SISTEMA DE ENSINO PRESENCIAL CONECTADO CURSO SUPERIOR EM PEDAGOGIA
EDIELMA DOS SANTOS MELO
A IMPORTÂNCIA DOS JOGOS E BRINCADEIRAS NA EDUCAÇÃO INFANTIL
Arapiraca 2014 EDIELMA DOS SANTOS MELO
2
A IMPORTÂNCIA DOS JOGOS E BRINCADEIRAS NA EDUCAÇÃO INFANTIL Projeto de Enino apreentado ! Uni"eridade Norte do Para Paran# n# $ UNOP UNOPA AR% co&o co&o re'(i re'(iitito o parci parcia) a) para para a o*ten+,o do t-t()o de Peda.o.a/
ORIENTADORES: Proeore Sandra edoato i)3e idotti O+ana 5attini Car)o Ed(ardo Gon+a)"e Sandra Rei
Arapiraca 2014 MELO% Edie)&a Edie)&a do Santo/ Santo/ A IMPORTÂNCIA DOS JOGOS E BRINCADEIRAS
6 o)7a/ Projeto de Enino Enino apreentado ao C(ro NA EDUCAÇÃO INFANTIL / 26 o)7a/ de Grad Grad(a (a+,o +,o e& Peda Peda.o. .o.ia ia $ Cent Centro ro de Ci8nc Ci8ncia ia E9at E9ata a e Tecno)o cno)o.i .ia/ a/ Uni"eridade Norte do Paran#% Arapiraca:AL% 2014/
RESUMO O preente preente arti.o arti.o proc(ra apreentar% apreentar% atra"; de pe'(ia pe'(ia *i*)io.r#ic *i*)io.r#ica% a% a i&porte >e de apre aprend ndi3 i3a. a.e& e&%% ort orta) a)ec ecid ida a pe)a pe)a inte inte.r .ra+ a+,o ,o de con7ec con7eci&e i&ento nto '(e a *rinca *rincadeir deira a proporci proporciona ona&/ &/ Detac Detaca a ainda ainda ete ete tra*a) tra*a)7o 7o a i&port i&porte deaiadora en"o)"endo jo.o e *rincadeira '(e atri*(a& et-&( et-&()o )o e ao deen" deen"o)" o)"i&en i&ento to do apect apecto o )?dico )?dico aci)i aci)itan tando do a aprend aprendi3a i3a.e& .e& e o deen deen"o "o)" )"i& i&en ento to peo peoa) a)%% ocia ocia)) e c()t( c()t(ra ra)/)/ Ser" Ser"e e ainda ainda de par< par<&et &etro ro para para ete ete tra*a)7o% a o*er"a+>e rea)i3ada e& Eco)a M(nicipai de Traip(@AL% e& re)a+,o ! pr#tica de enino na ed(ca+,o inanti)/
Palavras-chav Aprendi3a.e&/ 5rincadeira/ Ed(ca+,o/ o.o/
SUM!RIO
4
1/0 : INTRODUBO //////////////////////// //////////////////////////////////// ///////////////////////// ///////////////////////// //////////////////////// ////////////////////////// ////////////////////////// ////////////////// ////// 2/0 $ REISO 5I5LIOGRFICA //////////////////////////// ////////////////////////////////////////// ////////////////////////// ///////////////////////// ///////////////////////// ///////////////// ///// 2/1
: A IMPORT IMPORTHNC HNCIA IA DOS DOS OGOS OGOS E 5RINCAD 5RINCADEIR EIRAS AS ////// ///////// ////// ////// ////// ////// ////// ////// ////// ///// //
2/2
FORMABO DA CRIANBA E O PROCESSO DE APRENDIAGEM / J - A FORMABO
2/6
: O LKDICO LKDICO NA EDUCABO EDUCABO INFANTI INFANTIL L ///// ////////// ///////// //////// //////// //////// ///////// ///////// ///////// ///////// //////// //////// ////
2/4 2/4
: O PROF PROFES ESSO SOR R CO COM MO MEDI MEDIAD ADO OR NO PRO PROCESS CESSO O DE ENSIN NSINO OE
APRENDIAGEM //////////////////// ///////////////////////////////// ////////////////////////// ///////////////////////// ///////////////////////// ///////////////////////// ////////////////////////// ////////////// 2/ 2/
: OS OGO OGOS S E 5RINC 5RINCAD ADEI EIRA RAS S NA CO CONCE NCEPB PBO O DE DE GO GOTS TS //// //// 10 10
2/
: 5RICADEI 5RICADEIRAS RAS CANT CANTADAS E SUAS ORIGEN ORIGENS S /////// ///////// ///// ////// ////// ////// ////// ////// ////// ////// ///// 11
6/0 : PROCESSO DE DESENOLIMENTO DESENOLIMENTO DO PROETO DE ENSINO ///////////////////12 ///////////////////12 6/1 TEMA E LINA DE PESQUISA //////////////////////// ///////////////////////////////////// ///////////////////////// ////////////////////////// /////////////////////12 ///////12 6/2 PK5LICO:ALO PK5LICO:ALO //////////////////////// ////////////////////////////////////// ////////////////////////// //////////////////////// ///////////////////////// ///////////////////////// //////////////////12 //////12 6/6 USTIFICATIA USTIFICATIA ////////////////////// //////////////////////////////////// ////////////////////////// //////////////////////// ///////////////////////// ///////////////////////// ////////////////////12 ////////12 6/4 PRO5LEMATIABO PRO5LEMATIABO //////////////////////// ///////////////////////////////////// ///////////////////////// ///////////////////////// ////////////////////////// //////////////////////16 /////////16 6/ O5ETIOS /////////////////////// /////////////////////////////////// ///////////////////////// ////////////////////////// ///////////////////////// ///////////////////////// ///////////////////////// //////////////16 //16 6/ CONTEKDOS /////////////////////// ///////////////////////////////////// ////////////////////////// ///////////////////////// ///////////////////////// //////////////////////// ///////////////////////14 ///////////14 6/J PROCESSO PROCESSO DE DESENOL DESENOLI IMENTO MENTO //////// ///////////// ///////// //////// //////// //////// ///////// ///////// //////// //////// //////// ///////// //////1 /1 6/ : ATIIDADES TIIDADES LKDICAS $ SUGESTES /////////////////////// //////////////////////////////////// ///////////////////////// /////////////// /// 1J 6/ : QUESTES PROPOSTAS PROPOSTAS AOS PROFESSORES PARTI PARTICIPA CIPANTES NTES /////////1 6/10 $ CRONOGRAMA /////////////////////// //////////////////////////////////// ///////////////////////// ///////////////////////// ////////////////////////// ///////////////////////// ///////////////20 ///20 6/11 : RECURSOS MATERIAIS MATERIAIS ///////////////////////////// ///////////////////////////////////////// ////////////////////////// ////////////////////////// /////////////////////20 /////////20 6/12 : AALIABO AALIABO ////////////////////// /////////// /////////////////////// //////////////////////// /////////////////////// ////////////////////// ////////////////////// /////////////////////// /////////////////21 /////21 4/0 : CONSIDERABES FINAIS //////////////////////// //////////////////////////////////// ///////////////////////// ////////////////////////// ///////////////////////// /////////////////////21 /////////21 /0 : REFERNCIAS //////////////////////// //////////////////////////////////// //////////////////////// ////////////////////////// ////////////////////////// ///////////////////////// ///////////////////////// ////////////// // 22
"#$ % INTR INTRODU ODUÇÃ ÇÃO O
O preente projeto de enino re)ete acerca da i&port t>e e%% oco oco(: (:e e e& (&a (&a &etodo)o.ia co& *ae (&a re"i,o *i*)io.r#ica e& a(tore de reer8ncia% co&o
5ro(.;re V1 : 2001W% L(cei V2000W% Pia.et V1J1W% X.otX V14W% Car"a)7o V2006 V2006W% W% Ca&p Ca&po o V1 V1W% W% a);& a);& do RCNE RCNEII V1 V1W% W% dent dentre re o(tr o(tro o%% '(e '(e a*ord a*orda& a& a i&port i&porte ! pr#tica de enino do proeore da rede &(nicipa) do &(nic-pio de Traip(@AL% direcionando a aten+,o para a Ed(ca+,o Inanti)/ Ai&% o projeto de enino pretende apreentar re)e9>e acerca da i&porte e& torno de neceidade de &e)7orar a '(a)idade do enino p?*)ico/
$ - RE'ISÃO BIBLIOGR!FICA BIBLIOGR!FICA " - A IMPORTÂNCIA DOS JOGOS E BRINCADEIRAS Ded Dede e o pri& pri&ei eiro ro ano ano de "ida% "ida% o jo.o jo.o e a *rin *rincad cadei eira ra ,o ,o no noo o &edi &ediad ador ore e na re)a re)a+, +,o o co& co& a coi coia a do &(nd &(ndo/ o/ Do c7oc c7oca) a)7o 7o ao "ide "ideo. o.a& a&e% e% aprende&o a no re)acionar co& o &(ndo por &eio de)e/ O jo.o ; (& e9ce)ente rec(ro para aci)itar a aprendi3a.e& e pode er a a-da para dar&o conta do ato de ed(car e aprender% tranor&ar a inor&a+,o e& con7eci&ento/ Por ete &oti"o% o jo.o te& (& pape) de deta'(e na Ed(ca+,o Inanti) e po(i apecto (nda&entai para o deen"o)"i&ento da aprendi3a.e&% pro&o"e a &oti"a+,o% .era &aior participa+,o e intera+,o entre a crian+a% poi ; a *ae do deen"o)"i&ento co.niti"o% aeti"o e pico)=.ico do er 7(&ano/ De acordo acordo co& o Reere Reerenci ncia) a) C(rric C(rric()a ()arr Nacion Naciona) a) para a Ed(ca+,o Ed(ca+,o Inant Inanti)i) V5RA V5RASI SIL% L% 1% 1% p/ 2JW% 2JW% Yo jo.o jo.o e a *rin *rinca cade deira ira propi propici cia& a& a a&p) a&p)ia ia+, +,o o do do con7eci&ento inanti por &eio da ati"idade )?dicaZ/ No dia at(ai% perce*e:e '(e ainda ainda e9ite e9ite& & &(ita &(ita *rincad *rincadeir eira a de .era+>e .era+>e anteri anteriore ore%% no entant entanto% o% ea ea *rincadeira ,o e9prea dierente&ente% poi ,o in)(enciada pe)o conte9to no '(a) e)a et# inerida/
J Para 5ro(.;re% a crian+a n,o nace a*endo *rincar% e)a aprende a entrar no (ni"ero da *rincadeira a partir da re)a+>e '(e eta*e)ece co& o e( &eio% &ediada pe)o ad()to '(e poi*i)ita& o rec(ro para ta)/ A crian+a et# inerida% dede o e( naci&ento% n(& conte9to ocia) e e( co&porta&ento et,o i&pre.ado por ea i&er,o ine"it#"e)/ N,o e9it e9ite e na crian+ crian+a a (&a *rinca *rincadei deira ra nat(ra) nat(ra)// A *rincade *rincadeira ira ; (& proceo de re)a+>e inter:indi"id(ai Vre)a+,o de (&a peoa co& a o(traW% portanto% de c()t(ra/ precio partir do e)e&ento '(e "ai encontrar e& e( a&*iente i&ediato% e& parte etr(t(rado por e( &eio% para e adaptar ! (a capacidade/ V2001% p/ J e W/
