INSTITUTO DE FORMACION PARA JOVENES Y ADULTOS EL PENSAMIENTO DE PITAGORAS GUIA No. 2 CIENCIAS SOCIALES TEMA No. 1 LA FORMACION DE LA TIERRA Y EL ORIGEN DE LA HUMANIDAD DESARROLLO ADTIVIDAD. 1) MAPA DE LOS CONTINENTES Y SUS OCEANOS
2) La vida e !a "ie##a $ !a evo!%&i' de !a( e(e&ie(. E! *o+,#e (e a !aeado %a $ +i! #e-%"a( M( &o+o e("a( de(de (%( ii&io(. a) /Po# /Po# 0% 0% *a$ *a$ vida vida e e !a "ie "ie##a ##a Po#0%e !a( &odi&ioe( (o #oi&ia( a#a e! de(a##o!!o $ e! +a"ei+ie"o de !a vida. Tee+o( a-%a 3idi(e(a,!e a#a !o( (e#e( vivo()4 (o! 30%e &o !a &aa de o5oo o( a(e-%#a+o( de 0%e o( !!e-%e e !a +edida 6%("a)4 ai#e 3e&e(a#io a#a !!eva# a &a,o !o( +e&ai(+o( &e!%!a#e( ae#o,io( a#a !a o,"e&i' de ee#-7a). Ade+(4 e! !ae"a &%e"a &o !o( e!e+e"o( 0%7+i&o( 0%e o( &o8o#+a 3&a#,oo4 i"#'-eo4 o9i-eo4 *id#'-eo4 e"&.4 e"&.)4 (i e(o( e!e+e"o( o "ed#7a+o( %e("#a( #o"e7a(4 %e("#o( &a#,o*id#a"o(4 %e("#a( e5i+a( o %e("#o ADN4 (i e(o o e9i("i#7a !a( &!%!a( $ (i !a( &!%!a( o e9i("i#7a i-: (e# vivo... E #e(%+e4 e! !ae"a "iee "odo !o 0%e o(o"#o( $ !o( de+( (e#e( vivo( e&e(i"a+o(...
;) /C%! de !a( (i-%ie"e( #a5oe( &#ee( 0%e e( !a de"e#+ia"e &o #e(e&"o a !a e9i("e&ia de !a vida
E !a "ie##a. a) /Po# 0% e9i("e +%!"i"%d de e(e&ie( ,) /Po# 0% a!-%a( de(aa#e&e &) /Po# 0% e(a -#a va#iedad <) !a "eo#7a de !a evo!%&i'. a) ¿De dónde venimos?
La #e-%"a %ede (e# &o"e("ada de a&%e#do do( 8%e"e(4 %a (e#7a 0%e vei+o( de Ad $ Eva &o+o !o di&e !a =i,!ia4 o"#a #e(%e("a4 e !a 0%e a8i#+a 0%e a! (e# *%+ao viee de 8#i&a4 e( !a &ie&ia4 (e-: !o( e("%dio( de! ADN +i"o&od#ia!. La !%&*a o# (a,e# #ea!+e"e /de d'de vei+o( E( %a !%&*a #ea!+e"e i&%a"i8i&a,!e4 de,ido a 0%e (e "iee %a a#o9i+a&i' de !o 0%e 8%e $ &o+o o(i,!e+e"e vivie#o !o( a"ea(ado(4 e#o e("o (e 0%eda e (i+!e "eo#7a4 a%0%e (e "e-a e("%dio( &ie"78i&o( 0%e de+%e("#e di&*o a&e#&a+ie"o4 o (e *a odido ida-a# #o8%da+e"e e *e&*o( e(e&78i&o( $ &!a#o(. Se-: *a!!a5-o( de 8'(i!e(4 de(&%,#i+ie"o( e ive("i-a&ioe(4 *e&*a( o# a!eo"'!o-o(4 a#0%e'!o-o(4 a"#o'!o-o( $ 8i!'(o8o( !a vida de! (e# *%+ao ii&ia e 8#i&a. La #e*i("o#ia &o+ie5a *a&e a#o9i+ada+e"e &%a"#o +i!!oe( de a>o4 &o *o##o#74 o(i,!e+e"e e#a +( a#e&ido a % ai+a! 0%e % *o+,#e4 ddo!e a(o a! #o"o *o+,#e4 a8#e(i( o +( #e&oo&ida &o+o !%($4 0%e e9i("i' a#o9i+ada+e"e *a&e ;42 +i!!oe( de a>o(4 ("a (e od7a e#-%i#4 e( de&i#4 e!eva#(e4 *e&*o 0%e (e !e &o(ide#a %o de !o( +( -#ade( ava&e( e !a evo!%&i' de! *o+,#e4 o#0%e $a e#a % (e# ,7edo4 o (ea a#a#(e e do( ie(. Todo( e("o( 8'(i!e( (e *a de(&%,ie#"o e 8#i&a. Lo( 8'(i!e( de! *o+,#e #i+i"ivo *a!!ado( e E%#oa4 A(ia $ 8#i&a (o !i-e#a+e"e di8e#e"e(? e#o !a (e+e6a5a e( (%8i&ie"e a#a 0%e (e !e( a-#%e ,a6o !a deo+ia&i' de eade#"*a!oide(. E("e -#%o 0%e i&!%$e e! *o+,#e de *eid(e,#-4 a! de Neade#"*a!4 a! de ('!o $ a! de R*ode(ia4 #o,a,!e+e"e de(&ieda de e"#e&a"#ooide(. Si d%da a!-%a 0%e !a *%+aidad 0%e a $ (i-%e +e6o#ado !a 8o#+a de vida4 /e(o e( evo!%&i'4 P#o,a,!e+e"e (74 e#o *a$ &o(e(o de !o( a"ea(ado( 0%e o (e *a odido de(&%,#i#4 e#o de e(o (e "#a"a i# de(&%,#iedo !a( &!ave(4 %"o a %"o4 (e "#a"a de de(&%,#iedo !a #ea!idad 0%e "odo( a,(o!%"a+e"e "odo( e&e(i"a+o( (a,e# . b)
¿Cuáles fueron nuestros antepasados?
