GAZİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK -MİMARLIK FAKÜLTESİ MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MM200 İMAL USÜLLERİ STAJI
Adı Soyadı: Hüsey in Dağlı Numara: 101150028
-İÇİNDEKİLER -
Rona Makine Sanayi ve Ticaret A.Ş…………………………………………………........3 Fabrika Organizasyon Şeması ……………………………………………………….........7 Üretim-İmalat ……………………………………………………………………………..8 Kumlama Makinesi ve Elle Kumlama İşlemleri……………………………………….......9
Makas Tezgahı ………………………………………………...........………....................10 Silindir Bükme Tezgahı........................................ Tezgahı.............................................................. ............................................ ...................... ...................11 Kaynaklar ve Kaynak Esnasında dikkat Edilmesi Gereken Hususları…………… ............12 Ölçme Aletleri ………………………………………………………………………........16 Kontrol Aletleri ………………………………………………………………………......19 İmalat Genel Talimatı ……………………………………………………………….........20 İş Hazırlama Bölümü Bölümü ……………………………………………………………….........22 Kalite kontrol Bölümü………………………………………………………………….....23 Talaşlı İmalat………………………………………………………………………….......24 Torna Tezgahlarının Çeşitleri………………………………………………………..........24 Torna Tezgahlarının Kısımları…………………………………………………….............29 Torna Tezgahlarında Çalışırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar…………..................37 Freze Tezgahları ve Makine Yapımındaki Önemi………………………………..............38 Freze Tezgahlarının Çeşitleri………………………………………………………..........39 Freze Tezgahının Önemli Kısımları…………………………………………………........41 Freze Tezgahının Bakımı ve Dikkat Edilecek Hususlar……………………….…............43 Planya Tezgahı ………………………………………………………………….……......44 Planya Tezgahında Yapılan İşlemler………………………………………………...........45 Planya Tezgahları Çeşitleri…………………………………………………….…….........46 Planya Tezgahının Parçaları………………………………………………….……...........47 Planya Tezgahında Çalışırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar……….……... ............48 Presler………………………………………………………………………….……….....49 Testereler.................................. Testereler........................................................ ............................................ ............................................. ............................................. ........................50 ..50
Delme (Matkap) Tezgahları………………………………………………….………........52 Stajdan Çıkarılan Sonuçlar.............................. Sonuçlar............................................................................ ....................................................................5 ......................544 Ekipman Listesi ve Yerleşim Planı………………………………………….……….........55 Günlük………………………………………………………………………….……........59 Teknik Resimler ............................. ............................. ……………………………………………….……....61 2
-KURULUŞ HAKKINDAKİ BİLGİLER -
Kuruluşun Adı: Rona Makine Sanayi ve Ticaret A.Ş. Rona Çelik İnşaat ve Ticaret A.Ş.
Kuruluşun Sahibi veya Genel Müdürü: Veli Fuat MÖREL Ali MÖREL Hasan Sabit AKÖNER
Kuruluşun Yeri ve Yerleşimi: -Kaynaklı İmalat Fabrikası (KİF)
Büyük Selçuklu Bulvarı No:7 Organize Sanayi Bölgesi SİNCAN/ANKARA RONA’nın ilk tam teşekküllü fabrikasıdır yaklaşık olarak 6000m^2 kapalı alana sahip olmakla beraber arka bahçesinde hurdalık ve kumlama makinesi bulunmaktadır. Ayrıca fabrikaların yönetim kurulu da bu binada yer almaktadır operasyonlar ve iş bağlantıları bu fabrikada gerçekleşmektedir. -Talaşlı İmalat Fabrikası (TİF)
Babürşah Caddesi No:20 Organize Sanayi Bölgesi SİNCAN/ANKARA RONA’nın kaynaklı imalat fabrikasının detay parça gereksinimleri için kurulmuş talaşlı imalat fabrikasıdır 7500m^2 kapalı alana sahiptir, büyük ölçekteki ancak gene de hassasiyet gerektiren parçalar burada üretilir ve montaj için kaynaklı imalat fabrikasın a geri yollanır.
3
-Kaynaklı İmalat Fabrikası (KİF) KAZAN/ANKARA
RONA’nın en son teknoloji ile donatılmış fabrikasıdır üretim gene kaynak metodu ile yapılmaktadır ancak kesici takımlar ve cnc makineleri ile küçük parça üretimi de gerçekleştirilebilmektedir. Gerek organizasyon gerekse üretim kapasitesi açısından örnek bir fabrikadır. 3000m^2 kapalı alana sahiptir.
Kuruluşun Temel Faaliyet Alanı
Çelik Bina Konstrüksiyonu
Çelik Köprüler
Çelik Tanklar, Depolar, Silolar
Izgaralar
Gezerköprü Vinçler
Özel Üretim Vinçleri
Konveyörler, Elevatörler, Transport Tesisleri
Radyal kapakalar, Derivasyon Kapakları
Kelebek Vanalar, Konik Vanalar,Sürgülü Vanalar
Cebri Borular,Branşmanlar
Kuruluşun Tarihçesi: 1949 senesinden itibaren inşaat sektöründe bulunan ve bu grubun merkez atölyesi durumunda 1965’te yeniden organize edilen RONA Makine Sanayi ve Ticaret A.Ş. bu tarihten itibaren 48 yıllık bir tecrübeyle bu sektörde en ağır kapasiteli üretimi
gerçekleştirmektedir. Şirket, Sincan'daki Kaynaklı İmalat fabrikası, Kazandaki Kaynaklı İmalat Fabrikası ve Sincan'daki Talaşlı İmalat Fabrikası olmak üzere 3 ayrı fabrikadan oluşmaktadır. 45 tona
kadar olan parçaların imalatına imkan verecek şekilde donatılmış fabrikalarda özellikle ağır çelik konstrüksiyon ve makine imalatı yüksek kalitede ve en son teknikler kullanılarak üretilmektedir.
4
Kuruluşta çalışanlarla İlgili bilgiler: 27 mühendis 20 idari eleman 330 kalifiye işçi bulunmaktadır. İdari ve yönetim
yapısında önemli kişiler ve görevleri aşağıda belirtilmiştir. Veli Fuat MÖREL: Yüksek makine mühendisi, yönetim kurulu üyesi Ali MÖREL: Yüksek makine mühendisi, yönetim kurulu üyesi Hasan AKÖNER: Yüksek makine mühendisi, yönetim kurulu üyesi
Tezer SABUNCUOĞLU: Yüksek makine mühendisi, genel müdür Cengiz BİLGİÇ: İdari müdür işletmecisi
Kuruluşta Stajıma Yardımcı Olan Mühendisler: Mehmet Dinçer:Makine Mühendisi,Fırat Üniversitesi Murat Yaşar:Makina Mühendisi,Süleyman Demirel Üniversitesi Engin Akkol:Makina Mühendisi,Katü
Ekonomik Etkinlikler ve Ülke Ekonomisine Katkısı: RONA imza attığı her işi zamanında ve istenilen kalitede bitirmiştir. Bitirilen b ir projede ne kadar profesyonel davrandığınız size 15 sene sonra belirtilebilir. Staj dönemi içerisinde 15 sene önce RONA ile sulama kanalı projesi yapmış olan Araplar tekrar bu kaliteli
işin peşinde olduklarından RONA’ya dönmüşlerdir. Yurt içi ve yurt d ışında bir çok projeyi sonuçlandıran RONA ekonomik açıdan kötü
bir dönem geçirmekte olsa dahi ülke ekonomisine yaptığı katkılar göz ardı edilemeyecek kadar büyüktür. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin hidroelektrik santrallerini yapması için güvendiği DSİ’nin beraber çalıştığı RONA güvenilirliğini bu şekilde de kanıtlamaktadır. Bu yüzden yabancı yatırım ve sermayelerle dışarıdan ülkemize giren yabancıların karşısında RONA tamamen Türk ve ülkesi için üreten bir yarı -özel firma konumundadır, bunun sebebi de sürekli devlet ile işbirliği içerisinde olmasından kaynaklanır.
5
SHERATON OTEL - ANKARA
ANTEN VE MUHTELİF ÇELİK KONS. İMALATLARI VE MONTAJI
HAMZALI HES
SANTRAL VİNCİ İMALATI VE MONTAJI
6
7
Stajın Amacı: MM 200 İmal Usulleri Pratik Çalışmaları stajı çeşitli metal parçaların imalini ve bu parçaların yapımı sırasında kullanılmakta olan çeşitli takım, tezgah ve aletleri içerir. Parça imalatlarının çeşitli bölümlerinde kullanılan yöntemler bu stajın ana bölümlerindendir. Ayrıca tezgah özelliklerinin öğrenilmesi, üretim aşamasına katılarak el yatkınlığı kazanılması, mühendislik gerektiren işler üzerinde pratik yapılması çalışılan fabrikadaki durum ve işleyiş in incelenmesidir.Ben stajımı Sincan Organize Sanayi – Rona Makine’de yaparak torna tezgahlarında imalatı ve kaynak yapımını gözlemleme fırsatı buldum. -İŞLETME BÖLÜMLERİÜretim-İmalat: Stajımın ilk on günlük kısmında Ankara/Sincan da bulunan kaynaklı imalat fabrikasında bulundum bu on günlük dönem içerisinde fabrikada Özlüce barajı,Yamanlı barajı,Doğançay-Hes barajı,Pembelik barajı bazıları bitme aşamasında iken bazıları ise yeni başlamış olan projelerin bir kısmında çalışma fırsatı buldum. Bulunduğum 10 günlük süreç içerisinde tavan vinci,radyal kapak ve büyük su boruları üretimi daha fazlaydı. Gerek radyal
kapak üretimi olsun gerekse vinç üretimi olsun genel üretim saclardan, köşebentlerden, NPU/I/E profillerden, vinçlerin üzerinde yürüme yeri olarak baklavalı saclardan oluşur bunlar
projede belirtilen ebatlarda kesilir ve kaynakla birleştirilir. Üretim için gelen malzemelerin ilk olarak çatlakları ve döküm esnasında içlerinde bulunabilmesi muhtemel olan cürufların tespiti için ultrasonik cihazlarla kontrol edilir. Kabul
gören malzemeler onaylandıktan sonra aylık gelen malzemeler listesine ebatları, adetleri, kaliteleri, geldiği yer ve tarih ile birlikte hangi iş için geldiği bilgileri dahil edilerek arşive kaldırılmak üzere kaydı tutulur. Kayıt işlemleri bir yandan devam ederken üretim de devam etmektedir kabul gören malzemeler genel olarak Ankara içinden tedarik edilmeye çalışılır ancak bazı özel alaşımlı malzemeler bazen şehir dışından bazen de ülke dışından tedarik edilmek durumundadır uzun yoldan gelen saclar ve profillerin hava ile temas etmemesi kaçınılmaz olduğundan kirlenme,
paslanma ve benzeri deformasyonlara maruz kalır. Bunun giderilmesi için ise gelen malzemeler üretim için uygun hale getirilmek için kumlama makinesine sokulur. Üretim ve imalatın RONA’da nasıl yapıldığı ve üretimin hangi tezgahlar aracılığı ile yapıldığı aşağıda
genel bir sıraya göre irdelenmiştir.
8
Kumlama Makinesi
Kumlama Makinesi ve Elle Kumlama İşlemleri: Kumlama işlemi eskilerden beri kullanılan bir işlemdir ilk olarak deniz kumunun paslı yüzeylere püskürtülmesi olarak gerçekleşirdi. Ancak sanayinin gelişmesi ile farklı yüzey kaliteleri için farklı ebatlarda çaplarda ve özelliklerde malzemeler kullanılır. Günümüzde genel olarak kaplama öncesi pürüzlendirme veya yü zey sonlandırma işlemi olarak kullanılan
kumlama işlemi RONA’da yüzey hassasiyeti gerektirmeyen parçalarda temizleme işlemi olarak yapılır. Paslanmaz saclar ve profiller hariç hemen her yeni gelen malzemeye uygulanır. Tezgah kumlama alanı 1500X5000mm^2 civarındadır. Bu piyasada genel olarak kullanılan sacların çoğunu kumlamak için yeterli kapasitede bir tezgahtır. Parçalar tezgahın üstüne yerleştirilir ve bant sistemiyle yavaşça ilerlerken kumlama işlemine tabi tutulurlar. 1500X6000m^2 ebatlarındaki bir sacın kumlanması yaklaşık 8 dakika sürmektedir. Kumlama işlemi için eski bir yöntem olan deniz kumu değil çelik parçacıklarıdır. İşlenen parçaların yüzeyleri pürüzlü ancak kir ve pastan ayıklanmış olur. Elle kumlama işlemi ise makinenin ebatlarından büyük sac lar ve parçalar için uygulanabilir bir yöntemdir. Doğal olarak kumlama işlemi daha uzun sürmektedir ancak yeni bir makine alınmasından ziyade az sayıda satın alınan büyük ebatlı parçaların yavaş ve elle kumlanması işlemi uzun vadede daha ekonomik hale gelmektedir.
9
Elle kumlama ve tezgahta kumlama işlemleri sonrasında saclar kalınlıklarına ve içlerinden çıkartılacak olan parçaların boyut özelliklerine göre değişik kesim tezgahlarına gönderilir. Radyal bir parça giyotin makasında kesilemez optik kesicide ke silmesi zorunludur ancak dikdörtgen bir profilin de optik kesici kullanılarak kesilmesi ekonomik açıdan doğru olamayan bir seçimdir. Tabii kesime gönderilen parçaların sadece profilleri değil kalınlıkları ve tezgahların halihazırda iş yükleri de hesaba katılmalıdır.
