Mga Manunulat Sa Panahon Ng Amerikano

MGA MANUNULAT SA PANAHON NG AMERIKANO

MANUNULAT Pascual Poblete Sergio Osmena Rafael Palma Aurelio Tolentino Juan Abad Tomas Remegio Severino Reyes Cecilio Apostol Fernando Ma Guerrero Jesus Balmori Claro M Recto Trinidad Pardo de Tavera Adelina Gurrea Isidro Marpri Macario Adriatico Efifanio Delos Santos Pedro Aunario Francisco Balagtas Modesto de Castro Lope K Santos Jose Corazon de Jesus Florentino Collantes Amado V Hernandez

Valeriano Hernandez Pena Inigo Ed Regalado Hermogenes Ilagan Patricio Mariano Julian Cruz Balmaceda Jose Garcia Villa Jorge Bacobo Zoilo Galang Zulueta de Costa NVM Gonzales Angela Manalang Gloria Estrella Alfon Artuo Rotor Pedro Bukaneg Claro Caluya Leon Pichay Juan Crisostomo Soto Eriberto Gumban

KILALA SA… / OBRA MAESTRA El Grito del Pueblo (Ang Tinig ng Bayan) El Nuevo Dia (Ang Bagong Araw) El Renacimiento (Muling Pagsilang) Kahapon, Ngayon at Bukas Tanikalang Ginto Malaya Walang Sugat A Rizal Crisalidas (Mga Higad) El Recuerdo y el Olvido Bajo Los Cocoteros (Sa Lilim ng Niyugan) Pinasok ang w at k sa Abakada El Nido Aromas del Ensueno (Halimuyak ng Pangarap) La Punta del Salto (Ang Pook ng Pamulaan) Decalogo del Protocionismo Florante at Laura Urbana at Feliza Banaag at SIkat Isang Punungkahoy Lumang Simbahan Isang Dipang Langit, Mga Ibong Mandaragit Luha ng Buwaya, Bayang Malaya Ang Panday Nene at Neneg Damdamin Compana Ilagan Ninay / Anak ng Dagat Bunganga ng Pating Doveglion Filipino Contact with America Child of Sorrow (unang Pilipinong nobela sa Ingles) Like the Molave My Islands / Children of the Ash Covered Loom April Morning Magnificence / Gray Confetti The Wound and the Scar -

KILALA DIN SA… “Ama ng Dulang Tagalog” Unang Hari ng Panulaan sa Kastila Batikuling Unang babae na magaling sa Kastila “Don Panyong” “Ama ng Balarilang Tagalog” “Huesong Batute” “Kuntil Butil”

“Tandang Anong,” “Kintin Kulirat” “Odalager” Pinakatanyag na manunulat sa Ingles Unang babaeng manunulat sa Ingles “Ama ng Panitikang Iloko” “Prinsipe ng Makatang Iloko” “Pinakamabuting Bukanegero” “Ama ng Panitikang Kapampangan” “Ama ng Panitikang Bisaya”


Mandudula sa Panahon ng Amerikano

Fernando Maria Guerrero Mula sa Tagalog na Wikipedia, ang malayang ensiklopedya

Si Fernando Maria Guerrero ay isinilang noong Mayo 30, 1873. Siya ay anak nina Lorenzo Guerrero, isang kilalang pintor at guro ng Sining at Clemencia Ramirez, na may likas na hilig sa musika. Nagtapos siya ng abogasya sa Unibersidad ng Santo Tomas. Bata pa lamang si Fernando ay nagpakita na siya ng talino sa literatura, musika at pagpipinta. Malinaw na ang kanyang talino sa literatura at ang panlasang makasining ay minana niya sa kaniyang mga magulang. Tumutugtog siya ng piyano at pluta at mahusay gumuhit ng magagandang larawan ng kalikasan. Bagamat tapos ng abogasya ay hindi nagbigay ng panahon si Fernando Ma. Guerrero upang magpraktis ng nabanggit na propesyon. Higit niyang kinawilihan at binigyan ng panahon ang pagsusulat ng mga tula at pagbabasa ng mga literaturang Kastila. Noong panahon ng rebolusyon ginamit niya ang kanyang panulat sa pakikipaglaban para sa kanyang mga kababayan. Naging katulong siya ni Antonio Luna sa pag-eedit ng pahayagang La Independenciakung saan nalathala noong taong 1898 ang kanyang tulang Mi Patria (My Country) at ang isa pa niyang tulang ang pamagat ay Gladiator na nalathala sa huling isyu ng nabanggit ring pahayagan. Naging patnugot siya ng El Renacimiento at isa sa mga nagtatag ng pahayagang La Vanguardia. Nang mamatay si Heneral Antonio Luna, si Fernando Ma. Guerrero ang naging editor ng El Renacimiento. Isa rin siya sa manunulat ng pahayagang El Nueva Dia ni Sergio Osmena sa Cebu at ng Cultura Filipina sa Maynila. Ginamit niya sa kanyang pagsusulat ang mga sagisag sa panulat na Fulvio, Gil, Florisel, Hector at Tristan. Si Fernando ay isang bersatil na manunulat. Hindi lamang mga tulang madamdamin ang kanyang sinusulat. Nagsulat din siya ng mga sanaysay na pangkasaysayan, maikling kuwento at editorial. Walang humigit sa kanya sa pagsulat ng mga tulang madamdamin sa wikang Kastila. Bagamat nakilala sa pagsusulat ng mga tula sa wikang Kastila, sa damdamin at isip, siya ay nananatiling isang Pilipino hanggang sa huling sandali ng kanyang buhay. Sa kanyang tulang Mi Patria ay ibinandila niya ang kagandahan ng kanyang bansang Pilipinas. Nagsulat din si Fernando sa wikang Ingles. Ilan sa kanyang mga tula sa Ingles ay Where is My Way, Come to Me, Far from Thee at Forevermore. Pinasok din niya ang pulitika. Naging konsehal siya ng Maynila nang may ilang taon. Noong 1907 ay nahirang siyang maging miyembro ng First Philippine Assembly, kinatawan ng South District ng Maynila. Sa kanyang pagkamatay noong Hunyo


12, 1929 sa edad na 56 ay nag-iwan siya ng di malilimot na pamana-mga tulang sinulat niya sa wikang Kastila na nagpapatunay sa buong mundo na ang isang Pilipino ay buong husay ding makapagsusulat sa isang dayuhang wika (Kastila). Sinabi niya na ang isang nasusulat na literatura sa Ingles o sa Kastila man, hangga't ito ay naghahayag ng tunay na damdamin at kaisipang Pilipino, ito ay tunay na literaturang Pilipino. Ang pinakamagagaling na tula ni Fernando ay tinipon sa isang aklat na pinamagatang Crisalidas (Mga Higad).

