento kun kelka kelka malfacileco. — Mi petas pardonon, ke mi estas tiel aroganta kaj mi atakas vin sur la strato, — diris plue Klaro, — sed vi estis iam p or mi tiel genti ˆg entila la kaj kaj bona. . . vi havis havis tiel belan malgrandan malgrandan filineton. . . ˆcu cu via filineto. . . ˆ hezitis kun la finado de la demando, sed Marta divenis Si divenis ˆsian sian penson. p enson. — Mia infano vivas, vivas, — ˆsi diris. La lasta vorto elglitis elglit is el ˆsia sia buˆso so verˆsajne sa jne malgra˘ malgr a˘ uvole, uvole, ˆcar car rapide kaj neklare, sed en ˆgi gi eksonis tia maldolˆ maldolˆceco, ceco, kia gis gˆis nun neniam estis en ˆsia sia voˆco. co. Klaro silentis momenton, momento n, kvaza˘ kvazau˘ meditante, medit ante, poste pos te ˆsi si diris: — Mi a˘ u dis pri la morto de sinjoro Swicki kaj tuj mi diris al mi en la udis pensoj: pensoj: ha, kiama kiamani niere ere la sinj sinjori orino no helpos helpos al si en la mondo mondo.. . . kaj ankora˘ ankora˘ u kun infano! in fano! Mi tre tr e ˆgojiˆ go jiˆgis, gis, kiam mi vidis vin venanta en nian magazenon kaj

MARTA

76

mi pensis, ke vi laboros kune kun ni. Tio estus tre bona, ˆcar car sinjorino sinjorino N. estas bona kaj pagas sufiˆ ce ce bone. . . nur fra˘ ulino Bronislavo estas iom kaprica ulino kaj iufoje faras grimacojn, sed se oni estas malriˆ malriˆca, ca, oni ja devas devas iufoje iufo je ion toleri. . . se oni nur hav havas laboron. Tial estis estis al mi malagrable, malagrable, tre malagrable, malagrable, kiam mi a˘ udis, udis, ke ke sinjorino sinjorino N. rifuzas rifuzas al vi laboron. . . Mi tuj rememoris rememoris mian kompa kompatind tindan an Eminjon Eminjon.. . . — La lastajn lastajn vortojn vortojn la kudris kudristino tino elparoli elparoliss malpli malpli la˘ute ute kaj kvaza˘ u al si mem, sed Martan ili frapis pli ol ˆciuj ciuj anta˘ ue u e a˘ uditaj. uditaj. — Tio estas mia kuzino, malpli juna ol mi per kelke da jaroj. Mia patrino kaj ˆsia sia patrino estis fratinoj, sed kiel ofte okazas, iliaj sortoj estis ne egalaj. ˆ patrino edziniˆ Sia gis gis kun oficisto, mia edziniˆ gis kun metiisto. Kiam ni amba˘u gis fariˆgis gis pli aˆgaj, gaj, Eminjo estis fra˘ ulino kaj mi estis simpla knabino. Krom tio ulino ˆsi si estis bela b ela kaj min variolo tute malbeligis, malbeligis, kiam mi havis havis ankora˘ ankora˘ u la aˆgon gon de dekdu dekdu jaroj. jaroj. Tial Tial la onkli onklino no kons konstan tante te parol parolad adis is:: al Emin Eminjo jo mi donos bonan edukon edukon kaj poste mi ˆsin sin bone edzinigos. edzinigos. . . Komence ˆsi si tenis por ˆsi si guvernantinon, poste ˆsi si sendis ˆsin sin en ian malgrandan edukejon. Mia patrino komence estis tre afliktita, ke la variolo min tiel terure malbeligis, sed la patro ne tre estis afliktita. a fliktita. — Kio do grava, grava, — li diradis, — ˆsi si estos malbela, malb ela, ˆsi si ne edziniˆ edzin iˆ gos! gos! granda malfeliˆ malfeliˆco! co! ˆcu cu malmulte da viro j ne edziˆ gas, gas, kaj tamen tamen ili vivas vivas en la mondo kaj kaj ne estas al ili tre malbone! malbone! — Mia patrino patrino respondad respondadis: is: — viro estas alia afero! afero! se, Dio gardu, gardu, io okazos okazos kun ni, tiam Klaro, ne edziniˆginte, ginte, mortos de malsato! Sed la patro, anstata˘ u afliktiˆ afliktigi gˆi kiel la patrino, ofte ridadis kaj koleradis. koleradis. — Ho vi, virinaˆ virinaˆcoj, coj, virinaˆ virinaˆcoj! coj! — li diradis, — la˘u via cerbo, se oni nur ne edziniˆ gas, oni tuj mortas de malsato! gas, ˆ la knabino ne havas manojn? Kaj vi devas scii, ke li mem estis Cu est is ˆcarpentisto carpentisto kaj li amis fanfaroni per sia forto. Li ofte diradis: — La manoj, mia sinjoro, tio tio estas estas la ˆcefa c efa afero! afero! Kapon Kapon Dio Dio al un unu u homo homo don donas as,, al alia alia ne donas donas,, sed manojn mano jn ˆciu ciu havas! havas! Mi havis la aˆgon g on de dektri jaroj, kiam la gepatroj komencis sendadi min en kudrejon, por lerni; kompreneble ili pagis por mi kaj pagis multe, sed dank’al Dio mi efektive lernis ˆcion, cion, kio estas necesa. . . — Ka j ˆcu cu vi longe long e lernis? ler nis? — demandis de mandis Marta, M arta, kiu kun ˆciam ciam pli granda gr anda intereso a˘ uskultis la senartifikan rakontadon de la kudristino. uskultis — Ho, mi lernis ne malpli ol tri jarojn, kaj eˆc poste mi ankora˘ u ne povis tuj laborenspezi, sed tutan jaron mi laboris en magazeno senpage, por nur lertiˆgi gi en la altranˆ altranˆcado, cado, en la kudrado per p er maˆ maˆsino, sino, kaj por ellabori al mi bonan bon an gusto guston. n. Sed dank’ dank’al al tio nu nun n mi estas estas jam jam tiel tiel kompet kompeten enta, ta, ke mi povus mem fondi kudrejon a˘ u magazenon, magazenon, se mi havus havus monon, ˆcar car por tio oni bezonas almena˘ u iom da mono...sed anta˘ u tri jaroj nia patro mortis, krom mi restis ˆce ce la patrino du miaj pli junaj fratoj, el kiuj unu lernoservas lernoservas ˆce ce ligna lignaˆˆisto, isto, kaj la dua vizitas vizitas lernejo lernejon. n. . . por la lernado lernado de amba˘ amba˘ u estas necese pagi, kaj anka˘ u al la patrino, kiu estas jam nejuna virino, estas necese havig havigii ian negrandan negrandan komforto komforton. n. . . — Kaj Ka j vi sola laboras lab oras por po r ˆcio cio ˆci ci tio?

MARTA

77

— Preska˘ u sola, ˆcar car post p ost la patro restis al ni nur malgranda malgra nda dometo sur la strato Solna, kaj en tiu dometo ni loˆgas. g as. . . alme almena˘ na˘ u por loˆgejo gejo ni ne bezonas pagi. pagi. . . cetere cetere sinjorino sinjorino N. pagas pagas al mi bone, kaj per tio, kion kion mi ricev ricevas as de ˆsi, si, ni iel aranˆ ara nˆgas gas nian vivon, ke ni ekzistu kaj ke ni pretigu estontecon por la fratoj. — Mia Dio! — ekkriis Marta, — kiel feliˆca ca vi estas! — Jes, — respondis Klaro, — estas vero, ke gi gˆi ne estas tre gaja vivo, kiam oni sidas la tutajn tuta jn tagojn tago jn ˆce ce laboro kaj nur en dimanˆco co a˘ u en festo oni eliras en la mondon de Dio; sed kiam mi ekpensas, ke mia laborado donas rimedojn por la vivo al mia patrino kaj garantias ian tolereblan estontecon al miaj mia j fratoj, mi sentas min tre feliˆ feliˆca ca kaj mi tre kompatas kompatas tiujn, kiuj, kiel diradis diradis mia patro, patro, havas havas nek kapon, kapon, nek manojn. Ho, kiom da aflikto mi havis havis pri tiu Eminjo, kiom multe mi ploris pro ˆsi. . . ˆ ˆsi — Cu si ne edziniˆ edz iniˆgis? gis? demandis Marta. — Jes, iele tiel fariˆgis, gis, ke, kvankam kvankam ˆsi si estis bone edukita kaj bela, ˆsi si ˆ ne edziniˆgis. gis. Sia patro perdis sian oficon, kaj de afliktiˆ go go li malsaniˆgis, gis, ˆgis gis nun ankora˘ u li kuˆsas sas en e n la lito, la kompatindulo, nek vivanta, vivanta, nek mortinta. ˆ Sia patrino anka˘ u estas malsanema kaj, por diri la veron, virino kapricema kaj malpacema; krom Eminjo ˆsi si havas havas ˆce ce si ankora˘ u pli junan filinon kaj filon, kun kiuj ˆsi si ne havas havas kion fari, ˆcar car por la lernado oni ˆcie cie devas pagi, kaj dume dume hejme regas mizero, mizero, malsato, malsato, ne parolant parolantee jam pri. . . Eminjon Eminjon la onklino onklino komence komence pelis al laborado tuj kiam ili malriˆ malriˆciˆ ciˆ gis, gis, sed krom tio, ke la knabino, eldorlotita per baloj kaj belaj vestoj, ne havis grandan deziron labori, montriˆ montriˆ gis gis anka˘ u, u, ke tiu granda gra nda edukiteco, edu kiteco, kiun la onklino al ˆsi si donis, ˆ havigis havigis al ˆsi nek kapon, nek manojn. Si volis esti instruistino, sed ho ve! iom tinti sur fortepiano ˆsi si povas kaj france ˆsi si eˆc parolas ne malbone, sed kiam ˆsi si volis komenci instrui, ˆsi si tute ne ta˘ ugis. ugis. . . neniu ˆsin sin volis volis preni. . . ˆsi si ricevis ricevis iel du lecionojn po dudek spesdek sp esdekoj oj por horo, sed eˆc tiujn ˆsi si balda˘ u ial perdis. . . Cetere ˆsi si nenion bone povoscias. povoscias. . . kien ajn a jn ˆsi si venadis, venadis, por p or peti laboron, lab oron, oni ˆsin sin foririga fo ririgadis dis kun k un nenio; ne nio; kaj dume d ume hejme h ejme la patrino pa trino ˆsin sin insulta in sultas, s, ke ˆsi si ne n e volas labori, lab ori, la malsana patro dolorˆgemas gemas en la lito, la frato petolas sur la stratoj kaj eble balda˘ u fariˆgos gos ˆstelisto, stelis to, la fratino frati no ka˘ uze uze de enuo kaj de malboneco malpacas kun la tuta familio, ili ne havas, kion manˆ gi, gi, ili ne havas, per kio hejti la fornon. . . Eminjo havas havas bonan b onan koron, tial ˆsi si terure afliktiˆ gis, ˆsi malgrasiˆgis, gis, ni pensis, ke ˆsi si ricevos ftizon. . . Fine anta˘ u du monato monat o j ˆsi si trovis laborens laborenspezon pezon.. . . ˆ tamen trovis! — Si trovis! — ekkrii ekkriiss Marta Marta kaj ekspiri ekspiriss profunde profunde,, kvaza˘ kvaza˘ u de ˆsia sia brusto defalus ia gin gˆin premeganta preme ganta ˆsarˆ sarˆgo. go. Dum ˆsi si a˘ a uskultis u ˘ skultis la historion de la kompatinda nekonata knabino, ˆsajnis sa jnis al ˆsi, si, ke iu rakontas la historion de tiuj kelkaj kelkaj monatoj, kiujn ˆsi si mem travivis. travivis. La simileco inter la malgaja sorto de la knabino ka j ˆsia sia propra sorto vekis en ˆsi si varmegan kunsenton kaj scivolecon. Klaro tamen silentis dum momento. Nur post kelka pripenso kaj

MARTA

78

kvaza˘ u post iom da ˆsanceliˆ sanceliˆ gado gado ˆsi komencis komencis plue paroli per iom nekuraˆ ga voˆco. — Kiam vi eliris eliris el nia magazeno, magazeno, mi penis kuratingi kuratingi vin sur la strato. strato. . . feliˆce gi gˆi estis la tempo, en kiu mi ˆciutage ciutage iras hejmen por du horoj, horo j, por p or manˆ gi gi tagmanˆgon gon kaj kaj helpi helpi la patrinon patrinon en la ordigo de la kuirejo. kuirejo. . . poste mi denove denove revenas revenas por kvin kvin horoj en la magazeno magazenon. n. . . Mi elkuris elkuris do post vi, por diri al vi, vi, ke se. se. . . se vi vi eble eble.. . . tro troviˆ viˆgas gas en tia sama situacio, en kia anta˘ u du monatoj troviˆ gis gis mia kompatind kompatindaa Eminjo, tiam eble. eble. . . eble vi konsen konsentus tus labori tie, kie ˆsi si nun laboras. . . La nekuraˆ geco, geco, kun kiu ˆci ci tiuj vortoj estis eldiritaj, montris montris jam anta˘ ue, ke la propono, propono, kiun ili enhavis, enhavis, ne estis estis treege treege brilanta. brilanta. Sed Marta rapide rapide kaj kvaza˘ u vekite el longa dormo kaptis la manon de la kudristino. — Fra˘ ulino ulino Klaro, — ˆsi si ekkriis, ekkriis, — parolu, parolu pli rapide, mi ˆcion cion ˆ konsentos konsentos,, ˆcion cion en la mondo! mi troviˆ gas en situacio ekstrema. Sia gas Si a voˆ voˆco co dum la parolado estis ne la˘ uta uta kaj tremanta t remanta,, ˆsia sia mano m ano kun preska˘ u konvulsia forto premis la manon de la kudristino. — Ha, mia Dio! — ekkriis siavice fra˘ulino ulino Klaro, — kiel bonege do estas, ke tiu penso venis al mi en la kapon, kiam vi troviˆgas gas en tia malagrabla situacio, kaj ankora˘ u kun infa infano. no. . . kun kun tiu bela bela anˆ geleto, kun kiu vi permesadis geleto, al mi de tempo al tempo ludi, kiam mi reportadis la vestojn sur la straton Graniczna. Graniczna. Kvank Kvankam, am, por diri la veron, veron, efektive. efektive. . . ne enviinda enviinda estas la sorto sorto de tiuj virinoj, kiuj laboras ˆce ce sinjorino sinjorino Szwejc. Szwejc. . . — Kiu do estas e stas tiu t iu sinjorino Szwejc? kie ˆsi si loˆgas? gas? per kio ˆsi si sin okupas? — demandis Marta kun febra scivoleco kaj maltrankvileco. — Sinjorino Szwejc havas havas sur la strato Freta kudrejon, en kiu oni pretigas plej diversajn d iversajn tolaˆ tolaˆojn. ojn . Sed gi gˆi estas efektive stranga st ranga institucio, vasta kaj eˆc tre bonstata, en gi gˆi labora lab orass ˆcirka˘ cir ka˘ u dudek virinoj, kaj tie ne troviˆgas ga s eˆc unu maˆ maˆsino. sino. De pli ol ses jaro j en ˆciuj ciuj kudrejoj kaj magazenoj oni kudras nur per pe r maˆsino sin o j, sed Szwejc Szwe jc ne aˆcetis cet is eˆc unu maˆsinon, sino n, per pe r altranˆ alt ranˆcado cad o ˆsi si okupas oku pas nur sin mem kune kun sia filino kaj por kudrado ˆsi si akceptas tiajn tia jn virinojn, virinojn, kiuj ne n e scias sci as kudri ku dri per p er maˆsino sino kaj urˆ u rˆ ge ge bezonas b ezonas laborenspezon. . . tial ˆsi si anka˘ u pagas pagas al ili. ili. . . estas estas honto honto kaj kaj doloro paroli paroli pri pri tiu pagado. pagado. . . ˆ o ˆci — Cio Ci ci tio ti o ne ˆsanˆ sa nˆgas gas mian decidon, fra˘ ulino Klaro, — vive interrompis ulino Marta, — mi anka˘ anka˘ u, simile al via kuzino, nenion bone povoscias, kaj mi devas u, iri tien, kie oni malplej postulas. — Kaj malplej donas, — malˆgoje go je finis Klaro la frazon; fraz on; — sendube, — ˆsi si parolis plue, — estas ja pli bone havi ion, ol nenion. Tial, se vi tion deziras, mi povas konduki vin al sinjorino Szwejc. — Donu al mi nur la precizan adreson, adreson, mi iros mem. Vi ne havas havas ja multe da libera tempo. — Ne, mi iros kun vi; mi nur iom malfruiˆgos gos al la tagmanˆ go, go, sed tio ne estas grava; grava; mia patrino ne estos maltrankvila maltrankvila pri mi, ˆcar car okazas okazas iufoje, ke

MARTA

79

mi restas en la magazeno pli longe ol ordinare, kiam ni havas urˆ gan gan laboron. Cetere anka˘ u Eminjon mi jam longe ne vidis, ni iru kune. Marta per nova manpremo dankis la bonkoran kudristinon, kaj amba˘ u virinoj virinoj ekiris en la direkto direkto al la strato strato Freta. Freta. Dum la vojo Klaro parolis parolis al Marta: — Sinjorino Szwejc estas virino nejuna, kaj la homoj diverse rakontas pri ˆ fondis la kudrejon jam anta˘ ˆsia sia pasinte pas inteco. co. Si u dudek jaroj, sed ˆsi si ne havis havis grandan sukceson, dum ne ekzistis ankora˘ u maˆsinoj sinoj por kudrado. Sed de la tempo, kiam oni komencis kudri per maˆsinoj sinoj Szwejc riˆciˆ ciˆ gis. g is. Tio Tio eble eble al iu ˆsajnos sajn os stranga, kaj tamen tiel t iel estas. Mi a˘ udis, udis, ke sinjorino N., parolante parolante kun fra˘ ulino Bronislavo, diris, ke Szwejc ekspluatas la kompatindajn laboristinojn, ulino kiuj malmulte povoscias kaj pro granda mizero estas devigataj labori por pago plej bagatela, kiun ili nur povas trovi. Mi ne komprenas bone, kion tiu vorto signifas, signifas, sed ˆsajnas sajnas al mi, ke se Szwejc Szwejc faras maljusta maljustaˆˆon al kompatindaj kompatindaj virinoj, tio estas e stas ne sole ˆsia sia kulpo, kulp o, sed anka˘ u la kulpo kulpo de iu ali alia. a. . . Nun la kudristino silentiˆgis gis kaj enpensiˆgis. gis. Videble Videble ˆsi ne povis precize klarigi al si ian penson, kiu aperis ap eris en ˆsia kapo. — Mi efektive ne scias, kies kulpo ˆgi gi estas, sed volu al mi diri, sinjorino, kiel ekzistas en la mondo tiaj virinoj, al kiuj oni povas povas fari maljustaˆ maljustaˆon, on, a˘ au, u˘, pli vere, kiuj ankora˘u mem iras kaj petas, ke oni faru al ili maljustaˆ maljustaˆon, sed ke oni nur donu al ili peceton da seka pano? Marta iris ˆciam ciam pli rapide; ˆsi si iris tiel rapide, ke Klaro apena˘ apenau˘ p ovis ovi s ˆsin sin sekvi. Balda˘ u ili troviˆgis gis sur la strato Freta. ˆ tie, sinjorino, — diris Klaro, enirante en la malaltan kaj ne sekan — Ci pordegon de unu el la domoj. Tra la pordego ili eniris en la korton, mallarˆ gan, longan, malluman, kiu gan, de kvar flanko fl ankojj estis ˆcirka˘ cirka˘ uita uita de altaj, alta j, malnovaj malnovaj kaj malsekaj malsekaj muroj kaj havis supre nur peceton da nubokovrita ˆcielo. cielo. Verˆsajne sa jne tie ˆciam ciam estis nebule kaj premaere, ˆcar car super la altaj a ltaj muroj troviˆ gis granda kvanto da kamentuboj, el gis kiuj eliradis fumo, kiun la malseka aero premadis malsupren kaj kiu volviˆgadis gadis en la malvasta ˆcirka˘ cirka˘ ufermita korto kaj etendadis dikajn grizajn tavolojn en ufermita diversaj lokoj de la korto. En la plej malproksima profundo de la korto, kontra˘ ue u e de la pordego, super iom putretanta pordo kaj kelke da ˆstupeto stupeto j, pendis p endis mallarˆ ga ga kaj longa tabuleto, sur kies malpure-blua fundo grandaj flavaj literoj prezentis la sekvantan vantan surskribon: surskr ibon: Kudrejo de vira kaj virina tolaˆo, o, de B. Szwejc. Klaro, kondukante post si Martan, eniris en grandan vestiblon, en kiu tra mallumo oni povis vidi ˆstuparon, stuparon, kondukantan kondukantan al la pli altaj alta j etaˆ etagoj gˆoj de la domo, kaj ˆsi si malfermis unu el la pordo p ordoj, j, kiuj troviˆ gis gis sur amba˘ u flankoj de la vestiblo. vestiblo. Densa ondo da mucida, malseka malseka aero frapis la vizaˆ gojn de amba˘ u eniran enirantaj taj virinoj. virinoj. Ili tamen tamen eniris eniris kaj troviˆ trovigis gˆis en ˆcambro cambro vasta, pli longa ol larˆga, ga, lumata de tri fenestroj, rigardantaj al la korto kaj duone vualitaj

MARTA

80

per blanka muslina ˆsovkurteno; sovkurteno; la profundo de la ˆcambro cambro estis preska˘ u tute mallum malluma. a. La plafono plafono tie estis malalta, malalta, subtenata subtenata de traboj kaj kovri kovrita ta de polvo; la planko estis el simplaj ne kolorigitaj tabuloj, la muroj estis kalkitaj,  jam iom grizigitaj de polvo, en la anguloj kaj super la planko ili estis kovritaj de grandaj nigraj kaj bluaj makuloj de malsekeco. Tra la griza nebulo de tiu ˆci ci malgaja ˆcambro cambro per neklaraj koloroj koloroj sed klaraj formoj vidiˆgis gis multe da virinaj figuroj, kiuj jen sidis grupe apud la fenestroj kaj tabloj, jen aparte apud grandegaj ˆsrankoj, srankoj, tra kies vitroj oni vidis interne amasojn da tolaˆ tolaˆoj pretkudritaj pretkudritaj a˘ u prepari preparitaj taj por kudri. kudri. En la mezo de la ˆcambro cambro staris granda nigre kolorigita kolorigita tablo, kaj super gi ˆ estis klinitaj klinitaj du virinoj kun tondilo tondilo en unu mano kaj kaj kun folio trapikita trapikita per pingloj en la dua. Kiam Kia m ˆsi si troviˆ trov iˆgis gis kelke kelke da paˆ paˆsoj soj post la sojlo, Klaro Klaro saluti salutiss per la kapo kelka kelka jn laborantinojn, laborantino jn, kiuj direktis la rigardon al ˆsi, si, poste ˆsi si turniˆ gis g is al la tablo, kiu staris en la mezo de la ˆcambro. cambro. — Bonan tagon, sinjorino Szwejc, — ˆsi si diris. Unu el la virinoj, kiuj staris apud la tablo, turnis la vizaˆ gon gon al la venintino kaj ekridetis tre afable. — Ha, ˆgi gi estas vi, fra˘ulino ulino Klaro! vi venas certe por viziti vian kuzinon? Fra˘ ulino ulino Emilio! fra˘ ulino ulino Emilio! Emilio! A˘udinte udinte sian dufoje vokitan nomon, unu el la virinoj, kiu sidis sola kaj en ombro, levis la kapon. Videble Videble ˆsi si estis tiel okupita de sia laboro a˘ u tiel absorbi absorbita ta de siaj pensoj, ke ˆsi si nenion nenion vidis, vidis, kio fariˆ farigadi gˆa diss ˆcirka ci rka˘ u ˘ ˆsi. si. Nun ˆ tamen ne ˆsi si ekrigardis ekriga rdis anta˘uen uen per nebulitaj okuloj kaj ekvidis Klaron. Si ˆ leviˆgis desaltis de la seˆgo go kaj ne alkuris al la kuzino. Si gis malrapide, metis sian laboron sur la tablon kaj ka j malrapide faris kelke da paˆsoj. soj. — Ha Ha! ˆgi gi estas vi, Klaro! — ˆsi diris, kaj ˆsi si etendis al la venintin venintinoo la manon blankan, tre malgrasan, kun fingroj multe pikitaj de kudrilo. Nun ˆsi si per pe r sia tuta tut a figu figuro ro elˆsoviˆ soviˆgis gis en la lumon, fluantan tra la fenestro, kaj Marta, ˆetinte rigardon sur ˆsin, sin, rekonis en ˆsi si tiun junan knabinon, kiun ˆsi si renkontis sur la ˆstuparo stuparo de la informa oficejo en tiu tago, kiam ˆsi iris tien la unuan fo jon. Emilio Emilio havis havis sur si eˆc la saman veston veston kiel tiam, sed dum la tri pasintaj monatoj la vesto pli eluziˆgis, gis, en diversaj lokoj ˆgi gi vidigis riparojn ˆ kaj flikojn, kaj la vizaˆgo go de la juna knabino fariˆ gis gis pala kaj malgrasa. Siaj vestoj kaj ekstera ekster aˆo o montris samtempe, ke la vivo tro frue komencis kaj rapide efektivigis sur ˆsi la teruran procedon de detruado. d etruado. La du kuzi kuzinoj noj don donis is al si recip reciprok rokee la manojn manojn,, ilia ilia inter intersa salu luti tiˆ go gˆo estis mallonga mallonga kaj silenta. silenta. Emilio reiris al sia ˆus us forlasita loko, Klaro turnis sin al la estrino de la laborejo. — Sinjorino Sinjorino Szwejc! Szwejc! — ˆsi si diris, — mi prezentas al vi sinjorinon Marta Swicka, Swicka, kiu deziras trovi ˆce ce vi laboron. Sinjorino Szwejc jam de kelke da minutoj rigardis Martan, sed la esprimon

MARTA

81

de ˆsiaj siaj okuloj oni ne povis vidi, ˆcar car ili estis kovritaj per okulvitroj. okulvitroj. Tamen ˆsia sia voˆco co sonis son is tre afable afa ble,, dolˆce, ce, preska˘ pre ska˘ u ame, kiam ˆsi si respondis al la vortoj vortoj de Klaro: — Mi tre dankas sinjorinon. sinjorinon. . . kiel? sinjorinon sinjorinon Swicka, Swicka, ke ˆsi si ekpensis pri mia mia modes modesta ta labor laborejo ejo,, sed. sed. . . mi havas havas jam jam tiom tiom da labora laborant ntin inoj, oj, ke mi ne scias, ˆcu cu mi povos. p ovos. . . Marta volis ion diri, sed Klaro ektiris facile la manikon de ˆsia supervesto sup ervesto kaj rapide anta˘ uhaltigis uhalt igis ˆsian sian parolon. parol on. — Mia sinjorino Szwejc, — ˆsi si diris kun la energio de persono tute sendepsende penda kaj parte sentanta sian superecon, — por kio vane perdi vortojn? Tion saman vi diris al Eminjo, kiam ˆsi si la unuan fo jon venis ˆci ci tien, kaj tamen vi sin akcepti akceptis. s. . . la tuta afero konsist konsistas as en tio, ke oni konsen konsentu tu akcepti akcepti la plej malgrandan malgr andan pagon, pagon , ˆcu cu ne vere? Sinjorino Sinjorino Szwejc Szwejc ekridetis. ekridetis. — Fra˘ ulino ulino Klaro ˆciam ciam havas vivan temperame temp eramenton, nton, — ˆsi si diris kun senˆsanga gˆa dolˆceco, ceco, — vi komparas la pagon, kiun ricevas la laborantinoj laborantino j ˆce ce sin jorino N., kun tiu pago, kiun povas doni nia malriˆca ca laborejo, ka j ˆsajnas sa jnas al vi, ke ke ni pagas tro malmulte malmulte.. . . — Pri tio, ˆsajnas sajnas al mi, kara sinjorino sinjorino Szwejc, Szwejc, scias mi mem, — interinterrompis Klaro; — mi volus volus nur, ke vi kiel eble plej rapide diru, ˆcu cu sinjorino sinjorino Swicka Swicka trovos tr ovos ˆci ci tie por si laboron, lab oron, ˆcar car alie ni iros al ia alia loko. . . Sinjorino Szwejc interplektis la manojn sur la brusto kaj klinis la kapon. — La amo al proksimulo, proksimulo, — ˆsi komencis komencis malla˘ ute ute kaj malrapide, — la amo al proksim proksimulo ulo ne permesas permesas rifuzi rifuzi laboron al perso p ersono. no. . . Klaro faris senpaciencan movon. — Mia sinjorino Szwejc, — ˆsi si diris, — la amo al proksimulo estas e stas ˆci ci tie tute ne gustloka. gˆustloka. Sinjorino Swicka proponas al vi sian laboron, por kiu vi al ˆsi si pagados, jen estas la tuta afero. Tio estas tiel same, kiel kiam homo venas en magazenon, prenas komercaˆ komercaˆon on kaj metas por gi ˆ monon sur la tablon. Por kio paroli pri amo al proksimulo? Sinjorino Szwejc malla˘ ute ute eksopirˆgemis. gemis. — Kara fra˘ ulino ulino Klaro, — ˆsi si diris, — vi scias bone, kiel mi zorgas pri la sano de miaj laborantinoj, kaj anta˘ u ˆcio cio pri ilia moraleco. . . ˆ Ce la lasta vorto ˆsia sia longa kaj sulkoplena sulkoplena vizaˆ go go kovriˆgis gis efektive per esprimo malmola kaj severa. Klaro ekridetis. ekridetis. ˆ ˆci — Cio ci tio ne estas mia afero. Mi volus nur a˘ audi u˘di fine, ˆcu cu vi akceptas sinjorinon Swicka en vian laborejon a˘ u ne? — Kion do mi povas fari, kion mi povas fari? kvankam efektive mi havas  jam tiom da laborantinoj, laborantino j, ke eˆc la laboro ne sufiˆcas. cas. . . — Do, kun kiaj kia j kondiˆcoj? coj? — vive atakis Klaro.

MARTA

82

— Nu, kun la samaj sama j kondiˆ coj, co j, kun kiuj laboras ˆciuj ciuj ˆci ci tiuj sinjorinoj, sinjorino j, dudek spesdekoj por tago, dek laboraj horoj en la tago. Klaro malkonsente ekskuis la kapon. — Sinjorino Swicka Swicka ne laboros por tia prezo, ˆsi diris decide, kaj ridante ˆsi si aldonis: aldonis: — dudek spesdekoj spesdekoj por p or dek horoj da laborado, tio estas du spesdekoj por horo. . . Tio certe estas ˆserco. serco. ˆ Si turnis sin al Marta kaj diris: — Ni iru, sinjorino, ien aliloken. ˆ staris Klaro Klaro jam direkti direktiss sin al la pordo, pordo, sed Marta Marta ne sekvis sekvis ˆsin. sin. Si momenton kvaza˘ u alforˆgita gita al la loko, poste p oste ˆsi si subite levis la kapon kaj diris: — Mi konsentas konsentas pri viaj via j kondiˆ coj, coj, sinjorinoj. sinjorinoj. Mi kudrados po p o dek horoj horo j ˆciutage ciutage por dudek spesdekoj. spesdeko j. Klaro volis ankora˘u ion diri, sed Marta ne lasis ˆsin sin paroli. — Jam tiel mi decidis, decid is, — ˆsi si diris, kaj ˆsi aldonis aldon is pli malla˘ malla ute: u ˘ te: — vi diris ja mem anta˘u unu horo, ke pli bone estas havi ion, ol nenion. La interkonsen interkonsento to estis farita. De la sekvonta sekvonta tago Marta devis komenci komenci la profesion profesion de kudristino en la laborejo de sinjorino Szwejc. Szwejc. Fine do, post longa serˆ cado, cado, post penoj vane faritaj, post humiliˆ humiliˆ goj goj anka˘ u vane suferitaj, post senfrukta senfrukta sinpuˆ sinpuˆsado sado sur multaj multaj vojoj kaj post almozula almozula frapado ˆce ce multaj multaj pordoj, Marta trovis laboron, povon de laborenspezado, tiun fundamenton, sur kiu estis konstruota ˆsia sia ekzistado ekzistado kaj la ekzistado ekzistado de ˆsia sia infano. infano. Kaj tamen kiam, lacigita de la longa irado en la urbo, urb o, ˆsi si revenis en sian ˆcambreton, cambreton, ˆsi si ne ridetis tiel, kiel en tiu tago de la feliˆca ca reveno el la informa oficejo, ˆsi ne malfermis la brakojn anta˘ u la infano, kiu kuris al ˆsi renkonte, ren konte, kaj ne n e diris al ˆgi gi kun larmoj larmo j en la okulo j kaj kun rideto ride to sur la buˆso: so: danku Dion! Pala, Pala, enpensa, kun profunda sulko sur la frunto frunto kaj kun fermita buˆso, so, Marta sidiˆgis gis hodia˘ u ˆce ce la malgranda fenestro, per vitrecaj vitreca j okuloj ˆsi si rigardis la tegmento tegme ntojn jn de la ˆcirka˘ cirka˘ uantaj domoj, kaj per oreloj nekapablaj distingi ian uantaj sono so non n ˆsi auskultis u˘skultis la bruadon de la granda urbo. La malgranda malgranda cifero de la promesita promesita laborenspezo ne timigis timigis ˆsin; sin; pasis ankora˘ u tro malmulte da tempo temp o de tiu tago, kiam ˆsi si komencis ligadi kaj flikadi flikadi la rimedo jn por vivo simile s imile al putrant p utrantaa ˆcifono, cifono , kiu k iu disˆ d isˆsiriˆ siriˆ gas gas kaj disfalas en la mano; man o; ˆsi si esti e stiss ankor a nkora˘ a˘u tro t ro nesperta nesp erta en la bagate b agatela laˆˆa kalkulado kalkul ado de la malriˆ m alriˆculo culo j kaj tro nekompetenta nekomp etenta pri tiu svarmo da d a ˆciutaga ciuta gajj detalaˆ d etalaˆoj, o j, el kiuj ˆciu ciu estas esta s pli pl i malgranda malgr anda ol la plej malgranda malgr anda muˆso so kaj tamen falas kiel ˆstona ˆsarˆ sarˆ go go sur la ˆsultro sultr o jn de malriˆculo; culo; tial ˆsi si ne povis tuj kompari la estontan estont an laboren lab orenspe spezon zon kun la estontaj estontaj bezonoj kaj klare rimarki la nesufiˆ nesufiˆcecon cecon de la unua, la pezon de la lastaj. ˆ ne sciis ankora˘ Si u precize, ˆcu cu ˆsi povos kune kun sia infano vivi per dudek spesdekoj spesdekoj en tago; cetere tiu ˆci ci malgranda malgranda cifero de hodia˘ u estis granda en komparo kun la cifero de hiera˘ u, u, kiu prezenti prezentiss nu nulon. lon. Sed kvank kvankam am en la lernejo de la praktiko de vivo kaj en la malgaja anaro, kiu vagas tra la

MARTA

83

mondo sub la standardo de mizero, Marta estis novulino, kvankam novulino  jam multe suferinta, suf erinta, ˆsi si tamen posedis sufiˆcan can dozon da prudento kaj da klereco, por kompreni la malaltecon de tiu ˆstupo stupo de homa laborado, sur kiun ˆsi si malleviˆgis, gis, sur kiu ˆsi si haltis sen ia eˆc plej malgranda espero leviˆ gi gi iam sur pli altan. Tio estis ˆstupo, stupo, sur kiu sidis ˆciuspeca ciuspeca j mallertuloj, mallertulo j, defendantaj defendanta j sin kontra˘ u malsatmorto. Tio estis ˆstupo, stupo, sur kiun malleviˆ g is nur tiuj, al kiuj mankis fortoj por gis teniˆgi gi sur ˆstupoj stupo j pli altaj. alta j. Tio estis ˆstupo stup o kuˆsanta santa en profundo, prof undo, kie regas senˆcesa cesa mallumo, mallum o, laboro labo ro enuiga, laciga, ne permesanta libere ekspiri, donanta sekan panon al la korpo, tenanta la spiriton sur fera ˆceno ceno de eterna kaj neniam sufiˆce ce kontentigata kontentigata bezono de la korpo. Tio estis est is ˆstupo stu po,, sur kiu araneo ara neo j ˆspinis spi nis densan den san araneaˆ ara neaˆon on kaj ˆcirka˘ cir ka˘ uvolvis la muˆ muˆsojn, so jn, kiuj memvole al ili alflugis, ˆstupo, stupo, sur kiu regis ekspluatado kaj premis la kapojn, kiuj kliniˆgis gis humile kun la konscio de sia propra senkapableco. Neniam, nek en la tagoj de bonstato, nek en la momento de la mizeriˆ go, go, nek en la tempo, kiam ˆsi si provis provis diversajn diversajn vojojn kaj de ˆciuj ciuj devis retiriˆ gi post kelk kelkaj faritaj pasoj, neniam Marta prezentis prezentis al si, ke ˆsiaj siaj fortoj estas tiel malgrandaj, malgranda j, ˆsia sia sciado tiel limita, ke malleviˆgo go al tiel malaltaj sferoj estu ˆsia si a sort so rto. o. Tiun ˆci ci sorton ˆsi si akceptis akceptis kun febra rapidado rapidado kaj kun plena kaj decida preteco, kaj tamen gi gˆi estis por p or ˆsi si surprizo: surprizo: kvank kvankam am la pasintaj pasintaj tagoj povis ˆsin sin prepari al tia sorto, gi gˆi tamen estis surprizo. Per brua, senorda kaj malgaja amaso novaj, ˆgis gis nun ne konataj pensoj atakis la kapon de la juna virino, kiu sidis en la granda, malluma kaj neseka ˆcambro cambro de la strato Freta super peco da tolo, kiun ˆsi si kudris diligente, levante kaj mallevante la manon en harmonia takto kun la dudek manoj, kiuj leviˆgadis gadis kaj malleviˆgadi ga diss ˆcirka ci rka˘ u ˘ ˆsi. Veninte eninte ˆci ci tien la un unuan uan fojon kiel kiel laborist laboristino, ino, Marta Marta pli atente atente ol la pasintan tagon ekzamenis per la rigardo la grandanombran anaron de siaj samlaborulinoj kaj samsortulinoj. Granda estis est is ˆsia sia miro, kiam ˆsi si rimarkis, ke la pli granda parto pa rto de tiu anaro konsistas el virinoj, kies delikataj vizaˆgoj, goj, elastaj talioj kaj blankaj manoj montras devenon el alia socia sfero ol tiu, en kiun ili enfalis: la mateno de ilia vivo tute ne estis simila al ˆgia gia tagmezo kaj vespero. Cetere tie estis virinoj de diversaj aˆgoj, go j, de diversa ekstera ekste raˆˆo ka j videble anka˘ u de diversaj karakteroj. Unuj el ili sidis sur la seˆgoj goj silente silente kaj senmove, senmove, esceptinte esceptinte la manojn, kiuj moviˆgadis gadis senˆcese. cese. Iliaj kapoj, kiuj en la da˘ uro de tutaj horoj estis klinitaj uro super la laboro, lab oro, en e n la momento de ˆcesado cesado leviˆ gadis gadis kun videbla v idebla pezeco, pez eco, ˆce ce la elirado el la laborejo iliaj piedoj treniˆ gadis gadis malrapide, malrapide, kaj la senbrilaj senbrilaj pupiloj,

MARTA

84

preska˘ u ˆciam ciam kovritaj de la ruˆ grandaj grandaj palpebroj, ne ekflamadis ekflamadis eˆc per unu fajrero, eˆc per unu radio; ne tuˆ tuˆsis sis ilin eˆc la vido de la tagmeza suno, kiu origis la movoplenajn stratojn de la urbo, nek la sonado de la liberaj homaj voˆco co j, kiuj ki uj ˆcirka ci rka˘ u uis ˘ is ilin per bruo plena de vivo, kiam ili mutaj kaj sensentaj eliris en la mondon de Dio el sia malgaja laborejo. Iliaj Iliaj vestoj vestoj estis estis disˆ disˆsiritaj, siritaj, makuli makulitaj taj de la strata strata koto; koto; iliaj iliaj haroj, tre supraˆ supraˆe e kombitaj, kunvolvita kunvolvitajj sur la malanta˘ uo de la kapo en formo de bulo, uo pendis senorde sur la malgrasaj koloj, kaj nur de tempo al tempo ia tola, sed tre pura kaj blanka kolumo, a˘u ia edziˆga ga ringo, brilanta sur la fingro kaj kontrastanta kun la tuta mizera ekstera ekst eraˆˆo, rememorigadis rememor igadis ia jn anta˘ uajn uajn kutimojn, iajn korajn sentojn kaj ligojn, kiuj fornaˆgis gis en neatingeblan malproksimon proksimon sur tro rapidema rapidema ondo de senrevena senrevena pasinteco. pasinteco. Tio estis estaˆ estaˆoj, kiuj, jam lacigitaj de la mallonga pasita vojo, senfortigitaj kore kaj mense, kun malsana korpo kaj agonianta spirito, trenis sian malluman, pezan kaj senesperan ekzistadon, obstine kovrante sian vunditan internon per silento kvaza˘ u per la lasta lasta vesto vesto,, kiun kiun la sorto sorto lasis lasis al ili. ili. Tamen amen ne ili, ili, ne tiuj tiuj senfortiˆgintaj gintaj korpoj kaj morte malgajaj spiritoj prezentis en la laborejo de sinjorino sinjorino Szwejc Szwejc la plej korpremant korpremantan an vidaˆ vidaˆon. on. Pli proksime proksime al la fenestroj, simile al kaptitaj kaptita j birdo j, kiuj inter la krado j serˆcas cas la lumon de la tago, prenis al si lokon laboristinoj pli junaj, eble ne per siaj jaroj de vivo, sed per siaj  jaroj de suferado, kun pli granda vigleco de karaktero, kun obstinaj deziroj en la brusto, kun rideto, kiu, subpremata kaj retenata, tamen ne volis morti en la koro nek sur la buˆso. so. Iliaj vizaˆ goj estis palaj kaj malgrasaj, iliaj vesgoj toj estis tre malriˆcaj. caj. Sed sub la palaj fruntoj fruntoj tie brilis okuloj, kiuj preska˘ preska˘ u ˆciuminu ciu minute te leviˆ lev iˆgadis gadis de super la laboro, serˆ cadis cadis per la rigardo la rigardon rigardon de la kamaradinoj; iufoje tiuj okuloj estis petolemaj, pli ofte insultemaj kaj malicaj, a˘ u ankora˘ u malpacience sin tiregantaj ien, ekster la malsekajn mallumajn murojn de la ˆcambro. cambro. De tempo temp o al tempo inter la kaviˆ gintaj, preska˘ u ˆciutag ciu tagee pli flaviˆ flavigantaj gˆantaj vangoj aperadis ridetoj, kiuj per sia esprimo similis la esprimon de la rigardoj: petolemaj, sarkasmaj, sopiraj a˘ u revemaj. Tie estis kapoj belege kovritaj de abundaj harligoj, inter kiuj iufoje per roza a˘ u blua koloro brilis ia rubandeto, kokardo a˘ u simple peceto pec eto da ˆstofo; stofo ; iufo je laˆco co da koloraj kolora j koraleto koralet o j ˆcirka˘ cirka˘ uis uis la kolon, kvaza˘ u spitante la truojn kaj flikojn de la talivesto, al kiu ˆgi gi devis servi kiel ornamo. Kaj ˆciuj ciuj tiuj rigardoj, ridetoj rideto j kaj ornamoj prezentis prezentis pli dolorigan dolorigan kaj pli enigman vidaˆ vidaˆon ol la silentado, silentado, senforteco kaj sensenteco de la aliaj laboristinoj. Oni povis vidi en ili obstinan bataladon de la sentoj kaj deziroj kontra˘ u la premantaj kondiˆ coj coj de la ekzistado, de revado pri lukso kontra˘ u la profunda profunda mizero. mizero. Tie fariˆ fariˆ gis gis jam falo pasiva, ˆci ci tie ˆsajne sajn e minacis ˆciumomente ciumomente falo aktiva. Tiuj mizerulinoj mizerulino j estis jam proksimaj proksimaj al la fino de la tera migrado, ˆci ci tiuj proksimiˆ gadis gadis al la komen komenco co de vivo vivo krima. krima. An Anta˘ ta˘ u tiuj estis malfermiˆganta ganta la tombo, anta˘ u ˆci tiuj — morala moral a marˆco. co.

