politika ekonomike??

POLITIKA EKONOMIKE1-SHKOLLAT EKONOMIKE1-SHKOLLAT E MENDIMIT EKONOMIK MBI ROLIN E SHTETIT NE

•

EKONOMIa-Doktrina EKONOMIa-D oktrina Liberale dheb-Intervenioni!te1"1-doktrina liberaleThe#el$e! %an& Ada# S#ith dhe David Rikardo" Karakteri!tika t& k&!a% !hkolle%an&" Mo!nd&rh'r%a e !hteti t n& ekono#i( Konk$rrena Konk$rrena e lir& n& ekono#i(dhe !en& ekono#i ve)ron n%& dor& e )ad$k!h#e" Si)a! S#ithit individin dheka)itali!tin e n*i!in )&r t$ #arr& #e aktivitet ekono#ik+ e,oi#i( a.niteti(d&!hira )&r liri( !h)rehia e )$n&! dhe a.niteti )&r tre,ti"1"/-doktrina intervenioni!teThe#el$e! &!ht& 0hon Ke%ni i ili i!hte )&r nd&rh'r%en e !htetit n& ekono#i"Karakteri!tikat e k&!a% doktrine %an&" Se n$k d$het #b&!htet$r n& dor&n e)ad$k!h#e( Interveni#i !htet&ror &!ht& i do#o!do!h&# )&r ) &r !$k!e! k$nd&rkri&! n& ekono#i dhe n& vend t& dor&! !& )ad$k!h#e )ad $k!h#e reko#andohet reko#andohet dora)olitike  e !htetit2"/-TI !htetit2"/-TIPET PET MODELET E SISTEME3E EKONOMIKEM& karakteri!tike !ot %an&+ Modeli A#erikan( 4%er#an(  5a)one( S$ede( Si!te#iad#ini!trativo-ko#and$e! dhe i!h #odeli i !hteteve !oiali!te-kiner$!&"6-BART7SIT r$!&"6-BAR T7SIT E EKONOMIS7 S7 APLIK8ESHME - 5an&+1-Or,anet 5an&+1- Or,anet !htet&rore( or,anet )$blike %$ridike/-Or,aniatat nd&rko#b&tare nd&rko#b&tare dhe6-T dhe6-Tr$)at o)erative  .r#at dhe nd&r#arr%et2"6"1nd&r#arr%et2"6"1or,anet !htet&rore-N& e#&r t& !htetit $dh&he9in or,anet !htet&rore t&ilat a)rovo%n& di!)oita t& ndr'!h#e dhe !i,$ro%n& a)liki#in e t're" Or,anetli,%v&n&!e kri%o%n& nor#a  %$ridike dhe n%& )%e!& & k&t're k&t're nor#ave rre,$llo%n&#arr rre,$llo%n&#arr&dh&niet &dh&niet ekono#ike" ekono#ike" Or,anet ad#ini!trative k$%de!en )&r realii#in e t'redhe n& k$ad&r t& k&t're or,aneve vend t& r&nd&!i!h&# &n& 9everia #e re!or&te veta"6"/-or,anet )$blike:%$ridikeK ) $blike:%$ridikeKr'e%n& r'e%n& ;$nk!ione )$blike n& ;$!h& t& ekono#i!& dhe %an&+ Odat ekono#ike dheB$r!atodat ekono#ikeHar#onio%& ekono#ik eHar#onio%& intere!at e ve
•

odave ekono#ike"a2 Odat ekono#ike Evro)iane-kontinentale kan& karakter %$ridiko)$blik(;or#ohen #e li,% dhe an&tar&!i#i &!ht& i obli,$e!h dheb2 Odat ekono#ike an,lo!ak!one %an& t& karakterit %$ridiko-)rivat dhean&tar&!i#i &!ht& i v$llnet!h"B$r!at5an& tre,%e t& )&rher!h#e n& t& ilat ve)ro%n& rre,$lla dhe $an!a t& ve a2 Pro#)te #en%&her&2 dhe #e b2 Ter#in"The#eli#i Ter#in"The#eli#i i b$r!ave b&het #e li,%"6"6-or,anet )olitikePartit& 9& %an& n& )$!htet n&)&r#%et )arla#entit dhe #ini!trive an,ahohen n&realii#in e )ro,ra#eve t& t're t' re ekono#ike" ekono#ike" Sindikata &!ht& ;or#a #& #a!ovikee or,anii#it t& )$n&toreve"6"?-tr$)at o)erative .r#at dhe nd&r#arr%et2Nd&r#arr%a )ara9et !$b%ekt t& )avar$r ekono#ik dhe )er!on %$ridik e ila)rodhon t& #ira o!e kr'en !h&rbi#e t&

akt$ara )&r nevo%at e tre,$t dhe d$kebart$r rreik$n rreik$n a;ari!t #e 9&lli# t& realii#it t& .ti#it .ti #it dhe 9&lli#eve t%erakon;or# #e k$!htet dhe #$nd&!it 9& i o;ron !i!te#i ekono#ik i vendit"=or#at vendit"=or# at #& t& r&nd&!i!h#e or,aniative t& nd&r#arr%eve %an&>a-Nd&r#arr%et n& )ron&!i )$blike-Me t& ilat #ena*hon !hteti dhe %an& n&)ron&!i t& ti%"b-Nd&r#arr%et )rivate- @& %an& n& )ron&!i )rivate dhe-Nd&r#arr%et e )&riera:@& ba!hkohen n& ;or#a t& ndr'!h#e )&r t& n,rit$re.ka!itetin dhe .ti#in"Sot n& ekono#in e tre,$t ;or#at #& t & akon!h#e t& nd&r#arr%eve:.r#ave%an&+a-nd&r#arr%et nd&r#arr%eve:.r #ave%an&+a-nd&r#arr%et e )avar$ra individ$aleb-!ho9&ria individ$ aleb-!ho9&ria #& )&r,%e,%&!i t& )ak$.$ar-!ho9&ria #e )&r,%e,%&!i t& k$.$ard-!ho9&rit& ak!ionaree-!ho9&rit& ko#anditorea-nd&r#arr%et-.r#at ko#anditorea-nd&r# arr%et-.r#at e )avar$ra individ$ale=or#ohen ind ivid$ale=or#ohen n,a )er!onat .ik& t& il&t n%& herit %an& edhe )ronar& t& .r#&!" K&tond&r#arr%e K&tond&r#arr%e akoni!ht %an& t& vo,la dhe kr'e!i!ht ;or#ohen !i !h&rbi#e dhe #&)ak !i )rodh$e!e" Karakteri!tikat %an&" Pronari &!ht& edhe #ena*her i .r#&!( t&)$n&!$arit %an& akoni!ht an&tar an &tar t& ;a#il%e!( )ronari #err vendi#e dhe b&nvet&.nani#( )ronari di!)onon #e .ti#in dhe )&r,%i,%et )&r obli,i#et nda%!htetit" N& k$ad&r t& k&ti% llo%i t& nd&r#arr%eve ;or#a #& e !h)e!ht& &!ht& =a9e =a9e / )re% /6 #ikrond&r#arr%et #ikrond&r#ar r%et a)o #iro-enter)ri!e" Mikrond&r#arr%et %an& kate,ori e re dhe;or#ohen n&