A *rincadeira * rincadeira )e"a a crian+a a reto&ar it(a+>e "i"enciada anterior&ente por e)a% e9preando na &aioria da "e3e caracter-tica de perona)idade de (jeito repreentado na (a *rincadeira/ Reerindo:e ! crian+a% o a(tore ,o (ne da crian+a no a&*iente eco)ar/ Le&*rando '(e o &e)7or rec(ro ; a'(e)e '(e deaia o pena&ento da crian+a% )e"ando:a a contr(ir (a pr=pria 7it=ria/
& - A FORMAÇÃO DA D A CRIANÇA E O PROCESSO DE APRENDI(AGEM A concep+,o de crian+a ; (&a no+,o 7itorica&ente contr(-da e% cone'(ente&ente% "e& &(dando ao )o.o do te&po/ A crian+a% co&o todo er 7(&ano% ; (& (jeito ocia) e 7it=rico e a3 parte de (&a or.ani3a+,o a&i)iar '(e et# inerida e& (&a ociedade% co& (&a deter&inada c()t(ra% e& (& deter&inado &o&ento 7it=rico/ Nee entido% de acordo co& Pia.et V1J1% p/ JW% Y'(ando *rinca% a crian+a ai&i)a o &(ndo ! (a &aneira% e& co&pro&io co& a rea)idade% poi (a intera+,o co& o o*jeto n,o depende da nat(re3a do o*jeto% &a da (n+,o '(e a crian+a )7e atri*(iZ/ oje% a*e:e '(e a crian+a aprende *rincando/ O &(ndo e& '(e e)a "i"e ; deco*erto atra"; de jo.o do &ai di"ero tipo '(e ",o do &ai i&p)e de encai9e ! &ai c(rioa *rincadeira o)c)=rica/ O jo.o% para a crian+a% ; o e9erc-cio e a prepara+,o para a "ida ad()ta/ atra"; da *rincadeira% e( &o"i&ento% (a
intera+,o co& o o*jeto e no epa+o co& o(tra crian+a '(e e)a deen"o)"e (a potenc potencia) ia)ida idade% de% deco*ri deco*rindo ndo "#ria "#ria 7a*i)id 7a*i)idade ade/ / Para 5ro(.;r 5ro(.;re e V1% V1% p/ W% Ya *rincadeira ;% entre o(tra coia% (& &eio de a crian+a "i"er a c()t(ra '(e a cerca% ta) co&o e)a ; "erdadeira&ente% e n,o co&o e)a de"eria erZ/ Ai&% a *rincadeira% a);& de proporcionar pra3er e di"er,o% pode repreentar (& deaio e pro"ocar o pena&ento re)e9i"o da crian+a/ Con7ecer e co&preender o jeito partic()ar '(e a crian+a po(e& e co&o e)a co&preende& o di"ero conte9to ociai de"e er o .rande deaio da Ed(ca+,o Inanti)/
) - O L*DICO NA EDUCAÇÃO INFANTIL A pa)a"ra )?dico e ori.ina do )ati& Y)(d(Z '(e i.niica Y*rincarZ/ Se.(ndo L(cei V2000% p/ W/ YA )(dicidade co&o (& etado de inteire3a% de etar p)eno na'(i)o '(e a3 co& pra3er pode etar preente e& dierente it(a+>e de noa "idaZ A eco)a% ao "a)ori3ar a ati"idade )?dica% aj(da a crian+a a or&ar (& *o& conceito de &(ndo% e& '(e a aeti"idade ; aco)7ida[ a ocia*i)idade% "i"enciada[ a criati"idade% eti&()ada[ e o direito da crian+a% repeitado/ Nete entido% entende: e '(e ed(car )(dica&ente n,o ; jo.ar )i+>e e&pacotada para o ed(cando con(&ir pai pai"a "a&e &ent nte/ e/ Ma Ma i&% i&% ; (& ato ato con conci cient ente e e p)ane p)aneja jado% do% ; torna tornarr o indi indi""-d(o d(o conciente% en.ajado e e)i3 no &(ndo/ Pode:e di3er '(e a ati"idade )?dica% o jo.o e a *rincadeira per&ite& )i*erdade e a+,o% nat(ra)idade e% cone'(ente&ente% pra3er% o '(ai rara&ente ,o encon encontr trad ado o e& o(tr o(tra a ati" ati"id idad ade e eco) eco)are are/ / Por Por io io%% o ed(c ed(cado adore re preci precia a& & con7ec8:)o para podere& (ti)i3#:)o peda.o.ica&ente co&o (&a a)ternati"a a &ai a er"i+o do deen"o)"i&ento .)o*a) da crian+a/ Se.(ndo Ca&po V1% p/ 111W% YA )(dicidade poderia er a ponte aci)itadora da aprendi3a.e& e o proeor p(dee penar e '(etionar:e o*re (a or&a de eninar% re)acionando a (ti)i3a+,o do )?dico co&o ator &oti"aciona) de '(a)'(er tipo de a()aZ/ A )(dicidade ; (&a neceidade do er 7(&ano e& '(a)'(er idade e n,o pode er "it "ita a apena apena co&o co&o di"e di"er r,o/ ,o/ O deen deen"o "o)" )"i& i&ent ento o do apec apecto to )?di )?dico co aci aci)i)ita ta a aprendi3a.e& e o deen"o)"i&ento peoa)% ocia) e c()t(ra)% co)a*ora para (&a *oa ocia ocia)i)i3a+ 3a+,o% ,o% co&( co&(ni nica ca+, +,o% o% e9pre e9pre, ,o o e a(toe a(toetiti&a &a e e9p) e9p)or ora a &(it &(ito o &ai &ai (a (a
criati"idade e contr(+,o do con7eci&ento/ E ai& (r.e co&o orte e)e&ento de apoio ! ed(ca+,o e ao proiionai '(e at(a& no enino inanti)/