MARTA

85

Kiam sinjorino sinjorino Szwejc Szwejc kaj ˆsia sia filino staris ˆce ce la granda nigra tablo, en la laborejo regis ˆsajne absoluta absoluta silento, silento, kaj la solaj a˘ udeblaj udeblaj sonoj estis la akra sonado de la grandegaj tondiloj, kiuj preska˘ u senˆcese cese estis movataj de la spertaj manoj. Sed tiu silen silento to estis estis nu nurr ˆsajna; sajna; krom la sola sola reganta reganta sonado tie estis estis multo da sonoj aliaj, neklaraj, interrompataj, sed tamen formantaj brueton senˆcesan ces an kaj nela˘ nel a˘ute ute ondantan, de tempo al tempo eksplodantan eksplodantan kvaza˘ u malpacience kaj poste denove malla˘ utiˆ utiˆgantan gantan kaj perdiˆ gantan gantan en la silento. Tiu brueto konsistis el la susurado de pli ol kvardek moviˆ gantaj gantaj manoj, el la spirado de dudek brustoj, el tusado seka kaj mallonga a˘ u forta kaj da˘ ura, ura, el la murmurado de apena˘ u moviˆgantaj ganta j buˆ b uˆsoj, so j, el malla˘ mallautaj u˘taj kaj rapide silentigataj ekridoj. ekridoj. La laboristi laboristinoj, noj, kiuj kiuj sidis en la profundo profundo de la laborejo, laborejo, tusis; tusis; la laboristinoj, laboristinoj, kiuj okupis la lokojn lokojn ˆce ce la fenestroj, murmuretis murmuretis kaj ekridadis. ekridadis. Sinjorino Szwejc de tempo al tempo levadis la kapon kaj tra la okulvitroj ˆ okuloj penetreme brilis tra ˆetadis etad is atentan atenta n rigardon rigar don tra la tuta ˆcambro. cambro. Siaj la dikaj vitroj: vitro j: ˆsi si observadis obser vadis la laboradon. lab oradon. De tempo te mpo al tempo t empo ˆsi si metadis met adis la tondilon sur la tablon ka j per p er tirata tira ta miela voˆ co co komencadis longan parolon. par olon. ˆ Si parolis pri tio, ke en aliaj laborejoj la laboristinoj perdas la sanon super la maˆ maˆsinoj, sinoj, kiuj, kiel oni scias, forkonsumas forkonsumas la fortojn kaj ka˘ uzas uzas diversajn difekto difekt o jn de la korpo, korpo , kaj ka j ke ˆsi si forrifuzis forri fuzis ˆciujn ciujn profito profit o jn, kiujn ˆsi povus akiri per enkonduko de maˆsinoj sinoj en sian laborejon, sole por ne ˆsarˆ sarˆ gi gi sian konscienˆ la konscienco con per la peko de ruinigado de la sano de proksimuloj. Car ˆ metas al siaj estas la plej grava grava afero, ˆcio cio alia estas vanta vanta monserˆcado. cado. Si laborist laboristinoj inoj nur unu postulon postulon:: nome, nome, ke iliaj moroj estu senmak senmakulaj. ulaj. Sed en ˆci ci tiu rilato ˆsi estas absolute necedema: unue pro tio, ke ˆsi si ne volas, ke ˆsia sia laborejo labo rejo havu karakteron karakter on neˆcastan, casta n, due ˆcar car ˆsi si timas perdi per di la klientaron klienta ron el la honorindaj sferoj kaj sekve enfali en mizeron kune kun siaj infanoj kaj genepoj. La laboristinoj a˘ uskultadis tiujn parolojn en profunda silento. Supozeble uskultadis inter ili ne estis eˆc unu, kiu kredus la vortojn de sinjorino Szwejc; supozeble sup ozeble ili ˆciuj ciuj sciis, ke ili estas est as ekspluatata ekspluata taj, j, kaj tamen ili a˘ uskultis kaj humile silentis. uskultis Ili sciis, ke ekster la muroj de tiu ˆcambro, cambro, en kiu ili nun troviˆ gas, gas, por neniu el ili ekzistas io krom tombo a˘ u marˆ ma rˆco. De tempo al tempo sinjorino Szwejc a˘ u ˆsia sia filino forlasadis la laborejon, elirante el ˆgi gi per pordo konduk kondukan anta ta en la profundon profundon de la domo. domo. Tiam Tiam tra la malfermata pordo penetradis al la oreloj de la laboristinoj la sonoj de bonega fortepiano, sur kiu oni jen ludis lerte kaj sperte, jen lernis ludi. Oni povis anka˘ u vidi tra tiu pordo p ordo vicon da ˆcambroj cambroj kun luksaj mebloj; tie brilis vaksita pargeto kaj larˆ gaj speguloj, la punca damasko de la mebloj pikis la gaj lacajn okulojn de la laboristinoj. Tial unuj unuj el ili malgaje ridetis, ridetis, aliaj malˆ goje goje rigardis anta˘ uen, uen, alia j kolere palpebrumis. palp ebrumis. Doloro, envio, kolero, tranˆcis cis tiam dudek dudek virinajn virinajn brustojn. brustojn. Je la tria horo oni eklumigad eklumigadis is grandajn lampojn

MARTA

86

ˆce ce la plafono kaj la laboristinoj laboristino j laboradis ˆce ce arta lumo, gis gˆis la mura horloˆgo go en la loˆgejo gejo de sinjorino Szwejc sonos la na˘ uan uan horon. Kiam Marta, pasiginte pasiginte en tiu loko loko tutan tagon, iris hejmen, ˆsi apena˘ ap ena˘ u povis teni sin sur la piedoj. Nenio Nen io tamen tam en ˆsin sin lacigi lac igis, s, eˆc nenio nen io nova ˆsin malˆ malgojigis. gˆojigis. Sed sento de teruro ˆsin sin penet pe netris ris gis gˆis la profundo de la brusto kaj de la cerbo. Subtilgustaj legantoj kaj anta˘ u ˆcio cio vi, sentemaj kaj impresavidaj legantinoj, ino j, ˆcu cu vi pardonos pardo nos al mi ˆci ci tiun t iun mian mi an rakonton, r akonton, kiu tute t ute ne enhavas e nhavas misteran miste ran nodon de intrigo kaj interesan vidaˆ vidaˆon de du koroj trapikitaj tr apikitaj de flamaj flama j sagoj? sago j? ˆ Ciun aperon, kiu servas kiel objekto por rakonto, oni povas trakti diversmaniere. La historio de la malfeliˆca ca Marta anstata˘ u disvolviˆgi gi anta˘ u viaj okuloj en formo de unuspeca kaj unukolora unukolora fadeno, certe p ovus esti ornamita, beligita per multo da kruciˆgantaj gantaj sentoj, frapantaj kontrastoj, tondrosimilaj okazaˆ okaz aˆo o j; gi gˆi povus esti implikita implikita en kronon da epizodoj, el kiuj ˆciu ciu aparte donus al gi gˆi belecon, ˆcarmon carmon a˘ u terurecon, a˘ u la historio mem povus esti prezentita epizo de, kiel plenigo de ia pli efekta kaj interesega tutaˆo, o, kiel paralela ralel aˆo aldonit a ldonitaa al la histor h istorio io de d e du geamanto geama ntojj feliˆ fe liˆcaj ca j a˘ au˘ malfeliˆ malfel iˆcega cega j, idilia j a˘u heroaj, favorataj de la sorto a˘ u persekutataj de gi. gˆi. Pardonu! Pardonu! Renkonti Renkontinte nte en la mondo Martan, mi rigardis rigardis ˆcirka˘ cirka˘ uen, mi serˆcis, cis, sed nenie en la proksimo mi trovis ian romanan heroon. Ne trovinte lin, mi volis la historion de la virino mallongigi, kunpremi kaj fermi en epizodo, — sed se d mi ne povis, ˆcar car mi konsciis, ke ˆgi gi estas inda apartan tutaˆ tutaˆon; fine mi intencis impliki ˆgin gin en interplekton da intrigoj, en kronon da epizodoj, — mi tamen tion ne faris, ˆcar car ˆsajnis sa jnis al mi, ke la historio aspektos plej konvene, konvene, se ˆgi gi iros en la mondon sola. Pardonu la simplecon de la rimedoj, kiujn mi uzas, por prezenti al vi unu el la plej plendegindaj aperoj de la nuntempa socia stato, kaj sekvu min pluen sur la vojo, sur kiu marˆsas sas la malgaja malga ja figuro de malriˆca ca virino, kiu eble estas estas inda inda pli bonan sorton ol tiu, al kiu submetis submetis ˆsin. sin. . . kio? kio? La nomon de tiu ˆci ci “kio”, kiu premas p remas la kapo jn kvaza˘ kvaza˘ u fatala malbeno, implikas la piedojn kaj frakasas frakasas la korojn de multo multo da homaj homa j estaˆ estaˆoj, vi legos en la historio historio de Marta. Varsovio gojis, gˆojis, bruis, brilis. Estis tago festa. Apena˘ u anta˘ u kelke kelke da tagoj estingiˆgis gis la helega j lumoj, lumo j, ekbruligita j inter la verdaj verda j branˆcoj co j de la kristnaskrist naskaj abioj, kaj en la aero kvaza˘u tremis kaj saltis ˆgoje goje la gamoj de la ridado de la infanoj kaj la bruaj interparoloj interparoloj de la feliˆ feliˆcaj caj familioj, familioj, kolektiˆ kolektiˆ ginta gi nta j ˆcirka ci rka˘ u˘ la feste aranˆ gitaj g itaj tabloj. tabloj. En la venon venonta ta tago tago esti estiss venont enontaa en la mondo mondon n mistera gasto: nova jaro. La internoj de la domoj kaj la ekspoziciaj fenestroj de la magazenoj magazenoj aspektis aspektis tre bele. La stratojn kovri kovriss dika dika tavo tavolo lo da neˆ go rigidiˆginta ginta de frosto kaj brilanta per milionoj da fajreretoj sub la radioj de la suno, su no, kiu hele he le lumis sur la serena ˆcielo. cielo. Svarmoj da glitveturiloj flugis en diversaj direktoj, amasoj da pasantoj

MARTA

87

moviˆgis gis sur la trotuaroj. Kiom da kapoj estis en tiu diverskolora movoplena amasego, tiom estis da diversaj pensfadenoj, kiuj mistere etendiˆgadis gadis en la spaco kaj nevideble postkuradis en la mondo proksimajn kaj malproksimajn, altajn altajn kaj mala malalt ltajn ajn objektoj objektojn. n. Amo, Amo, avid avidec eco, o, adorad adorado, o, mala malamo mo,, timoj, timoj, esperoj, plej diversaj interesoj kaj pasioj, plej diversaj deziroj kaj celadoj volviˆgadis gadis kaj kruciˆgadis gadis en la miloj da kapoj de la grandurba loˆ gantaro, gantaro, kiu iris, veturis, kuris tien, kien ˆgin gin pelis grandaj celoj de la vivo a˘ u malgrandaj celetoj celetoj de la tago. Meze de ˆci ci tiu bruo mistera mistera kaj perceptebl percepteblaa por nenia nenia korpa korpa orelo, meze de ˆci ci tiu pensa svarma svarmaˆˆo, sur kiu, kvaza˘ kvaza˘ u sur ferdeko, disvolviˆ g adis la movo de vortoj kaj faroj de miloj da homoj, malla˘ gadis ute, ute, de neniu esplorate nek divenate, disvolviˆ gadis gadis la pensfaden p ensfadenoo en humila, humila, de neniu rimarkata virina kapo. — Dudek Dudek spesdek spesdekoj oj en tago. . . spesmilo spesmilo kaj kaj dudek spesde spesdekoj koj en semajno. semajno. . . kvin kvin spesdekoj spesdekoj ˆciutage ciutage al la kortistedzino kortistedzino por la gardado de Janjo, dum mi sidas ˆce ce sinjori sinjorino no Szwejc Szwejc.. . . sep kaj duon duonoo da spesdekoj spesdekoj la pano kaj lakto lakto por la infano. infano. . . sep kaj kaj duo duono no da spesdek spesdekoj oj la tagmanˆ go. . . por ˆciu ciu dimanˆco co restas resta s  jam  jam neni nenio. o. . . Tiaj estis la pensoj de Marta, kiam ˆsi si iris malrapide malrapide kaj kun klinita kapo sur la trotuaro de la strato Krakowskie Przedmiescie. — Por du monatoj por la loˆgejo gejo mi ˆsuldas suldas sep spesmilojn. . . al la butiko butiko mi ˆsuldas suldas tri spesmilojn. spesmilojn. . . por la vendita vendita pelto mi ricevi riceviss dek-kvi dek-kvin. n. . . restas restas kvin. . . Janjo necesege bezonas ˆsuojn, suojn, miaj mia j anka˘ u jam ja m disˆ di sˆsiri si riˆgas. gˆ as. . . li lign gnon on mi nepre bezonas aˆceti. ceti. . . al la infano ˆciam ciam estas malvarme. malvarme. . . Finante la lastan penson, Marta ektusis per seka, mallonga sed turmenta tuso. tuso. Pa Pasi siss monat monatoo depost depost la tago, tago, en kiu kiu ˆsi s i la un unuan uan fojon fojon sidi sidiˆ gis gˆis kiel laboristino en la laborejo de sinjorino Szwejc; en la da˘ uro ur o de ˆci ci tiu ti u temp te mpoo ˆsi tre tr e ˆsanˆ sa nˆgiˆ giˆgis. gis. Tra la diafana diafan a blankeco blan keco de ˆsia sia vizaˆ viz aˆ go en diversaj lokoj montriˆ go gis gis flavaj strioj; mallumaj arkoj aperis sub la okuloj, kiuj kaviˆgis gis kaj vastiˆgis; gis; meze de la ˆcarmege carmege bela frunto frunto troviˆ troviˆ gis g is sulk sulko. o. La nigra nigra vesto esto de Marta, Marta, pura, sed bruniˆ ginta de uzado, aspektis bonorda, sed malnova; sur la kapo ginta de Marta ne troviˆ gis gis ˆcapelo, cap elo, kaj sur la ˆsultro sultr o j ne troviˆ gis gis pelta pel taˆˆo. o. Nigra lana tuko kovris ˆsia sia jn haro har o jn, ˆcirka˘ cir ka˘ uante per dikaj faldoj la palan frunton kaj la uante kaviˆgintajn gintajn vangojn. Naˆgis gis kaj bruis la loˆgantaro gantaro de la granda urbo sur la vasta trotuaro de la belega strato, kaj kune kun gi gˆi naˆgis gis en la spacon miloblaj fluoj da homaj pensoj, kaj meze de ili volviˆgis gis la silenta, humila, unutona penso de la pala virino, kiu malgaje marˆsis sis tra t ra la amasoj. amasoj . — Kvin Kvin spesdek spesdekoj oj kaj kaj tri. tri. . . estas estas ok. ok. kaj unu. unu. . . estas estas na˘ na˘ u...na˘ u ...na˘ u deprenite de dudek dudek estas dek-un dek-unu. u. . . ˆ rampis sur la tero, Kia bagatelama, malalta, seka estis tiu ˆci ci penso! Gi dum la vintra ˆcielo cielo brilis br ilis per la plej pura lazuro, lazu ro, gi gˆi rigidiˆgis gis en la malvarmo de la ciferoj, dum ˆce ce la alproksimiˆ alproksimiˆ gado de la nova jaro la homaro bolis de gado

MARTA

88

deziroj, deziroj, sent sentoj, oj, esperoj. esperoj. . . Jes; tia spirita akto en la interno interno de homa estaˆ estaˆo o estis efektive tre proza kaj malalta, ˆgi gi estis spesa kaj groˆsa sa kalkulo de malriˆceco. ceco. . . Tamen ne ˆciam ciam la pensoj de Marta rampis tiel malalte; malalte; estis iam tempo, kiam kia m ˆsi anka˘ an ka˘u levadis siajn okulojn al la lazuro, kun frapanta koro kaj kun ˆ levis la palpebrojn rideto de espero salutadis la aperantan novan jaron. Si kaj rigardis rigar dis ˆcirka˘ cirka˘ uen. uen. En ˆsiaj siaj okuloj, okuloj, en kiuj kiuj oni komence komence povis povis vidi vidi nu nurr malˆgojon, gojon, ka˘ uzitan uzitan de d e la komparado kaj kombinado de la bagatelaˆ bagatelaˆaj ciferoj, cifero j, ˆ estis komence sopiro, ekbrilis nun lumo de sentoj, leviˆgantaj gantaj en la brusto. Gi poste plendo, fine malpacienca ribelo de spirito, kiun premas ia fatala neceso, kun kiu la spirito tamen ˆgis gis nun ne faris ankora˘ u konstantan konstantan interligon. interligon. La enprofundiˆgintaj gintaj okulo j de Marta ekbrilis per p er varmegaj flamo j, io en ˆsi si leviˆ gis, gis, ekkriis ekkriis dolore, ekˆgemis gemis maltrankvile, ekribelis per la ˆgis gis nun ankora˘ u ne tute ˆ elˆcerpita cerp ita energio energ io de la volo. Si haltis momenton, levis la kapon kaj murmuris per tremant tremantaj aj lipoj: — Ne! tiel da˘ uri uri ne povas! tiel ˆciam ciam esti ne devas! ˆ ekpaˆsis Si sis pluen kaj diris al si en la pensoj, ke tio estas ja ne ebla, tute ne ebla, ke la decidita, sola, ˆgismorta gismorta loko de ˆsia sia sorto estu tiu seˆ go g o en la laborejo de sinjorino Szwejc, tiu seˆ go, sur kiu, meze de mallumo, malsekeco, go, mucida aero, inter konsumiˆ gintaj, gintaj, mortantaj vizaˆgoj, go j, ˆsi si kudradi ku dradiss en la da˘ d a˘uro uro de tutaj tagoj, ne povante rekompence laborenspezi almena˘ u tiom, tio m, ke ˆsi si povu pov u en la nokto dormi trankvile kaj la minutojn ne okupitajn de laboro liberigi de la rigardo de ciferoj, kiuj prezentas prezentas nur groˆ groˆsojn. sojn. . . Per sia naskiˆgo, go, per p er sia tuta pasinteco ˆsi apartenis ja al la klaso da homo j kleraj, klera j, ˆsi si estis e stis rigardata r igardata ka j sin mem ˆciam ciam rigardis kiel virinon kleran. Kial ˆ en la do, kiam ˆsin tuˆsis sis la malmola malmol a mano de la sorto, sorto , ˆsi si en la socia soc ia hierar hiera rhio, regiono de la homaj laboroj, profitoj kaj honoroj stariˆ gis gis sur tiu plej malalta ˆstupo, stupo, sur kiu opinieble opinieble devis stari nur la plej malfeliˆ malfeliˆcaj, caj, troviˆ troviˆ gantaj gantaj plej malproksime de tiuj bonfaroj, rimedoj kaj iloj, kiujn al homoj donas klereco? ˆ tiu ˆsia ˆ gi Cu sia klereco klereco eble eble de ia grav grava flanko flanko estas estas tute kripla kripla?? Cu gˆi estas nur ludilo, kiu estas skulptita kaj ornamita por amuzo de trankvila spirito, loˆganta ganta en sata kaj kontenta kontenta korpo, kaj kiu disfalas disfalas kiel tute senta˘ uga ug a put p utraˆ raˆo ˆciufoje, ciufo je, kiam la spirito ekdeziras uzi gin gˆin por sin gardi kontra˘ u senfortiˆgo go kaj falo a˘ u gardi la korpon kontra˘ u perdo de la fortoj, kiuj nutras la spiriton? ˆ tiu klere Cu klereco co eble eble estas estas nur iluzi iluzio? o? La klereco klereco en tiu tiu mezur mezuroo kaj formo formo,, en kiuj Marta gin gˆin posedis, vekis dezirojn, donante nenion, kio povus akiri kontentigon por ili; gi gˆi nutris sopirojn por la spirito, alforˆgante gante gin gˆin tamen al la tero per katenoj de malsata korpo; ˆgi gi fortigis en la koro la sentojn nur por tio, ke ˆgi gi faru ilin pli maldolˆcaj, ca j, ke gi gˆi skuu ilin per plej kruelaj suferoj. Marta pensis pri tio kaj sentis ˆcion cion ˆci ci tion, sed ˆsi si ne generaligis gˆeneraligis siajn penso jn kaj sentojn, ˆsi si ne konsciis precize la tre komplikitan fenomenon, kiu ˆ alkr regis reg is ˆsian sia n sorton sor ton.. Si al kroˆ oˆciˆ ci gadis gˆadis nur al unu rememoro, rememoro , ˆsi si ripetadis rip etadis al si nur

MARTA

89

tiun tiun fakton, fakton, ke ˆsi si apartena apartenass al homoj homoj kleraj, kleraj, por kiuj kiuj tiom, tiom, tiom da vojoj estas ja nebaritaj. ˆ ˆsi ˆ sur Cu si por ˆciam ciam devas resti sur tiu vojo, sur kiu ˆsi nun haltis? Cu la tero ekzistas por ˆsi nenia alia loko krom tiu, al kiu ˆsi si venadis kun honto kaj pri kiu ˆsi si de malproksime malproksime pensis p ensis kun teruro? Estas vero, ke ˆsi si petegis Dion pri malgranda, modesta loko sub la suno, pri tia loko, sur kiu du homaj estaˆ estaˆoj, oj, ligitaj ligitaj inter inter si per la plej plej fortaj fortaj kaj plej plej sanktaj sanktaj ligiloj ligiloj kaj sentoj, sentoj, povus vivi; sed tiu loko, kiu post multaj multaj provoj provoj kaj penoj estis donita al ˆsi, ne estas loko sub la suno, ˆgi gi estas nur malluma abismo, en kiu du homaj estaˆ estaˆoj oj ne vivas, vivas, sed, katenitaj per la plej simplaj, simplaj, plej malaltaj kaj neniam kontenti kontentigataj, gataj, neniam finiˆgantaj gantaj bezonoj, malrapide mortas. Jes: Jes: ili malrapi malrapide de mortadis. mortadis. Tio estis estis nenia metaforo, metaforo, sed terura efekefektivaˆo. o. Anta˘ Antau˘ nelonge ankora˘ u Marta, pripensante pripensante la situacion, situacion, en kiun ˆsi si enfalis, kaj la devojn, devo jn, kiuj ekpremis ˆsian sian koron kaj konsciencon, ripetadis al si kiel kuraˆgigon gigon kaj konsolon: mi estas juna kaj sana. Hodia˘ u nur duono de tiuj vortoj prezentis prezentis veron: veron: ˆsi si estis juna, sed ˆsi si jam ne estis sana. Elementoj fizikaj kaj moralaj ligitaj inter si, estis speco de nevidebla segilo, kiun konsumadis kaj malfortigadis ˆsian sian korpon. Marta tusadis, tusadis, depost kelke kelke da tagoj ˆsi si komencis komencis sentadi sentadi gis gˆis nun ne konitan malfortecon, ˆsiaj siaj sonˆ goj go j estis febraj, febra j, ˆsi vekiˆ gadis el ili kun peza kapo gadis kaj doloranta brusto. Tiamaniere verˆ verˆsajne sajne komencis sian karieron tiuj laboristinoj, laboristino j, nun duone mortintaj, kun ftiza ruˆgo g o sur la vizaˆgoj. g oj. An Anta˘ ta˘ u nelonge unu el ili forlasis la laborejon de sinjorino Szwejc kelke da horoj pli frue ol postulis la regularo, kaj ˆsi si plu ne revenis. Kiam la sekvantan sekvantan tagon Marta demandis pri ˆsi si siajn kamaradinojn, amaradinojn, el dekkelk dekkelkee da bu buˆˆsoj soj eksonis eksonis en la salono nela˘ uta, uta, tamen korˆsiranta siranta murmureto: murmureto: mortis! Mortis? Kaj tamen Marta sciis, ke tiu laboristino havis la aˆgon gon de apena˘ u dudek-ses jaroj kaj ke ie en subtegmento a˘u en subteretaˆ go go vivis kaj ˆciutage ciutage atendadis ˆsian sian revenon du malgrandaj malgranda j infa infanoj noj.. . . — Kio fariˆgis g is kun kun ˆsiaj s iaj infa infanoj noj ? — kun kun febra febra scivol scivoleco eco demandi demandiss la kamaradinojn amaradinojn la juna patrino de ˆcarma carma nigrokula knabineto. La respondo, kiun ˆsi ricevis, ricevi s, eksonis ekson is en ˆsia orelo akre kaj sovaˆ ge: ge: — La knabineton oni akceptis en rifuˆ gejon, la knabo ien perdiˆ gejon, gis. gis. En rifuˆ gejon? gejon? sekve sekve sur la ˆsultrojn sultrojn de almozdonantoj, almozdonantoj, en la manojn de homoj fremdaj, por estonte estonteco co necerta! necerta! Perdiˆ Perdiˆ gis? gis? Kien Kien do li povis povis perdiˆ perdiˆ gi? gi? En infana naiveco li eble serˆ cis cis la patrinon, patrinon, kiun oni forportis malsupren de alta subtegmento, kaj meze de la neˆ gokovritaj stratoj en frosta vintra nokto gokovritaj li mortis ie senbrue, kovrita de tuko el blanka neˆga ga blovaˆ blovaˆo. . . a˘u! u! ho teruro! kuniˆginte ginte kun samaˆgaj gaj sociaj elˆ elˆetuloj. . . Plue Marta ne povis mediti pri tiu malgaja historio, en kiu eble speguliˆ gis gis ˆ propra? Ho, tio ne estus grava! ˆsia sia propra propr a estonteco. estonte co. Sia grava! La estaˆ estaˆoj, kiujn ˆsi si

MARTA

90

amis, estis jam ekster ekste r la mondo, ˆsi si sentis sin laca, morte malˆ ma lˆ goja, go ja, kaj ˆsi si eble kun granda guo gˆuo fermus la okulojn por eterna dormo, en kiu la kredo promesis al ˆsi si kuni ku niˆgon ˆgon kun tiuj, pri kiuj sopiris ˆsia sia vundita koro! Sed la estonteco estonteco de ˆsia sia infano. . . kia ˆgi gi estos, kia ˆgi gi pov p ovas as esti, se ˆsi ne estos plu sur la tero, se iam sur iaj vangoj aperos tiaj sangaj flamaj ruˆ goj, goj, la frunto kovriˆgos gos per tia tomba paleco, al la brusto mankos spirado, kiel ˆce ce tiu malfeliˆca ca laboristino, kiu anta˘ u malmulte da tagoj tago j forlasis per ˆsanceliˆ gantaj gantaj paˆsoj soj la laborejon de sinjori sinjorino no Szwejc, Szwejc, por jam plu neniam reveni. reveni. . . La figuro de Marta, kiu enpense estis iom klinita anta˘ uen, uen, elrektiˆ elrektigis. gˆis. Ne! malla˘ute ute sed forte eldiris la juna virino, tiel ne povas esti! Tiel ne devas esti! Dirante tion, ˆsi videble sentis la en ˆciu ciu homo denature troviˆ gantan gantan deziron eltiri sin el mizero kaj la al ˆciu ciu homo apartenantan apartenantan ra jton plibonigi kaj plialtigi plialtigi sian ekzistadon. ekzistadon. Marta Mart a ekrigardis ekrig ardis ˆcirka˘ cirka˘ uen per okuloj, en kiuj anstata˘ uen u la anta˘ umomenta umomenta malˆgojeco gojeco kaj laceco aperis denove energio kaj esploremeco. Multe da objekto j ˆcirka ci rka˘ uis u˘is ˆsin de ˆciuj ciuj flankoj; sur unu el ili ˆsia sia rigardo haltis. Tiu objekto, ob jekto, kiu alforˆgis gis al si la rigardon de Marta, estis larˆga ga kaj alta fenestro kun riˆca ca ˆ ekspozicio de unu el la plej grandaj librejoj de la urbo. Ce la vido de la dekkelk dekkelkee da libroj, kies diverskoloraj diverskoloraj kovroj kovroj vidiˆ gis gis malanta˘ u la klaraj klaraj vitroj, vitroj, en la juna virino virino aperis tri diversaj diversaj sentoj, nome: rememoro rememoro,, sopiro sopiro kaj esˆ pero. Si rememoris rememoris tiujn feliˆcajn cajn tagojn, kiam, apogante sin al la brako brako de  juna kaj klera edzo, ˆsi si ofte venadis venadis en ˆci ci tiun lokon. lokon. Sopirante Sopirante pri pli altaj spiritaj spiritaj plezuroj, kiujn ˆsi si iam de tempo al tempo guadis, gˆuadis, je kiuj ˆsi jam de longe estis tute senigita sen igita kaj kiuj sur la malluma fono de ˆsia nuna vivo ekbrilis anta˘ u ˆsi si per neesprimebla ˆcarmo, carmo, ˆsi si ekvidis subite kelke da virinaj nomoj, nomo j, presitaj sub la titoloj de libroj. El tiuj nomoj unu apartenis al persono, kiun ˆsi si iam konis, konis, en kiu neniu suspektis ian talenton talenton gis gˆis tiu tempo, kiam ˆsi gin gˆin aperigis kun iom-post-ioma, iom-post-ioma, tre malrapide malrapide kreskanta kreskanta sukceso. sukceso. Kaj tamen nun ˆsia sia nomo okupis honoran lokon inter multe da famaj kaj gloraj nomoj de la landaj verkistoj; verkistoj; nun tiu virino, virino, pri kiu Marta sciis, sciis, ke ˆsi si estis anta˘ ue ue soleca kiel ˆsi ka j malriˆca ca kiel ˆsi, posedis lokon sub la suno, estimon de homoj homo j kaj de si si mem.. mem.. . — Kiu scias? — murmuretis murmuretis la virino per tremantaj tremantaj lipoj, kaj ˆsia pala vizaˆgo go ruˆ ge ge ekflamis inter la nigraj nigra j lana j faldo j, kiuj ˆcirka˘ cirka˘ uis uis gin ˆgin en formo de malgaja kadro. ˆ faris kelke ˆ ˆeti Si kelke da paˆ paˆsoj soj kaj haltis anta˘ u la pordo de la librejo. Si e tiss rigardon tra la fenestran vitron kaj ekvidis en la profundo de la granda salono la posedanton de la librejo. Tio estis vizaˆ go, go, kiun ˆsi si iam bon bonee konis, kiun ˆsi si en siaj bonstataj tagoj ofte vidadis, vizaˆ go go pensema, pensema, honesta honesta kaj milda. milda. . . ˆ la vitrita pordo eksonis la sonorilo, Marta eniris en la librejon. Si ˆ haltis Ce momen momenton ton proksim proksimee de la pordo kaj ˆetis etis rapidan rapidan kaj iom maltran maltrankvi kvilan lan riga ri gard rdon on ˆcirka ci rka˘ uen. u˘en. Videble Videbl e ˆsi si timis, ke ˆsi si trovos en la librejo librej o aˆcetanto ceta ntojn, jn, en

MARTA

91

kies ˆceesto cees to ˆsi si ne povus eldiri tion, pro kio ˆsi si venis. La libristo staris sola malanta˘ u la magazena skribtablo; li estis okupita  je skribado de kalkuloj en granda gr anda libro, kiu kuˆsis sis malfermita anta˘ u li. Kiam la pordo malfermiˆgis, gis, li levis la kapon kaj, ekvidinte la enirintan virinon, li prenis pozon duone salutan, duone atendan. Marta alproksimiˆ gis gis malrapide malrapide kaj haltis anta˘ u la homo, kiu videble atendis a tendis de d e ˆsi si la unuan vorton. Dum kelke da sekundoj ˆsiaj siaj palpebroj restis mallevitaj mallevitaj kaj la palaj lipoj iom tremis. t remis. Tamen ˆsi si rapide r apide direktis al la vizaˆgo go de la libristo sian rigardon, en kiu koncentriˆgis gis en tiu momento momento la tuta forto de ˆsia sia volo volo kaj ˆsia sia tuta konscio. — Vi ne rekonas rekonas min, sinjoro! — si diris per voˆ voˆco co malla˘ uta uta sed firma. Jam de la momento de ˆsia sia eniro la libristo tre atente ˆsin sin rigardis. — Efektive, — li ekkriis, — sinjorinon Swicka mi havas ja la plezuron ˆ is al mi tuj vidi! Sajnis Sajn tuj en la komenc omenco, o, ke mi vin vin rekona rekonas, s, sed. . . mi ne estis estis certa. Dirante tion, li ˆetis rapidan rapid an ˆcirka˘ cirka˘ urigardon urigardon sur la malriˆ ma lriˆcajn ca jn vestojn de la  juna virino. — Per kio mi povas povas servi servi?? — li diris diris ˆgentile gentile kaj kun facila nuanco de malga jeco en la voˆco. co. ˆ vizaˆgo Marta silentis momenton. Sia g o estis tre pala kaj la rigardo estis profunda kaj senmova, senmova, kiam ˆsi si komencis paroli. — Mi venis venis al vi kun peto, kiu eble ˆsajnos sajnos al vi originala, originala, stranga. . . ˆ ˆ Sia voˆco co subite subit e interrompiˆ interro mpiˆgis. gis. Si levis amba˘ u manojn kaj tuˆ tuˆsis sis per la manplatoj manplatoj sian palan frunton. frunton. La libristo rapide eliris eliris el malanta˘ u la skribtablo kaj alˆ alˆsovis sovis al la juna virino virino velurtegitan velurtegitan tabureton, poste li reiris sur sian anta˘ uan uan lokon. Li ˆsajni sa jniss malˆ malgoja gˆoja kaj ankora˘ u pli li ˆsajnis sa jnis embarasita. embara sita. — Volu sidiˆgi, gi, sinjorino, — li diris. — Mi a˘uskulta uskultass vin atente. atente. . . Marta ne sidiˆgis. gis. La interplekti interplektitajn tajn manojn ˆsi si apogis sur la skribtablo kaj rigardis denove la vizaˆ gon gon de la anta˘ u ˆsi si staranta homo per profunda, sed ˆciam ciam pli klara rigardo. rigar do. — La peto, kun kiu mi venis, estas esta s efektive originala, stranga, str anga, — ˆsi diris, — sed. . . mi remem rememori oris, s, ke vi estis estis iam en amik amikaj aj rila rilatoj toj kun mia edzo. edzo. . . La libristo faris saluton. — Jes, li interrompis. — Sinjoro Swicki lasis post si amikan kaj estiman memoron memor on ˆce ce ˆciuj, ciuj, kiuj konis lin pli proksime. proks ime. — Mi memoras, — diris plue Marta, — ke mi kelkajn fojojn akceptis vin en mia domo domo kiel kiel bonan gaston. gaston. . . La libristo faris denove respektan saluton. — Mi scias, ke vi estas ne sole librovendisto, sed anka˘u libr librel eldon donis isto. to. . . ke sekv sekve. e. . .

MARTA

92

ˆ voˆco Sia co kun ˆciu ciu vorto estis pli malforta malfor ta kaj pli malla˘ mallauta, u˘ta , por p or momento mom ento ˆsi silentiˆ gis. gis. Subite Subit e ˆsi si denove den ove levis la l a kapon, kapon , la interple i nterplektita ktita jn mano ma nojn jn ˆsi si etendis ete ndis anta˘ uen kaj ekspiris profunde kelke da fojoj. uen — Donu Donu al mi ian laboro laboron, n, sinjoro sinjoro.. . . montru montru la vojon. vojon. . . instruu instruu min, min, kion kion mi dev devas as far fari! i! . . . La libristo ˆsajnis sajnis efektive e fektive iom mirigita. En la da˘uro uro de momento li rigardis la virinon, kiu staris anta˘ u li, per rigardo atenta, preska˘ u esplo esplora. ra. Sed la la bela kaj juna vizaˆgo go de Marta tute ne prezentis malfacile solveblan enigmon. Mizero, maltrankvileco, vanaj deziroj kaj varmega petegado skribis sur gi gˆi signojn signojn tre facile facile legeblajn. legeblajn. La prudentaj prudentaj grizaj grizaj okuloj okuloj de la libris libristo, to, kiuj komence rigardis esplore kaj eˆc iom severe, iom post iom moliˆ gis gis kaj fine en malgaja meditado meditado kovriˆ kovriˆ gis gis per la palpebroj. palpebro j. En la da˘ dauro ˘ de momento inter tiuj du homoj regis silento. La libristo la unua gin gˆin interrompis. — Sekve, S ekve, — li diris kun iom da ˆsanceliˆ sanceliˆgado gado en la voˆ co, co, — sinjoro Swicki mortante lasis post si nenian havon? — Nenian, — malla˘ute ute respondis Marta. — Vi havi haviss infanon infanon.. . . — Mi havas malgrandan filinon. — Kaj nenian okupon vi gis gˆis nun povis trovi por vi? — Ion mi trovis trovis.. . . mi okupas okupas min per kudrado kudrado,, por kiu mi ricevas ricevas dudek spesd spesdek ekojn ojn por tago. tago. . . — Dudek spesdekojn spesdekojn por tago! tago! — ekkriis ekkriis la librist libristo, o, — por du personoj! personoj! Tio estas ja plena mizerego! — Mizerego, — ripetis Marta, — se gi gˆi estus nur mizerego kaj nur por mi kaj se ˆgi gi almena˘ u estus tia, kontra˘ u kiu ekzistas jam nenia helpo! Ho, kredu al mi, sinjoro, ke mi estus kapabla suferi kuraˆge, ge, vivi sen almozpetado kaj morti morti sen plend plendo! o! Sed mi ne estas estas sola, sola, mi estas estas patrin patrino! o! Se mi ne havus havus patrinan koron, kiu amas, mi a˘ udus udus en mi la voˆ voˆcon con de la konscienco, konscienco, kiu memorigas pri la devo; se mi ne havus konsciencon, kiu amas, mi a˘udus udus la voˆ con con de la koro. Mi havas havas ilin amba˘ u, sinjoro! Malespero min kaptas, kiam u, mi rigardas la malgrasiˆgintan gintan vizaˆgon gon de mia infano, kiam mi pensas pri ˆgia gia estonteco; sed kiam mi rememoras, ke mi gis gˆis nun kapablis fari por gi gˆi nenion, fariˆgas gas al mi tiel honte, ke mi ˆciumomente ciumomente dezirus fali sur la teron kaj ruli ˆ mian kapon en la polvo! Car ekzistas ja homoj malriˆ malriˆcaj, caj, kiuj sin kaj siajn infanojn infanojn eltiras eltiras el mizero, mizero, kial do mi ne povas povas tion fari? Ho, sinjoro! sinjoro! Peza Peza mizero certe estas eltenebla, sed senti sin malforta kontra˘ u gi, gˆi , ˆeti e ti sin si n al ˆcio ci o kaj de ˆcie cie foriri returne kun konscio konscio de sia propra senkapableco senkapableco,, suferi kaj vidi, ke amata estaˆ estaˆo suferas hodia˘ u, u, kaj pensi pri tio, tio, ke ˆci ci tiu suferado suferado da˘uros uros morga˘ u, u, postmorga˘ u, u, ˆciam, ciam, kaj diri al si: kontra˘ u ˆci ci tiu suferado sufer ado mi nenio nenion n povas povas fari. fari. . . ho, ho, tio tio estas estas tia turme turment ntiˆ iˆ go, por kiu ekzistas nur unu go, nomo: vivo de malriˆca ca virino! v irino! ˆ la lasta Marta eldiris tiujn vortojn rapide kaj flame. Ce las tajj vorto vort o j ˆsia voˆco co

MARTA

93

fariˆgis gis malpli la˘uta uta kaj du riveretoj rivereto j da larmoj larmo j kun neretenebla forto verˆsiˆ siˆ gis ˆ kovris la vizaˆgon sur ˆsiajn sia jn vangojn. vango jn. Si gon per la tuko kaj dum momento staris senmove, batalante kontra˘ u la larmoj, kiuj ne volis volis ˆcesi, cesi, penant p enantee reteni la ploron, ploro n, kiu ˆciam ciam pli forte skuis ˆsian bruston. brust on. La unuan fojon fo jon ˆsi si nun ekplori e kploriss en ˆceesto ceesto de alia persono; p ersono; la unuan fojon fo jon ˆsi si nun eldiris en formo de la˘ uta ˆ estis jam nek tiel forta nek tiel plendo tion, kion ˆsi si portis p ortis en si de longe. lon ge. Si fiera kiel tiam, kiam en la domo de gesinjoroj gesinjoroj Rudzinski Rudzinski ˆsi si kun sekaj sekaj okuloj kaj trankvila vizaˆgo go forrifuzis la laboron, lab oron, kiun ˆsi si ne n e estis kapabla plenumi. La libristo staris malanta˘ u la magazena tablo kun brakoj krucigitaj sur la brusto, en pozo senmova. Komence iom konfuzita de la forta eksplodo de sentoj, kies atestanto li estis, li post momento fariˆgis gis videbl vid eblee kortuˆ ko rtuˆsita. sit a. — Mia Dio! — li diris duonvoˆce, ce, — kiel ˆsanˆgiˆ giˆgema gema estas do la sorto de homo sur la tero! Kiam Kiam mi konis konis vin anta˘ anta˘ ue, ue, ˆcu cu mi povis tiam pensi, ke mi vidos vin iam en ˆci ci tiu t iu stato de malˆ gojo go jo kaj malriˆceco! ceco! Vi, gesinjoro j, vivis tiel bonstate, b onstate, vi estis tiel sin reciproke amanta kaj feliˆ fe liˆca ca paro! p aro! Marta forprenis la tukon for de la vizaˆ go. go. Jes, — ˆsi si diris per pe r malla m alla˘ uta u ˘ta voˆ co, co, — mi estis feliˆca. ca. . . Kiam la homo, h omo, kiun mi amis amis,, esti estiss morta mortant nta, a, mi pensi pensis, s, ke mi lin lin ne superv superviv ivos os.. . . mi superv superviivis. vis. . . sufero sufero kaj sopiro sopiro restis en mi turmen turmentaj, taj, nekvie nekvietig tigitaj, itaj, sed por p or la morte morte vundita koro mi serˆ cis cis kvietigon kvietigon en plenumado plenumado de la patrina devo, kaj gis gˆis nun mi ne povis gin gˆin plenumi. plenumi. Soleca kaj kaj malˆ goja mi iris en la mondon, por goja batal batalii por mi, mi, pro la vivo vivo kaj estont estonteco eco de mia infan infano. o. . . vane. ane. . . . La okuloj de la libristo, seriozaj kaj enpensaj, estis direktitaj en la spacon. Li havis havis grandan grandan familion familion:: li estis frato, frato, edzo, edzo, patro. patro. Eble, Eble, elvokitaj elvokitaj per la vortoj de Marta, anta˘ u liaj lia j okulo o kulojj preterˆ pret erˆsoviˆ soviˆ gis gis la vizaˆgoj goj de la virinoj, kiujn ˆ ˆciu li amis, de la juna fratino, la malgranda filino, la kara edzino. Cu ciu el ili ne povis iam subfali al tia sorto, kiel tiu sorto, kiu staris anta˘u li en la formo de ˆci ci tiu virino izolita, sen tegmento, kun koro dolorplena, kun buˆso so bruligita de malsato malsato kaj malesper malespero? o? Li mem ja parolis parolis anta˘ anta˘ u momento pri la kruela ˆsangiˆ gˆiˆgeco geco de la sorto! Lia rigardo malrapide direktiˆ gis gis al la vizaˆgo go de Marta, li etendis et endis al ˆsi si la manon. — Trankviliˆgu, g u, sinjori sinjorino no,, — li diris diris milde milde kaj serio serioze. ze. — Volu olu sidi sidiˆgi gˆi kaj iom iom ripozi ripozi.. Vi ne riga rigardo rdoss ja ˆgin gin kiel maldelikatecon de mia flanko, se, ˆ dezirante dezirante esti utila al vi, mi demandos demandos pri kelk kelkaj neeviteblaj neeviteblaj detalaˆ detalaˆoj. oj. Cu vi provi proviss jam ian alia alian n labor laboron on krom krom tiu, tiu, kiu kiu alpor alportas tas al vi tiel tiel mizer mizeran an rekompen rekompencon? con? Por kia okupo vi sentas sentas vin pleje kapabl kapablaa kaj ta˘ uga? uga? Se mi mi tion tion scios, scios, mi eble eble ion ion pripen pripenso sos. s. . . trovo trovos. s. . . Marta sidiˆgis. g is. La larmoj larmoj sur sia vizaˆ vizaˆ go go sekiˆgis, gis, la okuloj okulo j akceptis tiun esprimo esprimon n de prudent prudentoo kaj memko memkonsc nscio, io, kiun kiun ili ˆciam ciam havis havis,, kiam kiam la juna juna virino koncentriˆgis gis la fortojn fortojn de sia volo kaj spirit spirito. o. Espero Espero eniris eniris en ˆsian sian koron, ˆsi si komprenis, ke gia gˆia plenumiˆgo go dependas de la interparolo, interparolo, kiun ˆsi si

MARTA

94

estas havonta, havonta, ˆsi si eksentis sin denove kuraˆ ga ga kaj ˆsajnis sa jnis trankvila. tran kvila. La interparolo ne da˘ uris uris longe. longe. Marta Marta parolis parolis sincere sincere,, sed konci koncize, ze, ˆsi rakon rakontis tis nur la faktojn faktojn de sia pasin pasinteco teco.. Ka˘ uze uze de fiereco, kiu denove en ˆsi si vekiˆgis, gis, ˆsi si pri la havitaj sentoj parolis malmulte a˘ au˘ preska˘ u nenion. La libristo libristo bonege ˆsin sin komprenis. Lia penetrema okulo estis fiksita sur ˆsia sia vizaˆ go, go, sed oni povi p oviss vidi, ke en la rakonto de la juna virino virino li vidis pli ol ˆsin solan kaj pli ol la sorton de ˆsi si sola. Granda socia problemo, eble granda maljustaˆ maljustaˆo, turmentanta tur mentanta la internon de la socio, aperis anta˘ u la pensoj de la bona kaj klera homo, kiam li atente, kun intereso kaj kortuˆ kortuˆsiteco siteco a˘ usku u skult ltis is la histo histori rion on de la juna juna viri virino, no, kiu, kiu, malgra˘ u sia energio, klopodado kaj penado, ne povis trovi por si lokon sur la tero. Marta leviˆgis gis de la tabureto tabureto,, sur kiu ˆsi si sidis sidis en la da˘ uro u ro de kelke da minutoj, kaj, etendante eten dante la manon al la libristo, ˆsi si diris: — Mi diris al vi ˆcion. cion. Mi ne hontis hontis konfesi la trompiˆ gojn, go jn, kiuj ˆgis gis nun min trafis, ˆcar car se la fortoj forto j min trompis, trompis, miaj mia j intencoj estis honestaj. Mi faris ˆcion, cion, kion mi povis kaj kapablis. La esenco de mia malfeliˆco co konsistas en e n tio, ke mi povis p ovis malmulte, ke mi nenion sufiˆce ce kapablis. Sed mia j ˆgisnunaj gisnunaj provoj provoj ne ampleksis ja ankora˘ u la tutan rondon da diversaj homaj laboroj; eble inter ˆ mi povas havi ian esperon? Diru al ili troviˆgas gas ankora˘ u io anka˘ u por mi. Cu mi sincere kaj sen hezito, mi petas vin en la nomo de tiu, kiu iam guis gˆuis vian amikecon amikecon kaj kiu jam ne vivas, vivas, en la nomo de la estaˆ estaˆoj, oj, kiuj estas karaj por vi... La libris libristo to premis premis la al li etendita etenditan n manon. manon. Lia manpremo manpremo estis varma varma kaj kora. Post momenta medito li komencis paroli: ˆ vi, sinjorino, ordonis al mi esti sincera, mi devas diri la malˆgojan — Car gojan veron. Esperon plibonigi vian sorton per laboro vi povas havi nur malgrandan kaj tre necertan! Vi diris pri la amplekso amplekso de la homaj laboroj; laboro j; sed la amplekso de la laboroj ˆgenerale g enerale homaj kaj la amplekso de la laboroj virinaj estas koncerne sian grandecon du nemezureble malegalaj ampleksoj. La lastan vi  jam preska˘ preska˘ u la tutan elˆcerpis cerpis per p er via j senfrukta j provoj. Marta a˘ uskultis tiujn vortojn kun mallevitaj okuloj, en pozo senmova. uskultis La libristo rigardis ˆsin sin per p er okulo j plena j de kunsento. ˆ — Cion Cion ˆci ci tion tion mi diris al vi por p or tio, tio, ke vi ne iluziu iluziu vin per tro granda espero kaj ne spertu novan seniluziiˆ gon, gon, eble ankora˘ u pli doloran ol la aliaj. Mi tamen ne volus, ke vi foriru de ˆci tie kun la penso, ke mi ne volis doni al vi helpan manon. En la da˘ uro uro de kvin jaroj ja roj vi estis la ˆciutaga ciutaga kunvivantino kunvivantino de homo klera, tio signifas multe; mi scias, ke en la a˘utunaj utunaj kaj vintraj vesperoj vi havis la kutimon kune legi, de tio devis kolektiˆgi gi ˆce ce vi certa provizo da scioj. scioj. Krom tio permesu al mi diri, ke via maniero maniero de sinesp sinesprim rimado ado kaj via maniero rigardi la vivon montras, ke via menso ne estas tute neprilaborita. Tial mi opinias, ke provi provi laboron sur nova nova kampo vi povas kaj kaj devas. devas. . .

