MODUL PRAKTIKUM “RANGKAIAN LISTRIK”
LABORATORIUM KOMPUTER FAKULTAS ILMU KOMPUTER UNIVERSITAS SRIWIJAYA
P a g e | 2
UniversitasSriwijaya FakultasIlmuKomputer Laboratorium
No' (okumen +evisi
2015 ))' "
Tan**al -alaman
SISTEM MANAJEMEN MUTU IS !""#$%""&
JANUA+I %"#, % (A+I %.
MODUL PRAKTIKUM
Mata Kuliah Praktikum K"#e Mata Kuliah Praktikum SKS Pr"gram Stu#i Seme!ter
: Praktikum Ragkaia Li!trik : $TK%&''' :2 : Tekik K"m(uter : 2 )#ua*
DIBUAT OLEH
DISAHKAN OLEH
TIM LA+ORAN
TIM DOS,N SIST,M
LA+ORATORIUM
KOMPUT,R $ASILKOM
$ASILKOM UNSRI
UNSRI
DIKETAHUI OLEH K,PALA LA+ORATORIUM
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | -
PERCOBAAN I I.
Tujua 1. Mege Megeal al multim multimeter eter .aik .aik itu aal"g aal"g atau atau #igita #igitall !e.aga !e.agaii (eguk (egukura ura !"#a#a !"#a #a $V $V%&!' %&!'"!"( "!"()* )* +",a +",a#a#a- "# "#u/u( u/u( A(u+ $A' $A'"( "("'"! "'"!"() "() a +",a#a- "#u/u( ("+-+!a+- $O''"!"() 2. Memahami keter.ata!a alat ukur (a#a (egukura tegaga /atuh D0
#a A0 (a#a re!i!ta!i1 im(e#a!i .e!ar Memahami keter.ata!a keter.ata!a alat ukur (a#a (egukura (egukura tegaga A0 #ega . Memahami 3rekue!i tiggi Da(at megu meguaka aka geerat geerat"r "r !i4al !i4al !e.aga !e.agaii !um.er !um.er .er.ag .er.agai ai .etuk .etuk 3. Da(at gel"m.ag 5. Da(at megguaka megguaka "!il"!k"( "!il"!k"( !e.agai (egukur (egukur tegaga #a !e.agai !e.agai
(egukur 3rekue!i #ari .er.agai .etuk gel"m.ag gel"m.ag 4. Da(at Da(at melaku melakuka ka (egam (egamata ata karakt karakteri eri!tik !tik k"m(" k"m("e e #ua termia termiall
#ega "!il"!k"( . Da(at mem.a5a ilai re!i!t"r #a megukur4a
II. II. MUL MULTIM TIMET ETER ER
+erikut ii .e.era(a 0atata tetag Pegguaa Multimeter : ' Perh erhatik atika a .ai .aik k ‐ .aik .aik .e.era(a 5atata tetag (egguaa multimeter .erikut ii Ke!alaha (egguaa multimeter #a(at me4e.a.ka 3u!e (a#a multimeter (utu! Putu!4a 3u!e #a(at megaki.atka (em"t"ga ilai !e.e!ar miimal '% 2 Dalam kea#aa kea#aa ti#ak ti#ak #i(akai6 #i(akai6 !ele5t"r !ele5t"r !e.aik4 !e.aik4aa (a#a ke#u#uk ke#u#uka a A0 7"lt 7"lt (a#a harga !kala 5uku( .e!ar )mi!al4a 28% 9* al ii #imak!u#ka utuk meghi#ari ke!alaha (akai 4ag mem.aha4aka multimeter - Se.elum Se.elum mulai mulai megukur megukur !uatu !uatu .e!ara .e!ara li!trik li!trik (erhatik (erhatikalah alah le.ih le.ih #ahulu #ahulu .e!ara a(akah 4ag he#ak #iukur #a kira ‐kira .era(akah .e!ara4a6
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | ;
kemu#i kemu#ia a (ilihl (ilihlah ah ke#u#u ke#u#uka ka !ele5t" !ele5t"rr #a !kala !kala maaka maakah h 4ag 4ag aka aka #i(erguaka Perhatika (ula ("larita! )ta#a < #a ‐* .ila (erlu ; =ag =aga a me4 me4am am.u .ug gka ka mult multim imete eterr (a#a (a#a ragk ragkai aia a66 .aru .aru kemu kemu#i #ia a memi memilih lih ke#u ke#u#u #uka ka !ele5t !ele5t"r "r #a #a !kala !kala 4ag 4ag aka aka #igu #igua aka ka =ika =ika aru!1tegaga mele.ihi .ata! mak!imal (egukura multimeter6 3u!e #a(at (utu! 8 Pa#a Pa#a >aktu mulai mulai melakuka melakuka (egukur (egukura a aru! #a tegaga tegaga6 6 .ila ti#ak ti#ak #a(at #a(at #i(a!ti #i(a!tika ka .e!ar .e!ar4a 4a aru!1 aru!1 tegag tegaga a ter!e. ter!e.ut6 