•

k$ad&r t& ;a#il%e! dhe #otiv kr'e!or kan& )$n&!i#in e antarve t&;a#il%e! dhe !i,$ri#in e eki!ten&!"b-!ho9&ria #e )&r,%e,%&!i t& )ak$.$ar !olidare2K%o !ho9&ri b&het #e #arr&ve!h%e n& #e! t& an$arve dhe t& ,%ith& ,%i th& )&r,%i,%en)&r obli,i#et n& #&n'r& !olidare dhe 9& t& ,%ith& %an& t& barabart&"-!ho9&ria #& )&r,%e,%&!i t& k$.$arK%o the#elohet n& ba& t& #arr&ve!h%e! n& #e! t& an$arve t& !ho9&ri!& t& t & il&tba!hko%n& )$n& dhe #%etet #e 9&lli# 9&ll i# t& ;or#i#it t& n%& t& )&rba!hk&t " Mera!tin e ba!hki#it n& ka)italin the#el$e! !h$#a e an$arve n$k &!ht& e th&n& t&%et& e barabart& )ra !eili )re% t're #err )%e!& #e !h$#& t& akt$ar !i)a!intere!it 9& !h)reh )&r k&t& !ho9&ri" P&r,%e,%&!it e an$arve nda% obli,i#eve %an&t& k$.$ara var&!i!ht n,a vlera e avan$ar e #%eteve .naniare"d-!ho9&rit& ak!ionarePara9e!in ;or#&n or,aniative #e t& #adhe 9& ;or#ohen #e ba!hki#in e !h$#&ka)italeve individ$ale n& n%& ka)ital t& t & )&rba!hk&t 9& 9$het ka)itali ak!ionar ak!i onar"" Mek&t& ra!t ak!ionar&ve $ %e)en letra #e vler& 9& 9$hen ak!ione #e t& il&n)&raktohet vlera no#inale e ak!ionit dhe e dre%ta n& )%e!&#arr%e t& .ti#itDivident&!2" Po a!ht$ o;ron #& !h$#& ! h$#& #$nd&!i t& #arr%e! !& kredive !e)!eeki!ton #$nd&!ia #& e #adhe e kthi#it t& kredi!& n& kraha!i# #e nd&r#arr%et)rivate" Avan!i#i Avan!i#i i ka)italeve ak!ionare n& !ho9&rit& ak!ionare ak!iona re b&het #e bler%ene ak!ioneve n& tre,$n e b$r!&!"do ak!ion ka edhe vler&n e vet 9& #$nd t& %et& no#inale t& )&rakt$ar #era!tin e bler%e!2 )a!ta% vler&n e tre,$t t& )&rakt$ar n& ba& t& o;ert&! dhek&rke!&!2" dhek&rk e!&!2" Ak!ionar&t #$nd t& #arrin .ti#in n& d' ;or#a a2 n&)&r#%etdivident&! 9& do t& thot& !e )o!ed$e!it e ak!ioneve )&r
ak!ionare dhe b2 n&)&r#%et riinve!ti#it 9& do t&thot& !e !ho9&ria ak!ionare #$nd t& #o! e !h)&rnda% .ti#in )or ta inve!to%& n&;onde kr'e!ore 9& n& t& ardh#en t$ !htohen .ti#et ak!ionar&ve" Si rr%elli# ik&!a% ke#i rrit%en e <#i#eve t& ak!ioneve #e 9 ra!t )o!ed$e!it #arrin edhe n%&!hte!& )l$! )&rve< divident&! e 9& k' .ti# 9$het .ti#i n,a ka)itali ak!ionar"Dividenta !i e ardh$r n,a ak!ioni n$k &!ht& e dit$r 9& #& )ar !e)!e vlera e !a%&varet n,a !$k!e!i a;ari!t i !ho9&ri!& ak!ionare"e-!ho9&ria ko#anditoreK%o )ara9et ;or#&n e )&rier t& nd&r#arr%eve dhe )&rbehet )re% d' llo%ak!ione!h+ t& brend!h&# dhe t& %a!ht&#" Ak!ionar&t e brend!h&# $dh&he9indhe )&r,%i,%en )&r det'ri#et e ko#)ani!& dhe %an& ko#)le#entar dhe t&%a!ht#it n$k #arrin )%e!& dre%t)&rdre%t& n& $dh&he9%e dhe a;ari&# )or ,&o%n&t& dre%t&n n& #arr%en e .ti#it t& nd&r#arr%e!" =or#at #& t& larta t& or,anii#itt& nd&r#arr%eve n& ;a&n #ono)oli!tike #ono)ol i!tike t& ka)itali#it %an&" Kartelet( Tr$!tet(Koner Tr$!tet(Konernet( net( Koor)oratat( Holdin,$ et%" =a9e 6 )re% /6 KarteletPara9et KarteletP ara9et ;or#&n #& t& her!h#e dhe #e t& th%e!ht& t& ba!hki#it ba!h ki#it t&

•

nd&r#arr%eveka)itali!te nd&r#arr%evek a)itali!te n& !ho9&ri ! ho9&ri ak!ionare #ono)ole2" N& kartele nd&r#arr%et e ba!hk$ara;or#ali!ht #ba%n& !tat$!in e )avar&!i!&" N& kartele ba!hkohen d' e #& !h$#&nd&r#arr%e #e 9&lli# t& realii#it t& 9&lli#eve t& t're a;ari!te" a;ari! te" Marr&ve!h%etkr'e!ore Marr&ve!h%etkr'e!ore n& #e! t& t're %an&" Karteli )&r k$.i#in e <#i#eve( karteli )&rk$.i#in e )rodhi#it( karteli )&r ndar%en e tre,%eve dhe Karteli )&r !h;r't&i#ine )atentave dhe lienave"Tr$!tetPara9e!in lienave"Tr$!tetPara9e!in ba!hki#in e di!a nd&r#arr%eve t& !& n%&%t&! de,& n& n%& nd&r#arr%e t&)&rba!hk&t t&)&rba!hk&t #e 9&lli# t& v&nie! !& #ono)olit #ono)oli t n& tre," Politika dhe re$ltateta;ari!te k&t$ )&r dalli# n,a Kartelet( k&t$ !hkrihen n& tr$!t" Tr$!ti Tr$!ti $dh&he9 n&intere! t& t& ,%itha nd&r#arr%eve t& ba!hk$ara n& t&" Dhe )&r dalli# n,a karteli.ti#i i nd&r#arr%eve derdhet n& ;ondin e ak$#$li#it t& t&r& tr$!tit"KonernetMe tr$!tit"Koner netMe ra!tin e ba!hki#it b a!hki#it t& nd&r#arr%eve n& konerne ato h$#ba!in )lot&!i!ht)avar&!in& e t're" P&r)ar&!i e k&t're k&t're ;or#ave #& t& larta t& ba!hki#it t&nd&r#arr%eve &!ht& !& k&t$ ba!hkohen nd&r#arr%et n,a de,& t& ndr'!h#e dhen& k&t& #&n'r& arri%n& .ti#e t& larta"Kor)orata=or#a larta"Kor)orata=or#a e re &!ht& )a! l$;t&! !& d't& bot&rore dhe $ hvill$a n& vendet #e t&hvill$ar ka)itali!te" Kan& !tat$!in e )er!onit %$ridik dhe )ara9e!in ;or#& t&or,anii#it t& !htetit n& ekono#i o!e t& kr'er%eve t& )$n&ve )$blike dhe anda%k$)tohet %an& n& )ron&!i t& !htetit" )!h" KEK-$ et%"Holdin,$Para9et et%"Holdin,$Para9et !ho9&ri e ila aktiven e vet ka vet&# ak!ionet e !ho9&rive t& t%era"Holdin,$ kr'en ve)ri#tari .naniare 9& &!ht& n& intere! t& !ho9&rive 9& ikontrollon dhe $dh&he9 #e to" Sho9&ria holdin, #%etet e !a%a i )la!on n& n%&n$#&r #& t& #adh t& !ho9&rive ak!ionare dhe n& !eil&n )re% t're di!)onon #ekontroll t& ak!ioneve"?-SISTEMI BANKARBankat %an& or,aniata ekono#ike t& ilat #erren #e + )rani#in dhe r$a%t%en e)arave t& ,at!h#e( h$ai#in e )arave( n& nd&r#%et&!i#in n&

9ark$lli# e)a,e!ave dhe #arr%en dhe dh&nien e kredive )&r klient t& t're" N&
•

lin
Or,aniata e KS-!& )&r hvilli# ind$!trialK%o or,aniat& hvillon aktivitet n& l&#in e

