REPÚBLICA BOLIVARIANA BOLIVARIANA DE VENEZUELA MINISTERIO DEL PODER POPULAR POPUL AR PARA PARA LA EDUCACIÓN SUPERIOR UNIVERSIDAD BOLIVARIANA BOLIVARIANA DE VENEZUELA VENEZUEL A PROGRAMA DE FORMACIÓN DE GRADO DE GESTIÓN AMBIENTAL
PLAN DE GESTIÓN AMBIENTAL PARA EL MANEJO ADECUADO DE LOS DESECHOS SÓLIDOS GENERADOS EN LA COMUNIDAD EL PA PALMAR LMAR DE LA COPÉ, SECTORES IV Y VI, MUNICIPIO TÓRBES ESTADO TÁCHIRA.
San J!"#$%, J&n$ '()*
REPÚBLICA BOLIVARIANA BOLIVARIANA DE VENEZUELA MINISTERIO DEL PODER POPULAR POPUL AR PARA PARA LA EDUCACIÓN SUPERIOR UNIVERSIDAD BOLIVARIANA BOLIVARIANA DE VENEZUELA VENEZUEL A PROGRAMA DE FORMACIÓN DE GRADO DE GESTIÓN AMBIENTAL AMBIENTAL
PLAN DE GESTIÓN AMBIENTAL PARA EL MANEJO ADECUADO DE LOS DESECHOS SÓLIDOS GENERADOS EN LA COMUNIDAD EL PA PALMAR LMAR DE LA COPÉ SECTORES IV Y VI, MUNICIPIO TÓRBES, ESTADO TÁCHIRA R"a+$a- /0 Ramírez A. Yesenia C. C.I 13.972.952 Camargo De Basto. Rosa M. C.I 22.645.120 !"ez. A#e$an%rina. C.I 23.172.952
Asesor& '%a. Rosa(ra Ro$as)))))))))))))))))))
San J!"#$%, J&n$ '()*
REPÚBLICA BOLIVARIANA BOLIVARIANA DE VENEZUELA MINISTERIO DEL PODER POPULAR POPUL AR PARA PARA LA EDUCACIÓN SUPERIOR UNIVERSIDAD BOLIVARIANA BOLIVARIANA DE VENEZUELA VENEZUEL A PROGRAMA DE FORMACIÓN DE GRADO DE GESTIÓN AMBIENTAL AMBIENTAL
PLAN DE GESTIÓN AMBIENTAL PARA EL MANEJO ADECUADO DE LOS DESECHOS SÓLIDOS GENERADOS EN LA COMUNIDAD EL PA PALMAR LMAR DE LA COPÉ SECTORES IV Y VI, MUNICIPIO TÓRBES, ESTADO TÁCHIRA R"a+$a- /0 Ramírez A. Yesenia C. C.I 13.972.952 Camargo De Basto. Rosa M. C.I 22.645.120 !"ez. A#e$an%rina. C.I 23.172.952
Asesor& '%a. Rosa(ra Ro$as)))))))))))))))))))
San J!"#$%, J&n$ '()*
De%i'a%o es"e'ia#mente a n(estras *ami#ias "or estar siem"re 'on nosotras + "or estim(#arnos a seg(ir siem"re a%e#ante.
AGRADECIMIENTO A Dios ,a%re ,a%re -o -o%o"o%eroso %o"o%eroso (e siem"re est/ "resente "resente en n(estras i%as + (e nos %a #a *(erza es"irit(a# "ara seg(ir '(m"#ien%o 'on n(estras metas. A n(estro "resi%ente "resi%ente eterno (go Ra*ae# C/ez rías "or tener #a isi!n 'ent 'entra# ra# en #a *orma' *orma'i!n i!n + #a o"ort( o"ort(ni ni%a %a% % %e 'a"a 'a"a'it 'itar arnos nos en #a nie niersi rsi%a% %a% Bo#iariana %e enez(e#a "ara *ormarnos 'omo "ro*esiona#es. A #a 'om(ni%a% 'om(ni%a% %e #os e'tores I + I %e# ,a#mar %e #a Co" "or "restarnos s( 'o#a8ora'i!n. A to%as #as "ersonas "ersonas (e %e (na manera ( otra nos a+(%aron a+(%aron + a"o+aron a"o+aron "ara #ograr esta meta.
REPÚBLICA BOLIVARIANA DE VENEZUELA MINISTERIO DEL PODER POPULAR PARA LA EDUCACIÓN SUPERIOR UNIVERSIDAD BOLIVARIANA DE VENEZUELA PROGRAMA DE FORMACIÓN DE GRADO DE GESTIÓN AMBIENTAL
PLAN DE GESTIÓN AMBIENTAL PARA EL MANEJO ADECUADO DE LOS DESECHOS SÓLIDOS GENERADOS EN LA COMUNIDAD EL PALMAR DE LA COPÉ SECTORES IV Y VI, MUNICIPIO TÓRBES, ESTADO TÁCHIRA AUTORES0 Ramírez A. Yesenia C Camargo De Basto. Rosa M !"ez. A#e$an%rina
RESÚMEN
INTRODUCCIÓN n #a a't(a#i%a% e# 're'imiento %e #a "o8#a'i!n: e# %esarro##o te'no#!gi'o + #os n(eos /8itos %e 'ons(mo son *a'tores (e an in'rementa%o #a 'anti%a% %e resi%(os s!#i%os (e se generan en n(estros ogares: #os '(a#es son a'(m(#a%os en sitios no a%e'(a%os: así 'omo tam"o'o se a"#i'a e# tratamiento ne'esario: + a esto se s(ma e# tiem"o (e %i'os resi%(os tar%an en %es'om"onerse: %e a##í (e e# 're'imiento %e #a "o8#a'i!n 'onstit(+e (n *o'o %e "ro%(''i!n %e gran%es 'anti%a%es %e resi%(os "or #o (e se %i*i'(#ta e# mane$o + e# tratamiento "ara eitar #os *o'os %e 'ontamina'i!n en #as 'om(ni%a%es; ,or otra "arte enez(e#a es (na so'ie%a%
(e a in*#(i%o nota8#emente en e# 're'imiento %e #os "ro8#emas
am8ienta#es (e ei#o %e %ese'os s!#i%os a# %ía: (e se s(man a# tota# genera%o en to%o e# esta%o: tra%('in%ose en tone#a%as %iarias; sien%o ei%ente (e este e'o a a traer 'onsigo #a a#tera'i!n %e# am8iente a# em"ezar s( %es'om"osi'i!n "or e# %es"ren%imiento %e# gas metano (e es e# 'a(sante %e #a a"ari'i!n %e #os in'en%ios es"ont/neos en #os re##enos sanitarios + %e# e*e'to inerna%ero (e +a se o8sera en #as gran%es 'i(%a%es %e "aíses (e no '(entan 'on (n %esarro##o te'no#!gi'o. n e# m(ni'i"io -!r8es e
esta zona a #a
ntre #as reisiones 8i8#iogr/*i'as rea#iza%as se en'(entran tra8a$os (e *(eron 8asa%os 8a$o #a in(iet(% %e 8(s'ar so#('iones ia8#es a# "ro8#ema inestiga8#e "#antea%o. De a##í (e: en e# /m8ito interna'iona# Ro%ríg(ez: A. ?200@ rea#izo (n tra8a$o %e inestiga'i!n so8re # mane$o integra# %e #os resi%(os s!#i%os (r8anos ?MIR. # '(a# es (no %e #os seri'ios "8#i'os m/s 'om"#i'a%os + sensi8#es "ara #os go8iernos #o'a#es "or s(s graes e*e'tos so8re #a sa#(% "8#i'a + #a imagen (r8ana ?M: 2004. ,ara aten%er#o: en M
?instr(mentos
#ega#es:
organiza'i!n
a%ministratia:
re'(rso
*inan'iero + "arti'i"a'i!n 'i(%a%ana so8re e# %esem"e=o %e #os go8iernos #o'a#es me
?.g.
ín%i'es
'onstr(i%os
e<
"ro*eso
+
'(a#itatios.