+ + - O PROFE ROFESS SSOR OR COM COMO MEDI MEDIA ADOR DOR NO PROCE ROCESS SSO O DE ENSI ENSINO NO E APRENDI(AGEM A ed(ca+,o tra3 &(ito deaio ao '(e ne)a tra*a)7a& e ao '(e e dedica& ! ca(a/ Penar e& ed(ca+,o ; penar no er 7(&ano e& (a tota)idade% e& e( a&*iente% na (a preer8ncia% pra3ere% eni&% e& (a re)a+>e "i"enciada/ At(a)&ente% a preoc(pa+,o et# e& deco*rir co&o a crian+a aprende/ O proeor pode (ar etrat;.ia de enino e9ce)ente% na (a "i,o% &a e n,o eti"er ade'(ada ao &odo de aprender da crian+a% de nada er"ir#/ Toda crian+a .ota de *rincar/ Ent,o e a crian+a aprende *rincando% por '(e ent,o n,o eninar&o da &aneira '(e proporcione a e)a (& &e)7or aprendi3ado% de (&a or&a pra3eroa e% portanto% &ai eiciente/ A (ti)i3a+,o de certo jo.o e *rincadeira co&o aci)itadore na aprendi3a.e& da Ed(ca+,o Inanti) pode& er (& intr(&ento *atante poiti"o para a o*ten+,o de re()tado atiat=rio no proceo de enino:aprendi3a.e& da crian+a/ Nete entido O enino a*or"ido de &aneira )?dica paa a ad'(irir (& apecto i.niicati"o e aeti"o no c(ro do deen"o)"i&ento da inte)i.8ncia da crian+a% j# '(e e)a e &odiica de ato p(ra&ente tran&ior a ato tran tran or or&a &ado dorr e& )(di )(dici cida dade de%% deno denota tand ndo: o:e e%% port portan anto to%% e& jo.o jo.o VCar"a)7o% 2006/ p/14W/
No proceo da Ed(ca+,o Inanti)% o pape) do proeor ; pri&ordia)% poi ; e)e '(e& cria epa+o% oerece &ateriai e participa da *rincadeira% o( eja% &edia a con contr tr(+ (+,o ,o do con7 con7ec eci& i&en ento to// O pro proe eo orr ; &edi &ediad ador or por por e9ce e9ce)8 )8nc ncia ia e te& te& a poi*i)idade de propiciar a aprendi3a.e& de &aneira &ai criati"a e ocia) po-"e)/ O proeo proeorr ; a'(e)e a'(e)e '(e &edia &edia a etrat etrat;.i ;.ia a n(& conte9 conte9to to ed(cat ed(cati"o i"o%% ornec ornecend endo o (*-dio para a contr(+,o do con7eci&ento% er"indo:e do *rincar/ Por eta )in7a de pena&ento% Roc7a V2000% p/ 4W% recon7ece '(e YAo proeor ca*e or.ani3ar o *rin *rincar car e% para para ito ito%% ; nece nece# #ri rio o '(e '(e e)e e)e con7 con7e+a e+a (a (a parti partic( c()a )ari rida dade de%% e( e( e)e e)e&ent &ento o
et etr(t r(t(ra (rai% i%
deen"o)"i&entoZ/
a
pre& pre&iia a
nece nece #r #riia
par para
o
e( e(
(r.i (r.i&e &ent nto o
10 Ai&% no proceo ed(cati"o% ; i&portante '(e o proeore e concienti3e& de '(e o ato de ed(car n,o en"o)"e o&ente tran&i,o de con7eci&ento% &a ta&*;& et# "o)tado para a pro&o+,o do deen"o)"i&ento do proceo pico)=.ico '(e en"o)"e& o con7eci&ento/
, - OS JOGOS E BRINCADEIRAS BRINCADEIRAS NA N A CONCEPÇÃO CONCEPÇÃO DE 'GOTS. Coniderando Coniderando a i&porte '(anto ao pap;i a ere& repreentado por e)a% contri*(indo para atri*(ir i.niicado dierente ao o*jeto% tranor&ando:o e& *rin'(edo/ Na idade pr;:eco)ar (r.e (&a .rande '(antidade de tend8ncia e deejo n,o po-"ei de ere& rea)i3ado de i&ediato/ Acredito '(e% e a nece neceida idad de n,o n,o rea)i ea)i33#"ei #"ei i&ed i&ediiata& ata&en ente te n,o n,o e dee deen" n"o) o)"e "e e& e& d(ran d(rante te ao ao ano ano eco eco)a )are re% % n,o n,o e9i e9ititiri ria& a& o *rin'( *rin'(edo edo% % (&a "e3 '(e e)e e)e parece parece& & er in"ent in"entado ado j(ta& j(ta&ent ente e '(ando a crian+a co&e+a& a e9peri&entar tend8ncia irrea)i3#"ei/ VX.otX% 14% p/122W
Perce*e:e '(e a ati"idade principa) para o deen"o)"i&ento pico&otor da ine do *rincar ; per&iti per&itirr '(e a crian+ crian+a a aprenda aprenda a e)a*or e)a*orar@r ar@reo eo)"e )"err it(a+ it(a+>e >e "i"enci "i"enciada ada no e( cotidiano/ E)e no ec)arece ainda '(e% a (n+>e pico)=.ica ",o e deen"o)"endo na crian+a e% ao po(co% ",o proporcionando a a'(ii+,o de no"o co&porta&ento/
/ - BRICADEIRAS CANTADAS CANTADAS E SUAS ORIGENS A *rincadeira ,o (ni"erai e a3e& parte da c()t(ra pop()ar/ N,o e te& co&o preciar (a ori.e&% j# '(e a.re.a& "a)ore e e tranor&a& ao )on.o do te&po/ A).(&a pita co&o% por e9e&p)o a *oneca co)ocada no t?&()o da
11 crian+a .re.a% no ;c()o I a/c% &otra& '(e (a e9it8ncia ; *atante re&ota/ No 5rai) 5rai) &(ita &(ita *rincad *rincadeir eira a e *rin'(ed *rin'(edo o c7e.ara c7e.ara& & co& a a&-) a&-)ia ia e(ropei e(ropeia a por ocai,o da co)oni3a+,o co&o[ pi>e% *oneca% o)dadin7o% can+>e de ninar/ O aricano contri*(-ra& co& (a dan+a e criat(ra e9traordin#ria e o ind-.ena contri*(-ra& co& )enda% can+>e e dan+a/ Cada po"o '(e aporto( no 5rai) tro(9e (a (a tradi+ tradi+>e >e e c()t(r c()t(ra% a% a &ice) &ice)e re.ionai/ Dentre a in?&era &aneira de *rincar% e9ite& a *rincadeira cantada/ A *rincadeira cantada apreenta& a &e&a diic()dade da *rincadeira no '(e di3 repeito repeito a preciar (a ori.e&% ito ;% n,o e a*e ao certo '(ando (r.ira&/ T8&:e noticia o*re a canti.a de roda dede o ;c()o ]II% e.