Lo( *o+7ido( od#7a !!a+a#(e %e("#o( #i+e#o( a"ea(ado(. A%("#a!oi"e&o(@ 3+oo( de! (%#) 8%e e! #i+e# *o+7ido ,7edo 3&a+ia,a e do( a"a( $ od7a &o##e# e "e##eo !!ao). Po(e7a +ad7,%!a( ode#o(a( $ 8%e#"e( +o!a#e(. La#-o( +ie+,#o( $ a(a,a -#a a#"e de (% vida e !o( #,o!e(. S% &e#e,#o "e7a % vo!%+e i8e#io# a !o( o(.
E(" #e#e(e"ado o# % -#%o de 8'(i!e( #e *%+ao( *a!!ado( e e! (%# $ e! o#ie"e de! 8#i&a. Lo( +( a"i-%o( 8'(i!e( "iee a#o9i+ada+e"e +i!!oe( de a>o( $ !o( +( #e&ie"e(4 1 +i!!' de a>o(. E! #i+e#o a%("#a!oi"e&o 8%e e&o"#ado e !a d&ada de 1B e 8#i&a o#ie"a!4 3E"io7a) $ 8%e !!a+ada L%&$.
c) ¿enquésomosdi f er ent esal asot r asespeci es?
a) No(o"#o( &o+o *%+ao( o( e+e5a+o( a di8e#e&ia# de(de e! +o+e"o e e! 0%e e+e5a+o( a (e# ,7edo( e* i# de(a##o!!ado %e("#a aa"o+7a *a("a !o-#a# % &a+ia# e#-%ido4 %!-a#e( o%e("o( e"& ,) 8%i+o( a(ado de a%("#a!oi"e&o(4 a e! !!a+ado *o+o *a,i!i( (e-%ido o# e! !!a+ado *o+o e#%&"%( $ a! 8ia!i5a# &o e! *o+o (aie( &o e("e !!e-a !a +a$o# di8e#e&ia e"#e e! *%+ao $ e! (e# vivo %e("#a *a,i!idad de e(a# $ #a5oa# !a( &o(a( e! ada# e do( ie( "ee# do( +ao( !i,#e( $ !a &aa&idad de e(a# 4 (a,e# $ &oo&e# *a (i-i8i&ado a#a o(o"#o( %a ve"a6a a#a de(a##o!!a#o( &o+o e#(oa *e+o( #od%&ido &o(a( 4 vivieda( &o e("o "a+,i *e+o( a#edido a vivi# e (o&iedad 4 o( *e+o( ada"ado a &%a!0%ie# +edio "a! ve5 (o+o( !o( +( #e(i("e"e( a &%a!0%ie# 5oa e !a "ie##a a di8e#e&ia de !o( (e#e( vivo( e!!o( (i+!e+e"e (e de(a##o!!a e de"e#+iada( #ea( (e-: (% e(e&ie. &) Lo( (e#e( *%+ao( (o+o( e! :i&o (e# vivo 0%e o(ee % !e-%a6e $ &o e("e o(o"#o( "ee+o( !a &aa&idad de &o+%i&a#o( o# +edio de! *a,!a4 de (7+,o!o( e"& E("o o( *a e#+i"ido &ovivi# &o !o( de %e("#a #oia e(e&ie $ %e("#a( &%a!idade( e &o6%"o e! &o+a#"i# %e("#o e(a&io &o dive#(o( (e#e( vivo(4 "a! ve5 (e o( %eda &o(ide#a# % ai+a! de+a(iado de(a##o!!ado4 i %e("#a #oia e(e&ie *a odido &!a(i8i&a#o( e"#e !o( de+( (e#e( vivo( o(o"#o( o( vo!ve+o( di("i"o( de(de e! +o+e"o e e! 0%e o( vo!ve+o( #a&ioa!e(4 de(de e! +o+e"o e e! 0%e "ee+o( #a5' de "odo !o 0%e (%&ede a %e("#o a!#ededo#. d) A di8e#e&ia de !o( ai+a!e( o(o"#o( "ee+o( &o&ie&ia de %e("#a &o&ie&ia de! +%do 0%e o( #odea 4 (o+o( &o(&ie"e( de &ada %o de %e("#o( a&"o( +ie"#a( 0%e !o( ai+a!e( (i+!e+e"e (i-%e (% #oio i("i"o e("o &#ea e o(o"#o( %a +a$o# #e(o(a,i!idad e e! *a,i"a# dode e("a+o( $a 0%e o(o"#o( a! o(ee# vo!%"ad #oia de,e+o( de (a,e# 0%e o( &oviee $ 0%e o 4 0%e *a&e+o( ,ie $ 0%e o4 a #a75 de e("o o( *e+o( dado e! !%6o de de("#%i# %e("#o +%do &o(a 0%e !o( ai+a!e( o *a&e i o# i("i"o 4 !a *%+aidad *a *e&*o &o(a( 0%e (e &o(ide#a i *%+aa( e"o&e( e("a+o( e #ea!idad a -#a di8e#e&ia de !o( de+( (e#e( vivo( La( !a"a( a$%da a #od%&i# e! ai#e 0%e #e(i#a+o(4 !o( ai+a!e( a$%da a +a"ee# % &i&!o de vida $ o(o"#o( o( e("a+o( e&a#-ado de de("#%i# %e("#o !ae"a4 $ e( 0%e "odo( 8o#+a+o( a#"e de %o (o!o $a 0%e deede+o( "o"a!+e"e de !o( de+( (e#e( vivo( a#a (%,(i("i#. e) E9i("e %a -#a di8e#e&ia e"#e (e#e( *%+ao( $ (e#e( vivo( !o( (e#e( *%+ao( a#ede+o( de %e("#a( e9e#ie&ia( a !o !a#-o de! "ie+o *e+o( de6ado *%e!!a e !a *i("o#ia $ a !o !a#-o de e("a o( *e+o( vi("o a&o+a>ado( de "odo( !o( (e#e( vivo( 0%e o( #odea4 o(o"#o( *e+o( ido evo!%&ioado $ o,"eiedo %evo( &oo&i+ie"o( a a#"i# de !a( d%da( 0%e *e+o( #e(%e!"o. 8)
A!-%o( a%"o#e( &oi&ide 0%e !a di8e#e&ia e"#e e! *o+,#e $ !o( (e#e( vivo( e( e! a!+a $ e! e(7#i"% 4 !a vo!%"ad de i# e &o"#a de %e("#a #oia a"%#a!e5a (i"%a&ioe( e9e#ie&ia( &o+o e! a,adoo !a e-a&i' de !a vida 4 !a #iva&i' de !a vida de o"#o( (e#e( vivo( 4!a vo!%"ad de *a&e# a di8e#e&ia de !o( de+( o# e6e+!o !o( a#,o!e( o "iee !a vo!%"ad de &a+,ia# de !%-a# (%( #a7&e( a !o !a#-o de (% vida 4 !o( ai+a!e( o %ede e(a# e % !a de vida (i+!e+e"e vive $ (i-%e (% i("i"o "odo e("o o( *a&e "a di8e#e"e( e#o a !a ve5 "a e&e(a#io( %o( a#a o"#o(.