# an/#isis ree#! (e #os a+(ntamientos 'on me$ores %esem"e=os en e# mane$o integra# %e resi%(os: si se 'ontro#an *a'tores %emogr/*i'os + so'ioH e'on!mi'os: '(entan 'on instr(mentos #ega#es a't(a#iza%os + 'oerentes: "ersona# 'a"a'ita%o ?'on e<"erien'ia en #a a%ministra'i!n "8#i'a + en e# MIR: re'(rsos *inan'ieros %e "rogramas *e%era#es: ingresos "ro"ios e#ea%os 'omo "ro"or'i!n %e# tota# + a'tia "arti'i"a'i!n 'i(%a%ana en "rogramas re#a'iona%os 'on e# mane$o. eg(i%amente en e# /m8ito na'iona# B#an'o: A: Carri##o: B + ern/n%ez: R. ?2004 a#en'ia sta%o Cara8o8o. Rea#izaron (n est(%io (e tiene 'omo o8$etio Determinar #os "ro'e%imientos (ti#iza%os "or #os a8itantes %e #a 'om(ni%a% # am/n %e rama en re#a'i!n a# mane$o %e #os %ese'os s!#i%os org/ni'os e inorg/ni'os: re*eri%o a re'o#e''i!n: a#ma'enamiento: trans"orte: tratamiento +
%is"osi'i!n *ina#. Des%e e# "(nto %e ista meto%o#!gi'o 'orres"on%e a (n est(%io %es'ri"tio transa''iona# 'ontem"or/neo; #a "o8#a'i!n se#e''iona%a est(o 'on*orma%a "or sesenta + 'in'o ?65 *ami#ias resi%entes en %i'a 'om(ni%a%: %e #os '(a#es a tras %e# mto%o %e m(estreo no "ro8a#ísti'o inten'iona# se se#e''ionaron 'omo m(estra einte ?20 *ami#ias; #a in*orma'i!n *(e re'o#e'ta%a a tras %e %os instr(mentos: 'ontentios %e (in'e ?15 + %o'e ?12 ítem. os res(#ta%os %eterminaron en re#a'i!n a #a re'o#e''i!n %e #os %ese'os e# 70 (ti#iza 8a#%es sin ta"a: (n 20 8o#sas "#/sti'as + (n 20 re'i"ientes "#/sti'os sin ta"a; en '(anto a #a *re'(en'ia %e re'o#e''i!n e# 100 #a rea#izan (na ez a# %ía. n #o 'on'erniente a# trans"orte e# 95 (ti#iza enases "#/sti'os + e# 5 'arreti##as. n re#a'i!n a# a#ma'enamiento e# 100 %e #os %ese'os es 'o#o'a%o en (n re'into a8ierto a# aire #i8re; en #o re*eri%o a %is"osi'i!n *ina# e# @5 (eman #os %ese'os s!#i%os en s(s "ro"ias iien%as + (n 45 #a entierran; mientras (e e# 90 tras#a%an #os %ese'os 'omo %estino *ina# a (n #(gar 'er'ano a #a 'om(ni%a% + (n 5 #o re'i'#an "or me%io %e 'om"osteros. ,or otra "arte: Contreras + otros: ?2009; "resentaron (n tra8a$o %enomina%o Ja#(a'i!n o'ioHam8ienta# %e #a 'om(ni%a% # ,a#mar %e #a Co" "arte a#ta M(ni'i"io -or8es: sta%o -/'ira: '(+o o8$etio *(e ea#(ar e# 'onte
# "resente est(%io se 'onsi%era re#eante %a%a #a im"ortan'ia (e tiene #a a"#i'a'i!n %e (n "#an %e gesti!n am8ienta# "ara e# mane$o a%e'(a%o %e #os resi%(os s!#i%os %e #a Com(ni%a% %e# ,a#mar %e #a Co" se'tor I + I %e# M(ni'i"io -or8es sta%o -/'ira + así eitar (e 'ontine sien%o (n *o'o %e 'ontamina'i!n am8ienta# %e8i%o a# ma# mane$o %e #os mismos: (e se "ro%('en en %i'a 'om(ni%a%: %e ig(a# manera e# est(%io 8ene*i'ia a #a 'om(ni%a% +a (e se orienta a #os a8itantes a tras %e #a %('a'i!n am8ienta# %e# 'ono'imiento en #o (e a re'i'#a$e se re*iere "ara e# tratamiento a%e'(a%o %e #os resi%(os (e se "ro%('en en 'a%a (no %e #os ogares. n ta# senti%o 'on #a a"#i'a'i!n %e# "#an %e gesti!n am8ienta# "ro"(esto a #a 'om(ni%a% %e# ,a#mar %e #a Co" se'tor I + I: se "reten%e o se as"ira (e a%(ieran #os 'ono'imientos + "r/'ti'as ne'esarias "ara (e '(enten 'on erramientas %e "rimera + a #a ez "(e%an 'onstit(irse en "ortao'es o m(#ti"#i'a%ores %e esta marai##osa e<"erien'ia 'omo #o es 'ontri8(ir a 'oniir 'on #a nat(ra#eza + (e #as 'om(ni%a%es e'inas "(e%an tener en esta 'om(ni%a% (n e$em"#o o a#ternatia a seg(ir "ara a#'anzar e# m/
OBJETIVOS DEL PROYECTO O12"%$3 G"n"/a+ ,ro"oner (n "#an %e gesti!n am8ienta# "ara e# mane$o a%e'(a%o %e #a 8as(ra en #a 'om(ni%a% # ,a#mar %e #a Co" se'tores I + I: M(ni'i"io -!r8es sta%o -/'ira.
O12"%$3! E!"#45$#!
I%enti*i'ar #os ti"os %e %ese'os s!#i%os genera%os en #a Com(ni%a% # ,a#mar %e #a Co" se'tores I + I.
Diagnosti'ar #os riesgos so'ioHam8ienta#es o'asiona%os "or #a a'(m(#a'i!n %e %ese'os s!#i%os en #a Com(ni%a% # ,a#mar %e #a Co" se'tores I + I.
sta8#e'er e# mane$o %e #os %ese'os s!#i%os en #a Com(ni%a% # ,a#mar %e #a Co" se'tores I + I.
Determinar #a *a'ti8i#i%a% %e# %esarro##o %e (n "#an %e gesti!n am8ienta#.
Dise=ar (n "#an %e gesti!n am8ienta# "ara e# mane$o %e #os %ese'os s!#i%os en #a Com(ni%a% # ,a#mar %e #a Co" se'tores I + I: M(ni'i"io -!r8es sta%o -/'ira.
-oman%o en '(enta #o anteriormente e<"(esto se rea#iza e# sig(iente est(%io "er*i#a%o 8a$o #a meto%o#ogía %e #a a''i!n "arti'i"ante 'omo erramienta "ara #a a"#i'a'i!n %e (n ,#an %e esti!n Am8ienta# en #a 'om(ni%a% # ,a#mar %e #a Co" se'tores I + I %e# M(ni'i"io -or8es sta%o -/'ira: %entro %e esta meto%o#ogía se "(e%en %esta'ar #as sig(ientes re*eren'ias 8i8#iogr/*i'as re*eri%as a# est(%io rea#iza%o.