MARTA

95

ˆ la lastaj Ce lastaj vortoj ortoj la libri libristo sto depren deprenis is de breto breto negran negranda dan n libr libron. on. La okuloj de Marta ekbrilis. ˆ tio estas ˆus — Ci us aperint ap erintaa verketo verketo de unu el la francaj pensemuloj; pensemuloj; gia ˆ traduk tradukoo povas povas esti utila utila por p or nia publik publikoo kaj por miaj intere interesoj. soj. Mi intencis intencis komisii komisii la tradukon tradukon al iu alia, sed nun mi estas feliˆca, ca, ke mi povas povas servi per gi ˆgi al la edzino de nia amata amata kaj neforges neforgesebl eblaa sinjoro sinjoro Swicki. Swicki. . . Dirante tion, la libristo envolvis en paperon la bluan volumeton. ˆ estas verko, — Gi verko, kiu traktas pri unu el la aktualaj sociaj demandoj; ˆcar car gi ˆgi estas est as skribita skribit a klare ka j por p or ˆciuj ciuj kompreneble, gi gˆi ne estos tro malfacila por traduki traduki.. Por ke vi sciu, pro kio vi laboros, laboros, mi povas povas difini, difini, ke honorari honorarion on (pardonu ˆci ci tiun oficialan esprimon) espr imon) mi povos doni al vi en la kvanto kvanto de cent spesmiloj. spesmilo j. Se ˆci ci tiu okupo montriˆ gos gos ta˘ uga por vi, tiam poste troviˆgos uga gos eble anka˘ u io alia por traduki. traduki. Krom tio ne mi sola estas ja ˆci ci tie eldonisto, eldonisto, kaj se vi akiros la reputacion de bona tradukistino, oni vin vokos al diversaj lokoj. Pri la lingvo germana vi diris al mi, ke vi scias ˆgin en tre malforta grado; tio estas domaˆ ga. ga. Tradukoj radukoj el ˆci ci tiu lingvo lingvo estus pli dezirataj kaj pli bone pagataj. pagataj. Tamen se en kelk kelkee da laboroj vi bone sukces sukcesos, os, vi havo havoss la eblon preni kelk kelkajn ajn dekojn da lecionoj. . . en la tago vi tradukados tradukados verkojn verkojn francajn, en la noktoj vi perfektiˆgados gados en la lingv lingvoo de la germanoj. germanoj. . . tia devas devas esti la laborado de virino. Pa Paˆˆso so post paˆso so kaj self-help. . . Marta per p er tremantaj tremantaj manoj prenis la al ˆsi si donatan libron. — Ho, sinjoro! — ˆsi si diris, prenante prenante per amba˘ u manoj la manon de la libristo. libristo. — Dio rekompencu vin per feliˆ feliˆco co de tiuj, kiujn vi amas. Nenion plu ˆsi si povis p ovis diri, post kelke kelke da sekundoj sekundo j ˆsi si estis est is jam sur la strato. ˆ Si iris nun per rapidaj rapida j paˆsoj. soj. Kun kortuˆ kortuˆseco seco ˆsi si pensis pri la nobla ago de la libristo rilate ˆsin, pri la afableco kaj servemeco, kiun li montris al ˆsi. si. El ˆci ci tiu penso elvolviˆgis gis penso alia. alia. Mia Dio, diris diris en sia spirito spirito la juna virino, virino, tiom da bonaj homoj mi renkontas sur mia vojo, kial do estas al mi tiel ˆ dezirus malfacile vivi? La libro, kiun ˆsi si portis, p ortis, bruligis al a l ˆsi si la manojn. mano jn. Si kun rapideco de sago atingi sian ˆcambreton, cambreton, por trarigardi trarigardi la paˆ gojn, kiuj eble estis alportonta a lportontajj al a l ˆsi si savon. Dum la vojo tamen ˆsi si eniris en malgrandan ma lgrandan butikon but ikon kun ˆsuo suo j kaj ka j aˆcetis cet is paro p aron n da d a malgr ma lgrand andaa j ˆsueto sue toj. j. Kiam Kia m ˆsi si fine fi ne enkuri enk uriss en la pordegon de la granda domo ˆce ce la strato Piwna, ˆsi si ne iris rekte sur la ˆstuparon, stuparon, sed ˆsi direktis direktis sin en la profundon profundon de la korto korto al la malgranda malgranda ˆ tie, sub la pagata observado de la pordo de la loˆ gejo gejo de la kortisto. Car kortistedzin kortist edzino, o, Janjo Jan jo pasigadis pas igadis ˆciutage ciuta ge la longa lo ngajn jn horo ho rojn, jn, dum d um kiuj ˆsia sia patrino pat rino kudradis en la laborejo de sinjorino Szwejc. S zwejc. En la ekstera ekster aˆo o de la infano dum la pasintaj monatoj montriˆ gis gis ankora˘ u pli p li grandaj grand aj kaj pli profunda profu ndajj ˆsanˆ sanˆ goj, goj, ol en la eksteraˆ eksteraˆo de la patrino. La vangoj de Janjo kaviˆ kaviˆ gis kaj kovriˆgis gis per malsaneca flavo; ˆsia sia funebra, bruniˆ ginta ginta kaj en kelkaj kelkaj lokoj disˆsirita sirita vesteto kvaza˘ u pendis pen dis sur ˆsia malgrasiˆ malgr asiˆginta ginta korpo, la nigraj okuloj plivastiˆgis, gis, perdis la anta˘ uan uan brilon kaj moviˆgemecon, gemecon, kaj en ilia esprimo oni vidis tiun mutan

MARTA

96

dolorplendon, per kiu distingiˆgas gas la rigardo de infanoj premataj fizike kaj morale. Ekvidinte la patrinon, Janjo ne n e ˆetiˆ gis gis al ˆsia sia kolo, kolo , ne n e ekp e kpepi episs kiel ki el ˆsi si faradi far adiss anta˘ ue, ue, ne ekpla˘ udis udis per p er siaj malgran malgrandaj daj manetoj. manetoj. Kun klinita klinita kapeto kapeto kaj kaj malgrasaj, malgrasa j, frostomalvarmaj manetoj, maneto j, alpremitaj alpremita j ˆcirka˘ cirka˘ u la lana tuko, per kiu ˆsi si sin kovris, ˆsi si eniris kun la patrino en la subtegmentan ˆcambreton cambreton kaj tuj sidiˆgis gis sur la planko anta˘u la malplena kameno en pozo kuntirita kaj sufere kunprem kunpremita. ita. Marta Marta metis metis la libron libron sur la tablon kaj elprenis elprenis kelke kelke da lignopecoj el malanta˘ u la forno. Janjo sekvis ˆsin sin per siaj senbrilaj senbrilaj kaj larˆ gaj ga j okuloj. ˆ vi hodia˘ — Cu u jam jam plu plu nenie nenien n iros iros?? — ˆsi s i diri diriss post post momen momento to per voˆ voˆco, co, kies obtuza kaj serioza sonado prezentis prezentis frapantan frapantan kontraston kontraston kun la malgranda infana figuro. — Ne, mia infano, — respondis Marta, — mi nenien plu iros hodia˘ u. u. Morga˘ u estas granda festo, kaj hodia˘ u posttagmeze oni diris al ni, ke ni ne venu. Dirante tion, Marta metis la lignon sur la kamenon kaj genuiˆginte ginte volis enbrakigi la filineton. Sed apena˘ u ˆsi si ektuˆsis sis ˆsian sian brakon, el la buˆso so de Janjo elsaltis elsalt is krieto kriet o de doloro. — Kio estas al vi? — ekkriis Marta. — Min dolora d olorass ˆci ci tie, tie , panjo! pan jo! — respondis resp ondis la infano, inf ano, sen plendo p lendo en la voˆco, co, sed tre malla˘ ute. ute. — Dolora Doloras! s! kial kial?? kiel kiel longe longe?? — zorge zorge deman demandad dadis is la patri patrino. no. Janj Janjoo silentis silentis kaj sidis senmove kun mallevitaj mallevitaj okuloj. Nur ˆsia pala bu buˆˆseto seto iom tremis, kiel okazas ordinare ˆce ce la infanoj, infano j, kiam ili penas pena s reteni fortan ploron. Martan maltrankviligis la obstina silentado de la infano eble pli, ol la elmontrita doloro. Rapide ˆsi disbutonumis la malstreˆce ce surpendantan vesteton kaj deˆ deˆsovi so viss gin gˆin de un unu u brako brako de la infano. infano. Sur la malgras malgrasaa blanka blanka brako, brako, kiun nudigis la mano de la patrino, vidiˆgis gis nigre-blua nigre-blua makulo. Marta konvulsi konvulsiee kunplektis la manojn. manoj n. Videble ia terura t erura penso p enso trakuris ˆsian kapon. ˆ — Cu vi falis a˘u frapiˆgis? gis? — ˆsi si demandis de mandis malla˘ malla ute u˘te kun okuloj fiksitaj sur la malluma makulo. Janjo silentis ankora˘ u momenton, poste ˆsi subite levis la mallevitajn palpebrojn, kaj tiam montriˆgis, gis, ke ˆsiaj siaj okuloj okulo j estas plenaj plena j de larmoj. larmo j. Tamen ˆsi ˆciam ci am ankor an koraau˘ detenis sin de plorado, ˆsia sia malgranda malgranda brusto forte laboris, la maldikaj lipoj tremis kiel folietoj. — Panjo, — ˆsi si murmuretis post p ost momento, mome nto, alkliniˆgante gante al la patrino, — mi sidis hodia˘ u tie ˆce ce la forno. . . estis al mi malvarme. malvarme. . . Antoniow Antoniowaa portis akvon al la fajro. . . kroˆ cetiˆ cetiˆ gis gis je mia vesteto, disverˆ disverˆsis sis la akvon kaj koleriˆ ginte ginte batis min tiel forte...forte... La lastajn lasta jn vortojn vorto jn ˆsi si diris tre malla˘ ute, ute, per p er la kapo kaj brusto brust o ˆsi si alpremiˆ gis gis

MARTA

97

al la brusto brusto de la patri patrino no kaj tremis tremis per la tuta korpo. korpo. Marta Marta ne ekˆ ekgemis ˆ kaj ne ekkriis, ekkrii s, ˆsia sia vizaˆgo go dum momento aspektis kiel ˆstoniˆ stoniˆ ginta, ginta, sed la palaj lipoj kunpremiˆgis gis pli forte kaj el la okuloj senmove rigardantaj en la spacon brilis ˆciam ciam pli akra kaj pli malserena lumo. — Ha! — ˆsi si fine ekˆ gemegis geme gis kaj ˆcirka˘ cirka˘uprenis uprenis la flamantan frunton per siaj interp interplek lektit titaj aj manoj. manoj. En ˆci ci tiu mallong mallongaa ekˆ gemo sonis obtuza kolero gemo kaj senfina doloro. doloro. Dum kelke kelke da minutoj la patrino kaj kaj la infano prezentis prezentis grupon da du brustoj kaj du vizaˆ g oj, el kiuj unu, la virina, kun sekaj kaj goj, malserene flamantaj okuloj kliniˆ gis super la dua, infana, pala kaj malseka de gis larmoj. Post momento Marta forprenis la manojn de la frunto kaj metis ilin ˆ forˆsovis sur la kapon de la filino. Si sovis de la infana frunto ˆsiajn sia jn interkonfuzita interkonf uzita jn harojn, haro jn, forviˆsis sis la larmo jn de la malgrasaj malgrasa j vangetoj, butonumis sur la brusto ˆ ion ˆci la vesteton, varmigis inter siaj manplatoj la frostiˆgintajn gintajn manetojn. C tion ˆsi faris silente. Kelke da fojo fo jojj ˆsi si malfermis malfer mis la buˆson, son, kvaza˘ u ˆsi volus vol us ion io n ˆ diri, dir i, sed mankis man kis al ˆsi la voˆco. co. Fine Fin e ˆsi si leviˆ lev iˆgis gis de la planko kaj levis Janjon. Si sidigis ˆsin sur la lito kaj elprenis elpre nis el la poˆ p oˆso so la ˆsueto sueto jn envolvita jn en e n pape p apero. ro. ˆ enhavis en si ion arSur ˆsia sia buˆso so estis nun rideto, stranga rideto! Gi tan, sed samtempe anka˘ u ion tre altan; samtempe kun pena sindevigado oni povis vidi en ˆgi gi amon kaj heroecon de patrino, kiu siajn proprajn dolorojn aliformigas en ridetojn, por sekigi per ili la larmojn de sia infano. La tago finiˆ gis, gis, la urbaj horloˆgoj goj sonis noktomezon, noktomezon, sed en la subtegmenta subtegmenta ˆcambret camb retoo ankora anko ra˘ u˘ brulis la lampo; lamp o; ˆci ci tiu ˆcambreto cambret o aspektis asp ektis nun ankora˘ ankorau˘ pli malgaje ol tiam, kiam la juna virino la unuan fojon transpaˆ transpaˆsis sis gian gˆian sojlon. Ne troviˆgis g is jam en ˆgi gi la ˆsranko, sranko, nek la komodo, nek la du ledaj saketoj. saketoj. La unuajn du objektojn kune kun la du novaj seˆ goj la luantino fordonis al la goj domadminist domad ministranto, ranto, ˆcar car ˆsi ne povis plu pagi por ilia luado; la lasta jn ˆsi si vendis en tagoj de grandaj frostoj, por ke ˆsi si povu aˆceti ceti por p or la ricevita ricevita mono pli da hejtoligno. hejtoligno. Restis en la ˆcambreto cambreto nur unu lito, sur kiu en ˆci ci tiu momento, momento, ˆcirka˘ kaukovrita u ˘ kovrita de la nigra tuko de la patrino, dormis Janjo, du lamaj seˆ goj go j kaj unu nigre kolorigita kolorigita tablo. Sub la blanka blanka lumo de la lampo kaj ˆcirka˘ cirka˘ uita uita de dika plektaˆ plektaˆo de d e nigraj nigra j harligoj, ha rligoj, la vizaˆ vizago gˆo de d e la ˆcetable ceta ble sidanta virino bele kaj severtrajte distingiˆgis gis en la duonlumo de la ˆcambreto. cambreto. Marta ankora˘ u ne laboris, kvankam kvankam ˆciuj ciuj materialoj materialo j de ˆsia sia estonta laboro, la libro, papero, ˆ plumo, plu mo, kuˆsis sis anta˘ anta u ˘ ˆsi. Sin kaptis neforpelebla, neforpelebla, nevenkeb nevenkebla la revado. Neatenditaj, brilantaj perspektivoj kreiˆgis gis anta˘ u ˆsia sia j okulo oku loj, j, ˆsi si ne povis pov is forˆsiri sir i de ˆ ili sian rigardon, lacigitan de la mallumo. Si ne estis jam tiel fidoplena kiel tiam, tia m, kiam ˆsi si anta˘ antau˘ tiu sama tablo sidiˆgis gis kun krajono krajo no en la mano, man o, sed ˆsi si ne ˆ havis sufiˆ s ufiˆce ce da d a forto fo rtoj, j, por p or a˘ auskulti u˘skulti la murmuradon murmuradon de dubo. Gi estis est is en ˆsi, tiu murmurado, murmurado , sed s ed ˆsi si fortur f orturnadis nadis de gi gˆi sian orelon, orelo n, dum ˆsi si a˘ uskult usk ultadi adiss senˆ s enˆcese ces e la la vortojn vorto jn de d e la libristo, libris to, kiuj plenigis plenig is ˆciujn ciujn ˆsiajn sia jn penso p enso jn. El tiuj t iuj vorto vor tojj ˆspiniˆ spiniˆ gis gis longa vico da oraj revoj de la virino, de la patrino. Povi plenumadi laboron agrablan, kvankam malfacilan, laboron, kiu altigas la spiriton kaj respondas

MARTA

98

al giaj gˆiaj plej profundaj bezonoj, — kia plezurego tio estas! Laborenspezi dum kelke da semajnoj semaj noj cent spesmilojn sp esmilojn — kia riˆceco ceco tio estas! e stas! Kiam ˆsi si iam fariˆ gos gos tia riˆca ca granda sinjorino, la unua afero, af ero, kiun ˆsi si faros, estos preni ian honestan nejunan servantinon, kiu havas siajn infanojn a˘ u almena˘ u amas infanojn kaj sekve sekve povus varti varti Janjon Janjon zorge, prudente. prudente. Po Poste. ste. . . (Marta (Marta demandis demandis sin mem, mem , ˆcu cu ˆsi si ne estas est as tro postu po stulem lemaa en sia revado) revad o) poste po ste ˆsi eble ebl e forl f orlaso asoss ˆci ci tiun tiu n nudan, malvarman, malserenan malser enan ˆcambron, cambron , en kiu al a l ˆsi si mem me m estas es tas tiel malga je kaj kiu por po r ˆsia sia infano estas tiel malsaniga, malsan iga, kaj ˆsi si luos l uos ie, ˆce ce ia malgranda malgr anda sed pura senbrua strato, du ˆcambretojn cambretojn varmajn, sekajn, sekajn, sunajn. . . Poste. Poste. . . se ˆsi si akiros reputacion de bona tradukistino kaj ricevados multajn mendojn, se tiuj cent spesmiloj, sp esmiloj, tiu grandega sumo multe da fojoj fo joj venos en ˆsiajn manojn, mano jn, ˆsi si serˆcos cos instruistojn instruisto jn de lingvoj ka j de desegnado, ˆsi lernos en la da˘ uro uro de tutaj tagoj kaj noktoj, sen ripozo, kun fervoro fervoro kaj pacienco, pacienco, ˆcar car tia devas ja esti la laboro laboro de virino, virino, paˆso so post paˆso so kaj per propraj propraj fortoj. fortoj. . . Po Poste. ste. . . Janjo Janjo kresko kreskos. s. . . Kun kia atento la okulo okulo de la patrino patrino observ observados ados kaj divenados divenados ˆsiajn siajn naturajn talentojn, talentojn, por neniun el ili lasi sen uzo, sed kontra˘ ue, ue , el ˆciu ci u el ili forˆgi gi por la estonta virino spiritan trezoron, batalilon por la batalo pri la vivo. vivo. . . La lernado de Janjo, ˆsia sia klereco, klereco, forto, feliˆ feliˆco co kaj sendanˆ gereco de la tuta estonteco estos frukto de laborado de ˆsia sia patrino. pat rino. Kun kia trankvileco ˆsi si tiam fermados siajn okulojn por fortiga dormo, kun kia gojo gˆo jo ˆsi si malfermados malfer mados ilin ˆciumatene, ciumatene, salutante novan tagon de laboro kaj devoplenumo, sed samtempe anka˘ u de trankvileco trankvileco kaj kontentec kontenteco! o! Kun kia fiereco ˆsi si irados tiam inter inter la homojn, homo jn, sentante, sentante, ke ˆsi si estas egala al ili rilate la forton kaj homan indecon; indec on; kun kia senpezigi senp ezigita ta kaj feliˆce ce tuˆsita sita koro ˆsi si genuiˆ gos gos sur la tombo de la homo, kiun ˆsi amis, kaj al lia eterne anta˘ u ˆsiaj okuloj staranta bildo ˆsi si diros: mi fariˆgis g is inda vin! vin! mi ne subf subfal alis is al la malbo malbona na sorto! sorto! mi eviti evitiss morton permalsatan p ermalsatan kaj vivon peralmozan! Mi kapablis ˆsirmi sirmi per pe r prizorgado kaj eduki por la estonteco vian kaj mian infanon! Poste.., Nun la okuloj de Marta trafis la bildeton, kiu pendis proksime de ˆsi sur la muro. Tio estis e stis tiu t iu desegna de segnaˆˆo, kiu estis est is forrifuzita forr ifuzita de ˆsiaj siaj pandonantoj pandonanto j kaj ka j ˆ estis ornaminta per ˆgi redoni red onita ta al ˆsi. si. Si gi la malriˆcan can nudan ˆcambreton, cambret on, kaj nun ˆsi si fiksis fi ksis sur gi gˆi la silente flamantajn flamantajn okulojn. Malgranda Malgranda kampara kampara dometo, bran br anˆˆclarˆ la rˆga ga arbo, ar bo, birdeto kantanta kantanta sur siringa arbetaˆ ar betaˆo, o, klara klar a aero de kamparo kaj profu profunda nda silent silenteco eco de bon bonodor odoraj aj kampoj. ampoj. . . Ho Dio! Dio! se ˆsi s i povus povus tiom tiom laborenspezi, tiom multege, multege, ke tia modesta loketo, loketo, freˆ freˆsa, sa, verda, verda, povu fariˆ gi ˆ ˆsia propraˆo! Si tiam estos jam nejuna virino, la venteto, kiu murmuros en la branˆcoj, co j, malvarmetigos malvarmet igos ˆsian frunton ˆsvitkovritan svitkovrit an de la laboro lab orojj de la vivo, la lacigitaj okuloj ˆguos guos la koloron de freˆsa sa verdaˆo, o, kaj la birdeto, birde to, kiu kantis, kiam ˆsi si estis en lulilo, kantos por ˆsi si super sup er ˆsia sia por eterne eter ne dormiˆganta ganta kapo la lastan lasta n kanton de d e ˆci ci tiu tero. tero . Tiel revis la malriˆ malriˆca ca virino. virino. En tiu nokto en la subtegmenta subtegmenta ˆcambreto cambreto la lampo restis neestingita ˆgis gis la mateniˆgo. go. Marta Marta legis la libron, libron, kiun kiun oni

MARTA

99

komisiis al ˆsi si traduki el fremda lingvo. Komence ˆsi si legis malrapide, atente, ˆ komprenis la penson poste kun entuziasmo, kun preska˘ u febra intereso. Si de la a˘ utoro, utoro, la objekto de la verko verko trapenetris ˆsian sian cerbon, klara kaj preˆ komprenado fariˆ ciza gi gˆi staris anta˘ u ˆsiaj sia j okulo oku loj. j. Sia gis gis kvaza˘ u elasta rondo kaj ampleksis ˆciam ciam pli grandan, pli plenan tutaˆ tutaˆon; la intuicio, tiu alta kaj malofta naturdono, kiu el homo faras duondion, leviˆgis gis el la profundo de la spirito de la juna virino kaj murmuris al ˆsi si en la orelon vortojn de gis gˆis nun ne konataj problemoj. Estis jam luma tago, kiam Marta estingis la lampon kaj prenis plumon. ˆ skribis, kaj de tempo al tempo, fortirante Si fortirante la okulojn for de la papero, ˆsi si direktadis direktadis ilin al tiu flanko flanko de la ˆcambro, cambro, kie staris la lito kun la dormanta dormanta ˆ infano. Ce la blanka lumo de la vintra mateno Janjo aspektis pale kaj suferante. Kiam la unua radio de la suno penetris en la ˆcambron, cambron, ˆsi si malfermis malfer mis la okulojn. Tiam la patrino leviˆgis, gis, genuiˆgis gi s ˆce ce la lito lit o kaj, ka j, ˆcirka ci rka˘ uprenante u˘prenante per la brako la duone dormantan korpon de la infano, klinis al la kuseno la lacan, varmegan kapon. En tiu tiu sama sama momen momento to mov movado ado ekbol ekbolis is en la urbo. urbo. Ekbru Ekbruis is vetur veturil iloj, oj, eksonis preˆgejaj gejaj sonoriloj, ekbolis interparoloj, ridoj, krioj. krio j. Varsovio arsovio salutis la novan jaron. Depost la tago, en kiu Varsovio salutis la novan jaron, pasis ses semajnoj. Je la unua horo posttagmeze Marta, kiel ordinare forlasis la kudrejon, por ˆ kisis Janjon, iri hejmen kaj pretigi tagmanˆ g on por si kaj por la infano. Si gon kiu, malgaja kaj korpremata korpremata en la malvasta malvasta ˆcambreto cambreto de la kortisto, kortisto, iom revigliˆgadis gadis ekvidante la patrinon, kaj, almetinte al negranda fajro poteton kun manˆgaˆ gaˆo, o, la juna virino elˆ elˆsovis sovis la tirkeston tirkeston de la tablo kaj elprenis elprenis el gi ˆgi dekkelk dekkelkee da folioj da papero. papero. Tio estis la jam finita finita traduko traduko de la franca franca verk verko. o. Por gin gˆin pretigi, pretigi, ˆsi laboris kvin semajnojn, sema jnojn, kaj la transskribo transskribo okupis unu sema jnon. Nun kun rideto sur la buˆso so ˆsi si trarigardis t rarigardis la paˆ p aˆ gojn gojn plenajn de belforma kaj pura skribaˆ skribaˆo. Dum la lasta las ta pasinta pas inta tempo tem po en ˆsia sia ekster eks teraaˆo o aperi ap eriss novaj n ovaj ˆsanˆ sangoj, ˆ sed tute ˆ laboris aliaj ol anta˘ ue. ue. Si lab oris duoble d uoble,, ˆcar car ˆsi si laboris lab oris tage t age kaj ka j nokte. nokt e. Dek horo ho rojn jn en la tago ˆsi si kudradis, kudr adis, na˘ n a˘ u horo h orojn jn en la nokto nokt o ˆsi si skribadis, unu horon ˆsi si pasigadis pasiga dis en interparolado kun la infano, infan o, kvar horojn horo jn ˆsi si dormadis. Tio estis vivmaniero certe ne konforma al la reguloj de la higieno, kaj tamen la strioj de malsaneca flavo malaperis de la vizaˆ go go de Marta, ˆsia sia frunto glatiˆ gis, gis, la okuloj ricevis ˆ denove la anta˘ uan uan brilon. Si tusis malpli ofte, aspektis sane kaj preska˘ preska˘ u freˆse. ˆ spirito, kvietigita de trankvileco kaj vigligita de espero, fortigis la anta˘ue Sia ue senfortigitan korpon, nobla kontenteco pri si mem denove rektigis la gracian talion, talion, redonis redonis la sereneco serenecon n al la frunto. frunto. Post Post la tagmanˆ tagmango, gˆo, kiu konsistis el unu tre simpla manˆgospeco gospeco kaj peco da nigra pano, Marta ˆcirka˘ cirka˘ uvolvis per ˆ folio da maldika papero la trarigarditan manuskripton. Si tion faris kun ia aparta penado, kaj sur ˆsia vizaˆ go oni povis vidi la senton de zorgemeco kaj go

MARTA

100

samtempe de interna profunda plezuro. Sur unu el la altaj turoj de la urbo eksonis eksonis la dua horo. Marta forkondukis forkondukis Janjon al la ˆcambro cambro de la kortisto kortisto kaj eliris en la urbon. Je la tria horo ˆsi si devis esti sur sia ordinara loko loko de la kudrejo de sinjorino Szwejc, sed anta˘ ue ue ˆsi volis viziti la konatan librejon. La libristo-eldonisto staris, kiel ordinare, malanta˘ u la magazena skribtablo kaj estis okupita je enskribado de ciferoj kaj notoj en grandan libron. Kiam Kiam Marta Marta eniri eniris, s, li levi leviss la kapon. apon. Al la eniran eniranti tino no li fari fariss tre afabla afablan n saluton. — Vi jam finis vian laboron, — li diris, prenante la manuskripton el la ˆ tiu verko devas mano de Marta, — bone, mi atendis gin gˆin senpacience. Ci esti eldonata nun a˘ u neni neniam am.. . . la proble problemo mo estas estas aktual aktuala, a, tre grav grava por la momento, gi gˆi ne povas povas atendi atendi.. . . hodia˘ hodia˘ u gi gˆi interesas la publikon, morga˘ u gi gˆi povas esti indiferenta por gi. gˆi. Kun la trarigardo de la manuskripto manuskripto mi rapidos. Volu veni morga˘ u je la sama horo, kaj mi povos doni al vi sciigon decidan. En tiu tago en la kudrejo de sinjorino Szwejc Marta malmulte sukcesis ˆ penis plenumi kiel eble plej bone tion, kion malgra˘u ˆcio en sia laborado. Si ˆ ˆsi si nomis sia devo, sed ˆsi si ne povis. Siaj manoj tremis, de tempo al tempo nebulo kovris al ˆsi si la okulojn, ˆsia sia koro frapis tiel forte, ke ˆsi si ne povis libere spiri. Nun, en ˆci ci tiu momento, momento, eble la libristo-eldo libristo-eldonisto nisto tenas anta˘ u si ˆsian si an manuskripto manuskripton, n, legas ˆgin. gin. . . trakuras trakuras per la okuloj okuloj eble la kvinan kvinan paˆ gon...ho, g on...ho, ke li ˆgin gin rapide rapid e trakuru, traku ru, ˆcar car guste gˆuste tie troviˆgas gas unu loko, kiu, estante malplej facile kompreneb komprenebla, la, malplej malplej bone aperis en la traduko. . . sed kompense kompense la fino de la manuskripto, giaj ˆgiaj lastaj paˆgoj, goj, estas traduki tradukitaj taj boneg b onege. e. . . skriba skribante nte ilin ilin Marta mem sentis sentis ke ˆsin sin kaptas efektiva efektiva inspiro, inspiro, ke la penso de la majstro speguliˆgas gas en ˆsiaj siaj vortoj vortoj kiel kiel majesta majesta vizaˆ vizaˆ go g o de saˆ gulo g ulo en plej pura spegullo.. . En la loˆ gu logejo gˆejo de sinjorino Szwejc la horloˆ go g o sonis la na˘ uan uan horon, la laboristino j disiris, Marta reiris al sia ˆcambreto. cambreto. Je la noktomezo ˆsi prezentis al si, ke la libristo-eldonisto ˆguste guste nun fermas la de d e ˆsi si skribitan ka j de li legitan kajeron. kajer on. Ho, kiom multe ˆsi si donus por tio, se ˆsi si povus p ovus en ˆci ci tiu momento ˆ gi vidi lian fizionomion! Cu gˆi estas kontenta kontenta a˘ u malgaja, severa a˘ u promesanta plenumon de ˆsia sia espero? Matena lumo jam penetris en la ˆcambreton, cambreton, kiam Marta, apogiˆ ginte sur kuseno, per okuloj, kiuj dum la tuta nokto ne fermiˆ ginte gis gis eˆc por p or momento, mo mento, rigardis rigar dis la pecon pec on da ˆcielo cielo videblan videb lan tra tr a la malgra m algranda nda fenest f enestro. ro. En tiuj okuloj, kiuj estis larˆge ge malfermitaj kaj senmovaj, sub la pala frunto vidiˆgis gis profunda petego, el ili fluis muta, sed varmega preˆgo. go. Je la oka horo ˆsi si devis dev is la˘ lau ˘ la kutimo iri al la kudrejo, sed ˆsiaj siaj piedoj tiel tremis, ˆsia sia kapo tiel flamis kaj la brusto tiel doloris, doloris, ke ˆsi si falis sur seˆ gon, go n, ˆcirka ci rka˘ uprenis u˘prenis per la manplatoj la frunton kaj diris al si: mi ne povas! Leviˆgante, gante, kombante kombante siajn sia jn longajn silkecajn harojn, surmetante la malnoviˆgintan gintan funebran veston, preparante par ante matena mat enan n trinka tri nkaˆˆon por po r la infano inf ano kaj eˆc parola par olante nte kun Janjo, Jan jo, ˆsi ˆciam cia m havis havis la saman penson en la kapo: ˆcu cu li akceptos mian laboron a˘ u ne akceptos? ˆcu cu mi kapablas plenumi tiajn laborojn laboro jn a˘ au˘ ˆcu cu mi m i ne kapablas? “Amas, ne

MARTA

101

amas” murmuretadis murmuret adis la ˆcarma carma Gretchen, Gretche n, deˆsirante sirante la˘ uvice uvice la neˆgoblankajn goblankajn folietojn folieto jn de kampa astro; “kapablas, ne kapablas” meditadis la malriˆca ca virino, ekbruligante sur la kameno du malgrandajn lignopecojn, kuirante la mizeran manˆgaˆ gaˆon, on, balaante la malgajan ˆcambreton cambreton kaj alpremante al la brusto sian palan palan amatan infanon infanon.. Kiu povus povus difini kun plena certeco, certeco, en kiu el la du demandantaj demandantaj virinoj kuˆ kuˆsis sis pli profunda, pli terura dramo, kiun el ili la sorto per sia respondo estis pli kruele frakasonta, frakasonta, kiu el ili estis pli malfeliˆ malfeliˆca ca kaj pli danˆgere gere minacata malgra˘ u sia tre malgranda postulemeco? ˆ Cirka˘ u la unua horo posttagmeze Marta estis denove sur la trotuaro de la strato Krakowsk Krakowskie ie Przedmiescie. Przedmiescie. Ju pli ˆsi si alproksimiˆ alproksimiˆ gis g is al la celo de sia irado, irado , des pli ˆsi si malrapidigi malra pidigiss siajn sia jn paˆsojn. so jn. Jen ˆsi si estis jam anta˘ u la pordo de la librejo, kaj tamen ˆsi si ne eniris; ˆsi si faris kelke da paˆsoj soj flanken, apogis sin per la mano al la balustrado, kiu ˆcirka˘ cirka˘ uis unu el la belegaj palacoj, kaj staris uis dum momento kun kapo klinita. Nur post p ost kelke da minutoj ˆsi si transiris la so jlon, malanta˘ malantau˘ kiu atendi ate ndiss ˆsin sin gojo ˆg ojo a˘ u malespero. ˆ tiun fojon krom la mastro de la magazeno en la librejo estis nejuna Ci homo kun okulvitroj, kun kalva kapo, kun granda vizaˆ go go distingiˆganta ganta per larˆgaj gaj kaj ˆsvelfo svelformaj rmaj vangoj. Li sidis sidis en la profundo profundo de la granda granda salono salono super kelk kelkaj dekoj da volumoj volumoj disˆ disˆetitaj etitaj sur granda tablo kaj tenis libron en la mano. Marta ne donis eˆc la plej malgrandan atenton al la nekonata homo, ˆ ˆsi si pres pr eska ka˘ u ˘ lin ne vidis. Ciuj fortoj forto j de ˆsia spirito koncentriˆ gis gis en ˆsiaj sia j okulo j, kiuj tuj de la sojlo renkontis la vizaˆgon gon de la libristo kaj kvaza˘ u algluiˆgis gis al gi. ˆgi. La libristo libristo ˆci ci tiun fojon sidis malanta˘ malanta˘ u la skribtablo kaj legis gazeton. Anta˘ u li kuˆsis sis rulpaketo de paperaˆo. o. Marta rekonis sian manuskripton kaj eksentis tremon, kiu trakuris trakur is ˆsin sin de la kapo gis gˆis la piedoj. Kial tiu manuskript manuskriptoo troviˆ gis gis ˆci ci tie kaj estis kunvolvita kunvolvita tiamaniere, kvaza˘ u gi gˆi estus tuj fordonota al iu? Eble Eble la libristo libristo intenca intencass iri tuj al la presejo presejo kaj tial li metis metis anta˘ u si ˆ la kajer kajeron? on? eble eble li ˆgin gin ankora˘ u ne legi legis, s, li ne havi haviss tempon? tempon?.. . . Ciuokaze gi gˆi kuˆsas sas ˆci ci tie ne por tio, ke oni gin gˆin redonu al tiu, kiu pasigis super ˆgi gi kelkajn dekojn da noktoj, ekamis gin, gˆin, eldorlotis ˆgin, gin, enˆslosis slosis en gin gˆin sian plej karan ˆ espero esperon. n. . . la solan solan esperon esperon!! Ne, Ne, tiel tiel ne povas povas esti! esti! Ci tiuj pensoj kvaza˘ u garbo da fulmoj trakuris la kapon de Marta. ˆ alpaˆ Si a lpaˆsis sis al a l la libristo, libris to, kiu leviˆ le viˆgis gis kaj, ˆetante etante rigardon sur la troviˆ gantan gantan en la magazen magazenoo nejunan nejunan homon, etendis etendis al ˆsi la manon. manon. Marta Marta rimarki rimarkiss lian genatecon, ˆgenatecon, sed ˆsi si pensis, ke la ka˘ uzo uzo de tio estas la ˆceestado ceestado de flanka flanka persono. Tamen tiu lasta last a ˆsajnis saj nis tute enprofundigita en la legadon; de la loko, sur kiu kontra˘ u la libristo staris Marta, la nekonatulon apartigis interspaco de dekkelke da paˆsoj. so j. Marta profunde ekspiris kaj demandis malla˘ ute: ute: ˆ — Cu vi tralegis mian manuskripton? — Mi tralegi tralegis, s, sinjorino sinjorino,, — respondis respondis la libris libristo. to. . . Pro Dio! kion kion povas povas

MARTA

102

signifi tiu sonado de la voˆco, co, per kiu li eldiris eldiris siajn sia jn vortojn? En la malaltaj malaltaj tono j de d e lia l ia voˆco co sonis kvaza˘ u malkontenteco, mildigata de sincera kompato! — Kian do sciigo sciigon n mi ricev ricevos os de vi? — demandis demandis la virino ankora˘ ankora˘ u pli malla˘ute ute ol anta˘ ue, kaj kun retenita spirado, kun larˆ ue, ge ge malfermita malfe rmita j okulo j ˆsi si streˆce ce rigardis rigar dis la vizaˆgon gon de d e la libristo. Ho, ke ˆsia sia vido montriˆ gu gu erara! Sur la vizaˆgo go oni povis vidi konfuzon, ligitan kun tiu sama kompato, kiu sonis en la voˆ voˆco! — La sciigo, sciigo, sinjorino, sinjorino, — komencis komencis la libristo libristo duonvoˆ duonvoˆce ce kaj malrapide, malrapide, — la sciigo sciigo estas estas nefavora. nefavora. . . tio min doloras, doloras, tre doloras, doloras, ke mi devas devas tion diri diri al vi. vi. . . sed mi estas estas eldoni eldonist sto, o, respond respondeca eca anta˘ anta˘ u la publiko, mi estas industr industriis iisto, to, devigata devigata gardi gardi miajn interesojn. interesojn. Via laboro posed p osedas as multe multe da bonaj bon aj flank flankoj, oj, sed. sed. . . gi gˆi ne ta˘ ugas u gas por presad presado. o. . . La buˆso so de Marta iom ekmoviˆ gis, gis, tamen gi gˆ i eligi eligiss neni nenian an sonon. sonon. La libristo, post momenta momenta silento, silento, dum kiu li videble videble serˆ cis cis en sia kapo vortojn konformajn al la situacio, komencis paroli. — Dirante, ke via traduko ne estas sen certaj bonaj flankoj, mi diris la veron; eˆc plie, se mi havas havas la rajton raj ton rigardi riga rdi min kiel kompetentan, mi pov p ovas as diri diri kun kun certec certeco, o, ke vi poseda posedass videb videbla lan n talen talenton ton por la plumo plumo.. Via Via stil stiloo donas sufiˆce ce fortan pruvon de tiu talento, gi gˆi estas kerneca, vigla, en multaj lok lokoj plena plena de vervo vervo kaj kaj de fajro. Sed. Sed. . . kiom kiom mi povis povis vidi el via laboro, laboro, tiu tiu via via sendub sendubaa talen talento to restas restas en stato stato.. . . pardo pardonu nu al mi la esprim esprimon. on. . . en stato rudimenta, rudimenta, neprilaborita. Al via talento mankas mankas la apogo de lernado, mankas la helpo, kiun povas doni nur la sciado de la tekniko de verkado. La amba˘ u lingvojn, lingvojn, kun kiuj vi ˆci ci tie havis havis aferon, vi konas tro malmulte, malmulte, por ke vi povu manovri kun ili tiel, kiel postulis la objekto kaj la scienca nomenklaturo. nomenklaturo. Eˆc plie, granda parto de la alta literatura literatura lingvo, kiu uzas multe multe da esprimoj ne ekzistantaj ekzistantaj en la ˆciutaga ciutaga vivo, estas al vi videble tre malmulte konata. De tio venas la oftaj ofta j interˆsanˆ sanˆ goj goj de vortoj, vortoj, neˆ gusteco gusteco de la esprimoj, esprimo j, neklaraˆ neklaraˆoj kaj stilaj konfuzaˆ konfuzaˆoj. o j. Per unu vorto, talenton vi havas, havas, sed vi lernis tro malmulte, malmulte, kaj la arto de verkado, verkado, eˆc se gi gˆi volas limi sin nur per farado de tradukoj, tradukoj, nepre postulas certan sufiˆ ce ce vastan amplekson amplekson da farita lernado, ler nado, certan ce rtan sufiˆce ce ampleksan sciadon komune sciencan scienc an kaj speciale tekni teknik kan. . . Dirinte ˆcion cion ˆci ci tion, la libristo librist o silentiˆgis, gis, kaj nur post kelka momento li diris plue: — Tio Tio esta estass la tuta tuta vero, ero, kiun kiun mi eldi eldiri riss al vi kun kun dolo doloro ro.. Kiel Kiel via konato, mi beda˘ u ras, ke vi ne akiris la deziratan de vi povon labori; kiel uras, homon, tio min afliktas, ke vi ne prilaboris sufiˆce ce vian talenton. Vi posedas p osedas talenton senduban, estas nur domaˆ ge, ke vi ne lernis pli multe, pli vaste, pli ge, fundamen fundamente. te. . . ˆ Ce la lasta vorto la libristo prenis de la tablo la paperan rulpaketon kaj volis doni ˆgin gin al Marta. Marta. Sed ˆsi si ne etendis etendis la manon, manon, ne faris faris eˆ c la plej

MARTA

103

malgrandan movon, ˆsi si staris rekte, rigide, kvaza˘ u ˆston st oniˆ iˆginta, ginta, kaj nur sur ˆsiaj sia j palaj palaj lipoj lipoj tremi tremiss stran stranga ga ridet rideto. o. Tio Tio esti estiss un unu u el tiuj ridetoj, ridetoj, kiuj kiuj estas estas milionoble pli malˆgojaj goja j ol larmoj, ˆcar car oni vidas en ili spiriton, kiu komencas komencas moki sin mem kaj la mondon. La vortoj de la libristo, kiu juˆgis gis la literaturan literaturan laboron de Marta, estis preska˘ preska˘ u la˘ uvorta uvorta ripeto de la vortoj de la literaturisto, literaturisto, kiu anta˘ u kelke kelke da monatoj elparolis elparolis verdikton verdikton pri ˆsia sia desegnado. desegnado. Kredeble Kredeble ˆci ci tiu egaleco egale co estis la ka˘ uzo uzo de la konvulsia konvulsia rideto, kiu ektuˆ ekt uˆsis sis la tremantajn lipojn de la virino. ˆ — Ciam tio sama! — ˆsi murmuretis murmuretis post p ost momento, momento, poste ˆsi si klinis klinis la kapon kaj diris pli la˘ute: ute: — Dio mia, Dio, Dio! ˆ tiu ekkrio, Ci ekkrio , kiu elsaltis elsalt is el ˆsia sia buˆso, so, estis rapida, rapid a, obtuza, obtuz a, sed korˆsiranta. siranta . ˆ Si do ne sole ploris anta˘ u atestanto atest antoj, j, sed ˆsi si eˆc geme gˆeme kriis kriis.. Kio Kio do fariˆ fariˆ gis gis ˆ tiuj ecoj, kiuj troviˆgis kun ˆsia sia anta˘ anta ua u˘a fiereco kaj stoika sindeteneco? Ci gis en la karaktero de Marta, parte fandiˆ gis en la iom post iom akirata alkutimiˆgo gis go al senˆcese cese suferataj suferata j humiliˆ goj, goj, tamen tamen ili restis restis ankora˘ ankora˘ u en tia kvanto, ke post dekkelk dekkelkee da sekundoj ˆsi si sukcesis sukcesis levi la kapon, reteni la larmojn sub la ˆ tiu rigardo palpebroj kaj ekrigardi ekrigardi la libriston libriston per rigardo sufiˆce ce klara. Ci esprimis petegon, ho ve, denove petegon, sekve humiliˆgon! gon! — Sinjoro, ˆsi si diris. — vi estis por mi tiel bona, b ona, kaj se mi ne povi p oviss profiti de via boneco, boneco, tio estas estas jam mia kulpo. kulpo. . . ˆ ˆ ˆ Si haltis subite. Sia rigardo fariˆgis gis vitreca vitreca kaj kaj retirita retirita intern internen. en. — Cu ˆ tiun demandon mia? — ˆsi si ekmurmuris ekmur muris tre tr e malla˘ mal la˘ute ute per tono de demando. Ci ˆsi si faris videble videb le al si mem; la socia problemo, kies unu el la reprezentantoj kaj vikti vik timo mo j ˆsi si esti es tis, s, ˆcirka ci rka˘ uprenis u ˘pre nis ˆsin sin ˆciam ciam pli prema p remante nte per p er sia s iajj malmola ma lmola j brako br akojj ˆ kaj ordonis ordon is al ˆsi si rigardi rigar di gian gˆian teruran vizaˆ gon. gon. Si tamen balda˘ u forskuis de si la kontra˘ uvolan uvolan enpensiˆgon. gon. La rigardon denove denove sereniˆ gintan gintan ˆsi si direktis direkt is sur la vizaˆgon gon de la homo, kiu staris anta˘u ˆsi. ˆ mi ne povus lerni ankora˘ ˆ ekzistas nenia loko en la mondo, — Cu u nun? Cu kie mi povus ion ellerni? Diru al mi, sinjoro, diru, diru! La libristo staris duone konfuzita, duone kortuˆ kortuˆsita. sita. — Sinjorino, — li respondis, farante geston de kompato, — mi konas nenian tian lokon. Vi estas virino. En tiu momen momento to el la apud apudaa salono salono eliris eliris kaj alpa alpaˆsis sis al la libris libristo to un unu u el la komizoj kun ia longa registro a˘ u kalku alkulo lo en la mano. mano. Marta Marta prenis prenis sian manuskripton ma nuskripton kaj foriris. Kiam ˆsi si adia˘ adiaue u˘e donis la manon al la libristo, ˆsiaj siaj fingroj estis malvarmaj malvarmaj kiel glacio kaj rigidaj, la vizaˆ go go estis senmova kiel marmoro, kaj nur sur ˆsiaj siaj lipoj lipo j senˆcese cese tremadis fulmetanta rideto, kiu ˆ kvaza˘ u senfine ripetadis la vortojn, kiujn ˆsi si anta˘ ue eldiris. Ciam tio sama! Apena˘ u la pordo fermiˆgis gis post la eliro de Marta, la nejuna homo kun la kalva kapo kaj la granda vizaˆ go go ˆetis etis sur la tablon la libron, en e n kiun li gis gˆi s nun n un ˆsajn sa jnis is enprofundigita, kaj eksplodis per la˘ uta uta rido. — Pri kio vi ridas? ridas? — mirigi mirigite te demandi demandiss la libristo, libristo, levan levante te la okulojn okulojn

MARTA

104

for de la registro, kiun oni alportis al li anta˘u momento. — Kiel do oni povas ne ridi! ekkriis la sinjoro, kaj liaj okuloj tra la dikaj kaj neklaraj okulvitroj brilis per plenkora gajeco, — kiel oni povas ne ridi? ˆ moˆsto Sia sto ekdeziris ekdez iris fariˆgi gi verkistino, a˘utorino utorino!! Nu, kion kion vi diros diros al tio? ha, ha, ha! sed vi donis al ˆsi si bonan b onan forregalon! Vere mi havis havis deziron desalti de la seˆgo go kaj kisi vin por tio! La libristo rigardis sian gaston per iom severa rigardo. — Kredu al mi, sinjoro, — li diris kun nuanco de malkontenteco, — ke estis por mi tre malagrable, malagrable, eˆc tre dolore, aflikti tiun virinon. . . — Kion vi diras! — ekkriis ekkriis la homo, kiu sidis sidis super la amaso amaso da libroj, libroj, — kaj vi tion diras serioze? — Tute serioze; serioze; ˆsi si estas estas vidvin vidvinoo post homo, homo, kiun kiun mi konis konis,, amis amis kaj estim estimis is.. . . — Nu, nu! mi garantias garantias al vi, ke ˆsi si estas ia aven aventuri turisti stino! no! Bonordaj Bonordaj virinoj virinoj ne vagas tra la urbo, serˆ serˆcante, cante, kion kion ili ne perdis; perdis; ili sidas hejme, hejme, gardas sian mastrumaˆ mastrumaˆon, edukas infanojn kaj gloras Dion. . . — Sed S ed pardonu, pardo nu, sinjoro sinjor o Antonio, A ntonio, ˆci ci tiu t iu virino v irino havas nenian nen ian mastrumaˆ mastr umaˆon, on, ˆsi si troviˆ trov iˆgas gas en mizero miz ero.. . . — Ha! lasu, lasu, sinjoro sinjoro La˘ urencio urencio!! Mi miras, ke vi povas povas esti tiel tiel kredema! kredema! Tio Tio ne estas estas mizer mizero, o, mia mia sinj sinjoro oro,, sed ambi ambici cio! o! ambi ambici cio! o! Ili Ili volus olus per io ekbrili, gloriˆgi, gi, okupi plej altan lokon en la socio kaj akiri tiamaniere liberecon fari kion ili volas volas kaj ˆsirmi sirmi siajn sia jn ekstrav ekstravagancojn per imagata plialteco, per p er pse˘ udo-laboro udo-laboro ! La libristo levis la ˆsultrojn. sultro jn. — Vi estas ja literaturisto, sinjoro Antonio, kaj vi devus scii iom pli pri la problemo problemo de edukado edukado kaj kaj de laboro de virinoj. virinoj. . . — Viri Virina na probl problem emo! o! — ekkri ekkriis is la sinj sinjoro oro,, salta saltada dant ntee sur sur la seˆ go, kun ˆ vi scias, kio ˆgi subite ruˆ giˆ gi ˆginta gi nta vizaˆ viz aˆgo go kaj flamantaj okuloj. — Cu gi estas, tiu virina problemo? problemo? Li silentiˆgis gis por p or momento, ˆcar, car, perdinte la spiron pro granda g randa ekscitiˆ go, go, li devis ekspiri pli profunde. Post momento li per jam pli trankvila voˆco co diris plue: — Cetere Cetere por kio mi parolu parolu al vi, kion mi pensas pensas pri ˆci ci tiu afero. afero. Legu miajn artikolojn. — Mi legis, legis, mi legis, legis, kaj ili tute min ne konv konvink inkis, is, ke. ke. . . — Nu! se vi al mi ne kredas, interrompis lin la literaturisto kun la dikaj okulvitro okulvit roj, j, — vi v i ne malˆ ma lˆsatos satos ja almena alm ena˘ u˘ tion, kion diras pri tio a˘ utori u toritat tatoj. oj. . . grandaj a˘ utori u toritat tatoj. oj. . . Jen Jen anta˘ antau˘ ne longe longe doktor doktoroo Bisc Bischof hof.. . . vi scias scias ja, kiu kiu estas Bischof ? — Bischof, — diris la libristo, — certe estas granda scienculo, sed krom tio, tio, ke vi malbonu malbonuzas zas liajn vortojn vortojn kaj trogrand trograndiga igass ilian ilian signif signifon, on, mi ne

MARTA

105

opinias, ke li havas la rajton elparoli verdikton, kiu kondamnas milojn da malfel mal feliˆ iˆcaj ca j esta est aˆoj. o j. . . — Da aventuristinoj, — interrompis denove la literaturisto, — kredu al mi, ke nur da aventuristinoj, da estaˆoj o j ambiciaj, ambicia j, arogantaj aroga ntaj kaj ne havantaj havantaj moraleco moralecon. n. Po Porr kio, mi vin petas, petas, ni bezonas bezonas virinojn virinojn instruitajn? instruitajn? Beleco, Beleco, mildeco, modesteco, obeeco kaj pieco, jen estas la virtoj, kiuj konvenas al virino, virino, doma mastrumaˆ mastrumaˆo, o, jen estas la regiono de ˆsia sia laborado, amo por la edzo, edzo, jen estas estas la sola sola merito konform konformaa kaj utila utila por ili! ili! Niaj praavin praavinoj. oj. . . En tiu momento en la librejon eniris kelke da personoj, kaj la rakonto pri la praavinoj haltis nefinita sur la malfermitaj dikaj lipoj de la literaturisto. Sed kiajn fortajn argumentojn argumentojn li povus prezenti por p or sia ˆus us eldirita eldirita teorio, kiom multe da nova li povus diri kaj skribi pri la ambicio kaj enviemeco, kiuj igas la virinojn transpaˆsi si la limojn, destinitajn destinitajn al ili de la naturo kaj de la grandaj a˘ utoritatoj, utoritatoj, se li povus p ovus en ˆci ci tiu momento momento trapenetri la pensojn de Marta, marˆsanta santa nun sur la strato!. . . Elirinte el e l la librejo, ˆsi komence estis kvaza˘ u surdigita kaj sensentigita. ˆ pensis Si p ensis pri p ri nenio, ne nio, ˆsi si sentis nenion. La unua konscia penso, kiu aperis ap eris en ˆsia sia kapo, formuliˆgis gis en la vortoj: kiel feliˆ feliˆcaj caj ili estas! La unua sento, kiu klare vekiˆgis gis en ˆsi, si, estis — envio. ˆ marˆsis Si sis tiam sur trotuaro kontra˘ ua ua al tiu, post kiu vidiˆgis gis la larˆgaj g aj kaj luksaj konstrua konstruaˆˆoj oj de la Kazimira Kazimira palaco. Sur la vasta palaca korto svarmis svarmis  junuloj kun viglaj vizaˆ goj, goj, en uniformoj uniformoj de universi universitataj tataj studen studentoj. toj. Un Unuj uj el tiuj junuloj tenis sub la brako grandajn librojn en simpla bindo a˘u sen bindo, difektita difekt itajn, jn, duone disˆsirita sirita jn de uzado, uzad o, aliaj alia j ˆcirka˘ cirka˘ uvolvis per papero elastajn uvolvis a˘u ˆstale stale brilantajn brilantajn objektojn, verˆ verˆsajne sajne sciencajn aparatojn, kiujn ili portis hejmen, por per ilia helpo fari sciencajn eksperimentojn kaj observojn. Dum kelke da minutoj ili plenigis la korton per bruo de interparoloj pli a˘ u malpli la˘utaj. utaj. Ili diskut diskutis, is, fervore fervore gestadis gestadis,, de tempo tempo al tempo el tiu a˘ u alia grupo leviˆgadis gadis gamo de junula rido a˘ u pli la˘uta uta ekkrio montranta entuziasmon de  juna brusto a˘ u atestanta, ke oni parolas pri amata objekto de studado de la flamaj kapoj. kapoj. Po Post st kelke kelke da minutoj minutoj la grupoj disiˆ disiˆ gis, gis, oni vidis, ke la junaj homoj donas al si reciproke la manojn kaj unuj kun gaja rideto sur la buˆso, so, aliaj meditante, aliaj en vigla interparolado, unuope a˘ u duope forlasas la universitatan korton kaj perdiˆ gas en la popolaj amasoj, svarmantaj sur la gas larˆga ga trotuaro. Marta Mart a iris tre malrapide, malra pide, kun kapo senˆcese cese turnita turn ita al a l la granda g randa konstrua konstru aˆo, kiu nun ricevis rice vis en ˆsia sia imago la signifon de templo kun la mistera altira altir a forto. La junaj homoj kun la libroj sub la brako, kun la serenaj a˘u serioze meditantaj vizaˆgoj, go j, ˆsajnis sa jnis al ˆsi si estaˆoj o j posedanta po sedanta j privilegio privil egio jn, dignon digno n kaj feliˆcon con de duondioj. La kompatinda virino ekˆgemis gemis el la profundo de la brusto. — Feliˆ eliˆculoj! culoj! ho, feliˆ feliˆculoj! culoj! — ˆsi diris malla˘ ute, ute, kaj, ˆetante denove ˆcirka˘ kauan u ˘an rigardon sur la belegan konstruaˆ konstruaˆon, kiun ˆsi si jam preterpasis ˆsi si al-