Si Jesús Balmori (isinilang sa Ermita, Manila noong Enero 10, 1887) ay isa sa mga maaalam sa pampanatikan sa salitang Espanyol. Siya ay nag-aral sa Collegio de San Juan de Letran at sa University of Santo Tomas, kung saan siya ay nanguna sa Panitikan. Siya ay ikinasal kay Dolores Rodriguez. Habang siya ay nasa kanyang kabinataan, si Balmori ay nakapag-ipon na ng mga pampanitikang parangal at gantimpala sa kanyang mga tula. Sa isang paligsahang isinagawa sa araw ni Rizal, ang kaniyang tatlong tula, bawat isa na maytaglay na ibang pangalang panulat, ay nanalo ng una, ikalawa, at ikatlong pa-premyo. Noong 1904, ng siya ay labing pitong taong gulang, inilathala niya ang kanyang kauna-unahang libro ng mga tula, Rimas Malayas. At ang ikalawang akda na nagkakalaman ng kaniyang pangki-kritiko sa mga masasamang tao, El Librode mis Vidas Manileñas, ay lumubas noong 1928. Sa banding huli, kaniyang natuklasan na sa pamamagitan ng pala-kaibigang pakikipagpaligsahan sa mga ibang mga kilalang manunulay ng salitang Español ng kaniyang panahon. Tanging si Manuel Bernabe ng Parañaque at si Ilonggo Flavio Zaragosa Cano, ang siyang palaging nananalo sa bawat pagkakataon. Bago dumating ang giyera, si Balmori ay nakilala sa tawag na "Batikuling" na sumusulat sa isang kolumn sa Vanguardia, isang pang arawang pahayagang panghapon na mula sa TVT Publications tinatawag na "Vida Manileña". Pagkatapos ng giyera, siya rin ay sumulat sa isang kahalintulad na kolumn, "Vida Filipina", para sa Vox de Manila. Subalit, ang mga palabasang nagsasalita ng Español ay unti-unti nababawasan sa panahong iyon. Si Balmori ay nakagawa na ng tatlong nobela Bancarrota de Almas, Se Desho la flor, at Fajaros de Fuego na natapos sa panahon ng Hapon, kasabay nito ng tatluhang parteng dula na isinagawa lulan ng lipon ng mga tao sa Manila Grand Opera House: Compañadas de Gloria, Las de Sungkit en Malacañang, Doña Juana La Oca, Flor del Carmelo, at Hidra. Kanyang naabot ang taluktok ng kanyang tagumpay bilang isang manunulat noong Nobyembre 1938 ng ang kaniyang Mi Casa de Nipa, isang pagsasama-sama ng kaniyang mga pinakamahusay ng mga tula, ay nagbigay sa kaniya bilang pang-unang gantimpala sa pang Nasyunal na Pampanitikang Patimpalak noong 1940, na idinaos sa ilalim ng suporta ng Commonwealth Government, bilang parte ng kanilang Ikatlong Anibersaryo. Ipinadala sa iba't-ibang bansa upang maging kinatawan ng mabuting kalooban ng Pilipinas, at siya'y tinaggap ng may kasiyahan ng Espanya, Mexico, Katimugang Amerika, at ng Japan. Sa Espanya, si Generalissimo Francisco ay pinagkalooban siya ng Krus ng Falangista.