MARCO TEÓRICO
esti!n Am8ienta#& egn Ce8a##os ?2007; se %enomina gesti!n am8ienta# o gesti!n %e# me%io am8iente a# J'on$(nto %e %i#igen'ias 'on%('entes a# mane$o integra# %e# sistema am8ienta ?".214. Di'o %e otro mo%o e in'#(+en%o e# 'on'e"to %e %esarro##o sosteni8#e: es #a estrategia me%iante #a '(a# se organizan #as a'tii%a%es atr!*i'as (e a*e'ta a# me%io am8iente: 'on e# *in %e #ograr (na a%e'(a%a 'a#i%a% %e i%a: "reinien%o o mitigan%o #os "ro8#emas am8ienta#es. a gesti!n am8ienta# res"on%e a# J'!mo a+ (e a'er "ara 'onseg(ir #o "#antea%o "ara e# %esarro##os sosteni8#e: es %e'ir: "ara 'onseg(ir (n e(i#i8rio a%e'(a%o "ara e# %esarro##o e'on!mi'o: e(i"ara%o 'on e# 're'imiento %e #a "o8#a'i!n: (so ra'iona# %e #os re'(rsos + "rote''i!n + 'onsera'i!n %e# am8iente. A8ara (n 'on'e"to integra%or o"eratio orientan%o #as %ire'tri'es: #ineamientos + "o#íti'as *orm(#a%as %es%e #os entes re'tores; (e terminan me%ian%o #a im"#ementa'i!n. ,#an %e Mane$o Am8ienta#& e %enomina "#an %e mane$o am8ienta# a# "#an (e: %e manera %eta##a%a: esta8#e'e #as a''iones (e se re(ieren "ara "reenir: mitigar: 'ontro#ar: 'om"ensar + 'orregir #os "osi8#es e*e'tos o im"a'tos am8ienta#es negatios 'a(sa%os en %esarro##o %e (n "ro+e'to: o8ra o a'tii%a%; in'#(+e tam8in #os "#anes %e seg(imiento: ea#(a'i!n + monitoreo + #os %e 'ontingen'ia. # 'onteni%o %e# "#an %e8e estar reg#amenta%o %e a'(er%o a #as 'ara'terísti'as %e #a zona %e 'a%a "aís. Ce8a##os ?2007; #e %e*ine 'omo Je# "#an o"eratio (e 'ontem"#a #a e$e'('i!n %e "r/'ti'as am8ienta#es: e#a8ora'i!n %e me%i%as %e mitiga'i!n: "reen'i!n %e riesgo: %e 'ontingen'ia + #a im"#ementa'i!n %e sistemas %e in*orma'i!n am8ienta# ?".313..."ara e# %esarro##o %e #as (ni%a%es o"eratias o "ro+e'tos a *in %e '(m"#ir 'on #a #egis#a'i!n am8ienta# + garantizar (e se a#'an'en est/n%ares (e se esta8#ez'an. ,#an %e esti!n Am8ienta#& Ro%ríg(ez + s"inosa ?2006 %e*inen e# "#an %e gesti!n am8ienta# 'omo e# 'on$(nto %e %is"osi'iones ne'esarias "ara #ograr e# mantenimiento %e (n 'a"ita# am8ienta# s(*i'iente "ara (e #a 'a#i%a% %e i%a %e #as "ersonas + e# "atrimonio nat(ra# sean #o m/s e#ea%o "osi8#e ?".69 esta 'on'e"t(a#iza'i!n %a origen a (na n(ea meto%o#ogía %e %e'isi!n en materia
am8ienta#: e in'#(so en materia e'on!mi'a + so'io e'on!mi'a: (e s("one #a a'e"ta'i!n "or "arte %e# om8re %e #a res"onsa8i#i%a% %e "rote'tor + igi#ante %e #a nat(ra#eza: a%ministran%o %e8i%amente #os re'(rsos me%ioam8ienta#es: "artien%o %e (na "ers"e'tia e'o#!gi'a g#o8a#: (e "osi8i#ite #a a'tii%a% (mana: mantenien%o #a 'a#i%a% %e i%a + #a %iersi%a% + e# e(i#i8rio 8io#!gi'o a #argo "#azo. Dese'os !#i%os& Anti##ano ?200@: %e*ine J%ese'o s!#i%o to%o a(e##o (e a %e$a%o %e ser ti# + se e#imina a tras %e '(a#(ier me%io ?".99; sien%o s( mane$o err!neo e# 'a(sante %e #a 'ontamina'i!n + "ro#i*era'i!n %e en*erme%a%es %iarrei'as en '(a#(ier "o8#a'i!n. os %ese'os se '#asi*i'an en org/ni'os e inorg/ni'os sien%o "rimero #os ma+ores "ro%('tores %e gas metano a# momento %e s( %es'om"osi'i!n. os %ese'os s!#i%os %e ti"o org/ni'os "roienen %e resi%(os %e 'o'ina 'omo 'on'as %e er%(ras: "artes %e "#antas + "astos: a(n(e genera#mente son 8io%egra%a8#es: '(an%o s(*ren amontonamientos "ro%('en *a'tores a"tos "ara #a "ro%(''i!n %e ma#os o#ores + #a "ro#i*era'i!n %e mos'as + roe%ores transmisores %e en*erme%a%es. orma#mente #os %ese'os s!#i%os son e#imina%os a tras %e# aseo (r8ano o en s( %e*e'to en erte%eros + 8as(ra#es + a(n(e en #a ma+oría %e #os 'asos s( %estino *ina# es e# re##eno sanitario no es menos 'ierto (e son #os 'a(santes %e #os in'en%ios es"ont/neos (e a##í se generan. a *orma %e i%a a't(a# en #a ma+or "arte %e #a "o8#a'i!n m(n%ia# se 8asa en e# 'ons(mo %e "ro%('tos + 8ienes %e to%o ti"o (e generan (n im"ortante "or'enta$e %e resi%(os s!#i%os "or 'ontar 'on %i*erentes ti"os %e enases: em"a(es + *ormas %e "resenta'i!n. Así: %es%e #os 'omesti8#es "asan%o "or "ro%('tos %e #im"iezas: e#ementos te'no#!gi'os: ro"a + m('os otros son "resenta%os + en%i%os siem"re en "a(etes e'os norma#mente en materia#es 'omo "#/sti'os: i%rios o "o#ieti#eno: + a(n(e to%os #os e#ementos se "(e%en re'("erar: m('os tar%an tiem"o en %esa"are'er: "romoien%o enton'es e# a'o"io 'onstante %e resi%(os %e to%o ti"o. A# mismo tiem"o: a#g(nos %e estos resi%(os s!#i%os: 'omo #as "i#as: meta#es o e# mismo "#/sti'o: son e
De ig(a# manera: Arísti%es ?200@; %e*ine %ese'o s!#i%o 'omo Ja(e# materia# (e no re"resenta (na (ti#i%a% o (n a#or e'on!mi'o "ara e# %(e=o: 'onirtin%ose "or en%e en genera%or %e resi%(os ?".93. Des%e e# "(nto %e ista #egis#atio #o m/s 'om"#i'a%o res"e'to a #a gesti!n %e resi%(os: es (e se trata intrínse'amente %e (n trmino s(8$etio: (e %e"en%e %e# "(nto %e ista %e #os a'tores ino#('ra%os ?esen'ia#mente genera%or + *is'a#iza%or. # resi%(o se "(e%e '#asi*i'ar %e arias *ormas: tanto "or esta%o: origen o 'ara'terísti'as + es %e*ini%o "or e# esta%o *ísi'o en (e se en'(entre.
mineros. n enez(e#a + en e# m(n%o #as esta%ísti'as %e "ro%(''i!n son 8astante #imita%as. A't(a#mente #a in%(stria %e# 'ar8!n se en'(entra em"e=a%a en #a im"#ementa'i!n %e (n mane$o a"ro"ia%o %e estos resi%(os: "or #o '(a# se es"era en (n *(t(ro "r!
"ro'eso #!gi'o en e# '(a# se an trata%o %e
'on'entrar %entro %e# mar'o #ega# igente: #os re'(rsos e'on!mi'os + #a "o'a te'no#ogía %is"oni8#e "ara e##o. s así 'omo e# "rimer "aso %a%o *(e "asar %e 8as(ra#es (8i'a%os en e# interior o en #as inme%ia'iones %e# ra%io (r8ano a re##enos sanitarios. ste #ogro "(e%e 'onsi%erarse im"ortante si se tiene en '(enta (e a #a *e'a estos 'am8ios ?1977H1979 #as m(ni'i"a#i%a%es no tenían %entro %e s( "res("(esto ning(na #egis#a'i!n "ara #a %is"osi'i!n *ina# a%e'(a%a a s(s resi%(os s!#i%os. D(rante #a %'a%a %e #os @0 #os re##enos sanitarios e<"erimentan s(8stan'ia#es me$oras en re#a'i!n 'on #a "rote''i!n %e# me%io am8iente. e rea#izan est(%ios (e "ermiten "ro"oner (n mane$o t'ni'o %e #os #í(i%os "er'o#a%os + e# 8iog/s; sin em8argo an no se 'omienzan a %esarro##ar "rogramas "ara s( (so; 'omo +a se o8sera en #os "aíses %esarro##a%os %on%e #os s(e#os re'("era%os %an ini'io a #a 'rea'i!n %e /reas er%es "ara e# se'tor (r8ano. istema %e mane$o 'on res"e'to a #os %ese'os s!