MARTA

106

donis: — Kial mi tie ne estis? Kial mi tie nun ne povas esti? — Mi ne pov p ovas? as? — ˆsi si meditis plue, — kial do mi ne povas? povas? Mi ne havas havas la rajton? kial do mi ne havas la rajton? Kiaj do estas tiuj tiel senlimaj diferencoj, kiuj ekzistas inter mi kaj tiuj homoj? Kial ili ricevas tion, sen kio estas tiel malfacile vivi, kaj mi ne ricevis kaj mi ne povas ricevi? La unuan fojon fojo n en ˆsia vivo en la brusto de Marta Mar ta leviˆ gis gis ondo de flamanta indigno, indign o, de kaˆ kaˆsata sata kolero, de maldolˆca ca envio. Samtempe Samtemp e aperis ape ris en ˆsi si la sento ˆ jnis al ˆsi, de neesprimebla neesprimebla premanta premanta humileco. humileco. Sajnis Sa si, ke ˆsi si farus plej bon bone, e, se en ˆci ci tiu momento ˆsi si falus sur la ˆstono ston o jn de la trotuaro, trot uaro, kun la vizaˆ go go al la tero, sub la piedojn piedojn de la pasant pasantoj. oj. — Ili min premu premu per la piedoj! — ˆsi si pensis; — kion pli mi valoras, mi, malkapabla, tute senta˘uga, uga , kana kan a jla esta est aˆo! o! Kiam la lasta la sta vorto de tiu t iu ˆci ci penso p enso forsonis forso nis en e n ˆsia sia kapo, la rulpaketo r ulpaketo,, kiun kiu n ˆsi si portis, por tis, elglitiˆ elglit iˆgis gis el ˆsia sia mano kaj falis sub ˆsiajn sia jn piedo jn. Falante, la kajero malfermiˆgis; gis ; ˆsi si kliniˆ klin iˆgis, gis, por levi ˆgin, gin, kaj sur la malfermitaj paˆgoj goj ˆsi si ekvidi ekvidiss du trispesmi trispesmilajn lajn paperetojn. paperetojn. Tio estis donaco donaco de la kompatema libristo, kiu, forrifuzante la neta˘ ugan laboron de la virino, deziris ugan tamen doni al ˆsi si aktivan aktivan pruvon pruvon de sia kompato. Marta elrektiˆ elrektigis, gˆis, tenante ˆ okula kajeron en unu mano kaj la susurantajn paperetojn en la dua. Siaj loj havis en tiu momento brilon akran kaj traborantan, la brusto tremis per retenata sovaˆ ga ga rido. — Jes! Jes! — ˆsi diri diriss presk preska˘ a˘ u la˘ ute, u te, — por ili scie scienc ncoo kaj labor laboro, o, por mi...almozo... La vortoj siblis en ˆsia sia buˆso, so, kiu estis preska˘ u tiel blanka kiel la papero, kiun ˆsi si tenis t enis en e n la mano. — Bone! Bon e! — ˆsi si murmuris post momento, — gi gˆi estu tiele! tiele! Kial Kial ili ne donis donis al mi tion, kion kion ili hodia˘ u postulas de mi, tion, kion neniu neniu doni doniss al mi! mi! Ili Ili donu donu nu nun n monon monon.. . . jes. jes. . . senl senlabor abore. e. . . mi prenad prenados. os. . . ili ili donu... Per rapida, nerva movo ˆsi si enˆsovis sovis la monpapereto jn en la poˆson son de la eluzita eluzit a vesto, kaj ˆsiaj sia j piedo j ekˆsanceliˆ sance liˆ gis. gis. Nur nun, kiam ˆsia sia spirito denove estis ˆetita etita en la maltrankvilecon de terura te rura ventego, la korpo rememorigis re memorigis al ˆsi, si, ke ˆsi si estas malsata, ke ˆsi si pasigis kelka kelka jn dekojn da noktoj nokto j super laboro, ˆ ne povis iri pluen. Tra la nebulo, kiu ˆsirmis kiu kondukis al nenia celo. Si sirmis ˆsian sia n rigard rig ardon, on, ˆsi si ekvidi ekv idiss anta˘ antau˘ si s i ˆstuparon. stupa ron. Tio estis la ˆstuparo stupa ro de la preˆ p reˆ gejo gejo ˆ fale sidiˆgis de la Sankta Kruco. Si g is sur ˆgi, gi, apogis la kapon sur la mano kaj fermetis la okulojn. Post kelka momento la rigidiˆgintaj gintaj trajto tra jtojj de ˆsia sia vizaˆ go go remoliˆgis, gis, la glacio, kiu frostigis frostigis la sentojn en ˆsia sia brusto, fandiˆ gis, gis, el sub la mallevitaj palpebroj sur la marmorblanka vizaˆ go ekfluis larmoj, guto post go guto, abunda j, peza p ezaj, j, ili faladis sur la malgrasajn malgra sajn manojn mano jn kaj kaˆsiˆ siˆ gadis gadis inter la faldoj de la funebra vesto. Dum ˆci ci tio okazis al Marta, sur la trotuaro de la strato Krakowskie Przedmiescie marˆsis sis paro da homoj: homo j: virino kaj viro. Ili marˆsis sis per p er paˆsoj soj facilaj facila j

MARTA

107

kaj rapidaj, ili interparolis kun granda vigleco. La virino estis juna, elegante vestita kaj bela, la viro anka˘u estis juna, bonguste vestita kaj tre belfigura. — Diru kion vi volas, volas, ˆuru uru kiel vi volas, mi tamen ne kredos al vi, ke vi povis iam en via vivo esti vere enamiˆginta! ginta! Dirante tion, la juna virino ridis per la buˆso so kaj per la okulo j. Inter ˆsiaj siaj koralkoloraj lipoj montriˆ gis du vicoj da blankaj kaj malgrandaj dentoj, la gis bruna j pupilo j brilis kaj ˆetadis etad is ˆcirka˘ cirka˘ uen rapidajn rigardojn. La viro ekˆ uen gemis. gemis. Tio estis parodio de gemo gˆemo kaj enhavis en si pli da petoleco kaj gajeco, ol la rido de la virino. — Vi ne kredas al mi, bela Julinjo, kaj tamen Dio povas esti mia atestanto, ke mi estis enamiˆginta ginta dum tuta tago ne sole vere, sed furioze, tute perdinte ˆ la kapon! Car vi devas devas prezen prezenti ti al vi tiun dian estaˆ estaˆon! on! Alta Alta kiel kiel poplo, poplo, okuloj nigraj kaj grandaj, vizaˆ gkoloro kiel alabastro, haroj kiel plumoj de gkoloro korvo, longegaj longega j kaj ne artaˆ artaˆaj, a j, mi diras al vi, ke ne artaˆ artaˆaj, a j, sed propraj, propra j, mi estas estas kompetent kompetentaa en tiaj aferoj. aferoj. . . malgaja, malgaja, pala, malfeli malfeliˆˆca. ca. . . ho, diino! diino! Sed ˆcio ci o ˆci ci tio ti o ankor an koraau˘ ne estas grava; grava; estas vero, ke ˆsi si plaˆcis cis al mi tuj, tamen mi diris al a l mia koro: silentu! ˆcar car mi sciis, ke mia kuzino tre serioze ˆsin sin ekamis kaj decidis gardi ˆsin sin kontra˘ u mi kiel kontra˘u fajro. . . Sed kiam ˆsi si venis al mia kuzino kaj per sia mirinda, ˆcarma, carma, najtingala na jtingala voˆ ceto ceto diris: mi ne n e povas instrui instrui vian vian filinon. filinon. . . sed mi al vi, bela sinjorino sinjorino.. . . Julinj Julinjo, o, jam rakon rakontis tis tiun tiun hist histori orion on.. . . jen jen tiam tiam mi enami enamiˆ gis gˆis en ˆsin tute vere. vere. Dum tuta tago mi poste iradis kiel ebria tra ˆciuj ciuj stratoj, strato j, serˆcante cante mian diinon. . . — Ka K a j vi v i ˆsin sin ne trovis? — Mi ne trov trovis is.. . . — Vi V i ne n e sciis, kie ˆsi si loˆgas? gas? — Mi ne sciis. Mia kuzino sciis, sed ba!. . . ˆciufoje ciufoje kiam mi demandis demandis ˆsin sin pri la adreso a dreso de la bela bel a vidvino, vi dvino, ˆsi ˆciam ciam respondad resp ondadis is al a l mi: mi : kial vi, Aleˆcjo, cjo, ne iras en la oficejon? La virino eksplodis per rido. ˆ tiun — Via kuzino verˆsajne sa jne estas e stas terure terur e serioza ser ioza persono! per sono! — ˆsi si ekkriis. ekkr iis. Ci fojon la viro ne ridis nek ekˆgemis. gemis. — Ni ne parolu pri mia kuzino, fra˘ ulino ulino Juliino, — li diris per voˆ co, co, en kiu sonis sonis certa decideco. decideco. Pli bone a˘ uskultu uskultu la da˘ urigon de la dramo de mia urigon vivo vivo.. Ha! Ha! tio tio esti estiss dramo dramo.. . . prezen prezentu tu al vi, vi, ke en tiu tago, tago, renkon renkontin tinte te sur la strato fra˘ ulinon ulinon Malvinon X., mi ˆsin salutis nur de malproksime, anta˘ u la pordo de la restoracio de Stempkonjo mi preteriris kun klinita kapo kaj kun gemo ˆgemo en la brusto, mi vidis sur la afiˆso so la “Belan Helenon” kaj tamen ne iris en la teatron, per unu vorto, mi enfalis en malesperon tiel profundan, ke se la bona Bolˆ Bolˆcjo cjo ne kondukus kondukus min en la sekvanta sekvanta tago en certan loˆ gejo ge jon n ˆce ce la strato strato Krolewsk Krolewska, a, kie mi ekvidi ekvidiss la plej belan el la surteraj surteraj diinoj. diinoj. . . — Ho, ho! — interromp interrompis is la virino virino duone kun rido, duone kun koketa koketa indigno, — nur sen komplimentoj, sen komplimentoj.

MARTA

108

— Mi jam ˆgis g is nun, plue diris la viro, — mi jam ˆgis g is nun.. un. . . trovu trovuss tiun, tiun, kiu malaperis de anta˘ u miaj miaj okuloj okuloj.. . . — Ka j kiun vi plu ne serˆ cis. cis. . . — Mi ne serˆcis. cis. . . — Kaj kiun kiun vi forge forgesi sis. s. . . — Mi ne forge forgesi sis, s, ho, mi ne forges forgesis is.. Sed Sed la vundo vundo de la koro iel cikacikatriˆgis. g is. . . kion kion fari fari?? vivr vivree c’est c’est souff souffri rir. r. . . Eldirinte la lastajn vortojn, la juna homo levis supren la okulojn kun ˆ el la rigardo plena de melankolio kaj malla˘ u te, ekfajfis la arion de Kalhas ute, Bela Heleno. Subite li ˆcesis cesis fajfi, haltis kaj ekkriis: ha! La virino, virino, kiu iris apud li, ekrigardis lin mirigite. La rigardo de la ga ja Aleˆcjo cjo estis fiksita sur unu punkto, kaj mirinde! de lia buˆso so malaperis la eterna rideto. ride to. La belforma belfor ma kaj delikata linio de tiu buˆso, so, kiel anka˘ u ˆciuj ciuj aliaj alia j vizaˆgaj gaj linioj de la junulo, ˆsanˆ sanˆ giˆ giˆgadis gadis kaj ondiˆgadis, gadis, kiel okazas ordinare ˆce ce homo j kun impresebla naturo, nat uro, kiam ili subite estas ekscititaj. — Kio do tie estas? — demandis la bela virino per pe r iom nekontenta voˆco, co, — vere, — ˆsi si diris kokete, mi devas senti min ofendita de vi, sinjoro Aleˆcjo! cjo! Vi iras kun mi, mi, kaj vi rigardas rigardas mi ne scias kiun. kiun. . . — Tio estas ˆsi! si! — malla˘ ute ute diris Aleˆcjo, cjo, . . . ha, kiel bela ˆsi estas! e stas! Dum momento la juna kaj eleganta virino, kiu estis nomata nomat a Juliino, serˆcis cis per la rigardo la punkton, sur kiu tiel obstine estis fiksita la rigardo de ˆsia kunulo. Subite Subit e ˆsi si iom i om kliniˆgis gis kaj, etendante anta˘ uen uen la mano jn, kaˆ kaˆsitajn sita jn en zibela mufo, ekkriis: Tio estas ja Marta Swicka! Ili troviˆgis gis en malproksimeco de apena˘ u kelke da paˆsoj so j de la ˆstuparo stupa ro de la Sanktkruca Sanktkruca preˆgejo, gejo, kie sidis la virino en la funebra vesto, kun nigra lana tuko kovrante ˆsian sian kapon kaj krucigita sur la brusto. Marta jam ne ploris. Per la larmoj, kiuj anta˘ u momento forte, kvankam silente fluis el ˆsiaj siaj okuloj, ˆsi si videble elploris parton de tiuj mordantaj sentoj, kies kruela atako ˆsin senfortigi senfo rtigiss kaj duone svenintan ˆetis sur ˆci ci tiun lokon. Nun ˆsia sia vizaˆ viz aˆgo go blanka blanka kiel marmoro kaj turnita supren, kaj ˆsiaj siaj sekaj sekaj okuloj kun flama brilo kaj profunda esprimo senmove rigardis al la blua ˆcielo. cielo. Cetere ˆsia tuta figuro estis senmova. senmova. Eˆc plej malgranda ektremo ne montris vivon vivon en ˆsiaj siaj levitaj palpebroj, nek en la fermita buˆso, so, nek en la manoj interplek terplektit titaj aj meze de la dikaj dikaj faldoj faldoj de la vesto. vesto. De malproksi malproksime me oni povus povus vidi en ˆsi si statuon, ornamantan la eniron de la belega templo, statuon, kiu prezentas animon preˆ gantan gantan a˘ u demandantan, a˘ u samtempe preˆ gantan gantan kaj demandantan. Marta Mart a rigard r igardis is la ˆcielon, cielon , en ˆsiaj sia j okulo o kulojj estis e stis varmega preˆ go, go, sed samtempe samtempe anka˘ u ia profunda, pasia, preska˘ u truda demando. — Kiel bela ˆsi si estas! est as! — malla˘ malla ute u˘te ripetis la gaja ga ja Aleˆcjo cjo kaj, klinante sin al sia kunulino, ankora˘u pli malla˘ ute ute diris plue: Se oni povus ˆsin en ˆci ci tiu

MARTA

109

pozo kune kun la ˆstuparo stuparo transporti en teatron, sur la scenejon. scenejon. . . kia granda efekto gi gˆi estus! — Estas vero, ke ˆsi si estas bela, b ela, — respondis malla˘ ute ute la kunulino de la gaja Aleˆ Aleˆcjo, cjo, — sed mi ja konas konas ˆsin sin bonege. b onege. . . Kio fariˆ gis gis kun ˆsi?. si?. . . kial ˆsi si ˆ sidas ˆci ci tie? kaj kiel vestita! Cu ˆsi si estas almozulino, almozu lino, a˘ u io alia?... Inte In terˆ rˆsanˆ sa nˆgante gante ˆci ci tiujn vortojn, la juna paro alproksimiˆ gadis gad is ˆciam cia m pli p li al la virino, kiu turnis sur sin ˆgian gian atenton. atenton. Marta ne rimarkis, ke ˆsi si estas objekto obje kto de ies ie s atento. Depost la momento, kiam senforta kaj elturmentita elturmentita de la atako atako de la sentoj sentoj ˆsi si sidiˆ gis ˆci ci tie por momenta momenta ripozo, eble multe multe da personoj pasantaj pasantaj tra la strato rigardis ˆsin, sin, ˆ tuta animo vagis en tiuj lazuroj, en kiuj kvaza˘u sed ˆsi si neniun vidis. Sia dronis ˆsiaj okuloj, tie ˆsi serˆcis cis ian bonan kaj potencan forton, kiu volus kaj povus frakasi la fatalon, kiu ˆsin sin premas. Subite super sup er la kapo de la profunde p rofunde enpensiˆ ganta ganta virino eksonis ekson is du d u voˆcoj. co j. — Sinjorino! — diris unu voˆco, co, vira kaj aperiganta ap eriganta ekscitiˆgon gon a˘ u respekton. Marta ne a˘ udis ud is ˆci ci tiun ti un voˆcon. co n. — Marta! Marta! — ekkriis la dua voˆ co, co, virina. ˆ tiun voˆ Ci con con Marta a˘ udis, u dis, en gi gˆi sonis sonis tonoj, kiujn kiujn ˆsi konis konis bone, de ˆ longe. Sajnis al Marta, kvaza˘ u en ˆci ci tiu momento ˆsia sia pasinteco pasinte co vokas ˆsin sin per ˆsia sia nomo. Malrapide kaj kun kelka kelka malfacileco ˆsiaj okuloj fortiriˆ gis gis de la altaj lazuroj kaj direktiˆgis gis al la vizaˆgo go de la virino, kiu staris anta˘ u ˆsi, si , ˆet e tis la zibelan mufon sur la neˆgon gon anta˘ u ˆsiaj sia j piedo p iedo j kaj ka j etendi e tendiss al a l ˆsi si du malgranda malgr anda jn manojn, kovritajn per lilikoloraj gantoj. — Karolin Karolino! o! — murm murmuret uretis is Marta kun un unuami uaminu nuta ta miriˆ go, g o, sed post momento luma j radioj radio j aperis ap eris sur su r ˆsia sia vizaˆgo go kaj disfandis la rigidecon de ˆsiaj siaj trajtoj. — Karonjo! Ka ronjo! — ˆsi si diris pli la˘ ute ute kaj leviˆgis. gis. ˆ kaptis la amba˘u al ˆsi etenditajn Si eten ditajn manojn mano jn de la virino. — Karonjo, ˆsi si ripetis; — mia Dio, ˆcu cu tio estas vi, efektive? ˆ tio estas — Cu e stas vi, Marta? Ma rta? — reciproke demandis deman dis la virino en la atlasa at lasaˆˆoj o j kaj zibelaˆ zibelaˆoj, kaj siajn brilantajn okulojn ˆsi si malgaje ma lgaje fiksis dum du m momento mome nto sur la pala, malgrasa vizaˆgo, go, kiu, ekvidinte ekvidi nte ˆsin goje gˆoje ektremis. Sed en tiuj okuloj malgajeco videble ne povis longe teniˆ gi. gi. La virino en la atlasaˆ atlasaˆoj ekridis, ka j, turnante sin al sia kunulo, ˆsi si diris: ˆ — Cu vi vidas, sinjoro Aleksandro, kiel homoj renkontiˆgas gas en la mondo! Mi kaj Marta ni konas ja nin reciproke de la infaneco. — Jes, Jes, de la infanec infaneco! o! — ripeti ripetiss Marta, Marta, nur nu nun n rimark rimarkan ante te la gajan Alecjon kaj salutante lin per klino de la kapo. — Pri kiu vi portas funebro funebron? n? — demandis demandis la virino virino en la zibelaˆ zibelaˆoj, ˆetante etante rapidan rigardon sur la mizerajn vestojn de Marta. — Pri mia edzo.

MARTA

110

— Pri via edzo! sekve vi vidviniˆgis! gis! domaˆge! ge! bela knabo estis via Jaˆcjo; cjo; vi estas do vidvino! kie vi loˆgas gas konstante, en la kamparo a˘ u ˆci ci tie? ti e? ˆ — Ci tie en Varsovio. ˆ tie? kaj kial vi ne reiris en la kamparon? — Ci — La bienon de mia patro oni kelkajn monatojn post mia edziniˆ go go vendis per a˘ ukcio. ukcio. — Per a˘ ukci u kcio! o! jes! jes! doma domaˆ ge! gˆe! vi posedas p osedas do nenian havon, havon, ˆcar car tiu bona b ona Jaˆcjo cjo amis vin furioze kaj certe elspezis por vi ˆcion, cion, kion li havis. Kion do vi nun faras? kiel vi vivas? — Mi estas kudristino. — Malfacila laboro! — diris ridante ridante la virino en la atlasaˆ atlasaˆoj, mi anka˘ u iom ˆgin gin provis, sed mi ne sukcesis. — Vi, Karonjo! vi estis kudristino! — siavice mirigita ekkriis Marta. La virino en la atlasaˆ atlasaˆoj denove ekridis. — Mi provis provis esti kudristin kudristino, o, sed mi ial ne sukcesi sukcesis! s! Kion Kion fari? fari? tiel tiel volis volis la sorto, kontra˘ u kiu mi tamen tamen tute ne plendas plendas.. . . ˆ tiel ofte ripetata ridado, duone facilanima, duone Kaj Ka j ˆsi si denove den ove ridis r idis.. Sia koke koketa, ta, ˆsajne venis venis pli de kutimo kutimo al konst konstan anta ta ridado, ridado, ol de gajeco. gajeco. Nun Mart Ma rtaa ˆeti e tiss ˆcirka ci rka˘ urigardon u˘rigardon sur la riˆcajn ca jn vestojn vesto jn de la virino, kiu staris anta˘ u ˆsi. ˆ vi edziniˆgis? — Cu gis? — ˆsi si demandis. deman dis. La virino denove ekridis. — Ne! — ˆsi si ekkriis, ekkriis, — ne, ne! mi ne edziniˆ edziniˆgis, gis, mia kara! tio estas, kiel diri al vi? sed ne, ne! mi ne edziniˆgis... g is... Dirante tion, ˆsi si konstante ridis, sed ˆsia sia rido ˆci ci tiun fojon foj on jam havis la neagrabl neagrablan an sonon de ia sindevigo sindevigo.. La gaja ga ja Alecjo, Alecjo, kiu ne forpreni forpreniss la okulojn for de Marta, ˆce ce ˆsia sia lasta demando ekrigardis Karolinon, ektuˆsis sis siajn malgrandajn lipharojn kaj ekridetis. — Kion Kion do mi faras? faras? — ekkr ekkrii iiss la virino virino en la atlasa atlasaˆˆoj, — per mia mia babilado mi retenas vin en la malvarmo, dum ni povus sidiˆ gi gi en droˆsko sko kaj tuj veturi al mia loˆgejo. gejo. Vi veturos veturos kun mi, Marta, ne vere? vere? ni interpar interparolos olos longe longe kaj rakon rakontos tos al ni reciprok reciprokee la histori historion on de nia vivo. vivo. . . ˆ ekridi Si ekr idiss denove den ove kaj, kaj , ˆetante et ante ˆcirka˘ cir ka˘ uen rapidajn kaj brilantajn rigardojn, uen diris plue: — Ho, tiuj historioj historioj de nia vivo! vivo! kiel kiel amuzaj ili estas! estas! ni rakont rakontos os al ni reciproke, Marta, ne vere? Marta Mart a videble videb le ˆsanceliˆ sance liˆ gis gis momenton. — Mi ne pov p ovas, as, — ˆsi si diris, — mia infano min atendas. . . — Ha! vi havas infanon! kion do tio malhelpas? gi gˆi atendos ankora˘ u iom. — Mi ne povas. — Nu, ven venu u do al mi post unu unu horo. horo. . . bon bone? e? mi loˆ logas gˆas ˆce ce la strato strat o KroleKrole wska...

MARTA

111

ˆ diris la numeron de la domo kaj premis en siaj manoj la manon de Si Marta. — Venu. Venu. venu! venu! ˆsi si ripetadis, — mi vin atendos. . . ni rememorigos rememorigos al ni la de longe pasintajn tempojn. La de longe pasintaj tempo j ˆciam ciam havas havas grandan ˆcarmon carmon por tiuj, al kiuj la novaj tempoj alportis nenion krom larmoj kaj doloro. Marta sentis sin refreˆsigita sigita kaj tre kortuˆ kortuˆsita sita per la vido de la neatendite retrovita kamaradino de sia juneco. — Post unu horo, — ˆsi si diris, — mi venos al vi, Karonjo. . . Se en tiu momento iu atente observus la grupon de tiuj tri personoj, kiuj staris sur la trotuaro, li povus rimarki, ke kiam Marta eldiris la vortojn “mi venos”, Aleˆcjo cjo eksentis preska˘ u neretene neretenebla blan n deziron deziron alte eksalti eksalti kaj ekkrii: victoria!  Li tamen faris nek la unua unuan n nek la duan, li nur iom ˆetiˆ gis malanta˘ uen kaj ekklakis per la fingroj. Liaj nigraj okuloj brulis kiel ardantaj uen karboj kaj estis avide fiksitaj sur la pala vizaˆ go de Marta, sur kiu nun lumis go rideto. rideto. Kiam Kiam fine la juna virino foriris foriris,, la homo de eterna eterna rido turnis sin al sia kunulino. — En la da˘ uro de mia tuta vivo, — li ekkriis entuziasme, — en la da˘uro uro uro de mia tuta vivo mi neniam vidis tiel ˆcarman, carman, altirantan estaˆ estaˆon! Kiel bele ˆsi si aspektas asp ektas en tiu malbelega tuko, kiun ˆsi si havas sur la kapo. Ho! mi metus sur ˆsin sin vestojn el atlaso, veluro, veluro, oro. . . Sinjorino Karolino subite levis la kapon kaj ekrigardis la flamantan vizagon ˆgon de la juna homo. — Efektive? — ˆsi si demandis deman dis per p er tirata t irata tono. — Efektive, — respondis Alecjo kaj reciproke direktis multesignifan rigardon en la okulojn de sia kunulino. La virino en atlasa a tlasaˆˆoj o j ekridis per mallonga, seka rido. Vintra tago estis finiˆganta. ganta. En saloneto, saloneto, kies fenestroj fenestroj donis donis vidon vidon sur la straton Krolewska, en eleganta kameneto, ˆcirka˘ cirka˘ uita de fera, arte aranˆgita gita kradaˆ kradaˆo, o, ardis karboj en tia kvanto, kvanto, ke, ne tedante tedante per tro granda varmego, ili povu nur eligi ˆcirka˘ cirka˘uen uen agrablan varmon. Anta˘ u la kameno staris kanapeto, tegita per amaranta damasko, kaj malalta brakseˆgo go sur balancarkoj, kovrita per flordesegna tapiˆso, so, kun piedbenketo, sur kiu troviˆgis gis bele brodita longorela hundeto. Sur la kanapeto duone kuˆsis sis gracia virino en nigra vesto kun larˆ ga ga blanka strio malsupre. Sur la brakseˆ go, apogante la malgrandajn kaj elegante vestgo, itajn piedojn sur la piedbenketo, facile balanciˆ gadis gadis alia virino en moda vesto el violkolora atlaso, kun multe da veluro kaj franˆ goj go j de tia sama s ama koloro; ˆsi haha vis sur si neˆgoblankan goblankan kolumon, butonumitan per granda ore kadrita kameo; ˆsiaj siaj flaveblondaj haroj haro j estis kombitaj alte super la frunto, iom superˆsutitaj sutita j per apena˘ u rimarkebla polveto el blanka pudro, kaj per longaj torditaj faskoj ili pendis malsupren malsupren sur la ˆsultrojn, sultrojn, bruston, kolon kaj manojn, kiuj,

MARTA

112

blankaj kaj malgrandaj, malgranda j, elˆsoviˆ soviˆ gis el la blankaj manumoj kaj, interplektitaj gis sur la atlasa tuniko de la vesto, brilis per granda brilianto de unu sola, sed tre multekosta ringo. La salonet saloneto, o, en kiu troviˆ troviˆ gis gis tiuj du virinoj, virinoj, ne estis estis vasta, asta, tial des pli frapis la okulojn la eleganteco e leganteco de d e ˆgia gia aranˆ a ranˆ go. Silkaj kurtenoj pendis super la go. du grandaj fenestroj kaj ornamis la altajn pordojn; larˆ ga ga spegulo revidigis en si la starantajn apud la muroj grupojn da malaltaj kaj molaj mebloj, sur la kameneto staris granda bronza horloˆ go, kaj la tabloj kaj tabletoj portis sur si go, kristalajn vazojn plenigitajn de floroj, arˆ gentajn gentajn sonoriletojn, sonorileto jn, ˆcizitajn cizita jn bombonujojn, kandelabrojn. kandelabrojn. Tra la larˆ ge malfermita pordo oni povis vidi la koge vritan vrita n de krepusko krepu sko apudan apuda n ˆcambron cambron kun pargeto parg eto kovrita de ˆsvelmola tapiˆso, so, kun ronda polurita tablo en la mezo kaj kun super gi gˆi pendanta granda vitra rozokolora globo, kiu entenis en si lampon. Delikata bonodoro de oranˆ geriaj geriaj kreskaˆ kreskaˆoj, kiuj floris sub la fenestroj, fenestro j, plenigis tiun malgrandan malgrand an loˆ gejon; gejon; proksime de la kameneto, sub ˆsirmo de verda ekrano, staris tablo kun porcelana servico servic o kaj kun resta rest aˆoj o j de videble videb le ˆus us manˆ gita git a j frand fr andaaˆoj. o j. La virinoj, kiuj sidis anta˘ u la kameneto, silentis. Iliaj vizaˆgoj, goj, lumitaj de la rozokolora brilo de la ardantaj karboj, havis karakteron tute malegalan. Marta tenis t enis la kapon klinita al la kuseno de la mola kanapeto, ˆsiaj siaj okuloj okulo j estis estis duone fermitaj, fermitaj, la manoj pendis pendis senforte senforte sur la nigra nigra vesto. vesto. La unuan fojon fojo n post multe da monatoj monato j ˆsi tuˆsis sis per la buˆso so bongustan kaj abundan manˆgaˆon, o n, ˆsi si trov tr oviˆ iˆgis gis en atmosfero sufiˆce ce varma, meze de d e bela b elajj kaj harmonie interkonformigitaj ob jektoj. jekto j. La varmo de la ˆcambro cambro kaj la delikata bonodoro bono doro de la floroj floro j ebriigis ˆsin sin kvaza˘ u drinkaˆ drinkaˆo. Nur nun ˆsi si eksentis, kiel forte lacigita ˆsi si estas, kiom da fortoj forto j forprenis de ˆsi si la malvarmo, malsato, malˆ gojo, gojo, maltrankvilec maltrankvilecoo kaj batalado. batalado. Karolino per larˆge ge malfermitaj, atentaj, penetremaj okuloj rigardis sian ˆ kamaradinon. Siaj blankaj blankaj vangoj estis kolorigitaj kolorigitaj de freˆ freˆsa sa ruˆ go, go, la buˆso so havis koloron de koraloj, la mallumaj okuloj havis brilon junan kaj viglan. ˆ en ˆsi La freˆseco seco de ˆci ci tiu virino tamen ne estis plena. Cio si estis juna kaj almena˘ u ˆsajne sajne serena, krom la frunto. Sur ˆci ci tiu frunto okulo sperta en legado sur homaj vizaˆgoj goj povus rimarki postesignojn de longa kaj ankora˘ u ne finita historio historio de vivo, vivo, de koro, eble eˆc de konscienco. konscienco. Dum la vizaˆ go estis juna, ˆ havis sur freˆsa, sa, bela, la frunto sola estis velkinta velkinta kaj duone maljuniˆ ginta. ginta. Gi si apena˘ u videblajn, sed densajn fadenetojn-sulketojn, inter la nigraj brovoj kuˆsis sis senmova senmova kaj videble jam por ˆciam ciam tie fosita sulko. Malgra˘ u la freˆ fr eˆseco se co de la vangoj, la karmina armina koloro koloro de la lipoj kaj la riˆ riˆceco ceco de ˆci ci tiu virino virino,, la esprimo de ˆsia frunto povus veki ˆce ce atenta kaj kompetenta esploristo de homaj vizaˆgoj goj tri sentojn: malkonfidon, scivolecon kaj kompaton. De kelke da minutoj minutoj inter inter ˆci ci tiuj du virinoj regis silento. silento. Marta la unua ˆ gin ˆgin interrompis interrompis.. Si levis la kapon de super la kuseno, sur kiu ˆsi apogis ap ogis sin anta˘ u momento, kaj, direktante dire ktante sian rigardon sur la kamaradinon, ˆsi si diris:

MARTA

113

— Via rakonto, Karonjo, forte min mirigis. Kiu povus supozi, ke sinjorino ˆ kiu vin ja edukis, kiu, Herminio iam agos kun vi en tiel kruela maniero! Si, kiel ˆsajnas sajn as al mi, estas eˆc via proksima parencino. . . Karolino Karol ino apogis apo gis la ˆsultro sultr o jn al a l la dorsa arkaˆ arkaˆo de d e la brakseˆ braks eˆ go go kaj, pli forte premante premante per p er sia malgranda malgranda piedo la hundeton sur la piedbenketo, piedbenketo, ekbalancis pli rapide rapide sian sian elegan elegantan tan lulilon. lulilon. Kun malgranda malgranda rideto sur la lipoj kaj kun okuloj rigardantaj al la plafono p lafono ˆsi si komencis paroli. — Sinjorino Sinjorino Herminio Herminio estis mia parencino ne proksima, proksima, sed sufiˆ ce ce malproksima, proksima, sed mi portis la saman familian nomon kiel ˆsi. si. Tio estis sufiˆca ca por la fiera kaj riˆca ca sinjorino, ke ˆsi si bonvolu b onvolu eduki la orfinon en sia domo kaj ˆ faris al mi efektive fari el ˆsi si poste obeulinon a˘ u fra˘ ulinon ulinon por kompanio. Si grandan bonfaron, ˆcar, car, kio a jn poste p oste okazis, o kazis, mi gis gˆis la fino de mia vivo povas fanfaroni, fanfaroni, ke mi estis edukata kune kun la amataj hund hundetoj etoj de la grandmonde konata sinjorino Herminio. Nia eduko kaj nia maniero de vivado, t.e. de mi kaj de la hundetoj, estis inter si tre similaj, mi kaj ili dormadis sur molaj kusenoj, kuradis sur vaksitaj pargetoj, manˆ gadis gadis bonega jn delikataˆ delikataˆojn, o jn, kaj nur tiu diferenco inter ni ekzistis, ke ili portis silkajn kovriletojn kaj orajn kolringojn, dum mi portis silkajn vestojn kaj orajn braceletojn, ke ili ˆgis gis la fino restis en la paradizo, dum min elpelis el tie la venˆ gema gema anˆ gelo gelo de patrina fiere fiereco co.. . . ˆ Ce la lastaj vortoj la virino en la violkolora vesto ekridis per mallonga, seka rido, kies sono, kontrastante kun ˆsia sia tuta freˆsa sa eksteraˆ eksteraˆo, harmoniis kun la velkinteco de la frunto kaj, simile al tiu ˆci ci lasta, povis veki rilate ˆsin sin malkonfidon a˘ u kompaton. Marta videble sentis tiun ˆci ci lastan senton. — Kompatinda Karolino! — ˆsi si diris, — kiom multe vi certe suferis, kiam vi eliris eliris en la mondon tiel sola, sola, tute sen rimedoj rimedoj por vivi. vivi. . . — Aldon Aldonu u al tio, mia kara, — ekkrii ekkriiss Karolin Karolino, o, ˆciam ciam rigardan rigardante te al la plafono, plafono, — aldonu aldonu al tio la fakton, ke mi eliris en la mondon kun malfeliˆ malfeliˆca ca amo amo en la koro koro.. . . — Jes, — ˆsi si diris plue, elrektiˆ elrektigante gˆante kaj direktante la rigardon sur la kamaradinon, amaradinon, — ˆcar car sciu, ke mi amis vere, amis terure la filon de sinjorino sinjorino Herminio, tiun sinjoron Eduardon, kiu (vi certe lin memoras) tiel plensente kantadis: antadis: “Ho, anˆ gelo gelo sur la tero!” tero!” kaj kiu havis havis safirkolo safirkolorajn rajn okulojn, okulojn, per kiuj li rigardadis kvaza˘ u rekte rekte en la profun profundon don de la animo. animo. . . Jes, Jes, mi forte forte ˆ diris lin amis amis.. . . mi estis estis tiel tiel malsa malsaˆˆga, g a, ke mi mi amis amis.. . . — Si dir is ˆcion cio n ˆci ci tion tio n per pe r tono ton o ˆserca, serca , ˆce ce la lasta j vortoj vorto j ˆsi eksplodis eksplo dis per la˘ uta, longa, sonora gamo de rido. uta, Jes, ˆsi si kriis ridante, — mi estis tiel malsaˆ ga. g a. . . mi ami amis, s, ho! ho! kiel kiel mi mi esti estiss malsaˆga!... g a!... — Kaj li? — malgaje malgaje demandi demandiss Marta, Marta, — ˆcu cu li anka˘ anka˘ u amis vin vere? Kion li faris tiam, kiam lia patrino ordonis al vi foriri el ˆsia sia domo al mizero, soluleco kaj vagado? — Li! — diris Karolin Karolinoo kun imito imito de patoso, patoso, — li rigardad rigardadis is min en la

MARTA

114

da˘uro uro de tuta jaro per siaj plej ˆcarmaj carma j safirkoloraj safirkolora j okuloj okulo j tiamaniere, kvaza˘ kvaza˘ u li volus penetri en la profundon de mia animo kaj plenakiri gin gˆin per sia rigardo; li kantadis antadis ˆce ce la fortepiano fortepiano kantojn, de kiuj fandiˆ gadis mia koro; li premadis al mi la manon dum dancado, poste li kisadis amba˘ u miajn manojn kaj ˆuradis uradis per p er la ˆcielo cielo kaj tero, ke li min amos gis gˆis la tombo; poste li skribadis skribadis al mi el ˆcambro cambro en ˆcambron cambron leterojn sopiregajn kaj flamajn; poste. . . kiam kiam lia patrino, patrino, okaze okaze leginte leginte unu unu el liaj leteroj, leteroj, ordonis ordonis al mi iri for, kien kondukos min miaj okuloj, li forveturis pasigi la karnavalon en Varsovio; kiam li unu fojon renkontis min sur la strato — mi tiam estis malsata, malespera, vestita preska˘ u en ˆcifonoj cifonoj — li ruˆ giˆ giˆgis gis kiel peonio, mallevis la okulojn, preterpasis preterpasis kvaza˘ kvaza˘ u ne rekonante min, kaj kelke da tagoj poste en la preˆgejo gejo de la Vizitulinoj li anta˘ u la altaro sankte promesis promesis al bela kaj riˆ ca ca bienhavantino gism gˆismort ortan an fidelec fidelecon on kaj amon. amon. . . Tiel Tiel li min min amis amis kaj tion tion li faris por mi. . . Kaj ˆsi si denove denove ekridis, sed nun jam mallonge kaj seke. — Malnoblulo! — malla˘ ute ute diris Marta. Karolino Karolino levis la ˆsultrojn. sultrojn. — Vi troigas, troigas, mia kara, ˆsi diris kun plena indiferentec indiferenteco. o. — Malnoblulo! kial? ˆcu cu tiel ke li tiris profiton el ra jto, pri kiu li sciis, ke ˆgi gi apartenas kaj ˆciam ciam apartenos en la mondo al li kaj ka j al ˆciuj ciuj liaj ˆ tial li estas malnobla, ke por objekto de amuziˆ kamaradoj? Cu go go li prenis al si junan juna n kaj malriˆcan can knabinon, kiu estis tiel malsaˆga, ga , ke ˆsi si kred kr edis is,, ke ˆsi si esta es tass por li objekto de amo? Tute ne, mia kara. Sinjoro Eduardo kompreneble ne estis sanktulo nek ia eksterordinara heroo, sed li anka˘ u ne estis malnoblulo, kiel vi diris. Li havis siajn grandajn bonajn ecojn, mi vin certigas, sed li nur faris tion, kion fari la mondo plene al li permesis, li faris uzon de la rajto, kiun oni donis al li, li estis tia, kiaj estas ˆciuj ciuj juna j kaj ofte eˆc maljuna j viro j. ˆ parolis tion kun plena seriozeco, sen ia eˆc plej malgranda ˆserco a˘ Si u ironio, per voˆ co co de plena konvinkiteco; poste p oste ˆsi si krucigis kr ucigis la manojn manoj n sur la brusto kaj, ne ˆcesante cesante rigardi la plafonon, ekkantetis ekkantetis malla˘ ute ute kanton el la opereto “Dek Filinoj Kandidatinoj”. Kandidatinoj”. Marta rigardis rigardis ˆsin sin per miregantaj miregantaj okuloj. Post momento la virino en la atlasa atlas aˆoj o j ˆcesis cesis kanteti, la pozon poz on duonkuˆ duonk uˆsan san ˆsi ˆsangis gˆis je pozo sida, kaj, apogante la kubuton sur la genuo kaj la vizaˆgon gon sur la manplato, manpla to, ˆsi si iom kliniˆgis gis al sia kamaradino. ˆ fine, — ˆsi — Car si komencis paroli p er la sama serioza tono kiel anta˘ ue, — kiam oni juˆgas gas pri homoj, oni devas ja konsideri iliajn kutimojn kaj tiun vidpunkton, el kiu ili rigardas la vivon kaj ˆgiajn g iajn aferojn. aferojn. Se ekzemp ekzemple le la koloroj oloroj blank blankaa kaj nigra nigra posedu poseduss la povo povon n pensi pensi kaj senti senti,, tiam tiam la un unua, ua, alkutimiˆginte ginte al la supereco, kiun la homoj konstante donas al gi gˆi rilate la duan, tre bone povus imagi al si, ke la nigra koloro estis kreita nur por tio, ke gi gˆi liveru diversajn agrablaˆ agrablaˆojn ojn kaj amuzojn al la koloro blanka. blanka. La plej grava grava afero en la interhomaj interhomaj rilatoj, mia kara, estas la diferencoj, kiuj ekzistas inter inter ili; kaj inter inter sinjoro sinjoro Eduardo kaj mi ekzisti ekzistiss diferen diferencoj coj grandegaj. grandegaj. . . — Certe, Certe, — vive vive interr interrompi ompiss Marta, Marta, — li estis estis homo riˆca ca kaj vi estis estis

MARTA

115

malriˆca ca knabino, knabin o, sed ˆcu cu riˆceco ceco donas dona s rajton ra jton trakti trakt i ofende ofend e tiujn, kiuj gin ˆ ne posedas? — En kelkaj kelkaj rilatoj, — respondis Karolino; — tamen ne pri riˆceco ceco kaj malriˆ malriˆceco ceco mi pensis, kiam mi parolis pri la diferencoj, ˆcar car se mi estus ne malriˆca ca virino, vi rino, sed malriˆ m alriˆca ca viro, v iro, tiam sinjoro sinjo ro Eduard E duardo, o, kiu, k iu, mi m i ripetas, rip etas, havas multe da bona j ecoj ec oj de karaktero, eˆc ne n e ekpensus e kpensus fari al mi maljustaˆ maljustaˆon on a˘ u ofendon. Viro riˆca ca kaj samtempe honesta ne faras maljustaˆ maljustaˆon nek ofendon al viro malriˆca; ca; se li jam tion faras, tio ˆetas etas makulon sur lian karakteron kaj elmetas lin al puno de publika malaprobo. Sed mi ne estis viro, mi estis virino; kaj ofendo a˘ u maljusta maljust aˆo o rilate r ilate virinon virino n en tia maniero, ma niero, en e n kia gi gˆi okazis inter mi kaj sinjoro Eduardo, estas afero tute alia ol ofendo a˘ u maljus mal justaˆ taˆo o rilate rila te viron. Ca ne tire pas a consequence! Kontra˘ ue, tio alportas honoron, tio estas ue, nomata sukceso, vira braveco, tio faras junan homon interesa, donas al li ian ˆcarmon carmon de gloro. “Bravega knabo estas tiu Eduˆcjo!” cjo!” “Kia diabla diab la kaptanto de koroj!” “Li naskiˆgis gis por po r ˆciama cia ma feliˆ fel iˆco” co” “Li havas feliˆ fel iˆcon con ˆce ce virino vir ino j” “Por li ˆ delogi knabinon estas kiel krevigi nukson” k.t.p., k.t.p. Ciu homo, mia kara, tre amas esti la˘ udata, udata, kaj malla˘ u don li timas udon timas kiel fajron. fajron. Multe Multe da homoj homoj ne faras malbonon pro timo de malla˘ udo kaj agas bone pro deziro de la˘ udo udo. udo. Sinjoro Eduardo Edu ardo havis simpation al mi, ne estas mirinde, ˆcar car mi havis la aˆ gon gon de dekok dekok jaroj kaj mi estis estis bela. . . li realigi realigiss tiun simpatio simpation n en tia maniero, maniero, kiu certe estis por li agrabla, tio anka˘ u ne estas mirinda; li sciis bone depost sia infaneco, ke tia realigo estas lia neforprenebla rajto, ke se li ne faros de ˆgi gi uzon, li estos nomata en la mondo malsaˆgulo gulo kaj mallertulo, kaj se li faros uzon, li ricevos la titolon de brava lertulo lertulo kaj interesa interesa junulo. Li faris tion, kion sur lia loko farus ˆciu, ciu, tial mi havas nenian plendon kontra˘ u li, kontra˘ ue, ue, mi estas danka al li. . . li puˆsis sis min en la mondon, li lernigis lernigis al mi la vivon vivon kaj giajn ˆg iajn grandajn grandajn verojn. verojn. . . ˆ etendis la manon, el kristala Si kristala pladeto, kiu staris sur la tablo, ˆsi si prenis rozan sukeraˆ sukeraˆon on kaj, kraketigante gin gˆin en siaj blankaj dentoj, denove forte ekpremi ekpremiss per p er sia malgran malgranda da piedo la broditan hundeto hundeton. n. La balancark balancarkoj oj ekmoviˆ gis gis pli vigle kaj ekbalancis la virinon, kuˆsantan santan sur la longa brakseˆ go. go. ˆ Siaj Sia j pupilo pupi loj, j, kiuj kiu j malrapide malr apide vagis sur la ˆcirka˘ cirka˘ uantaj objektoj, en tiu momento uantaj similis grandan brilianton, brilantan sur fingro sub la lumo de fajro; helaj ˆcielarkaj cielarkaj koloroj koloroj briletadis briletadis en ili kiel en glaciaj kristaloj kristaloj poluritaj de frosto. Sed la okuloj okuloj de Marta, fiksitaj fiksitaj sur la vizaˆ vizaˆ go de la estinta kamaradino de sia go infaneco kaj juneco, esprimis profundan meditadon ligitan kun turmentanta maltrankvileco. — Li puˆsis sis vin en la mondon, vi diras, — ˆsi si eldiris post momento malrama lraˆ tiu mondo por pide kaj per malla˘ uta uta voˆ voˆco, co, — kia do bonfaro tio estas? Ci malfeliˆ malfeliˆ ca ca virino estas tiel terura, sufokanta. sufokanta. . . Li lernigis al vi la verojn de la vivo? ˆcu cu tiujn verojn, kiuj montras al homa estaˆ estaˆo o la senfunda se nfundajn jn diferencojn, diferenco jn, kiuj troviˆgas gas inter inter homoj kaj homoj? Tiuj Tiuj veroj estas teruraj! teruraj! Ilin Ilin kreis ne

MARTA

116

Dio, sed la homoj... — Kaj kian kian grave gravecon con tio hav havas por ni? — ekkriis ekkriis Karolin Karolinoo kun sia malˆ longa kaj seka rido. Cu ilin kreis Dio a˘u la homoj, sufiˆ cas, cas, ke ili ekzistas, ekzistas, tiuj veroj, kiuj diras al la viro: lernu, laboru, akiru kaj ˆguu! guu! kaj al la virino ˆ ili diras: diras: estu ludilo, ludilo, servu kiel amuzilo amuzilo al la viro! Cu ili estas diaj, diaj , ˆcu cu ili estas homaj, ni devas scii tiujn verojn, por ke ni ne konsumu niajn korojn per vanaj afliktiˆgoj, goj, por ke ni ne forpasigu nian junecon en vana kaptado de nekapteblaj sunaj radioj; por ke ni rezignu pri tio, kio ne por ni ekzistas en la mondo, kaj por ke en ˆcasado casado de virto, amo, homa estimo kaj similaj similaj tre belaj belaj aferoj aferoj ni ne mortu mortu de malsa malsato. to. . . — Jes, — diris Marta per apena˘ u a˘udebla udebla voˆ voˆco, co, — ne morti de malsato. sato. . . jen estas la plej plej alta bono, pri kiu al malri malriˆˆca ca virino virino estas perme p ermesit sitee revi, kiun estas permesite al ˆsi si akiri! — Efektive? — demandis Karolino per tirata tono, kaj per la fingro, sur kiu brilis la brilianto, brilia nto, ˆsi si montris la ˆcirka˘ cirka˘uantajn uantajn objektojn kaj diris: — Kaj Ka j tamen. . . rigardu rigardu.. . . rigardu rigardu ˆcirka˘ cirka˘ uen... u en... Marta Mart a ne rigardis rigar dis ˆcirka˘ cirka˘ uen, uen , ˆsi si nur malferm malf ermis is la buˆson, son , kvaza˘ kvazau˘ ˆsi si volus vol us fari fa ri al sia kamaradino ian demandon, demando n, kiun ˆsi si tamen rapide retenis. r etenis. Amba˘ u virinoj silentis sufiˆce ce longe. Karolino senˆcese cese malrapide balanciˆ gadis, gadis, manˆgadis gadis bombonon post bombono kaj ne forturnadis sian rigardon de la vizaˆ go g o de Marta, kiu, profunde enpensiˆ ginte, sidis kun tempio apogita sur la mano kaj ginte, kun mallevitaj palpebroj. ˆ vi scias, Marta, — interrompis la silenton la virino en la atlasoj, — Cu — ke vi estas estas vere vere bela! bela! Kia Kia imponan imponanta ta statur staturo! o! vi certe certe estas estas je duono duono da kapo pli alta ol mi, la mizero ˆgis gis nun tute ne malbeligis vin, kvankam la rozokolora kamena rebrilo, kiu nun falas sur vian vizaˆgon gon kaj imitas delikatan vangruˆgon, gon, tre plialtigas vian belecon kaj aspektas ˆcarmege carmege ˆce ce viaj nigraj densegaj haroj! Kiel do ankora˘ u estus, se anstata˘ u ˆci ci tiu malbela malb ela lana bruniˆginta ginta vesto vi metus sur vin veston de hela koloro kaj de eleganta fasono, se anstata˘ u ˆci ci tiu tola glata kolumo vi ˆcirka˘ cirka˘ uigus vian kolon per travidigaj uigus puntoj, se viajn harligojn vi levus iom pli alte kaj ornamus ilin per punca rozo a˘ u per oraj harpingl harpingloj. oj. . . Vi estus estus belega, belega, mia kara, kara, kaj kaj se vi nur nur du a˘ u tri fojojn montriˆgus gus en loˆgio gio de unua etaˆ go go ˆce ce la prezentado de ia moda komedio, la junularo de la tuta Varsovio tuj demandus unuvoˆ unuvoˆce: ce: Kiu ˆsi si estas? kie ki e ˆsi si loˆ lo ˆgas? gas ? ˆcu cu ˆsi si perme pe rmesos sos,, ke ni anta˘ antau˘ ˆsiaj piedoj. . . — Karolino! Karolino! Karolin Karolino! o! — interromp interrompis is Marta, — elrekti elrektiˆ gante gˆante kaj rigardante dan te la kamaradi amaradinon non kun mirego, mirego, — por kio vi diras diras ˆcion cion ˆci ci tion? tion? Kia interrilato povas esti inter viaj vortoj kaj la situacio, en kiu mi troviˆgas gas kun doloro de vidvino, kun zorgoj de patrino? por kio mi bezonas belecon? por kio mi bezonas riˆcajn cajn vestojn? — Por kio? por kio? ho! ho! ho! ˆ tiuj ekkrioj estis akompanataj de mallonga seka rido kaj kune kun ˆgi Ci gi