ut6 maka maka mulaila mulailah h #ari #ari .ata! ukur 4ag (alig .e!ar Setelah itu !ele5t"r #a(at #i(i#ahka ke .ata! ukur 4ag le.ih re#ah utuk utuk mem(er"leh ketelitia 4ag le.ih .aik ? Pa#a Pa#a (eguk (egukura ura tegaga tegaga #a aru!6 aru!6 (em.a5aa (em.a5aa meter meter aka (alig (alig teliti .ila (eu/uka /arum terletak #i #aerah #ekat !kala (euh6 !e#agka (a#a (egukura re!i!ta!i .ila (eu/uka /arum terletak #i #aerah (ertegaha !kala & aru! aru! #i(erhat #i(erhatika ika: : (egukur (egukura a re!i!ta! re!i!ta!ii ha4a ha4a ."leh #ilakuk #ilakuka a (a#a k"m("e atau ragkaia ti#ak mega#ug !um.er tegaga
III. III. OCILOS OCILOSKOP KOP M"#u/u( T"#a#a Ke!alaha 4ag mugki tim.ul #alam (egukura tegaga6 #i!e.a.ka
"leh "!il"!k"(4a !e#iri !e(erti kali.ra!i "!il"!k"( 4ag !u#ah .uruk #a ke!alah ke!alaha a (eggu (egguaa aa4 4a6 a6 mi!al mi!al4a 4a (egar (egaruh uh im(e# im(e#a! a!ii i(ut6 i(ut6 ka.el ka.el (eghu.ug !erta gaggua (ara!itik Utuk meguragi ke!alaha 4ag #i!e.a.ka "leh im(e#a!i i(ut6 #a(at #iguaka (r".e 4ag !e!uai )#ega mem(erhitugka mau(u #ega kali.ra!i #ari "!il"!k"(* +e!ar +e!ar tegag tegaga a !i4al !i4al #a(at #a(at lag!u lag!ug g #iliha #ilihatt #ari #ari gam.ar gam.ar (a#a (a#a la4ar la4ar #ega megetahui ilai 7"lt1#i7 4ag #iguaka Guaka !kala tegaga 91#i7 4ag terke5il 4ag ma!ih mem.erika gam.ar !i4al ti#ak mele>ati ukura la4ar "!il"!k"( O!il"!k"( O!il"!k"( mem(u4ai mem(u4ai im(e#a!i i(ut 4ag relati7e relati7e .e!ar )' M@6 '%‐8% ($* /a#i #alam megukur ragkaia #ega im(e#a!i re#ah6 maka Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | 8
im(e#a im(e#a!i !i i(ut i(ut "!il"!k "!il"!k"( "( #a(at #a(at #iagg #iagga( a( "(e "(e 5ir5ui 5ir5uitt )im(e# )im(e#a! a!ii i(ut i(ut "!il"!k"( 0R0 8;%'6 ' M @ (arallel #ega -% ($* I. JUDU JUDUL L PERC PERCOB OBAA AAN N
Tegaga #a Aru!
II. TUJUAN TUJUAN PERCOB PERCOBAAN AAN
Meu/ Meu/ukk ukka a .ah>a .ah>a tegag tegaga a terukur terukur a#alah a#alah (er.e# (er.e#aa aa tegag tegaga a atara atara ("te!ial ke#ua kutu.
III. ALAT ALAT DAN BAHAN 1. M"#ul Praktikum 2.
Multimeter
.
P">er Su((l4
3.
=um(er
IV. IV. DASAR TEORI TEORI
Pegertia tegaga telah #i.erika #alam te"ri ragkaia li!trik Ter/a#i4a aru! li!trik #ari kutu. ("!iti3 ke kutu. egati3 #a alira elektr" #ari kutu. egati3 egati3 ke kutu. ("!iti36 ("!iti36 #i!e.a.ka #i!e.a.ka "leh a#a4a a#a4a .e#a ("te!ial atara kutu. kutu. ("!iti3 #ega kutu. egati36 #imaa kutu. ("!iti3 mem(u4ai ("te!ial 4ag le.i le.ih h tig tiggi gi #i.a #i.a# #i igk gka a kutu kutu. . ega egati ti3 3 =a#i =a#i aru! aru! li!t li!tri rik k meg megal alir ir #ari #ari ("te!ial tiggi ke ("te!ial re#ah6 !e#agka alira elektr" megalir #ari ("te!ial re#ah ke ("te!ial tiggi +e#a ("te!ial atara kutu. ("!iti3 #a kutu. egati3 #alam kea#aa ter.uka #i!e.ut ga4a gerak li!trik #a #alam kea#aa tertutu( #i!e.ut tegaga /e(it +e#a +e#a ("te! ("te!ial ial atau atau tegag tegaga a !atua4 !atua4aa a#alah a#alah 7"lt6 7"lt6 a#alah a#alah ker/a ker/a 4ag 4ag #ialakuka #alam meggerakka !e.uah muata B #iatara #ua titik #i#alam me#a ter!e.ut uru3 , #iguaka /uga utuk me4ataka tegaga
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | ?