-) Si+!e+e"e !o 0%e o( de,e+o( #e-%"a# e #ea!idad e(@ /%ie( (o+o( &o+o idivid%o( $ &%! e( %e("#o ae! e !a vida d)
¿Cuálpuedesernuest r of ut ur ocomoespeci e?
E! a(e&"o 0%e "ed# e! (e# *%+ao de"#o de &ie"o(4 +i!e( o +i!!oe( de a>o( e( %a de e(a( -#ade( #e-%"a( a !a( 0%e !o( &ie"78i&o( o %ede #e!i&a# &o %a :i&a #e(%e("a. /No( &ove#"i#e+o( e ivid%o( +( a!"o(4 (ao( $ e(,e!"o( Se "#a"a de %a 8a"a(7a -ee#a!i5ada4 e#o a!-%o( ive("i-ado#e( a%"a a ao#a+a( +( #ea!i("a( $ o"#o( &#ee 0%e i (i0%ie#a (%8#i#e+o( &a+,io( di-o( de #e(e>a#. La( "eo#7a( +( e9"#ao#dia#ia( di,%6a % 8%"%#o de &ie&ia 8i&&i'4 e e! 0%e od#7a+o( &ove#"i#o( e &i,o#-(4 o#-ai(+o( &i,e#"i&o( do"ado( de di(o(i"ivo( +e&i&o( a#a +e6o#a# !a( !i+i"ada( &aa&idade( ,io!'-i&a( &o !a( 0%e *e+o( a&ido4 e i&!%(o *a$ 0%ie a%"a 0%e a&a,a#e+o( di-i"a!i5ado %e("#a( &o&ie&ia( a#a &o(e-%i# %a i+o#"a!idad &i,e#"i&a.
E! de,a"e e(" +( de a&"%a!idad 0%e %&a &o +o"ivo de! (e-%do &e"ea#io de! a&i+ie"o de C*a#!e( Da#Ki 31B12) $ !o( 1B a>o( de (% o,#a +( 8a+o(a4 E! o#i-e de !a( e(e&ie(4 e("e :!"i+o &e!e,#ado *a&e "a ('!o %o( d7a(. E (% !i,#o4 e! a"%#a!i("a ,#i"i&o e(,o5a,a !a e"o&e( #evo!%&ioa#ia "eo#7a de !a evo!%&i'4 %a !e$ de! +( 8%e#"e 0%e 0%i5( $a o 8%&ioe &o %e("#o e9"e(o -#%o *%+ao. E !a a&"%a!idad4 e! &%#(o 0%e "o+a# e! *o+,#e e(" +( a!! de !a 8o#"a!e5a $ !a *a,i!idad a#a (o,#evivi# a! +edio. La "e&o!o-7a $ e! de(a##o!!o de !a +edi&ia4 e! &a+,io &!i+"i&o $ !a de("#%&&i' de !o( e&o(i("e+a( de !a Tie##a4 !a -i-a"e(&a +i-#a&i' 0%e *e+o( #o"a-oi5ado &o+o e(e&ie $ 0%i5( e! +( e9"#ao#dia#io via6e 0%e o( e(e#a4 !a &o0%i("a de o"#o( !ae"a( a#a &ove#"i#!o( e *o-a#e( *a,i"a,!e(4 %ede i8!%i# e %e("#a 8%"%#a aa#ie&ia "a"o &o+o e %e("#a( vida(. E("a( (o !a( #i&ia!e( *i'"e(i( a! #e(e&"o@ La evo!%&i' $a (e *a de"eido@ Po#0%e *e+o( evo!%&ioado4 e( a"%#a! i+a-ia# 0%e !o &o"i%a#e+o( *a&iedo4 e#o &#eo 0%e (a e( %a idea e##'ea4 a8i#+a e! a"#o'!o-o Ia Ta""e#(a!!4 de! M%(eo de Hi("o#ia Na"%#a! de N%eva Yo#4 a !a #evi("a Na"ioa! Geo-#a*i&. Po# !o 0%e (a,e+o(4 !a( iova&ioe( -e"i&a( (e #od%&e (o!a+e"e e e0%e>a( o,!a&ioe( ai(!ada(4 a>ade e! e(e&ia!i("a. Po# e6e+!o4 e("o e( !o 0%e o&%##i' &o !o( 8a+o(o( i5oe( de Da#Ki e !a( Ga!a-o(4 0%e ad0%i#ie#o &a#a&"e#7("i&a( #oia( a#a a6%("a#(e a !a vida e !a i(!a. La (e!e&&i' a"%#a!4 a !a +ae#a de! a"%#a!i("a ,#i"i&o4 "iee !%-a# &%ado %a +%"a&i' -e"i&a &o+o %a &o!%+a ade&%ada a#a &a+ia# e#-%ido (e "#a(+i"e de -ee#a&i' e -ee#a&i'4 o#0%e (%oe a!-: ,ee8i&io a#a !a e(e&ie. Fia!+e"e4 !a +%"a&i' (e &ovie#"e e !a o#+a. Pa#a Ta""e#(a!! e( +%$ di87&i! 0%e e("o !e o&%##a a! Ho+o (aie(4 $a 0%e o,!a+o( #&"i&a+e"e "odo e! !ae"a $ di(8#%"a+o( de -#a +e("i5a6e $ +ovi!idad. Ted#e+o( 0%e a#ede# a vivi# "a! $ &o+o (o+o(4 &o&!