Makas Tezgahı: 12mm ye kadar kalınlıktaki sacların kesimi için kullanılır ölçüm ve gerekli basınç ayarı yapıldıktan sonra kesilir. Kaba bir kesim yöntemi olduğu için genel olarak kesilecek boyutlardan 1 veya 2mm daha büyük kesilir. Radyal par çaların bu yöntemle makas ucu
değiştirilmeden ve ayarları tekrardan yapılmadan mümkün olmayacağı için radyal parçalar için daha farklı bir yöntem olan optik kesim tezgahı kullanılır.
Makas Tezgahı
10
SİLİNDİR BÜKME TEZGAHLARI:
Çalışanlar arasında silindir olarak adlandırılan bu cihaz temel olarak sac bükmek için kullanılır.İstenilen şekle göre uygun olarak kesilen sac cihazın arka kısmından yüklenir.Bir operatör tarafından kullanılan cihaz sacın kalınlığına göre hidrolik pompalarla basınç yaratır.Yaratılan bu basınçla beraber sac istenilen birleşme noktalarına göre bükülür.Saca istenilen şekil verildikten birleştirme noktalarından kaynaklanması için vinç yardımıyla cihazın içinden çıkarılır.
Silindir Bükme Tezgahı
11
Oksijen Kaynağı: Basit ve geçici birleştirme işlemleri için kullanılır genel olarak daha sağlam olan diğer kaynak metodları öncesinde geçici bağlantılar oluşturmak için kullanılır. 5mm ye kadar olan parçaların birleştirilmesinde de kullanılabilir. Kaynakların kalitesi kalite kontrol bölümünce ve dışarıdan gelen firmalar tarafından kontrol edilir.
Oksijen Kaynağı Toz altı kaynağı: Ark oluşturularak yapılan bu kaynak tipinde ark bir gaz yerine bir toz örtüsü altında gerçekleşir. Elektrot örtülmemiştir bunun yerine toz kullanılır. Kaynak işlemi bittikten sonra ergimeyen tozlar tekrardan kullanılır. 75mm ye kadar dolgu işlemi yapılabilen bu yöntemde işlem için 4000 ampere kadar çıkılabilmektedir. RONA’da toz altı kaynağı tezgahı düz bir platform üzerine oturtulmuştur. Düz kaynak yapmak için ideal olan bu sistemde uzunlamasına gelen borular ve uzun profillerin kaynaklarını yapmak çok kolaydır. Ancak radyal kapakların ve radyal parçaların kısacası eğimli parçaların bu yöntemle kaynaşması imkansız olduğundan bu parçalar için gaz altı kaynağı yöntemi kullanılır.
12
Toz Altı Kaynağı Gaz altı kaynağı: Gene bir ark sayesinde elde edilen ısı sonucu malzemenin erimesi ile gerçekleşir. İşlem esnasında elektrik arkının arasına asal bir gaz verilir bu sayede kaynağın oksitlenmesi engellenmiş ve kaynağın yapısı korunmuş olur. Asal gaz olarak genelde argon kullanılır. İnce kaynak telinin etrafında bir boru bulunur ve gaz buradan verilir. TIG: Bu kaynak tipinde tungsten elektrot kullanılır ve dolgu malzemesi olaraksa farklı bir
malzeme kullanılır. Dayanıklı bir malzeme olan tungsten arkın meydana getirdiği
sıcaklıktan etkilenmez bu sebeple uzun süreli kullanılabilir. MIG/MAG: Bu tip kaynakta elektrot tüketilebilir konumdadır. İnce bir tel rulo halinde kaynak makinesinin içerisinde bulunur ve sürekli geri besleme yapılarak kaynağın devamlılığını sağlar. Gaz altı kaynak olarak RONA’da MIG kullanılır.
13
Gaz Altı Kaynağı Elektrik Ark Kaynağı: Bu kaynakta, ark elektrot ucu ile iş parçası arasında oluşur. Ark, torc ile iş parçası arasındaki mesafedir. Örtülü bir kaynaktır. Bu yöntemin avantajları; burada birikmiş kaynak tozu ile ark dengelenir. Gaz veya curuf, erimiş metalin oksitlenmesini ve nitratlaşmasını sağlayan hava ile temasını engeller. Ayrıca curuf erimiş metallerin hızlı soğumasını engeller. Önceleri DC akım dengeli ark özelliğinden dolayı yaygın kullanılıyordu. Elektrotların gelişimi ile artan dengelilik özelliğinden ve daha ekonomik olduğu için AC akımı kullanılmaya başlandı.
Örtünün görevleri şunlardır:
Bir koruyucu gaz atmosferi oluşturarak kaynak banyosunu havadaki oksijen ve azotun olumsuz etkilerinden korur ve banyoyu dezokside eder,
Artık tutuşmasını ve oluşumunu kolaylaştırır,
Ergiyen metal damlalarının yüzey gerilimini etkileyerek tavan ve dik kaynak pozisyonlarında kolaylık sağlar,
Kayak dikişlerinin üzerine bir curuf tabakası ile örterek, dikişin yavaş soğumasına yardımcı olur,
14
Kaynak banyosuna gerekli alaşım elementlerini katarak, mekanik özelliklerini istenen yönde geliştirir,
Ergime hızını yükseltir.
Kaynak bölgesi ve ark, atmosferin olumsuz etkilerinden bir koruyucu gaz örtüsü
tarafından korunur. Kaynak işlemi için gaz seçiminde çeşitli etmenlerin göz önünde bulundurulması gereklidir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
Kaynatılan metal veya alaşımın türü,
Ark karakteristiği ve metlin damla geçiş biçimi,
Kaynak hızı,
Parça kalınlığı, gereken nufuziyet ve kaynak dikişinin biçimi,
Kaynak dikişinden beklenen mekanik özellikler,
Kaynak banyosunda oluşan oksitlerin temizlenmesi,
Tedarik edilen gazın maliyeti.
Al ve Cu gibi metallerin kaynağı için uygun olan argon, çelikler halinde, ancak başka gazlarla karıştırılarak kullanıldığında iyi sonuç vermektedir. Helyum atmosferi ısıyı iyi ilettiğinden, koruyucu gaz olarak kullanılması halinde derin nufuziyetli kaynak dikişleri elde edilir.uygulamada gerek ekonomik ve gerekse de teknolojik nedenler ile argon-helyum
karışımları tercih edilir ve istenilen kaynak bağlantısı özelliklerine göre gazların oranları ayarlanır. Karbondioksit çeliklerin kaynağında derin nufuziyet, daha yüksek kaynak hızları ve düşük kaynak maliyeti sağlar. Bunlarla beraber argon -karbondioksit, helyum-argonkarbondioksit veya oksijen karışımları kullanılır.
Kaynak Esnasında dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: -
Şebeke bağlantı işlemleri sadece elektrik teknisyeni tarafından yapılmalı,
-
Tungsten elektrdların temizliğine dikkat edilmeli, uygun şekilde muhafaza
edilmeli,
15
-
Tungsten elektrodun ucu kaynak banyosuna veya kaynak çubuğuna temas ederek
kirlenmişse, bu kirlenen kısım kırılıp atılmalı, -
Kaynak işlemi sonucunda malzemenin dayanım, sertlik, tokluk ve uzama gibi
özellikleri değişir. Kaynak işlemi sırasında bunu minimuma indirmek gerekir. -
Oksitler kaynaktan önce taşlanarak ve/veya fırçalanarak temizlenmelidir.
-
Kaynak sonrası iş parçası yavaş soğumalıdır.
-
Elektriksel tehlikenin fazla olduğu yerlerde kaynak işlemlerinde kaynakçı kuru,
hasarsız iş kıyafetleri kullanmalıdır, ayrıca kaynak akım üreteci kesinlikle odanın dışında yerleştirilmelidir. -
Kaynakçı, kaynakçı kıyafeti, önlük, deri kolluk, eldiven, tozluk, emniyet
ayakkabıları, koruyucu başlık, koruyucu gözlük, koruyucu maske kullanmalıdır.
ÖLÇME ALETLERİ
Bir değeri kendi cinsinden başka bir değerle karşılaştırma ya pmaya ölçme denir. Makine parçalarının gerekli olan boyut ve biçimde yapılıp yapılmadığını tespit etmek için hassas ölçü aletlerine ihtiyaç vardır. Çelik cetveller, kumpaslar, mikrometreler, en önemli ölçme aletlerindendir.
1. ÇELİK CETVELLER:
Tesviye atölyelerinde kullanılan ölçü aletlerinden en eskisi ve en yararlı olanıdır. Daha
çok ölçme ve markalama işlerinde kullanılan çelik cetvellerle dikkat edilirse 0.5 mm’lik hassasiyet elde edilebilir. Çelik metreler çeşitli boylarda yapılırlar. Uzunlukları genel olarak 100-1000 mm arasındadır.
Yay çeliğinden yapılan bu cetvellerin eni 10-20 mm, kalınlıkları da 0.5 mm kadardır. Bölüntüler cetvelin ucundan başlamaktadır. Kalınlıkları ve genişlikleri çeşitli olan cetveller de vardır.
16
Bazı cetvellerin bir kenarına milimetre, öbür kenarına da parmak bölüntüleri (inch) işaretlemiştir. Böylelikle her iki sisteme göre ölçme yapılabilmektedir. Parmak bölüntüler, bir parmaklık uzunluğun(1 inch) 8, 16, 32 ve 64’e bölünmesinden meydana gelmiştir.
2. KUMPASLAR:
Sürmeli Kumpas: Genellikle ölçü cetvelinin değişik bir şeklini teşkil eden sürmeli kumpaslar uzunluk ölçülerini değişik ölçülerde oluştururlar. İç çap, dış çap, derinlik, kanal vb. ölçüleri bunlara örnek olarak verilebilir. Ancak ölçme hassaslığı bakımından cetvellere göre daha hassas olan sürmeli kumpaslar mili metrik ve parmak ölçümlerine göre ikiye
ayrılabilirler. Mili metrik ölçme yapan sürmeli kumpaslar, 1/10 , 1/20 mm , 1/50 mm verniyeli olmak üzere üçe ayrılır. Parmak ölçme yapan sürmeli kumpaslar ise 1/128”, 1/64” , 1/32”, 0.001” verniyeli olmak üzere dörde ayrılır. Bir sürmeli kumpasta çeneli bir ölçü cetveli üzerinde karşılık bir çenesi bulunan sürgü, derinlik ölçmede kullanılan kılıç tertibatı, sıkma vidası veya yaylı mandalı bulunur. Ölçü cetveli üzerine mm veya parmak taksimatı yapılmıştır. Çeneler kapalı durumda iken ölçü
cetveli sıfır çizgisi ile sürgü üzerindeki sıfır çizgisi çakışır durumdadır. İki çene arasına alınan bir parçanın çeneler teması sağlandığında ölçü cetveli üzerinden parçanın ölçünen uzunluğu okunur.Ölçünün doğru okunabilmesi için ceneler çok sıkıştırılmamalı yada gevşek bırakılmamalıdır.
Kumpas
17
3. MİKROMETRELER:
Hassaslıkları nedeniyle kullanışlı olan ölçme aletleridir. Kumpaslarda yapılan ölçmelerde hassasiyet azami 1/50 mm yani 0.02 m m kadardır. Halbuki bir parçanın hassasiyet
derecesinin kumpasların ölçme hassaslığı içinde olmasına imkan yoktur. Birçok işlerde, istenilen ölçüye en yakın değere varmak için kumpaslar yeterli değildir. Bunlarla yapılacak bir ölçme sadece yaklaşık bir ölçme niteliği taşır. Bu tip sorunları gidermek için mikrometreler yapılmıştır. Mikrometrelerde okuma kolaylığı ve hassaslık derecesi kumpaslara nazaran daha fazladır.
Mikrometre
Dış Çap Mikrometresi:
Sürmeli kumpaslarda ölçülen 1/10, 1/20 ve hatta 1/50
uzunluk bazı işlerde büyüktür. Böyle hallerde 0.01 mm’ yi ölçen ve mikrometre denilen ölçü
aletleri kullanılır . Bir dış çap mikrometresinin işleyişi aşağıdaki gibidir: Üzerine tam ve son derece boşluksuz, 1 ve ya 0.5 mm adımlı diş açılmış bir mil, tutulan bir somun içinde çevrilirse mikrometrenin ölçü mili örse doğru ilerler. Bu mile bağlı
bir tambur çizgilerle gösterilmek suretiyle 50 kısma bölünmüşse güvenli olarak 1/50 dönüş yani, adıma göre 1/50 veya 1/100 mm ölçmek mümkündür. Mikrometre, bir tarafında “örs” denilen yürümez ölçme yüzü, öbür tarafında bir somun ve içinde ölçü mili bulunan bir köprüden oluşur. Mile bağlı bölümlü bir ölçü tamburu da mille beraber döner. Somunun üzerinde tam dönüşlerin, tambur üzerinde de birden küçük dönüşlerin okunmasını sağlayan bölümler vardır.
18
Derinlik Mikrometresi: Yapılış prensibi dolayısıyla iç ve dış mikrometrelerin aynısı olup genellikle de parçaların kanal ve oluk gibi yerlerinin derinlik ölçülerinin bulunmasında kullanılır.