(ndo a).(n et(dioo% a &e&a reite& e& (a or&a ori.ina) at; o dia at(ai/ A *rincadeira *rincadeira cantada cantada apreenta& apreenta& (&a &ec)a de c()t(ra c()t(ra de -ndio% -ndio% *ranco e ne.ro% e o(tra etnia '(e ",o endo incorporada pe)a peoa e tran&itida ao )on.o do ano/ S(p>e:e '(e a).(&a *rincadeira de roda ,o tran tran or or&a &a+> +>e e de ceri ceri&\ &\ni nia a '(e '(e pa paar ara& a& a rit( rit(ai ai de ad() ad()to to e depo depoi i a *rincadeira inanti/ Se.(ndo Me)o V1% p/ 1W/ 5rincando de roda% a crian+a e9ercita o racioc-nio e a &e&=ria% eti&()a o .oto pe)o canto e deen"o)"e nat(ra)&ente o &?c()o ao rit&o da dan+a in.8n(a/ in.8n(a/ A arte da poeia% poeia% da &?ica &?ica e da dan+a (nira&:e (nira&:e no *rin'(edo de roda inanti% rea)i3ando a -ntee &a.n-ica de i&precind-"ei ! ed(ca+,o eco)ar /
A canti.a de roda a"orece& a aocia+,o entre a+,o corpora) e o&/ Sendo (&a (&a ati" ati"id idad ade e apra apra33-"e "e)) no (ni" (ni"er ero o ina inant nti)i)%% a);& a);& de per& per&ititir ir '(e '(e "a)o "a)ore re e con7eci&ento con7eci&ento c()t(rai c()t(rai e tradicionai tradicionai eja& tran&itido tran&itido a cada .era+,o% aj(dando aj(dando o indi"-d(o a entender o &(ndo ao '(a) pertence/ E)a &it(ra&% &?ica% e9pre,o corpora)% dan+a% dra&ati3a+,o% &-&ica e jo.o% e ,o intr(&ento *atante a"or#"ei ao a&*iente de enino:aprendi3a.e&% o*ret(do% na ed(ca+,o inanti)/
)#$ - PROCESSO DE DESEN'OL'IMENTO DESEN'OL'IMENTO DO PROJETO DE ENSINO )#" - TEMA E LIN0A DE PES1UISA
12 O oco tetico dete projeto de enino e d# na i&porte >e '(e '(e e"ent(a)&ent e"ent(a)&ente e (r.e& na a)a de a()a/ E& "ita dio% ; intereante intereante '(e o proeor eja (& coadj("ante do a)(no nete proceo e ten7a e& &ente '(e a condi+>e para aprender n,o et,o no jo.o% &a e& co&o e)e ,o ap)icado/ Pretende:e% deta or&a% '(e ete projeto conir&e '(e o jo.o e *rincadeira ,o eenciai na or&a+,o da crian+a e interere de or&a *atante poiti"a no deen"o)"i&ento do racioc-nio e da aprendi3a.e&/
)#& - P*BLICOP*BLICO-AL AL'O 'O Proeore da Ed(ca+,o Inanti) da eco)a p?*)ica do &(nic-pio de Traip(: AL/
)#) - JUSTIFICA JUSTIFICATI TI'A 'A A *rincadeira% a);& de proporcionar pra3er e di"er,o% pode repreentar (& deaio e pro"ocar o pena&ento re)e9i"o da crian+a/ Con7ecer e co&preender o jeito partic()ar da crian+a ere& e etare& no &(ndo de"e er o .rande deaio da Ed(ca+,o Inanti)/ De acordo acordo co& o Reere Reerenci ncia) a) C(rric C(rric()a ()arr Nacion Naciona) a) para a Ed(ca+,o Ed(ca+,o Inant Inanti)i) V5RA V5RASI SIL% L% 1% 1% p/ 2JW% 2JW% Yo jo.o jo.o e a *rin *rinca cade deira ira propi propici cia& a& a a&p) a&p)ia ia+, +,o o do do con7eci&ento inanti por &eio da ati"idade )?dicaZ/ De acordo co& Pia.et V1J1% p/ JW% Y'(ando *rinca% a crian+a ai&i)a o &(ndo ! (a &aneira% e& co&pro&io co& a rea)idade% poi (a intera+,o co& o o*jeto n,o depende da nat(re3a do o*jeto% &a da (n+,o '(e a crian+a )7e atri*(iZ/ X.otX conidera '(e o jo.o ; (& e)e&ento eencia)&ente ocia)i3ado e%
16 cone'(ente&ente% a).o &(ito i&portante para o deen"o)"i&ento 7(&ano/ Para e)e% a crian+a ; introd(3ida introd(3ida no &(ndo ad()to pe)o jo.o e (a i&a.ina+,o i&a.ina+,o '(e pode contri*(ir contri*(ir para a e9pan,o de (a 7a*i)idade conceit(ai/
)#+- PROBLEMATI(AÇÃO Q(a) a in)(8ncia '(e o jo.o e *rincadeira e9erce& no deen"o)"i&ento da aprendi3a.e& e na or&a+,o da crian+a A or&a+,o de proeore recon7ece a i&port
)#,-- OBJETI'OS )#, OBJETI'OS GERAL •
Oerecer ao proiionai de enino (*-dio para (&a re)e9,o o*re a
i&port
ESPEC2FICOS: •
Eti&()ar a )eit(ra o*re o jo.o e *rincadeira co&o erra&enta peda.=.ica[
•
Orientar o proiionai de enino a inc)(ir ati"idade )?dica e& (a pr#tica
de enino[ •
Tra3er re)e9>e o*re o "a)or do jo.o e *rincadeira no deen"o)"i&ento
pico)=.ico da crian+a[
)#/-- CONTE*DOS )#/ CONTE*DOS Eta etapa do projeto projeto te& o prop=ito de apreentar apreentar (&a e)e+,o e)e+,o de ati"idade