•

ind$!trialii#it t& !hteteve t&)ahvill$ara"Or,aniata e KS-!& )&r b$%9&!i dhe $!h9i#Selin& & ka n& Ro#& dhe det'rat e !a%a %an&+ T& T& ndiko% n& rrit%en e !h)e%t& t&)rodhi#tari!& b$%9&!ore n& !htetet e )ahvill$ara )ahvill$ ara dhe )&r#ir&!o% $!h9i#in e)o)$ll!i!& n& k&to !htete"Marr&ve!h%a e )&r,%ith!h#e #bi do,an&n dhe tre,tin&Para9et #arr&ve!h%e #bi )rini)et e )olitik&! tre,tare nd&rko#b&tare dhetre,ti!& dhetre,ti!& #$ltilaterale dhe baohet n& k&to )ari#e> Prani#i i v$llnet!h&# v$l lnet!h&# irre,$llave n& )&r)ari#in e tre,ti!& nd&rko#b&tare( Shtetet an&tare )rano%n&kla$ol&n e ;avorii#it #e t& lart&( Cvo,&li#i i barrierave n& tre,tin& e %a!ht#e#e bi!eda dhe re!)ekti#i i tre,ti!& !& dre%t& tari;at dhe barrierat tre,tare te%en& !i)a! #arr&ve!h%e!2"-OR4ANICA #arr&ve!h%e!2"-OR4ANICAT TAT ND7RKOMB7T ND7RKO MB7TARE ARE 5ASHT7 P7RB7R57S S7 OKB-7S"Or,aniata )&r hvilli# ekono#ik dhe ba!hk&)$ni#P&r;!hin ba!hk&)$ni#P &r;!hin /? !htetet #& t& hvill$ara )er&ndi#ore dhe &!ht& n%& )&r)%ek%e )&rinte,ri# ekono#ik" SHBA ki!hte dal$r #e n%& )ro,ra# )&r rind&rti#in e Evro)&!)a! l$;t&! l $;t&! !& d't& dhe k%o ndih#& ki!hte )&r 9&lli# )en,i#in e ndiki#it )olitik t&BRSS( ;ori#in e aleat&ve dhe kri%i#in e )artner&ve ,%e,%&!"Ba!hk&!ia ekono#ike ekono#ike evro)ianeA)o $nioni evro)ian &!ht& ;or#$ar n& Ro#& n,a  !htetet #& t& hvill$ar t&Evro)&! )er&ndi#ore" @&lli#et e kri%i#it %an& realii#i i ba!hki#it t& #adh t&)o)$%ve t& Evro)&!"8nioni ekono#ik #onetarMe kri%i#in e ti% &!ht& )ara)ar& kri%i#i i !i!te#it #onetar evro)ian k$ n& vitin// E8RO h'n& n& )&rdori# dhe b&het val$t& le,ale 'rtare n& $nioninevro)ian"Politika e )&rba!hk&t b$%9&!ore8nioni evro)ian )a,$an #bi  #iliard !$bvenione b$%9&!ore"Politika e )&rba!hk&t tre,tareN& #arr&ve!h%e #arr&ve!h%e t& ;or#i#it t& $nionit thek!ohet !e !htetet an&tare de!hi;ro%n&t& kontrib$o%n& n&+ n& hvilli# har#onik h ar#onik t& tre,ti!& bot&rore( vo,&li#in a)ohe9%en e barrierave do,anore dhe n*%err%en n *%err%en e rre,$llave t& )&r,%ith!h#e t&konk$rren&!"P t&konk$r ren&!"Politika olitika !oiale-Shtetet an&tare t& $nionit %an& )a%t$ar ) a%t$ar #bi nevo%&n e)&r#ir&!i#it t& k$!hteve t& %et&! dhe )$n&! !& )$n&toreve" =a9e  )re% /6 F-@7LLIMET N7 EKONOMIN7 E APLIK8ESHMEN&nk$)to%#& n%& ,%end%e t& ardh!h#e e ila

•

d&!hirohet t& arrihet dhe e ilandr'!hon n,a tani!h#%a e ila arrihet #e ak!ion t& )&rba!hk&t dhe t& dobi!h&#te t& ,%itha !$b%ekteve"F"1 !i!te#i i )&r,%ith!h&# i 9&lli#eve )&r;!hin +@&lli#et #ateriale-)rodh$e!e( 9&lli#et ekono#ike-!oiale dhe 9&lli#et Politiko-!oiale"G" INSTR8MENTET DHE K8PTIMI I TREIn!tr$#entet kan& !h$#& k$)ti#e !i %an& #a dh&!i ekono#ike( %an& ele#ent i!i!te#it in!tit$ional dhe %an& #%ete #e t& ilat kr'het n%& a)o #& !h$#& det'ra"N& k&t& dre%ti# #e r&nd&!i %an& Det'rat dhe Ma!at"G"1 det'ra7!ht& ,%end%e e d&!hir$ar a)o rr$,& dre%t !& il&! il &! d$het e$r Si #& t&r&nd&!i!h#e t &r&nd&!i!h#e %an&+ P$n&!i#i( !tabilii#i( )&r#ir&!i#i n& bilanin e )a,e!ave(,%eri#i i )rodhi#it( et%"G"/ #a!at7!ht& )&rdori#i i in!tr$#enteve n& #o#ent t& akt$ar #e 9&lli# t& kr'er%e! !&n%& a)o #& !h$#&

det'rave !i + vo,&li#i i tati#it n& t& ardh$ra o!e a)rovi#i ib$*hetit dhe He9%a e ndon%& #a!e"G"6-kla!i.ki#i i in!tr$#enteveSi)a! )ro;e!orit Kirhen %an& d' ,r$)e kr'e!ore+In!tr$#entet n& analiat ekono#ik ekono#ike e dhe In!tr$#entet n& teorin& ekono#ike"G"?in!tr$#entet n& analiat ekono#ike ndahen n& )e!& ,r$)e+1-in!tr$#entet n,a ,r$)i i .nanave )$blikeKan& t& b&%n& #e t& h'rat dhe t& dalat )$blike t& !htetit dhe !aldon e t're"Sh$#ia e in!tr$#enteve ve)ro%n& a$to#atiki!ht e di!a !i)a! nevo%&! ndo!htan%& her& n& vit" N& k$ad&r t& k&ti% ,r$)i b&%n& )%e!& in!tr$#entet e )olitik&!.!kale  do,anat( akiat( tati#et( tak!at e ndr'!h#e et%2" Te Te k&to in!tr$#ente#e r&nd&!i &!ht& a;ati ( n$k ,$*ohet t& vonohet n& a)liki#in e t're"/-in!tr$#entet kredito-#onetareM& k&to k&to intervenohet n& hvilli#in ekono#ik d$ke e )&r%ell& #a!&n e )ara!& n&9ark$lli# dhe d$ke $ dh&n& kredi !$b%ekteve ekono#ike dhe .r#ave )rivate #ek$!hte #ek$!hte t& volit!h#e" volit!h #e" K&to K&to in!tr$#ente !hteti i nd&r#err n& #&n'r& t&be;a!i!h#e dhe %an& t& ;!heh$ra"6-k$r!et deviore-val$tore2 =a9e =a9e F )re% /6  5an& in!tr$#ente te ;orta ( b&%n& ndr'!hi#e t& ;$9i!h#e n& ekono#i ko#b&taredhe ko#b&taredhe ndiko%n&

•

n& #&n'r& #otive )a!i !h)rehin ra)ortin #& val$tat e t%era dhe n&ra!t t& de,radi#it )ara9itet rreik$ i h$#b%e! n& val$t&n naionale" naion ale" Ndr'!hi#i ik$r!it !hkakton rrit%en e <#i#eve dhe ndr'!hi#e n& !h)&rndar%en e t&ardh$rave"?-in!tr$#entet e kontrollit di rek reketSi)a! etSi)a! nat'r&! k&to %an& in!tr$#ente te ;$9i!h#e dhe !hkakto%n& e;ekte t&!h)e%ta dhe !h;r't&ohen n& koh&ra t& kriave n& #&n'r& 9& n& a;ate t& !hk$rtati ,%idhin )roble#et e ,r$#b$ll$ara ekono#ike" ekono#ik e" 5an& #& )ak e.ka!e n& a;ate t&,%ata"-Re;or#a E Si!te#itK&to in!tr$#ent %an& )reent& n& kat&r ,r$)et e #&her!h#e dhe #e ndih#&ne t're re;or#ohet !i!te#i dhe nd&rrohet !tr$kt$ra e ti%" Dhe e ,%ith& k%o b&het#e an& t& ndr'!hi#eve li,%ore"G"in!tr$#entet n& teorin& ekono#ikePo a!ht$ %an& )e!& ,r$)e #e r&nd&!i>1-in!tr$#entet e n%oh%e!Sh;r't&ohen n& )&r,atit%en e vendi#eve !ido#o! n& #o#ente t& v&!htiraekono#ike dhe !oiale !i )a! l$;t&!" Me an& t& k&t're in!tr$#enteve 9everit&d&!hiro%n& t& !h)&rnda%n& raionali!t b$ri#et e rralla" Si #& t& r&nd&!i!h#e n&k&t& dre%ti# %an&+ tabelat in)$t-o$t)$t dhe e balanave ekono#ike( #e t& ilat)a!9'rohet aktiviteti ekono#ik i t& ,%itha !$b%ekteve"/-in!tr$#enti interven$e!P&r kah nat'ra %an& ko#)lek! dhe ,lobale ) !h ( k$.i#i i kredive k$ !htetid&!hiron t& ndih#o% ndon%& de,& t& ekono#i!& a)o t& r$a% !tandardin  %et&!or"P&r  %et&!or "P&r kah kah karakteri %an& B$*hetor dhe Monetar" Monetar" #e )olitik&n b$*hetore b$*hetore )reken )reken teh'rat a)o t& dal$rat e !htetit"6-in!tr$#ente internaionaleK&to rre,$llo%n& #arr&dh&niet ekono#ike ekono#ike n& t&r& !htetin )or edhe brendare,%ionit t& ti% #e 9&lli# t& leht&!ohet 9ark$lli#i i #allrave( ka)italit et%"?-in!tr$#entet !tr$kt$raleK&to e ndr'!ho%n& ba&n e ;$nk!ioni#it t& ekono#i!& ko#b&tare dhe !tr$kt$r&!!& ti%"-in!tr$#entet e )olitik&! ) olitik&! ekono#ike vi%$e!eK&to vi%$e!eK&to in!tr$#ente