Siya ay naglalakbay papuntang Mexico ng kaniyang makuha ang bahagyang paralisimo. Siya ay namatay noong Mayo 23, 1948, dahil sa kanser ng lalamunan. Sa panahon ng kaniyang kamatayan, siya ay Presidential Technical Assistant at miyembro ng Philippine Historical Research. Siya ay namatay agad pagkatapos na mai-dikta ang kanyang kahuli-hulihang tula, ang A Cristo, para sa kaniyang asawa, kahit na sa kaniyang huling paghinga ang pagtula pa rin ang kaniyang binibigkas. Si Epifanio de los Santos ay isang manananggol, mamamahayag, mananalaysay (historian), musikero, pintor, kritiko, manunulat, pilosopo ("philosopher") at masugid na kolektor ng mga antique. Isinilang siya sa bayan ng Malabon noong Abril 7, 1871. Kaisa-isang anak ng mayamang hasyendero na si Escolastico de los Santos at Antonina Cristobal, isang kolehiyala na mahusay tumugtog ng piyano at alpa. Pagkatapos tapusin ang kanyang mga unang taon ng pagaaral sa ilalim ng isang pribadong guro na si Jose A. Flores, nagpatuloy siya ng pag-aaral sa Ateneo de Manila. Maliban sa mga araling akademiko sa Ateneo, ay nag-aral din siya ng musika at pagpipinta na nanguna sa mga gantimpala. Tinapos niya sa Ateneo ang Bachiller en Artes ng may pinakamataas na parangal na summa cum laude at pagkatapos ay kumuha ng Law saUnibersidad ng Santo Tomas. Nanguna siya sa pagsusulit ng Ktt. Hukuman. Masugid siyang mambabasa ng iba't ibang babasahing pampanitikan lalung-lalo na ng mga nobelang sinulat ni Juan Valera, isang manunulat na Kastila at may-akda ng isang nobela ng pag-ibig na kanyang kinalugdan, ang Pepita Jimenez. Dahil sa mahilig siyang magbasa, nagkaroon siya ng malaking koleksiyon ng mga aklat sa Sining at Panitikan. Sa katunayan, ang unang palapag ng kanyang tirahan sa Magallanes, Intramuros ay nagmistulang laybrari at museo na naging tagpuan ng kanyang mga kaibigan na may hilig din sa Sining at pagsusulat tulad nina Cecilio Apostol, Fernando Ma. Guerrero, Rafael Palma, Jaime de Veyra atClemente Zulueta. Isa rin siyang dalubwika natutuhan niya ang mga wikang dayuhan tulad ng Latin, Griyego, Kastila at Pranses. Siya ang naging unang Pilipinong naging kasapi ng Spanish Royal Academia sa Madrid at nakilalang unang Academician ng bansa. Itinatag ni Don Panyong (tawag sa kanya) at ng kanyang kaibigang si Clemente Zulueta ang pahayagang La Libertad sa Malabon. Naging editor din siya ng unang rebolusyonarong pahayagang La Independencia. Sa pagsusulat sa pahayagang ito ay ginamit niya ang sagisag na G. Solon. Naging District Attorney siya ng San Isidro, Nueva Ecija at doon din siya naging Kalihim Panlalawigan. Noong 1902 nahalal siyang Gobernador ng Nueva Ecija at naulit ng 1904 . Pagkatapos ng dalawang taon ay hinirang siyang miyembro ng Philippine Commission para sa St. Louis Exposition. Naglakbay siya sa iba't ibang bansa tulad ng Pransya, Inglatera, Espanya, Italya at iba pang mga bansa sa Europa upang bumisita sa mga aklatan at museo at mamili ng mga aklat para sa kanyang koleksyon sa sariling aklatan. Noong 1906, nahirang siyang piscal ng dalawang lalawigan - Bulakan at at Bataan. Noong 1918, hinirang siya ni Gobernador Heneral Francis Burton Harrison naTechnical Director ng Philippine Census. At noong Mayo 16, 1925 itinalaga siya ni Gobernador Heneral Leonard Wood bilang Direktor ng Kawanihan ng Biblioteka at Museo bilang kapalit ni Dr. Trinidad Parde de Tavera na binawian ng buhay. Dalawang beses nag-asawa si Don Panyong. Ang kanyang unang asawa ay si Donya Ursula Paez ng Malabon at ang pangalawa ay si Margarita Toralba ngMalolos. Ang isa niyang anak sa kanyang unang asawa ang nagmana sa kanya ng mahilig sa kasaysayan at pananaliksik. Nakilala siya bilang mahusay na manunulat ng kasaysayan, talambuhay at kolektor tulad ni Don Panyong. Kung si Don Panyong ay di nakilalang tagapagsalita (speaker) siya naman ay nakakitaan ng kagalingan sa panunulat na umani pa ng papuri sa ibang bansa. Ang unang nalathalang sinulat ni Don Panyong ay


ang Algo de Prosa (1909) isang koleksiyonng mga sanaysay at maikling kuwento. Ilan pa sa kanyang mga sinulat ay Literatura Tagala (1911), El Teatro Tagalo (1911), Nuestra Literatura (1913), El Proceso del Dr. Jose Rizal (1914), at Folklore Musical de Filipinas (1920). Sinulat din niya ang mga talambuhay nina Dr. Trinidad Pardo de Tavera, Marcelo H. del Pilar, Andres Bonifacio, Emilio Jacinto, at Ignacio Villamor. Ang kanyang salin sa Kastila mula sa Tagalog ng Florante at Laura ni Balagtas ay itinuring na isang klasiko sa panitikang Pilipino. Isa ring mahusay na musikero si Don Panyong. Mahusay siyang tumugtog ng piyano at gitara. Sa kanyang panahon ay tatlo lamang ang kinikilalang mahusay sa pagtugtog ng gitara sa buong Pilipinas isa si Don Panyong at ang dalawa niyang kasama ay si Hen. Fernando Canon, isang rebolusyonaryo, at si Guillermo Tolentino, kilalang iskultor. Inihambing siya ng musikong editor na si Griffith kay Segovia ng Espanya sa natatanging talento niya sa paggitara. Mahusay din siya sa pagpipinta, lamang ay hindi niya ito nabigyan ng panahon upang ang kanyang kakayahan ay lalo pang pagyamanin at paunlarin. Binawian ng buhay si Don Panyong noong Abril 28, 1928 sa Maynila sa eded na 57 dahil sa atake sa utak (cerebral attack). Bilang paggalang sa kanyang kontribusyon sa sining at kultura, ang Highway 54 na nagdudugtog sa Lungsod ng Caloocan hanggang Lungsod ng Pasay ay ipinangalang Abenida Epifanio de los Santos o kilala bilang EDSA.

Severino Reyes Si Severino Reyes, mas kilala bilang Lola Basyang, ay itinuturing na AmangSarsuwela. Isa siyang mahusay na direktor at manunulat ng dula. Pinag-ugatan at Edukasyon Ipinaganak siya noong 11 Pebrero 1861 sa Santa Cruz,Maynilaat suplingnina Rufino Reyes, isang iskultor, at ni Andrea Rivera. Siya ay ikinasal kayMaria Paz Puato at biniyayaan ng 17 anak. Sinimulan niya ang kanyang pag-aaral sa Catalino Sanchez, tinapos ang kanyang hayskul at batsilyer sa siningsaColegio de San Juan de Letran, at kumuha rin ng kurso saUnibersidad ng Santo Tomas.Nang itinatag angLiwaywaynoong 1923, si Reyes ang naging unangpatnugot nito. Siya rin ay nagsilbing pangulo ng Aklatang Bayan at ginawangkasapi ng Ilaw at Panitik, kapwa mga samahan ng mga manunulat. Sa edad na 41, si Reyes ay nagsimulang magsulat ng mga dula.Ang R.I.P., noong 1902 ang una niyang dula. Sa parehong taon, isinulat niyaang Walang Sugat (Not Wounded), na masasabing isa sa mga pinakakilalaniyang akda. Ang Walang Sugat din ay naging simula ng ginintuang panahonng sarsuwela sa bansa.Noong 1902 itinatag niya ang Gran Compañia de la Zarzuela Tagala upang maitanghal ang kanyang mga dula sa mga teatro sa Maynila patina rin sa mga entablado sa mga kalapit probinsiya.Ang mga dula ni Reyes ay naisapelikula rin, tulad ng Walang Sugat noong1939 at 1957; at Minda Mora noong 1929. Si Lola Basyang Kinalaunan, si Reyes ay naging kilala sa mga kwentong isinulat niyatungkol kay Lola Basyang. Nagsimula ang Lola Basyang noong siya ay nagingpunong-patnugot sa Liwayway. Nang sinabihan siya ng kanyang mga patnugotna wala ng natitirang materyales upang