#i%os& B/si'amente e# sistema %e mane$o %e #os resi%(os se 'om"one %e '(atro s(8sistemas. a.H a trans*orma'i!n %e (n materia# en (n resi%(o. na organiza'i!n se (e#e genera%ora '(an%o s( "ro'eso genera (n resi%(o: o '(an%o #o %errama o '(an%o no (ti#iza m/s (n materia#. B.H-rans"orte& s a(e# (e ##ea e# resi%(o. # trans"ortista "(e%e trans*ormarse en genera%or si e# eí'(#o (e trans"orta %errama s( 'arga: o si 'r(za #os #ímites interna'iona#es ? en e# 'aso %e #os resi%(os "e#igrosos: o si a'(m(#a #o%os ( otros resi%(os %e# materia# trans"orta%o. C.H-ratamiento + %is"osi'i!n& # tratamiento in'#(+e #a se#e''i!n + a"#i'a'i!n %e te'no#ogías a"ro"ia%as "ara e# 'ontro# + tratamiento %e #os resi%(os "e#igrosos o %e s(s 'onstit(+entes. Res"e'to a #a %is"osi'i!n #a a#ternatia 'omnmente m/s (ti#iza%a es e# re##eno sanitario. %.H Contro# + s("erisi!n& ste s(8sistema se re#a'iona *(n%amenta#mente 'on e# 'ontro# e*e'tio %e #os otros tres s(8sistemas. Riesgo "or a'(m(#a'i!n %e %ese'os s!#i%os& # Ministerio %e ani%a% + Asisten'ia o'ia# ?1990 'on'#(+! (e '(an%o se mane$an %ese'os s!#i%os: tantos org/ni'os 'omo inorg/ni'os: se 'orre e# riesgo %e 'ontraer o %iseminar
en*erme%a%es "or 8a'terias: "ro%('to %e s( mani"(#a'i!n %e*i'iente: es "or esta raz!n (e se 'onsi%eran gestiones %e mane$o negatias '(an%o %e *orma in%ire'ta se es res"onsa8#e %e #os sig(ientes as"e'tos& a n*erme%a%es "roo'a%as "or e'tores sanitarios&
"o8#a'i!n (e a8ita en estos me%ios +
%e"en%e %e e##a. ' Contamina'i!n atmos*ri'a& # materia# trans"orta%o a tras %e "artí'(#as: e# r(i%o + o#or re"resentan #as "rin'i"a#es 'a(sas %e 'ontamina'i!n atmos*ri'a. % Contamina'i!n %e s(e#os& P(e "(e%en ser a#tera%os en s( estr('t(ra %e8i%o a #a a''i!n %e #os #í(i%os "er'o#a%os: %e$/n%o#os in(ti#iza%os "or #argos "erio%os %e tiem"o. e ,ro8#emas "aisa$ísti'os + riesgos a''i%enta#es& a a'(m(#a'i!n %e resi%(os en #(gares no a"tos trae 'onsigo (n im"a'to "aisa$ísti'o negatio: a%em/s %e traer en a#g(nos 'asos (n im"ortante riesgo am8ienta#: +a (e "(e%e "ro%('ir a''i%entes: ta#es 'omo e<"#osiones o %err(m8es. * a#(% menta#&
8 Re'i'#a$e& n 8ene*i'io %ire'to %e (na 8(ena gesti!n #o 'onstit(+e #a re'("era'i!n %e re'(rsos a tras %e# re'i'#a$e o re(ti#iza'i!n %e resi%(os (e "(e%en ser 'onerti%os en materia "rima o ser (ti#iza%os n(eamente. ' Re'("era'i!n %e /reas& Qtros %e #os 8ene*i'ios %e %is"oner #os resi%(os en *orma a"ro"ia%a en (n re##eno sanitario es #a o"'i!n %e re'("erar /reas %e es'aso a#or + 'onertir#as en "ar(es + /reas %e es"ar'imiento: a'om"a=a%o %e (na "osi8i#i%a% rea# %e o8ten'i!n %e 8ene*i'ios energti'os ?8iog/s. istemas %e re'o#e''i!n + tratamiento %e #os %ese'os s!#i%os& egn #a A#'a#%ía %e -!r8es e
%e re'o#e''i!n
m/s
satis*a'torio
(e
"(e%a
"ro"or'ionarse a #a "o8#a'i!n res(#tar/ %es"(s %e (n est(%io '(i%a%oso en %on%e in'i%en n(merosos *a'tores 'omo&
− -i"os %e resi%(o "ro%('i%o + 'anti%a%. − Cara'terísti'as to"ogr/*i'as %e #a 'i(%a%. − C#ima. − oni*i'a'i!n (r8ana.
− re'(en'ia %e re'o#e''i!n. − -i"o %e e(i"o. −
− Re'o#e''i!n& e %e8en %e $(ntar 'anti%a%es 'onsi%era8#es %e materia#es re'i'#a8#es: se"arar e#ementos 'ontaminantes o no re'i'#a8#es + '#asi*i'ar #os materia#es %e a'(er%o a s( ti"o es"e'í*i'o.
− Man(*a't(ra& os materia#es '#asi*i'a%os se (ti#izan 'omo n(eos "ro%('tos o 'omo materias "rimas "ara a#gn "ro'eso.
− Cons(mo& os materia#es %e %es"er%i'ios %e8en ser 'ons(mi%os. os 'om"ra%ores %e8en %eman%ar "ro%('tos 'on e# ma+or "or'enta$e %e materia#es re'i'#a%os en e##os. in %eman%a: e# "ro'eso %e re'i'#a$e se %etiene. Dis"osi'i!n *ina#& Des"(s (e e# resi%(o s!#i%o a si%o trata%o: ste se en'(entra #isto "ara s( %is"osi'i!n *ina#. n #imita%o gr("o %e resi%(os "(e%e ser %is"(esto "or in+e''i!n a "ozos "ro*(n%os + en %es'argas s(8marinas a o'anos; m('os resi%(os gaseoso + en "artí'(#as son %is"(estos en #a atm!s*era. os resi%(os s!#i%os
'omnmente son
%e"osita%os
en 8as(ra#es: 8ota%eros
'ontro#a%os: erte%eros: re##enos sanitarios + %e"!sitos %e seg(ri%a%. Re##enos sanitarios& a A#'a#%ía %e an Crist!8a# '#asi*i'a e# re##eno sanitario 'omo (na o8ra %e ingeniería %estina%a a #a %is"osi'i!n *ina# %e #os resi%(os s!#i%os %omsti'os: #os '(a#es se %is"onen en e# s(e#o: en 'on%i'iones 'ontro#a%as (e minimizan #os e*e'tos a%ersos so8re e# me%io am8iente + e# riesgo "ara #a sa#(% %e #a "o8#a'i!n. Di'a o8ra 'onsiste en "re"arar (n terreno: 'o#o'ar #os resi%(os: e
Re(erimientos genera#es %e #os re##enos sanitarios& # sitio %e8e tener es"a'io ne'esario "ara a#ma'enar #os resi%(os genera%os "or e# /rea en e#
"#azo %e*ini%o "or e# %ise=o + %e8e estar %ise=a%o: #o'a#iza%o + "ro"(esto "ara ser o"era%o %e *orma (e #a sa#(%: #as 'on%i'iones am8ienta#es + e# 8ienestar sea garantiza%o. Ig(a#mente: #o'a#iza%o %e ta# manera (e minimi'e #a in'om"ati8i#i%a% 'on #as 'ara'terísti'as %e #os a#re%e%ores + e# e*e'to en #os aa#os %e estos terrenos. # "#an %e o"era'i!n %e# sitio %e8e ser %ise=a%o "ara %ismin(ir e# riesgo %e *(ego: %errames + otros a''i%entes o"era'iona#es en #os a#re%e%ores + s( %ise=o %e# "#an %e a''eso a# sitio %e8e a'erse %e *orma %e ta# (e no e
MARCO LEGAL n #a Constit('i!n %e #a Re"8#i'a Bo#iariana %e enez(e#a ?1999: Ca"ít(#o I& De #os Dere'os C(#t(ra#es + %('atios: artí'(#o 107. e esta8#e'e (e #a %('a'i!n Am8ienta# es o8#igatoria en #os nie#es + mo%a#i%a%es %e# sistema e%('atio: así 'omo tam8in en #a e%('a'i!n no *orma#: Ca"ít(#o IG& De #os Dere'os Am8ienta#es: Artí'(#o 127. -o%a "ersona tiene %ere'o a %is*r(tar %e (n am8iente sano 8rin%a%o "or e# esta%o "ero tiene e# %e8er %e "roteger#o "ara 8ene*i'io "ro"io + %e #as *(t(ras genera'iones en '(anto aire: ag(a: s(e#o: '#ima: es"e'ies ias. Artí'(#o 129. e=a#a (e #os e'osistemas %e8en ser "reiamente a'om"a=a%os %e est(%ios %e im"a'to am8ienta# + so'io '(#t(ra#... Re"resenta (n 'am8io '(a#itatio im"ortante a# %esarro##ar %ere'os am8ienta#es e<"#í'itos + %eta##a%os "ara #a "o8#a'i!n. Así mismo: e# te
%on%e se insta a# 'i(%a%ano a '(m"#ir 'on e# mane$o
a%e'(a%o %e #os resi%(os org/ni'os + %e8en ser a"#i'a%os %e *orma "ermanente. De ig(a# *orma en #os De'retos 2216 esta8#e'e #as normas + 'on%i'iones 8a$o #as '(a#es se %e8e rea#izar e# mane$o %e %ese'os %e"en%ien%o %e s(s 'ara'terísti'as: tratamientos + %is"osi'i!n *ina#.
# Artí'(#o 221@ in%i'a #a *orma 'omo an si%o '#asi*i'a%os %i'os %ese'os: %eri/n%ose %e ste s( mane$o. # De'reto 1257 (e esta8#e'e normas (e a8ar'an a''iones %e ea#(a'i!n (e "ermitan s("erisar to%as a(e##as a'tii%a%es (e %egra%an e# am8iente entre #as (e se en'(entran #os %ese'os org/ni'os: inorg/ni'os + s(stan'ias t!