!h&rbe%n& )&r vendo!%en n& a;at t& !hk$rt& t& ,%end%e! e ilaka devi%$ar n,a )ari#et e akt$ara ekono#ike" Dhe #& !& !h)e!hti )&rdor&n n&b$%9&!i( ind$!tri et%" =a9e G )re% /6 J" C45EDH5EN DHE SELEKSIONIMIN E INSTR8MENTE3EE b&%n& !$b%ektet !$b %ektet e )olitik&! #e 9&lli#

•

t& arrihen ndr'!hi#e t& akt$ara n& %et&n!oiale"J"1-,%at& !elek!ioni#it t& in!tr$#enteveD$het )a!$r )ara!'!h d' an&+ Ana )olitiko-!oiale !e)!e a)liki#i i t're #$nd t& i!%ell& n& )oit& t& )avolit!h#e ekono#ike dhe !oiale dhe Ana teknike"J"/-)&r teknike"J"/-)&rdori#i dori#i i in!tr$#enteveD$het )a!$r )ara!'!h ;aktet !i< %an&> <;ar& &!ht& inten!iteti i in!tr$#enteve( k$rd$het t& )&rdor&n dhe !i t& k$)tohet ko#)li#entariteti i t're"J"6-=$!ha k$ ve)ron ekono#ia e a)lik$e!h#e dhe k$ e tre,on !$k!e!in a)od&!hti#in e !a%& &!ht& rrethi  a#bienti i akt$ar2"Rrethi ka d' d ' k$)ti#e+Rrethi .ikha)&!ir& e akt$ar .ike2dhe rrethi !ho9&rorekono#ik t&r&!ia e#arr&dh&nieve )rodh$e!e2 !i )a!o%e e ve)ri#tarive ekono#ike t& n%er&ve"1- EKONOMIA EKONOMIA KOMB7TAREE KOMB7TAREE )&rb&%n& t& ,%itha t& #irat #ateriale( !i ! i dhe )er!onat .ik dhe %$ridik 9&kr'e%n& ve)ri#tari ekono#ik ekono#ike e dhe !h&rbi#e t& ndr'!h#e brenda k$.%ve t&!htetit t& akt$ar dhe t& il&t ,%enden n&n %$ridik!ionin e ti%"1"1 !tr$kt$ra e ekono#i!& ko#b&tareP&r ko#b&tareP &r analia #& t& )&ra;&rta &!ht& e nevo%!h#e 9& ekono#ia ko#b&tare ko#b&tare t&ndahet n& n%&!i #& t& vo,la dhe #$nd&!i!ht n& )%e!& !a #& ho#o,%ene 9& kan&ele#ente t& )&rba!hk&ta" K%o ndar%e b&het ba& t& )ari#it+ a2 Teknolo,%ik Teknolo,%ik b2in!tit$ional b2in!tit$iona l dhe 2 ;$nk!ional"a-)ari#i teknolo,%ikN& ba& t& k&ti% )ari#i l&#en%t& kr'e!or ekono#ik %an&+ Ind$!tria e*ehetaria(B$%9&!ia dhe )e!hki#i( P'lltaria( Ekono#ia e $%&rave( nd&rti#taria(Ko#$nikaioni( Tre,tia( Tre,tia( Hoteleria dhe t$ri#i( Ce%taria"b-!i)a! )ari#it in!tit$ional ke#i+Nd&r#arr%e( ekono#i !ht&)iake( in!tit$ionet a ad#ini!trat&! !& )&r,%ith!h#e(ekono#ia ;!hatare dhe S$b%ekte t& t%era"-!i)a! )ari#it ;$nk!ional ke#i+Sektorin e )rodhi#tari!&( T& T& h'rat dhe t& dalat e )o)$ll!i!&( )o)$ll! i!&( T& T& h'rat dhe tedalat e l&#en%ve  %o)rodh$e!( kon!$#i )er!onal dhe i )&rba!hk&t( )&rba!hk&t( !ektori iinve!ti#eve dhe Sektori i #arr&dh&nieve #e bot&n"1"/-!ektori i )rodhi#tari!&K' )rodhi#tari!&K' !ektor )&r;!hin bilanin bil anin kr'e!or t& rr%edhave ekono#ike ekono#ike n& ekono#in&ko#b&tare ekono#in&ko#b&tare dhe )&r#e! ti% )a!9'rohet o$t)$ti o$t)$t i dhe in)$ti i l&#en%ve )rodh$e! t&ekono#i!& ko#b&tare" =a9e J )re% /6 1"6-t& h'rat dhe t& dalat e )o)$ll!i!&K' !ektor tre,on nivelin e !tandardit %et&!or t&

•

)o)$ll!i!& )&rkat&!i!ht ;$9in&bler&!e ;$9in&ble r&!e t& )o)$ll!i!& !i k&rk k&rke!& e!& a,re,ate dhe !i!te#in e !h)&rndar%e! te t&ardh$rave ko#b&tare"1"?-t& h'rat dhe t& dalat e l&#en%ve %o)rodh$e!K' %o)rodh$e!K' !ektor )a!9'ron t& h'rat dhe t& dalat )$blike t& !htetit de!tini#in dhe!h)eni#in e t're" N,a ve)ri#i dhe niveli i k&ti% !ektori varet edhe hvilli#i i!h&rbi#eve t& )&r,%ith!h#e dhe t& )&rba!hk&ta !i dhe niveli i !tandardit t&)&r,%ith!h&# !ho9&ror"1"-kon!$#i !ho9&ror"1"-kon!$#i )er!onal dhe i

)&rba!hk&tP&r#e! )&rba!hk&tP &r#e! ti% !h)rehet niveli i !tandardit ! tandardit t& )o)$ll!i!& ( k$r!e )&r#e! kon!$#it t&)&rba!hk&t !h)rehet !tandardi i )&r,%ith!h&# !ho9&ror"1" !ho9&ror"1" !ektori i inve!ti#eveInve!ti#et !i ;aktor #aterial )ara9e!in ba&n n& t& il&n #b&!htetet hvilli#iakt$al dhe )er!)ektiv i ekono#i!&"1"F-!ektori #arr&dh&nieve #arr&dh&nieve #e bot&nK' !ektor )a!9'ron bilanin e tran!ak!ioneve ekono# ike t& vendit #e ekono#ite vendeve t& t%era t& bot&!" P&r# P&r#e! e! ti% )a!9'rohet i#)orti dhe ek!)orti i #allravedhe !h&rbi#eve"11"-BE4ATIA !h&rbi#eve"11"-BE4ATIA E PRODH8ARMe ter#in be,ati n&nk$)to%#& t&r&!in& e t& #irave t& ilat i ka n%& !ho9&ri n&!eato t& #ira %an& t& dobi!h#e )&r n%eri$n" Anda% be,atia be,at ia ko#b&tare )&r;!hin)a!$rit& nat'rore dhe be,atin& e )rodh$ar" 4lobali!ht be,atia e )rodh$arndahet ne a2 =ondet kr'e!ore dhe b2 ;ondet *hir$e!e"11"1;ondet kr'e!ore=$nk!ionin kr'e!ore=$nk!ionin bart&! t& hvilli#it ekono#ik t&
•