MGA MANUNULAT SA PANAHON NG AMERIKANO punuin ang isang maliit na ispasyo saisang pahina ng magasin, kinailangan niyang magsulat ng isang kwento upangumabot sa takdang oras. Matapos na maisulat ang kwento, nag-isip siya ngibang pangalan na maaaring ilagay bilang may-akda ng istoryang ito. Naalalaniya ang matandang babae na kapitbahay ng kanyang kaibigan sa Quiapo,Maynila. Ang pangalan ng babae ay Gervacia Guzman de Zamora o mas kilala sa Tandang Basyang. Tuwing alas-4 ng hapon, magsasama-sama ang mgakabataan sa kanilang lugar at makikinig sa mga kwento ni Tandang Basyang.Kaya naman, matapos nito, ang mga kwento na sinusulat ni Reyes ay maypirma na Lola Basyang. Unang nailathala ang kwento ni Lola Basyang saLiwayway noong 1925.

Aurelio Tolentino Si Aurelio Tolentino (13 Oktubre 1867 – 5 Hulyo 1915)aymandudula,nobelista, atoradorsa wikang Espanyol, Tagalog, atPampango,bukod sa pagigingkatipunero. Si Tolentino ang nagtatag ng Filipinas, atEl Parnaso Filipino. Kasama ni Tolentino siAndres Bonifaciosa paghahanap ng kanilang mga lihim na kuta sa kabundukan ngMontalbanatSan Mateo, Rizal. Napili nilaangKuweba Pamitinanna maging himpilan, hanggang matuklasan ito ng mgaEspanyol noong 12 Abril 1895.Nadakip at ikinulong si Tolentino ng mga Espanyol, noong magsimula anghimagsikan saFilipinas. At nang dumating ang mga Amerikano, bumuo siya ngsamahan ng mga dating katipunero, na ang pangunahing layunin ay patalsikinang mga Amerikano. Tinawag niya ang samahan na Junta de Amigos.Pagkatapos ng digmaan, ibinaling ni Tolentino ang pansin sa pagsulat ngliteratura, at lumikha ng mga dakilang akda, gaya ngKahapon, Ngayon at Bukas(1902);Bagong Cristo(1907);Maring(1908);Buhay(1909);Buhok ni Ester(1914).

Juan K. Abad Si Juan K. Abad ay isang matalinong manlilimbag mula sa Sampaloc,Maynila. Taong 1875 nang siya ay isilang. Sa edad na labinganim (16) aynaisulat niya ang Senos de Mala Fortuna, isang komedia na may anim nayugto. Itinanghal ito sa Dulaang Arevalo sa Sampaloc noong taong 1895.Nagsulat siya ng mga aklat na naglalaman ng mga tuligsa sapamahalaan at mga prayleng Kastila. Sinunog niya ang mga ito bago siyasumanib sa Katipunan.Nakasama siya sa hukbong Pilipino na nakipaglaban sa mga hukbongAmerikano. Sa panahong iyon itinatag nila ni Emilio S. Reyes ang Republicang Tagalog, isang pahayagang nalathala sa San Fernando, Pampanga.Noong 1899 ay nagpalabas siyang muli ng isang pahayagan, ang Laon-Laan na naging dahilan upang siya ay dakipin at ikulong sa loob ng isangbuwan at pagreportin umaga't hapon sa military kasama ang pagbabanta nahuwag nang sumulat muli.Nang sumunod na taon, sinimulan niyang muli ang pagtatatag ng isangpahayagang para sa mga manggagawa. Binigyan niya ito ng pangalang DimasAlang at pinamatnugutan ng isang Dr. Xeres Burgos. Pagkaraan ng maiklingpanahong paglalathala (3 buwan) ay pinatigil din ito ng mga Amerikano.Sumunod na napagtuunan ng pansin ni Abad ay ang komedia na sakanyang paniniwala ay lumalason sa isipan ng mga Pilipino. Nagalit sa kanya ang mga nagtatanghal ng komedia at moro-moro kaya isinumbong naman siyasa pamahalaan dahil sa pagtatanghal ng mga dulang Mabuhay Ang Filipinas atMapanglaw na Pagka-alaala.Bilang parusa ay ipinatapon siya sa Olongapo at doon niya nasulat angisa nanamang dula, ang Manila-Olongapo." Ang dulang ito ay tumatalakay sabuhay ng mga bilanggo. Nang siya ay lumaya, itinanghal ito sa dulaang

MGA MANUNULAT SA PANAHON NG AMERIKANO Zorilla.Noong Hulyo 7, 1902 ay itinanghal sa Dulaang Libertad ang TanikalangGinto, isang dulang nagtutulak sa mga Pilipino na maghimagsik laban sa mgaAmerikano. Dinakip siyang muli at ibinilanggo.Sa piitan ay sinulat niya ang Isang Punlo ng Kaaway na itinanghal namansa Dulaang Rizal sa Malabon taong 1904. Dinakip siyang muli. Ang muli'tmuling pagdakip at pagpapabilanggo kay Abad ay di naging dahilan ng pagtigilniya sa pagsusulat ng mga dulang makabayan manapa ito'y nagiging malakasna tulak upang muli't muling pamilantikin ang kanyang panitik. Kay Juan K.Abad ay angkop ang kasabihang "Ang bayaning nasusugatan, nag-iibayo angtapang."