MARTA

117

ili balda˘ u malaperis. Amba˘ u virinoj denove silentis pli longe ol anta˘ue. ue. — Marta! kian aˆgon gon vi havas? — Anta˘ u ne longe mi komencis la dudekkvinan jaron de mia vivo. — Kaj mi komencis la dudekkvaran. Mi sekve estas je unu jaro pli juna, kaj tamen je kiom mi estas pli saˆga ga ol vi! kiel multe pli mi atingis en la vivo ol vi, kompatinda viktimo de revoj kaj iluzioj! Deno Denove ve ili ili sile silen ntis moment momenton on.. Marta Marta kun esprim esprimoo de decid decideco eco sur sur la vizaˆgo go levis la kapon. — Jes, Karolino, Karolino, mi vidas mem, ke vi verˆ verˆsajne sajne estas pli saˆ ga g a ol mi, ke vi pli atingis en la vivo. Vi posedas p osedas bonstaton, vi verˆsajne sajne estas trankvila pri via morga˘ ua tago, se vi simile al mi havus malgrandan infanon, vi ne ua bezonus lasi gin ˆgin suferi sufer i ˆce ce fremda f remdajj homo j, nek ne k rigardi, kiel gi gˆi anta˘ u viaj okuloj malfortiˆgas, gas, paliˆgas, gas, konsumiˆ konsumiˆ gas. g as. . . Mi konas konas vin tiel longan longan tempon tempon,, kian kian povas ampleksi mia memoro, ni estis kune infanoj kaj junaj knabinoj, ni amis nin recip reciprok roke. e. . . kaj tamen mi mi gis gˆis nun ne kuraˆgis gis demandi deman di vin, v in, kie vi v i prenis pr enis ˆci ci tiun bonstaton, kiu, kiel mi vidas, vin ˆcirka˘ cirka˘ uas, kiamaniere vi sukcesis eliˆgi uas, gi el la malriˆ malriˆceco, ceco, el la mizero, pri kiu vi aludis al mi en via interparolo. interparolo. . . Mi ne kuraˆgis gis demandi vin pri tio, ˆcar mi vidis, ke vi penas pena s eviti mia jn demando jn, sed pardonu pardonu min, min, Karolin Karolino, o, tio estas malbona malbona de via flanko. flanko. . . al la estin estinta ta kamaradino de viaj infanaj ludoj, al la ankora˘ u anta˘ unelonga unelonga konfidatino konfidatino de viaj junecaj revoj vi devas diri, kiamaniere vi venkis tiun fatalismon, kiu alkr al kroˆ oˆciˆ ci gas gˆas al la paˆsoj so j kaj premegas la kapojn kapo jn de virinoj malriˆcaj. ca j. . . eble ˆci ci tio t io anka˘ u sur mian vojon ˆetos etos ian lumon. . . — Ho, ˆgi gi ˆetos, etos , gi gˆi sendube sendube ˆetos etos sur vian vian vojon lumon lumon tre helan, helan, tre ˆ klarig klarigan! an! — diris diris la virino virino kun la neligi neligitaj taj flave flaveblo blondaj ndaj haroj. Siaj okuloj denove aspektis kiel du pecoj da malvarma kristalo, en kiuj vidiˆgas ga s ˆciel ci elar arka kajj koloroj, koloro j, sur ˆsiaj sia j malgra m algranda ndajj lipo l ipo j ludis l udis tremetanta trem etanta rideto, ridet o, sed ˆsia sia voˆco co havis sonon certecan kaj trankvilan. Marta parolis plue: — Kiam mi la unuan fojon sola eniris en la mondon, por batali pro mia vivo kaj la vivo de mia infano, oni diris al mi, ke virino nur en tiu okazo povas povas venki venki en tiu batalo, se ˆsi si posedas ian perfektan pov p ovoscion, oscion, veran kaj perfektigitan perfektigitan talenton. talenton. . . ˆcu cu vi posedis p osedis ian povoscion, povoscion, veran kaj perfektigitan perfektigitan talenton. talenton. . . ˆcu cu vi posedis ian povoscion, povoscion, Karolino? — Ne, Marta, Marta, mi posedis posedis nenian. nenian. Mi sciis nur danci, danci, amuzi gastojn gastojn kaj vesti min bele. — Pri talento mi neniam a˘ udis, udis, ke vi ian hav havas. . . — Mi havis absolute nenian talenton. — Eble vi havis riˆ cajn cajn parencojn, kiuj donis al vi bonstaton? — Riˆ cajn cajn parencojn mi havis, havis, sed ili donis al mi nenion. — Kio do. . . komenc omencis is Marta Marta.. — Kio do? — interrompis interrompis la virino en la atlasaˆ atlasaˆoj oj kaj subite leviˆ gis gis de

MARTA

118

sia movebla sidejo. La brodita hundeto forte ekbalanciˆ gis, gis, la balancarkoj de ˆ mem stariˆgis la seˆgo-lulilo go-lulilo brue ekfrapis la plankon. Si gis elrektigite anta˘ u la kanapeto, sur kiu sidis Marta. — Mi estis bela, — ˆsi si diris, diris, — kaj. . . kaj mi kompreni komprenis, s, kia estas estas la sola sola por mi akirebla loko sur la tero. — Ha! Ha! — mall malla˘ a˘ ute ekkriis Marta kaj faris tian movon, kvaza˘u ˆsi ute si volus vol us desalti desalti de sia sidejo. sidejo. Sed la virino virino,, kiu staris staris anta˘ anta˘ u ˆsi, si , alfo al forˆ rˆgis gis ˆsin sin al la loko ˆ staris kun nemovebla korpo kaj vizaˆgo, per la forto de sia rigardo. Si go , ˆsia si a j blondaj haroj kaj ˆsia sia elasta gracia talio troviˆ troviˆ gis sub la rozokolora rebrilo gis ˆ levis iom la palpebrojn kaj rigardis la vizaˆgon de la ardantaj karboj. Si gon de Marta profunde kaj obstine, per okuloj, en kiuj nun vidiˆgis gis malluma brilo de malgaja malgaja fajro. — Kio do? — ˆsi si diris post momento, momento, — vi timiˆgis, gis, naiva estaˆo, o, vi volas forkuri? bone, iru! vi havas plenan rajton levi de la tero plenmanon da koto kaj ka j ˆeti e ti gin gˆin al mi en la vizaˆgon. gon. Kiu povas povas hodia˘ u rifuzi al vi tiun rajton? hodia˘ u vi ˆgin gin ankora˘ u posed posedas as.. . . Marta ˆsirmis sirmis sia jn okulo jn per p er la manplato. — Vi ˆsirmas sirmas la okulojn, vi ne volas volas rigardi min! Vi demandas viajn via jn proprajn pensojn, ˆcu cu efektive efektive mi estas tiu senkulpa, senkulpa, naiva, naiva, ideala Karonjo, kiu kuradis kun vi sur la florplena herbejo de via patro kaj flugadis en kapturna valso sur la brilantaj pargetoj de la domo de sinjorino Herminio; kiu pasie amis blankajn rozojn kaj la odoron de konvaloj kaj en la rivero de la lunaj radioj vidis naˆgantaj gantaj la safirkolo safirkolorajn rajn okulojn de sinjoro sinjoro Eduardo Eduardo?. ?. . . Ho, tio estas estas mi, mi mem. mem. . . sed sed se rigardi rigardi min estas estas por vi tre mala malagra grabl ble, e, vi poˆ vas ne rigard rigardii min. min. . . nu nurr a˘usku u skult ltu. u. . . Si faris kelke kelke da paˆsoj soj kaj sidiˆ gis gis sur la kanapeto apud Marta. ˆ vi iam demandis vin mem kaj ˆcu — A˘uskultu, uskultu, — ˆsi si ripetis. — Cu cu vi iam penis klarig klarigii al vi precize, precize, kio en la mondo mondo estas virino? virino? Certe Certe ne. Nu, mi diros diros al vi: mi ne scia scias, s, kiele kiele estas estas la˘ u la leˆgoj g oj diaj, pri kiuj vi parolis anta˘ u momento...sed la˘ u la leˆgoj g oj kaj moroj homaj virino ne estas homo, virin virinoo estas estas objekto. objekto. Ne forturn forturnu u de mi la kapon kapon.. Mi diras diras la veron, veron, eble eble ˆ ˆ relativan, sed veron. Cu vi volas volas vidi homojn? rigardu rigardu la virojn. Ciu el ili vivas en la mondo per si mem, li ne bezonas, ke oni alskribu al li ian ciferon por tio, ke li ˆcesu cesu esti nu nulo. lo. Virino Virino estas estas nu nulo, lo, se apud ˆsi si ne staras staras viro viro kiel cifero pleniganta. Al virino oni donas brilantan kadraˆ kadraˆon, por ke ˆsi, si, kiel arte polurita diamanto en magazeno de juvelisto, altiru al si la okulojn de kiel eble e ble plej p lej granda g randa nombro da aˆcetantoj. cetanto j. Se ˆsi si ne n e trov t rovas as por si akiranton, a˘u se, trovinte lin, ˆsi si lin perdas, ˆsi si kovriˆ gas gas per rustaˆ rustaˆo o de eterna doloro, per makuloj de senhelpa senhelpa mizero, ˆsi si fariˆ gas denove nulo, sed nulo malgrasa gas de malsato, malsato, tremanta tremanta de malvarmo, malvarmo, disˆ disˆsiriˆ siriˆ ganta ganta en ˆcifonojn cifonojn per la vanaj provoj sin movi kaj sin ˆsovi. sovi. Rememorigu al vi ˆciujn ciujn maljunajn maljuna jn fra˘ ulinojn, ulinojn, la forlasitajn a˘ u vidviˆgintajn gintajn virinojn, kiujn vi konis en via vivo, rigardu

MARTA

119

viajn kolegin koleginojn ojn el la laborejo de sinjorino sinjorino Szwejc, Szwejc, rigardu rigardu vin mem. . . Kion Kion vi ˆciuj ciuj signifas signifas en la mondo? kiaj estas viaj espero j? kie estas la eblo, ke vi elgrimpu elgrimpu el la marˆ cejo cejo kaj iru tien, kien iras la homoj? Vi estas vegetaˆ vegetaˆoj, kies trunketoj, edukitaj en oranˆgerioj, gerioj, ne havas la forton, por kontra˘ ustari ustari al ventoj ventoj kaj fulmoto fulmotondroj! ndroj! Certe Certe ja tiel estas, estas, se la profetoj profetoj kaj saˆ guloj de la mondo mondo nomis nomis la virin virinon on “la plej bela el la floroj de la naturo” naturo”.. Viri Virino no estas floro, virino estas nulo, virino estas objekto, ne posedanta la forton de memstara moviˆgado. gado. Ne ekzistas ekz istas por ˆsi si feliˆco co nek ne k pano sen viro. vi ro. Virino devas nepr ne pree alkr al kroˆ oˆciˆ cigi, gˆi, en ia ajn maniero alkroˆciˆ ciˆ gi gi al viro, se ˆsi si volas vivi; aliokaze ˆsi si iras en la kudrejon de sinjorino Szwejc kaj malrapide mortas. Sed kion ˆsi si devas devas fari, se ˆsin sin kaptas pasia deziro vivi? Divenu! Divenu! vi divenas? bone! kovru kovru al vi la okulojn per via dua manplato, manplato, por p or ke vi ne povu vidi eˆc randeton de mia vesto, sed a˘ usku u skult ltu u min min plue. plue... . — Mi esti estiss juna, juna, bela, bela, alku alkuti timi miˆginta gˆinta al lukso lukso kaj nenionfa nenionfarado rado;; kiam kiam oni elpelis min el la domo domo de la riˆ riˆcaj caj parencoj, parencoj, mi posedis posedis kiel kiel mian mian tutan tutan propraˆ propraˆon on kelke kelke da vestoj, vestoj, oran braceleton, braceleton, restintan restintan post mia patrino, kaj tiun ringon kun blua emajlo, kiun vi, Marta, donis al mi en la tago de via edziniˆgo. g o. Mi vendi vendiss la bracel braceleto eton n kaj la ringo ringon. n. Mi pensis pensis,, ke la ricevi ricevita ta sumo sufiˆcos cos al mi, gis gˆis mi trov trovos laborens laborenspez pezon. on. Mi imagis imagis al mi, mi, ke mi estas homo, kaj pro ˆci ci tiu malsaˆ ga eraro mi suferis inferajn turmentojn en la ga da˘uro uro de kelke da monatoj. Mi ilin suferus eble pli longe, se mi ne renkontus feliˆ feliˆ ce ce sur la trotuaro trotuaro de la strato strato Nowy Nowy Swiat Swiat sinjoro sinjoron n Edua Eduardon rdon.. Mi lin amis ankora˘ u. u. Kiam Kiam li pasis preter preter mi sen saluto, saluto, tiam mi fine konv konvink inkiˆ iˆ gis, gis, ˆ iu ke mi estas objekto, kiun estas permesite la˘ uvole uvole preni kaj forˆeti. eti. Cu agus kun homo tiamaniere, kiel agis kun mi tiu, pri kiu mi revis en la tagoj de trankvileco kaj kies trajtojn mi revokadis al mia memoro en la horoj de mals malsato ato kaj suferoj? suferoj? Depos Depostt la mome moment nto, o, en kiu kiu mi perdis perdis la kredon kredon pri mia homeco, miaj suferoj finiˆgis. g is. Vi ebl eblee a˘udis udis pri la juna sinjoro Vitalio, kiu havas havas maljunan edzinon, edzinon, grandan bienon proksime de Varsovio arsovio kaj belan domon en Varsovio? arsovio? Li ofte venadis venadis en la butikon ˆce ce la strato Ptasia, kie mi helpadis helpadis la posedantinon posedantinon vendi vendi kandelojn kaj sapon, ricevante ricevante de ˆsi si por tio en la nokto anguleton anguleton sur la planko planko en la infana ˆcambro cambro kaj en la tago pladon da griaˆ griaˆo kaj glason da lakto. En efektiveco mia laboro lab oro valoris multe pli grandan rekompencon, sed la bonkora virino ekspluatis la laborantinon, kiun ˆsi si levis de la pavimo senfortigitan, malsatan kaj en e n ˆcifonoj. cifono j. Du tagojn ta gojn post tiu renkontiˆ g o kun sinjoro Eduardo, post du noktoj, pri kiuj mi nun go   jam ne povus al vi rakonti, rakonti, mi ˆcesis cesis vendi kandelojn kandelojn kaj sapon. . . al sinjoro Vitalio Vitalio mi diris: bone! mi forlasis la butikon butikon kaj la ˆcambron, cambron, en kiu kriadis kaj sin batadis kvin malpura j infanaˆ infan aˆcoj; co j; mi ekloˆ gis gis ˆci ci tie. . . Marta Mar ta sidis sid is kiel k iel ˆstoniˆ sto niˆginta. ginta. Sub la manpla m anplato, to, per kiu ˆsi si ˆsirmis sirmis al si la okulojn, lo jn, oni povis p ovis vidi, vid i, ke ˆsia sia vizaˆ v izaˆgo go estas pala kaj senmova. Apena˘ u rimarkebla ektremo trakuris ˆsin sin de la kapo gis gˆis la piedoj, kiam preska˘u senp se nper eree ˆce ce ˆsia si a

MARTA

120

orelo eksonis seka, mallonga rido, kiu nun similis klakilon de nokta gardisto. — Mi ne scia scias, s, kiam kiamani aniere ere tio tio fariˆ fariˆ gis, g is, sed sed mi rima rimark rkas as,, ke mi enfal enfalis is en deklamadon deklamadon!! — diris diris ridante ridante la virino virino kun la libere libere penda p endant ntaj aj blondaj blondaj haroj. haroj. — Via funebr funebraa vesto, esto, Marta, Marta, mallu mallumi migi giss al mi la salon salonon. on. Mi ne amas mallum mallumon, on, plezuro plezuron n faras faras al mi briloj, briloj, mi amas ridi ˆce ce komed komedio io kaj ˆ prenis hejme manˆ gi g i bom bombon bonojn ojn.. . . kred kredu u al mi. mi. . . tiel tielee estas estas pli pli bone. bone. . . — Si la manon de la vidvino pendantan p endantan inter la faldo j de la nigra vesto kaj alˆ a lˆsoviˆ soviˆ gis pli proksime proks ime al ˆsi. si. — A˘uskultu, uskultu, Marta, — ˆsi si komencis, kliniˆ gante gante preska˘ u tute al la orelo de la kamaradino, — mi amis vin iam, nun mi vin tre beda˘ uras u ras.. . . La ring ringo, o, kiun vi donis al mi, nutris min en la da˘uro u ro de kelke da semajnoj, nun mi ˆ vin vin subten subtenos os per kons konsil iloo kaj helpo helpo.. . . Gis nun mi parolis al vi nur teorion, nun nu n mi transir transiras as sur la kampon de la praktiko praktiko.. . . Apu Apud d mia loˆ gejo gejo estas lueblaj ebla j tri ˆcambroj, cambroj, preska˘ u tia j samaj sama j kiel ˆci ci tiuj. . . ˆcu cu vi volas? volas? morga˘ u ni estos najbarinoj. na jbarinoj. Vi alkondukos alkondukos ˆci ci tien vian infanon, estos al gi gˆi varme kaj oportu oportune ne.. . . postm postmorg orga˘ a˘ u vi formetos ˆci ci tiun funebran malbelan veston. . . Marta forprenis la manplaton de anta˘ u la okuloj kaj levis la kapon. — Karolino Ka rolino!! — ˆsi si diris d iris leviˆgante, gante, — sufiˆce, ce, ne diru eˆc unu vorton plu. . . Nu, — diris d iris la virino en la atlasa atlas aˆoj, o j, — ˆcu cu ne? ˆ vizaˆgo La virino en la funebra vesto ne respondis dum momento. Sia go aperigis jen mortan mor tan palecon, paleco n, jen koloron de sango, la voˆ co co tremis kaj kvaza˘ u venis el la profundo prof undo de d e la brusto, kiam ˆsi si komencis paroli. — Anta˘ u nelonge, ankora˘ u anta˘ u nelonge, se iu kuraˆ gus gus paroli al mi tiel, kiel kiel vi parolis. parolis. Karolin Karolino, o, mi sentus sentus en mi teruran teruran ofendon. ofendon. . . eble eble furiozan furiozan koler koleron. on. . . nu nun n mi sentas sentas nenion nenion krom granda granda doloro! doloro! kaj ankora˘ ankora˘ u pli granda honto. honto. Mi certe estas io malpli alta ol homo, se, havante havante nenian kulpon, ne farinte eˆc ombron da malbono, serˆcante cante en la mondo nenion, nenion krom honesta honesta laboro, laboro, mi renkon renkontis tis tion, tion, kion. . . mi renkon renkontis tis.. . . Ho, kiel kiel malalten, malalten, kiel malalten mi falis! kaj por kio? kaj por kia kulpo? Dum momento ˆsi si staris senmove, kun okulo j malga je rigardantaj riga rdantaj la plankon. Post momento mo mento ˆsi si diris iom pli malsevere: — Mi ne malest malestima imass vin, vin, Karolin Karolino, o, mi ne ˆetos etos sur vin, vin, kiel kiel vi diris, diris, plenm plenmano anon n da koto. koto. Mia Mia Dio! Dio! Mi scias scias ja, kio estas estas la viv vivo de malr malriiˆca ca viri virino no.. . . mi ˆguas guas gin gˆin de de kelk kelkee da monat monatoj. oj. . . hodia˘ u mi engl e ngluti utiss plej ple j maldolˆ mal dolˆcan can gian ˆgian guton. Mi ne malestim malestimas as vin, sed imiti imiti vian agadon agadon mi ne povas. povas. . . ne, neniam...neniam... ˆ denove silentiˆgis, Si gis, kaj nun ˆsi si per atentaj okuloj rigardis rigardis unu punkton en la spaco spaco.. Tie Tie ˆsi per okuloj okuloj de la imago imago ekvi ekvidi diss un unu u el la bild bildoj oj de sia sia pasinteco. ˆ ne estis ia bildo el la pasintaj ˆgojoj Gi go joj kaj feliˆco, co, kontra˘ ue, u e, gi gˆi prezentis per si momenton de senlima senlima doloro. Marta ekvidis kuˆsantan santan sur la lito de malsanulo la solan homon, kiun ˆsi si amis sur la tero. tero . Lia vizaˆ go go estis rigidiˆganta ganta

MARTA

121

sub la mano de la morto, morto, la spirado spirado de la malsane malsanega ga brusto brusto estis estis ˆciam ciam pli kaj pli malfacila, sed liaj okuloj, radiantaj per la lasta brilo de la vivo, estis fiksitaj sur ˆsia sia vizaˆ g o, lia mano kun spasmo de agonio per la rigidiˆgantaj go, gantaj fingroj fingro j premis pre mis ˆsian sian manon. manon . “Malfeliˆca ca mia Marta, kiel vi vivos sen mi!” Kun ˆci ci tiuj vortoj sur la bluiˆ gintaj ginta j lipo j li forlasis forla sis ˆsin por po r ˆciam. ciam. — Ho, kiel kiel mi lin amis! amis! kiel kiel mi lin ankor ankora˘ a˘u amas! amas! — murm murmureti uretiss la vidvino, ka j ˆsiaj siaj interplektitaj manoj falis sur la nigran veston kaj ka j ˆsia sia brusto leviˆgis g is de forta ekˆ gemo. gemo. — Ne, Karolino! Karolino! Pro Dio, ne! — ˆsi si ekkriis ekkriis,, alte levante la vizaˆgon gon palan kaj tamen radiantan; — mi estis pli feliˆca ca ol vi. La homo, kiun mi amis, ne faris el mi objekton. Li edziˆgis gis kun mi, li min amis, li min estimis estimis.. Mortant Mortante, e, li pensis pensis ankora˘ ankora˘ u pri mi kaj pri mia estonteco. Mi amas lin ankora˘ u, kvankam li ne estas jam sur la tero, mi estimas lian u, nomon, kiun mi portas. Amo por li kaj memoro pri li staras en mia interno kiel altaroj; anta˘ u ili brulas lampo plenigita de larmoj de mia koro, kaj ˆgi gi lumas lumas mian mian malgajan malgajan vojon. vojon. . . — Kaj irante tiun vojon, vi balda˘u atingo atingoss la kampojn ampojn Eliz Elizeajn eajn,, kie kie blankaj anˆgeloj g eloj kuni kunigos gos vin kun via mortin mortinta ta edzo! — ekso eksoni niss akre akre kaj interplektite kun rido la voˆ co co de Karolino. Marta Mart a staris star is jam kelke da d a paˆsoj so j for de d e ˆsi si kaj metis m etis sur su r sian kapon la nigran n igran lanan tukon. tukon. — Adia˘ u, u, malfeliˆca ca Karolino, adia˘ u! u! — ˆsi si diris per p er malla˘ uta uta voˆco co kaj elkuris en la apudan ˆcambron, cambron, kie super la ronda mahagona tablo t ablo jam brulis ˆ la rozokolora lampo. Si estis jam proksime pr oksime de la pordo, p ordo, kiam ˆsi si eksentis, ke oni tenas t enas ˆsin sin je la brako. br ako. Apud ˆsi si staris sta ris Karolino Karo lino kun lipoj lipo j tremantaj tr emantaj de rido, r ido, kun sia velkinta frunto kovrita de malgrandaj sulketoj kaj kun malluma brilo en la pupiloj. — A˘uskultu! uskultu! — ˆsi si diris, — efektive efe ktive mi volas ridi pri vi! vi estas ekzaltita; strange naiva, mia kara, vi estas ankora˘ u granda infano. infano. Kaj tamen mi vin beda˘ uras; uras; mi eˆc ne scias kial, ˆcar car fine kion do povas povas min interesi interesi tio, kio fariˆgos gos al vi? Por mi estas eˆc pli bone, b one, ke vi ne estos mia najbarino, ˆcar car vi estas estas tro tro bela. bela. . . Sed. Sed. . . sed sed via ringo ringo nutr nutris is min min dum kel kelke ke da semaj semajnoj. noj. . . ne estas ja nepra devo de mia vivo, ke mi estu sendanka. Per unu mano ˆsi si forte tenis la brakon de la juna virino, la duan ˆsi si etendis al la fenestro. — Pripensu, — ˆsi si diris, — tie estas tiel malvarme, malvarme, multehome multehome kaj samtempe senhome. senhome. La amasoj vin dispremos dispremos per la piedoj, la abismo abismo vin englut glutos os.. . . Retu Return rnu u vin. vin. . . — Lasu Lasu min, min, — diri diriss Marta Marta per voˆ co c o obtuz obtuzaa sed sed forta, forta, — mi vin vin ne insultas insultas sed paroli kun vi mi ne povas. povas. . . mi venis ˆci ci tien, por havi momenton momenton da amikeco kaj ripozo, sed mi trovis novan doloron kaj plej grandan honton de la vivo vivo.. . . lasu lasu min! min! — Ankora˘ u unu vorton vi devas a˘udi. u di. . . tiu juna juna homo, homo, kiu hodia˘ hodia˘ u iris

MARTA

122

kun mi sur la strato, estas furioze enamiˆginta ginta en vin. . . li fordonos ˆcion, cion, kion li hav havas. as. . . — Lasu min! min! — ekkrii ekkriiss Marta Marta jam la˘ ute ute kaj kun dolorˆgemo, gemo, kaj kun spasma forto ˆsi si ektiris sian brakon, ˆcirka˘ cirka˘ uprenit uprenitan an de la mano mano de la al ˆsi klinita virino. virino . Tiu mano plu ˆsin sin ne tuˆsis. sis. Marta Mart a ˆetis etis sin al la l a pordo p ordo.. ˆ pasis jam kelke da ˆstupo Si stup o j de la hele lumita ˆstuparo, stupa ro, kiam ˆsi a˘ udis udis post si susuradon de atlaso. — Returnu vin! — kriis al ˆsi si voˆ co co de supre, — vi estos almozulino! La virino en la funebra vesto kuris sur la ˆstuparo, stuparo, ne respondante. respondante. — Vi ˆstelos stelo s ! — ripetis rip etis la voˆco. co. La virino ne returnis la kapon kaj iris plue malsupren. — Vi mortos de malsato kune kun via infano. ˆ la sono Ce sono de la lasta lasta vorto vorto la virin virinoo halti haltis, s, retur returni niss la morte morte palan palan vizaˆgon, gon, kaj la okulojn okulojn malgaje malgaje sed arde flamant flamantajn ajn ˆsi si direkti direktiss kun febra febra rigardo al la figuro, fig uro, kiu staris st aris ˆce ce la supro sup ro de la ˆstuparo. stuparo. Abunda gasa lumo ˆcirka˘ kaufluis u ˘ fluis tiun figuron, donante striojn arˆ gentajn gentajn sur gia gˆia violkolora vesto; la granda kameo lumis ˆce ce la kolo kolo per koloro koloro blueta, la oraj harpingloj harpingloj tremis inter la densaj longaj haroj, kiuj iom leviˆgadis gadis pro la blovado de la vento, ˆ staris kun kiu penetris tra la malfermita pordo, kondukanta al la strato. Si kapo kaj talio klinitaj anta˘ uen kun lipoj tremantaj de rido, kun malvarmaj uen okuloj, ˆetantaj ˆcielkolorajn cielkolorajn brilojn el sub la velkinta frunto. Marta rigardis ˆsin sin dum momento per p er rigardo seka, ardanta, terurita kaj malgaja, malga ja, poste ˆsi si subite sin returnis, saltis anta˘ uen kaj rapidege malaperis en la duonkrepusko uen de la strato. Pasis Pasis apena˘ ap ena˘ u kelke kelke da minutoj, minutoj, kiam tra tiu sama pordo, tra kiu malaperis Marta, enkuris la gaja gaj a Aleˆcjo, cjo, per kelke da saltoj salto j transpasis la ˆstuparon stuparon kaj enkuris en la loˆgejon gejon de Karolino. — Nu Nu,, kio? kio? — li demand demandis is,, stara staran nte sur la sojlo de la salonet salonetoo kun kun la ˆ foriris? Sajnas ˆ jnas al mi, ke mi rekonis ˆsin, ˆcapelo cap elo en la mano. m ano. — Si Sa sin, irantan sur la kontra˘ ua ua trotuaro tr otuaro de d e la strato. Kiam do ˆsi si revenos? Li faris ˆci tiujn demandojn per p er tono mallonga kaj rapide; en liaj nigraj brilantaj okuloj estis esprimita malpacienco de homo sen volo kaj sen pripensado, de homo, kiu plene submetiˆ gas gas al ricevita impreso. ˆ — Si tute ne revenos, — respondis la virino, kiu sidis anta˘u la kameneto, ˆ brakoj sur la sama loko, sur kiu anta˘u kelke da minutoj sidis Marta. Siaj estis krucigitaj sur la brusto, la okuloj estis senmove turnitaj al la ardantaj ˆ ne turnis la rigardon al la eniranta juna viro, kaj al liaj malpacikarboj. Si encaj demandoj ˆsi si respondis per tono mallonga, pli ol indiferenta indiferenta,, per tono malkontenta. ˆ ne revenos? — Si revenos ? — ekkriis ekkrii s Aleˆcjo, cjo, ˆetante sian ˆcapelon cap elon sur plej proksiproks iman meblon kaj irante pli profunden en la ˆcambron cambron — Kion vi diras? ˆsi si ne revenos? revenos ? ˆcu cu vi amba˘u ne estas amikinoj de la infaneco?

MARTA

123

La virino silentis. La juna viro fariˆgis gis ˆciam ciam pli kaj pli malpacienca. — Kion do ˆsi si diris? — li demandis urˆ u rˆ ge. ge. ˆ — Si diris, malrapide malrapide respondis la virino, virino, ne ˆsanˆ sanˆ gante gante la pozon nek la direkton direk ton de la rigardo, rigar do, — ˆsi si diris, ke ˆsi si gis gˆis nun ankora˘ u amas amas sian sian edzon. edzon. . . Aleˆ Al eˆcjo cj o larˆ la rˆge ge malfermis la okulojn. — La edzon? — li diris, kvaza˘ u ne kredante al siaj propraj oreloj, — la mortintan mortintan edzon? Li eksplodis per rido, li levis la vizaˆgon gon kontra˘ u la plafonon kaj ridis la˘ute ute kaj longe. — La edzon! — li ripetis, ripetis, — kion do ˆsi volas volas ankora˘ ankora˘ u de tiu kompatindul kompatindulo, o, li ja plu ne vivas! vivas! Ho, fidela koro. koro. . . nekonsolebl nekonsoleblaa vidvino, vidvino, kiel sentoplena tio estas! Li ridis senˆcese, cese, sed balda˘ baldau˘ en lia rido eksonis falsaj notoj, en kiuj tremis io simila al kompato kaj al malagrabla incitiˆgo... g o... — Vorton de honoro! — li komencis, denove trakurante la saloneton per grandaj paˆ paˆsoj, soj, — tio estas virino neordinara; neordinara; ami mortintan mortintan edzon ankora˘ u post paso de kelke da monatoj post lia morto! Kiaj altaj sentoj! Kio do estus des pli, se ˆsi si nun ekamus iun vivanton! vivanton! Ho, se mi povus esti tiu feliˆculo! culo! — Tre povas povas esti, esti, ke vi povus povus esti tiu feliˆ feliˆ culo, culo, — respondi respondiss la virino virino,, ˆ tamen ne forturnis la kapon kaj faris nenian sidante anta˘ u la kameneto. Si movon. Li alsaltis a lsaltis al ˆsi. si. Hela ruˆ go go kovris liajn vangojn. — Mi povus esti! — li ekkriis, ekkriis , — ˆsi si ne n e forˆ f orˆsiris siris do de mi m i ˆciun ciun esperon esp eron!! Ho, bela ˆcarma, carma, ora, ora , brilianta sinjorino Karonjo, kompatu min! mi estas efektive furioze enamiˆ ginta! ginta! mi povus esti tiu feliˆculo culo se. . . diru, sinjorino, sinjorino, mi petegas, p etegas, mi ˆurigas urigas vin. . . se mi farus farus kion?. kion?. . . La virino virino nun la un unuan uan fojon levis levis la okulojn okulojn al li. Sur la fundo fundo de ˆsiaj siaj pupiloj, sur la iom levitaj brovoj, sur la moviˆgantaj gantaj anguloj de la delikataj lipoj lipo j kuˆsis sis nepriskribebla n epriskribebla esprimo de moko. — Se vi, — ˆsi si diris malrapide, — se vi aspirus a spirus ˆsian sian manon kaj volus edziˆgi gi kun ku n ˆsi. si . ˆ tiuj vortoj faris Ci faris sur Aleˆ Aleˆcjo cjo impreso impreson n surdigan surdigan kaj rigidiga rigidigan. n. Dum momento li staris senmova, kvaza˘u ˆsto st oniˆ ni ginta, gˆinta, kun iom malfermita buˆso so kaj kun okuloj fiksitaj al la vizaˆgo go de la atente lin rigardanta virino. — Edziˆgi! gi! — li ripetis per obtuza obtuza voˆco. co. Liaj lipoj ektremi ektremis, s, kvaza˘ kvaza˘ u li tuj estus ridonta, tamen li ne ridis, li nur svingis la manon, levis la ˆsultrojn, sultrojn, duone kolere kaj duone du one indiferente diris: — vi ˆsercas, sercas, sinjorino! — kaj foriris de la kameneto. La virino dum momento akompanis lin per rigardo malvarma kaj moka. Su Surr ˆsia si a vizaˆ viz aˆgo go transkuris dum unu minuto milo da koketaj, mokaj kaj malestimaj ridetoj. rideto j. La ga ja Aleˆcjo cjo denove den ove stariˆ gis gis anta˘ u ˆsi. — Vi estas kruela, sinjorino Karolino, — li ekkriis, — vi parolas al mi pri edziˆgo! go! ˆcu cu ekzistas io pli sensenca? ligi sin por la tuta vivo vivo kun persono, kiun mi apena˘ u konas, kun vidvino, kiu amas ankora˘ u sian mortintan mortintan edzon? fariˆgi g i per un unu u fojo patro patro de ia infa infana naˆˆco, c o, bari bari al si la mondo mondon, n, preni preni sur sur

MARTA

124

la ˆsultrojn sultrojn tiom da respondeco, respondeco, tiom tiom da klopodoj? kaj en mia aˆ go? go? kun kun ˆ estas ideo, kiu efektive konvenus al bonkora burˆgo, mia feliˆca ca situacio? situa cio? Gi go, avidanta bongustan hejman kuiraˆ kuiraˆon ka j dekduon da pufvangaj infanaˆcoj. co j. Mi supozas, ke vi ne diris tion serioze; mi scias, ke vi amas ˆserci, serci, tio estas unu el via j ˆcefa cef a j ˆcarmo car moj. j. Karolino Karol ino levis la ˆsultro sultr o jn. — Kompreneble, Kompreneble, mi ˆsercis, sercis, — ˆsi si diris mallonge mallonge kaj rigardis rigardis denove denove la ardantajn karbojn. La gaja ga ja Aleˆcjo cjo estis ˆciam ciam pli ekscitita. ekscit ita. — Kian humoron vi havas hodia˘ u, u, — li murmuris, murmuris, — ˆcu cu mi nenion pli sciiˆgos? gos? — Vi tedas min terure, — respondis la virino. — Kie Ki e ˆsi loˆ lo gas gˆas ? — insiste demandis la juna homo. — Mi ne scias, mi forgesis demandi ˆsin sin pri tio. — Jen bonega historio! kion do mi nun faros? mi devos ˆsin sin serˆ se rˆci, ci, sed se d la urbo estas kiel arbaro, anta˘ u ol mi ˆsin sin trovos, mi denove ˆsin sin forgesos. . . Li diris tion kun tre granda ekscitiˆ go, go, preska˘ u kun kolero kaj plendo en la voˆ co. co. Li timis, ke la nekonstanteco de lia memoro memor o kaj la ˆciutaga ciutaga granda nombro da impresoj eble forprenos de li tion, kio en la nuna momento pasie lin intere interesas sas.. Subite Subite li ekklak ekklakis is per la fingroj, ˆgoje goje ekkriis kaj saltis denove al la kameneto. — Eureka! Eure ka! — li ekkriis; — ˆsi estas esta s ja kudristino? kie? ˆcu cu en ia laborejo? Bela, ˆcarma, carma, ora sinjorino sinjorino Karonjo, Karonjo, diru. . . La virino leviˆgis gis kaj larˆge ge oscedis. — Nu, tie. . . ˆce ce la strato Freta, Freta, en la kudrejo de sinjorino sinjorino Szwejc Szwejc — ˆsi si diris kun mieno de plej granda enuiˆ go, — iru do jam fine, mi devas vesti min go, por la teat teatro ro.. . . Aleˆ Al eˆcjo cj o ˆsa sa jnis jn is feliˆ fe liˆcigi ci gita ta.. ˆ sinjorino Szwejc! — Ce Szwejc! mi scias! mi scias! mi vizitadas ˆsin! sin! Unu filino, filino, tiu, kiu altranˆcas, cas, estas monstro, sed la dua, juna edzino de bierfaristo, bierfaristo, kaj anka˘ u la nepino per la filo, fra˘ ulin u linoo Eleo Eleonor noro, o, estas estas ne malbel malbelaj. aj. . . Tie Tie do pasi pasiga gass la tempon tempon mia mia diino diino!! Ho! Ho! morg morga˘ a˘ u...morga˘ u ...morga˘u...mi u ...mi kuros, flugos, rapidos. Li kaptis la ˆcapelon capelon kaj staris sta ris jam sur la so jlo. ˆ revido! — li ekkriis. — Gis De post la sojlo li ankora˘ u revenis. — Sinjorino Karonjo iras hodia˘ u en la teatron? Kaj kion oni ludas? La virino staris ˆce ce la pordo de sia dormoˆcambro cambro kun brulanta kandelo en la mano. — Flik kaj Flok, — ˆsi diris. — Flik kaj Flok! — ekkriis ekkriis la homo de eterna rido, rido, — mi devas devas tie esti kaj vidi La˘uron uron en la egipta danco! Sed ˆcu cu ne estas tro malfrue? mi devas

MARTA

125

ˆ revido; ˆgis ankora˘ u iri por momento al Bolˆcjo! cjo! Gis gis revido! mi kuras, flugas, rapidas! ˆ Ciuj grandaj urboj generale gˆenerale kaj precipe Varsovio posedas en sia mezo ian nombron da viroj diversaˆ gaj, kiuj havas perfekte fiksitan kaj larˆge gaj, ge faman reputacion de glutantoj de virinaj koroj kaj ruinigantoj de virina honoro. Tiuj homoj, tuj depost la momento, kiam la patrinonaturo aperigas sur ilia supra lipo la unuan lipharan lanugon, gis gˆis la momento momento kaj ofte eˆc post la momento, kiam la komuna patrino ornamas al ili la kapon per blanketa prujno de grizhareco, faras al si kvaza˘ u profesion prof esion kaj ka j ˆciutagan ciuta gan okupon oku pon el admirado admir ado de virinaj ˆcarmoj, carmo j, admirado platona, kie oni alie ne pov p ovas, as, admirado ne platona ˆcie, cie, kie oni povas. povas. Ili estas ordinare homoj tre agrablaj, viglaj, spritaj, gajaj, gaja j, komplezemaj, en societoj ili estas tre dezirataj, en kolegaj rondetoj ili estas admirataj. admirataj. Ili ofte havas havas koron ne sole senteman, sed anka˘ anka˘ u bonan; intence kaj kun anta˘ upretigita plano ili neniel volus malutili al iu; kaj se ili tamen ofte upretigita ka˘ uzas malprofitojn, menso malsevera kaj bone ilin komprenanta ne povas uzas sen maljusteco maljusteco apliki apliki al ili aliajn vortojn vortojn krom la evange evangelia lia:: Dio, Dio, pardon pardonu u ilin, ˆcar car ili ne scias, kion ili faras! Cetere, konsiderinte konsiderinte la ordinarecon ordinarecon de la apero, kiun ili per si prezentas, preze ntas, konsiderinte ˆcion, cion, kion ili ordinare plenumas kaj kion ili ordinare atingas en la vivo kaj en la socia graveco, tio estas ˆgenerale generale figuretoj, kiuj havas tre malgrandan signifon en la socio kaj por la socio, ili estas est as bagatelaj bagatela j ˆsaksoldatoj, saksoldato j, sur la granda ˆsaktabulo saktabulo de la homaro, h omaro, mikroskopaj mikroskopaj insektetoj, insektetoj, kiuj glitas libere sur la por aliaj tro malglata ˆselo selo de la vivo. Sekve, konsiderante ilian malgrandecon, oni povus p ovus ˆce ce la prijuˆ gado gado de la sociaj aperoj tute preterpasi tiujn gajajn sensignifulojn, a˘ u eˆc kun rideto rid eto apliki apliki al ili tiun faman faman ekkrion ekkrion de la poeto pri la mizera mizera lanugo, lanugo, se ˆci ci tiu mizera lanugo, ˆci ci tiuj eterne moviˆ gantaj gantaj ˆsaksoldatetoj, saksoldateto j, ˆci ci tiuj eterne gaja j senkulpaj insektetoj ne estus mortige danˆ g eraj por certa klaso da homaj geraj ˆ tiu klaso est es taˆo o j. Ci klaso estas estas la malri malriˆˆcaj caj virinoj. virinoj. Ni ne parolas parolas jam eˆ c pri la koroj, ˆcar car la koroj ˆce ce la tiel nomata bela sekso estas ˆciam ciam tre sentema sentema kaj samtempe samtempe tute sendefenda sendefenda loko, loko, tute egale ˆcu cu ili troviˆ trovigas gˆas sub silkaj a˘ u sub lana j kaj katunaj talivestoj; t alivestoj; plej granda gran da bagatela bagat elaˆˆo pov p ovas as ilin vundi, plej granda bagatela bagate laˆˆo povas ilin venki. De tio venas la doloroj do loroj kaj plendoj, plendo j, larmo j kaj gemoj, ˆgemo j, ˆsirado sirado de haroj ha roj kaj grincado de dentoj dento j egale en la salonoj salono j kaj en la subtegmentoj. Sed objekto, kiu en salonoj treege malofte estas difektata de tiuj agrablaj petolistoj, sed en la subtegmentoj, subteretaˆ goj, goj, kudrejoj kaj diversaj laborejoj troviˆgas gas tute sub ilia potenco kaj terure de ili suferas — estas la reputacio reputacio de virino. virino. En ˆci ci tiu rilato inter tiuj petolistoj ekzistas ekzistas tiel grandaj granda j potenculoj, potenc uloj, ke ofte sen longa penado, p enado, iafo je eˆc sen intenco, per p er la sola alproksimiˆgo, go, per p er kelke kelke da paˆ paˆsoj soj faritaj apud la virino, virino, per kelke kelke da rigardoj ˆetitaj etita j sur ˆsin, ili mortigas ˆsian bonan reputacion, ili kreas en la kapoj de la homoj malbonajn suspektojn. Tio estas agrabla agrabla frukto de ilia ilia bone fortikigita fortikigita kaj larˆge ge fama gloro; agrabla efektive por p or ili, ˆcar car gi gˆi montras anta˘ u la mondo

MARTA

126

ilian vere viran energion, la grandegan potencon de ilia influo en la mondo, la grandegan abundon da impresoj, kiujn ili ricevas kaj ricevigas, kaj da plenumataj faroj; sed eble ne tre agrabla por tiuj, sur kiujn okaze falas la rigardo de la sinjoro de la kreitaˆ kreitaˆoj. . . La sinjoro de la kreitaˆ kreitaˆoj marˆ marˆsas sas sur strato de granda urbo, flekseblan flekseblan bastoneton bastoneton li svingas kiel sceptron. Brilas sur lia kapo la ˆcapelo, capelo, brilas sur la manoj mano j la gantoj kun duobla kunkudro, brilas sur la brusto ora ˆceneto ceneto kaj balanciˆgas gas gracie sur la malluma fono de la surtuto, kiun pretigis la dignaj manoj de la plej granda tajloro ta jloro Chabou. Kia majesto! ma jesto! Li kantetas kantetas duonvoˆ duonvoˆce ce kanteton kanteton el La Bela Heleno, kaj penetrema jn rigardojn rigardo jn li ˆetas etas ˆcirka˘ cirka˘ uen. La randon de la ˆcapelo capelo li ofte ektuˆsas sas per la mano, ˆciujn ciujn li salutas, ˆciuj ciuj lin salutas, ˆciujn ciujn li konas, ˆciuj ciuj lin konas. Kia digna d igna socia pozicio! Li interrompis sian sian kantet antetad adon, on, li etenda etendass la kolon, olon, kaj la pied piedon on li halt haltig igas as en la aero aero simile al ˆcashundo, cashund o, kiu ekflaris ekflar is ˆcasaˆ casaˆon, on, li streˆcas cas la rigardon, rigar don, li ridetas. ridet as. . . Tie sur la angulo de la strato preterpasis bela bu buˆˆseto, seto, eklumis eklumis blanka blanka vizaˆ geto, ekbri ekbrile leti tiss nigraj nigraj okule okuletoj. toj. . . An Anta˘ ta˘ uen! uen! kuru kaj kaj pelu! Singarde! Singarde! la ˆcasaˆ casaˆo o estas estas jam proks proksim ime! e! oni devas devas kiel kiel eble eble plej plej rapid rapidee gin gˆi n ˆcirka ci rka˘ u ubari, ˘ba ri, ˆcar car gi gˆi povus formalaperi! Li aliras de flanke, flanke, li levetas la ˆcapelon, capelon, li faras saluton plej plej respekta respektan n (ho, ironio! ironio!)) kaj per voˆ voˆco, co, plene plene kopian kopianta ta la hiera˘ hiera˘ u sur la scenejo scenejo a˘ uditan uditan voˆ con con de Pariso, li demandas: ˆcu cu vi permesas, sinjorino, ke mi vin akompanu? Se ˆsi si permesas, li iras ira s kun ˆsi. si. Se ˆsi si ne permesas, li iras ˆ li ne estas anka˘ u. u. Cu estas sinjoro sinjoro de la kreitaˆ kreitaˆoj? oj? Dum la irado irado li renkont renkontas as konatojn (li havas da ili tiom, kiom la maro havas da gutoj da akvo), li palpebrumas petole kaj montras per la okuloj la akompanatinon. De tempo al tempo la koro kun pligrandigita pligrandigita forto batas en lia brusto: tio estas la unuaj ektremoj de vekiˆ vekiˆ ganta ganta papilia amo a˘ u eble la gojo gˆojo de triumfo; plej ofte amba˘ u ˆ kune. Ciufoje kiam ˆci ci tiu sinjoro de la kreitaˆ kreitaˆoj ekvidas belan a˘ u eˆc b elet el etan an ekzempleron de virina vizaˆgo, go, li ˆuras al ˆciuj ciuj kaj anta˘u ˆcio cio al si mem, ke li estas furioze, morte enamiˆ ginta. ginta. Li faras tion tion kun plena sincera sincera kredo. kredo. Lia koro koro estas estas vulk vulkano, kiu eksplodas eksplodas kelke kelke da fojoj en tago. tago. Krom tio li sentas sentas bone, ke la okuloj de la homoj sekvas kun intereso la novan epizodon de la granda epopeo de lia vivo. vivo. Tiuj homaj okuloj tiel kutimis kutimis vidi lin nevenkebla, nevenkebla, ke tuj de la unua paˆ go ili divenas, ke sur la lasta ili trovos venkon! go Li alproksimiˆgis, g is, sekv sekvee li ravis ravis.. Li ekriga ekrigardi rdis, s, sekve sekve li venki venkis. s. Nek Nek li, li, nek iu el tiuj, tiuj, kiuj kiuj lin lin kona konas, s, supoza supozas, s, ke povus povus esti esti alie alie.. La gloro gloro de la brava brava junulo junulo kreskas; kreskas; la reputacio reputacio de la malriˆ malriˆca ca virino virino dronas. En la krono, kiu ornamas lian gajan kapon, elkreskas nova folio de la˘ uro, uro, sur ˆsia sia malga ja frunto frunto aperas makulo. makulo. . . Tia estis la ga ja Aleˆ cjo, cjo, unu el multaj. multaj. . . Lia nura alproksimiˆgo go kompromiti kompromitiss virinon, virinon, interparolo interparolo kun li estis por ˆsi si dekreto de malh malhono onoro. ro. . . Sinjorino Szwejc havis tri filinojn fi linojn kaj kelke da junaj juna j nepino j, sekve ˆsi si konis Alecˆon. on. Li vizitadis vizita dis ˆsian domon, domon , kaj ˆsi si eˆc mem rakontadis, rakontad is, ke unu el