DC
AC
Gam.ar ''
Gam.ar #iata! meru(aka !4m."l #ari !um.er tegaga )aru! D0 #a A0* #imaa ta#a < #a C (a#a !um.er D0 meru(aka ("larita!
V. PROSED PROSEDUR UR PERCOB PERCOBAAN AAN a. P"#u/u(a
!"#a#a
aa
a(u+
DC
"#a
'"##ua/a
'u&!-'"!"(.
Sia(ka Sia(ka multim multimeter eter (a#a (a#a ("!i!i ("!i!i tegag tegaga a D0 Putar Putar rage rage tegag tegaga a (a#a (a#a multimeter le.ih .e!ar #ari !um.er 4ag aka kita ukur )#alam (er5".aa ii kita aka me5".a megukur tegaga tegaga 8 9* lalu lakuka (egukura (egukura #ega 5ara meletakka kutu( < multimeter ke !um.er tegaga #ega ("larita! < #a kutu( C multimeter ke !um.er tegaga #ega ("larita! C !e(erti gam.ar '2 #i.a>ah ii
Gam.ar '2
Pem.a5aa tegaga #ega megguaka multimeter Aal"g :
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | &
Perhatika !kala 4ag kita guaka )mi!al '% 9"lt*6 9"lt*6 ii .erarti /ika /arum !kala meu/ukka meu/ukka agka mak!imum a#alah '% 9"lt 9"lt Lalu (erhatika /arum !kala multimeter meu/ukka agka .era(a hasil pengama penga ma ta
skala yang ditunjukkan pada multimeter skala maksimum
x batas ukur
Setelah a#a melakuka (r"!e#ur #iata!6 5".alah lakuka (egukura #ega mem.ali mem.alikka kka ("larit ("larita! a!4a 4a Perhati Perhatika ka (em.a5 (em.a5aa aa (a#a (a#a multim multimeter eter lalu lalu .erika ke!im(ula a#a Pembacaan tegangan dengan menggunakan multimeter Digital : =ika (egukura (egukura #ilakuka #ilakuka #ega #ega megguaka megguaka multimeter multimeter #igital6 #igital6 maka kita tiggal melihat agkaagka 4ag #i5atumka ,. P"#u/u(a
!"#a#a
aa
a(u+
AC
"#a
'"##ua/a
'u&!-'"!"(.
Pr"!e# Pr"!e#ur ur4a 4a ham(ir ham(ir !ama !ama !e(erti !e(erti (eguk (egukura ura tegag tegaga a D06 ha4a ha4a !a/a multimeter kita !et (a#a 9A0
6. P"#u P"#u/u( /u(a a a(u+ a(u+ aa aa !"#a !"#a#a #a DC
Sia(ka Multimeter Aal"g (a#a !kala D0A (a#a rage 268 mA6 lalu .a5alah aru! 4ag terukur (a#a ragkaia #i.a>ah ii
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | E
. P"#u P"#u/u( /u(a a a(u+ a(u+ a a !"#a !"#a#a #a
' Su!ul Su!ulah ah ragka ragkaia ia !e(ert !e(ertii gam.ar gam.ar #i.a>a #i.a>ah h ii
2 itug itug ilai aru! #a #a tegaga tegaga 4ag 4ag terukur terukur #ari #ari ragkaia ragkaia 4ag 4ag telah telah a#a #irakit #ega megakti3ka !aklar - Gatilah Gatilah ilai tegaga tegaga )9* )9* !e.agai .erikut .erikut : 896 896 '%96 '%96 '89 #a #a Nilai re!i!te!i re!i! te!i )R* !e.agai .erikut : 22%6 --%6 Ohm #a '6 'K26 2K'6 ;K&6 '%K Kemu#ia 5atat ha!il (egukura a#a (a#a ta.el .erikut ii I $'A)
$V)
R F '%% @
R F 22%% @
R F --% @
R F ' K@
R F '2 K@
R F 2' K@
R F ;& K@
8 '% '8
+er#a!arka #ata ta.el (er5".aa6 .uatlah gra3ik hu.uga atara tegaga tegaga 9 #ega R !e.agai (ara (arame mete terr +eri +erika ka ke!i ke!im( m(ul ula a a#a a#a ma!igma!ig
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
R F '% K@
P a g e |
VI. TU7AS 1. +era(akah tegaga 4ag aka terukur (a#a multimeter .ila k"#i!i4a
!e(erti gam.ar #i.a>ah ii : <- 9
9
2 9 Gam.ar '-
2. +era(akah tegaga 4ag ter.a5a (a#a multimeter /ika !um.er tegaga
#ihu.ugka !eri !e(erti gam.ar #i.a>ah ii :
Gam.ar ';
. +era(akah tegaga 4ag aka ter.a5a /ika !um.er tegaga terhu.ug
(arallel !e(erti gam.ar #i.a>ah ii :
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | '%
Gam.ar '8
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | ''
PERCOBAAN II
I.