%$e. E("a idea e(" #e(a!dada o# o"#o &o&e"o i+o#"a"e e !a "eo#7a de Da#Ki 0%e $a o 8%&ioa de !a +i(+a 8o#+a. E! +( 8%e#"e o e&a,e5a e&e(a#ia+e"e e! &a+,io evo!%"ivo4 $a 0%e4 -#a&ia( a !o( ava&e( +di&o(4 !o( +( d,i!e(4 idivid%o( 0%e *a,#7a +%e#"o (i #e+edio (i ('!o deedie#a de !a (e!e&&i' a"%#a!4 "a+,i (o,#evive $ %ede "#a(+i"i# (%( -ee(. A! +eo(4 e !a( (o&iedade( o&&ide"a!e(. M%6e#e( +( ,a6a( $ #e!!ei"a(@ A! &o"#a#io 0%e (%( &o!e-a( +( e-a"ivo(4 o"#o( &ie"78i&o( &#ee 0%e !a evo!%&i' *%+aa e(" !e6o( de *a,e#(e "e#+iado. Ua de !a( *i'"e(i( +( i"e#e(a"e( 8%e %,!i&ada *a&e aea( %a( (e+aa( e !a #evi("a P#o&eedi-( o8 "*e Na"ioa! A&ade+$ o8 S&ie&e( 3PNAS). Se-: e! ,i'!o-o evo!%"ivo S"e*e S"ea#(4 de !a Uive#(idad de Ya!e4 !a( +%6e#e( de! 8%"%#o (e# +( ,a6a( 3do( &e"7+e"#o( +eo()4 +( #e!!ei"a( 3do( i!o( +() $ +( 8#"i!e(. Ade+(4 "ed# % &o#a5' +( (ao 0%e e! de !a( +%6e#e( a&"%a!e(. Todo e(o $a a#a e! a>o 2
Ua i+o#"a!idad e!e&"#'i&a@ E! +ovi+ie"o &oo&ido &o+o "#a(*%+ai(+o 0%e &o87a e !a( %eva( "e&o!o-7a( a#a "#a(&ede# a! +%do ,io!'-i&o $ +e6o#a# !a( &aa&idade( +e"a!e( $ 87(i&a( de! (e# *%+ao. Ni& =o("#o+4 di#e&"o# de! I("i"%"o de F%"%#o de !a H%+aidad de !a Uive#(idad de O98o#d $ %o de !o( #i&ia!e( "e'#i&o( de e("a "ede&ia4 &o(ide#a 0%e e! de(a##o!!o de !a &!oa&i'4 !a #o,'"i&a4 !a -e"i&a4 !a i"e!i-e&ia a#"i8i&ia! $ !a ao"e&o!o-7a &a+,ia# %e("#o a(e&"o de %a 8o#+a de"e#+ia"e. No e( %a evo!%&i' a"%#a!4 e#o e( %a evo!%&i'. E! #a-o de o(i,i!idade( e( i!i+i"ado4 de(de %a e(e&ie de &i,o#-( &o ie5a( e!e&"#'i&a( e e! &%e#o 0%e o( a$%de a (%e#a# %e("#a( !i+i"a&ioe( *%+aa( *a("a e! de(a##o!!o de %a %eva -ee#a&i' de (%e# (o!dado( o a"!e"a(4 #o%e("a( 0%e4 a%0%e a#e5&a i('!i"a( o %ede de(#e&ia#(e4 $a 0%e 0%i5( e! 8%"%#o o( !a"ee (e#io( #o,!e+a( +o#a!e( 0%e de,e+o( e("a# #ea#ado( a#a a8#o"a#. Ua de !a( idea( +( e9"#e+a( de! "#a(*%+ai(+o e( !a i+o#"a!idad e!e&"#'i&a@ 0%e e! &e#e,#o de %a e#(oa %eda e(&aea#(e "o+o a "o+o a#a "#a(8e#i# (%( e(a+ie"o( a % o#deado#. Co!oia( 8%e#a de e("e +%do@ E e! 8%"%#o4 !a &o!oi5a&i' de o"#o( !ae"a( %ede da# !%-a# a %a (i"%a&i' i('!i"a@ &o-e#e( de !a e(e&ie *%+aa a,(o!%"a+e"e ai(!ado( d%#a"e % #o!o-ad7(i+o e(a&io de "ie+o. /Pod#7a #od%&i#(e &a+,io( evo!%"ivo( E! a"#o'!o-o de !a Uive#(idad de Qi(&o(iMadi(o Jo* HaK( e9!i&a e Na"ioa! Geo-#a*i& 0%e a#a 0%e %a %eva e(e&ie *%+aa v%e!va a (%#-i# (e#7a e&e(a#io % ao#a+a (e+e6a"e. Si e+,a#-o4 a e(a# de 0%e o,!a&ioe( de !%-a#e( &o+o A%("#a!ia $ Pa%a N%eva G%iea *a e#+ae&ido a#&ia!+e"e ai(!ada( d%#a"e ;B.BBB a>o(4 o (e #od%6e#o &a+,io( e(e&"a&%!a#e(.