KONTROL ALETLERİ Üretim sonundaki işlerin kontrolünde önemli bir rol oynayan kontrol aletleri genellikle
düzlem yüzeylerin kontrolünde ve açıların ölçüm kontrolünde kullanılabilir.Üretilen parçaların kullanımında herhangibir sorun çıkmasına engel olmak asıl amaçtır. Gönyeler ve üniversal açı gönyeleri bunların başlıcalarıdır.
1. GÖNYELER: Gönyeler sabit açılı, 90o lik, 120o lik ve kıl gönyeler gibi birkaç çeşidiyle kontrol olanağı sağlamaktadır. Açılar sabit veya ayarlanabilir açı ölçme aletleri ile ölçülebilir. Sabit açı ölçme aletleri yalnız belli bir açının ölçülmesi için yapılmıştır. 90 o lik gönye ise çelikten yapılmış dikdörtgen kesitli olup iyi cins olanları ayrıca sertleştirilmiş ve taşlanmıştır. Gönyenin biri uzun biri de kısa olmak üzere iki kolu vardır. Bütün yüzler birbirine dik ol mak üzere mükemmel işlenmiştir. 120o lik gönyenin ise birbirine eşit iki kolu vardır. Bu kollar arasındaki açı 120o dir. Bu da çelikten yapılmış ve bazıları sertleştirilerek taşlanmıştır. Altıgen somun ve ona benzeyen parçalardaki açıları ölçmeye yaradığından somun gönyesi adı da verilmiştir. Kıl gönyeler ise düzlem yüzeylerin kontrollerinde kullanılırlar. Kullanım amacına göre çeşitli şekillerde ve boylarda yapılırlar. 2. Üniversal (Birleşik) Gönyeler :
Üniversal gönyede ölçü cetveli üzerine, gönye başlık, merkezleme başlığı, açı bölüntülü kısım gibi önemli bölümler gereğine göre takılmalıdır. Ayrıca gönye başlığında su düzeci ve çizeceği de bulunmalıdır. Üniversal gönye gereğine göre ölçü cetveli üzerine parçaları takılıp çıkarılarak kullanılır.
19
İMALAT GENEL TALİMATI A)PARÇA İMALATI(TEZGAH OPERATÖRÜ) 1. İşlenecek malzemeler malzeme talep fişi ile ambardan alınır. 2. İşlem görecek tüm malzemeler proje bazında ayrı paletlerde muhafaza edilir. 3. Yeni işleme başlanmadan önce bir önceki işlemden gelen parçaların kontrolleri İmalat Kalite Planı’na ve Teknik Resme uygun olarak yapılır. 4. Tüm kontroller uygun ise Teknik Resim üzerine kaydedilir ve İmalat Sorumlusu’nun bildirdiği operasyonlar gerçekleştirilir. 5. Uygun olmayan parçaların uygunsuzluk statüsü Teknik Resim üzerine işaretlenir. Kırmızı Ret kartı ile tanımlanır ve İmalat Sorumlusu bilgilendirilir. 6. Operasyonların poz numaraları, operasyon zamanları v.s. Tezgah Kartı’na doğru ve eksiksiz olarak işlenir. 7. İşlenen malzemeler
palet üzerinde resim ile birlikte bir sonraki işlem görecek tezgah
bölgesine veya işlem görmeyecek ise Kontrol Edilecek Kartı ile tanımlanır.
B)PARÇA BİRLEŞTİRME, BOYAMA VE MONTAJ(USTALAR) 1. Son kontroller Kalite Kontrol Personeli tarafından tamamlanır ve uygunluk statüsü Teknik Resim üz erinde kaydedilmiş parçalar Sarı Etiket bölgesinden palet ile birlikte alınır.
2. Malzeme ve Ürünlerin hasar görmemesi ve çalışanların da sağlığı amaçlanarak taşıma için vinç, paster ve taşıma bandı kullanılır. Malzemelerin; kayma , düşme v.s. gibi sorunları önlemek için gerekli tedbirler alınır. 3. İmalat Takip kartında belirtilen montaj işlemleri projeye uygun şekilde uygun bağlantı elemanlarıyla bağlanır. 4. Bağlantı elemanları projeye uygun torkta sıkılır. 5. Zincir ve dişlilerin eksenleri karşılıklı gelecek şekilde monte edilir. 6. zincir yürüme rayı üzerinde pürüz olmamasına ve düzgünlüğüne dikkat edilir.
20
7. Bant, zincir gibi hareket ileten elemanların çalışma yönüne, gerginliğine ,
düzgünlüğüne
dikkat edilerek montaj yapılır. 8. Muhafazaları hareketli kısımlara dokunmayacak şekilde monte edilir. 9. Tahrik parçalarını (dişli yatak, yuva v.s.) sabitleme elemanıyla sökülmeyecek şekilde sabitlenir.
10. Piston bağlantı eksenlerinin aynı eksende olmasına ve çalışma boşluğunun projeye uygun bırakılmasına dikkat edilir. 11. İmalat Takip Kartı’na yapılan işlemler, süre v.s. doğru ve eksiksiz olarak işlenir. 12. Uygun olmayan parçaları tanımlanır ve eksiksiz olarak işlenir .
Boyama İşlemi C)AMBALAJLAMA (YÜKLEME ELEMANI) 1. Üründe taşıma hasarların oluşumunu engellemek için halat ile malzeme arasına gelecek yerler
lastik, karton, köpüklü naylon v.b. ile sarılır. 2. Ürün üzerinde tanımlayıcı etiket , plaket, damga veya yazılar mevcut ise doğru olarak yazıldığı kontrol edilir. Eğer hata varsa İmalat Sorumlusu uyarılır ve düzeltilmesi sağlanır. 3. Ür üne monte edilmeden sevk olacak parçalar eksiksiz ve doğru olarak ambalajlanır, koli ise içinde ne olduğunu ve kırılıp kırılmayacağı koli üzerine yazılır . 4. Ürün üzerinde hasar meydana yerler tespit edilir ve lastik, karton, köpüklü naylon v.b. ile sarılır.
21
D)YÜKLEME (YÜKLEME ELEMANI) 1. Makineler araca, hasar görmeyecek şekilde, yükleme planlaması yapılmışsa yükleme planına uygun olacak şekilde yüklenir. 2. Köpük, tahta v.s. ile ara desteklemeleri , takoz , plastik v.s. ile taban desteklemeleri yapılır. 3. Halat v.s. ile malzemeler araca sabitlenir. 4. Araç branda v.s. ile kapatılır.
Yükleme İşlemi İş Hazırlama Bölümü: Bu bölümde yeni projelerin malzeme gereksinimleri çıkartılır ve hali hazırda üretimde olan projelerin şablonları ve iş emirleri çıkartılır. Kısacası bu bölüm üretimin kilit bölümüdür. İş hazırlama şeması basit bir şekilde Yeni Proje > İş Emri (Öncelikli yapılacak parçaların arz edilmesi) > Resim Ön Sayfası Çıkartılması > İş Emirlerinin Dağıtımı ( Hangi fabrikada hangi parçaların öncelikli olarak üretimine geçilebileceği belirlenir.) > Döküman Dağıtımı (Her projeden bir paket fabrikalara dağıtılır böylece her fabrika diğer fabrikaların hangi parçayı ürettiklerini takip edebilir ve senkronize bir şekilde çalışma sağlanmış olur.) > Malzeme Temini (Malzeme listeleri iş hazırlama tarafından hazırlanır ve muhasebeye arz
edilir en uygun şekilde bu malzemeler temin edilir. Hurdalıktan kullanılabilecek parçalar var ise bunlar muhasebeye arz edilmez.) > Şablonlar Hazırlanır ( Cnc'de kesilecek olan parçalar ın şablonları hazırlanır ve kesimhaneye verilir. 22
İlk malzeme siparişlerinde yani yeni bir projeye başlanırken saclar üretilecek en büyük parçaya göre sipariş edilir ve diğer küçük parçalar gerekli olduğu taktirde büyük parçaların hurdalarından ve genel hurdalıktan tedarik edilir. Bölümde şablonlar elle rapido kalemi kullanılarak çizilir ve bu iş zahmetli bir iştir. Üretilen parçalar genel olarak 50 ve üzeri tonajda vinçler oldukları için bunların “küçük” parçaları A0 kağıdına çizilir. Daha küçük ebatlı parçaların şablonları Autocad de A4 kağıdına çizilir ve optik kesiciye verilir. Şayet iş hazırlama bölümünde A0 yazıcı bulunmaması işlerin çok yavaş seyretmesine sebep olmaktadır bu yüzden Autocad’te 5 dakika içerisinde çizilebilen bir parça maalesef imkan sızlık yüzünden 40 dakikada elle çizilmek zorundadır.
Stajımın 10 günlük kısmını bu bölümde geçirmiş olarak malzeme listelerinin tutulması şablon çizimi malzeme ihtiyacının belirlenmesi yükleme boşaltma işlemlerinin takibi gibi konularda Makine mühendisi Mehmet beye ve Murat bey’e bu konularda yardımcı oldum.
Kalite Kontrol: RONA’nın bu bölümünde yapılan işlerin kalitesinin tespiti ve gerekli olduğu taktirde imalatın tekrarlanması veya düzeltilmesi kararları verilir. Yapılan işin kalitesinin yüksek olması ileride yapılacak anlaşmalar için bir örnektir memnuniyet ve güven duygusu tazelenen
firmalar projelerini üstün kalitede iş gerçekleştiren firmalara satmak isterler bu yüzden üretimin yanı sıra kalitenin de vazgeçilmez bir unsur olduğu göz ardı edilemez. Üretilen vinçlerin veya baraj parçalarının kalite kontrolündeki ilk aşama boyutsal kontroldür: Parça projeye uygun üretilmiş mi ilk kontrol işçiler tarafından yapılır daha sonra
kalite kontroldeki makine mühendisleri boyutsal ölçüm gerçekleştirir ve en son olarak alıcı firma veya DSİ tarafından son testler ve kontroller gerçekleştirilir. Bu boyutsal kontroller haricinde vinç üzerindeki tamburların dönme hızı, sarma gücü motorların gücü de hesaplanır ve kontrolden geçirilir.
Bu bölümde kaynakların çatlak tespiti için yapılan testlerin ultrason ve x -ray sonuçları incelenir. Cebri borular için ayrı kaynak birleşme noktaları (“T” noktaları) incelenir. Kaynakta hava,boşluk,çatlak gibi sorunların olması kaçınılmazdır düz kaynağın yanı sıra dik kaynak ve tavan kaynağı gerektiren 3000mm çapındaki cebri borular için bu testler titizlikle
yapılır ve gerektiği zaman kaynağa geri gönderilir.
23
Boya kalınlığı ölçümlerini yapan ELCOMETER 345 cihazıyla boya kalınlıkları ölçülür ve sığ boyanmış bölgelerin üzerinden tekrar geçilir. Boya kalınlığının fazla olması durumunda ise zarar durumu söz konusu olduğundan hatalar amirlere bildirilir. Bu cihaz 1500 mikron kalınlığa kadar ölçüm yapabilmektedir ve genelde bir parçanın boya kalınlığı her m^2 den alınan 11 örneğin ortalaması alınarak gerçekleştirilir. Bu bölümde Makine mühendisi Mehmet bey’e ve Makine mühendisi Engin bey’e boyutsal ölçüm çatlak kontrolü ve boya kalınlığı ölçümlerinde yardımcı oldum.
TALAŞLI İMALAT Önceden
dizaynı
ve konstrüksiyonu yapılan, imalat süreci
belirlenen makine
elemanının, imalat sürecine uygun talaşlı imalat tezgahlarında, belirlenmiş kesici takımlar marifetiyle kesme operasyonuna tabi tutularak şekillendirilmesini kapsayan imalat yöntemidir. Talaşlı imalat, kesici takım ve/veya iş parçasının birbirlerine göre izafi hareketi ile iş parçası üzerinde, gerilim oluşturarak gerçekleştirilir.
TORNA TEZGAHLARININ ÇEŞİTLERİ:
1-) Özel Torna Tezgahları :
Torna tezgahlarında her ne kadar birçok işi yapmak mümkün olsada bunların yapılabilmesi için özel tertibatlara ve bir çok malzeme veya sistemlere ihtiyaç duyulur. Fakat buna rağmen iş tezgahları yapımında amaca daha ucuz yollardan erişebilmek için çeşitli özel tezgahlar yapılmıştır. Böylece iş daha çabuk olmuş olur ve daha ucuza mal olmuş olur. Bütün bunların yanında her işlem için kullanılamamaları en büyük dezavantajlarıdır. Bu tezgahlar: -Kam Tornası Tezgahı: Kamların işlenmesi ve yapılması için kullanılan tornalardır.Kam milleri genellikle üzerine hareketli bir parçanın dayandığı dairesel olmayan bir diskten meydana gelir ve dönerek bu hareketli parçaya gidip-gelme hareketi verir.Modern makinelerin otomasyonunda,
emme ve ekzos subaplarının kalkmalarına kontrol etmek için motorlarda ve buhar makinelerinde kullanılırlar.