JUDUL PERCOBAAN
8
HUKUM OHM DAN KIRCHHOFF
III.
TUJUAN PERCOBAAN
8
Agar maha!i!>a #a(at meghitug meghitug .e!ar aru!1tegaga aru!1tegaga #ega #ega megguaka huku Ohm #a Kir5hh"336 #a(at meghitug .e!ar re!i!ta!i eki7al eki7ale e #ari #ari !uatu !uatu ragka ragkaia ia re!i!t" re!i!t"rr hu.ug hu.uga a 5am(u 5am(ura ra #a #a(at #a(at mem. mem.ua uatt aal aali!a i!a rag ragka kaia ia li!t li!tri rik k re!i! re!i!t" t"rr #eg #ega a huku hukum m "hm "hm #a #a kir5hh"33
III.
III
ALAT DAN BAHAN
'
M"#ul 0atu Da4a
2
M"#ul Ragkaia R
-
Multimeter
;
=um(er
DASAR TEORI
Dalam (er5".aa Ohm #i#a(atka #i#a(atka #alam !uatu ka>at (eghatar (eghatar .ah>a “aru! #alam !uatu !egme !e.a#ig #ega .e#a ("te!ial 4ag melalui !egme ter!e.ut” I
V
R
R
R Seri Seri
V I
F R ' < R 2 <
R Parallel Parallel F
R'
R2
R' R2
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | '2
ukum I Kir5hh"33 “=umlah kuat aru! li!trik 4ag 4ag ma!uk ke!uatu titik !im(ul !ama #ega /umlah kuat aru! li!trik 4ag keluar #ari titik !im(ul ter!e.ut“ ukum I Kir5hh"33 !e5ara matemati! #a(at #ituli!ka !e.agai .erikut : H IMa!uk F H IKeluar ukum II Kir5hh"33 #iguaka (a#a ragkaia tertutu(6 karea a#a ragka ragkaia ia 4ag 4ag ti#ak ti#ak #a(at #a(at #i!e#e #i!e#erha rhaak aka a #ega #ega ragka ragkaia ia !eri #a (arallel ukum II Kir5hh"33 .er.u4i “Di#alam !e.uah ragkaia tertutu(6 /umlah al/a.ar ga4a gerak li!trik )* #ega (eurua tegaga )IR* )IR* !ama !ama #ega #ega "l“ "l“ ukum ukum II Kir5hh Kir5hh"3 "333 !e5ara !e5ara matema matemati! ti! #a(at #a(at #ituli!ka !e.agai .erikut : H < HIR F % IV.
PROSEDUR PERCOBAAN
A Tetuka etukala lah h R eki7al eki7ale e #a hitugl hituglah ah terle.i terle.ih h #ahulu #ahulu ilai utuk I'6 I26 9R' #a 9R2 lalu .uatlah .uatlah ragka ragkaia ia !e(erti !e(erti #i.a>ah #i.a>ah ii #a lakuka lakukala lah h (eguk (egukura ura #ega #ega multim multimeter eter +a#i +a#igka gkala lah h ha!il ha!il (egukura #a (erhituga 4ag a#a lakuka Kemu#ia 5atat ha!il4a ke #alam ta.el 2'
7a',a( 2.1
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | '-
Ta,"& 2.1 a!il a!il Perh Perhitu itug ga a )M* )M*
a!i a!ill Pe Pegu guku kura ra )P* )P*
9 F 89
J ,rr"r
9 F 89
I' I2 9R ' 9R 2
Ulagi (er5".aa #iata! #ega meggati ilai tegaga )9 !* (lihat tabel 2.2)6 2.2)6 #a 5atat ha!il (egukura a#a (a#a ta.el 22 Ta,"& 2.2
9F89
9 F '% 9
9 F '8 9
I' I2 9R ' 9R 2
Ulagi (er5".aa #iata! #ega meggati ilai re!i!te!i R '6'6 R 2 (lihat tabe 2.)6 2.) 6 #a 5atat ha!il (egukura a#a (a#a ta.el 2Ta,"& 2.
9 )9"lt*
22% @ 89
--% K@ '% 9
'8 9
I ' I 2
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | ';
+ itug ituglah lah R eki7al eki7ale e #a hitug hituglah lah terle.i terle.ih h #ahulu #ahulu ilai ilai utuk It6 I'6 I26 I26 9' #a #a 92 lalu lalu .uat .uatla lah h rag ragka kaia ia !e(e !e(ert rtii #i.a #i.a>a >ah h ii ii #a #a lakuka lakukala lah h (eguk (egukura ura #ega #ega multim multimeter eter +a#i +a#igka gkala lah h ha!il ha!il (egukura #a (erhituga 4ag a#a lakuka Kemu#ia 5atat ha!il4a ke #alam ta.el 2;
Ta.el 2; a!il a!il Perh Perhitu itug ga a )M* )M* 9 F 89
a!i a!ill Pe Pegu guku kura ra )P* )P*
J ,rr"r
9 F 89
It I' I2
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | '8
9R ' 9R 2
Ulagi (er5".aa #iata! #ega meggati ilai tegaga )9 !* (lihat tabel 2.!)6 2.!)6 #a 5atat ha!il (egukura a#a (a#a ta.el 28 Ta,"& 2.5
9F89
9 F '% 9
9 F '8 9
It I' I2 9R ' 9R 2
Ulagi (er5".aa #iata! #ega meggati ilai re!i!te!i R '6'6 R 2 (lihat tabe 2.")6 2.") 6 #a 5atat ha!il (egukura a#a (a#a ta.el 2? Ta,"& 2.4
9 )9"lt*
'%% @ 89
--% K@ '% 9
'8 9
I ' I 2 0 itug ituglah lah kuat kuat aru! aru! #i I #a .e#a .e#a ("te ("te!ial !ial 92 92 +uatla +uatlah h ragkai ragkaia a !e(erti gam.ar #i.a>ah #a lakukalah (egukura +a#igka ha!il (erhituga #ega (egukura (egukura 4ag a#a lakuka
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | '?