METODOLOG6A at(ra#eza %e #a Inestiga'i!n& A# rea#izar (na inestiga'i!n es ne'esario as(mir (na "ost(ra "ara%igm/ti'a: (e "ermita g(iar e# "ro'eso + %esarro##o %e #a misma: "ara e##o es *(n%amenta# #a i%enti*i'a'i!n 'on'e"t(a# %e #o (e im"#i'a: sien%o %e*ini%a "or Martínez ?2002; 'omo&
J(n #ogro inte#e't(a# (e a#imenta a #a 'ien'ia + g(ía e# trans'(rso %e#as inestiga'iones: a "artir %e# 'on$(nto %e teorías: a#ores: t'ni'as: mo%e#os + 'onstr(''iones 'om"arti%as "or #os miem8ros %e (na 'om(ni%a% en *(n'i!n %e (na "ro8#em/ti'a %e s( 'onte
s %e'ir: (e #os "ara%igmas son sistemas (e g(ían a# inestiga%or& e# 'ono'imiento a%(iri%o a tras %e #a "r/'ti'a 'ientí*i'a est/ siem"re im"regna%o %e (na "ers"e'tia "ara%igm/ti'a. De a##í (e #os "ara%igmas "reten%en: en s( %esarro##o: "ro%('ir mar'os %e re*eren'ia 'a%a ez m/s 'om"#e$os (e organizan #a rea#i%a% %e (na %etermina%a manera a *in %e "ro"i'iar s( 'ono'imiento. os "ara%igmas son sistemas (e in%('en a %esarro##ar mar'os %e re*eren'ia 'a%a ez m/s 'om"#e$o a *in %e organizar #a rea#i%a% %e (na %etermina%a manera 'on e# *in %e "ro"i'iar s( 'ono'imiento. Con 8ase a este "#anteamiento: #a "resente inestiga'i!n se enmar'a %entro %e# "ara%igma '(a#itatio "er*i#/n%ose 'omo (na
inestiga'i!n %e a''i!n "arti'i"atia ?IA,; '(+o en*o(e %e inestiga'i!n so'ia# "ro'(ra #a "arti'i"a'i!n a'tia %e #os a8itantes %e# se'tor en est(%io 'on res"e'to a #a genera'i!n %e 'ono'imiento + #a "romo'i!n %e mo%i*i'a'iones (e me$oran #a i%a 'oti%iana ?e#az'o: 2009& 147. IA, es (na erramienta %e inestiga'i!n 'onsi%era%a tam8in 'omo (n mto%o "(esto (e arti'(#a #a estr('t(ra 'o#e'tia "arti'i"atia + a'tia en #a 'a"ta'i!n + an/#isis %e #a in*orma'i!n %on%e #a "o8#a'i!n o m(estra o8$eto %e est(%io a%(iere (n ro# a'tio so8re (n 'on$(nto %e "ro'esos (e 'on%i'ionan #a i%a so'ia# %e# 'o#e'tio. Des%e #o meto%o#!gi'o: ino#('ra tam8in (n "ara%igma 'ríti'o (e a"(nta a s("erar %iersos as"e'tos %e# "ara%igma ermen(ti'o. s im"ortante %esta'ar (e e# e(i"o inestiga%or se#e''ion! este "ara%igma "or(e a %i*eren'ia %e otros: %on%e #os s($etos (e *orman "arte %e #a rea#i%a% a inestigar son 'onsi%era%os Jo8$etos %e est(%io: + #imitan s( "arti'i"a'i!n a #a mera *(n'i!n %e ser J*(entes %e in*orma'i!n: en #a IA, e# 'i(%a%ano a%(iere (n ro# a'tio tanto en #a transmisi!n: 'omo en #a "ro%(''i!n misma %e 'ono'imientos. a "arti'i"a'i!n %e #a (e a8#a #a IA,: enton'es: no se %e*ine 'omo sim"#e moi#iza'i!n ni 'omo (n e'o e
n e# %ise=o %e #a inestiga'i!n se %esta'an #as sig(ientes *ases&
ase I& ,re#iminar o %iagn!sti'a
a *ase "re#iminar es %e*ini%a "or Baena ?2006 J'omo a(e##o "ertene'iente a #a a''i!n o e*e'to (e "ermite %iagnosti'ar "ro8#emas %e %iersa nat(ra#eza
?".96.n
esta
*ase
%e
#a
inestiga'i!n
se
rea#izaron
#as
inestiga'iones "ertinentes (e eng#o8aron #as 'ara'terísti'as "ermitien%o *orm(#ar #as "osi8#es i"!tesis: (e %ieron orienta'i!n a #os ítems re*#e$a%os en #a en'(esta (sa%a 'omo instr(mento %e re'o#e''i!n %e %atos. e esta8#e'ieron #as
'ara'terísti'as %e #a meto%o#ogía es'ogi%a.
ase II& De#imita'i!n %e# "ro8#ema
n esta *ase se i%enti*i'an to%os a(e##os as"e'tos (e son im"ortantes "ara e# %esem"e=o %e (na a'tii%a%: ais#an%o to%o a(e##o (e no inter*iere en e# mismo. egn Men%oza ?2009: #a %e#imita'i!n %e# "ro8#ema J%ismin(+e e# gra%o %e 'om"#e$i%a% %e# "ro+e'to "ara aten%er so#o a(e##os as"e'tos (e son re*eri%os. n #a inestiga'i!n se %esarro##aron #as aria8#es (e "ermitieron 'ontro#ar #os agentes e
ase III& A"#i'a'i!n %e A#ternatias %e o#('i!n
on %e*ini%os "or Men%oza ?2009 J 'omo mto%os tem"ora#es (sa%os "ara a#'anzar (na so#('i!n '(an%o e# mto%o tra%i'iona# no *(n'iona ?".9@. n e# "resente tra8a$o: #(ego %e ana#iza%o e# "ro8#ema + esta8#e'i%a #a *a'ti8i#i%a% %e# "ro+e'to a im"#antar: se se#e''ion! #a "ro"(esta m/s a'or%e (e '(m"#a 'on #os o8$etios "ro"(estos. a im"#anta'i!n %e# mismo 'ont! 'on #a "arti'i"a'i!n %e# ma+or nmero %e 'o#a8ora%ores: 8a$o e# 'onsenso %e #a ma+oría.
ase I& An/#isis + a#(a'i!n
s #a *ase %e*initoria %e '(a#(ier "ro+e'to (e "ermite esta8#e'er #os a'iertos + %esa'iertos %e# mismo. Men%oza ?2009 #o %e*ine 'omo Jen$(i'iamiento sistem/ti'o (e #e %a mrito a (n o8$eto '(+o o8$etio es 'a#i*i'ar + 'om"arar entre #o 8(eno + #o ma#o ?".101. n esta *ase %e #a inestiga'i!n + #(ego %e rea#iza%o e# "#an %e gesti!n am8ienta# "ara e# mane$o a%e'(a%o %e #os %ese'os s!#i%os: en #a Com(ni%a% # ,a#mar %e #a Co" se'tores I + I se "ro'e%i! a# an/#isis %e res(#ta%os en '(anto a# '(m"#imiento + a#'an'e %e #os o8$etios "ro"(estos. sta *ase "ermitir/ tomar 'orre'tios a tras %e# "ro'eso %e im"#anta'i!n: %esarro##o + seg(imiento %e# "ro+e'to: *a'i#itan%o reorientar a#g(nas a'tii%a%es + estrategias esta8#e'i%as 'on anteriori%a%.