14 )?dica di"eriicada% '(e er# de .rande "a)ia para o proeor e& a)a de a()a/ Ante de e9por o tipo de *rincadeira% a3:e nece#rio )an+ar &,o do et(do de 5ro(.^re V1W% o '(a) apreenta (&a (.et,o de &etodo)o.ia '(e tra3 .rande *ene-cio para '(e& de)a i3er (o/ A ap)ica+,o de jo.o e *rin'(edo e& dierente it(a+>e or.ani3acionai% ed(cacionai% ociai o( terap8(tica ; (& &eio para eti&()ar% ana)iar e a"a)iar aprendi3a.en epec-ica% co&pet8ncia e potencia)idade do jo.adore en"o)"ido/ Q(ando e re.itra& re.itra& a a+>e )?dica deen"o)"ida deen"o)"ida pe)o participant participante e dentro de (& jo.o eponte e a3er inter"en+>e e dia.n=tico &ai e.(ro '(e aj(da& tanto no apecto indi"id(a) '(anto no co)eti"o/ Co&o t(do '(e e a3 ; precio ter (&a &eta a atin.ir% no cao da oicina peda.=.ica% peda.=.ica% o proeor ta&*;& de"e ter *e& c)aro '(ai o o*jeti"o o*jeti"o '(e e)e '(er a)can+ar cao contr#rio% a ati"idade er"ir,o apena de &ero paate&po/ Le"ando:e e& conidera+,o todo ete o*jeti"o% n,o e pode dei9ar paar deperce*ido deperce*ido '(e o jo.o ; (&a ati"idade ati"idade '(e te& "a)or ed(caciona) ed(caciona) intr-neco/ intr-neco/ Cr(3 e Santo V2002% p/11W di3e& '(e Yjo.ar ed(ca% ai& co&o "i"er ed(ca e&pre o*ra a).(&a coiaZ/ Io j(tiica por'(e o docente recorre& ao jo.o e a (ti)i3#:)o co&o rec(ro peda.=.ico no proceo de enino e aprendi3a.e&/ Dete &odo% ; #ci) perce*er '(e o jo.o correponde a (& i&p()o nat(ra) da crian+a e% nete entido% atia3 (&a neceidade interior e& "irt(de do er 7(&ano apreentar (&a tend8ncia )?dica/ Ad&ite:e ai& '(e o jo.o ; pra3er% poi (a principa) caracter-tica ; a capacidade de a*or"er o jo.ador de or&a intena e tota)% criando (& c)i&a de ent(ia&o/ Deta or&a% i7i&oto aponta doi e)e&ento '(e coe9ite& e& it(a+,o de jo.o Yo pra3er cond(3indo ao eor+o epont
1 inicia)&ente e.oc8ntrico e epont
1 pena&ento[ deaiando:a a penar propondo '(et>e interro.ati"a '(e a a+a& a)ar o*re coia reai e i&a.in#ria e% dea or&a% ao aoci ciar ar: :e e ao '(e '(e con" con"en enci cion ona) a)&e &ent nte e e con conid ider era a Yapr Yapren ende derZ rZ[[ eti&()ando a capacidade de aocia+,o% a3endo:a )i.ar i.(ra a on% i&a.en a te9to% &?ica a pa)a"ra[ apri&orando e( do&-nio &otor% enina eninando ndo:a :a eco"a eco"arr o dente dente%% a&arra a&arrarr o apato apato% % (ar (ar ta)7er ta)7ere% e% eninando:a eninando:a a &arte)ar% &arte)ar% para(ar% para(ar% encai9ar encai9ar%% arr(&ar arr(&ar coia% coia% "arrer% "arrer% pecar e& ta*()eiro de areia[ )i*ertando:a de eteri=tipo% coia de &enino e de &enina% proi>e de 7o&e& e de &()7er e% &otrando: )7e a ri'(e3a '(e e9ite na dieren+a e a *e)e3a na di"eridade c()t(ra)[ aj(dando:a a a3er a&i.o% enaiando teatrin7o% &otrando re)a+>e pertinente e& 7it=ria% aprendendo a aceitar o .an7ar e o perder no jo.o '(e rea)i3a V2006% p/ 26W/
Eta contata+,o poi*i)ita '(e a participa+,o da crian+a e& ati"idade )?dica contri*(i para a or&a+,o de atit(de ociai% tai co&o repeito &?t(o% o)idariedade% coopera+,o% o*edi8ncia ! re.ra% eno de repona*i)idade% iniciati"a peoa) e .r(pa)/ Ete ,o ponto cr(ciai contit(-do de a+>e t,o i&p)e '(e% e cond(3ido de or&a correta pe)o ed(cador% pode& a3er a dieren+a no deen"o)"i&ento da crian+a% a3endo co& '(e e torne (& indi"-d(o ir&e% e.(ro% capa3 de o*ter 89ito e& todo o apecto de (a "ida ad()ta/ E a eco)a de"e a(&ir pape) eencia) na "ida deta crian+a/
)#3 - PROCESSO PROCESSO DE DESEN'OL DESEN'OL'I 'IMENTO MENTO O d es e nv o l v i me nt od es t ep r o j e t oo c or r e r áp orme i od ea t i v i d ad es a s e r e m r eal i zadas j unt o a um gr upo de pr of essor es da Educação I nf ant i lque passar ão a acompanhar ,dur ant e um per í odo de 30 di as,as mudançasde compor t ame ment o de c r i anç ass ubmet i dasàpar t i c i paç ãoem j ogosebr i nc adei r as .
)#4 - ATI'IDADES ATI'IDADES L*DICAS - SUGEST5ES J676s E8rc9c6s S;s6rs Ete et#.io a*ran.e o co&porta&ento e re)e9o do pri&eiro &ee de "ida at; o in-cio da repreenta+>e &entai o( i&a.en '(e ,o o pri&eiro e*o+o do
1J pena&ento inanti)/ Neta ;poca a crian+a crian+a ad'(ire a inor&a+>e inor&a+>e *aica&ente *aica&ente atra"; do =r.,o do ent entid ido o e a (a (a repo repota ta e carac caracte teri ri3a 3a& & por por a+>e a+>e &oto &otora ra '(e '(e ",o ",o e aperei+oar co& a &at(ra+,o VGardner% 14W/ •
E& d(p)a% tentar )e"antar co& a teta (&a *o)a .rande% '(e et# o*re a
&ea[ a crian+a poder,o (ar a &,o co&o intr(&ento de apoio para o e( corpo e n,o para tocar na *o)a[ a ?nica parte do corpo a tocar na ne)a ; a teta/ Eta ati"idade tra*a)7a a coordena+,o &otora a&p)a e a orienta+,o epacia)/ •
E& d(p)a o( trio% (& atr# do o(tro e co& a &,o no o&*ro do co)e.a da