D itug ituglah lah kuat aru! aru! #i I'6 I26 I- #a .e#a ("te! ("te!ial ial #i titik A #a + )9A+*
+uatla +uatlah h ragka ragkaia ia !e(erti !e(erti gam.ar gam.ar #i.a>ah #i.a>ah #a lakuka lakukalah lah
(egukura +a#igka ha!il (erhituga #ega (egukura 4ag a#a lakuka
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | '&
PERCOBAAN III
I. JUDUL
Ragkaia The7ei
II. TUJUAN TUJUAN PERCOB PERCOBAAN AAN
Memaha Memahami mi .agaim .agaimaa aa me#a( me#a(atka atka ilai ilai tegag tegaga a The7e The7ei i )9th* )9th* #a re!i!ta!i The7ei )Rth* #ari !uatu ragakaia k"m(lek!
III. ALAT YAN7 DI7UNAKAN
M"#ul Praktikum
P">er Su((l4
O!5ilat"r
Ka.el (e (eghu.ug
Multimeter
IV. IV. DASAR TEORI TEORI
ukum Kir5h"33 meru(aka h"kum 4ag me#a!ari !i3at #ari !uatu ragkaia li!trik ukum Kir5h"33 a#alah !e.agai .erikut: 1. =umlah al/a.ar aru! 4ag ma!uk ke#alam !uatu titik #a 5a.ag !uatu
ragkaia a#alah "l6 4ag #a(at #ituli! #alam .etuk (er!amaa6 ukum ii #i keal #ega h"kum !-!-/ 6a,a#. 2. =umlah al/a.ar GGL #alam tia( l""( ragkaia )ragkaia tertutu(*!ama
#ega /umlah al/a.ar ha!il kali Ri #alam l""( 4ag !ama6 #alam .etuk (er!amaa matemati!4a a#alah : e F Ri 6 h"kum ii #ikeal #ega h"kum &%%. Deg Dega a mem( mem(erh erhati atika ka #ua #ua h"ku h"kum m ter!e ter!e.u .ut6 t6 maka maka #a(a #a(att #i!i #i!im( m(ul ulka ka tegag tegaga a 4ag 4ag ter.ag ter.agii #alam #alam ragka ragkaia ia !eri !eri #a aru! aru! 4ag 4ag ter.ag ter.agii #alam #alam ragkaia (arallel !e(erti terliahat (a#a gam.ar ;' .erikut ii Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | 'E
R1
S
I2
I1
+ R2
-
+ S -
R1
R1
R2
Gam.ar ;' Ragkaia Seri Paralel
Oleh Oleh kerea kerea itu #a(at #a(at #iketa #iketahui hui .agai .agaima maaa meghi meghitu tug g !uatu !uatu re!i!ta re!i!ta!i !i eki7 eki7al ale e 4ag 4ag #i!u #i!u!u !u !eri !eri atau atau (ara (arall llel el Kemu Kemu#i #ia a .aga .agaim ima aaa 5ara 5ara meetuka ragkaia eki7ale#ari !uatu ragkaia 4ag ter#iri #ari .e.era(a re!i!t"r 4ag #i!u!u !e5ara !eri atau (arallel #a .e.era(a !um.er tegaga Utuk Utuk me/a> me/a>a. a. (erta (erta4aa 4aa ter!e. ter!e.ut ut a#alah a#alah #ega #ega meggu megguka ka !uatu !uatu te"rema6 4aitu te"rema The7ei6 4ag .er.u4i “ tia( /ariga .ertermial #ua 4ag ter#iri #ari .e.era(a re!i!t"r #a .e.era(a !u.er tegaga #a(at #igati #ega ragkaia eki7ale4ag ter#iri #ari ! e.uah !um.er tegga #a !e.uah re!i!t"r re!i! t"r”” Se.uah !um.er tegaga (eggati (a#a ragkaia eki7ale 4ag me>aili .e.era(a !um.er tegaga 4ag #imak!u# #a(at #i!e.ut #ega tegaga The7ei )9th* #a !e.uah re!i!t"r (eggati (a#a ragkaia eki7ale 4ag me>aki me>akili li #ari #ari .e.era .e.era(a (a re!i!t" re!i!t"rr #a(at #a(at #i!e.u #i!e.utt #ega #ega re!i!ta re!i!ta!i !i The7e The7ei i )Rth* Utuk le.ih /ela!4a #a(at #ilihat #alam gam.ar .erikut:
R
A
R1
R2
R3
TH
TH
AB
AB + 1 -
+ 2 -
+ 3 -
B
Gam.ar ;2 Ragkaia K"m(lek! #a ,ki7ale
Nilai #ari tegaga The7ei #a re!i!ta!i The7ei #ari ragkaia #iata! #a(at #i4ataka #ega (er!amaa .erikut:
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | '
V '
9th F
R'
' R'
V 2 R 2
' R 2
V R-
'
'
Rth F '
R'