n&A2reervat a;ari!te n& nd&r#arr%et ekono#ike ekono#ike  l&nd&t e )ara( #ateriali i re)artitdhe kon!$#$e!( reervat e )rod$kteve t& ,at!h#e n& de)o et%"2 dhe B2 T& #irat kon!$#$e!e n& a#vi!&ri 9& ndahen n& 1- t& #irat kon!$#$e!ea;at,%ate )(!h #obilet( )a%i!%et ne teknik&n e bardh& vet$rat et%( /- T& #irat ,%'!#& a;at,%ata !i )"!h( ve!h#bath%a dhe6- t& #irat akt$ale !i )"!h" L&nd&t d%e,&!e ( $!h9i#ore et%"1/"- DALLO5M7 D TIPA TIPA KRESOR T7 SISTEME3E EKONOMIKE-SHO@7ROREa2 EKONOMIK E-SHO@7ROREa2 !i!te#in bor,%e ti)i i ekono#i!& !& tre,$t2b2 !i!te#in !oiali!t !oial i!t  ti)in e ekono#i!& !& diri,%$ar #e )lan&2"16"-MODELI I EKO EKONOMIS7 NOMIS7 S7 TRE48TEkono#ia e tre,$t !i)a! karakterit &!ht& liberal l iberal e n& )ik&)a#%e teorike#b&!htetet ne teorin& e ek$ilibrit t& )&r,%ith!h&#" N& k&t& #odel li,%etekono#ike o;erta dhe k&rke!a2 ve)ro%n& lir&" N& k&to k$!hte rre,$llator kr'e!ori tre,$t )ara9itet o;erta a,re,ate a ,re,ate dhe k&rke!a k&rke!a a,re,ate" Lart&!ia e <#i#evevaret n,a o;erta dhe k&rke!a" N& 9o;t& !e o;erta &!ht& #& e #adhe !e k&rke!a<#i#i k&rke!a<#i#i bie dhe ana!%ellta! n&!e k&rke!a &!ht& #& e #adhe !e o;erta <#i#in,rit&t" Pranda% n& k$!htet e ekono#i!& !& tre,$t koordini#in e e aktiviteteveekono#ike nd&r#%et !$b%ekteve ekono#ike ekono#ik e e b&n #ekani#i i tre,$t( t re,$t( nd&r!an*it%en n& ekono#i&# e b&n intere!i individ$al( k$r!e kontrollin e e.ka!itetitkr'en konk konk$rrena $rrena e tre,$t"1?"- PROESIN E TRANCIIONITM$nd

ta )&rk$.o%#& !i )eri$dh& kali#tare n,a n%& !ho9&ri etati!te b$rokratike# b$ rokratike#e e n%& re,%i# a$tarkik e n%& )artiak( n& n%& !ho9&ri de#okratike #e )l$rali&#)olitik !i dhe kali#i n,a ekono#ia e diri,%$ar dhe #e )lan ) lan n& ekono#i t& tre,$tdhe )l$rali&# t& )ron&!"N& k$ad&r t& )roe!it t& traniionit )roe!i i )rivatii#it )ar9et hallk&n kr'e!ore)a t& il&n n$k #$nd te ken& !$k!e! re;or#at ekono#ike dhe !ho9&rore" N&%et&n )raktike t& vendi#eve t& il at kan& kal$ar a)o ,%enden n& )eri$dh&n etraniionit %an& bat$ar #odel t& ndr'!h#e t& )rivatii#it dhe n,a t& ,%ithat#e t& r&nd&!i!h#e %an&>A- Modeli i )rivatii#it t& !h)e%t& )&r#e! kone)tit  SHOK TERAPIS7 i n%oh$r#e e#rin #odeli  bin,-,an,"B- Modeli i )rivatii#it ,rad$al i n%oh$r #e e#rin  STEP B STEP 9& ndr'!he9$het ha) )a! ha)i" Modeli i )ar &!ht& a)lik$ar n& !h$#i&n e vendeve n&traniion t& ilin e )&rkrah edhe ;ondi #onetar nd&rko#b&tar dhe re$ltatet%an& t& !h)e%ta" Mir&)o k' #odel n& vendet k$ $ bat$a e !h&ndrroi )roe!in e)rivatii#it n& )roe! ne vete dhe n$k dha re$ltatet e )rit$ra" Pa!i 9& )roe!i i)rivatii#it $ #$nd&!oi individ&ve a)o ,r$)eve n&)&r#%et )artive dhe )o!teve9& n& e#&r t& )rivatii#it t& $$r)o%n& ( t& )la
•

n& )&rvo%&n deri #& tani &!ht& tre,$ar #& i !$k!e!!h&# n&kraha!i# #e #odelin e )ar dhe )o )&rkrahet #& !h$#& " K' !i!te# i ka !& )ak$tri )&r)ar&!i n,a i !i!te#i i )ar&+ 1- !& )ari v& e.ka!itetin ekono#ik dhe a;t&!in&e ekono#i!& ko#b&tare ko#b&tare #e 9&lli# t& ;$t%e! !& !a%& n& tre,$n bot&ror( /- S& d'tini!et n,a ;akti !e nd&rri#et e in!tit$ioneve t& tre,$t dhe ;$t%a e !i!te#it t& ri t&vlerave n$k #$nd t& b&het brenda nat&! dhe !& treti 6- N$k e #ohon eki!ti#ine )ron&! )$blike a)o !htet&rore t& nd&r#arr%eve )$blike dhe ato #e r&nd&!ivitale !i )"!h" !i!te#i elektro-ener,%etik( teleko#$nikaioni"16"-PROESI I PRI3ATICI8MITP&r PRI3ATICI8MITP&r t& )a!$r !$k!e! d$het t& ket& !h$#& ele#ente )re% t& ilave ve
)a!$k!e!!h&# t& )rivatii#it deri #& tani 9& &!ht& bat$ar dhe)raktika tre,on !e k' #odel ka d&!ht$ar" d&!ht$ar" Si)a! k&ti% #odeli inve!titori in ve!titori I ri n$k#ban k$rr;ar& k$rr;ar& )&r,%e,%&!i )&r )$n&tor&t 9& kan& )$n$ar #& )ar& a)o )$no%n&edhe )$no%n &edhe tani n& nd&r#arr%et #e )ron&!i !ho9&rore"1?"-SISTEMI DE3ICORPara9et var, di!)oita!h li,%ore #e t& ilat rre,$llohet ( k$.ohet o!e ndalohet9ark$lli#i i #allrave dhe I !h&rbi#eve #e bot&n ( t& .t$arit dhe t& di!)on$arit =a9e 1/ )re% /6 #e devia !i dhe t& ,%itha )a,e!at #e bot&n"" P&r n,a ;or#a !i!te#i devior#$nd t& %et& i

•

a!h)&r dhe i Lir&"a- !i!te#i i a!h)&rentrali!t2 devior &!ht& at&her& k$r #e di!)oita li,%orerre,$llohet
ra!t tre,$ ko#b&tar do t& %et& #& I )a!$r edhe )&r n,a !tr$kt$ra e edhe )&r

•

n,allo%llo%!h#&ria""/-lart&!ia e t& ardh$rave ko#b&tare dhe !h)&rndar%a e t'reNiveli i t& ardh$rave ko#b&tare varet varet n,a niveli I hvilli#it t& ;orave )rodh$e!et& vendit )&rkat&!" Nd&rka9 n,a lart&!ia dhe #&n'ra e !h)&rndar%e! ;$nk!ionalet& ardh$rave ko#b&tare ko#b&tare varet ;$9ia bler&!e e kon!$#ator&ve" Lart&!ia e )a,ave)ara9et ;aktor !h$#& t& r&nd&!i!h&# 9& ndikon n& #adh&!in& dhe !tr$kt$r&n etre,$t ko#b&tar" ko#b&tar" N&!e )a,at %an& t& larta at&her& edhe k&rke!at k&rk e!at e;ektive )&rnevo%at )&r kon!$#in )er!onal !h)rehet dre%t)&rdre%t& dre%t)&rdre%t& n& rrit%en k&rke!&!a,re,ate k&rk e!&!a,re,ate n& ekono#in& ko#b&tare"6-)a%i!%a teknike e tre,$tNiveli teknik( )&rkat&!i!ht ;$rnii#i i tre,$t #e !tabili#ente !tabil i#ente t& ndr'!h#eteknike( ndikon n& r$a%t%en e vler&! !& )&rdori#it t& #allrave n,a a!)ekti kohor)re% #o#entit t& )rodhi#it deri te kon!$#i" K%o ve<#a! !h)rehet )&r #allrat 9&kan& karakter !eonal( k$ )a%i!%a teknike #$nd&!on ;$rnii#in e tre,$t #e)rodhi#e t& ndr'!h#e ( )avar&!i!ht n,a !eona e t're e )rodhi#it"" Pra niveli Ilart& I )a%i!%eve teknike kon!ilodon ra)ortin n& #e! t& o;ert&! dhe k&rke!&! )a#arr )avar&!i!ht )re% eon&! !& )rodhi#it t& t're dhe n& n & k&t& #&n'r& r$het!tabilii#i I tre,$t vendor"?-;aktori vendor "?-;aktori !$b%ektivN$#ri dhe !tr$kt$ra ! tr$kt$ra e )o)$ll!i!& )ara9et ;aktor t& r&nd&!i!h&# n& ;or#i#in etre,$t ko#b&tar t&
•