Julian Cruz Balmaseda Si Julian Cruz Balmaceda ay itinuturing na isa sa mga haligi ng panitikangPilipino dahil sa malaking kontribusyon niya sa sariling panitikan. Siya ay isangmakata, mandudula, kuwentista, mangangatha, nobelista at mananaliksik-wika. Naging patnugot siya ng Surian ng Wikang Pambansa.Isinilang si Balmaceda sa Orion, Bataan noong Enero 28, 1895. Nagaralsiya sa Colegio de San Juan de Letran. Natapos siya ng dalawang taong pag-aaral ng Batas sa Escuela de Derecho. Sa gulang na labing-apat ay nagwagi nasa isang timpalak ang kanyang dulang Ang Piso ni Anita, isang dulang musikalna ang paksa ay tungkol sa pagtitipid. Pinaksa rin ni Balmaceda sa kanyangmga dula ang pilosopiya ng sosyalismo, kagalingang-bayan atpangkasaysayan.Sa kanyang mga dula ay lalong kilala ang Sa Bunganga ng Pating,tumutuligsa ito sa mga nagpapautang na labis magpatubo. Mula rin sa kanyangpanitik ang Sangkwaltang Abaka, Dahil sa Anak, Budhi ng Manggagawa,Musikang Tagpitagpi, Ang Bagong Kusinero, at iba pa. Sa nobela aymababanggit ang Himagsikan ng mga Puso at Tahanang Walang Ilaw. Angkatipunan ng mga tulang kanyang nasulat ay tinawag niyang PangarapLamang. Kasama sa katipunang ito ang Marilag na Guro, Sa Bayan ni Plaridel,Magsasaka, Nasaan Ka, Bakit, Ulila, Anak ni Eba, at marami pang iba. Ginamitniya ang sagisag na Alpahol sa kanyang pagsusulat. Ang huli niyang naisulat ayisang isang tula na ang pamagat ay Punungkahoy.Siya ay bawian ng buhay noong Setyembre 18, 1947 sa gulang na 52. Rolando S. Tinio Si Rolando Santos Tinio ayisangPilipinong makata,dramatista,tagasalin,direktor,tagapuna,manunulatng sanaysayatguro. Talambuhay Isinilang si Tinio sa Gagalangin, Tundo,MaynilanoongMarso 5,1937nguni't may pinag-ugat mula saNueva Ecija, kung saan nagmula angkanyang mga magulang na sina Dominador Tinio at Marciana Santos. Noongbata pa lamang siya, nagkahilig si Tinio sa pagsasaayos at direksiyon sa mgakalaro para sa mga pagdiriwang nakakasuotan. Siya ay isang masigasig sapaglalahok sa mga industriya ng mgapelikulang Pilipinoat nawiwili sapagtatrabaho sa mga sikat na artistang Pilipino kung saan hinangaan siyanoong nasa kabataan niya. Siya ay naging aktor ng pelikula at manunulat ngdulang pampelikula. Palagi siyang inilarawan bilang madasalin, tahimik at maypambihirang talino.Nagtapos ngmababang paaralansa Mababang Paaralan ng Lakandulasa Tundonoong 1948, atmataas na paaralansaMataas na Paaralang Letrannoong 1951. Nakamit niya ang Batsilyer ng Pilosopiya na nakamit niyaang dangal na magna cum laude sa edad ng 18 saPamantasan ng Santo Tomasnoong 1955 at Pantas ng Pinong Sining saMalikhaing PagsusulatsaPamantasang Estado ng Iowanoong 1958. Nagtapos din ngmaikling kurso sa sining pandulaan sa pamamagitan ng iskolarsyip