MARTA

127

la fra˘ ulinoj Szwejc, tiu, kiu kune kun la patrino okupiˆgadis ulinoj gadis per altranˆ altra nˆcado, cado, ˆ kvankam pro li perdis per dis fianˆcon. con. Car kvankam ˆsi estis malbela, tamen, havante havante beletan figuron figuron kaj lertan lertan langon, langon, ˆsi si iam turnis sur sin la okulon okulon de la sinjoro sinjoro de la kreitaˆ kreitaˆoj. Ne estas do mirinde, mirinde, ke ka˘ uze de tiaj cirkonstancoj, sinjorino uze Szwejc Szwejc alˆ alˆsovis sovis siajn okulvitrojn okulvitrojn proksime proksime al la okuloj kaj rapide almetis la vizaˆgon gon al la fenestra vitro, kiam ˆsi si unu matenon mate non ekvidis, ke unu el ˆsiaj siaj laboristinoj ristinoj pasas la korton korton en akompano akompano de la nevenkeb nevenkebla la Aleˆ Aleˆcjo. cjo. La knabinoj knabinoj en ˆsiritaj sirita j vestoj kun flava flava j vizaˆ goj goj kaj senkoloriˆgintaj gintaj kokardoj en la haroj, anka˘ u ˆetis etis flankajn flankajn rigardojn rigardojn tra la fenestrojn, fenestrojn, per la okuloj okuloj kaj la fingroj fingroj ˆ ili sendadis al si reciproke signojn de interkompreniˆgo go kaj ridetadis. Cion ˆci ci tion rimarkis rimar kis anka˘ u la filino de sinjorino Szwejc, kiu staris apud la ronda ˆ tablo. Si leviˆgis gis sur la piedfingroj kaj ˆetis rigardon tra la fenestron. De la loko, sur kiu ˆsi si staris, ˆsi si povis p ovis vidi la malgrandajn malgranda jn lipharojn lipharoj n kaj la barbeton de Aleˆ Aleˆcjo. cjo. . . sed la lipharoj kaj la barbeto estis liaj. lia j. . . ˆsi si sentis, sentis, ke ˆsin sin kaptis ˆ elstreˆ impreso kaj rememoroj. Si els treˆcis cis ankora anko ra˘ u˘ pli la kolon, kaj nun ˆsi si ekvidis nigran lanan tukon, kiu kovris tute sendube kapon virinan. — Panjo! — kun kiu el la laboristinoj iras sinjoro Aleksandro? Sinjorino Szwejc forigis sian vizaˆgon gon de la fenestra vitro. — Kun sinjorino Swicka, Swicka, — ˆsi si diris, alproksimiˆgante gante al la tablo. La frunto de la serioza matrono kovriˆ g is per densaj nuboj, la “S” en la gis nomo de d e Swicka, elirante el la buˆso so de d e sinjorino Szwejc, siblis tre akre. La pli juna j laborist lab oristino inojj kaˆ kaˆse se interˆsanˆ sanˆ gis gis rigardo rigardon. n. La vizaˆ vizagesprimo gˆesprimo kaj voˆ csonado csonado de la estrino ne promesis p romesis agrabla ag rablajn jn aferojn afe rojn.. Unu el ili diris malla˘ute: ute: — Estos kriado! — Eble E ble ˆsi si forpelos forp elos ˆsin? — demandis deman dis alia ankora˘ ankorau˘ pli malla˘ ute. ute. — Oho? — diris tria plej malla˘ute: ute: — ˆsi si nun eble jam eˆc ne timas tion! ˆ vizaˆgesprimo Nun en la kudrejon eniris Marta. Sia gesprimo en tiu tago estis tia, ke  jam gi gˆi sola s ola povus turni turn i sur su r ˆsin sin la rigard r igardoo jn de d e ˆciuj ciuj ˆceestanta ceest antajj person p ersonoo j, se tiuj t iuj ˆ okuloj rigardoj jam sen tio ne estus preparitaj, por observi ˆsin sin scivole. Siaj esti es tiss ˆcirka ci rka˘ u˘ itaj de malhelaj rondoj, la pupiloj estis kvaza˘u malviv uitaj malvivaj. Sur la kaviˆgintaj gintaj vangoj estis makuloj de sanga ruˆ go, la brovojn dividis profunda go, sulko. Enirante, Enira nte, ˆsi si levis la peza pez a jn, ˆsvelintaj svelinta j palpebro palp ebro jn kaj renkontis r enkontis dekkelke de kkelke ˆ da rigardoj rigardo j fiksitaj fiksita j sur ˆsi. si. Si ne aperigis tamen miron nek ian alian senton, ˆsi si demetis la tukon for de la kapo kaj, preninte la laboraˆon, on, kiu kuˆsis sis jam ˆ preparita sur ˆsia tablo, silente sidiˆ gis. gis. Siaj manoj tremis kvaza˘ u en febro, ˆ klinis malalte la kapon, kiam ˆsi si disvolvis la tolon kaj enkudriligis fadenon. Si kiun en tiu tago ˆcirka˘ cirka˘ ukovris ukovris iom senordaj senorda j harligoj, harligo j, kaj ˆsi si enprofundiˆ gis gis en ˆ mano tremanta kaj ruˆ sian laboron. Sia ga de malvarmo rapide leviˆgadis ga gadis kaj ˆ spiris rapide kaj malleviˆgadis gadis kvaza˘ u la˘ utakte de ia febra kapturna penso. Si utakte malfacile, malfacile, kelke kelke da fojoj fojo j ˆsi si malfermis malfermis la lipojn, por kapti aeron, kiu videble ˆ la ronda tablo du tondiloj sonis akre kaj tirate. mankis al ˆsia sia brusto. brust o. Ce

MARTA

128

Sinjorino Szwejc el sub la okulvitroj okulvitro j ˆetadis etadis sur la ˆus us venintan laboristlab oristinon flankajn rigardojn. La anguloj de ˆsiaj siaj plenblov plenblovitaj itaj lipoj havis havis formon, ˆ kiu divenigis malbonan humoron. Si ˆcesis cesis tranˆci ci kaj, ne ellasante ellasa nte la tondilon tond ilon el la sulkabundaj sulkabundaj fingroj, diris per p er tirata tono kaj obtuza voˆco: co: — Sinjorino Swicka Swicka ne estis ˆce ce ni hiera˘ u. u. Marta, a˘ udinte sian nomon, levis la kapon. udinte ˆ — Cu vi diris ion al mi? — Sinjorino Swicka Swicka ne estis ˆce ce ni hiera˘ u. u. — Jes, sinjorino, mi prizorgis miajn aferojn en la urbo kaj mi ne povis veni. — Neakurateco de la laboristinoj koncerne la venadon al la laboro alportas grandan malutilon al la laborejo. ˆ denove kudris kaj silentis. Marta malalte klinis la kapon. Si Nun jam nur unu tondilo ˆce ce la ronda tablo sonis kaj knaris, sed ˆciam ciam pli akre. La fra˘ ulino, ulino, kiu perdis la fianˆcon con ka˘ uze uze de la nevenkebla Aleˆcjo, cjo, videble sentis sin ˆciam ciam pli kaj pli ekscitita. ˆ Sia patrino staris kun vizaˆgo go turnita al grupo da laboristinoj, kun senmova tondilo en la bruna mano. — Mi vidis hiera˘u sinjorinon Swick Swicka en la urbo. Sinjorino Sinjorino Swicka Swicka staris apud la ˆstuparo stuparo de la Sanktkruca preˆ gejo gejo kun du personoj. Marta ne respondis. r espondis. Kion ˆsi si povus diri? La fakto, pri pr i kiu parolis sinjorino Szwejc, estis tute vera. — Mi anka˘ u konas la personojn, kun kiuj sinjorino Swicka interparolis hiera˘ u sur la strato strato.. Un Unu u el ili anta˘ anta˘ u kelke kelke da jaroj eˆc laboris dum kelk kelka tempo en nia laborejo; sed ne longe, ne longe, ˆcar car mi tuj rimarkis, rimarkis, ke ˆsia sia ˆ kunestado povas doni danˆ geran ekzemplon por niaj laboristinoj. Cu sinjorino geran ˆ kamaradeco povas esti tre danˆ Swicka konas bone tiun virinon? Sia gera. gera. ˆ ne levis la — Ne por mi, sinjorino, — unuafoje ekparolis nun Marta. Si kapon de super la laboro, sed en ˆsia sia tremanta voˆ co co sonis obtuza ka j retenata ribelo de virina fiereco, kiu sentas sin piedpremata. — Ha! Ha! sopi sopirˆ rˆ gemis sinjorino Szwejc, — oni ne devas havi tro multe da gemis konfi onfido do al si mem. Malm Malmode odeste steco co estas estas patrin patrinoo de ˆciuj c iuj pekoj. pekoj. Pli Pli bon bonee estas eviti, multe pli bone estas eviti danˆgeran geran kamaradecon. . . Kaj ˆcu cu sinjoro Aleksandro Loncki estas anka˘ u proksima konato de sinjorino Swicka? La gis gˆis nun ˆciam ciam sonanta sonanta kaj knaranta knaranta tondilo tondilo ˆcesis cesis soni kaj knari. La fra˘ ulino kun la nebela vizaˆgo, ulino go, kiu tamen iam altiris al si la rigardon de la sinjoro de la kreitaˆ kreitaˆoj, levis la kapon. — Li certe estas bona kaj proksima konato, panjo, se sinjorino Swicka promenas prome nas kun li ˆciutage. ciuta ge. Oni povus p ovus pensi, ke tiuj ˆci ci vorto j estis serpentoj, serpento j, kiuj volvekovris volvekovris Martan de la kapo gis ˆgis la piedoj piedo j kaj enpuˆsis sis siajn pikilojn en ˆciujn ciujn punktojn punkto jn de ˆsia sia

MARTA

129

korpo: ˆsi si subite rektiˆgis, g is, levis la kapon de super la peco da tolo, kiu estis etendita sur ˆsiaj siaj genuoj, kaj la larˆge ge malfermita malfe rmita jn okulo jn ˆsi streˆce ce direktis direk tis al la vizaˆgo go de la parolanta fra˘ ulino. ulino. — Kion tio signifas? — ˆsi si diris malfacile kaj preska˘ u sufokiˆgante. gante. ˆ ˆ Si ekrigardis ekrig ardis ˆcirka˘ cirka˘uen. uen. Ciuj laboristino lab oristinoj, j, eˆc tiuj, kiuj ordinare ordinar e aspektis asp ektis plej sensente kaj senmove, sidis nun kun levitaj kapoj kaj kun okuloj direktitaj al ˆsi. si. Sur iliaj vizaˆ goj goj oni povis povis legi legi la plej diversajn diversajn sentojn: kompat kompaton, on, scivolecon, mokon. Dum momento Marta restis kvaza˘ u ˆston st oniˆ iˆginta. ginta. La puncaj makuloj, kiuj troviˆgis gis sur ˆsiaj siaj vangoj, malrapide larˆ giˆ giˆgis, gis, gis ˆgis ili purpurigis la frunton kaj la kolon. — Vi ne havas ka˘ uzon por koleri, mia sinjorino, vi ne havas ka˘ uzon uzon uzon por koleri, — diris Sinjorino Szwejc; — jam dudek jarojn mi estas mastrino de laborejo, en kiu ˆciam ciam laboradis samtempe samtempe pli ol dudek junaj juna j personoj, mi akiris akiris sekve sekve multe multe da sperto. Krom tio mi scias, scias, kiaj estas miaj agodevoj agodevoj rilate al la animoj, kiujn la Providenco konfidas al mia prizorgado; mi ne povas rigardi indiferente, se iu el ili propravole elmetas sin al danˆgero. gero. Plue mi havas ja filinojn, tre junajn nepinojn. Kion do la homoj povus pensi pri ili, se nia laborejo, Dio gardu, prezentus iajn ekzemplojn ekzemplojn de malˆcasteco! casteco! Fine, sur la korton rigardas la fenestroj de la loˆ gejo gejo de unu riˆca ca kaj diotima sinjorino, kiu estas vera protektanti protektantino no kaj bonfarantino de nia laborejo. Sankta sinjorino! sinjorino! kion ˆsi si pensus, se ˆsi si vidus, ke iu el miaj laboristinoj laboristinoj guste gˆuste sub miaj kaj sub ˆsiaj siaj fenestroj fenestroj promenas promenas kun juna juna kaj salona salona fra˘ ulo? ulo? Ceter Cetere, e, eble ˆsi si eˆc jam vidis! Vera timego min kaptas, kiam mi ekpensas pri tio, kion ˆ mi diru al mi diros al nia protektantino, protektantino, se ˆsi si min demandos demandos pri tio? Cu ˆsi, si, ke tiun laboristinon mi forigis? forigis? Sed eble tio estos kontra˘ ua al la kristana favo favork rkorec oreco?. o?. . . — Diru al ˆsi, si, ke la l a laborist lab oristino, ino, kiu havis la malfeliˆ malfe liˆcon con renkonti sur ˆci ci tiu korto junan kaj salonan fra˘ ulon, ulon, foriˆgis gis de ˆci ci tie mem kaj propravole. ˆ tiuj vortoj Ci vorto j eksonis ekson is tra la l a granda gran da ˆcambro cambro per p er voˆco co klara klar a kaj forta. fo rta. Marta leviˆgis gis de la seˆgo go kaj kun alte tenata frunto kaj kun tremantaj lipoj rigardis rekte en la vizaˆgon gon de sinjorino Szwejc. — Mi estas virino malriˆca, ca, tre malriˆca, ca, — ˆsi diris plue, — sed mi estas honest honesta, a, kaj vi havis havis nenian nenian rajton paroli paroli al mi en tia manie maniero. ro. Ne la Providenco Providenco fordonis min al via prizorgado prizorgado kaj alkondukis alkondukis min ˆci ci tien, sed mia propra senkapablec senkapableco. o. Mi venis venis ˆci ci tien, ˆcar car aliloke aliloke mi ne povosciis povosciis labori; vi scias scias tion tre bone, kaj vi sciis bone ekspluati ekspluati mian situacion situacion.. Mia laboro valoras kelkoble pli, ol kiom vi donas al mi por ˆgi...Sed g i...Sed ne pri tio mi volis paroli. paroli. Mi faris propravolan propravolan interkonsen interkonsenton ton kaj mi plenumis plenumis giajn gˆiajn kondiˆ kondiˆcojn. cojn. Suferi mizeron mi devas, devas, sed toleri ofendojn. ofendo jn. . . malgra˘ u ˆcio. cio. . . mi ne povas povas.. . . ne, mi ankora˘ ankora˘ u ne povas! Adia˘ u! u! ˆ Ce la lastaj vortoj vortoj ˆsi si surˆ surˆetis la tukon sur la kapon kaj direktis direktis sin al la pordo. La laboristinoj sekvis sekvis ˆsin sin per siaj rigardoj, la pli junaj kun simpatio

MARTA

130

kaj kun speco de triumfo sur la vizaˆgoj, goj, la pli maljunaj kun kompato kaj kun ankora˘ u pli granda mirego. ˆ Cio, kio okazis al Marta depost hiera˘ u: u: la disrev disreviˆ iˆ go, go, kiu ˆsin sin trafis tra fis ˆce ce la libristo; la maldolˆca ca sento de envio, kiu unuafoje atakis ˆsin ˆce ce la vido de la Kazimira palaco kaj de la lernanta esperplena vira junularo; la vizito en la domo ˆce ce la strato Krolewsk Krolewska, la malˆ goja propono, kiu tie estis farita al goja ˆsi; si; la sendorma nokto, pasigita inter torento da larmoj kaj flamoj de honto; honto; sed precipe la renkontiˆ go go kun la homo, pri kiu ˆsi si sciis, ke li atendis ˆsin kun malhonoranta malhon oranta penso pen so en la kapo, — ˆcio cio ˆci ci tio metis ˆsian spiriton spirit on en tiun staton stato n de febra streˆco, co, kiu longe da˘ uri uri ne povas, kiu ˆce ce la plej malgranda ektuˆso so eksplodas per neretenebla fulmotondro. Kaj la ektuˆso, so, kiun ka˘ uzis uzis la vortoj de sinjorino sinjorino Szwejc Szwejc kaj de ˆsia sia filino, ne estis plej malgranda. En la brusto de Marta la gis gˆis ekstremeco ekstre meco streˆ st reˆcita cita kordo de sentoj se ntoj krevis kaj eksonigis ribelan r ibelan ˆ krion kaj suferplenan gemon. gˆemon. Cu ˆsi si faris bon bone, e, kiam ˆsi cedis al la nereteneb nere tenebla la eksplodo de virina fiereco kaj de homa digno, ˆetante etante anta˘ u la piedojn de la ˆ ˆsin sin ofendinta ofendinta virino sian lastan pecon da pano? Si ne pensis pri tio, ˆsi si ne prikalkulis sian agon, kurante tra la longa korto al la pordego, kondukanta sur la straton. Sed apena˘ u ˆsi eniris eni ris en la porde po rdegan gan arkaˆon, on , ˆsi retiri ret iriˆ gis gˆis kvaza˘ u anta˘ u ia terura fantomo, esprimo de mortiga ofendo kovris ˆsian sian vizaˆ gon. gon. En la pordega arkaˆ arkaˆo staris stari s ankora˘ ankorau˘ Aleˆcjo cjo kaj interparolis malla˘ ute ute kun ia juna viro, kiu staris ˆce ce la malsupro de la ˆstuparo, stuparo, per kiu li videble ˆus malsuprenvenis, por iri en la urbon. Marta Marta forsaltis forsaltis al la kontra˘ kontra˘ ua flanko. flanko. Estis Estis videble videble,, ke ˆsi si penis nerimarkite formalaperi la˘ ulonge ulonge de la muro; sed ˆcu cu lerta kapreolo povas forkuri de la okulo de sperta ˆcasisto? casisto? — Sinjori Sinjorino! no! — ekkrii ekkriiss Aleˆ Aleˆcjo, cjo, sin returnan returnante; te; — kia surprizo! surprizo! Mi ne pensi pensis, s, ke vi tiel tiel frue frue forl forlaso asoss hod hodia˘ ia˘ u tiun kavernaˆ kavernaˆcon, con, kiu (nun lia voˆco co malla˘utiˆ utiˆgis) gis) de kelka tempo fariˆgis gis por mi paradizo, al kiu mi sopiras! La viro, kun kiu Aleˆcjo cjo anta˘ue ue interparolis, forlasis fo rlasis la lastajn lasta jn ˆstupo stupo jn kaj ka j elkuris elkuris sur la straton, ˆetante etante preterflugantan preterflugantan rigardon sur la virinon, virinon, al kiu sin turnis lia kamarado, kaj maskante dusignifan rideton per kanteto el Flik kaj Flok. Marta staris ˆce ce la muro, pala kiel marmoro, kun elrektigita elrektigita talio kaj kun fulmo j en la okuloj. La gaja ga ja Aleˆcjo cjo alproksimiˆ gis gis al ˆsi si kun rideto ridet o sur la lipoj kaj kun reva rigardo. — Kion vi volas de mi, sinjoro? — ekkriis la virino. — Sinjorino! Sinjorino! — interrompis interrompis ˆsian sian parolon la sinjoro de la kreitaˆ kreitaˆoj, — anta˘ u kvaronhoro vi forpuˆsis sis min de vi per tre severa vorto, sed mi ne perdas la esperon, esperon, ke mia konstan konstanteco teco.. . . — Kion Kion vi vola volass de mi, sinj sinjoro oro?? — ripeti ripetiss la virino virino,, reaki reakira rant ntee sian sian voˆ con, con, kiun ˆsi estis perdinta por momento. — Jes, ˆsi diris plue, mi forlasis tiun kavernaˆ kavernaˆcon, con, en kiu tamen troviˆ gis mia lasta rimedo de enspezado, la gis lasta peco da pano por mi kaj por mia infano. Mi faris tion ka˘ uze uze de vi. Per

MARTA

131

kia rajto vi, sinjoroj, baras la vojon al ni, por kiuj la irado jam sen tio estas ˆ vi havas almena˘ tiel malfacila? Cu u iometon da koro kaj konscienco, kiam vi persekutas estaˆ estaˆojn, kiuj jam sen tio ne scias, kie ili povas povas trovi por si lokon en la mondo? mondo? Ho, Ho, al vi tio certe certe ka˘ ka˘ uzos uzos nenion nenion malbonan malbonan!! Al vi la homoj donos por tio la˘ udon, al ni ili donos ofendon udon, ofendon.. Ni perdos la honesta honestan n nomon nomon kaj ofte anka˘ u la lastan pecon da pano, vi bonege amuziˆ gos... g os... ˆ Si diris dir is ˆcion cio n ˆci ci tion tio n rapide rap ide,, preska˘ pre ska˘ u sen se n respiro, r espiro, kun akra moko en la voˆco co kaj en la okuloj. — Vi amuziˆgos, gos, — ˆsi ripetis ripetis kun malagra malagrabla bla rido, rido, — sed permesu, permesu, ke virino, kiun vi bonvolis elekti kiel objekton de via amuziˆgo, g o, ripetu al vi la vortojn ortojn de maln malnov ovaa fablo fablo:: Malbo Malbone, ne, malbo malbone ne vi tempon tempon pasi pasigas gas,, vin vin tio tio amuzas amuzas,, nin tio mortiga mortigas!. s!. . . Dirinte ˆci ci tion, ˆsi si pasis preter la miregigita junulo kaj ka j malaperis post la pordego. ˆ li intencis iun mortigi? Nenio en la mondo estis pli fremda Kia penso! Cu al lia sentema koro, ol intenco de ia mortigo; nenio estis pli kontra˘ ua u a al liaj pensoj, kiuj tute ne havis havis ian inklinon inklinon al dramoj. Kaj tamen tamen kun kia forto ˆsi si parolis al li! kia dolora fulmo brilis brilis el ˆsiaj siaj pupiloj, kiel pala kaj kiel bela b ela ˆsi si esti es tis! s! Aleˆ Al eˆcjo cj o senˆ se nˆsanc sa ncel eliˆ iˆge ge fordonus fo rdonus en ˆci ci tiu momento kelke da jaroj jaro j de sia senzorga kaj feliˆca ca vivo, por povi ˆsin sin vidi, petegi de ˆsi si pardonon, kompensi al ˆsi si la maljus mal justaˆ taˆon, on , se li gin gˆin faris al ˆsi kaj. . . akompani akompan i ˆsin sin al ˆsia sia loˆgejo. gejo. Ha! sed kie estis tiu ˆsia sia loˆgejo! g ejo! li ne sciis sciis.. Li sulki sulkiss la frunton frunton,, klak klakis is malpacience per la fingroj kaj, levante la kapon, ekkriis preska˘u kolere: — Nun mi ˆsin sin kredeble jam ne trovos! En tiu sama momento enkuris el la strato en la pordegon juna fra˘ ulineto, ulineto, preska˘ u ankora˘ u infano, en malvasta pelto kaj kun mirinde graciaj botetoj. Kiam Aleˆcjo cjo ˆsin sin ekvidis, ekvidi s, la esprimo espr imo de lia vizaˆgo go subite sub ite ˆsanˆ sangiˆ gˆiˆgis. gis. Li rapide rapide deprenis la ˆcapelon, capelon, kaj, salutante saluta nte la belan fra˘ ulineton, li diris kun rideto: ulineton, — Kiel Kiel longe longe jam mi ne havis havis la feliˆ feliˆ con con vidi vidi fra˘ ulinon ulinon Eleon Eleonoron oron!! La fra˘ ulineto videble ne estis malkontenta de la renkontiˆgo. ulineto go. — Ha! sinjoro sinjoro Aleksa Aleksandro ndro estas vere vere tre gentil gˆentila! a! tre gentila! gˆentila! Jam tutan monaton vi ne estis ˆce ce ni. La avino kaj la onklino onklino jam kelke kelke da fo joj diris, ke sinjoro Aleksandro estas neˆgentila. gentila. Sinjoro Aleksandro per revantaj okuloj sekvis la movojn de la rozokoloraj lipetoj, kiuj pepis tiujn vortojn. — Sinjorino! — li diris, — la koro tiras min al via domo, sed la prudento malkonsilas. — La prudento! Estus tre interese scii, kial la prudento devas malkonsili al vi vizitadi nin? — Mi timas timas pri mia trankvile trankvileco! co! — diris malla˘ malla˘ ute ute la sinjoro de la kreitaˆ it aˆo j. La fra˘ ulineto ulineto ruˆgiˆ giˆgis gis gis ˆgis la haroj kaj oreloj.

MARTA

132

— Nu, ne timu timu kaj venadu venadu al ni, ˆcar car alie alie la avino avino kaj la onklino onklino vere koleros. — Kaj vi ? Momen Momento to da sile silent nto. o. La okuloj okuloj de la fra˘ ulineto rigardas najlon, elstarantan el la planko de la pordegejo, la okuloj de la venkinto kalkulas la orajn harfasketo harfa sketojn, jn, kiuj el sub la ˆcapelo cap elo elˆsutiˆ sutiˆgis gis sur la blankan frunton. — Mi anka˘ u vin koleros. — Ho! se tiel estas, mi venos, mi nepre venos! La fra˘ ulineto ulineto enkuras enkuras en la korton korton,, kien kien la sinjoro sinjoro de la kreita kreitaˆˆoj ne kuraˆgas gas ˆsin sin sekvi. Kun malriˆ malriˆca ca laboristino laboristino estas alia afero, sed kun nepino de virino, kies domon oni vizitadas, kun fra˘ulino ulino Szwejc, kiu, kiel oni diras, dir as, havos ˆcirka˘ cir ka˘ u dekkvinmil spesmiloj da doto, promeni senceremonie sur la korto ne konvenas. Aleˆcjo cjo eliras sur la straton, kaj anta˘ u liaj lia j okulo j preterˆ pret erˆsoviˆ soviˆ gas gas du virinaj figuroj: la figuro de malriˆ malriˆca ca laboristino kun flamo en la indignanta okulo kaj la figuro de bela fra˘ ulineto ulineto kun oraj ora j harfasketoj ˆcirka˘ cirka˘ u la blank blanka frunto. frunto. Li  jam mem ne scias, kiu el ili estas pli bela kaj pli alloga. Tiu, — li pensas, — estas fiera kaj flama diino; ˆci ci tiu estas tre ˆcarma carma malgranda diineto! Veron diras la scienculoj: scienculo j: kiaj nekalkuleblaj riˆcaˆ caˆoj estas disverˆ disverˆsitaj sitaj en la granda regno regno de la naturo! naturo! Kiom Kiom da nu nuanc ancoj, oj, kiom kiom da specoj! specoj! Kiam Kiam homo devas devas fari elekton, li simple ricevas kapturnon kaj la koro en li fandiˆ gas. g as. Sed Sed por kio fari elekton? Tous les genres sont bons hors le genre vieux et laid!  Viro! mizera lanugo! vi, ventanima estaˆ estaˆo! Kaj Marta? Post la fortaj ekscitiˆgoj, goj, kiujn kiujn ˆsi si havis havis,, Marta Marta denove denove enfalis enfalis tute en bagatelaˆ bagatelaˆan an kalkulon. La ses spesmilojn, spesmilo jn, kiujn ˆsi si ricevis de la libristo, ˆsi si donis al la domadministranto, pagante tiamaniere t iamaniere la ˆsuldon, suldon, kiu gis gˆis nun ne estis pagita, pa gita, kaj ka j aˆcetante ceta nte samtempe samtemp e la rajton ra jton loˆ gi gi en la subtegmenta subte gmenta ˆcambreto cambre to ankora˘ u dum du semajnoj. — Vi ˆsuldas suldas ankora˘ ankora u ˘ por la mebloj, diris la administranto, prenante el ˆsia sia mano la monon. monon . — Forprenu ilin el mia ˆcambro, cambro, ˆcar car mi ne povas pagi por ilia uzado. Iaj bonhavaj gesinjoroj, kiuj loˆ gis gis en la dua etaˆgo, go, bezonis por sia kuirejo a˘u anta˘ uˆ uˆcambro cambro tablon, tablo n, kelke da seˆ goj go j kaj liton. Vespere ˆci ci tiuj mebloj jam ˆ sternis sian tre malmultigitan litaˆ ne estis en la ˆcambro cambro de Marta. Si litaˆaron aron ˆ sur la nuda planko kaj sidiˆ gis gis sur la planko anta˘ u la malplena kameno. Ce la dua flanko de la kameno sidiˆ gis g is Janj Janjo. o. La pozo de la patri patrino no estis estis sensenmova, preska˘ u rigida, la infano sidis kuntirita kaj tremanta de malvarmo kaj eble anka˘ u de sufer sufero. o. La du palaj vizaˆ vizaˆ goj, go j, kiujn ˆcirka˘ cirka˘ uis uis la krepusko de la komenciˆ ganta ganta vespero kaj profunda silento de la dezerta ˆcambro, cambro, prezentis prezentis ˆ malga mal gajan jan vidaˆon. on . Gi estis anka˘ u vida v idaˆˆo mistera. mister a. Du malfeliˆ malfel iˆcaj ca j vivoj vi voj sidis tie anta˘ u la malvarma aperturo de mallumega kameno. Kia estos ilia fino?

MARTA

133

Janjo havis en tiu nokto dormon maltrankvilan kaj interrompatan. ˆ nun, se ˆsi Gis si ofte ploris en la tago, en la nokto ˆsi si almena˘ u dormadis trankvile. Sed tiun vesperon oni o ni elportis elp ortis el la ˆcambro cambro la lastan ob jekton de d e ˆsia sia ˆ beda˘ ludado: la du malnovajn lamajn seˆgojn. gojn. Si uris ilin kiel bonajn amikojn, uris kun kiuj ˆsi si ludadis en pli libera lib erajj minutoj kaj al kiuj ˆsi si silente rakontadis siajn sia jn suferojn kaj plendojn pri malsato, malvarmo, pri la batoj de Antoniowa, pri kiuj, gvidata de instinkto instinkto de bona infano, ˆsi si ne volis volis alporti plendojn al la patrino. patr ino. La infano infan o p ploris loris kortuˆse, se, kiam ˆsi si vidis, v idis, ke oni elporta elp ortass ˆsiajn sia jn amata jn kriplajn maljunuletojn, poste, kuˆsiˆ siˆ ginte ginte sur la tero, ˆsi eble rememoris rememoris sian anta˘ ulongtempan ulongtempan mahagonan liteton, ˆcirka˘ cirka˘ uitan uitan de galerie galerieto, to, kovri kovritan tan de brodita litkovri litkovrilo, lo, per kies diversk diverskoloraj oloraj strioj ˆsi si lernis distingi distingi kolorojn kolorojn kaj admiri admiri ilian ilian belecon. belecon. . . Estis jam preska˘ u noktomezo. La infano ˆetiˆ gadis gadis sur sia malalta malalt a sterna stern aˆo, de tempo al tempo gemadis gˆemadis kaj ploradis en la dormo. Marta senˆcese cese sidis sur la planko apud la kameno, en plena mallumo kaj farante al si mem akrajn ripr ri proˆ oˆco co jn. jn . Akre ka j turmente ˆsi si riproˆcadis cadis al si sian agon rilate al sinjorino Szwejc. Kial ˆsi si ekflamis ekflami s per p er ofendita ofend ita fiereco? fierec o? Kial ˆsi si forlasis forla sis tiun lokon, en kiu ˆsi si havis h avis ian ajn eblon, eblon, por ion ajn laborenspe laborenspezi? zi? Estas Estas vero, ke la ofendo, ofendo, kiun oni tie ˆetis et is al ˆsi si en la vizaˆ viz aˆgon, gon, estis nemeritita, granda, forte vundanta, sed kio ˆ el tio sekvas? Cu virino en ˆsia sia situacio situac io havas la rajton ra jton interˆsanˆ sanˆ ge ge por ofendo ˆeti al iu en la okulojn sian pecon da pano, nigran, malmolan, malmolan, maldolˆ maldolˆcan, can, sed lastan? lastan? Tute ne kapabli apabli ion fari, fari, por levi levi sin el malest malestimi iminda nda situacio, situacio, kaj samtempe ne kapabli pacience toleri la batojn kaj ofendojn, kiujn donas tiu situacio, situacio, kia nekonsek nekonsekve venco! nco! Per Per propra propra senkapab senkapablec lecoo fordoni fordoni sin en la manojn de virino, kiu ekspluatas ekspluatas tiun senkapablec senkapablecon, on, kaj poste postuli de ˆsi si por si estimon kaj justecon? Kia senprudenteco! — Ne! — pensis Marta; — unu el la amba˘ u : oni devas esti en la mondo a˘u forta kaj fiera, a˘ u malforta kaj humila. Oni devas povoscii porti kaj gardi sian personan dignon, a˘ u oni devas rifuzi al si ˆciun ciun pretendon pri gi. gˆi. Mi estas malforta, malforta, sekve mi devas devas esti humila. Mi ne pov p ovas as per miaj faroj faro j leviˆ gi gi gis gˆis tia situacio, ke mi devigu la homojn estimi min, sekve mi ne devas postuli por mi ˆ mi mem efektive estimon. Kaj cetere por kio la homoj devas min estimi? Cu ˆ mi povas sen honto min estimas? Cu ho nto kaj sen riproˆ r iproˆcoj co j de la konscienco rigardi ˆci ci tiun infanon, al kiu mi devis doni apogon ap ogon kaj prizorgon kaj donas nenion? ˆ Cu mi povas sen plej profunda humiliˆ go go pensi p ensi pri tio, ke simile al sendefenda ˆsafo safo mi klinas mian nukon anta˘ antau˘ nehonesta mano, permesante, eˆc petante, ke el mia laboro, el la ˆsvito svito de mia frunto gi gˆi kreu riˆcecon cecon por si kaj por siaj infanoj? infanoj? Kian Kian opinion opinion cetere hav havas pri mi la tuta mondo, la homoj? Un Unu u forˆetas et as mian mia n laboro lab oron, n, ˆcar car gi gˆi estas senta˘ uga; alia jam tuj en la komenco gin uga; gˆin ne akceptas, havante la konvinkon, ke gi gˆi certe estas senta˘ uga; uga; alia malnoble gin ˆgin ekspluatas guste ˆguste tial, ke ˆgi gi estas e stas senkapabla; se nkapabla; fine alia eˆc vidas en mi ne

MARTA

134

homon, kiu egalas al li per honoro kaj virto, sed nur nemalbelan virinon, kiun oni povas. povas. . . aˆceti! ceti! Kial do mi postulis de sinjorino Szwejc Szwejc tion, kion la tuta mondo al mi rifuzas, rifuz as, kion akiri ˆce ce la homo j, eˆc ˆce ce mi mem, mi ne povis? La nokto cedis al griza vintra tagiˆ go, go, Marta Mar ta ˆciam cia m ankora an kora˘ u˘ sidis sur la sama ˆ loko, kun kubutoj apogitaj sur la genuoj, kun kapo inter la manplatoj. Si sentis sin nun humila, tre humila, ˆsi si ridetis pri si mem ˆce ce la penso, ke hiera˘ hierau˘ ankora˘ u ˆsi povis havi iajn pretendojn pri estimo de homoj; ˆsi si estis certa, ke jam neniam ˆsi si miros sian propran malaltiˆ malaltiˆ gon kaj neniam ekmurmuros gon kontra˘ u la mano, kiu ˆsin sin ofendos. ofend os. Kune kun la taga lumo en la subtegmentan subtegmentan ˆcambreton cambreton eniris rememoroj pri la ˆciutaga ciuta gajj bezono bezo noj. j. Marta Mart a elprenis elpren is el la poˆso so dekkvinsp dekkv inspesdekan esdekan moneron. mon eron. Pli da mono ˆsi ne havis, kaj laborenspezon laborensp ezon ˆsi havis nenian. — Mi devos iri peti! — ˆsi si ekpensis. ekp ensis. ˆ ˆ iris al la Si eliris en la urbon kaj direktis sin al la konata librejo. Si homo, homo, kies kies kompa kompatema tema mano jam donis donis al ˆsi un unu u fojon laboron, laboron, la dua duan n fojon almozon. Malfermante la pordon de la librejo, Marta eksentis en si mem ian miron. Anta˘ u sia eliro el la domo ˆsi imagis al si, ke tre tr e malfacile malfac ile estos al ˆsi si transpaˆ trans paˆsi si ˆci ci tiun tiu n sojlon, so jlon, ke tiel same, s ame, kiel anta˘ antau˘ kelka tempo, anta˘ u la eldiro de vorto de ˆ eraris. Sia ˆ koro p eto et o ˆsi ruˆ rugiˆ gˆiˆgos gos de honto, ˆsi si perdos per dos por po r momento la voˆcon. con. Si ne frapis pli forte, ruˆgo go ne kovris ˆsian sian frunton, frunto n, kiam ˆsia sia rigardo rigar do renkontiˆ gis gis kun la rigardo de la libristo. Li staris, kiel ordinare, malanta˘ u la skribtablo, iom kliniˆginte ginte super amaso da notoj kaj kalkuloj. Kiam, a˘udinte udinte sonoradon, li levis la vizaˆgon, gon, lia frunto estis malpli serena ol anta˘u kelka tempo, en liaj okuloj oni povis legi ian maltrankvilecon a˘ u malˆgojon. gojon. Videble Videble io lin embara embarasis sis a˘ u afliktis afliktis.. Eb Eble le li havis malsukceson en la entrepreno, de kiu li multe al si promesis, a˘ u eble lin afliktis malsano de iu el lia familio a˘ u el liaj amikoj? Kun videbla malfacileco li fortiris siajn pensojn de la objekto de sia okupo kaj direktis al la eniranta virino rigardon malpli serenan, malpli bonan kaj afablan ol anta˘ ue. u e. Marta Marta tion tion rimarki rimarkis. s. Kelke Kelke da tagoj pli frue ˆsi si sin retirus kaj forirus forirus a˘ au˘ almena˘ u kaˆ kaˆsus sus la celon de sia veno, sed nun ˆsi si aliris al la skribtablo skribt ablo kaj interˆsanˆ sanˆ ginte ginte saluton kun la libristo, ˆsi diris: — Vi estis tiel bona, ke vi helpis min per konsilo kaj donaco, tial mi venis denov denovee al vi. . . — Per kio do mi povas servi al vi? Li parolis ˆgentile, gentile, sed pli malvarme malvarme ol la unuan fojon. Liaj distritaj okuloj direktiˆgadis gadis ˆciumomente ciumom ente al la pap p apero eroj, j, kiuj k iuj kuˆsis sis sur la tablo. t ablo. — Mi perdis la okupon en la kudrejo, en kiu mi laborenspezadis dudek ˆ vi ne scias pri ia loko, kiu ta˘ugus spesdekojn por tago. Cu u gus por mi, mi, pri ia. ia. . . La libristo mallevis la okulojn kaj dum momento staris silente. Al lia anta˘ ua ua embaraso aliˆ gis gis nun iom da konfuzo ka j eˆc malpacienco.

MARTA

135

— Ha! — li diris post momento, momento, farante farante per amba˘ amba˘ u manoj geston, kiu montris beda˘ uron, uron, — kion kion fari, fari, sinjori sinjorino! no! oni devas devas ion povosci povoscii, i, oni nepre devas devas ion povosci povoscii. i. . . Li ne finis sian penson kaj silentiˆgis. gis. Marta kunpremis en amba˘ u manoj la finojn de la tuko, tuko, kiun ˆsi si havis havis sur la kapo. — Sekve, — ˆsi si diris post momento, kion do mi faros? ˆ Si diris tion en tia maniero, ke la libristo levis la okulojn kaj rigardis ˆ voˆ ˆsin si n atent at ente. e. Sia voˆco co havis havis sonon mallongan kaj iom akran, en la profunde sidantaj okuloj brulis fajro, sed ne fajro de doloro, kiel anta˘ u kelka tempo, ne de silenta, penetranta petegado, sed kvaza˘ u de retenata obtuza kolero. Rigardante ˆsin sin kaj a˘ uskultante uskultante ˆsian sian voˆ con, con, oni povus diri, ke kontra˘ u tiu homo, kun kiu ˆsi si parolis, paro lis, ˆsi si sentas ian ˆcagrenon, cagre non, ke en sia spirito spirit o ˆsi akuzas akuza s lin parte pri tio, kion ˆsi si suferas. La libristo pripensis ion dum momento. — Mi malˆgojas, g ojas, — li diris, — mi tre malˆgojas, g ojas, ke mi vidas en tia siˆ tuacio la edzinon de homo, kiun mi konis kaj estimis. Sajnas al mi, ke mi povos povos ankora˘ ankora˘ u ion fari por vi. . . kvank kvankam am tio estos nur nur nova nova provo. provo. Miaj konatoj, gesinjoroj Rzetkowski, guste gˆuste nun nun bezon bezonas as iun. iun. . . iun iun por. . . serv servado ado en en la ˆcambroj. cambroj. . . se vi dezirus dezirus tian lokon. lokon. . . — Mi petas vin pri ˆgi, gi, — diris Marta sen plej mallonga pripenso. — En tia okazo okazo mi skribos skribos kelke kelke da vortoj al gesinj gesinjoroj oroj Rzetko Rzetkowsk wski. i. Se vi deziros, deziros, vi povos povos iri al ili kun mia karte karteto. to. . . — Mi iros certe, — diris la virino. La libristo skribis rapide dekkelke da vortoj sur folieto da papero kaj donis gin gˆin al la atendanta atendanta virino. Li rapidis, li estis maltrankvila maltrankvila kaj kaj kvaza˘ kvaza˘ u afliktita. Tuj post la fordono de la letero li salute sin klinis. ˆ tiu saluto estis klare adia˘ Ci ua, u a, gi gˆi signifis kvaza˘ u: u: mi ne havas tempon, mi nenion plu povas povas fari! Marta eliris el la librejo. La letero, kiun ˆsi si tenis en ˆ malfaldis la duopige falditan folieton da papero la mano, ne estis fermita. Si ˆ kaj turnis ˆgin gin kelkfoje en sia mano. Sajnis, ke inter la partoj de la folieto ˆsi si ion serˆcas. cas. Efektive en ˆsia kapo aperis la penso, ke tiel same kiel anta˘ u nelonge en ˆsian manuskripton, manuskripton, la libristo libristo eble nun en la folieton folieton da papero enmetis enmetis ian donon donon por ˆsi. si. Tamen dono tie ne estis. estis. Marta Marta ekpensis ekpensis:: estas estas domaˆge, ge, ke li nenion donis! La libristo libristo estis tre bona homo homo kaj havis havis tre kompatema kompateman n manon. manon. Sed la kompatemaj manoj havas tiun neoportunecon por la personoj, kiuj ilin bezonas, ke ili ne ˆciam ciam estas en la sama humoro. Eˆc la plej bona b ona homo ne povas povas esti en ˆciu ciu momento momento de sia vivo vivo egalmezure egalmezure inklina inklina por plenumado plenumado de bona j faroj. faro j. Bonaj faroj faro j estas speco sp eco de lukso por la spirito, spirito, kies ˆciutaga ciutaga pano estas la agodevo. Kompatema mano en momento de plenumado de sia agodevo povas esti tre malinklina por plenumado de kompatemaj faroj. Kia ˆsango! gˆo! Anta˘ u kelke da monatoj Marta ekˆ gemegis gemegis de doloro, de honto, honto,

MARTA

136

kiam ˆsi si ricevis ricev is almozon, almoz on, nun ˆsi beda˘ bed a˘uris ur is,, ke ˆsi gin gˆin ne ricevis! ˆ rigardis la adreson Si a dreson de la letero, let ero, kiun ˆsi si tenis en sia mano, ma no, ka j ˆsi si direktis dire ktis sin sur la straton str aton Swieto-Krzyska. Post kelke da minutoj ˆsi si troviˆ gis gis en kuirejo, ˆ trovis tie kuiristinon, al kiu ˆsi kiu apartenis al vasta kaj bonhava loˆgejo. gejo. Si si transdonis transdonis la letereton, letereton, kiun ˆsi si ricevis de la libristo. libristo. La kuiristino kuiristino direktis ˆ sin en la internajn partojn de la loˆ gejo, gejo, Marta sidiˆgis gis sur ligna benko. Si sidis sid is tie ˆcirka˘ cir ka˘ u dek minutoj. minutoj. Videble Videble gesinjor gesinjoroj oj Rzetko Rzetkowsk wskii pripensad pripensadis is a˘ au˘ konsiliˆ gadis! gadis! Post dek minutoj minutoj en la kuirejon eniris nejuna virino kun agrabla ˆ tenis en la mano la leteron eksteraˆ eksteraˆo, en vestoj montrantaj bonhavecon. Si ˆ aliris al Marta, kiu, ekvidinte ˆsin, de la libristo. Si sin, leviˆ gis gis kaj dum kelke da sekundo sekun dojj atente a tente ˆsin sin rigardis. rigar dis. — Pardonu, sinjorino, — diris la mastrino kun iom da konfuzo en la voˆco, co, — anta˘ u kelk kelkee da tagoj ni efektiv efektivee bezonis bezonis ˆcambris cambristin tinon, on, sed nu nun n ni jam ne bezon bezonas as.. . . mi tre tre beda˘ beda˘ uras. uras. . . pardonu pardonu.. Dirin Dirinte te tion, tion, la nejuna sinjor sinjorino ino salutis la anta˘ u ˆsi si starantan virinon multe pli gentile, gˆentile, ol oni faras ordinare kun kandidatino kandidatin o por ˆcambristino, cambris tino, kaj ˆsi si forlasis forla sis la kuirejon. kuirej on. En la ˆcambro, cambro, en kiun ˆsi si eniris, eniris , sidis s idis kun pipo en la buˆso so grizeta grize ta viro kaj du junaj fra˘ ulinoj ulinoj brodis apud la fenestr fenestro. o. . . — Nu? — demandis demandis la nejuna viro, — vi ˆsin sin ne akceptis? akceptis? — Kompreneble mi ne akceptis. akceptis. Vidvino Vidvino post oficisto. . . ˆsi si certe postulus p ostulus por si iajn apartajn apartajn konsi konsiderojn. derojn. . . tia maldik maldika, delik delikata. ata. . . kiel kiel ˆsi si ta˘ ugus ugus por balai la ˆcambro cambro jn a˘ u en la da˘ uro uro de tutaj tuta j horoj stari super gladilo. . . ˆsi si certe eˆc ne scias lavi nek gladi. Ni havus kun ˆsi si nur klopodojn, klopod ojn, nenion plu. — Estas vero, — diris la edzo de la nejuna sinjorino, — kaj tamen estas domaˆge, ge, ke vi ˆsin sin foririgis simple kun nenio. Kredeble ˆsi si estas tre malriˆca, ca, se tiel delik delikata, ata, kiel kiel vi diras, diras, kaj vidvin vidvinoo post oficisto, oficisto, ˆsi volas volas servi servi kiel kiel ˆcambristino. cambristino. Oni devis eble provi. . . — Sed, mia Ignacio, sinjoro La˘ urencio urencio skribas, ke ˆsi si hav h avas as infanon! Ne parolante jam pri ˆcio cio alia, ˆcu cu ni povas akcepti servistinon kun infano? — Estas Estas vero, vero, estas vero! vero! Kun infano infano oni ne povas, povas, tio estus estus tro multe multe-kosta osta kaj klopod klopoda. a. . . Dio Dio scia scias, s, kia kia infan infanoo anko ankora˘ ra˘ u tio estas. . . Sed ˆcar car ˆsin sin rekomendis rekomendis La˘ Laurencio. u˘rencio. . . Mi timas, ke li sentos sentos sin ofendita, ke ni foririgis foririgis ˆsin sin tiel simple kun nenio, ke li opinios, ke ni estas homoj sen koro. — Nu! oni povas povas do ion doni al ˆsi! si! Mi preferas doni al ˆsi si unufoje unufoje eˆc spesmilo spesmilon, n, ol altiri al mi konst konstant antan an klopodon. klopodon. . . embara embarason son.. . . kaj ankora˘ ankora˘ u preni preni en la domon domon fremdan fremdan infanon. infanon. . . Marta estis jam sur la ˆstuparo, stuparo, kiam ˆsi si eka˘ udis post si rapidajn rapida jn paˆsojn sojn kaj dufoje ripetitan vokon: — Sinjorino! sinjorino! ˆ sin returnis kaj ekvidis belan junan fra˘ Si ulineton, ulineton, kiu, bone b one kovrante kovrante sin per varma jaketo, kuris al ˆsi. si. — Sinjorino, komencis la juna fra˘ ulineto, ulineto, haltante anta˘ u la vidvino, —

MARTA

137

mia patrino ordonis al mi tre peti pardonon de vi, ke vi afable venis al ni vane. ane. . . hod hodia˘ ia˘ u estas tiel malvarme, kaj vi laciˆgis g is iran irante te al ni. ni. . . mia mia patri patrino no ordonis ordonis al mi tre peti pardono pardonon. n. . . ˆ parolis tion rapide kaj konfuzite, Si konfuzite, ˆce ce la lastaj vortoj ˆsi kun iom nekuraˆga ga gesto etendis la manon kun spesmila monpapero. Marta hezitis dum sekundo, sekundo, sed nur dum sekundo, poste ˆsi prenis el la mano de la bela fra˘ ulino la susurantan papereton, diris “mi dankas” kaj foriris. Dum la irado hejmen ˆsi si aˆcetis cetis faskon da ligno, iom da nigra pano, da malbonspeca malbonsp eca faruno kaj da lakto. La panon ˆsi si destinis por si, la lakton kaj farunon por la infano. ˆ pretigis manˆgon, En tiu tago ˆsi si plu ne iris en la urbon. Si gon, konsistantan el lakto kaj faruno, farun o, verˆsis sis gin gˆin sur argilan pladon kaj sidigis anta˘u gi gˆi Janjon. ˆ Sed la knabineto manˆ gis gis ne multe. Si estis silenta kaj neordinare serioza. ˆ Sian malgrandan malgra ndan kapon ˆsi si sentis s entis kredeble krede ble tre peza, pez a, ˆcar car ˆsi si konstante kon stante gin ˆ apogis per la maldika maldika mano, poste ˆsi si sidiˆ gis gis sur la planko apud ap ud la patrino, kuˆsiˆ siˆ gis gis sur ˆsiaj siaj genuoj kaj ekdormis ekdormis per dormo malfacila kaj longa. La sekvantan tagon Marta timiˆ gis, gis, kiam ˆce ce la matena mate na lumo ˆsi si ekvidis la vizaˆgon g on de sia sia infan infano. o. Janj Janjoo esti estiss ankora˘ ankora˘ u pli pala ol hiera˘u, u, el ˆsiaj siaj profundiˆgintaj gintaj kaj blue blue kadritaj adritaj okuloj okuloj fluis fluis silen silenta, ta, sed korpenet korpenetra ra plendo. plendo. La  juna virino forturnis sin al la fenestro kaj konvulsie interfingrigis la manojn. Se mi ne n e donos d onos al ˆsi si pli bon bonan an komforton, komfort on, ˆsi si malsaniˆ malsan iˆ gos. g os. . . pli pli bonan kom komfor for-ton, kia freneza penso! Post du a˘ u tri tagoj mi jam ne havos per kio hejti la ˆcambron camb ron kaj kuiri kui ri por po r ˆsi si varman varma n manˆ mangon! gˆon! — Hu! ˆsi si diris al si mem post momento, momento, nenio estas farebla! mi devas iri kaj peti pardonon de sinjorino Szwejc! ˆ iris al la strato Freta Si Freta.. Malferm Malfermant antee la pordon de la malgaja malgaja laborejo, laborejo, ˆsi si miris pri si ankora˘ ankora u ˘ pli ol tiam, kiam ˆsi si eniris en la librejon. Estas vero, ke ˆsi si sentis sin iom humiligita, sed ˆci ci tiu sento estis nenio en komparo kun la en ˆsi si reganta dezirego esti denove akceptita en tiun lokon, kiun ˆsi si anta˘ u kelke da tagoj memvole forlasis. Sinjorino Szwejc, ekvidinte ˆsin, sin, ne vidigis eˆc la plej malgrandan miron. Trans la lipojn de la serioza matrono nur transkuris rapida rideto kaj ˆsiaj okuloj akre ekbrilis malanta˘ u la okulvi okulvitroj. troj. La laboristi laboristinoj noj levis levis la kapojn kaj rigardis la venintinon, unuj kun scivoleco, aliaj kun ironio kaj malica kont konten enteco teco.. Sub la rigardoj rigardoj de pli ol dudek paroj da okuloj Marta eksentis eksentis varmegan flamon sur la vangoj kaj sur la frunto. Tio estis terura turmento, sed gi gˆi da˘ uris uris ne pli ol sekundon. sekundon. La estrino estrino de la kudrejo kaj ˆsia filino ˆcesis cesis tranˆci ci la tolon. Videble ili atendis la unuan vorton de sia estinta laboristino. — Sinjori Sinjorino! no! — diris diris Marta, turnante turnante sin al sinjorino sinjorino Szwejc, Szwejc, — anta˘ anta˘ u du tagoj mi estis estis eksplodema eksplodema,, facilani facilanima. ma. . . mi ofendiˆ ofendiˆ gis gis de tio, kion vi diris al mi kaj mi respondis per malˆgentila gentilaˆˆo. o. Mi petas pardonon de vi. Se estas eble. . . mi volus denove labori ˆce ce vi.