R-
' R 2
' R-
V. PROSED PROSEDUR UR PERCOB PERCOBAAN AAN a.
P(%+"u( P"(6%,aa 1
Ragka Ragkaia ialah lah (a#a (a#a m"#u m"#ull !e(er !e(erti ti gam.ar gam.ar .eriku .erikutt ii ii
R1
6,8k
R2
10k
TH AB
Gam.ar ;- Ragkaia Pem.agi Tegaga
Ukur Ukur tega tegaga ga 9a. #a 5atat 5atat ha!i ha!ill (eg (eguku ukura ra
itu itug gla lah h .era .era(a (a teg tega aga ga The The7e 7ei i 4a 4a
Tetu etuka ka a(ak a(akah ah ila ilaii tega tegag ga a The7 The7e ei i 4ag 4ag tela telah h #ihi #ihitu tug g !ama !ama #ega ilai 9a. 4ag telah #iukur +erilah ala! a mega(a ke#ua ilai ter!e.ut .er.e#a atau !ama
,. P(%+ P(%+" "u( u( P"( P"(6% 6%,a ,aa a 2
Ragkailah Ragkailah m"#ul m"#ul !e(erti !e(erti ga.ar .erikut .erikut::
2 ,2 k
6 ,8 k + -
5 V
10k + -
10 V
+ -
AB 15 V
Gam.ar ;; Ragkaia Re!i!t"r Paralel
Ukur tegaga tegaga 9a. 9a. #a 5atat ha!il (eguku (egukura ra itug ituglah lah .era(a .era(a ilai tegag tegaga a The7e The7ei i #a re!i!ta! re!i!ta!ii The7e The7ei i #a gam.arlah ragkaia eki7ale4a
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | 2%
Tetu etuka ka a(ak a(akah ah ila ilaii tega tegag ga a The7 The7e ei i 4ag 4ag tela telah h #ihi #ihitu tug g !ama !ama #ega tegaga 9a. 9a. 4ag #iukur6 #iukur6 .erilah ala!a4a 6. P(%+"u( P"(6%,aa
Rag Ragka kail ilah ah m"#u m"#ull !e(e !e(ert rtii gam.a gam.arr .eri .eriku kutt ii ii 6,8k
8,2k
10k
4,7k
10k
2,2k + -
15 V
+ -
10 V
+ -
AB 5 V
Gam.ar ;8
Ukur Ukur tegaga tegaga 9a.6 9a.6 95.6 95.6 9#. kemu kemu#ia #ia 5atat 5atat ha!il ha!il (eguk (egukura ura
0ari 0arila lah h meu meuru rutt (erh (erhit itu uga ga ila ilaii tega tegag ga a 95. 95. #a #a 9#. 9#. kemu kemu#i #ia a .a#igka #ega ha!il (egukura (egukura
Tetu etuka ka ila ilaii tega tegag ga a The7 The7e ei i #a #a re!i!t re!i!ta a!i !i The7 The7e ei i66 gam. gam.ark arka a ragkaia eki7ale4a
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | 2'
PERCOBAAN IV
I.
JUDUL PERCOBAAN
8
KAPASITOR DAN KONSTANTA WAKTU
III.
TUJUAN PERCOBAAN
8
Agar maha!i!>a maha!i!>a megetahui megetahui .etuk.etuk .etuk.etuk ka(a!it"r #a #a(at mem.a5 mem.a5aa ilai ilai 4ag 4ag tertera tertera (a#a (a#a .a#a .a#a ka(a!it ka(a!it"r "r Dega Dega melaku melakuka ka (er5".aa ii #ihara(ka maha!i!>a megetahui 5ara (egi!ia #a (eg"!"ga ka(a!it"r ka(a!it"r
III.