MGA MANUNULAT SA PANAHON NG AMERIKANO naipinagkaloob ng Sangguniang Britaniya saPamantasang Bristolnoong 1968.Nagturo siya ngInggles,Filipino, at kursong sining pandulaan saPamantasang Ateneo de Manila, 19581975, kung saan namuno siya ng Kagawaran ngInggles, at sumunod ang Kagawaran ng Filipino.SaIowa, nakilala si Tinio bilang magaling na manunulat na gumamitngIngglesbilang midyum ng Pilipinong manunulat. Sumulat siya ng kanyangkoleksiyong pangmakata: Poot at Ritwal (Rage and Ritual) kung saan nanalo nggawad mula saPamantasan ng Pilipinas. Inilarawan niBienvenido Lumberaangnalikom na ito bilang mabikas at may tunay na walangkamatayang hagkiskung nakuha mula sa Europeong mapamunang pagsusuring pampanitikan. Saoras na ito, naniwala si Tinio na angIngglesay makakalagis ng mga tikha naninais niyang magbatid para sa kanyang mga likha. Sa pagkakataon, sa isangpanayam, naghatid ng isang manunulat ang kanyang paniniwala sa halagangwikang TagalogsaMalikhaing Pagsusulat. Sa tugon nito, naglathala si Tiniong isang lathalain sa pahayagang pang-iskolar naAraling Pilipino, kung saanang mga nagtataglay na bahagi ng mga tulang Inggles na isinalin sa Tagalog.Ang layunin ng lathalain ay mapatunayan ang kakulangan ng Tagalog bilangmidyum ng manunulat ayon kay Lumbera.Sa kalagitnaan ng dekada 60, bagama't, nagpasiya si Tinio na magsulatsawikang Tagalogat ang produkto ng pagsubok na ito ay ang mga koleksiyonng mga tula na kasalukuyang tinatawag na Bagay. Si Rolando Tinio ay angnatatanging imbentor ng " Taglish" sapanulaang Pilipino. Sa pamamagitan nito,binigay niya ang tunay na hagkis sa tula ng likas na Pilipinong nasakalagitnaang antas ng lipunan. Noong 1972, sumulat si Tinio ng isa pangkoleksiyong panulaan: Sitsit sa Kuliglig at dito ipinakita ang mahusay napagkakaiba ng kanyang luma at bagong adbokasiya. Kung sa Poot at Ritwal (Rage and Ritual), mga paglalarawan ng sining at ang artista na di-gaanongmay ugnayan sa pamamaraan ng pamumuhay ng Pilipino, ang Sitsit saKuliglig ay malinaw na naglalarawan ang mga pang-araw-araw karanasan nglumaki sa Tondo na nakatira sa kasalukyan sa kataasan ng Loyola. Langit atlupa; ang awang sa pagitan ng mga likha ni Tinio saIngglesat mga nasasa Tagalog.Siya ay ikinasal kayElla Luansing, isa ring aktor at direktor, at maydalawang supling na isa sa kanila ay aktor na si Victoria. Si Florentino Colantes ay kinilalang duplero ng kanyang panahon at nahirang na Ikalawang Hari ng Balagtasan. Gumamit siya ng sagisag na Kuntil Butil sa kanyang pagsusulat ng mga mapanudyong tula na may pamagat na Buhay Lansangan. Taong 1896 nang isilang si Collantes. Sa pagbigkas ng tula ay may sarili siyang paraan na sinasabing tatak Collantes. Ang kanyang mga tulang nasulat ay inuri sa tatlo -tulang liriko, tulang pasalaysay at tulang pambalagtasan. Higit na kinilala ang kanyang kahusayan sa pagsulat ng mga tulang pasalaysay. Halimbawa ng kanyang mga tulang liriko ay Ang Magsasaka, Pangaral sa Bagong Kasal, Patumpik-tumpik; sa tulang pasalaysay naman ay Lumang Simbahan at Ang Tulisan; sa pambalagtasan naman ay ang Balugbugan, Aguinaldo vs. Quezon, isang tulang pantuligsa sa larangan ng pulitika. Ang mga tula ni Collantes ay halos tungkol sa tao kaya karaniwan at madaling unawain. Bata pa lamang siya ay mahilig na siyang magbasa ng awit at korido at naisaulo niya ang buong pasyon. Sa gulang na 15 taon ay nagsimula na siyang tumula at sumulat sa mga pahayagang Buntot Pagi, Pagkakaisa, Watawat, Pakakak at iba mga babasahin.


Siya ay kapanahon ni Jose Corazon de Jesus at mahigpit niyang kaagaw sa pagiging Hari ng Balagtasan. Binawian siya ng buhay noong 1951 sa gulang na 55. Valeriano Hernandez at Peña: Ama ng Nobelang Tagalog Si Valeriano Hernandez at Peña (ang Peña ay apelyido ng kanyang ina) ay isinilang sa nayon ng San Jose, Bulakan, Bulakan noong Disyembre 12, 1858. Siya ay bunsong anak nina Marcos Hernandez at Dominga dela Peña. Ang kanyang ama ay isang platero, at ang hanapbuhay na ito ang kanyang ginamit upang maitawid ang kanyang pamilya sa pang-araw-araw na pangangailangan. Nagsimulang mag-aral si Tandang Anong (ito ang tawag sa kanya ng mga kasamahang manunulat sa Muling Pagsilang) ng Kartilya at ang kanyang naging guro ay ang kanilang kapit-bahay na si G. Marcelino Nuque. Sa murang edad na sampu ay nakitaan na siya ng pagkahilig sa pagbabasa at pagsusulat. Sa nayon ng Matungao, Bulakan, Bulakan ginugol ni Tandang Anong ang malaking bahagi ng kanyang kamusmusan sa piling ng mga kababatang sina Gregorio Santillan (ama ng mga manunulat na sina Dr. Jose Santillan at Dr. Pura Santillan-Castrence), Benito dela Peña, at Mariano Cristobal. Nagsimula siyang mamasukan bilang kawani ng isang Kapitan Alvarez sa gulang na labindalawa matapos pumanaw ang kaniyang ama. Nagsilbi rin siyang kawani ng husgado. Nakasal siya kay Victoria Laktaw, isang taga-Matungao sa gulang na 45, subalit ang mag-asawa ay hindi pinalad na mabiyayaan ng anak. Nagsimula siyang sumulat sa pahayagang El Renacimiento Filipino (Muling Pagsilang) na pinamatnugutan ni Jose Palma at sa pahayagang Taliba kung saan inilathala ang kanyang pitak na Buhay Maynila na nasalin kay Huseng Batute matapos na siya ay pumanaw. Sa mga pahayagang ito nakilala ang kanyang angking husay sa pagsulat. Maliban sa mga tula, sumulat din siya ng mga nobelang inilabas ng serye sa Seccion Tagala ng Muling Pagsilang. Dito iniluwal ang kanyang mga unang nobela na sa kalaunan ay naging panulukang bato ng mga akdang prosa ng mga sumunod na panahon. Inihambing si Tandang Anong ni Bb. Mona P. Highley, propesora ng Kagawaran ng Ingles sa Pamantasan ng Pilipinas sa mandudulang Ingles na si Shakespeare. Sila ay kapwa tagahawan ng kanikanilang panitikang kinabibilangan. Na mula sa Edad Media ay ipinakilala ni Shakespeare ang isang bagong anyo ng panitikan, gayon din naman ginamit ni Tandang Anong ang isa bagong anyo sa panahong ang Tagalog ay hindi gaanong ginagamit dahil sa malawakang paggamit ng Kastila at ang pagdating ng wikang Ingles. Sa Muling Pagsilang, nakasama ni Tandang Anong ang mga kilalang manunulat na gaya nina Lope K. Santos, Faustino Aguilar, Andres Rivero, Carlos Ronquillo, at iba pa. Kilala sa taguring Ama ng Nobelang Tagalog, itinuturing na obra maestra niya ang Kasaysayan ng Magkaibigang si Nena at si Neneng (1905), bagamat iniluwal din ng kanyang panitik ang iba pang mga nobela tulad ng: Pagluha ng Matuid(1899), Mag-inang Mahirap (dalawang bahagi – 1905 at 1906), Hatol ng Panahon (1909), Pahimakas ng Isang Ina (1914), Unang Pag-ibig (1915), Dangal ng Magulang (1920), at iba pa, gayundin ang mga maiikling kuwento at mga tula. Pumanaw ang dakilang alagad ng sining noong Setyembre 7, 1922 at inilibing sa kanyang pinagmulang bayan ng Bulakan, Bulakan. Sa kasalukuyan, ang ilang mga kagamitan ng manunulat (pluma, orihinal na kopya ng patente ng nobelang Si Nena at Si Neneng, at iba pa) at dalawang sipi ng El Renacimiento Filipino (1910 at 1911) ay