rente% a)ta e.(ida&ente at; c7e.ar a (& deter&inado ponto[ .irar o corpo% dando &eia:"o)ta% co)ocar no"a&ente (&a da &,o no o&*ro do co)e.a da rente e reiniciar o perc(ro% p()ando/ •
For&ar d(a co)(na% (&a e& rente ! o(tra% &antendo certa dit
crian+a )an+a a *o)a para o(tra da co)(na e& rente% '(e de"er# pe.ar e )an+ar para a crian+a e.(inte% da o(tra co)(na/ A ati"idade de )an+ar e pe.ar tra*a)7a& a coordena+,o &otora% a "io&otora e a orienta+,o epacia)/
R?rs;>a@6 S=
J676s a>va a;ls s9;>s: •
Montar e de&ontar o*jeto[
•
For&ar (&a i.(ra n(& '(e*ra:ca*e+a[
1 •
Deco*rir a parte da i.(ra apreentada/
Eta ati"idade deen"o)"e& a an#)ie e -ntee% a o*er"a+,o% a aten+,o e a dicri&ina+,o "i(a)/ For&ar pa)a"ra% decirando o inai apreentar ! crian+a a).(&a -)a*a j# et(dada% co&*inando co& e)a '(e a cada -)a*a correponder# (& deen7o o( ina)/ E& e.(ida% apreentar apena o inai% e a crian+a% co&o e eti"ee& decirando ndo
(&a
&ena. a.e&
tenta&
or&ar r&ar
pa) pa)a"ra
j(nt (ntando
a
-) -)a*a
correpondente ao inai/ Ao &e&o te&po e& e di"erte&% a crian+a aperei+oa& a capacidade )eitora/
J676s R7ras Ete jo.o ,o detinado para crian+a de ete ao do3e ano '(e j# det8& (& *o& do&-nio do racioc-nio/ E)e a*ran.e& (&a di"eridade &(ito .rande de ati"idade/ •
C6rra 6 6s>cl6
For&a+,o inicia) tra+ar no c7,o a )in7a de partida/ O participante e di"ide& e& d(a i)a% or&ando d(a e'(ipe% co& o &e&o n?&ero de e)e&ento% '(e ica& atr# da )in7a de&arcada/ _ rente de cada e'(ipe% co)ocar doi o( tr8 o*jeto aatado a).(n &etro (n do o(tro Vtijo)o% cai9a de pape),o% etc/W/ Entre.ar para o pri&eiro jo.ador de cada co)(na (&a *o)a/ Deen"o)"i&ento dado o ina) de in-cio% o pri&eiro jo.ador de cada co)(na ai correndo e.(rando a *o)a% a)ta o o*t#c()o '(e et,o ! rente de (a co)(na% e "o)ta a)tando o &e&o o*t#c()o/ Entre.a ao e.(ndo jo.ador a *o)a% e "ai para o ina) de (a i)a/ O e.(ndo jo.ador procede da &e&a or&a% e ai& (cei"a&ente% at; o ?)ti&o participante de cada i)eira/ Q(e& dei9ar a *o)a cair d(rante a corrida% de"er# rec(per#:)a ante de contin(ar o perc(ro/ ence a e'(ipe '(e ter&ina pri&eiro/ •
Pass6 6;
For&a+,o inicia) co)ocar cadeira dipota e& d(a i)eira% (&a de rente para a o(tra[ de"e 7a"er (&a cadeira a &eno do '(e o n?&ero de participante/ Cada
1 jo.ador enta:e n(&a cadeira% co& e9ce+,o de (&% '(e per&anece p; no &eio da d(a i)eira/ Deen" Deen"o) o)"i "i&en &ento to o pa paa. a.ei eiro ro '(e '(e ico ico( ( e& p; tent tenta a con" con"er erar ar co& co& o paa.eiro paa.eiro '(e et,o entado% e no &eio da con"era de"e di3er a pa)a"ra pa)a"ra Y*ondeZ/ Q(ando eta pa)a"ra or pron(nciada% pron(nciada% todo o paa.eiro paa.eiro entado troca& de )(.ar% )(.ar% &(dando de (&a i)eira para o(tra/ O paa.eiro '(e eti"er de p; proc(ra entar:e n(&a da cadeira/ Toda eta (.et>e pode& a(9i)iar o tra*a)7o do proeor '(e '(er tra*a)7ar na perpecti"a de eti&()ar eti&()ar a aprendi3a.e& aprendi3a.e& por &eio de jo.o e *rincadeira *rincadeira%% a*rindo ta&*;& epa+o para a inc)(,o de &(ito o(tro/ ta&*;& i&portante rea)tar '(e a a&-)ia ; i&precind-"e) para en"o)"er crian+a e& ati"idade )?dica% dede a pri&eira in
)# - 1UEST5ES PROPOSTAS AOS PROFESSORES PARTICIPANTES: aW $ O*er"e o n-"e) de en"o)"i&ento da crian+a d(rante a ati"idade )?dica[ *W $ Re)ita Re)ita o*re o n-"e) de ocia*i)idade ocia*i)idade da crian+a crian+a '(e participa participa co& re'(8ncia da ati"idade )?dica[ *W Enati3e a i&port
)#"$$ - CRONOG )#" CRONOGRA RAMA MA &$"+
20
ATI'IDADES
SETEMBRO
OUTUBRO
NO'EMBRO
Apreenta+,o do te&a% j(tiicati"a e reerencia) te=rico
]
Pe'(ia *i*)io.r#ica
]
Co)eta% apreenta+,o e dic(,o
]
do dado E)a*ora+,o do Projeto
]
Entre.a do Projeto
]
)#""" - RECURSOS )#" RECURSOS MA MATE TERIA RIAIS IS Para Para a c()&i c()&in
Sa)a de a()a para (& .r(po de 20 proeore[
•
o.o o.o peda. peda.=.i =.ico co '(e "a)o "a)ori ri3a 3a& & o apec apecto to )?di )?dico co% % a cria criatiti"i "idad dade e e o
deen"o)"i&ento de etrat;.ia de )=.ica e pena&ento[ •
o.o e &ateriai peda.=.ico pode& er coneccionado pe)o proeore da
a)a de rec(ro e de"e& o*edecer a crit;rio de ta&an7o% epe(ra% peo e cor[ •
5o)a 5o)a% % *rin *rin'( '(ed edo o ed(ca ed(catiti"o "o% % ca+a: ca+a:pa pa)a )a"r "ra% a% '(e*r '(e*ra:c a:ca* a*e+a e+a co& co& &apa &apa
.eo.r#ico[ •
it &()ti&-dia Data7ob% ta*)et o( note *oo[
•
Carto)ina% pape) o-cio% )#pi pi)oto% &ateria) para deen7o adaptado% )(pa &an(a)%