enohente dre%tat e !$b%ekteve ekono#ike 9& ato n& #&n'r& t& )avar$r ti rre,$llo%n&ra)ortet ekono#ike ekono#ik e n& #e! veti"6-#a!at #e karakter a;at!hk$rt&r5an& ato #e t& ilat !hteti intervenon n& tre, )re% t& ilave #en%&her& ()&rkat&!i!ht )a! #arr%e! !& t're( #$nd t& )riten e;ektet e !tabilii#it t& tre,$t"?-#a!at #e karakter a;at,%at&Ndiko%n& n& eviti#in e !hka9eve t& #o! !tabilitetit !tabilit etit t& tre,$t ko#b&tar" ko#b&tar" E;ektet et're n$k %an& t& #en%&her!h#e !i< i!hte ra!ti

te #a!at #e a;at t& !hk$rt&r )orn& n%& )eri$dhe t& ,%at& kohore ato ndiko%n& n& !tabilii#in e tre,$t t& akt$ar"Ma!a akt$ar"Ma!a t& t%era 9& ndiko%n& n& !tabilii#in e tre,$t %an& edhe+Rrit%a e v&lli#it t&)rodhi#it( I#)orti( !h;r't&i#i i reervave dhe vo,&li#i i #a!&! #onetare"1-rrit%a e v&lli#it t& )rodhi#it3%en d$ke !h;r't&$ar n& !hkall& t& #adhe ka)aitetin #e n,rit%en e nivelit t&)rod$ktivitetit t& )$n&!( rrit%en e t$rneve t& )$n&! et% 9& ndikon n& rrit%en e#adh&!i!& !& t& #irave #ateriale t& de!tin$ara )&r tre,"/-i#)orti interven$e!Po a!ht$ ndikon n& rrit%en e ;ondit t& #allrave #allra ve n& tre,$n ko#b&tar" ko#b&tar" Pra #e k&t&ra!t i#)orti e rrit o;ert&n e;ektive dhe )&rdor&t #e 9&lli# t& har#onii#it t&ra)orteve n& #e! t& t & o;ert&! dhe k&rke!&!"6-!h;r't&i#i i reervavePara9et #a!& #e t& il&n ndikohet n& rrit%en e o;ert&! )ra n& rrit%en e ;ondeve t&#allrave n& tre,$n e brend!h&# dhe har#onii#in n& #e! t& o;ert&! dhek&rke!&!"?vo,&li#i i #a!&! #onetareP #onetarePara9et ara9et #a!&n #e t& il&n ndikohet n& vo,&li#in e k&rke!&! e;ektive n& tre,$nko#b&tar tre,$nko#b&tar"" Si< dihet rrit%a e k&rke!&! e;ektive dre%t)&rdre%t !h)rehet n& n,rit%ene nivelit t& <#i#eve dhe n& k&t& #&n'r& !hkaktohet
•

 Tre,$e!it  T re,$e!it di;erenial"T& di;erenial"T& ardh$rat( #&n'ra e bani#it( #&n'ra #&n'ra e ve!h#bath%e!et%2"- Tre,$e!it Tre,$e!it )$n$e! )$n&!i#i a)o )a)$n&!i#i2D-Tre,$e!it )a)$n&!i#i2D-Tre,$e!it )olitiko-!ho9&ror ndiki#i i n%eri$t ne %et&n )olitike( n& $dh&he9%e(n& #arr%en e vendi#eve et%2"1J-KONS8MI =INALEle#entet kr'e!ore  %an&" Kon!$#i )er!onal( Kon!$#i Kon!$#i !htet&ror dhe Inve!ti#et"1-kon!$#i Inve!ti#et"1-kon!$#i )er!onalM$nd t& the#i !e kon!$#i )er!onal )ar9et kon!$#in e )&r,%ith!h&# t&)o)$ll!i!& !& n%& vendi n& )eri$dh& t& akt$ar kohore" Dhe ai )&rb&het )re% d'ko#)onent&ve kr'e!ore" Pre% #%eteve MONETARE MONETARE dhe )re% kon!$#it NATROR"Kon!$#i NATROR"Kon!$#i )er!onal ab!orbon )%e!&n #& t& #adhe te t& ardh$rave ko#b&tare n&
)$!hi#et verore( $dh&ti#et endr'!h#e ( ark&ti#et et%2 L$k!oe  di
•

k$)to%#& )o! i#)ortit dhe ek!)ortit edhe !h&rbi#et endr'!h#e" N,a a!)ekti a !)ekti #akroekono#ik tre,tia e %a!ht#e #$nd t& de.nohet !iK&#bi# #allra!h dhe !h&rbi#e!h t& ndr'!h#e t& n%& vendi #e vendet e t%era t&bot&! e ila n& vete ka d' ele#ente kr'e!ore" EKSPORTIN dhe IMPORTIN"1-ek!)ortiTh&n& IMPOR TIN"1-ek!)ortiTh&n& n& #&n'r& #& t& th%e!ht& )ara9et !hit%en e #allrave dhe t& !h&rbi#eve t&ndr'!h#e t& n%& vendi #e vende t& t%era t& bot&!" Me an& t& ek!)ortit n%& vendk&#ben te #ira #ateriale t& ilat %an& #bi v&lli#in e nevo%ave t& )o)$ll!i!& !&vendit dhe b&n !h&rbi#e t& t%era d$ke i !i,$r$ar t& ardh$ra devia2 vendit t&ilat I !h&rbe%n& )&r t& )a,$ar bor*het nda% vendeve t& t%era"/-i#)ortiMe i#)ort k$)to%#& bler%en e t& #irave #ateriale dhe t& !h&rbi#eve t&ndr'!h#e" Pra )&r#e! k&!a% ;or#e t& tre,ti!& !& %a! ht#e b&het i#)orti#i I t&#irave #ateriale t& ilat n$k )rodhohen a)o n$k #$nd t& )rodhohen n& vendin)&rkat&!" Anda% i#)orti #$nd&!on t& b&het ;$rnii#i #e t& #ira #ateriale derite t& ilat n$k #$nd t& arrihet n& #&n'r& t%et&r"/1-N7 t%et&r"/1-N7 POLITIK7N E TRE4TIS7 S7 5ASHTME P7R N4A =ORMA DALLO5M7D DALLO5M7D SISTEME KR KRESOREa-Si!te#in ESOREa-Si!te#in e tre,ti!& t re,ti!& !& lir&@& )ara9et at& ;or#& t& )olitik&! !& tre,ti!& !& %a!ht#e !i)a! !i)a ! !& il&!#arr&dh&niet ekono#ike nd&rko#b&tare nd&rko#b&tare hvillohen n& #&n're t& lir& )a)&rier%en e !htetit )ra n&n ve)ri#in e lir& t& li,%eve ekono#ike"b-!i!te#in ekono#ik e"b-!i!te#in e )rotek!ioni#it@& &!ht& I k$nd&rte #e !i!te#in e lir& " N& !i!te#in e )rotek!ioni#it !hteti#arr #a!a #bro%t&!e #e 9&lli# t& #bro%t%e! dhe hvilli#it t& ekono#i!&ko#b&tare"//ekono#i!&k o#b&tare"//- =AK =AKTOR7T TOR7T @7 E K8SHT7CO5N7 TRE4TIN7 E 5ASHTME5an& Sh)&rndar%a e )abarabart& e )a!$rive nat'rore( Chvilli#i i )abarabart& dhek$!htet e ndr'!h#e t& )rodhi#it( Niveli i !h)eni#eve t& )rodhi#it" Chvilli#i iko#$nikaionit et%"1Sh)&rndar%a e )abarabart& e )a!$rive nat'roreLendet e )ara 9& %an& ba& #ateriale e
)rodhi#i n& !ho9&ri %an& t&!h)&rndara n& )ik&)a#%e ,%eo,ra.ke n& #&n'r& %ot & barabart& n& bot&" K&!ht$9& t& ,%itha vendet %an& t& det'r$ara di!a #& )ak e di!a #& !h$#& t& i#)orto%n&l&nd& t& )ara n,a vendet e t%era"/-Chvilli#i i )abarabart& dhe k$!htet e ndr'!h#e t& )rodhi#it =a9e 1F )re% /6 N& ba& t& nivelit t& hvilli#it t& ;orave )rodh$e!e !ot eki!to%n&!h)&r)%e!&ti#e t& #&dha