nasa pag-iingat ni G. Jaime Villafuerte Jr. ng Matungao, Bulakan, Bulakan, na apo niya sa talampakan sa kanyang pamangkin na si Maria.

Inigo ed regalado pinanganak siya noong 19 Marso 1888 sa Sampalok,Manila at anak nina Iñigo Regalado y Corcueca at Saturnina Reyes. Si Iñigo Ed. Regalado ay tanyag noong sa sagisag na Odalager. Naging patnugot siya ng pahayagang Mithi, Watawat, Pagkakaisa, at ng lingguhang magasin na Ilang-ilang. Isa siya sa mga Taliba ng panulaan. Kilala siya bilang makata ng pag-ibig. Ang kanyang mga tula ay natipon sa isang aklat na pinamagatang Damdamin na nagtamo ng unang gantimpala sa Timpalak Komonwelt noong 1941. Nag-aral si Ed. Regalado sa Escuela Muncipal de Sampaloc, at nakuha niya ang kanyang per ito mercantil sa Colegio Filipino, ang Batsilyer sa Sining sa Liceo de Manila, at ang kanyang bachiller en leyes sa La Jurisprudencia. Pumasok rin siya sa Unibersidad ng Pilipinas (Fine Arts), kung saan naging guro niya si Fabian de la Rosa sa pagpipinta, at naging kaklase niya naman sina Fernando Amorsolo at Guillermo Tolentino. Hindi lamang siya makata, isa rin siyang kwentista, nobelista at peryodista. Ang kanyang nobelang Sampaguitang Walang Bango ay nasulat sa panahong Ginto ng nobelang Tagalog. Ito'y tungkol sa isang babaing martir ngunit sa huli ay nagtaksil kaya iniwan ng asawa. Katulad siya ng sampagita na akala ng marami ay maganda, dalisay at namumukod sa kabanguhan subalit sa kabila noon ay naging taksil kaya itinuring na sampagitang walang bango. Si Odalager bilang manunulat ng maikling kuwento at nobela ay maingat sa pagpili ng mga salitang naglalarawan ng mga tauhan at natural na salitaan at tagpuan. Naging patnugot siya ng Surian ng Wikang Pambansa at guro ng wika sa iba't ibang Unibersidad ng Maynila. Kung si Odalager ay nakilala bilang isang kwentista, nobelista at mamamahayag sa larangan ng panitikan, higit siyang makata dahil sa kanyang mga tula madarama ang linamnam ng kanyang panulat. Naging paksa ng kanyang mga tula ang buhay at mga bagay-bagay sa kapaligiran. Tumanggap siya ng Republic Cultural Heritage Award for Literature noong 1968. Ilan sa mga nasulat ni Odalager ay Sampaguitang Walang Bango, May Pagsinta'y Walang Puso at Dalaginding. Sa mga tulang nasulat niya, ay mababanggit ang Sabi Ko Na Nga Ba, Dahil sa Pag-ibig, Madaling Araw at Kung Magmahal Ang Isang Dalaga. Ang tula niyang nagbigay sa kanya ng di-kakaunting karangalan ay ang Laura. Tumanggap siya rito ng Unang Gantimpala mula sa Samahang Mananagalog. Pinaksa ng tulang ito ang mga katangian ni Laura, ang musa ni Balagtas sa Florante at Laura. Mga Akda Koleksyon ng mga Tula Damdamin at Bulalakaw ng Paggiliw Maikling Kwento Sa Laot ng Kapalaran at Ang Dalaginding Iba pang mga gawa Isang Panyo Lamang, Mahiwagang Tao at Sa Bundok Mga Parangal 1941 Commonwealth Award for Poetry , Patnubay ng Sining at Kalinangan Award, 1963 at Diwa ng Lahi Award, 1972 Sanggunian CCP Encyclopedia of Philippine Art. Vol IX. Philippine Literature. Manila: Cultural Center of the Philippines, 1994. Iñigo Ed. Regalado. (Hinango noong 8 Mayo 2008).


Si Jose Garcia Villa ay isinilang sa Singalong, Maynila noong Agosto 5, 1908. Kilala siya sa sagisag na Doveglion. Kinilala sa pamahalaan bilang Pambansang Alagad ng Sining sa Panitikan noong Hunyo 12, 1973. Ang unang koleksiyon ng kanyang mga tula na lumabas noong 1942 ay pinamagatang Have Come, Am Here na nalathala sa Estados Unidos ay umani ng malaking pagkilala. Ang Footnotes to Youth ay isa ring koleksiyon ng mga tula ni Villa na lumabas naman noong 1933. Kilala si Villa bilang manunulat ng maikling kuwento at makata sa wikang Inggles. Napakarami niyang tinanggap na mga gawad at gantimpala dahil sa kanyang mga tula. Tinanggap niya mula sa Pamantasan ng Pilipinas ang pinakamataas na gawad-akademiko, ang Doctor of Humane Letters, Honoris Causa, dahil sa kanyang nagawa at naisulat sa larangan ng panitikang Pilipino at Ingles.