caneta caneta ponta ponta poroa% poroa% en.road en.roadore ore de )#pi )#pi e pinc;i pinc;i% % (porte (porte para para )i"ro )i"ro Vp)ano Vp)ano inc)inadoW% teo(ra adaptada% otbare% *rin'(edo e &iniat(ra[
)#"&
- A'ALIAÇÃ IAÇÃO O A a"a)ia+,o er# eet(ada por &eio aco&pan7a&ento da ati"idade e% atra";
de (& e&i e&in# n#ri rio o e& '(e '(e er, er,o o apre apree ent ntad ada a a anot anota+ a+>e >e do do pro proe eo ore re
21 participante o*re a &(dan+a de co&porta&ento da crian+a rente ! *rincadeira e jo.o/ O ator &ai i&portante er# a a'(ii+,o por parte do proeore de no"o con7eci&ento acerca da i&port
+#$ - CONSIDERAÇ5ES FINAIS A partir da etapa de deen"o)"i&ento dete projeto% epera:e '(e o pro proe eo ore re en"o en"o)" )"id ido o a.re a.re.( .(e& e& con7 con7ec eci& i&en ento to i&po i&port rtan ante te ! (a (a "ida "ida proiionai% a i& de a&p)iar a poi*i)idade de intererir na '(a)idade do enino na Ed(ca+,o Inanti) e% o*ret(do% de perce*er a i&porte deaiadora en"o)"endo jo.o e *rincadeira '(e atri*(a& et-&()o ao deen"o)"i&ento do apecto )?dico% aci)itando a aprendi3a.e& e o deen"o)"i&ento peoa)% ocia) e c()t(ra)/ Poi a ati"id ati"idade ade )?dica )?dica co)a*ora co)a*ora para (&a *oa ocia) ocia)i3a i3a+,o +,o%% co&(nic co&(nica+,o a+,o%% e9pre e9pre,o ,o e a(toeti&a% "ito '(e a &e&a )e"a a crian+a a e.(ir por (& ca&in7o eti&()ador e enri'(ecedor '(e poi*i)ita atin.ir (a tota)idade no proceo de aprender/ nece#rio coniderar coniderar '(e o jo.o ed(cati"o ed(cati"o contri*(i contri*(i e &(ito para a or&a+,o or&a+,o da cidadania% (&a "e3 '(e poi*i)ita a a'(ii+,o do repeito &?t(o% da o)idariedade% da coopera+,o% da inceridade% da o*edi8ncia ! re.ra% do eno de repona*i)idade% dentre o(tro apecto/ ine.#"e) '(e o jo.o te& (& "a)or de or&a+,o de car#ter e9ci e9cita tant nte e e ta&* ta&*;& ;& eo eor+o r+o "o)( "o)(nt nt#ri #rio% o% poi poi tra* tra*a) a)7a 7a aten aten+,o +,o%% conce concent ntra ra+,o +,o e con7eci&ento/ A crian+a% atra"; do *rincar e do jo.o% a3 (a pr=pria deco*erta% teta e( )i&ite% aprende re.ra *#ica de con"i"8ncia e deen"o)"e o e&ociona) e o co.niti"o/ Diante dito% o proeor de"e a(&ir o e( pape) co&o ator ocia) capa3 de co)ocar &ai cor% &ai "ida na'(i)o '(e e prop>e a a3er/ Le"ando:e e& conidera+,o a e9peri8 e9peri8nci ncia a "i"enci "i"enciada ada na o*er"a o*er"a+>e +>e rea)i3 rea)i3ada ada e& eco)a eco)a p?*)ic p?*)ica% a% e&
22 conronto co& o ponto de "ita do reerenciai pe'(iado% ; po-"e) acreditar '(e o re()tado o*tido por ea &etodo)o.ia ora& *atante i.niicati"o/ De acordo co& a re)e9>e tra3ida nete projeto% conc)(i:e '(e o ato de *rincar )e"a a crian+a a contr(ir (a pr=pria 7it=ria% "a)ori3a a aeti"idade e deende a preen+a do er:crian+a na a)a de a()a/ Ai&% ocorrer# (& proceo de enino: apren aprendi di3a 3a.e .e& & &(it &(ito o &ai &ai i.n i.niiic icat ati" i"o o e eic eica3/ a3/ Det Deta a &ane &aneir ira% a% ente entend nde: e:e e '(e '(e deen" deen"o)" o)"er er ati"id ati"idade ade )?dica )?dica n,o ; jo.ar jo.ar )i+>e )i+>e e&paco e&pacotad tada a para para o ed(cand ed(cando o con( con(&i &irr pai pai"a "a&en &ente te// (& ato ato conc concie ient nte e e p)an p)anej ejad ado% o% ; torn tornar ar o indi indi""-d(o d(o conciente% en.ajado e e)i3 no &(ndo/
,#$- REFERNCIAS BIBLIOGR!FICAS 5RAS 5RASIL IL// RHr;cal RHr;cal Crrclar Crrclar Nac6;al ?ara Eca@6 I;Ha;>l 5ra-)ia MEC @ SEF% 1/ 5ROUGRE% G# Br;6 cl>ra# S,o Pa()o Corte3% 1/ # Br;6 cl>ra# Co)e+,o Q(et>e da noa ;poca% n 46/ S,o Pa()o Corte3% 2001/ CAMPOS% D/ M/ S/ $ Psc6l67a a A?r;Ka7=% 1 ed/% Petr=po)i o3e% 1/ CARAL CARALO% O% A/M/C/ A/M/C/ et a)/ VOr./W/ Br;cara cl>ra: vaa;6 ?l6 Brasl r;ca# o)/ 1 e 2/ S,o Pa()o Caa do Pic=)o.o% 2006/ LUCESI% Cipriano/ Ds;v6lv=;>6 6s s>a6s c6;sc;ca lca# In LUCESI% LUCESI% Cipriano Vor./W/ Vor./W/ E;sa6s E;sa6s l6?a767 l6?a767a# a# N/1% Sa)"ador UF5A@FACED% 2000/ MELO% er-i&o/ er-i&o/ F6cl6r I;Ha;>l / 5e)o ori3onte Itatiaia% 1/ Formaçã ação do Símb Símbol olo o na Crianç ança/ I&ita+,o% jo.o e on7o% i&a.e& e PIAGET PIAGET%% ean/ A For repreenta+,o/ Trad/ A)"aro Ca*ra)/ Rio de aneiro a7ar% 1J1/
ROCA ROCA RUT/ RUT/ M;c6;r6 ;ccl6?c6 sc6lar / R(t7 Roc7a@ inden*(r. da Si)"a Pire/ S,o Pa()o Scipione% 2000/ GOTS% L/ S/ A H6r=a@6 s6cal a =;># S,o Pa()o Martin Fonte% 14/
26 % LURIA% A)e9andre R/% LEONTIE% A);9i N/ L;7a7= s;v6lv=;>6 a?r;Ka7=# / ed/ S,o Pa()o cone% 14/