MARTA

138

Kiel anta˘ ue miron, tiel nun triumfon oni ne vidis sur la vizaˆ ue go go de sinjorino sinjorino Szwejc. Kontra˘ ue, ue, ˆsi dolˆce ce ekridetis ekrid etis kaj afable afabl e skuis la kapon. — Ho, mia sinjorino Swicka! Swicka! — ˆsi komencis per dolˆca ca miela voˆ co, co, — mi ne koler oleras as.. . . kaj kio kio do, do, ho bona Dio, Dio, kio kio tre tre gra grava gi gˆi estas, a˘ udi udi ian malˆgentil gentilaaˆon. on. . . ricevi ricevi malagra malagrabla blan n vorton vorton.. Nia Savinto Savinto ordonis ordonis ja, ke ni ripetadu matene kaj vespere: vespere: kaj pardonu pardonu al ni ˆsuldojn niajn, kiel ni anka˘ anka˘ u pardonas! pardonas! Mi estus ribela kontra˘ kontra˘ u la vorto de Dio, se mi kolerus sinjorinon Swick Swicka. a. . . sed akcepti akcepti sinjori sinjorinon non Swick Swicka en mian mian laborejon laborejon mi ne povas, povas, mi tre beda˘ uras, uras, sed mi efektive jam ne pov p ovas, as, ˆcar car sur su r la loko de sinjorino Swicka Swicka mi havas depost hiera˘ u alian alian laboristi laboristinon. non. . . ˆ la lasta vorto ˆsi Ce si montris per p er la tondilo junan virinon, kiu sidis sur la estinta loko de Marta. — Nia laborejo, laborejo, dank’al dank’al Dio, havas havas plej bonan reputacio reputacion. n. . . krom krom tio ni ne uzas maˆsinojn, sinojn, kiuj tiel terure ruinigas la fortojn kaj difektas difektas la sanon de la laborantoj. lab orantoj. Tial laboristino lab oristinojj sin puˆsas sas al ni, amase sin puˆsas. sas. Estas vera ˆ inter int erpuˆ puˆsiˆ sigo. gˆo. Ciun tagon du a˘ u tri personoj venas al ni kun peto pri laboro. Ne mankas, dank’al Dio, laboristinoj, ne mankas, kaj akcepti tro multe ni ne povas, ˆcar car mi kaj mia filino ne deziras ˆsarˆ sarˆ g i nin per laboro tro multe. gi Sekve Sekve nun, kiam ni havas havas plenan nombron da laboristinoj, laboristinoj, eˆc pli ol plenan nombron, nombron, loko loko por sinjorino Swick Swicka. . . — Tamen eble, panjo, troviˆgus gus ankora˘ u laboro anka˘ u por sinjorino Swicka, flustris la malbela fra˘ ulino, ulino, kliniˆgante gante al la patrino. De kelke da minutoj ˆsi rigardis r igardis Martan atente kaj ka j scivole. sc ivole. En ˆsiaj siaj malgrandaj kaj iom strabaj okuloj aperis io simila al kompato. Sed sinjorino Szwejc levis la ˆsultrojn. sultro jn. — Ne, — ˆsi si diris, ni ne havas havas laboron, lab oron, ni ne havas! havas! Por akcepti sinjorinon sinjo rinon Swicka, kiu propravole nin forlasis, ni ne povas ja forigi la hiera˘ u akceptitan akceptitan fra˘ ulino ulino Sofion. A˘ udinte la lastajn vortojn, la virino, kiu sidis sur la estinta udinte loko de Marta, levis la kapon de super la laboro kaj ekrigardis la estrinon de la kudrejo preska˘ u kun timego. — Vi min jam ne akceptos? akceptos? — demandis demandis Marta, — nenian esperon esperon mi povas havi? — Nenian Nenian,, kara sinjorino sinjorino Swick Swicka, nenian! nenian! Mi tre beda˘ uras, sed la loko estas estas jam okupita okupita.. . . mi ne povas. povas. Marta per apena˘ u rimarkebla movo klinis la kapon kaj eliris el la laborejo. Malfermante Malfermante la pordon, ˆsi si a˘ udis post si brueton, konsistantan el tre udis ˆ komprenis, malla˘uta uta flustrado kaj ankora˘ u pli malla˘ uta uta ridado. Si kompren is, ke ˆsi si estas objekto de moko a˘ u de senuti senutila la kompa kompato to de pli ol dudek dudek personoj, personoj, kaj ˆsi si denove denove eksentis eksentis flamon en la brusto kaj sur la frunto. frunto. Sed kiam ˆsi si troviˆ gis sur la strato, strato, ˆsin sin ekregis ekregis tuj unu sola, sola, eksklu ekskluziv zivaa penso: penso: — Mi ne povas povas   ja reveni reveni tiel kun malple malplenaj naj manoj! manoj! Mi devas devas hodia˘ u nepre pli varmigi la ˆcambron cambron kaj morga˘ morgau˘ pretigi por la infano ian viandan manˆ gon...alie...ˆ g on...alie...ˆ gi gi

MARTA

139

malsaniˆgos. gos. . . Dum momento momento ˆsi si iris tiamaniere, kvaza˘ u ˆsi si ne scius bon bone, e, kien ˆsi si iras ir as,, ˆsi si dire di rekt ktiˆ iˆgadis gadis dekstren kaj maldekstren, haltadis meze de la trotuaro kun klinit klinitaa kapo: ˆsi si meditad meditadis. is. Po Poste ste jam kun pli granda granda certeco certeco kaj en pli rekta direkto ˆsi si komencis komencis iri la˘ ulonge ulonge de la strato Dluga. Irante, Irante, ˆsi si atente atente rigardad rigardadis is la fenestr fenestrajn ajn ekspozic ekspoziciojn iojn de la magazenoj. magazenoj. An Anta˘ ta˘ u unu el ili ˆsi si haltis. Tio estis magazeno de d e juvelisto, ne tre vasta kaj ne tre eleganta. Videble tian serˆcis cis la juna virino, ˆcar car post momenta pripenso ˆsi si malfermis la vitran pordon, kiu troviˆgis gis super kelke da ˆstupeto j. La eksteraˆ eksteraˆo de la magazeno ˆsin sin trompis. La magazeno ne estis tiel modesta, kiel gi gˆi aspektis. Kontra˘ ue, ue, en sufiˆce ce vasta ˆcambro camb ro troviˆ trov iˆ gis granda kvanto da objektoj el oro gis kaj multekostaj ˆstonoj. stono j. Sed la efektiva riˆ r iˆceco ceco ka˘ uze de nelerta elmontrado a˘u eble eˆc intence ne prezentiˆ gis gis publik publikee al la pasantoj. pasantoj. Ke la ekstera ekstera simsimpleco de la magazeno estis bazita sur la propra intenco de gia gˆia posedanto, tion oni povis supozi preska˘ u kun certeco, vidante, kiel en la mezo de siaj helpantoj kaj verˆsajne sajne lernantoj li laboris propramane. pr opramane. Li estis homo nealta, ruˆgvanga, gvanga, grizeta, kun bonkora rideto kaj granda spriteco en la malgrandaj brunaj okuloj. Ekvidinte la enirantan virinon, li leviˆgis gis kaj demandis ˆgentile, gentile, kion kio n ˆsi dezira dez iras. s. — Mi petas pardonon, se mi ne bone trafis, — diris Marta; — mi pensis, ke eble vi aˆcetos cetos de mi ian oran objekton. ob jekton. — Kial do ne, sinjorina sinjorina moˆsto, sto, kial do ne? — respondis la juvelisto juvelisto kun la spritaj brilantaj okuloj, — kia do objekto ˆgi gi estas? Dum momento estis nenia respondo. Marta staris en la mezo de la magaˆ vizaˆgo, zeno kun okuloj direktitaj al la planko. Sia go, pala kiel marmoro, estis rigida kaj streˆcita. cita. Oni povus diri, ke ˆsi si estas finanta interparoladon kun sia propra interno kaj ˆsi si intencas nun diri la lastan vorton de tiu interparolado, vorton, esprimontan ian tre malfacile atingitan decidon. — Kia do objekto ˆgi gi estas? est as? — denove demandis de mandis la juvelisto kaj ˆetis iom malpaciencan rigardon sur sian interrompitan laboron. — Edziˆga ga ringo, — respondis la virino. — Edziˆga ga ringo! — malrapide ripetis la juvelisto. — Edziˆga g a ringo, — malla˘ ute murmuretis la helpantoj de la juvelisto, ute levante la kapojn. — Edziˆga ga ringo, — diris Marta ankora˘ u unu fojon, fo jon, elˆsovis sovis el e l sub la malelema leleganta tuko la malvarman manon kaj detiris de la maldika fingro oran ringon. Samtemp Samt empee ˆsiaj sia j piedo pie dojj ekˆsancel san celiˆ iˆ gis, kaj simile al persono balda˘ gis, u sveno sve nonta nta ˆsi si per senkonscia senkons cia movo serˆcis cis ion, sur kio ˆsi si povus sin apogi. apo gi. — Sidiˆgu, gu, sinjorino, sidiˆgu! g u! — ekkrii ekkriiss la juvel juvelis isto, to, de kies kies lipoj tute malaperis la bonkora rideto. Unu el la helpantoj helpantoj de la juvelisto alˆsovis sovis al la ˆ travivis unu el la plej malfacilaj, virino virino tabureton tabureton.. Sed Marta ne sidiˆ sidiˆ gis. gis. Si eble la plej malfacilan momenton el ˆciuj, ciuj, el kiu konsistis ˆsia sia irado sur la vojoj vojo j de malriˆceco. ceco . Kiam ˆsi si estis detiranta detir anta de la fingro la oran ringon, ringo n, ˆsajnis sa jnis al ˆsi, si,

MARTA

140

ke ankora˘ u unu fojon fo jon kaj por po r ˆciam cia m ˆsi si disiˆ dis iˆ gas gas de la sola homo, kiun ˆsi si amis am is sur su r ˆ koro konvulsie kunpremiˆgis, la tero, de la feliˆca, ca, neforgesebla pasinteco. Sia gis, bruo aperis ape ris en ˆsia sia kapo. Sed tiun momenton momenton ˆsi si jam travivis. travivis. Per forto de la volo volo ˆsi rekaptis rekaptis la forglitantan memkonscion kaj donis al la juvelisto la ringon. ˆ tio ˆci — Cu ci estas nepre necesa? mia Dio, ˆcu cu gi gˆi estas estas nepre necesa? necesa? — demandis la juvelisto per tono de kompato. — Nepre necesa, — respondis la virino mallonge kaj seke. — Ha! se vi tion deziras; estas e stas jam pli bone, ke vi vendos ˆci ci tiun ob jekton al mi, ol se vi vendus ˆgin gin al iu alia. Vi ricevos almena˘ u ˆgian gia n plen p lenan an valoron. valoro n. Dirante ˆci ci tion, li staris jam malanta˘ u tablo kovrita de vitritaj skatoloj kun oraj objektoj objektoj kaj ˆetis etis la ringon ringon sur negranda negrandan n kupran kupran pesi p esilon lon.. La du metaloj interfrapiˆ interfrapiˆ ginte donis sonon puran kaj da˘ ginte uran. uran. — Bona oro, — diris la juvelisto. ˆ Marta forturnis la vizaˆgon gon for de la balanciˆganta ganta pesileto. Sian rigardon forte okupis okupi s nun vidaˆo, o, kiun ˆsi si gis gˆis nun tute ne atentis. atentis. Tio estis vidaˆ vidaˆo o ˆ amba˘ tre simpla. Ce u flankoj de longforma tablo sidis kvin junaj homoj, havantaj la aˆgon g on de 15 gis gˆis 25 jaroj, kun delikataj instrumentoj en la manoj. Unuj el ili facetis kaj poluris multekostajn multekostajn ˆstonojn de diversa diversa grandeco; aliaj fandigis fandigis oron ˆce ce malgrandaj malgrandaj flamoj super feraj tripiedoj; tripiedoj; unu desegnis modelo mod elojn jn de ˆceneto cenet o j, brace b raceleto leto j, broˆ b roˆcoj, co j, ringo r ingoj, j, kovrilo kovril o j por p or poˆshorloˆ shor loˆ goj kaj aliaj similaj similaj multeko multekostaj staj objektoj. Marta streˆce ce rigardis la˘ uvice uvice ˆciun ciun el la ˆ paroj paro j da manoj, mano j, kiuj moviˆ gadis gadis ˆce ce la longforma tablo. Siaj okuloj, anta˘ ue ue tute senviv senvivaj, aj, komen komencis cis flami per forta forta fajro. Oni povis povis vidi vidi en ili febran scivolecon, preska˘ u avidecon. avidecon. Dum la kelke kelke da minutoj minutoj de ˆci ci tiu rigardado rigardado ˆsi si rimarkis rimarkis pli da detaloj de la juvelista juvelista arto kaj komprenis komprenis gian gˆian esencon kaj naturon pli bone, ol iu alia, troviˆ ganta en aliaj cirkonstancoj, povus rimarki ganta kaj kompreni en la da˘ uro uro de multe da horoj. — Mi petas vin, sinjorina moˆsto, sto, — diris la juvelisto el malanta˘ u la tablo, — la ringo de via moˆsto sto valoras tri kaj duonon da spesmiloj. A˘udinte udinte ˆci ci tiun voˆcon, con, Marta forturnis fortu rnis la vizaˆ gon for de la laborantoj kaj gon rapide aliris al a l la tablo, ˆce ce kiu staris st aris la juvelisto. ju velisto. — Sinjoro! S injoro! — ˆsi si diris, dir is, — ˆci ci tiuj t iuj sinjoroj sinjo roj estas ja viaj helpantoj? — Jes, sinjorino, — respondis la juvelisto, kiun la neatendita demando iom mirigis. mirigis. — Kaj sendube anka˘ u viaj lerna lernant ntoj. oj. . . Marta profunde penetrigis sian brilantan rigardon en la vizaˆ gon g on de la anta˘ u ˆsi si staranta stara nta homo. ˆ vi ne povas, sinjoro, akcepti min kiel vian lernantinon kaj helpant— Cu inon? La malgrandaj okuloj de la juvelisto larˆ ge ge malfermiˆgis. gis. — Vin, Vin, sinj sinjori orino! no! vin! vin! — li elba elbalb lbuti utis, s, — kiel kiel do. do. . . kial kial.. . . sed sed ja. . .

MARTA

141

— Jes, min, — ripetis la virino per p er senˆ senˆsanceliˆ sanceliga gˆa voˆ co. co. Mi havas havas nun neniajn neniajn rime rimedojn dojn por vivi vivi.. . . mi vida vidas, s, ke la juve juveli lista sta laboro laboro enha enhav vas en si nenion, kio superus miajn fortojn, kontra˘ ue, ue, ˆsajnas al mi, ke mi gin gˆin plenumus bone, ˆcar car por p or tio oni bezonas b ezonas bonan guston kaj mi iam havis havis la eblon ellabori tion en mi. . . estas vero, ke komence komence vi devus min instrui, sed ˆci ci tio ne da˘ urus urus longe. longe. . . mi garantia garantiass al vi, ke mi laborus tre diligen diligente te kaj kompre kompre-neme. neme. . . ceter ceteree mi akcept akceptus us pagon pagon la plej plej malgran malgrandan dan,, kian ajn. . . kian kian ajn. . . La juvelisto juvelisto ˆcesis cesis miregi. Li jam komprenis, komprenis, kion bezonas la virino, virino, kiu alportis al li por vendi la edziˆ gan gan ringon. Lia malalta frunto frunto tamen tre videble sulkiˆgis, gis, liaj viglaj okuloj montris konfuzitecon. — Vidu, sinjorina sinjorina moˆ moˆsto, sto, — li komencis, komencis, — por diri la veron, veron, mi en mia magazeno lernantojn ne havas; havas; ˆci ci tiuj sinjoroj estas jam preparitaj, preparitaj, instruitaj... Marta ekrigardis al la tablo, ˆce ce kiu sidis la laborantoj. Unu el ili, tiu kiu desegn des egnis, is, ˆus leviˆ lev iˆgis gis kaj eliris en la apudan ˆcambron. cambron. — Mi scias desegni, — diris Marta, — tio estas, ˆsi korektis sin rapide, — mi scias scias la desegnad desegnadon on en sufiˆ sufiˆca ca grado, grado, por povi povi pretigi pretigi por juveli juvelistaj staj laboraˆoj oj la necesajn necesa jn modelojn. modelo jn. Elparolante Elpar olante ˆci ci tiujn ti ujn vorto vor tojn jn kun ku n ia febra rapidado, rapid ado, ˆsi si aliris ali ris al a l la longforma longf orma tablo kaj sidiˆgis gis sur la loko, kiun ˆus us forlasis la juvelista desegnisto. La juna j homo hom o j, kiuj k iuj labori lab oriss ˆce ce la tabl t ablo, o, forˆ f orˆsoviˆ sovigis gˆis iom kun siaj seˆgoj, goj, interrompis interrompis sian laboradon kaj rigardis la inter ili sidiˆgantan gantan virinon kun miro kaj samtempe kun ironio. ironio. Sen ironio, ironio, sed anka˘ anka˘ u kun granda miro ˆsin sin rigardis la juvelisto. ˆ nenion atentis, nenion vidis. Si ˆ kaptis krajonon kaj komencis desegni sur Si folieto da papero, kiun ˆsi si trovis guste gˆuste anta˘ u si. Absolu Absoluta ta silento silento regis en la magazeno magazeno.. Sur la klinit klinitaa vizaˆ vizaˆ go de la virino aperis ruˆgeto, go geto, ˆsia sia brusto brust o spiris malrapide kaj profunde, la mano per firma movado, sen la eˆc plej malgranda tremado aperigis sur la papero delikatajn, mallongajn a˘ u retuˆsita sita jn konturojn. La desegnisto, kiu anta˘ u momento estis elirinta en la apudan ˆcambron, cambron, revenis en la magazenon, sed, vidante, ke lia loko estas okupita, li haltis sur la sojlo. Tio estis estis viro, havan havanta ta la aˆ gon gon de ˆcirka˘ cir ka˘ u dudek tri jaroj, peneme vestita, kun frizitaj haroj kaj glatigitaj lipharetoj. Li metis la manojn en la poˆsojn, sojn, apogis sin senzorgece senzorgece al angulo de muro kaj kun rideto sur la lipoj per la okulo j interˆsanˆ sanˆgadis gadis kun la kolegoj signojn de interkompreniˆ go. go. — Sed, kara sinjori sinjorino. no. . . — komenc komencis is la iom malpaci malpacienci enciˆ ginta gˆinta juvelisto. — Tuj, tuj — respondis Marta, ne turnante la okulojn for de sia laboro. Post momento mom ento ˆsi si leviˆ lev iˆ gis gis kaj donis al la juvelisto la folieton, sur kiu ˆsi estis desegninta. — Jen estas modelo por braceleto, — ˆsi si diris. La juvelisto juvelisto tre atente rigardis la desegnaˆ desegnaˆon. La modelo estis farita tre ˆ konsistis el krono da larˆgaj bele. Gi gaj belformaj folioj interbukitaj per ronda

MARTA

142

glata krampo, kramp o, kiun volveˆcirka˘ cirka˘ uis nur du torditaj trunketoj. uis La braceleto pretigita la˘ u ˆci ci tiu modelo havus en si samtempe du ˆcefajn cefa jn bonajn ecojn de tiaspecaj tiaspecaj objektoj: objektoj: simple simplecon con kaj elegan eleganteco tecon. n. — Bele! oni ne povas nei! tre bele! — diris la juvelisto, klinante la kapon al amba˘ u flankoj flankoj kaj rigardante rigardante la desegnaˆ desegnaˆon kun mieno de kontenti kontentigita gita kompete kompetent ntulo ulo.. — Bele! Bele! tre bele! — li ripetis ripetis post momen momento, to, sed nun nun jam iom konfuzita konfuzita.. — Viaj desegna desegnaˆˆoj, oj, sinjori sinjorino, no, povus povus esti por mi tre utilaj, utilaj, sed. . . sed. . . — Li eksilen eksilentis, tis, kaj, kaj, videble videble embarasa embarasata ta pri bonforma bonforma esprim esprimoo de sia penso, li ekfrotis per la manplato siajn densajn grizitajn harojn. La juna ju na homo, ho mo, kiu staris ˆce ce la pordo, da˘ urige urige ridetis. ridetis. — Ho, mia Dio! — li diris levante levante la ˆsultrojn, sultro jn, — se vi hezitas hez itas akcepti a kcepti ˆci ci tiun tiun sinjorin sinjorinon on kiel kiel deseg. deseg. . . kiel kiel mi tion tion esprim esprimu. u. . . nu nu,, kiel kiel desegni desegnisti stinon. non. . . Dekkvinjara knabo, kiu sidis ˆce ce la tablo, eksplodis per p er rido. La juna homo kun la frizitaj haroj diris plue: — Se vi hezitas plenumi la postulon de ˆci ci tiu sinjorino sinjorino pro konsidereco konsidereco rilate rilate min, mi petas, petas, faru al vi nenian nenian embara embarason son.. Vi scias ja, ke anka˘ anka˘ u sen tio mi laboros lab oros ˆce ce vi jam ja m ne pli ol kelke da semajnoj, semaj noj, ˆcar car mi havas la certecon, ˆ ke en tiu tempo mi ricevos oficon en la oficejo de la arhitekturisto de la urbo Varsovio arsovio.. . . Li parolis parolis tion kun iom da ironio ironio kaj kun plena nezorge nezorgeco. co. Oni povis vidi en li homon, por kiu la magazeno de la juvelisto estis nur stacio sur la vojo al lokoj pli altaj kaj pli profitaj. — Jes, jes, — diris la juvelisto, — mi scias, ke vi balda˘u min min forla forlasos sos.. . . sed sed mi tamen tamen ja ne povas povas.. . . — Kiom vi pagas al ˆci ci tiu sinjoro? — interrompis interrompis lin Marta. La juvelisto diris la sumon, kiun li ˆciutage ciutage pagas pa gas al la frizita junulo. — Mi akceptos la duonon de tiu pago — diris la virino. Nun la juvelisto  jam per amba˘ u manplatoj ekfrotis siajn harojn. — Aj! Aj! aj! — li ekkr ekkrii iis, s, iran irante de un unu u tabl tabloo al la dua, dua, — malfa malfaci cila lan n problem problemon on vi enbati enbatiss en mian kapon. Pa Pasan sante te li ekrigardi ekrigardiss la modelon de braceleto, desegnitan de Marta. — Bela! mi ne povas nei; tre bela! — Aj! a j! — li ripetis, kaj lia j spritaj sprita j okuloj okulo j maltrankvile vagis cirka˘ cˆirka˘ uen. uen. Videble li batalis kun si mem, a˘ u eble batalis en li la deziro havi bonan kaj tre malkaran laborantinon kaj la timo enkonduki en la laborejon ian gis gˆis nun ne ekzist ekz istinta intan n novaˆ novaˆon. on . Li stariˆgis gis en la mezo de la magazeno kaj, rigardante siajn helpantojn, diris per demanda tono: — Ha? kio? Verˆsajne sajn e ˆci ci tiujn lakonajn demandojn demando jn li faris al si mem, sed kvaza˘ u kun videbla respondo li renkontiˆgis gis okulo kontra˘ kontra˘ u okulo kun la kvar vizaˆgoj goj de la laborantoj, laboranto j, sidantaj sidanta j ˆce ce la tablo. Sur tiuj vizaˆ goj oni povis vidi iom da miro, goj sed multe multe pli da moko. moko. Kaj la junulo junulo kun la frizit frizitaj aj haroj ekridis ekridis preska˘ preska˘ u

MARTA

143

la˘ute, ute, kvaza˘ u intencante doni plenan liberecon al sia ridado, li salte foriˆgis gis en la apudan apuda n ˆcambron. cambron . Kial Kial tiuj homoj rideti ridetiss kaj mokis? mokis? Estus Estus malfacile malfacile respondi respondi pri tio, tio, a˘ u pli vere oni povus multe paroli pri tio. Sed la juvelisto en tiu ridado videble trovis trovis konfirm konfirmon on de siaj timoj kaj malink malinklin linoj. oj. Per Per amba˘ amba˘ u manoj li faris esprimplenan geston kaj, rigardante Martan, li ekkriis: — Sed, kara sinjorino! vi, kara sinjorino, estas virino! ˆ tiu ekkrio Ci ekkrio estis tute bonkora. bonkora. En gi gˆi sonis eˆc beda˘ be da˘ uro uro de industriisto, kiu pro motivoj, motivoj, kiuj lin tute ne tuˆ tuˆsas, sas, perdas p erdas bonan b onan negocon. Marta ekridetis. ekridetis. — Mi estas virino, — ˆsi si diris, — jes, tio estas vero. Kio do sekvas sekvas el tio? Mi scias scias desegni desegni modelojn. modelojn. . . — Nu jes, jes! — ekkriis la juvelisto juvelisto,, frotante siajn harojn kaj sidiˆ gante gante inter siaj helpantoj, — sed vidu, sinjorino, sinjorino, tio estus afero afero nova, nova, tute nova. nova. . . mi konfesas, konfesa s, mi ne tre amas ˆciujn ciujn novaˆ novaˆojn!. o jn!. . . Kiel vi vidas, ˆce ce mi ˆci ci tie laboras lab oras  junaj  junaj homoj. homoj. . . la mondo mondo estas estas kal kalum umni niem ema. a. . . vi komp kompren renas as?. ?. . . — Mi komprenas, — interrompis Marta, — kaj mi dankas vin por la ˆ vi aˆcetas klarigoj, klarigoj , kiuj ne estas nova novaˆo por mi. Cu cetas mian ringon? ringo n? — Mi M i aˆcetas, ceta s, kara sinjori si njorino, no, mi aˆcetas. ceta s. . . Li rapide leviˆgis gis de la seˆgo, go, kuris al alia tablo, elˆsovis sovis tirkeston kaj staris super gi gˆi enpense dum momento. — Jen estas la mono, — li diris, donante al la virino du monpaperetojn. Marta klinis salute la kapon kaj direktis direktis sin al la pordo. Estante Estante jam ˆce ce la so jlo, ˆsi si returnis r eturnis sin al a l la juvelisto. — Vi diris al mi, ke mia ringo valoras tri kaj duonon da spesmiloj, Sed vi donis al mi kvar. Mi sekve ricevis duonon da spesmilo tro multe. — Sed, kara kara sinjorin sinjorino, o, — elbalbu elbalbutis tis la juveli juvelisto, sto, — mi opiniis. opiniis. . . mi pensis. sis. . . mi voli volis. s. . . vi, vi, kara kara sinjor sinjorin ino, o, desegn desegnis is por mi modelon modelon.. . . — Mi komprenas, — interrompis Marta, — kaj mi dankas vin! Kioman fojon, fo jon, depost dep ost la tempo, tempo , kiam ˆsi si komencis trenadi sian mizeron kaj urˆgajn gajn bezonojn de unuj homaj homa j pordoj p ordoj al aliaj, ˆsi anstata˘ u dezirata laboro ricevis ricevis almozon! almozon! Forlasinte la magazenon de la juvelisto, Marta ne ploris, ne plirapidigis kaj ne malplirapidigis sia jn paˆsojn. soj n. Sen larmoj, larmo j, sen rideto kaj sen sopirˆ gemo gemo ˆsi si iris rekte al sia loˆ gejo gejo per p er paˆ paˆsoj soj egalaj kaj sammezuraj. sammezuraj. Anta˘ Anta˘ u unu horo ˆsi si pensis, pe nsis, ke, ricevinte ricevi nte monon por la vendita ringo, ringo , ˆsi si aˆcetos ceto s ankora˘ ankorau˘ hodia˘ u lignon, lignon, por pli bone b one varmigi la ˆcambron cambron por la nokto, kaj manˆ gmaterialojn, ˆ por pretigi fortigan manˆ gaˆ gaˆon on al la infano inf ano.. Si tamen ne plenumis tiujn siajn intencojn, intencojn, ˆsi si ne iris en butikon butikon de manˆ gmaterialoj; oni povus diri, ke a˘ gmaterialoj; u ˆsi forgesis forge sis ˆcion cion en la l a mondo, mo ndo, a˘ u ˆsi si ne havis forton fo rton,, por p or iri ir i pluen, plue n, a˘ au˘ kuraˆgon, gon, por iri al alia loko krom tiu alte troviˆ ganta, ganta, nuda kaj ka j malvarma nestaˆco, co, kiu estis e stis ˆ tiu tago ˆsia loˆ lo gejo. gˆejo. Gis tag o ˆciufo ciu foje, je, kiam kia m ˆsi si estis est is revenant reve nantaa hejmen hej men,, ˆsi si ˆciam cia m rapide rap ide

MARTA

144

kuradis kurad is sur la ˆstuparo, stupa ro, sed nun ˆsi si iris sur gi gˆi malrap mal rapide ide,, kelkfo kelkf o je ˆsi si puˆsiˆ siˆgis gis je kruta ˆstupo, stup o, ne vidante gin gˆin en la komenciˆganta ganta krepusko, a˘ u vidante nenion anta˘ u si. Muta kaj malvarma kiel tombo ˆsi eniris en la ˆcambron, cambron, ˆetis nur preterflugantan rigardon sur la knabineton, kiu kunpremiˆ ginte ginte sidis anta˘ u la kameno, ameno, ne ekparol ekparolis is al ˆsi, si, deprenis deprenis de la kapo la tukon tukon kaj aliris aliris al la ˆ okuloj vitrece rigardis en la spacon. Socia lita lit aˆo, o , kuˆ k uˆsanta sa nta sur su r la plan pl anko. ko. Siaj elpelin elp elindul dulino ino!! ˆsi si murmuret murmu retis, is, ˆetiˆ et iˆgis gis sur la plankon kaj kuˆsiˆ siˆ gis gis senmova, kun vizaˆgo go kaˆ kaˆsita sita en la kuseno, kun manoj interplekti interplektitaj taj super la kapo. Janjo aliris, a˘ u pli vere alrampis alrampis al la loko, loko, sur kiu kuˆ kuˆsis sis ˆsia silentanta silentanta patrino, sidiˆgis gis ˆce ce la pieda parto de la litaˆ litaˆo, per la maldikaj maldikaj malvarmotrema malvarmotremantaj ntaj brako br ako j ˆcirka ci rka˘ u˘ is siajn levitajn genuojn kaj apogis sur ili la videble tre pezan uis kapeton. Profunda silento regis en la ˆcambro; cambro; nur ekster la fenestro, malalte, sur ˆ vasta spaco bruis la granda urbo, sendante obtuzajn, ondantajn ehojn de sia bruo al tiu loko, loko, kie, ˆsajne sajne forlasitaj forlasitaj de Dio kaj de la homoj, rigidiˆ rigidigis gˆis en mizero kaj malrapide agoniis virino kaj infano. Marta Mart a kuˆsis sis sur la malmola malmol a litaˆo, o, en ˆstona stona senmoveco, senmoveco , sen ia penso pen so en la kapo, sen ia alia sento krom morta laciˆgo. go. Laboro gustmaniere gˆustmaniere entreprenata kaj juste rekompencata estas la plej efika, eble la sola efika higiena rimedo kontra˘ u malsanoj malsanoj de la korpo korpo kaj spirito spirito.. Sed nenio tiel rapide rapide kaj gisfunde gˆisfunde ruinigas la forto jn fizikajn kaj morala jn, kiel ˆetiˆ etiˆ gado sur diversajn vojojn de gado laboro, lab oro, febra serˆcado cado kaj netrov netr ovado. ado. Marta nun vidis anta˘ u si jam nenian nenian vojon. Estas Estas vero, vero, ke ekzistis ekzistis unu, ˆciam ciam malfermita malfe rmita por ˆsi, si, sed ˆci ci tiu vojo voj o kondukus ˆsin sin tien, al tiu loˆ gejo ge jo ˆce ce la strato Krolewsk Krolewska, a, kaj devigus ˆsin sin diri al tiu virino kun la velkin velkinta ta frunto frunto kaj disliber disliberigi igitaj taj haroj: mi revenas revenas!! vi diris diris la veron! veron! mi ne estas homo, mi estas estas objekto! objekto! Sed en la brusto de la juna virino ekzisti ekzistiss instin instinktoj, ktoj, sentoj, rememoroj, kiuj forturnis ˆsin sin de tiu vojo, kiuj faris gin gˆin nepensebla por ˆsi. si. Tial ˆsi si efektive e fektive ne pensis pen sis pri gi, gˆi, tiel same kiel ˆsi si en ˆci ci tiu momento pensis pen sis pri ˆ nenio. nenio . Subite Subit e ˆsi si eka˘ udis udis kvaza˘ u en dormo ronkan, nehaltigeblan tusadon. Ci tiuj sonoj tremige ˆsin sin ekskuis kaj rapidege eligis ˆsin sin el la ˆstona stona senmoveco. Rapide Rap ide ˆsi si leviˆ lev iˆgis gis sur la litaˆo o kaj sidiˆgis gis rektiˆginte. ginte. ˆ tio estis vi, kiu tusis, Janjo? — Cu — Mi, panjo! La voˆ co co de la patrino estis tremanta kaj obtuza, la voˆ co co de la infano estis malla˘uta uta kaj ronka. Rapide ˆsi si prenis la infanon sur la brakojn kaj sidigis sidigis gin gˆin sur siaj genuoj. Per la manplato manpla to ˆsi si ektuˆsis sis la frunton, frunto n, kiu estis varmega, ˆsi almetis almet is la manon al la brusto, en kiu la infana koreto batadis per forto spasma kaj disˆ disˆsiranta. siranta. — Ho, Ho, mia Dio! Dio! — ekˆ ekˆgemegis gemegis la virino, virino, — nu nurr ne tion! tion! ˆcion, cion, kion kion vi volas, nur ne tion! En la krepuska krepuska mallumo mallumo ˆsi si ne povis klare vidi la vizaˆ gon gon de la filineto.

MARTA

145

ˆ eklumigis la malgrandan lampon kaj, portante la kvarjaran knabineton Si en la brakoj kiel suˆcinfanon, cinfanon, elmetis ˆsian sian kapon al la lumo. Sur la vangoj de la infano troviˆgis gis ruˆgaj g aj makuloj de varmego, la larˆgaj gaj pupiloj rigardis ˆ ektusis denove kaj senforte klinis la kun profunda, kvankam muta plendo. Si pezan kapeton sur la brakon de la patrino. En la mezo de la nokto per la ˆstuparo stuparo de la alta domo kuris malsupren virino kun nigra tuko sur la kapo. Preska˘ u absolut a bsolutaa mallumo m allumo regis ˆcirka˘ cirka˘ u ˆsi, kaj tamen tam en ˆsi si ne ˆsancel san celiˆ iˆ gis gis kiel anta˘ u kelke kelke da horoj, horo j, ne puˆsiˆ siˆ gis g is je la krutaj ˆstupoj stupoj kaj ne haltis dum la irado por p or reakiri spiron. Oni povus p ovus diri, ke ˆsi si ˆ havis havis flugilojn ˆce ce la brakoj, kaj tio tute ne estus senesenca metaforo. metaforo. Sin portis efektive kaj preska˘ u levis super la teron doloro kaj timego. ˆ akompanis viro anPost malpli ol duonhoro ˆsi si revenis, revenis, sed ne sola. Sin kora˘ u juna, havanta havanta sur si elegantan ˆcapelon capelon kaj bonhavecan bo nhavecan pelton. Ili eniris en la ˆcambron cambro n kaj amba˘ u aliris a liris al la l a lita li taˆˆo, kiu kuˆsis sis sur la planko. p lanko. La infano kun vizaˆgo go ruˆga ga de varmego varme go ˆetiˆ et iˆ gadis gadis sur gi gˆi kun preska˘ u senˆcesa cesa tusado tusa do kaj neklaraj plendoj. La kuracisto kurac isto rigardis rigar dis ˆcirka˘ cirka˘ uen, uen, kredeble krede ble serˆcante cante seˆ gon. gon. Ne trovin trovinte te ˆgin, gin, li stariˆgis gis unugenu unugenuee sur la planko planko.. La virino virino staris ˆce ce la pieda pieda parto parto de la litaˆo, o, muta kaj senmova, kun malˆgoja goja fajro en la okuloj. — Kiel malvarme estas ˆci ci tie! — diris la viro, leviˆ gante. gante. La virino nenion respondis. — Sur kio do mi skribos? Sur la fenestro staris boteleto b oteleto kun inko, kuˆsis sis papero pap ero kaj folio da papero. La kuracisto fleksiˆ ginte ginte skribis recepton. — La infano havas brulumon de la spira kanalo, tiel nomatan bronkiton. Varmigu la ˆcambron cambron kaj donadu akurate la medikamenton. medikamenton. Li diris ankora˘ u kelk kelkee da vortoj vortoj kaj levis levis de la plank plankoo la ˆcapelon. capelon. La virino prenis ion el la poˆso so kaj silente silente etendis al li la manon kun mono en la manplat manplato. o. La kuracis kuracisto to ankora˘ ankora˘ u unu fojon fo jon ˆetis rapidan rapid an rigardon rigar don ˆcirka˘ cirka˘ uen uen kaj ne etendis sian manon. — Lasu! — li diris jam ˆce la sojlo, — lasu! La infano estas malforta kaj kadukiˆginta. ginta. La malsano malsano estos longeda˘ longeda˘ ura kaj postulos kredeble multe da medikamentoj. Morga˘ u mi venos. Li foriris. foriris. La vidvino vidvino genuiˆ genuigis gˆis anta˘ u la malalta litaˆ litaˆo ka j alpremis sian bruston al la brusto de la infano. — Ho, mia infano! mia sola infano! — ˆsi si murmuretis, murmuretis, — pardonu pardonu vian patrinon, patrinon, pardonu! Mi ne kapablis apablis liveri al vi varmon kaj kaj nutron, nutron, mi elmetis vin al malvarmo malvarmo kaj malsato malsato!! Vi estas malforta, malforta, kaduki kadukiˆ gin gˆinta. ta. . . vi estas estas mals malsan ana. a. . . ho, ho, mia mia infa infano no.. . . Senf Se nfor orte te ˆsi si malsu ma lsupr prenˆ enˆsoviˆ sov iˆ gis gis de la litaˆ litaˆo, o, frapis la frunton frunton je la planko, planko, enigis la manojn en la harojn. Ho, kiel mi estas malnobla, kanajla, krima!

MARTA

146

Post unu horo la medikamento, alportita el la urbo, staris jam apud la malsana malsana infano; tuj post la tagiˆ go go kaj post p ost la malfermiˆ go go de la butikoj abunda fajro fajr o brulis br ulis sur la kameno, plenigante pleniga nte la ˆcambron cambron per p er vigliga varmo. La vortoj de la kuracisto montriˆ gis g is veraj. veraj. La malsan malsanoo de Janj Janjoo da˘ uris longe. La kuracisto, kuracisto, kiu ripetadis siajn vizitojn ˆciutage, ciutage, venis jam la dekan fojon. La infano infano havis havis ankora˘ ankora˘ u grandan varmegon; gia gˆia malfacila kaj ronka spirado sonadis super la planko simile al grincado de segilo. Marta denove staris muta kaj ka j senmova senmova ˆce ce la pieda parto de la litaˆ litaˆo. La kuracisto kurac isto turnis turn is sin al ˆsi: si: — Ne perdu la esperon, sinjorino, — li diris milde, — la infano povas resaniˆgi, gi, sed precipe hodia˘ u, u, morga˘ u ˆsi si bezonas apartan prizorgadon. prizorga don. Hodia˘ u ˆci ci tie estas denove tro malvarme. malvarme. La temperaturo devas devas esti almena˘ u ses gradojn pli alta. Kaj la medikamenton, kiun mi preskribis, alportu kiel eble ˆ estas plej balda˘ u kaj donadu gin gˆin al la infano dum la tuta nokto sen ˆceso. ceso. Gi eble tro multekosta, sed gi gˆi estas estas nun nun la sola. sola. . . Li foriris. Marta staris en la mezo de la ˆcambro cambro kun manoj krucigitaj krucigitaj sur la brusto, kun rigardo fiksita sur la planko. Plialtigi la temperaturon temperatur on de la ˆcambro! cambro! per kio? aˆceti ceti medik me dikamenton! amenton! Per kio? ˆ ne havis Si havis jam en la poˆso so eˆc un unu u spesdek spesdekon. on. En la un unua ua tago de la malsano de la infano ˆsi si posedis p osedis kvar spesmilojn sp esmilojn kaj kelke da spescentoj; spescento j; tiun trezoron forglutis la kameno, en kiu ˆciutage ciutage brulis fajro, kaj la apoteka apoteka retorto, al kiu Marta sin turnadis kelke da fojoj fojo j en ˆciu ciu tago. ˆ nun jam ne ˆsiradis Si siradis siajn harojn, ne ˆetiˆ g adis sur la plankon kaj ne gadis ˆ batadis sian bruston kun senlima humileco. Si estis apena˘ u ombro de la ˆ malgrasiˆ anta˘ ua ua Marta. Sia malgrasiginta gˆinta kaj flaviˆginta ginta vizaˆ go g o ricevis trajtojn de suferad suferado, o, kiu, kiu, fariˆ fariginte gˆinte la normala normala stato stato de ˆsia sia spirito spirito,, penetrin penetrinte te la plej malgrandajn malgrandajn fibrojn de ˆsia korpo, bolis en ˆsia brusto kaj kapo surde kaj mute, sed se d senˆcese. cese. La bluiˆ gintaj lipoj de la virino estis forte kunpremitaj, gintaj kiel ˆce ce persono, kiu kutimis kut imis retenadi re tenadi malanta˘ u la interfermitaj dentoj gemojn gˆemojn kaj kriojn, ˆsiaj siaj senbrilaj pupiloj pupilo j nebulite rigardadis ˆcirka˘ cirka˘ uen. Eble ekzistas ankora˘ u io por vendi? Ne, ekzistis nenio krom la kuseno, sur kiu ripozis la kapo de la malsana infano, krom la lana tuko, sub kiu spiris gia gˆia ra˘ uka uka brusto, br usto, kaj du ˆcemizetoj cemizeto j kaj malnov malnovaj infanaj vestetoj, vestetoj, por kiuj neniu donos eˆc tiom, kiom oni devas devas pagi por fasko da ligno. La virino senforte mallevis la manojn. — Kion Kion do mi faros ? — ˆsi si diris al si mem, — kion kion mi pov p ovas as fari? fari? ˆsi si mortu! mor tu! mi kuˆsiˆ siˆgos gos apud ˆsi, si, kaj mi mortos morto s kune kun ˆsi! si! Subite la infano ˆetiˆ gis gis sur la litaˆ litaˆo o kaj malforte malforte ekkriis. ekkriis. En tiu ekkrio sonis kvaza˘ u rido de gojo gˆojo kaj neklara ˆgemo gemo de doloro. — Patro! — ekkriis la infano, eltirante en la aeron amba˘ u maldikajn kaj varmegajn manojn. — Patro! patro!

MARTA

147

Ho, Dio! la mortiga mortiga varmego varmego alportis alportis anta˘ anta˘ u la okulojn de la infano la bildon de gia gˆia patro; ˆgi gi ridetis al li, plende ekˆgemis gemis anta˘ u li kaj petegis lin pri savo! Marta levis la ˆgis gis nun klinitan kapon; el ˆsiaj okuloj, gis gˆis nun sekaj kaj ˆ nebulitaj, nebulita j, kun subita fortego ekverˆ ekverˆsiˆ siˆ gis gis larmoj. Si interfingrigis la manojn kaj fiksis sian nebulitan rigardon sur la vizaˆgo go de la infano. — Vi vokas vokas la patron, — ˆsi si elˆgemis gemis el la malfacile spiranta brusto, — li certe certe povus povus alporti al vi savo savon! n! Li laborenspezu laborenspezuss por p or vi anta˘ anta˘ ue por varmo kaj nu nutro, tro, nun nun por medikame medikamentoj. ntoj. . . Dum momento mom ento ˆsi si staris sta ris kaj mediti med itis. s. Sub Subite ite ˆsi si ˆetiˆ et iˆ gis gis al la litaˆo o kaj haltis halti s super gi. gˆi. — Ha! — ˆsi si ekkriis, — mi anka˘ u ne lasos vin sen savo! La patro laborus por vi. vi. . . la pat patrin rino. o. . . iros iros peti peti almoz almozojn! ojn! Flama ruˆgo go kovris ˆsiajn sia jn flaviˆgintajn gintajn vangojn, en la okuloj ekbrilis fajro de forta decido. ˆ ˆetis Si etis sur la kapon la nigran tukon kaj kuris malsupren al la loˆ gejo gejo de la kortis kortisto. to. Tie anta˘ anta˘ u fajro, fajr o, ˆce ce kiu kuiriˆ gis gis manˆgaˆ gaˆo, sidis virino en granda kufo kaj kun malelegantaj maleleganta j ˆsuoj. suoj. Marta haltis anta˘ u ˆsi, si, malfacile malfa cile spirante spirant e de kurado. — Sinjorino! Sinjorino! — ˆsi si ekkriis, ekkriis, — pro kompato. kompato. . . pro favorkor favorkoreco. eco. . . — Certe monon! — malafable murmuris la virino, — mi ne havas, mi ne havas, de kie do mi povas ˆgin g in havi havi.. . . — Ne, ne, ne monon! mi iros gin ˆgin akiri en la urbo! dume sidu iom ˆce ce mia malsana malsana infano! La virino faris malkontentan mienon, kvankam ne tiel koleran kiel anta˘ ue. ue. ˆ mi ie havas — Cu havas tempon, por sidi ˆce ce ˆsia sia malsana infano. . . La patrino kliniˆgis, gis, kaptis la grandan, maldelikatan, maldelikatan, malmolan manon de la virino kaj almetis ˆgin gin al sia buˆso. so. — Pro kompato, sinjorino, pro favorkoreco sidu iom ˆce ce la infano. . . gi gˆi konstan stante te volas volas trinki trinki.. . . gi gˆi ˆeti e tiˆgas gˆas kaj desaltas desaltas de la litaˆ litaˆo, o, oni ne povas povas hodia˘ u lasi ˆgin g in sola. sola. . . ˆ Si kisis tiun manon, kiu ankora˘ u anta˘ u nelonge kruele batis ˆsian infanon. — Nu, nu, kion do ˆsi si faras! nu, mi iros, mi iros kaj ka j iom sidos, nur ne vagu tro longe, ˆcar car post p ost unu horo mia infano venos el la lernejo kaj mi devos doni al ˆgi gi manˆ ma nˆgi!... g i!... — Mi iros. iros. . . mi elti eltiros ros la mano manon. n. . . mi almo almozel zelpeto petos. s. . . murmure urmuretis tis al si ˆ elkuris sur la straton, haltis, pripensis ankora˘ Marta. Si u dum momento kaj ekkuris ekkuris en la direkto al la strato Swieto-Jersk Swieto-Jerska. a. Flamaj flugiloj, el kiuj unu estis doloro kaj la dua estis timo, denove denove portis ˆsin sin kun mirinda mirinda rapideco. rapideco. Blinda, surda, ne sentante la puˆsojn sojn de la pasantoj, ne atentante ilia jn insultojn kaj scivolajn scivolajn rigardojn, ˆsi si simile simile al fulmo trapenetradis la amasojn da homoj, homo j, kiuj malhelpis ˆsian sian iradon, kaj la˘ ulonge ulonge de la trotuaroj trotuaro j ˆsi si kuris ku ris rapir api-

MARTA

148

dege al tiu loko, en kiu troviˆgis gis unu el la kompatemaj kompatemaj manoj, kiujn ˆsi si estis renkontinta. renkontinta . Fine ˆsi troviˆgis gis anta˘ u la pordego, en kiun ˆsi si iam eniris kun gojo, gˆojo, espero, fiereco, ˆsi si ekspiris e kspiris profunde, pr ofunde, iris rapide ra pide la˘ u la lumita ˆstuparo, stupa ro, kaj per tremanta trema nta mano ˆsi si tuˆsis sis la buton b utonon on de elektr e lektraa sonorilo. sono rilo. La pordo p ordo malfermiˆ malfer miˆ gis,  juna, elegante vestita, vigla servistino aperis sur la sojlo, samtempe ondo da lumo falis en la okulojn de la veninta virino kaj ondo da bruo, konsistanta el homaj homa j voˆ coj, coj , tuˆsis sis ˆsiajn siajn orelojn. orelo jn. La anta˘ uˆ uˆcambro cambro estis abunde lumita, malanta˘ u la pordo kondukanta en la salonon bruis, babilis, ridis dekkelke, eble ebl e eˆc kelkdek kelkd ek homa hom a j voˆcoj. co j. — Kion vi deziras, sinjorino? — demandis la servistino. — Mi havas aferon al sinjorino Rudzinska. — Ho! tiam eble venu morga˘ u. u. Hodia˘ u miaj gesinjoroj havas sian semajnan vesperkunvenon; la gastoj gasto j ˆus us kolektiˆ gis, mia sinjorino ne povas eliri el gis, la salon salono. o. . . Marta eliris returne ret urne sur la ˆstuparon. stuparon. La servistino fermis post ˆsi si la pordon. po rdon. Malanta˘ u ˆci ci tiu pordo loˆ gis gis efektive efektive bona, sincere favorkor favorkoraa virino: virino: sed ˆsia kompatema mano man o ne povis en ˆci ci tiu momento malfermiˆ malfer miˆ gi gi por Marta. Kaj tio estis estis afero tute natura. natura. Kompate Kompatemaj maj manoj generale gˆenerale enhavas en si kruelan ˆ la plej bona homo ne povas ˆciun elementon de necerteco. Car ciun momenton de sia vivo dediˆci ci al bonaj faroj. Ne sole la neprokrasteblaj neprokrasteblaj okupoj kaj la personaj zorgoj, zorgo j, sed eˆc la per si mem senkulpaj, senkulpa j, iafo je eˆc deviga j sociaj so ciaj amuziˆ goj go j direktas la kompateman manon al aliaj celoj kaj faroj, ne permesante, ke gi gˆi en tiu momento estu apogo por homa mizero. Marta nun iris, a˘ u pli vere kuris en direkto al la strato Krakowskie Przedmiescie. miescie. Kredeble Kredeble ˆsi si pensis pri la bonfarema libristo. libristo. Sed apena˘ u ˆsi si halt ha ltis is anta˘ u la pordo de la librejo librejo kaj ekrigard ekrigardis is tra la vitron, vitron, ˆsi si retiriˆ retiriˆ gis sur la ˆ trotuaron. Si vidis en la librejo kelkan nombron da personoj, kelke da elegante vestitaj sinjorinoj kaj du gajvizaˆ gajn sinjorojn, kiuj elektadis librojn gajn p or aˆceti ce ti.. Estis inter la sepa kaj oka horo vespere, sekve la tempo, kiam granda urbo ekstere kaj interne bolas bo las per plej kapturna movado, brilas per plej riˆcaj ca j vestoj, preska˘ u gis gˆis senfineco multobligas en si la aperojn de civilizacio, kiuj ekregas en la internoj de la domoj kaj sur la strataj vojoj, sur grandajn spacojn verˆ verˆsas sas abundan lumon, muzikon, muzikon, amasojn, bruon. La vivo vivo vespera estas duono de la vivo, eble la pli granda duono por la loˆgantaro gantaro de urbo, sur kies ˆcielo cielo dum multe da semajnoj sema jnoj la suno lumas ˆciutage ciutage apena˘ apenau˘ kelke da horoj. La strato Krakowskie Przedmiescie estis plena de movado, bolis per vivo kaj rapidado, kiun favoris la vetero de tiu vespero. Malgrandpeca martmonata neˆ go go falis sur la ankora˘u frostitan frostitan teron kaj purigis purigis la ˆcielon cielon de la blanketaj nuboj. nubo j. Nun la ˆciela ciela plafono etendita super la urbo estis alte profunda, profunda, malluma, stelplena.