<) ORIGEN DEL HOM=RE
D
G
T
S
N
D
Z
P
N
G
L
C
M
F
I
ASI A
W
O
W
N
T
A
C
H
R
E
M
N
Q
H
B
GLACI AL
Y
W
Y
E
M
S
O
D
I
N
I
M
O
H
B
NOMADAS
F
W
S
G
Q
I
V
Y
F
A
C
M
B
P
L
CAVERNAS
V
Z
E
I Z
A
R
U
M
A
O
R
P
R
8
HOMI NI DOS
D
H
D
R
Z
I E
F
V
E
H
G
L
G
Z
ORI GEN
Q
H
E
O
O
G
F
E
R
L
O
T
V
M
P
EVOLUCI ON
E
I N
A
O
V
R
E
H
A
M
G
L
U
N
HOMOERECTUS
A
N
T
O
M
N
C
V
Y
I
I
N
P
F
W
SEDENT ARI O
W
O
A
S
A
T
W
M
Q
C
N
F
N
O
Z
U
M
R
S
U
H
I
T
P
A
I
N
X
Q
E
P
A
I S
L
T
I S
L
L
D
R
V
A
X
M
D
O
G
O
T
H
R
K
G
O
E
Y
T
Z
Q
A
A
S
I O
S
P
B
G
S
R
N
Z
A
J
S
Z
H
Q
V
O
L
U
C
I
O
N
K
E
5)Rel ac i onacadapal a br ac onl af r as ec or r es pondi ent e.
FUEGO MI TOS
FUEGO
HOMINIDOS
NOMADAS
SEDENTARISMO
No ten#an un luga" !e "esi!enia 0+o1 ap"o,e$a%an los "eu"sos !e la natu"ale*a. C"ean un luga" 0+o !e "esi!enia1 ap"en!en a ulti,a" !e 2o"ma senilla. /os atemo"i*a%a & su onseuenia ag"upa" a los in!i,i!uos & p"epa"a sus alimentos. 3i,ian en a,e"nas !u"ante los pe"io!os 2"#os
6) Completa el siguiente ua!"o ompa"an!o algunas a"ate"#stias !el $om%"e Nean!e"tal & el $om%"e atual $omo sapiens.
CARACTERISTICAS Mandíbula Cerebro Frente Barbilla Cejas
HOMBRE DE NEANDERTHAL Espaio "et"omola" G"an mo'o oipital Hui!i*a %a+a e inlina!a a"e#an !e ment-n
To"us sup"ao"%ita"io ma"a!o
) MA(A CONCE(TUA/ DE/ ORIGEN DE SER HUMANO.
HOMO SAPIENS Sin espaio "et"omola" (eue'o mo'o oipital F"ente alta ,e"tial Tienen ment-n To"us sup"ao"%ita"io asi ausente
EVOLUCION DE LA ESPECIE HUMANA
A&e("#o &o+: de *o+7ido( $ (i+io( De! "#o&o &o+: de !o( #i+a"e(4 (%#-ie#o do( #a+a(@ !a de !o( -#ade( (i+io(4 &o+o e! -o#i!a4 e! &*i+a& $ e! o#a-%" $ !a de !o( *o+7ido(. De !a evo!%&i' de !o( *o+7ido( (%#-e e! *o+,#e a&"%a! *o+o (aie( (aie(. E"aa( de !a evo!%&i' de! *o+,#e o Ho+ii5a&i' La Ho+ii5a&i' La evo!%&i' *%+aa o "a+,i *o+ii5a&i' (e de8ie &o+o e! #o&e(o de "#a(8o#+a&i' de !a e(e&ie *%+aa de(de (%( a&e("#o( *a("a *o+,#e a&"%a!. E! e("%dio de di&*o #o&e(o e( %a ,:(0%eda i"e#di(&i!ia#ia e !a 0%e (e a:a &oo&i+ie"o( #o&ede"e( de &ie&ia( &o+o !a a"#oo!o-7a 87(i&a 4 !a !i-7("i&a $ !a -e"i&a E! *o+,#e e( +eo( ve!o5 0%e % &a,a!!o4 +eo( ode#o(o 0%e % o(o? Tiee !a vi("a4 e! o7do $ e! o!8a"o +eo( de(a##o!!ado( 0%e % e##o o % -a"o. Si e+,a#-o4 &o"#o!a e! !ae"a@ +%&*o( ive("i-ado#e( &#ee 0%e *a (ido e! de(a##o!!o de! &e#e,#o $ de !a( +ao( !o 0%e *a e#+i"ido !!e-a# a e(e &o"#o!.
E! &#eo *%+ao *a &a+,iado d#("i&a+e"e d%#a"e !o( :!"i+o( "#e( +i!!oe( de a>o(.