A'tores ,oten'ia#es
n #a 'om(ni%a% e
se e#a8or! (na entreista en #a '(a# es (n %i/#ogo enta8#a%o entre %os "ersonas. s (n instr(mento em"#ea%o "ara o8tener in*orma'i!n + est/ *orma%o "or "reg(ntas es"e'í*i'as %e (n tema %e inters. a entreista en "ersona#es: #a8ora#es: in*ormatias: %e %i(#ga'i!n: ti"o %e en'(esta: %e o"ini!n: noti'iosa: %e inter"reta'i!n e in%aga'i!n. ,or s( estr('t(ra "(e%e ser a8ierta %on%e e# entreista%o res"on%e #i8remente; + #a semiHa8ierta: %on%e se 'om8ina 'on "reg(ntas 'erra%as. egn Men%oza ?2009: J #a entreista es (na %e #as erramientas m/s (sa%as "ara o8tener in*orma'i!n %e (na m(estra %e "o8#a'i!n?".154. ,ara %eterminar #os o8$etios %e #a inestiga'i!n: se ##e! a 'a8o re(niones 'on e# Conse$o Com(na# CMQCA a *in %e "arti'i"ar #a a"#i'a'i!n %e# "#an a''i!n (e *(e rea#iza%a en #a 'asa 'om(na# %on%e se izo e*e'tia #a a"#i'a'i!n %e# instr(mento ti"o entreista (e "ermiti! %e#imitar e# "ro8#ema. a o8sera'i!n %ire'ta& ste mto%o tiene 'omo "rin'i"a# enta$a: (e #os %atos se re'ogen %ire'tamente %e #o o8$etos + #os *en!menos "er'i8i%os me%iante registros 'ara'teriza%os "or #a sistemati'i%a% %e #a re'o#e''i!n + #a ma#ea8i#i%a% %e #as 'on%i'iones en (e se "ro+e'ta rea#izar#a. Como mto%o %e re'o#e''i!n %e %atos: #a o8sera'i!n 'onsiste en mirar %eteni%amente #as "arti'(#ari%a%es %e# o8$eto %e est(%io "ara '(anti*i'ar#as. # re'orri%o %e 'am"o& s (n re'orri%o rea#iza%o en #a 'om(ni%a% "ara #ograr
e# re*orzamiento %e# %iagn!sti'o so'ioHam8ienta# (e "ermiti! #a
%etermina'i!n %e# "ro8#ema. # mismo se ##e! a 'a8o en tres %ías 'on %i*erentes *e'as %e #os '(a#es se #ogr! e# a'om"a=amiento %e #a 'ia%a. Rosa(ra Ro$as. Nit %e erramientas gr/*i'as& erramientas (e a+(%an a i#(strar #a intera''iones e inter'am8ios %e i%eas en #os ta##eres e in'#(+e *otogra*ías: "izarra: #/"i'es: 8o#ígra*os: 'om"(ta%oras #a"tos: i%eo i%; se rea#izaron 'ar#as a#(sias a #a 'onsera'i!n %e# am8iente + e# re'i'#a$e en #a Com(ni%a% %e# ,a#mar %e #a Co" se'tores I + I. strategias %e "arti'i"a'i!n 'om(nitaria& Con e# *in %e 'rear inters + e<"e'tatias %e "arti'i"a'i!n a #os a8itantes en #as re(niones (e se rea#izaron en # ,a#mar %e #a Co" se'tores I + I: es"e'í*i'amente en #a s'(e#a a'iona#
Bo#iariana # ,a#mar %e #a Co" se'tor III + 'ontan%o 'on e# aa# %e# Conse$o Com(na# CMQCA; se ##e! a 'a8o #a "arti'i"a'i!n %e# ,#an %e esti!n Am8ienta# (e se %esea %esarro##ar (ti#izan%o a#g(nas estrategias motia%oras "ara in'entiar a #os a8itantes %e# #os se'tores a "arti'i"ar %e e##as e in'or"orarse a# %esarro##o %e# "ro+e'to rea#iz/n%ose entre #as asistentes ri*as %e mer'a%os 'omo me%io estim(#a%or %e inters. Ig(a#mente se o8se(iaron 'oti##ones a #os i$os %e #os a8itantes "resentes. Meto%o#!gi'amente se trata %e in'#(ir e# est(%io 'omo (na inestiga'i!n %e a''i!n "arti'i"atia "(esto (e s("one (n "ro'eso mo%esto + sen'i##o a# a#'an'e %e
to%os '(+o en*o(e %e inestiga'i!n so'ia# "ro'(ra #a
"arti'i"a'i!n a'tia %e #os a8itantes %e #os se'tores 'on res"e'to a #a genera'i!n %e 'ono'imiento + #a "romo'i!n %e mo%i*i'a'iones (e me$oran #a i%a 'oti%iana. ,ro'esamiento + an/#isis %e in*orma'i!n& a o8sera'i!n *(e e# me%io %ire'to + "rimor%ia# (e "ermiti! 'a"tar e# "ro8#ema a't(a# "#antea%o en #a Com(ni%a% # ,a#mar %e #a Co" se'tores I + I: 'on res"e'to a# mane$o ina%e'(a%o %e #os %ese'os s!#i%os: '(+as 'onse'(en'ias est/n #iga%as a #a a#tera'i!n + 'ontamina'i!n %e# ag(a : aire + s(e#o %e #a zona; a%em/s %e #a a*e'ta'i!n %e #a sa#(% %e s(s a8itantes. stas aria8#es "ermitieron estr('t(rar e# instr(mento %e re'o#e''i!n %e %atos (e se eng#o8! %e *orma ta# (e "ermiti! "#asmar #as i%eas "rin'i"a#es + e# 'ono'imiento (e "osee e# entreista%o en '(anto a# tema trata%o. (ego %e a"#i'a%as #as entreistas se rea#iza e# an/#isis e inter"reta'i!n (e "ermiti! 'a"tar 'on ra"i%ez + %e *orma sen'i##a #os res(#ta%os. ( a$(ste a# en*o(e '(a#itatio orient! e# an/#isis a (n enten%imiento "ro*(n%o %e# "ro8#ema. -o%os estos as"e'tos "ermitieron ana#izar %e *orma 'ríti'a + re*#e
#as (ni%a%es
tem/ti'as en '(anto a #os im"a'tos so'ioHam8ienta#es "ro%('i%o "or e# mane$o ina%e'(a%o %e %ese'os s!#i%os + #a *a'ti8i#i%a% %e %esarro##ar (n "#an %e gesti!n (e orienten #as a''iones a ##ear a 'a8o toman%o en '(enta e# en*o(e '(a#itatio (e es %e*ini%o "or Men%oza ?2009: J 'omo #a meto%o#ogía (e a'e "osi8#e e# est(%io %e (n "ro8#ema %e *orma o#ísti'a + a "e(e=a es'a#a?".69. ste 'on'e"to enmar'a '#aramente e# o8$etio a tener "resente en e# "ro'esamiento %e %atos : '(+o o8$etio *ina# es #a %es'ri"'i!n %e #as '(a#i%a%es %e#
*en!meno someti%o a est(%io in%('in%o#o 'omo (n to%o 'on n*asis en #a a#i%ez %e #as inestiga'iones #iga%as a #a rea#i%a% em"íri'a '(+a nat(ra#eza *#e
DESCRIPCIÓN DEL ÁREA DE INVESTIGACIÓN Dentro %e# m(ni'i"io -or8es: es"e'í*i'amente en e# /rea %enomina%a an Tose'ito: e# '(a# se en'(entra (8i'a%o a 12>m %e #a 'i(%a% %e an Crist!8a#: e# Instit(to a'iona# %e iien%a ?IAI 'omenz! a gestionar #a a%(isi'i!n %e terrenos %e "ro"ie%a% "ria%a: to%o esto a "artir %e# a=o 1976: '(an%o se %io ini'io a (n re'ono'imiento geot'ni'o %e #os terrenos 'on #a *ina#i%a% %e est(%iar #a *a'ti8i#i%a% "ara e# %esarro##o %e 'on$(ntos a8ita'iona#es. n esta "rimera eta"a se rea#izan #os %esarro##os a8ita'iona#es ##ama%os& an Tose'ito I: an Tose'ito II: (isa -eresa ,a'e'o + T(an ,a8#o II: a "artir %e a##í 'omienza e# "ro'eso %e inasiones s('esias en #os a=os 197@ + 19@7: origin/n%ose #os 8arrios& #os "r!'eres: (n so#o "(e8#o: Ua#ter M/r(ez + sim!n Bo#íar; ig(a#mente se o'("a otra /rea restante "ara %ar origen a #a #oresta II + #os n(ee se'tores (e 'on*orman e# 8arrio J,e%ro (m8erto D((e %enomina%o %es%e #a #etra A asta #a I. "osterior mente s(rgen #os n(eos %esarro##os a8ita'iona#es %e IAI (8i'a%os en e# ,a#mar %e #a Co"e: nom8ra%o r8aniza'i!n JCesar Mora#es Carrero I: II: III:
I: . a 8i'a'i!n ,o#íti'o -erritoria#; a# norte 'on e# m(ni'i"io an Crist!8a#: a# s(r 'on e# m(ni'i"io ern/n%ez eo: a# este 'on e# m(ni'i"io ern/n%ez eo + a# oeste 'on #os m(ni'i"ios '!r%o8a + an Crist!8a#. n e# (8sistema at(ra#: #a '#asi*i'a'i!n '#im/ti'a %e este m(ni'i"io esta %ii%i%a en 8os(es m(+ me%os "remontano: 8os(e me%o tro"i'a# + 8os(e me%o "remontano. ,or otra "arte e# '#ima (e se en'(entra tiene (na "re'i"ita'i!n me%ia an(a# 1.500H2.300mm; segn NQ,, e# '#ima (e se %is*r(ta es e# tro"i'a# ##(ioso %e 8os(e + tro"i'a# ##(ioso %e sa8ana. # M(ni'i"io -or8es "or estar en'#aa%o en e# "aisa$e %e monta=a: "resenta (n re#iee (e8ra%o (e se e interr(m"i%o "or #a "resen'ia %e masetas + terrazas 8a$as ?# ,a#mar %e #a Co"e + ega %e Aza 'on*orma%a "or %e"osi'iones %e materia#es trans"orta%os %es%e #as monta=as "or ríos: (e8ra%as + "or a''i!n %e #a grae%a%: to"ogra*ía 'on "en%ientes ma+ores a 35. n #o (e res"e'ta a #os s(e#os: son me%ianamente "ro*(n%os 'on a*#oramientos ro'osos #o'a#iza%os: te
ig#esia 'at!#i'a Jan T(an (%es + #a 'an'a %e"ortia JMartin Mar'ia#es %ona%a "or e# Rotar+ C#(8. (ego a me%ia%os %e #a %'a%a %e #os noenta %e# sig#o "asa%o: se ##e! a 'a8o #a 'onstr(''i!n %e #as 'asas %e #os se'tores I + . e 'onstit(+e (na aso'ia'i!n 'ii# "ara #a termina'i!n %e# se'tor I: "ero %e8i%o a #a 'ontingen'ia s(s'ita%a en e# sta%o argas en e# a=o 1999: 'omo 'onse'(en'ia %e (na *(erte ag(a%a + #as intensas ##(ias (e %e$aron (n gran nmero %e "ersonas %amni*i'a%as: estas 'asas %e# se'tor I #es *(eron otorga%as a %amni*i'a%os %e este sta%o %e# ,aís. ( as"e'to re#igioso %e #os se'tores I + I e
aten'i!n #as einti'(atro oras.