III
ALAT DAN BAHAN
'
M"#ul 0atu Da4a
2
M"#ul Ragkaia RL0
-
Multimeter
;
=um(er
8
Simula!i ,+
DASAR TEORI
Ka(a!it Ka(a!it"r "r atau(u atau(u K"#e K"#e!at" !at"rr meru(a meru(aka ka k"m(" k"m("e e utuk utuk me4im me4im(a (a #a4a #a4a li!trik li!trik #alam #alam !atua !atua $ara#6 $ara#6 #a4a #a4a !im(a !im(a4a 4a #i!e.u #i!e.utt ka(a!it ka(a!ita! a! k"#e k"#e!a !at"r t"r Ka(a!it Ka(a!ita! a! k"#e k"#e!at" !at"rr .ia!a .ia!a4a 4a .eril .erilai ai #ari #ari .e.era(a ($ )(ik" 3ara#* !am(ai .e.era(a ri.u $ )mikr" 3ara#* ' ($
F ' '%'2 $
' $
F ' '% $
' $
F ' '%? $
Dalam Dalam (rakte (raktek4 k4a6 a6 k"#e k"#e!at" !at"rr .a4ak .a4ak #i(er #i(ergu guaka aka utuk6 utuk6 mem.agkit mem.agkitka ka getara getara #ega #ega 3rekue!i 3rekue!i tertetu tertetu )"!ila!i*6 )"!ila!i*6 !e.agai !e.agai 3ilter (a#a !irkuit aru! rata6 rata 6 k"#e!at"r meaha aru! rata4a #a me4alurka
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | 22
aru!
."lak.alik4a
ke
5ha!i!
)gr"u#ig*6
utuk
megk"(el1meghu.ugka megk"(el1meghu.ugka !irkuit #ega !irkuit 4ag .erikut4a +e.ara(a /ei! k"#e!at"r 4ag #i(akai atar lai k"#e!at"r keramik6 keramik6 k"#e!at" k"#e!at"rr ("l4e!ter ("l4e!ter66 k"#e!at" k"#e!at"rr kerta!6 k"#e!at" k"#e!at"rr $ilm )meta )metalli llie e# # 3ilm 3ilm 5a(a 5a(a!it !it"r "r*6 *6 k"# k"#e e!at !at"r "r elek elektr" tr"li litt #a #a k"# k"#e e!at !at"r "r 7aria.le atau k"#e!at"r trimmer
Ragkaia Seri Ka(a!it"r :
'
# $%tal
'
# '
'
# 2
'
# -
Ragkaia Ka(a!it"r Paralel :
0T"tal F 0' < 02 < 0-
=ika !uatu ragkaia R0 #i.eri tegaga D06 maka muata li!trik (a#a ka(a!it"r ti#ak lag!ug teri!i (euh6 aka teta(i mem.utuhka >aktu utuk me5a(ai muata (euh (a#a ka(a!it"r ter!e.ut Setelah muata ter!i!i (euh (a#a ka(a!it"r6 lalu !um.er tegaga #i(u #i(utu tu!! maka maka muat muata a ka(a ka(a!it !it"r "r ti#a ti#ak k lag! lag!u ug g k"!" k"!"g g aka aka teta teta(i (i mem.utuhka >aktu utuk meg"!"gka4a R0 F
Rumu! k"!tata >aktu !e5ara ui7er!al :
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | 2-
' 0hage F )akhira>al* ' e $
IV.
0hage
F Nilai (eru.aha
Akhir
F Nilai akhir 7aria.el
A>al
F Nilai a>al 7aria.el
e
F Nilai euler ) 26&'E2E'E *
T
F aktu #alam !atua #etik
F K"!tata >aktu #alam !atua #etik
PROSEDUR PERCOBAAN A. PEN7IS PEN7ISIA IAN N KAPASI KAPASITO TOR R
+uatlah ragkaia !e(erti #i.a>ah ii :
Tetuka ilai R #a 06 (a!tika ka(a!it"r #alam kea#aa k"!"g )% 9"lt* 9"lt* u.ugka S )!aklar* !ehigga aru! megalir ke 06 5atat tegaga terukur !etia( !etia( 8 #etik #etik higga higga tegag tegaga a terukur terukur k"!ta k"!ta +uatla +uatlah h ta.el ta.el !e.aga !e.agaii .erikut : T )#etik*
90
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | 2;
B. PEN7OS PEN7OSON7 ON7AN AN KAPASI KAPASITO TOR R
+uatlah +uatlah ragkaia ragkaia !e(erti #iata!6 #iata!6 lalu hu.ugka! hu.ugka! !aklar #a (a!tika 95 telah me5a(ai k"!ta Lalu (utu!ka hu.uga !aklar #a 5atatlah ilai 95 !etia( 8 #etik higga 95 me/a#i % 7"lt T )#etik*
90
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | 28
PERCOBAAN V
I. JUDUL
Ragkaia I#ukta!i #a Im(e#a!i Sum.er Tegaga Tegaga A0 II. TUJUAN TUJUAN PERCOB PERCOBAAN AAN
Utuk Utuk mege megeal al !i3at !i3at im(e#a im(e#a!i !i (a#a (a#a /ari /ariga ga ker/a ker/a a5 a5
Utuk Utuk mem(el mem(ela/ar a/arii i#uk i#ukta ta!i6 !i6 reakta reakta!i !i #a #a im(e#a im(e#a!i !i
III. ALAT YAN7 DI7UNAKAN
M"#ul Praktikum
P">er Su((l4
O!5ilat"r
Ka.el (e (eghu.ug
Multimeter
IV. IV. DASAR TEORI TEORI
,leme ,leme ragka ragkaia ia 4ag 4ag me4at me4ataka aka teaga teaga 4ag 4ag ter!i(a ter!i(a #alam #alam me#a me#a maget a#alah i#u5t"r 4ag #i#e3ii!ika !e.agai: 9)t* F L
di dt
Per!amaa #iata! me4ataka .ah>a tegaga 4ag melalui eleme a#alah .er.a#ig luru! #ega (eru.aha aru! (er!atua >aktu K"!tata ke!e.a#iga L a#alah 4ag #i!e.ut #ega i#ukta!i #alam !atua er4 Re3re!eta!i !kemati! #ari ragkaia li!trik ter!e.ut a#alah: L
i +
v
-
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital
P a g e | 2?