24
Kam torna tezgahında talaş torna kalemleri ile kaldırılır. Çeşitli kam profilleri sonraya çok iş bırakmadan bir işlemde bitirilir. Çok kalemli siper kopya mastarlarının eğrileri tarafından kumanda edilir. Her torna kalemi otomatik olarak tornalama işine göre parçaya yaklaşıp uzaklaşmak sureti ile hareket eder. Birkaç ara yatak kam millerinin eğilmesini önler. Bu tornalarda kam millerini torna etmek için bir çeşit kesme hızı kafi geldiğind en fener gövdesi basit olarak yapılmıştır.
-Seri Talaş Milli Torna Tezgahı: Genel yapıları itibariyle üniversal tornalardan farksızdırlar.Fakat seri talaş milli torna tezgahlarında ana mil yoktur. Bunun yanında bu tezgahlarda vida çekmenin mümkün olmaması en büyük olumsuz yanlarıdır. Sert maden uçlu kesicilerle çalışmaya elverişli olduklarından fener mili dönme sayıları yüksek olarak yapılmıştır. -Üretim Torna Tezgahı: Özellikle küçük parçaların seri halinde yapılması için
kullanılan tezgahlara
denir.Bu tezgahlarda işlenen parçaların çoğunluğu pirinç ,font, çelik ve buna benzer hafif küçük parçalardır. Bu tezgahlar sıra ile veya aynı zamanda işleyen birbirine paralel,dik veya
eğik
çeşitli
siperli
olarak
yapılırlar.Böylece
bağlamada,çeşitli biçim ve ölçüde işlenecek yerleri
parçayı
sökmeden
bir
olan parçalar işlenir.Bunun
sonucunda da işlenecek parçayı yerleştirmede önemli bir zaman kazancı sağlanır. Fener mili dönme sayısı dakikada 3000 kadardır. -Düşey Torna Tezgahı : Bu tornalarda fener mili düşey konumdadır. Bu tür torna tezgahları ağır parçaların bağlanmasını
kolaylaştırmak ve kesme baskısı ile zıt kuvvetleri iyi
dağıtmak
bakımından çok yararlıdırlar. İşlenecek parçanın büyüklüğüne göre on metre çapa kadar olan mengeneli aynası, yuvarlak bir gövde üzerinde yatay
konumdadır.Bu konumda
emniyetle ve salgısız olarak döner. Makine sehpaları, merdaneler,sert döküm kalıpları vb.
tornalama ve delme işleri bu tezgahın yatay, düşey
siperleri yadımı ile işlenebilir.
25
ve eğik ayar edilebilen
Düşey Torna Tezgahı -Sırt Alma Tornası: Bu tornalarda adından da anlaşıldığı gibi parçaların sırt tornalama işlemleri yapılır. Sırt alınması suretiyle freze çakılarında gerekli kesme açısı elde edilir.Fakat böyle torna tezgahlarında kesici takımın çok kısa zamanda yıprandığı görülür.Eğer sırt alınmış dişler usulüne göre bilenirse kesici ağız biçimleri değişmez. Sırt alma torna tezgahı çalışırken torna kalemi bir sistem yardımıyla kalem, kesme esnasında parçaya doğru düzgün olarak ilerler veya geriye hareket eder.Kesme esnasındaki ileri hareket, diş boşluğu sonunda sonra ererek bir yay kuvveti ile kalem ilk konumuna gelmek üzere geriye itilir.Tornada
bulunan bütün dişler için bu işlem tekrarlanarak tezgahın çalışması sağlanır.
26
Sırt Alma Tornası
2-)Otomatik Torna Tezgahları Otomatik tornalarda işlenecek parça, fener milinden geçen ve takımın doğrultusunda bir yatakla desteklenen yuvarlak veya çokgen kesitli bir çubuktur.Bu tezgahları hareket etme bakımından revolver torna tezgahlarının daha geliştirilmişi gibi sayabiliriz. Bunlar pim, vida, somun, sap, yüksük v.b. standartlaştırılmış makine parçalarının seri halinde yapılması için kullanılırlar. Otomatik tornada parça , çubuğun fener miline bağlı pensten çıkan kısmı üzerinde işlenir. Tezgahın fener mili deliğinden işlenecek malzeme çekilerek dayamaya kadar ilerletilir ve sıkılır. Bunun devamı olarak revolver başlık üzerine takılmış olan aletler işlem sırasına uyarak görevini yaparlar. Tornalama, delme, rayba çekme, vida çekme v.b işlemler için gerekli kesme hızlarını kendi kendine ayar eder ve sonunda bitirilmiş parçayı keser. Tezgahı durdurmaya lüzum kalmadan bu işlemi sürekli olarak tekrarlar. Son işlemde işlenen parça kesici bir takımla kesilir ve çubuk yeni bir parçanın yapılması için gerekli miktarda elle veye otomatik olarak iletilr. Otomat tornaların yaptığı iş ve parça kabiliyeti üzerine işçi becerisinin herhangi bir etkisi yoktur.Tezgahı işleten işçi ise yalnız yağlama ve malzeme yetiştirme işlerini yapmakla yetinir. Ayrıca, tezgahın sakin çalışıp çalışmadığını ve yaptığı işlerin ölçüsünde olup olmadığını kontrol eder. Otomat
27
torna tezgahlarının her işe göre bir kez ayarlanması gerekir. İşin ve parçanın değişmesi halinde tezgahın yeniden ayarlanması önemlidir.
3-)Revolver Torna Tezgahları Küçük iş parçaları için kullanılan revolver tornalar ,bir parçadan çok sayıda yapmak amaçlı kullanılan bir imalat tezgahıdır. Bu tezgahta takımlar elle kumanda edilen bir bocurgat yardımıyla tezgah üzerinde yarı otomatik olarak yer değiştiren beşgen veya altıgen v.b. bir kalemliğe yerleştirilir. Revolver
başlık,
gezer
punta
gövdesinin
yerine
konulmuştur. Altı kenara değişik kesici aletler bağlanabilir. Başlık, tezgahın yüksek verimle çalışmasını sağlar. Her takım geçişinden sonra kalemlik ilk konumuna getirilirse otomatik olarak döner ve yeni bir takım çalışma konumuna girer.İş parçası bir pense veya aynaya tutturulur. Böylece işlenen parçayı söküp takmaya lüzum kalmadan, birkaç aleti elle veya otomatik
olarak işleme konumuna getirmek mümkündür.
4-) Üniversal Torna Tezgahları Üniversal torna tezgahları bütün imalat ve takım atölyelerinde ve makine yapım işlerinde genel olarak çeşitli ilerlemelerle talaş kaldırılması gereken hallerde ve değişik adımlı vidaların açılmasında kullanılan önemli bir tezgahtır.Bu tezgahlardan dünyanın her yerinde
imalat ve takım atölyelerinde yararlanılır.Bunlar küçük masa tornasından
ağır iş tornalarına kadar olmak üzere değişik ölçülerde yapılır.Okul atölyelerinde bu tornaların çeşitli tipleri bulunmaktadır. Bazı tiplerinde arabanın boyuna ve enine hareketini otomatik olarak durdurma dayamaları vardır.Ayrıca, ilave edilen ek parçalarla
çeşitli profildeki iş parçaları bu tezgahlarda işlenebilmektedir.Bu sayede bütün parçalar aynı biçimde özdeş olarak tornalanabilir.
28
Üniversal Torna Tezgahı TORNA TEZGAHLARININ KISIMLARI: 1)GÖVDE: Gövde, torna tezgahının bütün hareketli organlarının monte edildiği , çok sağlam bir putrelle birleştirilmiş iki ayakla zemine oturan dengeli özel dökme demirden yapılmiş kısmıdır.Tornanın en esaslı kısmı ve temel organıdır. Bu kısım ;ağır sağlam ve biçimini bozmaz bir parça olup tornanın belkemiğini teşkil eder. Görevi: Tornanın bütün parçalarını üzerinde taşır. Gövde üst yüzünde kızaklar bulunur. Bunlar aşınmaya dayanıklı , düz veya prizmatik geometrisindedir.Pahalı olanlarda düz kızaklarla birlikte V kesitli kızaklar da vardır. Taşıdığı parçaların aynı eksenli olmasını sağlamak için bu kızaklar çok hassas işlenmiştir. Kızaklar üzerinde takımları taşıyan arba ve gezer punta yerdeğiştirme durumunu gerçekleştirirler.Kızaklar taşlama suretiyle el raspası ile dikkatle işlenirler. Böylelikle fener, araba gezer puntanın düzgün montajları ve fener mili eksenine paralel konumda hareket etmaleri sağlanır. V kızaklarının açısı genellikle 90 der ecedir ve ezilmeyi önlemek için üzerleri düz olarak yapılır. Ön kayıtın tam altında gövde üzerinde bir kremayer vardır. El tekeri döndürülerek buna bağlı olan küçük dişli yardımı ile araba ileri-geri hareket ettirilir. Tornanın zemine bağlanabilmesi için gövde genellikle dökme
demir ayaklar üzerine tesbit edilmiştir.
29
Taşıdığı Parçalar: Gövdenin taşıdığı parçaları fener mili kutusu, gezer punta, torna arabası ve hız kutusudur.
1)Fener Mili Kutusu : Fener mili kutusu, tornanın sol tarafına sabit bir şekilde yerleştirilmiştir. Bu
dişli çarklarla, dişli-kasnak tertipleriyle dönen fener milini taşır. Genellikle dökme demirden yapılır ve hassas olarak işlenir. Fener Mili: Fener k utusunun uçlarında bulunan iki yatak üzerinde dönen bir mildir. İçi delik yapılmıştır.:Fener mili ya kademeli kasnaklarla kayış yardımıyla ya da bir vites kutusuna bağlı bir tek kasnakla döndürülür.Ayrıca punta gövdesine yerleştiril miş bir elektrik motoruna da bağlanabilir. Deliğin ön kısmı fener puntasına uyacak şekilde konik
olarak işlenmiştir. Fener milinin ön kısmına çeşitli aynaların bağlamasına imkan sağlayan biçim verilmiş veya bir kısmına üçgen profilli vida dişi çekilmiştir. Fener milinin montajı çok zordur; düz yataklar ya da bilyeli -rulolu veye iğneli yataklar üzerine monte edilir.Fener mili tamamen dengeli olmalı ve dönüş hatası mikron seviyesini aşmamalıdır. Fener milinin salgısız dönmesinin yanı sıra, ekseninin gövde kayıtlarına paralel olması ve yataklarının ayarlanmış olması da gerekir. Aynaların fener miline bağlanış metotları fener milinin uc biçimine göre değişiklik oluşturur.Belli başlı bağlanış biçimleri: 1-) Konik uçlu, kamalı fener mili 2-) Vidalı fener mili 3-) Kam-kilitli fener mili 4-) Cıvata ile sıkılmaya uygun flanşlı fener mili
Torna Arabasına Hareket İleten Dişli Tertibatı: Bu tertibat fener mili kutusunun sol yanına yerleştirilmiştir. Görevi, fener milinden alınan hareketi, hız kutusu aracılığı ile arabaya iletmektir. Böylelikle tornada vida çekmek ve otomatik talaş kaldırmak mümkün olur. Arabanın ilerleme yönünü değiştirmek gerektiğinde, yön değiştirme kolundan faydalanılı r. Yön değiştirme kolunun; üst,orta ve alt olmak üzere üç konumu vardır. Kol, orta konumda iken,araba sağa veya sola hareket eder.
30
Modern
torna
tezgahlarında da arabanın
hareketini
sağlamak
ve
yönünü
değiştirmek için çeşitli kollardan yararlanılır.
2)Gezer Punta: Gezer punta; iki punta arasında veya ayna ile punta arasında tornalanan parçaların sağ taraftaki ucuna desteklik yapar. Gezer punta çeşitli uzunluktaki parçaları desteklemek için, gövde kayıtları boyunca hareket edebilir ve herhangi bir konumda
sabitleştirilir. Gezer punta kovanın ön kısmı, delik olarak punta ucuna uyacak şekilde mors koniğine göre işlenmiştir. Gezer punta ucu ile fener mili puntası aynı ek sen üzerinde bulunur. Gezer punta ucunun yüksekliği değiştirilemez: Kullanımda gezer puntakızaklar üzerine yerleştirilir ve yalnız işlenecek parça puntalar arsına alındığı zaman ona destek olmayya yarar; yerinibulunca bir civata ile tespit edilir.Parçalar puntalar arsında hareket ettirilebilinir; ozaman bir merkezleme matkabı
ileişlenecek parça üzerine “merkezler” işaretlemek gerekir.Parça döner puntaya tespit edilmiş punta ile gezer punta arasına alınır; dönme hareketi fırdöndü ve fırdöndü iteceğiyle sağlanır.Bazen sabit puntanın yerini ayna alır.İşlenecek parça çok uzun olduğunda takımın kesme gücü altında bükülme tehlikesi vardır ki, bu sebeple ortasından gerek tezgah üzerine yerlrştirilmişsabit bir yatakla, gerek araba üzerine konulmuş hareketli bir yatakla desteklenir.