•

n& #e! t& vendeve te bot&!" bot &!" N& k&t& )ik&)a#%e #arr&n& #arr&n& ter!i bota &!ht& e ndar& d'!h&( n& n%& an& ke#i vendet ind$!triali!t& !h$#&t& hvill$ara dhe n& an&n t%et&r vendet ekono#iki!ht  %o #%a;t t& hvill$ara"3endet hvill$ara"3endet e hvill$ara )rodho%n& )rod$kte .nale nd&r!a vendet vendet %ot & hvill$ar)rodho%n& )rodhi#e )ar&!ore"6-Niveli i !h)eni#eve t& )rodhi#itNdar%a nd&rko#b&tare e )$n&! ka b&r& t& #$nd!h&# 9& ekono#ia e n%& vendi t&)ara9itet #e )&r)ar&!it& e !a% )rodh$e! n& nivel t& !ektorit" N& !h$#& vendeeki!to%n& .r#a dhe de,& t& ndr'!h#e t& ilat )&r !hkak t& #adh&!i!&)rodh$e!e realio%n& t& ardh$ra t& larta a)o kan& !h)eni#e t& $l&ta )&r n%&!i n %&!i t&)rodhi#it" K%o %$ #$nd&!on at're t& %en& konk$rrent konk$rrent n& tre,$n bot&ror"?-Chvilli#i bot&ror "?-Chvilli#i i ko#$nikaionitN& .lli# ka #$nd&!$ar lidh!h#&rit& e ra%oneve dhe t& vendeve t& bot&! n& n%&tre, bot&ror dhe n%&herai ka !h)e%t&!$ar )roe!in e !hk&#bi#it nd&rko#b&tart& #allrave" Pra ko#$nikaioni b&n t& #$nd!h&# i#)orti#in e #allrave )&r t&ilat ka nevo%& n%& vend dhe ek!)orti#in e t& #irave #ateriale t& n%& vendi n&vendet e t%era"/6- INSTR8MENTET KRESORE TE POLITIK7S S7 TRE4TIS7 S7 5ASHTME1-Ma!at naionale dhe/-Ma!at nd&rko#b&tare"1-Ma!at a$tono#e a)o naionale t& n%& vendi #$nd t& ndahen ne+Ma!at or,aniative dheMa!at rre,$llativeMASAT OR4ANICATI3E OR4ANICATI3E T7 POLITIK7S S7 5ASHTME PARA@ITEN N7 SISTEME T7NDRSHME T7NDRSHME SI>1- !i!te#i deentrali!t deentrali! t i or,anii#it t& tre,ti!& !&  %a!ht#eK'  %a!ht#eK ' &!ht& karakteri!tik )&r vendet e hvill$ara )&rkat&!i!ht vendet #e #e ekono#i t&tre,$t" K&t$ )ari#i!ht i le%ohet
•

e <#i#eveN& k$ad&r t& k&t'r k&t're e #a!ave %an& DO4ANAT dhe MASA MAS AT

 5ASHT7DO4ANOREDO4ANAT  5ASHT7DO4ANOREDO4ANA T %an& n%& llo% i tati#it 9& i )a,$het !htetit #e t& ilin n,arkohet #alli#e )re%ardh%e t& vendit a)o t& %a!ht&#( i ili kalon k$.rin !htet&ror )a #arr&)ara!'!h !e a &!ht& ;%ala )&r #allin e i#)ort$ar( t& ek!)ort$ar a)o tran!it"K&!ht$ #e )a,i#in e do,an&! #alli i %a!ht&# baraohet #e #allin e brend!h&#dhe .ton karakterin e #allit t& brend!h&#"Si)a! 9&lli#it do,anat ndahen+A- do,ana .!kale@& )ara9e!in b$ri# .naniar #%a;t t& r&nd&!i!h&# t& h'rave )$blike t& !htetit"M%etet n,a do,ana i ,r$#b$llon vet&# !hteti )&r#e! or,ane t& veta dhe 9& i!h&rbe%n& )&r )lot&!i#in e nevo%ave t& )&r,%ith!h#e dhe t& )&rba!hk&ta t&)o)$ll!i!&"B- do,anat do, anat ekono#ike a)o #bro%t&!eKan& )&r 9&lli# #bro%t%en dhe n*iti#in e hvilli#it hvill i#it t& ekono#i!& ko#b&tare" Medo,ana ekono#ike ekono#ike rritet a;t&!ia konk$rr$e!e konk$rr$e!e e ekono#i!& !e vendit n& tre,$n ebrend!h&# dhe te %a!ht&#"Si)a! ori,%in&! !& #allrave do,anat ndahen>1" Do,anat ek!)ort$e!e /-Do,anat i#)ort$e!e dhe 6Do,anat tran!it"Si)a! #&n'r&! !& do,ani#it ke#i>Do,anat ad valore#-vler!ore2 9& batohen n& #&n'r& t& barabart& dhen%&!o% n& t& ,%itha llo%et e #allrave edhe )!e <#i#et e t're #$nd t& %en& t&ndr'!h#e" Me k&t& ra!t do,ana )a,$het #bi vler&n reale t& #allrave dhe at& n&)&r9ind%e t& akt$ar"Do,anat !)ei.keT& !)ei.keT& ilat )&r dalli# n,a do,anat !i)a! vler&! ( %an& #& t& nd&rlik$ara !e)!e)&raktohen )&r Do,anat di;ereniale =a9e =a9e 1J )re% /6  T&  T & ilat karakteriohen #e 9a!%e t& ndr'!h#e t& t& do,ani#it t& #allit var&!i!htn,a ili vend

•

v%en ai #all( n& #&n'r& t& dre%t)&rdre%t dre%t)&rdre%t a)o #& nd&r#%et&!i# dhe#e <;ar& #%ete!h t& ko#$nikaionit i#)ortohet"Do,anat )re;erenialeT& )re;erenialeT& ilat n& e!en& )ara9e!in do,ana di;ereniale #e tenden& 9& n%& vend a)on%& llo% i akt$ar i #allit t& ;avoriohet n& kraha!i# #e vendet a)o llo%in e#allrave t& t%era"Dallohen edhe do,anat- ANTI DAMPIN4E- 9& batohen ne ra!tin k$r n%& vend dot& )en,o%& a)o t& )&rk$.o%& d$#)in,$n 9& n%& vend t%et&r e baton n& tre,$n ebrend!h&# t& !a%( d$ke !hit$r #allin #e <#i#e #& t& $l&ta !e !a 9& %an&<#i#et vendore )&r )rodhi#et )&rkat&!e"Ma!at %a!ht&do,anoreP&r;!hin& in!tr$#entet e )olitik&! #onetare:kreditore( #onetare:kre ditore( t& )olitik&! .!kale( t&tari;ave t& ko#$nikaionit et%" N& ,r$)in e #a!ave  %a!ht& do,anore #& t&r&nd&!i!h#e %an& PREMIT 9& akoni!ht $ %e)en nd&r#arr%eve nd&r#arr%eve ek!)ort$e!e dhe!h$#& rrall& nd&r#arr%eve i#)ort$e!e"MASAT @7 NDIKO5N7 N7 SASIN7 E MALLRA3E MALLRA 3E @7 8 N7NSHTROHENTRANSAKSIONE3E T7 5ASHTME"a- ndale!at b- !i!te#i i le%eve dhe - kontin,%entia-ndale!at-)ara9e!in #a!& !htet&rore t& r&nd&!i!h#e t& )olitik&! !&  %a!ht#e#e t& il&n ndalohet i#)orti( ek!)orti#i a)o tran!iti#i i t& ,%itha a)o di!a llo%evet& #allrave dhe 9& vlen )&r t& ,%itha a)o vet&# )&r di!a vende"b-!i!te#i i le%eve-Me t& ilin !hteti )&rakton n& #&n'r& t& )&r)ikt& llo%et dhe!a!it& e #allrave 9& #$nd t& i#)ortohen a)o ek!)ortohen"-konti,%entet-Para9e!in di!)oitat #e te ilat le%ohet #adh&!ia #ak!i#ale

ei#)ortit a)o e ek!)ortit t& )rodhi#it t& akt$ar n& )eri$dh& t& akt$ar akt$a r kohore"/"-MASAT kohore"/"-MASAT ND7RKOMB7TARE"M$nd t& %en& #& karakter BILATERAL dhe M8LTILATERAL" Si in!tr$#ent kr'e!ori )olitik&! !& tre,ti!& !& %a!ht#e %an& KONTRATAT ND7RKOMB7TAREEKONOMIKE" Tek k&to kontrata akoni!ht ha!i# k&to )ari#e"Pari#i kla$ola2 i ;avorii#it #& t& #adhN& 9o;t& !e n& kontrat& nd&rko#b&tare .,$ron k%o kla$ol& do t& thot& !e vendit )&rkat&! i n%ihen t& ,%itha t& dre%tat( ;avorii#et dhe kone!ionet 9& i %an&dh&n& n& )ar& ilit do vend t%et&r()ari#i )re;erenial-#$nd&!on dh&nien e kone!ioneve !)eiale n%& vendi n&kraha!i# #e vende t%era( =a9e / )re% /6 )ari#i i tret#anit naional-N&nk$)ton naional -N&nk$)ton 9& !htetet kontrakt$e!e #e ra!tin ekontrakti#it(