Gam.ar -' Ragkaia I#ukta!i
+egitu /uga #ega ka(a!ita!i6 eleme ii #a(at #ihu.ugka !e5ara !eri #a (arallel teta(i a(a.ila ti/aua 4ag aka #ilakuka a#alah aali!i! ragkaia k"m(lek #ega tegaga !um.er ."lak.alik6 maka aka le.ih .aik /ika kita megaali!i!4a #ega megguaka im(e#a!i Im(e#a Im(e#a!i !i #ari !uatu !uatu eleme eleme atau ragka ragkaia ia a#alah a#alah
(er.a (er.a#i #iga ga atara atara
tegaga #a aru! #alam .etuk 3ug!i >aktu atau F
& )t * i )t *
Dimaa 7)t* F tegaga !iu!"i#al i)t* F aru! !"i#al (arameter im(e#a!i #a(at /uga #i.ua4 #alam .etuk .e!ara #a !u#ut Dega megguaka (aameter im(e#a!i maka !uatu ragkaia k"m(lek! #a(at #i.uat me/a#i le.ih !e#erhaa V.
PROSEDUR PERCOBAAN
Per5".aa Per5".aa ii a#alah la/uta #ari (er5".aa (er5".aa !e.elum4a !e.elum4a megeai megeai aru! #a tegaga tegaga Per5".aa Per5".aa !e.elum4a !e.elum4a meu/ukka meu/ukka .ah>a !e.uah kla(a!ita!i meg megik ikut utii h"ku h"kum m Omh6 Omh6 #ima #imaa a reak reakta ta! !ii meg megga gat tik ika a re!i! re!i!ta ta!i !i #a #a .er3aria!i meurut re3ere!i Kita aka melihat .ah>a !e.uah i#ukta!i memiliki !e.uah ilai reakta!i #a (er.e#aa4a #ega !e.uah ka(a!ita!i VI. TU7AS 1.
Guaka m"#ul utuk meghu.ugka ragkaia !e(erti (a#a 3m.ar 26 atur "!5illat"r (a#a 3rekue!i keluara ;%%h #ega tegaga 89((6 5ari 9r #a 95 /uga ilai Q5
A R
v
B
i (t)
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan + Teknik Digital C -
C
P a g e | 2&
Gam.ar -2 Ragkaia R0
A(akah 9 F 9r < 956 .uktika
2.
#ari ka>a.a 4ag aka #i#a(at haru! memeuhi h"kum (e/umlaha !e(ert !e(ertii (a#a (a#a gam.ar gam.ar - hitug hitug 9r #a 95 guaka guaka atura atura (h4tag (h4tag"ra "ra!6 !6 .a#igka #ega ha!il (egukura (egukura Vc Vz
V Gam.ar -- Diagram $a!"r
itug ra!i" F
.
V' I
6
#ega I a#alah aru! 4ag !au#ara ukur A(akah .e#a (ha!a atara I #a 9 (a#a ragkaia gam.ar
3.
2 =ela!ka 9aria!i 3rekue!i #alam le.ar tertetu6 amati ha!il 96
5.
ka(a hal ii me/a#i : Q5 F me.e!ar atau Q5 F Mege5il 4.
Gati Gati ragka ragkaia ia R0 #ega #ega ragka ragkaia ia RL Perhat Perhatika ika gam.ar ;6 5ari ilai i#u5t"r #ega 3rekue!i #a tegaga !aa !e(erti #iata!6 ulagi (r"!e#ur (er5".aa '86 /ela!ka A R
v
i (t)
B +
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan L Teknik Digital C
P a g e | 2E
Gam.ar -; Ragkaia RL
Gati Gati ragka ragkaia ia RL #ega #ega RL0 RL0 Perhati Perhatika ka gam.ar gam.ar
.
Ulagi (r"!e#ur '86 /ela!ka <
A v
R
B
L
i ( t)
C + !
C
" Gam.ar -8 Ragkaia RL0
9.
Gam.ar #iagram 3a!"r #ari ketiga ragkaia #iata!
Copyright © 2003-2013 Laboratorium Elektronika dan Teknik Digital