Başlıca Parçaları : Gezer punta, iki döküm parçadan meydana getirilmiş olup, alt kısım (kızak veya taban ) doğrudan doğruya torna kayıtları üzerine alıştırılmıştır. Üst kısım(gövde) ise kızak üzerine yerleştirilmiştir. Kızak ile gövde birbirine ayar vidalarıyla bağlanmıştır. Konik tornalama amacı ile, eksenden kaydırmak veya tekrar eksene getirmek için ayar vidalarından faydalanılır. Bunlar gezer puntanın, v kızaklarına dik olarak kaymasını sağlar. Kısaca gezer puntanın çalışma sisteminden bahsedersek; gezer punta kovanı, el tekeri ile boylamasına hareket ettirilir ve istenilen konuma getirilir. Bazı tezgahların gezer punta kovanının yüzeyinde, kovanın ne kadar hareket ettiğini ölçmekte kullanılan milimetrik bölüntü vardır. Kovanın tesbiti için sıkma kolundan faydalanılır. Gezer puntanın sabitleştirilmesi için tesbit somunundan yararlanılır. Punta ucunu, kovandan çıkarmak için el tekeri, punta vidasının sonu, punta ucu nu itinceye kadar sola çevrilir.Kovan, punta vidasından kurtuluncaya kadar ilerletilmiş ise, takılmadan evvel kovan üzerindeki kama kanalının, kama hizasına gelmesine dikkat edilmelidir. 31
3)Torna Arabası : Torna arabası, kesici alete kumanda eder ve bunu taşır. Torna gövdesi üzerine düzgün
olarak
yerleştirilmiş olup,kızaklar boyunca sağa sola hareket edebilme
yeteneğine sahiptir.Arabanın kızaklar üzerinde geniş harekat hakimiyetini sağlamak için hareket mekanizmala rı oluşturulmuştur.
Boyuna Hareket Mekanizması Enine Hareket Mekanizması
Boyuna Hareket Mekanizması: Bu, arabanın elle veya otamatik olarak hareket ettirilmesine yarayan dişlileri, kavramaları ve kolları taşır. Arabayı gövde boyunca elle ileri-geri hareket ettirmek için el tekeri çevrilir. Bu teker, gövde ön kısmını altında
bulunan kremayere geçen bir dişliye takılmıştır. Araba kutusunun içinde otomatik ilerlemeleri sağlıyan sürtünmeli kavramalar ile iki parçalı somun (makas) vardır. Bu somun, ana milinin vidası üzerine kavratılır ve sadece vida çekerken kullanılır.
Enine Hareket Mekanizması: Bu enine ilerleme sağlamak için araba üzerine yerleştirilmiştir. Kızaklarlar üzerine H harfi teşkil edecek şekilde konmuştur. Torna eksenine tam dik doğrultudadır. Enine hareket için bir kol kullanılır. Bu kol üzerinde mikrometrik bölüntülü bilezik vardır. Hassas olarak paso vermek için bu bölüntülerden yararlanılır.
Kalemlik: Kalemlik,torna kalemlerinin veya karekterlerin sağlam bir şekilde ve uygun konumda bağlanmasına yarar. Kateri veya kalemi bağlıyan sıkma vidası, taban bileziği ve kalemin konumunu ayarlayan eğrisel yüzeyli parçalardan meydana gelmiştir. Siper: Arabanın üstüne yerleştirilmiş bir kısımdır. 360 derece döndürülebilen siper, istenilen herhangi bir konumda tesbit edilebilir. Siper alt tablasının yarım dairelik veya 180 derece lik bir kısmında bölüntüler vardır. Bu tablanın üst kısmına da bir kırlangıç kuyruğu kanal açılmıştır. Kanala geçen siper tablası hassas bir vida ile hareket ettirilir. Siperden yararlanarak kısa boylu konikler işlenir. Siper kolu üzerinde mikrometrik bölüntülü bilezik bulunur. Hassas pasoler vermek için bu bölüntülerden
faydalanılır. Siperin otomatik hareketi yoktur.
32
Arabanın ön kısmında el ile boyuna hareketi temin eden el tekeri vardır. El tekerinin döndürülmesi il e araba, kayıtlar üzerinde sağa ve sola hareket ettirilerek
istenen konuma getirilir. Enine ve boyuna otomatik ilerleme, gerekli kolların uygun konumlara getirilmesi ile sağlanır. Ancak, eski tip bazı tornalarda otomatik ilerl emenin başlaması için, otomatik vidasının da sıkılması gerekir. Makas, vida çekme işlemlerinde arabanın otomatik ilerlemesini temin etmek için kullanılır. Arabanın uygun bir yerinde tesbit vidası bulunur. Bu vida ancak alın tornalama veya kesme işlemlerinde arabanın sabitleştirilmesi için kullanılır. Boyuna otomatik olarak ilerlemede sıkılı olmamasına dikkat edilmelidir.
4)Hız (Norton) Kutusu: Hız kutusu; çeşitli vida adımı veya talaş ilerlemelerini elde etmek için ana mili ile talaş miline hız vermeye yarar. Bir torna tezgahında hareketin iletimi hız kutusunun yardımıyla aktarılır.Öncelikle bir elektrik motorunun dönme hareketi, düz veya V kayış ile fener miline iletilir. Bu hareket, fener mili kutusunun sol yanında bulunan dişlilerle de hız kutusuna iletilir. Hız kutusundan da an miline veya talaş miline ulaştırılır. Bu millerle de, yapılan işin şekline göre araba hareketlerini temin ederler.
Hız Değişim Mekanizması: Modern tezgahlardaki hız değiştirme mekanizması, fener mili kutusu içinde bulunan dişli çarklar ve kavramalardan meydana gelir. Hız değiştirme kollarının konumları değiştirilerek fener milinin çeşitli hızlarda (devirlerde) dönmesi sağlanır. Bu mekanizma kolay ve çabuk olarak hız değiştirmeyi sağlar. Her torna tezgahı için bu kolların durumları değişik olabilir. Çeşitli devirlerin nasıl elde edileceği fener kutusunun ön tarafındaki tablodan öğrenilir. Kayış fener milindeki merdivenli kasnağın küçük çaplı basamaklarına doğru ilerletildiğinde, devir sayısı artar, büyük çaplı basamaklarına doğru ilerletildiğinde ise devir sayısı azalır. Bu tip tornalarda fener milinin daha küçük devir sayılarında dönmesini sağlamak için karşılık tertibatından yararlanılır. Karşılık tertibatı tornanın devir sayısını, merdivenli kasnağın basamak sayısının iki katına çıkarmaya yarar. Karşılık tertibatı, tornanın devir sayısını ,merdivenli kasnağın basamak sayısının iki katına çıkarmaya yarar. Karşılık tertibatını kullanmak için karşılık pimi dışarı çekilir, merdivenli kasnağın fener miliyle bağıntısı kesilir. Sonra karşılık kolu öne doğru 33
çekilip, merdivenli kasnak da el ile çevrilerek karşılık dişlileri ile fener milindeki dişlilerin iyice kavramaları sağlanır.
İlerleme Miktarının Düzenlenmesi: Uygun ilerleme miktarını veya vida adımını elde edebilmek için genellikle iki veya üç kolu belli konumlara getirmek gerekir. Hız
kutusu üzerindeki tabloya bakarak istenilen ilerleme miktarları veya vida adımları için kolların hangi konumlarda bulunacağı öğrenilir. Otomatik ilerleme v e vida çekme için arabaya gerekli olan güç, talaş mili ve ana mili yardımı ile iletilir.
Talaş Mili: Hız kutusundan aldığı hareketi arabaya ileten kama kanallı bir mildir. Bu genellikle otomatik talaş almada kullanılır.
Ana Mili: Hız kutusundan aldığı hareketi arabaya ulaştıran ve genellikle vida çekerken kullanılan mildir. Bu mil üzerine belli adımda trapez diş çekilmiştir. Ana milinde de kama kanalı bulunur.
AVADANLIKLAR: Avadanlıklar; torna tezgahlarının tamamlayıcı parçalarından biri olmadığı halde makinenin iyi çalışmasını sağlayan alet ve takımlara verilen genel bir isimdir. Aynalar:İş parçalarını bağlamaya ve döndürmeye yarar. Aynalar, iş parçalarını salgısız ve güvenli bağlamalıdırlar. İlke olarak ayna; bir mekanizmayla birlikte veya tek tek hareket ettirilen iki, üç, dört çene ile bir mandren gövdesinden meydana gelir.Bu çeneler birbirlerine yaklaşarak işlenecek parçayı veya takımları sıkarlar.Kullanılan mekanizma ise civata ile basit sıkıştırmadan, sıkıştırılmış hava veya basınçlı yağla sıkıştırmaya kadar değişik biçimler gösterir. Sabit Yataklar: Sabit yatak, torna kızakları üzerine tesbit edilir. Kullanılma amaçları; iki punta arasında tornalanan uzun ve ince bir iş parçasını desteklemek ve alın tornalama, delme ve delik büyütmede uzun bir iş parçasını bir ucundan desteklemektir. İş parçasını destekleyen üç ayağı vardır.
34
Gezer Yataklar: Gezer yatak,araba üzerine bağlanır ve onunla b irlikte hareket eder. Bu yatağın, iş parçasını destekleyen iki ayağı vardır. Bu iki ayak, iş parçasının işlenmiş yüzüne dayanır. İş parçasının bozulmasını önlemek için, bazı gezer yatak ayaklarına küçük makaralar yerleştirilmiştir. Bu yatak, iş parçasının kalem ucundan ileriye doğru yaylanmasına engel olur. Pensler: Pensler, yuvarlak, kare ve altıgen kesitli düzgün iş parçalarını tornaya kolay ve hassas olarak bağlamak için kullanılırlar. Bunlar, hassas oluşları ve parçayı tutma şekilleri nedeniyle kolayca merkezlemeyi sağlarlar. Daktilo, radyo, saat v.b cihazların küçük parçalarını yapmada diğer aynalara göre daha iyi kullanım sunarlar. Mandren: Tornada kullanılan mandrenler, matkap tezgahında kullanılanlara benzer. Yalnız tornanın fener mili ucuna vidalanması için iç kısmına diş açılmıştır. Bunlardan, küçük çaplı iş parçalarını tornalamak için yararlanılır. Bununla birlikte torna tezgahlarında matkap mandrenleri daha çok kullanılmaktadır. Bunlar, işin durumuna göre, gezer punta kovanına veya fener miline mors kovanları aracılığı ile bağlanırlar. Sabit Punta Ucu: İş parçası ile birlikte dönmeyen puntalara sabit punta denir. Sabit punta ucu iş parçasına yataklık eder ve onu destekler. Döner punta ucu: Yüksek devirlerde, punta ucunun çabuk aşınmasını veya yanmasını önlemek için döner puntalar kullanılır. Döner punta uçları, makaralı ve bilyalı yataklar kullanılarak çeşitli tiplerde yapılmışlardır. Katerler: Torna kalemlerinin, kalemliğe düzgün bir şekilde bağlanması için kullanılırlar. Kalem biçimine ve ölçüsüne uygun olarak kare kesitli delikleri veya kanalları vardır. Çeşitli tip ve büyüklükte yapılırlar.
Fırdöndü: İki punta arasında tornalanacak olan iş parçasına, fırdöndü aynasındaki dönme hareketini iletmek için kullanılırlar.
35
Yağ Donanımı: Yağ; birbiri üzerinde kayan veya dönen makine elemanlarının doğrudan doğruya yüzeyleri arasındaki teması önlemektedir. Yağlama yapılan yüzeyde her iki yüz arasında meydana gelen yağ tabakası iyi tutunabilmeli ve basınca dayanıklı, yüzeylerin girinti ve çıkıntı yüksekliklerin toplamından daha kalın olmalıdır. Bu halde sürtünme, yüzeyler arasında değil, yağ arasında olur ki, hareket direnci küçülür ve böylece parçalar arasında aşınma minimum seviyeye indirilmiş olur. Teknolojinin ve makine
endüstrisinin hızlı
gelişimi,
malzemenin
fazla
yüklenmesini gerektirmiştir. Bu arada yatak basınçları. dolayısıyla yağ filmi basıncıda artmış olur. Yağın da bu gelişimi takip etmesi gerekir Bundan başka yağın kullanma durumu, kalitesinin düzeltilmesini gerektirmiştir. Bugünkü makine ve tezgahlarda devamlı yağlama usulleri tatbik edilmektedir. Yağ seçiminin de buna uygun yapılması lazımdır. Torna tezgahlarının yağlanması için üç yağlama sisteminden yararlanılır.Bunlar: 1-) Basınçlı Yağlama 2-) Çarpma Yağlama 3-) Fitilli ve Keçeli Yağlama
Basınçlı Yağlama: Bu sistemde yağ, basınçlı olarak ince borular içersinden yağlaması gereken yerlere gönderilir. Yağa gerekli basıncı vermek için;
Dişli çarklı tulumbalar
Paletli tulumbalar
Dalma pistonlu tulumbalar kullanılır.
Çarpma Yağlama: Bu şekildeki yağlama için, fener mili kutusu belli bir seviyeye kadar yağ ile doldurulur. Fener mili kutusu içersinde bulunan dişlilerin bir kısmı yağın içinde döner. Bu dişliler döndükçe çarpma ile yağı üst kısımlara fırlatırlar. Hem üst kısımdaki dişli ve yataklar yağlanır hem de fener kutusunun uygun yerlerine yapılmış çukurluklarda yağ toplanır. Toplanan bu yağlar, ince borularla makinanın yağlanması istenen diğer kısımlarına da iletilir.