Si Estrella D. Alfon ay ipinanganak sa San Nicolas, Cebu noong Marso 27, 1917. Nang matapos siya ng sekundarya, nagtungo siva sa Maynila upang mag-aral sa U.P. Naging miyembro siya ng U.P. Writers Club dahil sa taglay niyang katalinuhan at kakayahan sa pagsulat. Sa pagitan ng mga taong 1958 at 1978, nagwagi siya ng mahigit kumulang sa sampung karangalan mula sa maikling kuwento at dula sa Free Press, Carlos Palanca Award at Arena Theatre Contest. Si Leon C. Pichay ay isang bantog na makata at manunulat na Ilokano. Siya ang kinikilalang Hari ng mga Makatang Ilokano. Bagaman produkto ng Kanluraning sistemang pang-edukasyon at namulat sa panitikang Kanluranin, pinili ni Pichay na magsulat sa wikang Iluko. Ito ang nagbigay-daan sa kanyang malahagang kontribusyon sa pag-unlad ng panitikang Iluko. Itinuturing si Pichay bilang pinakamalikhaing manunulat na Ilokano sa kanyang henerasyon. Nagsulat siya ng mga nobela, maiikling kwento, sanaysay at daan-daang mga tula. Kabilang sa mga paksa ng mga tula ni Pichay ang pagmamahal sa bayan, pag-ibig at espiritwalidad. Nagsulat siya ng mga tula tungkol sa Ilocos, mga bayaning Pilipino, at pagmamahal sa wikang Iluko. Noong dekada 50 ay itinanghal si Pichay bilang Hari ng mga Makatang Ilokano. Patunay sa kanyang kasikatan ang pagtangkilik ng madla sa kanyang mga tulang isinaplaka at ang pagdagsa ng mga tao kapag naaanyayahan siyang bumigkas ng mga "tulang pangkoronasyon" bilang pagpupugay sa mga itinatanghal na reyna sa mga piesta. Isang katangian ng mga tula ni Pichay ay ang paggamit niya ng mga salitang pinanday sa pamamagitan ng pagsasanib ng mga bahagi ng dalawa o higit pang salita. Ginawa niya ito sa pagnanais na iwasan ang paggamit ng mga salitang mula sa ibang wika. Ilan sa mga salitang kanyang inimbento ang tuluyang naging bahagi ng wikang Iluko. Kasabay ng kanyang pagsusulat ng mga tula ay itinaguyod din ni Pichay ang bukanegan, ang katumbas ng balagtasan ng mga Tagalog. Umani rin ng paghanga si Pichay dahil sa kanyang mga nobela. Ang kanyang obrang Apay a Pinatayda ni Naw Simon? (Bakit Nila Pinatay si Don Simon?) ang unang nobelang Iluko hinggil sa paniniktik. Naging patnugot si Pichay ng mga pahayagang Panagbiag, Timekmi, Ti Agipaawat, at Wagayway. Nagsulat din siya para sa Ilocos Times, Heraldo Ilocano, El Norte, at Naimbag a Damag. Naging aktibong kasapi rin siya ng Filipino Editors and Publishers Union at ng Romanceros Nacionales, isang samahan ng mga manunulat ng kwento ng pag-ibig.


Pumanaw si Pichay noong 11 Agosto 1970. Magpahanggang ngayon ay itinuturing siya bilang isa sa mga pinakamahuhusay na makata at manunulat na Ilokano. Kaugnay nito, isang parangal ang ipinangalan ngGunglo Dagiti Mannurat nga Ilokano sa kanya bilang pagkilala sa kanyang kontribusyon sa panitikang Iluko. Si Juan Crisostomo Soto ay isinilang sa Santa Ines, Bacolor, Pampanga. Tinagurian siyang Ama ng Panitikang Kapampangan. Pambihira ang kanyang kahusayan sa pagtatalong patula sa wikang Kapampangan kung kaya ang pagtatalong patula sa wikang Kapampangan ay tinawag na Crisotan na katumbas ng Balagtasan sa wikang Tagalog. Isa siyang manunulat-makata, mandudula at editor sa wikang Kapampangan. Bilang mandudula, nagsulat siya ng Moro-moro at sarsuela. Bunga ng kanyang panulat ang sarsuelang Perlas Quing Burac at Pula't Puti. Ang mga Moro-morong Ang Sultana, Perla, Zapre at Rubi ay sinulat niya noong mga huling taon ng panahon ng mga Kastila. Gumamit siya ng mga sagisag-panulat tulad ng Crisot, Rubi, Natis Belen at Vitalianosa kanyang mga tula. Julio Septiembre at Lacan Batbat naman sa kanyang mga artikulo. Sumulat din siya ng isang dulang hango sa Romeo at Julieta ni Shakespeare at pinamagatang Ing Pamanguisama Ning Mete (The Marriage of the Dead). Ang Sigalot ang pinakamaganda sa kanyang mga akda. Ito ay sinulat niya sa loob ng bilangguan. Nakasulat din siya ng English-Spanish-Pampango Dictionary sa tulong ni Modesto Joaquin. Ang Alang Dios ang namukud-tanging sarswela ni Crisostomo Soto na nagpanhik sa kanya ng salapi. Ito'y itinanghal sa Teatro Zorilla. Ang iisahing yugtong dulang katatawanan na may pamagat na Nanu Tong Male Cu ang kahuli-hulihang nasulat niya nang nasa banig na siya ng karamdaman. Binawian siya ng buhay noong Hulyo 12, 1918 dahil sa sakit sa puso. Si Eriberto Gumban ay binigyan ng karangalang maging Ama ng Panitikang Bisaya. Tubong Iloilo, nakasulat siya ng maraming moro-moro at komedya sa wikang Bisaya. Ang kanyang mga moro-morong nasulat ay Ang Mutya Nga Matin-ao (Ang Makinang na Alahas) Ang Yawa Nga Bulawan (Ang Dimonyong Ginto) at Ang Salamin San Pamatan-on (Ang Salamin ng Kabataan). Ang kanyang mga komedya ayCarmelina, Felipro at Clodones.

Mga Manunulat Sa Panahon Ng Amerikano

Recommend Documents