#a 'om(ni%a% "resta e# seri'io #as #íneas JBrisas %e#
,a#mar + JR!m(#o a##egos "restan%o e# seri'io 'ontin(o. a 'onstr(''i!n %e #as iien%as en estos se'tores #a ma+oría %e iien%as son *a8ri'a%as %e 8#o(es: 'emento: arena + 'a8i##a: 'on s(s res"e'tias 8ases: + 'on te'o %e asero#it : a(n(e e
PRESENTACIÓN DE RESULTADOS Y DISCUSIÓN Riesgo "or #a a'(m(#a'i!n %e #os %ese'os s!#i%os. os ti"os %e %ese'os s!#i%os& os resi%(os s!#i%os son o+ (n "ro8#ema 're'iente: e# '(a# est/ *omenta%o "or e# a(mento %e# 'ons(mo %e #os in%ii%(os: +a (e res(#ta m/s e'on!mi'o: en trminos monetarios: "ro%('ir n(eos "ro%('tos: (e son %e 'orta i%a ti#: 'omo #os enases + em"a(es: (e re(ti#izar#os o trans*ormar#os en e#ementos ti#es %entro %e# mer'a%o. s im"ortante %esta'ar e# "ro8#ema %e resi%(os s!#i%os: 'omo (n "ro8#ema 'omn: e# '(a# ne'esita (na a#ta "arti'i"a'i!n %e to%a #a so'ie%a%: en to%os #os es'enarios
%e #a 'om(ni%a%; %e #o 'ontrario: se 'ontin(ar/ 'on e# sistem/ti'o "ro'eso a't(a#: (e 'onsiste en (n mínimo es*(erzo: "or "arte %e #os 'i(%a%anos + otro es*(erzo: tam8in mínimo: "or "arte %e #as a%ministra'iones + #as enti%a%es (e a't(a#mente rea#izan estas #a8ores a 'om(ni%a% # ,a#mar %e #a Co" %e #os se'tores I + I 'onsi%era%a 'omo (na zona (r8ana "or s( 'ara'terísti'as: en #a a't(a#i%a% se e a#tera%o %e8i%o a #a 'ontamina'i!n %e# am8iente "ro%('to %e #a a'(m(#a'i!n %e %ese'os s!#i%os en #a 'om(ni%a% tanto %e ti"o org/ni'o 'omo inorg/ni'o. Di'a a''i!n a traí%o 'onsigo #a %es'om"osi'i!n %e a#g(nos %e e##os: genera%os norma#mente en #a 'o'ina: #o (e 'ontri8(+e a #a "ro#i*era'i!n %e inse'tos ? %i"teros 'onsi%era%os #os "rin'i"a#es "ro"aga%ores %e 8a'terias gastrointestina#es: a%em/s %e in%('ir "ro%(''i!n %e gas metano a 8a$a es'a#a: (e es 'onsi%era%o e# "rin'i"a# *a'tor res"onsa8#e %e #a *orma'i!n %e# e*e'to inerna%ero + %e# o#or %esagra%a8#e (e atrae tam8in anima#es rastreros transmisores %e en*erme%a%es: 'onirtin%ose en e# "rin'i"a# es#a8!n %e #a 'ontamina'i!n am8ienta#. na %e #as "rin'i"a#es 'onse'(en'ias %e #a a#tera'i!n %e# am8iente "ro%('to %e #a 'ontamina'i!n: es #a a"ari'i!n %e en*erme%a%es. n #os se'tores I + I %e # ,a#mar %e #a Co" a eni%o 'am8ian%o s( "aisa$e '(+a /reas er%es an si%o s(stit(i%os "rogresiamente "or 8as(ra#es: "ro%('to %e #a *a#ta %e 'on'ien'ia 'onsera'ionista: a''i!n (e a "ermiti%o #a *orma'i!n %e# me%io %e '(#tio "ara #a a"ari'i!n %e 8rotes %iarrei'os: !mitos: %eng(e: e"atitis + gri"e (e an a#tera%o #a sa#(% %e #os a8itantes. Ig(a#mente: se o8sera (n a(mento %e 'asos #iga%os a #as en*erme%a%es %e# tra'to res"iratorio: %e8i%o a (e se a a%o"ta%o #a (ema %e 8as(ra 'omo me%io %e e#imina'i!n %e %ese'os s!#i%os: gener/n%ose '(a%ros 'om"#i'a%os %e ne(monía: 8ron(itis + a#tera'i!n %r/sti'a %e# aire (e a##í se res"ira. # mane$o %e #os %ese'os s!#i%os en # ,a#mar %e #a Co" en e# '(a# se en'(entra (8i'a%o 'er'a %e #a ía (e 'on%('e a# re##eno sanitario %e an Tose'ito; sin em8argo este e'o no aseg(ra (e #a re'o#e''i!n %e resi%(os s!#i%os se aga %e *orma 'onstante + "eri!%i'a: #o (e a traí%o 'omo 'onse'(en'ia s( a'(m(#a'i!n
'a%a ez ma+or;
trans*orm/n%ose
en #a
'ontamina'i!n is(a# + am8ienta#. a genera'i!n %e %ese'os s!#i%os en esta zona a eni%o en a(mento %e8i%o a *a'tores (manos "ro%('to %e #a in'on'ien'ia: *a#ta %e sensi8i#iza'i!n: senti%o %e "ertenen'ia + e# 're'imiento a'e#era%o %e #a "o8#a'i!n. enera#mente #a "o8#a'i!n tiene "or 'ost(m8re e#iminar #os %ese'os s!#i%os "ro%('i%os en s( ogar a tras %e 8as(ra#es: (emas o en s( %e*e'to "or e# aseo (r8ano: sin em8argo esta a''i!n se rea#iza sin #a m/s mínimas "reisiones %e8i%o a (e e# 'o#e'tio no se"ara #os %ese'os: %i*i'(#tan%o so re'i'#a$e. A(na%o a e##o: estos norma#mente se %e"ositan en re'i"ientes "o'o a"tos: #o (e "ermite s( %isemina'i!n 'on e# iento o "or me%io %e anima#es; #o (e *orma #as 'on%i'iones a%e'(a%as "ara #a a"ari'i!n %e "#agas. A(n(e #a re'o#e''i!n %e resi%(os %e8ería a'erse tres e'es a #a semana: a e'es se "resentan "ro8#emas %e 'amiones %a=a%os o "or *a#ta %e (na 8(ena a%ministra'i!n + %e$an %e re'oger asta seis: o'o %ías #o (e o'asiona 'a%a ez ma+or 'anti%a% %e resi%(os en #as a'eras. # trans"orte %e estos se rea#iza "or me%io %e o8reros (e se en'argan %e ag#omerar#os: 'om"a'tar#os + eniar#os a s( %is"osi'i!n *ina# en e# re##eno sanitario. n #a *a'ti8i#i%a% %e %esarro##o %e# "#an e
,ara #a %is"oni8i#i%a% e'on!mi'a: se "re (n mínimo %e inersi!n "ara ##ear a 'a8o e# "#an %e gesti!n am8ienta# "ara e# mane$o %e #os %ese'os s!#i%os: e# '(a# ser/ tramita%o a tras %e 'onse$o 'om(na#. Así mismo #a *a'ti8i#i%a% #ega# (e%a res"a#%a%a "or #a Constit('i!n %e #a Re"8#i'a Bo#iariana %e enez(e#a: #as e+es Qrg/ni'as: De'retos + Reso#('iones (e "ermitan %esarro##ar "ro+e'tos 8a$o normatias "reesta8#e'i%as (e traer/n 'onsigo tanto #a %ismin('i!n %e im"a'tos so'io am8ienta#: 'omo #a 'onsera'i!n %e #as /reas er%es.