MARTA

149

Senˆ cesa cesa bruo de radoj simile simile al senfina tondro kuris la˘ u la mezo de la larˆga g a strato strato.. Sur la trotua trotuaroj roj ondis ondis miloj miloj da homaj homaj kapoj. Esti Estiss tie tiel tiel lume, preska˘ u kiel dum la tago, ˆcar car krom la tre densaj densa j gasaj gasa j lanternoj lanterno j multaj multa j magazenaj magazena j fenestroj fenest roj verˆ verˆsis sis sur vastan spacon torentojn to rentojn da lumo. Sur la trotuaroj trotuaro j de la ˆcefaj cefa j strato j de Varsovio neniam estas est as tiel multe da ˆ gi homoj, kiel ˆguste guste en tiu tempo. Car gˆi estas la tempo kiel de la laboruloj, tiel anka˘ u de la mallaboru mallaboruloj. loj. La laboruloj laboruloj rapidas rapidas al ripozo a˘ u al distriˆgo, go, la mallaboruloj amas tiujn por ili tre konformajn elementojn: parolbruon, al kiuj ili sensence elmetas siajn orelojn, diversecon diversecon de vidaˆ vidaˆoj, kiujn ili rigardas kun malfermitaj malfermita j buˆsoj, soj, brilan lumon, kiu karesas iliajn ilia jn okulo jn, kaj eble anka˘ u la mistera mistera duon duonlum lumoo de la vespero vespero ilin allogas. allogas. En tiu kurant kuranta, a, rapidanta, babilbruanta amaso troviˆ gas sendube multe da kompatemaj animoj, gas sed tiuj animoj estas nun okupataj okupataj de io alia alia ol de kompa kompatado tado.. Ilin Ilin kaptis aptis la turnovento de la mondo, la finiˆ gado de la tago igis ilin rapidi; amuzoj, gado personaj aferoj, sentoj en tiu tempo de la tago vigligis la imagon, okupis la penso jn, donis celon al a l la rapidaj rapida j paˆsoj. so j. Krom tio ˆce ce arta ar ta lumo malpli klare ol ˆce ce la taga lumo montriˆ gas gas la sulkoj sur la vizaˆgo go de suferanto, en senvivaj pupiloj ludas la radioj de la lampoj, imitante brilon de sano kaj vivo, la strata bruo faras nea˘ udeblaj udeblaj la voˆ voˆcojn cojn de elturmentitaj elturmentitaj brustoj. Kaj la kompatemaj animoj kaj manoj haltas plej precipe kaj plej longe tie, kie la skeleto de mizero plej la˘ ute sonas per siaj nudaj ostoj, plej terure rigardas ute per siaj kadavraj okuloj. Jam kvaron kvaronhoro horon n Marta Marta estis estis sur la strato strato Krakow Krakowski skiee Przedmi Przedmiesci escie. e. Kvaronhoron? jaron, jarcenton, de la komenco de la tempoj! ˆ nun jam ne kuris, sed iris malrapide, rigida, muta, kun senmova vizaˆ Si go go kaj kun okuloj, kies vitreca rigardo vagadis sur la vizaˆ goj goj de la pasantoj. La flamaj flugiloj, kiujn ˆsi si anta˘ u unu horo havis havis ˆce ce la brakoj, brakoj, defalis, defalis, ˆ tamen iris; en la strioj da lumo, en la ˆsi si sentis sin denove morte mo rte laca. Si mallumo, anta˘ u ˆsi, super sup er ˆsi, si, apud ˆsi, si, inter la stelo j de la ˆcielo cielo kaj inter la homaj vizaˆgoj goj sur la tero flugpendis kaj kun silenta plendo sin rigardis la ˆ iris; ˆcar vizaˆgo go de ˆsia sia infano. infan o. Si car kiam ˆsi si vidis la homo jn, en ˆsia sia kapo nun la unuan fojon vekiˆgis gis penso akuzanta. Plenda sento kontra˘ u la homoj ekbrulis en ˆsia brusto brust o per ˆciuj ciuj larmo j, kiuj anta˘ antaue ˘ koaguliˆgis, gis, sed nun iom post iom aliformiˆgis gis en brogantan bolaˆ bolaˆon. La unuan fojon ˆsi si nun opiniis, ke la homoj homo j estas kulpa j pri p ri ˆsia sia senlima senlim a mizero, mi zero, ke ili devas porti p orti la ˆsarˆ sarˆ gon gon de ˆsia sia vivo kaj de la vivo de ˆsia infano. infan o. En ˆci ci tiu momento en ˆsi si plene estingiˆ estin giˆ gis gis la sento de ˆ sentis sin malforta kiel infano, laca kaj kaduka kiel persona respondeco. Si esta est aˆo o agonia ago nianta. nta. — Tiuj forta fo rtaj, j, — ˆsi si pensis, — tiuj kapablaj, tiuj feliˆcaj ca j dividu tion, t ion, kion la mondo al ili donas, kun mi, al kiu la mondo nenion volis doni. Kaj Ka j tamen ˆsi si ankora˘ ankorau˘ eˆc unu fo jon ne etendis la manon. ˆ Ciufo je. kiam ˆsi si renkontiˆ re nkontiˆgis gis kun ia facila, gracia, eleganta virina figuro,

MARTA

150

ˆsi si elpreni elpreniss la manon manon el la faldoj faldoj de sia malele malelegan ganta ta tuko, tuko, sed ne etendis etendis ˆ senfortiˆginta gin, ˆgin, malfermis la buˆson, son, sed nenion elparolis. Sia gint a voˆco co timis tim is la stratan bruon, en kiu gi gˆi devus droni nea˘ udita, la manon frapadis ia nevidata udita, forto kaj puˆsadis sadis gin gˆin malsupren. ˆ Cu tio estis ankora˘ u potenco de la honto? Kaj tamen gi gˆi tie gemegadis, gˆemegadis, la kompatinda malsana malsan a infano de la malriˆca ca virin vir ino, o, ˆeti e tiˆgadis gˆadis sur sia malmola litaˆo, o, kaj per buˆso so sekigit s ekigitaa de varmego, per brusto brusto ra˘ ukiˆ ukiˆginta ginta kaj mortanta gi gˆi vokadis la patron! Du sinjorinoj en veluraj veluraj supervestoj, supervestoj, apogante sin reciproke reciproke unu al la alia, iris rapide kaj interparolis gaje. Unu el ili estis juna kaj bela kiel anˆgelo. gelo. Marta stariˆ gis gis anta˘ u ili. — Sinjorino! S injorino! — ˆsi si ekkrietis, ekkr ietis, — sinjorino! ˆ voˆco ˆ ne kapablis alagordi ˆgin, Sia co estis est is malla mal la˘ uta, u˘ta, sed ne timema. Si gi n, eble eb le ˆsi si eˆc ne n e provi p roviss alag a lagord ordii gin gˆin al la tonoj de almozpetado. Tial la irantaj sinjorinoj ne komprenis la signifon de ˆsia sia ekkrio. En rapideco ili preterpasis pr eterpasis ˆsin je kelke kelke da paˆ paˆsoj, soj, sed poste ili haltis, kaj unu el ili, returnante la kapon, demandis: demandis: kio estas, e stas, sinjorino? ˆcu cu ni ion perdis? Nenia respondo sekvis, ˆcar car Marta direktiˆ gis gis al la kontra˘ua ua flanko kaj iris pluen tiel rapide, kvaza˘ u ˆsi si volus forkuri de tiuj virinoj kaj anka˘ u de tiu loko, sur kiu ˆsi si vokis ilin. ˆ Si malrapidigi malra pidigiss siajn sia jn paˆsojn, so jn, sur ˆsiaj sia j flaviˆ gintaj, gintaj, velkintaj, kaviˆgintaj gintaj vangoj aperis ruˆgaj gaj makuloj. Tio estis sekvosignoj de varmego, kiu bruligis ˆsian sian bruston. bruston. En la pupiloj pupiloj fulmeta fulmetadis dis akraj briloj. Tio estis estis rebrilo rebrilo de tiu fa jro de malespera male sperajj penso p ensoj, j, kiu atakis ˆsian sian kapon. ˆ Si malrapidigis malra pidigis sia jn paˆsojn, sojn, ˆsi si haltis ha ltis denove. den ove. Sur la trotuaro tr otuaro iris viro iom klinita sub la pezo de bonhaveca pelto, kiu certe estis superflua por li. Marta ˆ estis bonkora, direktis penetrantan rigardon en la vizaˆ gon gon de la pasanto. Gi milda, ornamita de densaj neˆgoblankaj goblankaj lipharoj. ˆ elprenis denove la manon el la faldoj de sia tuko kaj, ne etendante gin, Si gˆin, ˆsi si eldiris eldir is pli la˘ute ute ol anta˘ ue: ue: — Sinjoro! sinjoro! La viro estis jam preterironta, li tamen subite haltis, ekrigardis la virinan vizaˆgon, gon, lumitan lumitan de brilo de lampo el vasta fenestro, kaj komprenis, komprenis, kion ˆsi si volas. Li enˆsovis sovis la manon en la poˆson son de la surtuto, sur tuto, elprenis elpre nis el gi gˆi malgrandan monujon, videble serˆcis cis ion inter la malgrandaj malgranda j moneroj, monero j, trovis kion li serˆcis, cis, enpremi enpremiss en la manon manon de la virino virino malgrand malgrandan an moneron kaj foriris. foriris. Marta Marta ˆ ekrigardis ekrigardis la ricevitan ricevitan donon kaj ekridis obtuze. Si elpetegis kvin spesdek sp esdekojn. ojn. ˆ li povis scii, kiaj La griza klinita pasanto havis kompateman manon. Cu estis la bezono j de la helpopetanta help opetanta virino? kaj se li tion scius, ˆcu cu li volus, ˆcu cu li povus kontentigi ilin? Kaj kiom da fojoj la almozpetanta virino devos etendi la manon, anta˘ u ol el similaj donoj kolektiˆgos gos la necesa sumo, por akiri nun por ˆsi si plej grandan gran dan riˆcaˆ caˆon: faskon da ligno kaj boteleto bot eleton n da medikamento? medikamento ? La almozpetanta virino iris pluen, rigida, muta, kun la malgranda monero

MARTA

151

ˆ haltis en la konvulsie kunpremita mano. Si h altis denove. den ove. Ne la pasantojn ˆsi nun rigardis, rigardis, sed ˆsi si direktis direktis sian rigardon tra la travidan, travidan, vastan, hele lumitan lumitan fenestron. Tio estis fenestro de magazeno, kiu ˆce ce la arta ˆcirka˘ cirka˘ ulumado havis aspekton de sorˆ ca ca palaco. Interne Interne ornamis gin gˆin marmoraj kolonoj, inter ili pendis luksaj purpuraj kurtenoj, belkoloraj belkoloraj tapiˆ tapiˆsoj, soj, pendantaj sur la muroj, karesis la rigardon per ruˆ go de rozoj kaj verdo de herbo; anta˘ go u ili distingiˆgis gis per blan blank ka koloro oloro skul skulpti ptitaj taj figu figuroj roj de statu statuoj. oj. Sur bronzaj bronzaj postam postamen entoj toj orbrilantaj orbrilantaj kandelabroj andelabroj etendis siajn branˆ cformajn cformajn brakojn, staris arˆ gentaj vazoj kaj pokaloj, pokaloj, porcelanaj korboj kaj kristalaj kristalaj kloˆ kloˆsoj, soj, kovrant kovrantaj aj grupojn da marmora marmo rajj statueto statu eto j. Sed ne ˆciuj ciuj tiuj belaˆoj o j kaj riˆcaˆ caˆoj o j turnis turni s sur sin la atenton de la nigra flamanta okulo, kiu rigardis el la strato en la internon de la magazeno. Anta˘ u longa palisandra tablo, kiun simile al girlandoj da grandaj floroj kovris amasoj amaso j da ˆsvelformaj kaj beldesegna b eldesegnajj tapiˆ tap iˆsoj, so j, staris sta ris du homoj. homo j. Unu el ili estis vendanto, la dua estis est is aˆcetanto. cetanto. Ili interparolis vigle, la vendanto havis vizaˆgon gon gajan, gaja n, la aˆcetanto cetanto havis vizaˆgon gon enpensiˆ gintan gintan kaj iom embarasitan, kredeble de la elekto, kiun li devis fari inter inter la ob jektoj, el kiuj ˆciu ciu estis majstra majst raˆˆo de industrio kaj de bongusto. La vitra pordo malrapide malfermiˆ gis, gis, en la riˆcan can magazenon eniris virino kun larˆga ga blanka rubando malsupre de la nigra vesto, kun nigra granda tuko, tuko, kovranta kovranta la kapon kaj krucigita krucigita sur la brusto. La flaviˆ ginta kaj sulkoplena frunto de tiu virino estis duone kovrita de senordiˆ gintaj, gintaj, el sub la tuko elˆsovi ov iˆgintaj gintaj haroj; sur la vangoj estis malhele ruˆ gaj makuloj, sed la lipoj estis gaj blankaj preska˘ u kiel papero. A˘udinte, udinte, ke la pordo p ordo malfermiˆ gas, gas, amba˘ u viroj ekrigardis en la flankon de ˆ haltis ˆce la eniranta eniranta virino. virino. Si ce la pordo, proksime de d e marmorkovrita mar morkovrita tableto, kiu staris sub granda spegulo. En tiun sanktejon de riˆceco ceco ˆsi si enˆsoviˆ soviˆ gis kiel fantomo, fantomo , kaj kiel fantomo ˆsi si staris star is ˆce ce la muro senmove kaj mute. — Kion vi deziras, deziras, sinjorin sinjorino? o? — demandis demandis la mastro mastro de la magazeno, magazeno, elklinante iom la kapon kaj rigardante el malanta˘ u bukedo da artefaritaj floroj la malhelan senmovan figuron. ˆ enpikis sian rigardon en la vizaˆ Sed ˆsi si ne rigardis rigar dis lin. Si gon gon de la aˆcetanta cet anta sinjoro, sinjoro, kiu, kun riˆca ca pelto nezorgece pendanta sur la ˆsultroj, sultroj, kun blanka blanka mano kuˆsanta santa sur belkolora bel kolora tapiˆso, so, rigardis rigar dis ˆsin sin per senatenta senat enta okulo. — Kion vi deziras deziras,, sinjori sinjorino? no? — ripetis sian demandon demandon la mastro; mastro; per longa rigardo li ekzamenis la malhelan figuron de la kapo gis gˆis la piedoj kaj severe diris plue: — Kial vi ne respondas? ˆ da˘ Si urigis urigis rigardi la viron kun la riˆ ca ca pelto. Oni povus p ovus diri, ke en ˆsia sia brusto troviˆgas gas ia kruela, kruel a, ˆsiranta siranta mano kaj ˆsia sia kapo estas en flamoj, flamo j, ˆcar car ˆsia sia spirado fariˆgis gis ˆciam ciam pli rapida kaj la vangoj kaj la frunto kovriˆ gis gis per malhela purpuro. Subite ˆsi si eltiris la manon el la faldoj de la tuko kaj kaj etendis gin gˆin iom

MARTA

152

ˆ bluiˆgintaj anta˘ uen. uen. Siaj gintaj lipoj, tremante malfermiˆ gis gis kaj fermiˆgis gis kelke da fojoj. — Sinjoro! — ˆsi si fine diris, — bona sinjoro! sinjoro! donu ion por p or medikamento medikamento por mia malsana infano! ˆ malgras Sia malgrasaa kaj malv malvarma arma mano mano tremis tremis kiel kiel folio folio de tremolo tremolo,, en ˆsia sia penetranta penetranta voˆ voˆco co sonis jam tirataj kaj plendaj sonoj de almozulo. almozulo. La sinjoro en la riˆ ca ca pelto rigardis rigardis ˆsin sin dum momento momento kaj iom levis la ˆsult su ltro ro jn. jn . — Mia sinjorino sinjorino!! — li diris seke; seke; — ˆcu cu vi ne hon hontas tas peti almozojn; almozojn; Vi estas juna kaj sana, vi povas labori! Dirinte tion, tion , li turnis sin al la palisandra tablo, sur kiu kuˆsis sis la tapiˆsoj so j kaj staris la arˆgentaj gentaj korboj. La mastro de la magazeno kun rideto sur la lipoj disvolvis ankora˘ u unu tapiˆson. son. Ili da˘ da urigis u ˘ rigis sian interrompit interrompitan an interparoladon. interparoladon. La malhela virina figuro da˘ urigis urigis stari ˆce ce la pordo, kvaza˘ kvaza˘ u ˆsi si estus sub la sorˆcordono cordono de ia minaca kaj nevenkebl nevenkeblaa forto. Teruran aspekton havis havis en tiu momento momento ˆsia sia vizaˆgo. go. La vortoj, kiujn ˆsi si a˘ audis, u˘dis, estis guto tropleniganta tiun kalikon da venenaˆoj, o j, el kiu ˆsi si trinkadis tiel longe. longe . Tiu guto falis en la profundon profu ndon de ˆsia sia brusto kun forto de narkotaˆ narkotaˆo, kiu streˆcas cas la nervojn, blindigas la penson, ˆ la homo, surdiga surdigass la konsci konscienco encon. n. Vi povas povas labori! labori! Cu homo, kiu kiu eldi eldiri riss tiuj tiujn n vortojn, povis scii almena˘u parte, kian signifon mokan, kruelan ili posedis koncerne tiun virinon, kiu morte lacigis la spiriton, ruinigis la fortojn de la korpo en vana ana prov provado ado labori labori?? kiu kiu perdi perdiss la estimo estimon n al si mem, mem, sin sin mem egaligis al senta˘ uga uga polvo tial, ke ˆsi si ne kapablis labori? Tiu homo ne povis tion scii. Lia ago koncerne tiun virinon ne povis esti rigardata kiel malbona atesto pri la kvanto kvanto da boneco kaj kompatemeco troviˆganta ganta en lia koro. Tre povas esti, ke li estis bona kaj kompatema, ke li malavare malfermus la manon anta˘ u senforta kripleco, anta˘ u kaduka maljuneco, anta˘ u faliga malsaneco; sed la virino, kiu etendis al li almozpetantan manon, estis juna kaj havanta nenian fizikan kriplecon, malsano ne montriˆgis gis sur ˆsia sia ekster eks teraaˆo per pe r signo sig noj, j, kiujn kiu jn ˆciuj ciu j povas vidi. Sed pri ˆsia sia morala kripleco, kiu alkondukis ˆsin sin al li, pri pr i la anima malsano, kiu de tiel longe bruligis ˆsian sian bruston, ruinigante ˆciujn ciujn plej bonajn bona jn homajn sentojn, sentojn, kiu okupis ˆsian sian kapon, plenigante plenigante gin gˆin per ˆciam ciam pli densa sufok sufokaa fumo de mallum mallumaj aj venenaj venenaj pensoj, pri tio li ne sciis. sciis. Li ne sciis, sciis, kaj kaj tial tial li diris: diris: vi estas juna kaj kaj sana, sana, vi povas povas labori! Per tiuj vortoj vortoj li eldiri eldiriss ion tute tu te prav pr avan, an, kaj tamen samtempe li senscie faris kruelan kru elan maljusta maljust aˆon. Anta˘ u kelke da monatoj, monato j, eˆc anta˘ u kelke da semajnoj Marta eble komprenus prenus ˆcion, cion, kio estis prava kaj vera en la al ˆsi si direktitaj direktitaj vortoj vortoj de la viro. Sed tiam, se ˆsi si stariˆ stari gus gˆus anta˘ u li, ˆsi si petus p etus laboron, lab oron, nenion n enion alian krom laboro; lab oro; nun ˆsi si petegis almozon, nun en la eldiritaj vortoj ˆsi si a˘ udis udis nenion krom moka malj ma ljus ustaˆ taˆo. o . La flama ruˆgo, go, kiun kiun ˆsi si havis havis sur la vizaˆ vizaˆ go go kaj sur la frunto, frunto, kiam kiam ˆsi si

MARTA

153

etendis etendis la manon, malaperis malaperis sen postesigno. postesigno. Meze de la morta paleco, paleco, kiu kovris kovr is ˆsian si an vizaˆ viz aˆgon, gon, ˆsiaj siaj pupiloj, pupilo j, nigraj nigra j kaj profunda pr ofundajj kiel abismo, brulis kiel vulkanoj. vulkanoj. Kaj efektive efektive vulkano vulkano eksplodis en ˆsia brusto, kiu forte leviˆ gadis kaj malleviˆ malleviˆ gadis, gadis, vulkano vulkano de kolero kolero,, envio envio kaj. . . avide avideco. co. ˆ De kolero, envio kaj avideco? Cu gi gˆi povas esti, ke Marta, tiu infano de trankvila, ˆcarma carma kampara domo, tiu iam estimata edzino, feliˆca ca patrino, tiu virta estaˆ estaˆo, o, kiu eˆc pro savo savo de sia vivo vivo ne volis volis plenumi plenumi laboron, por kiu ˆsi si ne sentis sentis sin kapabla, tiu energia laborulino, laborulino, kiu kun ˆsvito sur la vizaˆ go kaj kun doloro en la koro sur ˆciuj ciuj vojoj de la tero serˆ cadis cadis honestan pecon p econ da pano, tiu fiera animo, kiu iam etendis la manojn al Dio kun la petego, ke li gardu gard u ˆsin sin kontra˘ kontrau˘ sorto de almozulo, — fariˆ gis viktimo de tiuj kruelaj, gis inferaj sentoj, kondukantaj al malbonaj deziroj kaj agoj? Kaj tamen t amen tiel povis esti: ho ve! ho ve! ne sole povis, sed eˆc devis, gi gˆi devis tiel fariˆgi gi ka˘ uze uze de la neˆsanˆ sanˆgebla, gebla, eterne logika kaj en sia logikeco al nenio ˆ ne estis senkorpa anˆ cedanta homa naturo. Si gelo, gelo, ˆsi si ne estis superte sup ertera ra idealo, ide alo, kiun ne tuˆsas sas ka j ne renverˆ renverˆsas sas la blovoj de la teraj tera j ventegoj, ˆcar car tia idealo ˆ estis homo, kaj se en la homa naturo ekzistas altaj ne ekzistas sur la tero. Si pintoj, sur kiuj disvolviˆgas gas prudento, virtoj, sinoferemeco, heroeco, ekzistas anka˘ u abisma abi smajj fundo fun dojj kun silente kaj kaˆsite site embuskantaj embuskanta j rampaˆ ra mpaˆoj o j de minaca j tentoj kaj mallumaj mallumaj instinktoj. instinktoj. Nenian homan estaˆ estaˆon oni devas devas tiel morte turmenti, tiel terure skui, ke en gi gˆi povu ekmoviˆgi gi tiu mistera fundo kun la tie silente embuskantaj germoj gˆermoj de krimoj. En la homa naturo ekzistas grandegaj potencoj, sed ekzistas anka˘ anka˘ u senlim se nlimaa senp se npoveco oveco.. Al ˆciu ciu homa hom a estaˆ es taˆo o oni o ni devas d evas doni kvanton da rajtoj kaj rimedoj precize proporcian al la kvanto da devoj kaj respondec resp ondeco, o, kiuj pezas pez as sur tiu estaˆo, o, ˆcar car alie gi gˆi ne plenumos kaj ne eltenos tion, kion plenumi kaj elteni ˆgi gi ne povos. La venena venena maldolˆ maldolˆceco, ceco, kiu de tiel longe guto post guto kolektiˆ kolektiˆ gadis en la brusto de Marta, leviˆgis gis en ˆsi si nu nun n per grandega grandega ondo, kaj kune kun gi gˆi elnaˆgis gis la rampaˆ rampaˆoj oj de tentoj kaj la serpentoj de pasioj, kiuj anta˘ ue dormis profunde, poste iom post iom vekiˆ gis kaj nun estis tute vekitaj kaj furioze gis ˆetigadis. gˆadis. La juna sinjoro en la riˆ ca ca pelto elektadis elektadis tapiˆ tapiˆsojn, sojn, arˆ gentajn korbojn, porcelanajn porcelanajn vazojn kaj marmorajn marmorajn statuetojn. statuetojn. Li aˆcetis cetis multe multe,, li pensis pensis kredeble pri aranˆgo go de bela hejmo, en kiu li eble intencis enkonduki junan edzinon. Li kaj la mastro de la magazeno estis eble absorbitaj de sia komuna okupo kaj forgesis pri la virino, kiu en ˆstona stona senmoveco kaj tomba silento staris ˆce ˆ la muro. Si ne forturnis forturnis la okulojn for de la mano de la aˆcetanto, cetanto, kiu tenis grandan dikan monpaperujon plenan de mono. Kial li havas tiom multe kaj mi havas havas nenion? ˆsi si pensis. Per kia rajto ra jto li rifuzis al mi almozon? al mi, kies infano agonias en malvarmo kaj sen savo, li, kiu tenas en la mano tiel grandan riˆ cecon? cecon? Li mensogis, kiam li diris, ke mi estas juna kaj sana! mi estas pli ol

MARTA

154

ˆ mi scias, kien forperdiˆgis maljuna, maljun a, ˆcar car mi trans t ransvivis vivis min mem. m em. Cu gis la anta˘ ua ua Marta? Mi estas terure malsana, ˆcar car mi estas senforta kiel infano. infano. . . Kial do la homoj postulas, ke mi vivu per mia propra forto, se ili ne donis ˆgin gin al mi? kial ili ne donis al mi forton, se ili nun ˆgin gin postulas postulas de mi? Li estas estas unu el miaj maljustagintoj, unu el miaj ˆsuldantoj! suldantoj! li devas doni! La pensoj de tiu virino estis treege, senprudente malpravaj, kaj tamen samtempe samtempe kaj koncerne koncerne ˆsin sin mem kiel neeviteblaj, kiel kompreneblaj kompreneblaj ili estis! tis! Ili estis bazitaj sur tiuj samaj samaj maljus maljusta taˆˆoj, oj, tiuj tiuj samaj samaj sortoj, sortoj, tiu sama senforteco unuflanke kaj respondeco resp ondeco kaj bezono j duaflanke, kiuj naskis ˆciujn ciujn terurajn doktrinojn, kiuj de tempo al tempo eksplodas en la mondo per bruligado kaj mortigado, ˆciujn ciujn furioza fur iozajn jn pasio jn, kiuj, naskiˆ ginte ginte pro manko de  justeco, mem perdas la senton de justeco, naskiˆ ginte de malbonagoj, mem ginte faras malbonagojn. — Sekve, Sekve, — diris la aˆcetanta cetanta sinjoro, sinjoro, — kvardek kvardek kvin spesmilojn por la tapiˆ tapiˆso, so, sepdek-kvin por la korboj, tridek por la porcelana p orcelana vazo vazo kaj. . . Li elprenis elprenis monon, por pagi al la komercisto komercisto la ˆsuldatan suldatan sumon, subite li haltis. — Ha! — li diris, diris, — mi presk preska˘u povis forgesi! Vi intencis doni al mi ˆci ci tiun tiun bronzan bronzan grupon kaj kaj tiun tiun jen. . . La komercisto alsaltis ridetante kaj serveme. ˆ ˆci — Cu ci tiun? — li demandis. — Ne, tiun, tiun, Niobon Niobon kun la infanoj. infanoj. . . — Niobon? Niob on? ˆsajnas sa jnas al mi, ke vi deziris Kupidonon kun Venero? — Povas esti; mi devas bone rigardi ilin ankora˘u unu fojon. Per nezorgeca mano, kiu videble videble kutimis kutimis disˆ disˆetadi etadi grandajn granda jn sumojn, li ˆetis la malfermit malf ermitan an monpap mon paperujo erujon n sur la marmoran mar moran plataˆon on de d e la subsp su bspegula egula tableto, kaj li iris post la komercisto en la profundon de la magazeno, kie sur palisandraj palisandraj bretoj, sub vitraj vitra j kloˆ kloˆsoj, soj, staris mitologiaj bronzaj kaj marmoraj grupaj statuetoj. La monpaperujo monpaperu jo nezorgece ˆetita malfermiˆ gis gis pli larˆge, ge, sur la marmoran plataˆon on elfalis elfal is el gi gˆi kelke da monpaperoj de diversa valoro. Tiujn monpaperojn rigardis la flamantaj okuloj de la virino, kiu staris ˆce ce la muro. muro. Kiel Kiel kelk kelkaj aj specoj de serpentoj serpentoj per sia rigardo rigardo magie magie alforˆ alforˆ gas la birdojn, tiel tiuj diverskoloraj paperetoj magie alforˆgis g is al si la nigrajn profundajn pupilojn de la virino. Kiaj pensoj moviˆgadis gadis en la kapo de la virino, virino, kiam ˆsi si tiamaniere tiamaniere rigardis la fremdan riˆcecon? cecon? estus malfacile esplori ilin ˆciujn, ciujn, estus ankora˘ u pli ˆ malfacile malfacile ˆspini spini el ili ian ordan fadenon. Tio ne estis pensoj, penso j, tio estis haoso; febra varmego de la korpo gin gˆin naskis, malkvieteco de la spirito ˆgin gin fortigis. Post du sekundo j da tia rigardado Marta komencis tremi t remi per pe r la tuta tut a korpo, ˆsi si mallevadis la palpebrojn kaj tuj ilin relevadis, eltiradis la manon el la faldoj de la tuko kaj tuj gin gˆin denove kaˆ kaˆsadis! sadis! videble videbl e ˆsi si batalis batal is ankora˘ ankorau˘ kun si mem,

MARTA

155

sed ho ve! ne ekzistis ekzist is por p or ˆsi si espe e spero ro de venko! Ne ekzisti e kzistiss tia ti a espe e spero, ro, ˆcar car ˆsi si ne ne havis jam sufiˆce ce da forto, forto , ke ˆsi si povu kontra˘ ustari ustari al malhonora tento; ˆsi ne havis jam sufiˆce ce da konscia pensado, ke ˆsi si povu kompreni la malhonorecon de la tento; ˆsi si ne havis jam konsciencon, kiu dronis en la maro da maldolˆco, co, kiu kolektiˆgis gis en ˆsia sia brusto; ˆsi si ne havis jam honton, kiun forpelis la malestimo, kiun ˆsi sentis kontra˘u si mem, la longa vico da suferitaj humiliˆgoj g oj kaj la tiom multe multe da fojoj akcept akceptita ita almozo. almozo. . . Ne ekzist ekzistis is por p or ˆsi si fine espero de venko, venko , ˆcar car ˆsi si estis est is senkons sen konscia cia,, ˆcar car ˆsian sia n korpon korp on brulig bru ligis is varmego varme go naskiˆ nas kiˆ ginta ginta de malsato, malvarmo, sendormeco, sed anka˘ u de malespero, kaj ˆsian sian spiriton kaptis mallumaj furioj, elkoviˆgintaj gintaj sur la fundo de ˆsia sia ribeliˆ ginta ginta interno. Subite la virino faris rapidan geston per la mano; unu el la paperetoj malaperis de la marmora plataˆ plataˆo, kaj samtempe samtempe la vitra pordo p ordo malfermiˆ malfermiˆ gis kaj tuj denove fermiˆgis gis kun la˘ uta uta krako. A˘udinte udinte tiun fortan kaj neatenditan krakon, la du personoj, kiuj en la profundo de la magazeno estis okupitaj de elektado de mitologiaj grupoj, returnis la vizaˆgojn. gojn. — Kio tio estis? est is? — demandis la aˆcetanta cetanta sinjoro. sinjo ro. La komercisto kuris al la mezo de la magazeno. — Estas Estas tiu virino. virino. kiu tiel subite subite elkuris elkuris!! — li ekkriis, ekkriis, — certe certe ˆsi si ion ˆstelis. is . La juna sinjoro anka˘ u alproksimiˆ alproksimiˆ gis gis al la pordo. — Efektive, — li diris kun rideto, rigardante la marmoran plataˆ plataˆon, — ˆsi si forˆstelis stelis al mi trispesmilan papereton.. papereto n.. Nur unu tian mi havis, kaj nun gi gˆi tie ne estas... — Ha! kanajla anajla almoz almozul ulin ino! o! — ekkri ekkriis is la komer komerci cisto sto.. — Kiel? Kiel? en mia mia magazeno magaz eno oni ˆstelas? stela s? guste gˆuste anta˘ u miaj okuloj; ha, la senhonta! Li alkuris al la pordo kaj malfermis ˆgin gin larˆge. ge. — Policisto! — li ekkriis la˘ute, ute, starante sur la sojlo, — policisto! — Kion vi deziras? — a˘udiˆ udiˆgis gis voˆco co el la strato. stra to. Flava lado ekbrilis sur la brusto de homo, kiu apelis sur la trotuaro sub la strio da lumo fluanta el la magazeno. — Tien, — diris la komercisto, malfacile spirante de kolero kaj montrante per la fingro la straton, — tien kuris virino, kiu anta˘u minuto ˆstelis stelis en mia magazeno tri spesmilojn! — Kaj Ka j en kiun flankon ˆsi si kuris? — En tiun, — diris ia pasanto, kiu a˘ udis la vortojn de la komercisto, udis haltis anta˘ u la magazeno kaj montris en direkto al la strato Nowy Swiat. — Mi ˆsin sin renkontis, renkontis , ˆsi si estis vestita nigra, nigra , ˆsi si kuris kiel rabia, rabia , nenion vidante anta˘ u si, mi pensis, ke ˆsi si estas freneza! — Oni devas ˆsin sin kapti! — kriis la komercisto al la policisto. — Kompreneble, Kompreneble, sinjoro! — diris la homo kun la flava flava lado, saltis anta˘ uen uen kaj kriis la˘ute: ute:

MARTA

156

— He! homoj! homo j! kaptu! tien al Nowy Swiat kuris ˆstelistino! stelistino! La pordo de la magazeno fermiˆ gis, gis, la juna sinjoro kun rideto riproˆcis cis la komerciston, ke pro lia tiel malgranda perdo li faris al si tiom da klopodoj. La strato post kelke da sekundoj prezentis scenon bruan kaj tumultan. Kiel fulmo f ulmo tratr t ratranˆ anˆcas cas la nubo nubojn, jn, tiel t iel la nigre vestita virino rapide rapid e trapuˆ tr apuˆsisiˆgadis gadis tra la amasoj da pasantoj, kurante blinde en la direkto al Nowy Swiat. Kredeble Krede ble ˆsi si ne sciis, kien ˆsi si kuras kaj kien ˆsi si devas kuri, ˆsi si estis senkonscia, senkons cia, duone freneza. En ˆci ci tiu momento ˆsi si per p er la malgranda ma lgranda konscia resto de siaj pensoj eble beda˘ uris, uris, ke ˆsi si faris agon malhonoran, sed ˆsi jam faris gin, gˆin, kaj terura timo ˆsin sin atakis. Sub instigo de la instinkto de memkonservo ˆsi si kuris ku ris for de la homoj, kaj ili estis malanta˘ u ˆsi, si , anta anta˘ u ˘ ˆsi, ˆcirka˘ kau ˘ ˆsi; si; kred kr edeb eble le ˆsajn sa jnis is al ˆsi, si, ke kurado rapida, blinda, senpripensa sen pripensa alportos ˆsin tien, tien , kie ili ne estos. . . La kun ku n ˆsi si renkont re nkontiˆ iˆgantaj ganta j kaj de ˆsi si dispuˆsata sata j pasanto j komence rigardis rigar dis ˆsin sin kun miro a˘ u timo, eˆc forflankiˆ forfla nkiˆgis gis anta˘ u ˆsi, supozante, sup ozante, ke ˆsi si estas frenezulin fren ezulinoo a˘u ke ˆsi si havas havas ian urˆ gegan gegan bezonon rapidi. rapidi. Sed balda˘ balda˘ u sur la strato la˘ ute ute eksonis la vorto: kaptu! tuj post gi gˆi eksonis alia vorto: ˆstelistino! stelistino! Tiuj vortoj vorto j ne estis elparolitaj elpa rolitaj de unu voˆ co, co, sed se d ruliˆ gis gis de tiu sama flanko, de kiu kuris la virino, transflugante t ransflugante el unu buˆso so en alian, konstante kreskante, kreskante, kaj akceptante akceptante ˆciam ciam pli da forto. La virino, virino, kiu komencis jam perdi rapidecon en sia kurado kaj lacigite haltis por sekundo, eka˘ udis udis la ˆsin pelanta pela ntajn jn minacajn kriojn. Samtempe aliˆgis gis al ili ˆciam ciam pli la˘uta uta frapado de homaj piedoj, kiuj kuris sur la ˆstonoj stono j de la trotuaro. Terura tremo skuis ˆsin sin de la kapo gis gˆis la piedoj, ˆ ˆsi si ekkuris pluen kun tia rapideco, kvaza˘ u ˆsi si havus flugilo jn ˆce ce la brakoj. brako j. Si efektive denove havis flugilojn, sed nun ili konsistis ne el doloro, sed el timo. Subite ˆsi si eksentis, ke estas al ˆsi si malfacile kuri, ne tial, ke mankas al ˆsi fortoj — la flugiloj de la timo ja preska˘u portis p ortis ˆsin sin super sup er la tero — sed tial, ke homoj, irantaj en la kontra˘ ua ua direkto, komencis bari al ˆsi si la vojon, etendi ˆ flugiloj fariˆgis la manojn, mano jn, por kapti ˆsian sian veston. Siaj gis jam ne sole rapidaj, sed anka˘ u elasta j! kaj ˆetadis etadis ˆsin sin en diversaj direktoj direkto j kun miriga elasteco kaj facileco de movoj; ˆsi si evitadis la manojn mano jn de la pasantoj, ˆsi si preterfrotadis ilin, sed tamen forkuradis. Sed balda˘ u montriˆgis, gis, ke jam ne apartaj personoj iras al ˆsi renkonte, sed iras kelke da personoj kune kaj okupas la tutan larˆ gon gon de la trotuaro; eviti ilin ne estas eble; troviˆginte ginte anta˘ u ili, ˆsi si certe estos kaptita de ili. ˆ Si desaltis de la trotuaro; sur la mezo de la strato estas multe da radoj kaj da ˆcevalaj cevalaj hufoj, hufo j, sed da homo j piedirantaj piediranta j estas malpli, preska˘ u neniom. ˆ Si kuris meze de la strato, ˆsi evitadis nun la radojn rado jn kaj ˆcevalajn cevalajn hufojn kun tia sama lerteco, kiel anta˘ ue ue la pasant pasantojn. ojn. Sed en tiu sama sama momento, momento, kiam kia m ˆsi ˆetiˆ et iˆgis gis sur la mezon mez on de la strato str ato,, tien tie n ˆetiˆ et iˆ gis gis post pos t ˆsi si malluma mallum a amaso, amaso , konsistan konsistanta ta el ˆsin sin pelantaj homoj. Kiuj estis tiuj homo j? En la fronto de la kuranta anaro brilis flavaj ladoj; post ili, kriante kaj ridante, kuris strataj

MARTA

157

bubo j, kiuj ˆciam buboj, ciam tre volonte partoprenas partopre nas en ˆciu ciu tumulta sceno; scen o; post la buboj bo j iris iom malpli malpli rapide diversaj senlaboruloj, senlaboruloj, por kiuj ˆcia cia homa amasiˆ go prezent pre zentas as distraˆ dis traˆon. on . La droˆskoj sko j kaj kaleˆsoj so j iom malden mal densiˆ siˆgis. gis. La virino haltis meze de la strato kaj ekrigardis malanta˘ uen. uen. Kelkaj dekoj da paˆsoj soj apartigis ˆsin ankora˘ u de ˆ staris nur la nigra maso, kiu konsistis el e l homaj homa j figuro j kaj kriis per voˆ coj. co j. Si kelke da sekundoj kaj ekkuris denove rekte anta˘ uen. uen. Tiam Tiam anka˘ anka˘ u anta˘ u ˆsi aperis nigra maso, moviˆganta, ganta, tiel same kiel tiu, kiu estis malanta˘ u ˆsi, si , sed se d havanta alian formon, iom longa, alta, kun granda okulo en formo de supre lumanta lumanta purpura lanterno. Sonorilo Sonorilo arˆ gentosona, gentosona, klara kaj la˘ uta uta eksonis en la aero, sonis longe, akre, averte, averte, la purpura okulo rapide ˆsoviˆ sovigis gˆis anta˘ uen, uen, pezaj radoj krakis krakis obtuze, obtuze, hu hufoj foj de ˆcevaloj cevaloj sonis sonis metale, metale, frapant frapantee la tere kuˆsantajn santajn ferajn fera jn relojn, relo jn, sur su r kiuj ruliˆ r uliˆ gis gis la radoj. Tio estis grandega grandega tramvoja tramvoja omnibu omnibuso, so, tirata tirata de kvar kvar grandaj, grandaj, fortaj fortaj ˆcevaloj, cevaloj, plena de homoj, homo j, kun granda kvanto kvanto da pezega j ˆsarˆ sarˆ goj. La virino virino ne ˆcesis cesis kuri meze meze de la strato; strato; malan malanta˘ ta˘ u kaj anta˘ u ˆsi si kuris kur is du nigraj masoj, unu kun krioj kaj mokoj, la dua kun necesanta sonorado, obtuza bruo kaj grandega purpura okulo; amba˘ u ˆsovi ov igis gˆis en rekta direkto al la virino, kiu kuris inter ili. Se ˆsi si ne forsaltos forsaltos flanken, flanken, unu a˘ u la dua nepre ˆ deflankiˆ ˆsin sin englut eng lutos. os. Si gis gis de la rekta linio, la˘ u kiu ˆsi si kuris gis gˆis nun, haltis kaj ka j ˆeti e tiss riga ri gard rdon on ˆcirka ci rka˘ uen. u˘en. Nun la ˆsin sin pelanta amaso da homoj homo j estis jam en la distance de ne malpli ol dekkelke d ekkelke da da p paˆ aˆsoj so j de d e ˆsi, si, kaj tia sama interspaco intersp aco apartigis apart igis ˆsin sin de la ruliˆ r uliˆ ganta ganta grandega veturilo. Sed la amaso kuris malpli rapide ol la veturilo, kiu ruliˆgis gis tre rapide. ˆ jam plu ne kuris. Mankis jam al ˆsi Si si fortoj, forto j, a˘ u ˆsi si decidis en ia a jn maniero ˆ meti finon al tiu terura pelado. Si staris kun brusto turnita al tiu flanko, de kiu venis la omnibuso, sed la vizaˆgon gon ˆsi si turnis al tiu flanko, flanko, de kiu kuris la homoj. Nun en ˆsiaj okuloj okuloj brilis brilis lumo de konsci konsciaa penso. penso. Oni povus pensi, ke ˆsi si faras elekton. Kian elekton? Sur unu flanko flan ko estas malhonoro, malhonor o, mokado, mallibe malliberejo rejo,, longaj, eble senfinaj senfinaj turmen turmentoj, toj, sur la dua estas morto. . . morto morto terura, sed subita, fulma. Kaj tamen la instinkto instinkto de memkonserv memkonservoo videble videble ne tute ˆsin sin forlasis, forlasis, la morto ˆsajnis sa jnis al ˆsi pli terura terur a ol la homoj, homo j, ˆcar car anta˘ antau˘ momento ˆsi si deflankiˆ deflan kiˆgis gis ja de tiu rekta linio, sur kiu kuris al ˆsi la liberigonta liberigonta morto. Jes, sed nun ˆsi si denove komencas retiriˆ gi al tiu linio; la homo kun la flava gi lado sur la brusto kuranta˘ uiˆ uiˆgis gis el la pelanta amaso, etendis la manon kaj ˆ eksaltis, stariˆgis ektuˆ ekt uˆsis sis la randon ran don de ˆsia sia tuko. tuko . Si g is sur unu el la feraj reloj. ˆ Kun vizaˆgo go levita al la malluma ˆcielo cielo ˆsi si etendis etend is amba˘ u manojn supren. Sia ˆ ˆsi buˆso so malf ma lfer ermiˆ miˆgis gis kaj eligis neklaran ekkrion. Cu si ˆeti e tiss al la stel st elpl plen enaa ˆciel ci eloo sufe su ferp rple lena nan n ple p lend ndon on,, ˆcu cu ˆsi si elˆ elgemis gˆemis vorton de pardono, ˆcu cu eble e ble la nomon de sia infano? Neniu klare a˘ udis. La homo kun la flava lado sur la brusto, kiun en udis.

MARTA

158

la unua momento surprizis surpr izis la l a subita sub ita flanken fla nkenˆˆetiˆ go de la virino, denove alkuris go al ˆsi kaj kaptis ˆsin sin je la rando rand o de la tuko. Per fulma movo ˆsi si forˆetis etis la tukon kaj lasis ˆgin gin en la mano de la policisto, policisto, kaj mem ˆsi si falis sur la teron. — Haltu! haltu! — eksonis terura krio el la maso. Sed la purpura okulo ne volis obei, gi gˆi ˆciam cia m flug flugis is anta˘ antauen, u˘en, kaj la hufoj de la ˆcevaloj cevaloj frapis sur la fera fe rajj reloj. r eloj. — Haltu! haltu! haltu! — kriis la amaso senˆcese cese kaj kaj kun terura terura voˆco. co. La veturigisto desaltis de sia sidejo, stariˆ g is, kuntiris per la mano la longajn gis, kondukˆ kond ukˆsnuro snur o jn, kaj per pe r voˆco co ra˘ rauka u˘ka de teruro li kriis kr iis al la ˆcevaloj, cevaloj, ke ili haltu. Ili haltis, sed tiam, kiam peza rado kun malgranda malgranda frapo jam deˆ deˆsoviˆ sovigis gˆis de la brusto de la tere kuˆsanta santa virino. Kun tomba silento staris la amaso meze de la belega strato; la vizaˆ goj, goj, paliˆgintaj gintaj de teruro, kaj la brustoj malfacile spirantaj de ekscitiˆ go, go, kliniˆgis gis super la malhela malhela figuro, kiu simile simile al senmov senmova makulo kuˆsis sis sur la blanka blanka neˆga ga ster st ernaˆ naˆo. o . La rado de la grandega veturilo frakasis la bruston de Marta kaj elpelis ˆ vizaˆgo el gi gˆi la vivon. Sia go restis netuˆsita, sita, ka j per la vitrecaj vitreca j okuloj ˆsi si rigardis la stelplenan stelp lenan ˆcielon. cielon .

A ?

?