•

9'tetar&t dhe )er!ona %$ridik& t& ba!hk& n&n!hkr$e!it ti tra%to%n&)&r di!a <&!ht%e !akt&!i!ht t& )&rakt$ara a!ht$ !i i tra%to%n& edhe 9'tetar&t dhe)er!onat %$ridik t& vendit t& vet"/PAS@RA REALE E K7MBIMIT ND7RKOMB7TAR T7 DO 3ENDIPARA@ITET P7RMES BILANIT T7  TRE4TIS7 S7 5ASHTME 5ASHTME DHE BILANITT7 PA4ESA3E"a-bilani PA4ESA3E"a-bilani i tre,ti!& tre,ti!& !& %a!ht#e-Para9et #arr&dh&niet e ndr'!h#e ekono#iket& ekono#iket& n%& vendi #e vendet e t%era t& bot&! t& )&r;!hira n& n%& )eri$dh& t& akt$arkohore 9& akoni!ht #erret n%& vend kalanderik"a-bilani i )a,e!aveP&r;!hin t& ,%itha llo%et e tran!ak!ioneve ekono#ike t&!h)reh$ra n& vler& t& n%& vendi nda% vendeve t& t%era t& bot&! bot &! n& )eri$dh& t&akt$ar kohore 9& )o a!ht$ a! ht$ #erret n%& vit" Pra bilani i )a,e!ave )ara9etra)ortin )ara9etra)ort in nd&r#%et t& h'rave dhe t& dalave( )&rkat&!i!ht kredi!&  k&rke!&!2 9&)ara9et ek!)ortin dhe debi!&  bor*hit2 9& )ara9et i#)ortin"/F-KONEPTI I SOTSH7M I SHTETIT T7 MIR7@ENIES SOIALEM$nd t& )&raktohet !hteti 9& k$%de!et t& !i,$ro%& n%& %ete!& t& )&r!htat!h#enor#ale )&r !hteta!it #e !'ni#in e arrit%e! !& #ir&9enie! !& )&r,%ith!h#e"  Trikarakteri!tikat  T rikarakteri!tikat t& )&rba!hk&ta t& ti% %an&"a- Kr'er%a Kr'er%a e ;$nk!ionit !oial )&r !i,$ri#in e  %ete!&! !& )&r!htat!h#e t&!hteta!ve dhe #ini#ii#in e t& k&9i%ave k&9i%ave a)o v$a%t%eve"bSi!te#i#i i #%eteve .naniare t& a)rov$ara a) rov$ara !ho9&ri!ht-K%o !h)reh realii#ine !h)eni#eve d$ke e ve<$ar nivelin e !h)eni#eve !oiale !i reekti# ian,ahi#it t& !htetit nda% %ete!&! nor#ale"- Sh&rbi#e !oiale n& t& ,%itha ,%i tha nivelet e !tr$kt$r&! ! tr$kt$r&! !oiale/G-P7RAKTIME !oiale/G-P7RAKTIME T7 PERSONALITETE3E SHT7T7ROREa- otto von bi!#ark-Kanelari i )ar i 4%er#ani!& !& ba!hk$ar 9& kon!iderohet!i )ionier i her!h&# i )olitikave t& !i,$ri#eve !oiale i ili lidhi ;%al&n #ir&9enie#e ;%al&n !htet"b-$in!ton
dhe )olitike( lirin& dhe k&rki#in e l$#t$ri!&" =a9e /1 )re% /6 d- $illia# beveri*h-Si)a! ti% !hteti i #ir&9enie! &!ht& ai 9& vendo! t& l$;to%&)e!& t& k&9i%at e

•

n%er&i#it )&r arrit%en e n%& #ir&9enie t& )Q)&r,%ith!h#e k$!eili t& ket& )ara t& #%a;t$e!h#e( !h&ndet t& #ir&( k$!hte t& #ira !trehi#i (ar!i#i# t& #ir& et%"e- T"h" T"h" #ar!hall-Sh9$het )&r kontrib$tin 9& ka dh&n& n& !t$di#in !t$di #in dhe)&rakti#in e kate,orive t& t& dre%tave dhe lirive t& n%eri$t"/J-D TIPARET TIPARET M7 THELB7SORE T7 SHTETIT T7 MIR7@ENIES SOIALE 5AN7+ANd&rh'r%a e !htetit n& n%& !hkall& a)o #a!& t& ,%er& n& !;er&n e %et&!ekono#ike dhe !oiale dhe k&!ht$ #ir&9enia !oiale behet )%e!& inte,rale e;$nk!ionit t& !htetit "B- I d'ti ka t& b&%& #e evidenti#in e kate,ori!& !& t& dre%tave t& individit n&!;er&n ekono#ike ekono#ike dhe !oiale( #e ;%al& t& t%era e dre%ta !oiale !i n%& e dre%t& e)adi!k$t$e!h#e( !i n%& e dre%t& d re%t& nat'rore"6KOMPONENT7T KOMPO NENT7T KRESOR7 T7 SHTETIT T7 MIR7@ENIES SOIALE 5AN7a-!i,$ri#i !oial-A)o #bro%t%a !ho9&rore ka t& b&%& #e k$%de!in( #bro%t%en (!i,$ri#in #& )&r.ti#e #at eriale t& !htre!ave n& )eri$dha #& kritike t& %et&! !&t're nor#ale( k$r ata ,%enden n& #e! t& v&!htir&!ive ekono#ike ekono#ike !i )!h( k$r %an&t& !&#$r&( o!e t& )aa;t& )&r t& b&r& )$n&( n& )le9&ri( ) le9&ri( ;&#i%&t %eti#& ( ,rat eve%a"b-a!i!tena !oiale-E n%oh$r !i )&r.ti# i ko#)en!i#it !oial k$ ;$tet a!i!tenao!e )&r.ti#i )&r veteran&t e l$;t&!( ndih#a )&r ;&#i%&t e ve,%&l( ndih#a )&r,rat& !htat&na dhe n& )&r,%ith&!i ndih#a )&r t& var;&rit&"1-;aktori de#o,ra.k-Ka t& b&%& #e ra)ortin #idi! ,r$) #o!have t& re%a dhet& v%etra( n$#rit t& ,rave dhe t& b$rrave( ra)ortin n& #e! t& !&#$r&ve dhe te!h&ndo!h&ve dhe #idi! lind!h#&ri!& l ind!h#&ri!& dhe vdek!h#&ri!&" Pra tani vdek!h#&ria kabrit$r dhe &!ht& rrit$r %et&,%at&!ia "/-;aktori ekono#ik-N& )&r,%ith&!i #$nd t& th$het !e hvilli#i i #ir&9enie! ein& )&r)$th%e #e ;aat a)o e)okat e hvilli#it ekono#ik( t& !hti#it t& )rodhi#itko#b&tar dhe t& rrit%e! !& t& ardh$rave" Sa #& t& #&dha t& %en& t& ardh$rat a9#& e lart& &!ht& #ir&9enia dhe e k$nd&rta( k$r t& ardh$rat %an& t& )akta ( t&)a#%a;t$e!h#e edhe #ir&9enia n$k &!ht& e #ire"6-;aktori )olitik-N& radh&n e ndiki#it t& ;aktor&ve &!ht& edhe ai )olitik 9& ,%enbati# )&r#e! )ro,ra#eve t& ndr'!h#e t& )artive )olitike t& ilat )&r;a9&!o%n&alternative t& ndr'!h#e"?-;aktori i %a!ht&#-S& ;$ndi &!ht& ;aktori i %a!ht&# o!e nd&rko#b&tar ai i ilika t& b&%& #e ndiki#et 9& vendet a)o !htetet $!htro%n& nda% n%&ri t%etrit" t%etri t" =a9e =a9e // )re% /6