Lo( A%("#a!oi"e&o( 3+oo( de! (%#) aa#e&i' *a&e a!-o +( de < +i!!oe( de a>o(. La +a$o# ovedad ao#"ada o# !o( a%("#a!oi"e&o( e( 0%e (e de(!a5a,a de +ae#a ,7eda. E! "a+a>o de (% &e#e,#o e#a (i+i!a# a! de !o( -#ade( (i+io( a&"%a!e(. Viv7a e !a( 5oa( "#oi&a!e( de 8#i&a4 a!i+e"do(e de 8#%"a( $ *o6a( e( de&i# 0%e o(e7a %a die"a e(e&ia!i5ada. Se &oo&e va#ia( e(e&ie( 8'(i!e(@
A%("#a!oi"e&o( aa+e(i(@ (o *o+7ido( +%$ #i+i"ivo(4 0%e #e(e"a +o!a#e( +( a&*o( $ e(+a!"e +( e(e(o. O&%' !a 5oa de eia e"#e <42 $ ;4 +.a. 3+i!!oe( de a>o(). A%("#a!oi"*e&%( a8a#e&i(@ S% &aa&idad a#a "#a(+i"i# (oido( o (e#7a +%$ (%e#io# a !o( a&"%a!e( &*i+a&(. Si"%ado e"#e ;. $ ; +.a. A%("#a!oi"*e&%( ,a*#e!-*a5a!i@ :i&o e&o"#ado 8%e#a de 8#i&a o#ie"a!. Re&i,e (% o+,#e de! oa(i( de =a*#e!G*a5a!4 e C*ad. Si"%ado e"#e < $ ; +.a A%("#a!oi"*e&%( -a#*i@ "iee e(e&ia!e( &a#a&"e#7("i&a( &#aea!e( $4 (o,#e "odo4 8a&ia!e(. Caa&idad &#aea! de %o( <B &+ $ di(&%"ido( idi&io( de #o"oid%("#ia !7"i&a. Si"%ado *a&e 24 +.a. A%("#a!oi"*e&%( a8#i&a%(@ &#eo +( -!o,%!a#4 &o +a$o# &aa&idad &e#e,#a!. A#o9i+ada+e"e %o( <B &+. Si"%ado e"#e ; $ 24 +.a. L%&$ 3AL2) e( e! e(0%e!e"o de % *o+7ido e#"ee&ie"e a !a e(e&ie A%("#a!oi"*e&%( a8a#e&i(4 de ;4 +i!!oe( de a>o(4 de(&%,ie#"o o# e! e("ado%ide(e Doa!d Jo*a((o e! 2< de ovie+,#e de 1< a 1B + de Ad7( A,e,a4 E"ioia. Ho+o *a,i!i( 3*o+,#e *,i!) E! #i+e# 8a,#i&a"e de *e##a+ie"a( de ied#a vivi' a#o9i+ada+e"e de(de 24 *a("a &a. 14<< +i!!oe( de a>o( a"e( de! #e(e"e4 a! &o+ie5o de! P!ei("o&eo. E! de(&%,#i+ie"o de e("a e(e&ie (e de,e Ma#$ $ Lo%i( Leae$4 0%iee( e&o"#a#o !o( 8'(i!e( e Ta5aia4 8#i&a4 e"#e 12 $ 1<. E(" -ee#a!+e"e a&e"ado 0%e Ho+o *a,i!i( e( !a #i+e#a e(e&ie de! -e#o Ho+o. S% o+,#e (i-i8i&a *o+,#e *a,i!ido(o $ *a&e #e8e#e&ia a! *a!!a5-o de i("#%+e"o( !7"i&o( &o8e&&ioado( o# ("e. Se *a #ea!i5ado e("%dio( de"a!!ado( de !o( #e("o( '(eo( de (%( +ao( a#a ve#i8i&a# (i #ea!+e"e (e#7a o(i,!e 0%e e("e Ho+o !o( *%,ie#a #ea!i5ado. Lo( &ie"78i&o( &o&!%$e#o 0%e e#a &aa5 de #e(i' de a-a##e a#a #ea!i5a# !a( +ai%!a&ioe( e&e(a#ia( e !a 8a,#i&a&i' de %"e(i!io( de ied#a
Ho+o e#e&"%(4 *o+,#e e#-%ido4 e#e&"o4 de#e&*o Vivi' e"#e 14 +i!!oe( de a>o( $ ;BB.BBB a>o( a"e( de! #e(e"e 3P!ei("o&eo i8e#io# $ +edio). Lo( H. E#e&"%( &!(i&o( *a,i"a#o e A(ia o#ie"a! 3C*ia4 Idoe(ia). E 8#i&a4 (e *a *a!!ado #e("o( 8'(i!e( a8ie( 0%e &o 8#e&%e&ia (e i&!%$e e o"#a e(e&ie4 Ho+o e#-a("e#? "a+,i e E%#oa dive#(o( #e("o( 8'(i!e( *a (ido &!a(i8i&ado( &o+o H. E#e&"%(4 a%0%e !a "ede&ia a&"%a! e( a #e(e#va# e! o+,#e H. E#e&"%( a#a !o( 8'(i!e( a(i"i&o(.
E! -#a de(&%,#i+ie"o de! Ho+o E#e&"%( 8%e e! 8%e-o. E! -#a ava&e 8%e4 +( e9a&"a+e"e4 !a DOMESTICACIWN de! 8%e-o4 $a 0%e ("e e9i("7a e (% 8o#+a a"%#a! 3i&edio(4 vo!&ae(4 e"&.). E #i&iio 8o#+a *o("i!4 e! *o+,#e !o &a"%#'4 &o(e#v' $ #e#od%6o. Se (i#vi' de ! a#a &a!e"a#(e4 a(a# a!i+e"o(4 !o &ovi#"i' e e! *o-a#@ &e"#o de !a vida (o&ia! $ e!e+e"o i"e-#ado e e! e"o#o *%+ao. Co e! 8%e-o aa#e&e !o( #i+e#o( &a+a+e"o( o#-ai5ado(4 a! ai#e !i,#e o e &%eva(. E("e e( e! o#i-e de! ve#dade#o &a+,io (i&o!'-i&o de !a *%+aidad $ de! de(a##o!!o de e("#%&"%#a( (o&ia!e(. Ho+o eade#"*a!e(i(
E! Ho+,#e de Neade#"a! 3Ho+o eade#"*a!e(i() e( %a e(e&ie de! -e#o Ho+o 0%e *a,i"o E%#oa $ a#"e( de A(ia o&&ide"a! de(de *a&e 2;B.BBB *a("a 2.BBB a>o( a"#(4 d%#a"e e! P!ei("o&eo +edio $ (%e#io# $ &%!"%#a!+e"e i"e-#ada e e! Pa!eo!7"i&o +edio. Po# (% de(a##o!!o &e#e,#a!4 (% -e#o de vida $ (% &aa&idad ive"iva4 e(" +( #'9i+o de! *o+o (aie( 0%e de! i"e&"#oo. Se !e &oo&e de(de +%&*o a"e( 0%e (%( #ede&e(o#e(4 %e("o 0%e e 1 !o( #e("o( de % *o+,#e de e("a #a5a 8%e#o de(&%,ie#"o( o# %o( o,#e#o( e !o( a!#ededo#e( de D%((e!do#84 e %a &%eva de! va!!e de Neade#"*a!.