36
Fitilli ve Keçeli Yağlama: Bu sistemde, yağ depolarındaki yağlar, fitil ve keçelerle yağlanması gereken yerlere iletilir. Yağ depolarının zaman zaman yağ ile doldurulması unutulmamalıdır.Bu, daha ziyade eski tezgahlarda görülen bir yağlama şeklidir. Makinaların yağlanmasında yağın iyi seçilmiş olması kadar bakımıda önemlidir. Uzun müddet kullanılmış olan yağlar özelliklerini kaybederler. Böyle yağların kullanılmasına devam edilmesi halinde, makinada önemli hasarların meydana gelmesine sebep olunur. Her yağın bir kullanılma zamanı vardır. Bu süre içinde değiştirilmeli, yani yerine yeni yağ konulmalıdır. Böyle yapıldığı taktirde makinanın ömrü uzatılmış olur. Yağın az konulmasında ise, tezgahın her yeri gerekli şekilde yağlanamaz. Hatta yağın gitmediği kısımlar olabilir. Bu durum ise makine için çok mahzurludur. Makinanın yağı değiştirilirken yeter miktarda yağ konulmasına dikkat edilmelidir. Tezgah larda, yağ seviyesini gösteren çizgeye kadar yağ konulmalıdır.Fazla
yağ konulması halinde, yağın ziyan olmasından başka, çevrenin kirlenmesine de sebep olunur.
TORNALARDA ÇALIŞIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
Tezgah çalıştırılmadan önce, günlük bakımı yapılır. Norton kutusu normal yağ bastığı an ayna alçak devirde çalıştırılır. Anahtar
ayna
üzerinde
bırakılmaz, torna
çalışırken
hız
ve
çark
değiştirilmez.
Sport kalemlik ve kalem ayarları ayna dönüşü durdurulduktan sonra
İşlenecek parça ince ve uzunsa, torna gövdesinden dışarı taşan ucu yatak
yapılır. içine alınır ve ucuna dikkati çekecek şekilde üstübü veya paçavra bağlanır ve taşan malzeme ucu ayrıca paravana içine alınır.
Tezgah
yüksek
devi rde çalışırken sıcak ve keskin talaşlar etrafa
sıçrayarak gözleri veya vücudun açıkta kalan bir yerini yakmaması için gözlük kullanılır ve paravanadan faydalanılır.
Kalemin malzemeden çıkarıldığı helezonvari talaşlar elle temizlenmez, bu iş
için ucu kıvrılmış özel tellerden faydalanılır ve talaş boylarının fazla uzamasına meydan verilmez. 37
El kuvveti sadece ayna takarken veya çıkarırken uygulanır. Bunun için
tezgah kuvvetinden faydalanılır.
Dönen iş parçası veya kısımları üzerinde anahtar kullanılmaz.
Torna çalışırken ölçüm
yapılmaz, kenarına dokunulmaz veya kalın
ayarlanmaz.
Parçayı eğelerken eğe kuyruğunun ağaç sapa sıkıca takılı duruşundan
emin olunmalıdır. Daima kenara çekilmiş olarak eğe işlemi yapılır.
FREZE TEZGAHLARININ TANITIMI PARÇALARI VE ÇALIŞTIRILMASI:
A) FREZE TEZGAHININ TANITIMI: Freze tezgahları, bir eksen etrafında düzenli bir şekilde sıralanmış kesici ağızları olan dönel kesici takımlardır. Daha geniş bir tabirle:birçok kesici ağzı bulunan ve ekseni etrafında dönen bir aletin, doğrusal ilerleme hareketi ile altından geçen iş parçasından talaş kaldırarak çalışan genel iş tezgahlarına verilen isimdir. Çevresinde çok sayıda kesici ağzı bulunan silindirik bu aletin,dönme
hareketine karşılık iş parçasının
ilerlemesi ile talaş kaldırmaya “freze etme” denir.Freze tezgahları yassı, konturlu ve hellis yüzeyleri işlemek, dişlileri yapmak ve daha birçok çeşitli işlemleri gerçekleştirmek için kullanılırlar. Ayrıca düzlem yüzeyler (kamlar ve kavisler),faturalı yüzeyler,çeşitli profilde kanallar, silindirik iç ve dış yüzeyler,vidalar,dişli çarklar,düzgün olamayan yüzeyler vb. işlemler, gerektiği kadar hassasiyette ve seri olarak yapılabilir.
B) MAKİNE YAPIMINDAKİ YERİ ÖNEMİ: Mekanik parçalarının yapım yöntemlerinin temel tezgahlarından olan frezeler ilk olarak 18.yy. yılları dolaylarında tasarlanmıştır.İlk modeli ise 1867’de Avrupada Amerikalı yapımcı Brown tarafından teşhir edilmiş ve o tarihten itibaren modern bir atelyenin başlıca tezgahları arasına girmeyi başarmıştır.Bugün endüstrinin amaçlarına göre pek çok çeşitli freze tezgahları vardır.Bilhassa üniversal başlık,bölme aygıtı,eksantrik başlıklar,kopya tertibatları gibi ilave aparatlarla çeşitli işlerin yapılmasına olanak sağlayan bir tezgah
38
olarak endüstride geniş yer tutar.Son zamanlarda başlığı dik ve yatay hareket eden düşey frezeler yapılmıştır. Gerçekleştirilen
çeşitli işler bakımından yararlılığı itibariyle freze tezgahı
diğer iş tezgahları arasında yalnız torna tezgahları ile kıyaslanabilir.En modern olanlarının bile karışık yapılarına rağmen ayarlanmaları az bir zamanda
ve az bir
gayretle yapılabilir.İstenen kalite ve miktarda olmak üzere çeşitli işlere
kolaylıkla
uymaları nedeni ile çok verimlidirler.
C)FREZE TEZGAHLARININ ÇEŞİTLERİ:
1) YATAY FREZE TEZGAHLARI: Freze tezgahları arasında en güçlü ve en dengeli olan tipleridir.Bunlar,tek tek işlenen parçaların yapımında olduğu kadar seri imalat için de elverişlidirler.Tezgah tablası el yahut otomatik olarak boyuna ve enine ilerleme hareketi alabilirler.Elekrik motorunun
hareketi, hız kutusu vasıtasıyla freze malafasına iletilir.Malafa çeşitli devir sayılarında çalıştırılabilir. Büyük tip freze tezgahlarında,tablanın hareketi için de ayrı bir elektrik motoru bulunur.
Bu tezgahlarda freze bıçakları bir ucu serbest veya bir desteğe tutturulmuş olarak silindir biçimindeki kısımlarıyla işe girer; bıçağı ve yardımcı parçaları sert olduğu için çok miktarda talaş kaldırılan kaba frezelemeye elverişlidir. Bu tezgahlar,font ve çelik gibi çok kullanılan malzemelerden başka hafif madenleride en iyi şartlar altında işleyebilmeleri için yüksek devir sağlayacak durumda yapılmışlardır.
2) DÜŞEY FREZE TEZGAHLARI: Bu tezgahlarda
freze çakısının ekseni dik durumda olmak üzere parçalar
işlenebildiği gibi,başlığı dönebilenlerde de
istenen herhangi bir açı altında işlenmesi
mümkündür.
Bu tezgahlarında tablası el ile yahut otomatik olarak boyuna ve enine ilerleme hareketleri yapabilir. 39
Başlıkta takılı bulunan malafa çalışabilir.Bronz,pirinç
ve
hafif
hız kutusu yardımı ile çeşitli devirlerde
malzemeleri
işlemek
için
yüksek
devirlerde
çalışabilecek şekilde yapılmış olmaları kullanılma alanlarını genişletmiştir.
3) ÜNİVERSAL FREZE TEZGAHLARI : Her yöne dönebilen bir kafaya sahip olan üniversal tip freze tezgahlarında bıçak her açıdan çalışabilme imkanına dahildir. Tablanın otomatik
boyuna ve enine hareketi, el ile veya
suretle temin edilir.Butezgahlar daha çok parça üstünde değişik frezeleme
işlemleri yapmak gerektiği zaman kullanılır.Çünkü parçanın tekrar tekrar sökülüp tezgaha bağlanması gerekmez. Malafanın
çeşitli devirlerde çalışması için
hız kutusundan
yararlanılır.Bıçağın herhangibir durumda başlayarak, freze kızağı ve tablasının hareketine göre işleme kotlarını ölçen tertibatlarda makineye eklenebilir.Bunlar biri freze tablasına (boylamasına
hareket),
öteki
kızağa
(enlemesine
hareket)bağlı,
taksimatlı
ölçü
takımlarıdır.Verniyeler veya optik göstergeler, ölçü sonuçlarının hassas ve kolay okunmasını sağlar.
4) VARGEL TİPİ FREZE: Genel amaçlı freze tezgahlarındandır. Vargel tezgahları ayrı hareketlerle çalışır. İş parçası ileri geri ana hareketini, kalem de paso verme hareketini yapar. Bununla beraber sabit bir yatağı ve milleri çeşitli düzlemlerde yerleştirilen bir sistemi vardır.Tezgah üzerinde bir kaç tane çapraz kızak (dikey doğrultuda) ve yan (yatay) freze kafası vardır.Bu sayede böyle tezgahta bir iş parçasının bir kaç yüzünün aynı anda işlenebilme imkanı vardır Böyle bir çalışma tarzı göz önüne alındığında, vargel tezgahlarının önemli parçaları şu şekilde sıralanabilir:
Vargel Masası Hareket ve yön kumanda düzeni
40
Kalem desteği Destek paso kumanda düzeni
D) FREZE TEZGAHININ ÖNEMLİ KISIMLARI
a)Gövde Hareketi alan, dönüştüren ve ilerleten parçaları taşıyan, nervürlerle desteklenmiş, dökme demirden oyuk kasaya veilen isimdir.Gövde freze tezgahının esas kısmını teşkil eder.
-TABLA Fonttan yapılmış olup, konsol üzerinde ileri geri hareket eden düzgün olarak işlenmiş bir parçadır. Üstüne iş parçalarının veya
freze yardımcı aygıtlarının bağlanabilmesi
için T kanalları açılmıştır.Alt tarafına araba üzerindeki hareketini sağlayabilmesi için kırlangıç kuyruğu kanal açılmıştır.
b)Araba Freze tezgahlarının enine hareketini sağlayan kısımdır.Bu kısım yatay ve düşey freze tezgahlarında bulunur.Üniversal freze tezgahlarının arabaları iki parçalıdır.Bu nedenle tablanın sağa ve sola 45 dereceye kadar döndürülmesi mümkün olur. c)Konsol Sabit veya hareketli , çok sert bir parçadır Fonttan
yapılır,dik doğrultuda aşağı
yukarı hareket eder..Freze tablasını ve kızağını taşır. Tabla veya kızağın yer değiştirmelri elle veya otomatik olarak yönetilebilir.
d)Yardımcı Parçalar - Divizör: Üzerine bağlanan iş parçalarının çevre ve alınlar üzerine eşit aralıklı veya özel olarak da eşit aralıkta olmayan bölümlerin yapılmasını sağlar. Herhangi bir açıya
göre döndürülebilecek bir
yapıda yapılırlar.Düz, üniversal ve optik çeşitleri
vardır.Düz divizör kafasını sabit bir iş mili ekseni vardır, oysa üniversal modelde iş mili ekseni yatayla dikey arasında istenilen açıya ayarlanabilir. 41
Başlık: Tezgahın iş kapasitesini yükseltmeye yarayan bu parça farklı amaçlara göre farrklı biçimde hazırlanırlar. -Döner Tabla: Bir sonsuz vida ve çark sistemi ile 360 derece döndürülebilir. Küçük boyda olanlar elle döndürülürsede
büyük olanlar tezgaha hız kutusundan
hareket alarak otomatik olarak döndürülürler.Yuvarlak tablasının işlemlerinin
yapılabilmesi için T kanalları açılmıştır Freze
üzerine bağlama
tezgahının tablasına
bağlanabilmesi için uygun yerleri vardır. Tablanın ortasında bulunan büyük delik merkezi bağlamalarda kullanılır. -Malafalar: Döner frezeleri harekete geçirmek ve desteklemek için kullanılan bir mildir.Bunlar çeşitli tip ve biçimlerde yapılırlar.Normlaştırılmış alan bu millerin üzerlerinde özel bilezikler vardır.Uzun malafaların üzerine boyunca bir kama kanalı
açılmıştır.Frezeyi tespit etmek için bir kama bu kanala yerleştirilir. Malafa ucundaki konik kısım bunların düzgün olarak fener miline bağlanmalarını temin eder. Boyları kısa olan malafalar doğruda doğruya fener miline bağlanırlar. Düz malafalar hafif koni biçimindedir.Üzerlerine çapları genişletilecek içi oyuk parçalar bağlanır. Bu malafalar özellikle taşlama tezgahlarında ve torna da kullanilır, kimi zamanda perçinli bir iç yüzeyi tutmak için yivli olur.
- Malafat Yatakları: Bir freze tezgahında iki malafat yatağı bulunur.Malafanın eğilmeden ve sarsıntısız çalışmasını temin eder.
42
Freze Tezgahı E) FREZE TEZGAHININ BAKIMI: 1.
Çeşitli büyüklükteki talaş ve tozlar yataklar arasına girip aşınma ve
bozulmalara neden olacağı düşünülerek yataklar ve boşlukları temizlenmelidir. 2.
Kesme sırasında kullanılan sıvı tezgahta oksitlenmeye sebep olacağından
önlemi alınmalıdır. 3.
Her kullanılmadan sonra avadanlıklar temizlenip, yağlanmalıdır.
4.
Tabladaki T kanalları içindeki talaşlar temizlenmelidir.
5.
Özellikle döner aksamlar hedef alınarak tezgahın kendi yağlama sistemi
dışındaki yerler el ile yağlanmalıdır. 6.