E! Neade#"*a!iao4 *o+,#e ,a6o e#o 8%e#"e4 de ie#a( &o#"a(4 de o"e"e( +ad7,%!a(4 &e#e,#o -#ade4 ,ie ada"ado a &!i+a( e9"#e+ada+e"e 8#7o(4 *,i! e !a &o8e&&i' de (%( #oa( de ie!e( de ai+a!e(4 *a,i"' !a( -#%"a(4 &%eva( $ a,#i-o( !o 0%e *a (ido +%$ 8avo#a,!e a#a e! e("%dio de (%( #e("o( 0%e (e *a &o(e#vado ,a("a"e ,ie. De,i' de e9i("i# e"#e e!!o( %a 8o#+a de e(e>a5a $ e("o e9i-e % !e-%a6e. P#a&"i&' % &%!"o a !o( +%e#"o(4 !o 0%e %ede a(i+i!a#(e a % (e"i+ie"o #e!i-io(o o %a idea de 0%e "odo o a&a,a &o !a +%e#"e. Ha$ a!-o +( 0%e !a vida "e##e("#e. E( id%da,!e 0%e dedi&a,a a! &adve# &%idado( e(e&ia!e(4 &o+o e! e9&ava# %a 8o(a #e&"a-%!a# a#a deo(i"a#!o e e!!a4 o e! &o!o&a# % a6%a# a (% !ado &o+%e("o o# (7!e9 "a!!ado(4 *%e(o( de ai+a!e(. Y e! Ho+o Saie( 3Ho+,#e de C#o+a-o % *o+,#e a&"%a!) HOMO SAPIENS HOM=RE DE CROMAGNON E! "e#+io *o+o (aie( (aie( (i-i8i&a *o+,#e 0%e ie(a o *o+,#e (a,io L!a+ado "a+,i *o+,#e de C#oMa-o4 e! a"e&ede"e di#e&"o de! *o+,#e a&"%a!. E! Ho+o (aie( (aie( e( %a (%,e(e&ie de! Ho+o (aie( !a :i&a 0%e a: (o,#evive de "odo e! -e#o Ho+o $ de !o( Ho+7ido(. Po# !o "a"o4 (%( a#ie"e( vivo( +( &e#&ao( (o !o( -#ade( (i+io(4 &o+o e! Go#i!a e! &*i+a& o e! O#a-%" D%#a"e !a Te#&e#a G!a&ia&i' (%#-ie#o !a( #i+e#a( 8o#+a( de %a %eva e(e&ie@ e! Ho+o (aie(. Co e! "ie+o (e di8e#e&ia#7a do( (%,e(e&ie(@ e! Ho+o (aie( eade#"*a!e(i( $ e! Ho+o (aie( (aie(. E A!e+aia (e e&o"#' !a (%, e(e&ie Ho+o eade#"*a!e(i( 0%e *a,i"' E%#oa $ a#"e( de A(ia o&&ide"a! de(de *a&e 2;B.BBB *a("a 2.BBB a>o( a"#(4 d%#a"e e! P!ei("o&eo +edio $ (%e#io#4 &%!"%#a!+e"e i"e-#ada e e! Pa!eo!7"i&o +edio.
1 Ho+o Ha,i!i(. 2 Saie(. ; Ho+,#e de !a( 8!o#e(. <Ho+o E#e&"%(. Pa#a"*#o%(. Heide!,e#-e(i( .Neade#"*a. E! Ho+o (aie( (e e9"edi' o# E%#oa4 A(ia $ 8#i&a. E#a % &a5ado# e(e&ia!i5ado $ (e ada"' &o e8i&ie&ia a! +edio a+,ie"e.. Ha&e %o( ;.BBB a>o( e e! a!eo!7"i&o (%e#io# e+e5' a +ai8e("a# (% (%e#io#idad &%!"%#a! 8#e"e a! *o+,#e de Neade#"a!4 a! &%a! de(!a5o Ha&e %o( 12.BBB a>o(4 e! Ho+o (aie( (aie( e( !a :i&a e(e&ie viva de! -e#o Ho+o. Ha("a *a&e o&o4 !a ,io!o-7a %"i!i5a,a % o+,#e "#io+ia! Ho+o (aie( (aie( a#a e("a e(e&ie4 e#o +( #e&ie"e+e"e (e *a de(&a#"ado e! e9o Fi!o-e"i&o e"#e e! Neade#"a! $ !a a&"%a! *%+aidad4 o# !o 0%e (e %(a e9&!%(iva+e"e e! o+,#e ,io+ia!. Ho+o (aie( e#"ee&e a %a e(e&ie de P#i+a"e( !o( *o+ioideo(.Evo!%"iva+e"e (e di8e#e&i' e 8#i&a $ de e(e a&e("#o (%#-i' !a 8a+i!ia de !a 0%e 8o#+a a#"e !o( *o+7ido(.
De(de 8#i&a !o( (aie( (aie( *a,#7a ava5ado *a&ia e! Ce#&ao O#ie"e 3Pa!e("ia)4 a!#ededo# de 1BB.BBB a>o(. A E%#oa e("o( *o+,#e( +ode#o( *a,#7a e"#ado *a&ia !o( o(? a A%("#a!ia4 e"#e !o( o(4 $ a A+#i&a4 % o&o +( "a#de o# di8e#e"e( #%"a(.