Freze çakısı takılmadan önce malafa, bilezikler ve malafanın konik sapı iyice
temizlenmelidir. 7.
Talaşların kızaklar arasına kaçma olasılığı göze alınarak tabla üzerindeki
talaşlar temizlenmelidir. 8.
En küçük arızada bile sorun hemen bulunmalı ve giderilmeye çalışılmalıdır.
43
FREZE TEZGAHINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR :
Tezgahı çalıştırmadan önce günlük bakımı yapılır.
Tezgah alçak devirde çalıştırılır ve bu durumda iken üniversal başlığı ile
malafa karşılık yatağı yağlaması yapılır.
Malafa üzerinde bağlanacak çakının kesici dişlerinin yönüne dikkat edilir.
Malafayı yuvasına oturtmadan önce, yuvayı ve malafayı salgılı döndür.
Karşılık yatağı mümkün olduğu kadar tezgaha yanaştırılır ve talaş
yükünün fazla olduğu durumlarda yatağı daha sağlamca tespit etmek için iki çapraz çatal ile tezgaha bağlanır.
Çakılan malafa üzerine tam olarak taşlanmış ara bileziklerinin yardımı ile
istenilen yere tespit edilir ve bu iş yapılırken her şeyin çok iyi temizlenmiş olmasına dikkat edilir.
Karşılık yatağı ayar edildikten sonra malafa somunu sıkılır, tezgah
çalışırken malafa somunu sıkıştırılmaz veya gevşetilmez.
İşlenecek parça tezgaha sağlam bir şekilde bağlanır.
Masanın otomatik ilerlemesinden önce el ile idare edilecek parçanın
kesilmeye başlaması beklenir.
Freze ederken işlenen yüzeyin mükemmel şekilde yağlanmasına dikkat
Kompratör yardımı ile freze malafasının salgısı sık sık kontrol edilir.
edilir.
PLANYA TEZGAHLARININ TANIMI, ÇEŞİTLERi VE ÇALIŞTIRILMASI
A) PLANYA TEZGAHININ TANIMI: Kesme hareketi vargel tezgahında olduğu gibi iş parçasının gidip gelmesiyle değil, kesici takımın gidip gelmesiyle olşuşan ve freze tezgahında işlenmesi mümkün olmayan düzlem yüzeyleri işlemek için kullanılan tezgahlara “planya tezgahları” denir. Planya tezgahlarında kesici takım her kursta bir miktar talaş kaldırır ve dönüşte kesici ağzın parçaya sürtünmemesi için hafifçe kalkarak geri gelir.Bir “Biyel-Manivela”sistemiyle
44
kumanda edilen takımın daima değiştirilir.Bununla birlikte verimsiz devreyi kısaltmak için kesici takımın ortalama dönüş hızı gidiş hızından çok büyük olur.Bir planya tezgahında yatay veya düşey yüzler işlenir; takım taşıyıcı kafayı biraz eğerek eğik yüzeylerin işlenmesi de sağlanabilir. Ayrıca tabla ile kesici takımın ilerleme hareketi aynı ana rastlatılaarak çapı ne olursa olsun silindir biçiminde parçalarda rendelenebilir.Büyük bir yüzeyi işlemek için, uzun bir gövde üzerine enine hareket eden hareketli kafalı bir planya tezgahı kullanılır. Planya tezgahı karşı puntasız çalışır;üstelik kursu sınırlıdır ve 0,80 sm’yi geçmez.Vargel tezgahından üstünlüğü, daha az yer tutması ve hareketli kısmının daha küçük olmasıdır.Buna karşılık verdiği iş pek hassas değildir.Planya tezgahları küçük seriler halinde parçaların ve takımların yapımında, tamir işlerinde kullanılır. Ağır ve kayıcı yüzeyleri olan parçaların işlenmesine olanak sağlar. Büyük seriler halindeki daha hassas işler için freze tezgahları kullanılır. Torna arabalarının kızakları, fener ve punta gövdelerinin tabanları, vargellerin sütun, başlık, kayıcı yüzey ve tablaları, taşlama ve freze tezgahlarının iş tablaları v.b gibi işler planyada yapılır. Ayrıca, buhar makineleri, lokomotif, matbaa makineleri, haddeler, marangoz tezgahları, tekstil makineleri v.b işlerin ağır ve kayıcı yüzeyleri bulunan taban ve gövde gibi parçaların işlenmesinde planya tezgahlarından yararlanılır.
B) PLANYA TEZGAHINDA YAPILAN İŞLEMLER: Planya tezgahı genellikle, hassas olması gereken yüzeyler için kullanılır ve çalıştırılması da hayli beceri ister. Bir planyayı çalıştırabilmek için, önce tezgahın yapısını, özellikle hareket mekanizmasını, kalemin takıldığı başlığı, kalemliği taşıyan kolun nasıl ayarlandığını, işlemin cinsine göre iş parçasının tezgah tablasına nasıl bağlanması gerektiğini, kalemlerin en verimli ve en iyi kesme için nasıl hazırlanacağını çok iyi bilmek gerekir.
İş parçası, kalemliğin altında gidiş- geliş hareketi yapan tablaya bağlanır.Planya tezgahlarında iş parçası hareket eder, kalem sabittir. Kalem, tablanın iş kursunda keser. İlerleme, kalemliğin hareket ettiği kol(köprü) üzerinde yatay doğrultuda verilebildiği gibi, kalemlik kayıtı boyunca düşey olarak da
45
verilir.Yerine göre, parçanın yanlarını almak için yanlarda bulunan kalemliklerden yararlanılır. Kesici takım bu tezgahta da vargel gövdesi üzerindeki kalem desteğine bağlanır. Bu kalem desteğinin, esas planyalama hareketi ve kalemi talaş derinliğine ayarlama olmak üzere
iki önemli görevi vardır. Kalem desteği şu parçalardan oluşmaktadır: Eğik planya etmek için döner plaka Talaş derinliğini ayarlamak için dik kızak Geri kurslarda kalemin işe yaklaşıp uzaklaşmasını sağlamak için dil ve bunu taşımak için dil gövdesi Planya tezgahının; çalıştırılması ve durdurulması, tablanın gidiş-geliş hareketi veya istenilen bir yerde durdurulması, kolun ve çeşitli kısımların hareketi kuman da tablası üzerine sıralanmış elektrik düğmeleri ile temin edilir. Tablanın baş tarafına geçip kolun altına bakılır. İş parçası ile bağlama araçlarının tümü kolun altından ve sütunların arasından rahatlıkla geçebilmelidir. Mandallar, bir kurs boyunu verecek şekilde yerleştirilmelidir. Kesmeye başlarken,
kalem ilerlemesinin tamamlanmış olmasına dikkat edilmelidir.İlerleme doğrultusuna göre, esnemeleri önleyen vidalar sıkılır. İş parçasının kenarı bir doğru çizgi halinde olmayabilir. Kalemin, bu gibi iş parçalarının uç kısımlarından çok fazla talaş olmak zorunda kalarak sıkışmaması ve işin bozulmaması için dikkatli olmalıdır. Bu amaçla, tezgahı otomatiğe vermeden önce, talaşsız olarak bir kurs çalıştırıp kalemin işe yaklaştırılma durumu ile iş parçasının düzgün bağlanıp bağlanmadığı kontrol edilir. Tezgah, ilgili düğmeye basılarak çalıştırılır. Tezgahı otomatik ilerlemeye verince, talaş mili üzerine takılı olan kol çıkarılır.
C) PLANYA TEZGAHLARI ÇEŞİTLERİ:
DİK PLANYA TEZGAHI:
Kesici takım düşey doğrultuda hareket eder.İşlenecek parça tabla üzerine bağlanır, kesici takım düşey doğrultuda ağır bir alternatif hareketle inerken, tabla ya sabit kalır ya da yer değiştirir. Kesici takım kursu sırasında parçadan talaş kaldırır, çıkıi sırasında geri çekilir.
46
Dik planya tezgahının kesici takımı, vargel tezgahının kesici takımının kesme yönüne dik yönde çalışır. Dik planya tezgahında iç yüzey, dış yüzey ve hatta form yüzey işlenebilir.Özellikle deliklerde kama yuvalar açmasını sağlar, fakat kama yuvaları açmak için çoğu zaman broş tercih edilir.Dik planya tezgahları daha çoğunlukla küçük atölyelerde ve takım servislerinde tek parça yapımında kullanılır.
ZİNCİRLİ DİK PLANYA:
Genellikle düşey olarak yerleştirilmiş bir kızaktan meydana gelir; bu kızağın üzerinde kesici baklalı bir zincir 4-5 m/s hızla gidip gelir.
D) PLANYA TEZGAHININ PARÇALARI: Tabla : Gövde üzerinde gidiş – geliş hareketi yapan bu parça işlenecek parçanın taşınmasını sağlar. Yatak : Kuğu boynu biçiminde, dökme bir demirden oluşur ve üzerine gelen yükleri taşıyabilecek dayanıklıktadır. Tablanın yatak üzerinde kaydığı kızak yüzeyleri planyalanmış ve raspalanmıştır. Sütun : Tezgahın, köprü ve yan başlıkların hareket ettiği ve bağlandığı kısmıdır.
Kızak : Başlıkların gezindiği kısımdır. Kol (Köprü) : Üzerinde kızağın bulunduğu ve aşağı yukarı hareket eden kısımdır.
Başlıkları ilerletme
kolları : İlerlemeyi istenilen miktara göre
ayarlamaya
yarayan kollardır.Üç tane ilerleme kolu vardır.
Sağ başlığı yatay ilerletme kolu
Sol başlığı yatay ilerletme kolu
Her iki başlığı düşey ilerletme kolu
Kumanda kolu:ön ve arka mandallarla çalışan bu kol tablanın hareketine kumanda eder. Ön mandal: Kursun boyuna göre kaydırılarak uygun yere tespit edilen parçadır.
Kısa kurs kolu: Elle kısa kursların kumandasını sağlar.
47
İlerleme ayar tekeri : Kalem ilerleme miktarlarını ayar etmeye yarar. Tabla hızı ayar tekeri : Tablanın ileri (kesme) ve geri dönüş hızlarını ayar etmeye yara. Bu teker ile i le tablanın kesme hızının yavaş dönüş hızının hızı nın ise hızlı olarak da elde edilmesi sağlanabilir. Ana motor : Planyanın hareketini sağlar.
Kalem kaldırıcı : Bu dönüş kursunda kalemin iş parçasına sürtünmeyecek kadar kalkmasını sağlar..
Yan başlığı dik doğrultuda yavaş ve hızlı ilerletme kolu : Bu kol yan başlığın ilerlemesini sağlar.
Yan başlığı dik ilerletme mili : Bu mil de yan başlığın elle indirilip kaldırılmasını sağlar.
Yan başlık yatay ilerletme vidası : Yan başlığın yatay olarak ilerlemesini temin eder.
Yan başlık : Dik kesmede kullanılan kalemi taşıyan başlıktır. Kumanda tablası : Tezgah hareketlerini sağlayan tabladır.
PLANYA TEZGAHINDA ÇALIŞIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR:
Tezgahı çalıştırmadan çalı ştırmadan önce günlük bakımı yapılır, kızak ve yatakların
yağlanmış bulunmasına itina edilir.
İşlenecek parça tezgah tablasına veya mengenesine sıkıca bağlanır. Bunun
Pabuç altına konulan altlık tek parça olmalıdır. Üst üste birkaç parça
için;
konularak altlık meydana getirilmez.
Sıkma civatası mümkün olduğu kadar parçaya yakın bulunmalıdır.
Parçan ın tezgah sütunlarına çarpmamasına dikkat edilir.
48
Tabla yüzeyi üzerinde dayanan parça yüzeyi parlak ve kaygan ise parça
ile tabla arasına ince bir kağıt tabakası konularak sürtünme direncinin artırılmasından ötürü parçanın kayması önlenir.
Parça tespit civataları aynı derecede sıkılır.
Parça kesme ağızlarının kesme doğrultusunda dik olarak bağlanır.
Mengene kolu elle döndürülür, çekiçle vurmak yasaktır.
Masanın otomatik ilerlemesi, kalem dönüş kursunda iken olmalıdır. İşe
uygun hız ve işe uygun kızak boyunu ayarlarken tezgah boşa alınır.
Eğik iş yüzeylerini işlerken, kalemin iç kurşunda olduğu gibi dönüşte de
kalması zorunludur. Bunun için kalemlik mafsalı bir pim ile tespit edilir.
Kalemin parçanın başlangıç ve nihayet kısımlarında kesme izi bırakması
için kursu parça uzunluğundan biraz daha uzun olacak şekilde ayarlanır.
Planya işlemi bittikten sonra parçadaki çapakların eğe ile talaşlarında tal aşlarında kıl
fırça ile temizlenir.
PRESLER H idro idrolik lik P res res :
Metal plakaları ve saçları bükmek için kullanılır. Hidrolik preslerin çalışma tarzı basittir ve esas olarak hidrolik bir pistonun bir silindir içinde hareket etmesine dayanır. Üst plaka ve alt plaka iki i ki veya dört sütun tarafından taşınır.Sütunlar her iki plakanın birbirlerine
paralelliğini sağlar, dövme sırasında doğan kuvvetleri taşır ta şır ve üst kalıbın bağlı olduğu kızağa kılavuzluk eder. Ana silindir içinde hareket eden ana piston kızağın da hareketini sağlar.Ana silindire basınç altında gönderilen akışkan ki yağ kullanılır ana pistonu aşağı doğru hareket
ettirir. Kızağı yukarı kaldırmak için, kaldırma pistonlarına etki etmek üzere kaldırma silindirlerine basınç altında akışkan gönderilir.
49
Hidrolik Pres Testere Tezgahları : İstenilen derecede kesme sistemine sahip olan bu tezgahın önüne kesilen malzemenin bir yerde toplanması için sepet, arkasına ise kesilecek malzemenin düzgün bir şekilde kesim ağzına girmesi için rulolu malzeme sehpası yerleştirilmiştir. Sabit ve hareketli olmak üzere 2 adet mengene bulunmaktadır. Bu mengeneler vasıtası
ile malzemeyi sıkarak hatasız bir kesim imkanı sağlamaktadır. Döner tabla sayesinde üst kafanın hareketi sağlanır. Dolayısı ile istenilen derecede kesim yapılabilir. Dayama mili sayesinde kesilecek malzemenin boy ölçüsünün alınması kolayca sağlanabilmektedir. Şerit düzeltme ayaklarına yerleştirilen rulmanlar ve sert elmaslar ile şeridin rahat hareketi ve hassas h assas bir sağlanmıştır. olik şeritli testere Marka = Bi Metal HS – M42 M42 tam otomatik dereceli hidr olik Malzeme sürücü motoru = 0.25 KW 1000 RPM
Ağırlık = 600 kg
Soğutma sıvısı motoru = 0.25 KW 3000 RPM
Şerit motoru = 1.1 KW 1000 RPM
Ölçüleri = 1850 x 1400 x 1260 mm Hidrolik motor = 0.25 KW 1500 RPM 50
Bu tezgah, hassas kesim, kaliteli üretim, işçilikten tasarruf ve ergonomik dizayn prensipleri ile üretilmiş olup, seri kesim yapmak için idealdir. Yapılan programlama ile istenilen adete ulaşıncaya kadar otomatik kesim yapar ve kesim işlemi tamamlanınca ikaz eder.
Testere tezgahının ön tarafına yerleştirilen malzeme sehpası, kesilecek malzemenin kesim ağzına düzgün bir şekilde girmesini sağlamaktadır. Malzeme sehpasının düzgünlüğü, sehpa ayaklarında bulunan ayar civatası vasıtası ile ayarlanması mümkündür. Yarım otomatik testerede olduğu gibi testere tezgahının ön tarafına yerleştirilen malzeme sepeti, kesilen malzemenin bir yere toplanması ve çevreye zarar vermemesi için tasarlanmıştır. Yine yanı şekilde sabit ve hareketli olmak üzere 2 grup mengene vardır. Malzeme sürme işlemi bu mengenelerde bulunan tahrik ve serbest rulolar vasıtası gerçekleşmektedir. Sabit mengenede bulunan rulolar elektrik motorundan aldığı güç ile hareket etmektedir. Dayama mili sayesinde kesilecek malzemenin boy ölçüsünün kolayc a ayarlanması
sağlanmıştır. Sayıcı sayesinde kesilecek malzemenin adeti önceden programlanır. İstenilen adet kesildikten sonra makine kendiliğinden durur. Ayrıca bu iki mengene arasına malzeme bir defa yerleştirildiğinde tekrar mengeneyi açmaya gerek yoktur. Testere tezgahının sağ tarafına yerleştirilen kumanda panosu sayesinde, testere tezgahına istenilen komut verilebilmektedir. Kumanda paneli üzerinde bulunan butonlar vasıtası ile testere tezgahına kesim işlemi ve malzeme ileri geri komutlarını otomatik veya manuel olarak vermemiz mümkündür. Ayrıca ikaz lambası sayesinde istenilen adet kadar malzemenin kesildiğinin ikazı alınır. Bu pano operatöre uygun bir kolaylık sağlar.
Testere 51
DELME (MATKAP) TEZGAHLARI: Esas olarak matkap tezgahları olarak bilinirler. Özel bir hassasiyet aranmayan delme işlerinde kullanılırlar. Masa matkabı, ayaklı matkap ve sütunlu matkap olmak üzere üç çeşittirler. Genel olarak bunlardan birincisi 10 mm, ikincisi 25 mm, üçüncüsü ise daha büyük çaplara kadar delik delinmek üzere inşa edilirler. Sütuna başlıca P ilerleme kuvveti,
o
döndürme momenti tesir eder. Sütun P kuvveti için deformasyona göre hesap edilir ve ağırlık ile hacimden kazanmak için yeterli derecede sinirler ile takviye edilir. Tablanın sütuna bağlanma şekli, boşluk vermeyecek şekilde olmalıdır. Parçanın tablaya tespiti için, küçük tezgahlarda tabla düz yarıklı, büyüklerde ise T yarıklıdır. Parça tablaya bir tezgah mengenesi, bir tespit kalıbı vasıtasıyla ve ya direkt olarak bağlanabilir. Tahrik bir elektrik motoruyla sağlanır. Tezgahın deleceği delik çapı aralığı küçük ise
matkap mili için 3 ile 4 devir sayısı kifayet eder. Hareket motordan mile eksiz kayışlar ile nakledilir. Şayet çap aralığı büyük ise, vida çekilmesi de düşünülüyorsa 12 ile 18 devir sayısına ihtiyaç vardır. Bu taktirde bir dişli kutusuna bağlı olarak ekseriya kutup sayısı değiştirilebilen direkt tahrikli bir flanşlı motor kullanılır. İş parçası üzerinde silindirik delikler açmaya yarayan tezgahlardır. Matkaplar, kılavuz çekme, havşalama, delik çapağı alma tarzındaki işlemlerde kullanılır. Matkap tezgahlarının; -
Masa tipi matkap tezgahları,
-
Prizmatik matkap tezgahları,
-
İşlem sıralı matkap tezgahları (2-4 arası mil içeren bu tezgahların her mili
birbirinden bağımsız olarak kumanda edilir ve seri imalatta kullanılır.), -
Çok milli matkap tezgahları (4-48 veya daha fazla mili bulunan ve seri
imalatta kullanılan tezgahlardır.), -
Radyal (Üniversal) Matkap Tezgahları: Delik delme, kılavuz çekme, raybalama,
havşa açma gibi işlemleri ağır ve büyük parçalar üzerinde yapar.matkap gövdenin bulunduğu mil etrafında dönebilir. Gövde, üzerindeki kol yardımıyla yukarı aşağı hareket edebilir. Motor bölümündeki kayış kasnak sistemi sayesinde devir ayarları yapılır.
52
Matkap Tezgahı Matkap Tezgahlarının Başlıca Kısımları: 1)
Kaide:
2)
Sütun:
Tabla, başlık ve motorun taşındığı kısım.
3)
Tabla:
İşlenecek parçanın üzerine bağlandığı kısım.
4)
Mil:
Tezgahın zemine bağlandığı kesim.
Elektrik motorundan kayış kasnaklar veya dişli çarklardan
hareket alan kısımdır. Matkabın bağlanması mors kovanı yardımıyla bu mile olur. 5)
Motor: mile
hareket verir.
53
Sonuç Bölümü: Stajımın ikinci on günlük kısmında Ankara/Sincan da bulunan Talaşlı İmalat Fabrikasında bulundum. Yaptığım stajda önce fabrikayı genel olarak gezip üretimde kullanılan makineler hakkında bilgi sahibi oldum. Daha sonra atölyede çalışıp bur ada yapılan üretim ve fabrikada arızalanan mekanik parçaların tamir ve onarımını inceledim.Tezgah özelliklerini ne işe yaradığını, kısımlarını, çalıştırılmasını ve tezgah çeşitlerini öğrendim.Üretilen bazı parçalar üzerinde çalışıp tezgahların nasıl kullanıldığını, dikkat edilmesi gereken konuları öğrendim. Bazı parçaların gerekli görünüşlerini kaba taslak çizip, kumpasla ölçtükten sonra gerçek ölçülere ak tardım.
Ustalardan ve teknik görevlilerden yardım aldım.
İş hazırlama atölyesini, talaşlı imalat atölyesini inceleyerek parça akışını gözlemledim.
Makine mühendislerinin hangi ortamlarda çalıştığını ve neler yapması gerektiği konusunda ön bilgi sahibi oldum.
İş akışının sistematik ve organize bir şekilde nasıl düzenlendiğini gördüm.
Okulda edindiğim teorik bilgileri yerinde gözlemleyerek ve uygulayarak pekiştirdim.
Makine mühendislerinin çalışma ortamlarını ve bazı zorlukları görüp ileride karşıma çıkacak durumlara karşı kendimi yetiştirme kararı aldım. Fabrikada seri üretim yoktu.Fabrika işleyişi sipariş üzerinden yapılıyordu.Vinç
parçaları,baraj için tambur, dişli, teker parçaları vs.nin yapım ve montajını inceleme imkanı buldum.
54
EKLER RONA MAKİNA TALAŞLI İMALAT ATELYESİNDEKİ MAKİNA EKİPMAN LİSTESİ VE YERLEŞİM PLANI:
RONA ÇELİK 55
56
57
58
GÜNLÜK
15-16 Temmuz 2013: Mühendis ve çalışanlarla tanışıldı.Atölyeler benimle ilgilenen mühendis tarafından gezdirildi ve kısa bilgiler verildi.İşlerin nasıl yürüdüğünü gözlemlemeye çalıştım.Projeleri kolay okuma için püf noktaları öğrenildi. 17 Temmuz 2013: İş takibi ve iş hazırlamanın nasıl yürüdüğü.Belgeler ve faturaların nasıl düzenlendiğine baktım.Teknik resim çizimlerinde (özellikle bilgisayarda) mühendislere yardımcı oldum.Yeni gelen bir projenin metrajını çıkardım. 19-20 Temmuz 2013: Atölyelerdeki bölümler gezildi ve kayna k çeşitleri ve aletleri gösterildi.Hangi yerlerde hangi kaynakların kullanıldığı ve nedeni açıklandı.Ayrıca şirketin bilgisayarlarında oluşan bazı hataların çözümünde yardımcı oldum. 21 Temmuz 2013: Vincin oturduğu rayla ilgili bir problemle karşılaşıldı ve yapımına bir süre ara verilip sorun giderilmeye çalışıldı ayrıca vincin bölümlerindeki yüksekliklerin eşit olup olmadığı nivo adında bir aletle kontrol edildi.Yükseklik farkı olduğu saptandı. 22-23 Temmuz 2013: Nivonun kullanılması öğrenildi.Vincin bütün bölümlerinin eşitlenmesi için yapılan hesaplara göre teker altlarına belirli yükseklikler konulmasına karar verildi.Vinç kaldırılarak yükseklikler yerleştirildi ve işin devam ettirilmesi sağlandı. 24 Temmuz 2013: Yapımı bitirilip hazırda duran parçaların bir kısmı nakledildi.Oksijen kaynağı kullanılarak hazır hale getirilen bir barça için ultrasonic testi yapılması gerekiyordu.Bunun için parçayı sipariş verenler tarafından bir ekip gönderildi.Test yapılacak yüzey pürüzlülüğü nedeniyle ilk önce taşlandı sonra test yapıldı ve bazı boşlukların olduğu belirlenip parçanın hazır hale getirilmesi istendi. 26-27 Temmuz 2013: Stajımın bundan sonraki kısmı için talaşlı imalat bölümüne geçtim.Genel olarak fabrika işleyişini inceledim. Tezgahların işleyişi ve kapasiteleri hakkında bilgi edindim. Bunun için ustalardan yardım aldım.Malzeme ambarını da gezerek çeşitli boyutlarda vida, civata, rondela, vs. gördüm.
59
29 Temmuz 2013: Fabrikaya malzeme girişi oldu. Sipariş veren fabrikadan gelen teknik resimlere göre malzemelerin gerekli tezgahlara yerleştirilişini gözlemledim.
Tezgahlardaki parçaların işlenişini izledim. Talaş kaldırma işlemi için gerekli kalem uçlarını ve çeşitlerini inceledim. 30-31 Temmuz 2013: Hem parça hem insan güvenliği için tezgahlarda dikkat edilmesi gereken hususları öğrendim. Diş açma,klavuz çekme ve pafta işlemlerini bizzat üzerinde çalışarak öğrendim. Bazı işlerin hassasiyetlerine göre makineler olamadan elde yapılması gerektiğini gözlemledim. 1-2 Ağustos 2013
Makinelerin çalışmasını ve vinçlerin (10-20 ton kapasiteli)
kontrolünü sağlayan elektrik devrelerini inceledim. Makinelerin içindeki dişli çarkların yerleşimini gözlemledim. İşlemi bitmiş parçaların kumpas ve mikrometreler yardımıyla ölçümünü yaparak teknik resme göre doğruluğunu kontrol ettim.Pamuk toplama makinesinin montajını inceleme fırsatı buldum. 3-4
Ağustos
2013:
Mühendisin
yanında
bulunup
verilen
ölçülerin
boyutlandırılmasıyla ilgili çalışmalar yaptım. Ayrıca verilen teknik resimlerden üretim için gerekli olan malzeme list esini çıkardım.
5-6 Eylül 2013: Stajımın son iki gününde her iki atölyedeki çalışanlarla vedalaştım.Benimle ilgilenen mühendise de ayrıca teşekkür ederek oradan ayrıldım.
60
Teknik Resimler
61
62