INSTITUTO DE FORMACION PARA JOVENES Y ADULTOS EL PENSAMIENTO DE PITAGORAS GUIA No. 2 CIENCIAS SOCIALES TEMA No. 2 CIVILIXACIONES PREHISPANICAS
DESARROLLO ADTIVIDAD. 1) De a&%e#do &o !a !e&"%#a4 o#-ai5a !o( a#-%+e"o( a"e#io#e(. 1. E( i+o#"a"e %e("#a *e#e&ia id7-ea a) Po# 0%e o( e#+i"e #e&oo&e#o( de %a +ae#a i"e-#a!. 2. Ne+e0%e e( % "#+io 0%e (e #e!a&ioa &o@ a) C'di-o. ;. Ma#&a e! "e9"o a8i#+a"ivo 0%e &o##e(ode a !o( M%i(&a(4 Tai#oa( $ Xe%e(. ,) P#e(e"a,a % -#ado de o#-ai5a&i' (o&io o!7"i&a +( &o+!e6o. <. E! a(e"a+ie"o de !a( &ivi!i5a&ioe( #e*i(i&a( e !o( dea#"a+e"o( de C%dia+a#&a $ =o$a& (e de,i' a@ a) S% o(i&i' de "#i,%( (ede"a#ia(. . La e!i"e ,a(ada (% ode# e e! &o"#o! de &ie#"o( #e&%#(o( e(&a(o( $ +%$ va!io(o( 0%e Co+#ed7a +ia( de e(+e#a!da(4 de'(i"o( de 8ia( &o&*a( +a#ia( e"#e o"#o(. De !o A"e#io# (e ded%&e@ C) E! &o"#o! de !a( id%("#ia( e9"#a&"iva(. . E !a ,a(e de !a( (o&iedade( id7-ea( de !a #e-i' (e %,i&a !o( !e,e$o( (o+e"ido( a % Do+iio a % do+iio -e#a#6i&o o# a#"e de (%( &a&i0%e( $ "#i,%"a#io( de !a e!i"e. Se-: e! "e9"o Lo( !e,e$o( e#a@ D) C!a(e( +( ,a6a( (%,$%-ado( a !a o#de de (%( &a&i0%e(. . La 8o#+a de -o,ie#o de !a( (o&iedade( id7-ea( #e*i(i&a( e#a@ ,) Ca&i&a5-o . Re"o+a e! "e9"o de! %+e#a! $ %,7&a!o e !a (o&iedad a&"%a! .Uo de !o( #i&ia!e( 8a&"o#e( de La e("#a"i8i&a&i' (o&ia! a&"%a! e( !a o,#e5a? de !o a"e#io# (e i8ie#e@ C) A%0%e !o( (i("e+a( &a+,ia !a (o&iedad (i-%e (iedo !a +i(+a? !o( o,#e( (o #e&oo&ido( Po# (% -#a #od%&&i' !a,o#a!. 1B. O=SERVA EL TERRITORIO DONDE SE ASENTARON LAS CIVILIXACIONES PREHISPANICAS Y ESCRI=E LO UE RECUERDAS DEL ESCENARIO GEOGRAFICO DE ESTA XONA. Civilizaciones Prehispánicas de América
La( #i&ia!e( &ivi!i5a&ioe( #e*i(i&a( de A+#i&a 3!!a+ada( "a+,i #e&o!o+,ia() (e e&%e"#a e !a #e-i' Me(oa+#i&a $ e !a #e-i' adia. E! #o&e(o de de(&%,#i+ie"o de! &o"ie"e a+e#i&ao #e#e(e"o a#a !o( e%#oeo( e! &o"a&"o &o % +o(ai&o de &%!"%#a( ,a("a"e e&%!ia#e(. Lo( ave"%#e#o( e%#oeo( *a!!a#o &ivi!i5a&ioe( +%$ de(a##o!!ada(. M%&*a( de e("a( &%!"%#a( #e&o!o+,ia( &oo&7a !a e(&#i"%#a4 de(a##o!!a#o (i("e+a( +a"e+"i&o(4 o(e7a &a!eda#io( de eo#+e #e&i(i' $ &o("#%7a &e"#o( %#,ao( +( -#ade( 0%e +%&*a( &i%dade( e%#oea(. C%!"%#a( P#e&o!o+,ia( A+e#i&aa( La( &%!"%#a( #e&o!o+,ia( de A+#i&a (e o#-ai5a#o e (o&iedade( +%$ dive#(a(. E !a A+#i&a #e*i(i&a4 d%#a"e (i-!o(4 &ovivie#o i%+e#a,!e( %e,!o( &o #ea!idade( *i("'#i&a( +%$ di("i"a(@ %e,!o( '+ade( de &%!"%#a #i+i"iva4 &o+o +%&*a( "#i,%( o#"ea+e#i&aa(4 !o( e(0%i+a!e( 3A!a(a)4 !o( $ao+a+i 3Vee5%e!a $ =#a(i!)4 !o( 9ava"e( 3=#a(i!) $ !o( C*a##:a( 0%e viv7a ,(i&a+e"e de !a &a5a $ !a
#e&o!e&&i'4 "a+,i *%,ie#o %e,!o( +( (o8i("i&ado( &o+o !o( a#aKa4 +a%&*e( $ -%a#a7( 0%e evo!%&ioa#o *a&ia %a vida (ede"a#ia $ a-#7&o!a. Fia!+e"e !o( %e,!o( 0%e de(a##o!!a#o &%!"%#a( +( &o+!e6a( $ (o8i("i&ada( 8%e#o !o( +a$a(4 a5"e&a( e I&a( . 44. RESUE/3E /A SO(A DE /ETRAS 5 DEFINE CADA UNO DE SUS TERMINOS.
N R C S E D M75 E U 8 T A E I TAAS CS USA/ / 5 ES MS A 7 E C R DA I MI / A NE E A T 5 R5 I A8ES T AT ES 7 9A : E U F C R U T C ; U / A UE C( T N 3 S AT I NAS T I E / A U O7 T A T 8 A R RA N O MU A N D H E G ; T E S I E ( HT T O GF : OT OE / < U A I ( 7R 8 3 ( OG I DOC 7 MS : / 9U E O I S MA T A R A ; A R OS / / ( E T R A R A T 8 < N R I F N T ; 8 I ( A / R R7NMT;MA5CETA/AE UA F E AE 8 E NUA S RS T :