CONCLUSIONES A"o+a%os en #a inestiga'i!n rea#iza%a en #a 'om(ni%a% %e # ,a#mar %e #a Co" se'tores I + I se 'on'#(+e (e: se %etermin! #a "resen'ia en '(anto a #a a'(m(#a'i!n %e %ese'os s!#i%os %e ti"o org/ni'o e inorg/ni'o en #as 'a##es. Con res"e'to a# %iagn!sti'o %e #os riesgos "or a'(m(#a'i!n %e %ese'os s!#i%os en #a 'om(ni%a%: se a"ro8! #a %etermina'i!n %e to%as a(e##as aria8#es (e est/n o'asionan%o 'ontamina'i!n am8ienta# + %ismin('i!n %e #a 'a#i%a% %e i%a %e s(s a8itantes. e "(nt(a#iz! (e e# mane$o %e #os %ese'os s!#i%os "roenientes %e #a 'om(ni%a% no es e# m/s a%e'(a%o: %esi/n%ose en gran "arte a #a in%i*eren'ia %e #a "o8#a'i!n: #o (e a traí%o 'onse'(en'ias "ara #a sa#(% + #a a#tera'i!n %e esta%o *ísi'o. e esta8#e'i! #a *a'ti8i#i%a% %e %esarro##ar (n "#an %e gesti!n am8ienta#: +a (e e
PROPUESTA DE GESTIÓN AMBIENTAL P+an -" 7"!%$8n a91$"n%a+ a/a "+ 9an"2 a-"#&a- -" +! -"!"#:! !8+$-! 7"n"/a-! "n +a #9&n$-a- E+ Pa+9a/ -" +a C; S"#%/"! IV < VI M&n$#$$ T8/1"! E!%a- T=#:$/a. P/"!"n%a#$8n n "#an %e gesti!n am8ienta# 'onstit(+e (n 'on$(nto %e %ire'tri'es me%iante #as '(a#es se organizan a'tii%a%es integra%oras (e orientan #os #ineamientos + "o#íti'as (e: %e *orma %eta##a%a %es'ri8e #as a''iones "ara "reenir: mitigar: 'ontro#ar + 'orregir #os "osi8#es im"a'tos am8ienta#es (e se %erien %e (na a'tii%a% es"e'í*i'a. Di'as me%i%as %e8en estar íntimamente #iga%as + %irigi%as a #a 8s(e%a %e #a so#('i!n o "reen'i!n %e a(e##os im"a'tos m/s signi*i'atios arro$a%os "or #a ea#(a'i!n "reia. a %ismin('i!n %e #a 'a#i%a% %e i%a 'omo 'onse'(en'ia %e #a 'ontamina'i!n am8ienta# est/ "ro"or'iona#mente #iga%a a# mane$o ina%e'(a%o %e #os %ese'os s!#i%os "ro%('i%os en 'a%a (no %e #os ogares %e# se'tor someti%o a est(%io. n ta# senti%o: 'omo 'onse'(en'ia %e esta aria8#e se o8sera a#tera'i!n %e# aire: e# ag(a + e# s(e#o %e #a zona; tra+en%o 'onsigo 'onse'(en'ias #amenta8#es "ara #os gr("os m/s (#nera8#es %e #a zona. # "#an %e gesti!n am8ienta# "ara e# mane$o a%e'(a%o %e #os %ese'os
s!#i%os en #a 'om(ni%a% # ,a#mar %e #a Co" e'tores I + I se "ro+e'ta a "artir %e #as eent(a#i%a%es + a''iones %e s(s a8itantes. Di'o "#an e<"one #as 'onsi%era'iones en '(anto a# mane$o 'orre'to %e #os %ese'os s!#i%os + s( interre#a'i!n 'on e# me%io + #os re'(rsos nat(ra#es: a *in %e amortig(ar #a 'ontamina'i!n "roo'a%a "or #a a''i!n (mana: re%('ien%o nota8#emente #a (#nera8i#i%a% %e %i'a "o8#a'i!n a tras %e #a *a'ti8i#i%a% %e 'am8ios %e 'on%('ta e interna#iza'i!n %e# senti%o %e "ertenen'ia + #a toma %e 'on'ien'ia.
P+an$5$#a#$8n E!%/a%;7$#a O12"%$3 E!%/a%;7$# ) ,romoer a#ores am8ienta#ista en #os se'tores I + I %e# ,a#mar %e #a Co".
M"%a! 1.H ensi8i#izar a #a 'om(ni%a% en '(anto a #a re(ti#iza'i!n %e enases + eno#torios "#/sti'os. 2.H (ministrar in*orma'i!n a #a 'om(ni%a% res"e'to a #os riesgos %e sa#(% "ro%('to %e #a 'ontamina'i!n.
P/7/a9a -ransmisi!n %e 'ono'imientos %e re'i'#a$e a tras %e #a e%('a'i!n am8ienta#.
P/<"#%! 1.H Re(ti#iza'i!n %e enases + eno#torios "#/sti'os.
2.H Re'i'#a$e %e #a 8as(ra genera%a en e# ogar.
O12"%$3 "!%/a%;7$# ' enerar a''iones 'on%('entes a# mane$o 'orre'to %e #os %ese'os s!#i%os.
M"%a! 1.H ensi8i#izar a #a "o8#a'i!n en '(anto a #a im"ortan'ia %e mantener e# am8iente #im"io. 2.H Im"artir 'ono'imientos "ara #a se#e''i!n + '#asi*i'a'i!n %e %ese'os s!#i%os.
P/7/a9a Re'i'#a$e %e %ese'os s!#i%os %e ti"o inorg/ni'o en #os e'tores I + I %e # ,a#mar %e #a Co".
P/<"#%! 1.H In'entiar e# re'i'#a$e %e %ese'os %e ti"o org/ni'o e inorg/ni'o. 2.H C#asi*i'a'i!n %e %ese'os genera%os a nie# %e ogar.
O12"%$3 "!%/a%;7$# > ,ro"oner a #a 'on*orma'i!n %e (na 'oo"eratia "ara #a re'o#e''i!n %e %ese'os s!#i%os en #a 'om(ni%a% # ,a#mar %e #a Co" se'tores I + I.
M"%a! 1.H omentar a''iones 'on res"e'to a# mantenimiento + #im"ieza %e #a zona. 2.H Re%('ir #a 'anti%a% %e %ese'os s!#i%os o8sera%os en #a zona.
P/7/a9a In%('ir a #a 'om(ni%a% en #a 'on*orma'i!n %e #a 'oo"eratia.
P/<"#%! 1.H Mitigar #a 'ontamina'i!n am8ienta#. 2.H omento %e# senti%o %e "ertenen'ia %e #os a8itantes en s( se'tor.
A+$#a#$8n -" a##$n"! -"+ +an -" 7"!%$8n a91$"n%a+ P/<"#%! "2"#&%a-! O12"%$3 "!%/a%;7$# ) ,romoer a#ores am8ienta#istas en #os se'tores I + I %e ,a#mar %e #a Co".
M"%a -"+ /<"#% ensi8i#izar a #os a8itantes: en '(anto a #a im"ortan'ia %e #ograr 'am8ios %e 'on%('ta (e re%(z'an #a "resen'ia %e %ese'os s!#i%os en #os se'tores I + I %e # ,a#mar %e #a Co".
A ?&$"n"! 3a -$/$7$- # "#an %e gesti!n am8ienta# a %irigi%o a to%os #os a8itantes: "a%res re"resentantes: maestros + est(%iantes (e resi%en en #os se'tores: %irigentes 'om(na#es: g(8ernamenta#es: "o#íti'os + e'#esi/sti'os.
I9a#%! !$%$3! "!"/a-!
− a %ismin('i!n %e #os %ese'os s!#i%os a tras %e# re'i'#a$e. − a %ismin('i!n %e materia# s!#i%o o 8as(ra en a'eras: 'a##es + zonas er%es.
− a restit('i!n %e #a 'a"a egeta# %e# s(e#o. − # me$oramiento %e #a 'a#i%a% %e# aire. − #imina'i!n %e agentes transmisores %e en*erme%a%es. − Re%(''i!n a nie# %e ogar: #a genera'i!n %e %ese'os s!#i%os. − Interna#iza'i!n %e #a im"ortan'ia %e 'oo"era'i!n + toma %e 'on'ien'ia %e #os a8itantes %e #a zona.
C1"/%&/a %"9/a+ as
a''iones %e sensi8i#iza'i!n
*(eron %irigi%as a
#os
"a%res
+
re"resentantes %e #os se'tores: a *in %e #ograr (e #os 'am8ios %e 'on%('tas a nie# %e# ogar sean 'o"ia%os "or s(s i$os #ogr/n%ose s( interna#iza'i!n: "ara (e a me%iano + #argo "#azo se rea#i'e %e *orma 'oti%iana: 'omo /8ito a%(iri%o.
PLANIFICACIÓN DEL PROYECTO EDUCACIÓN AMBIENTAL A#%$3$-a-"!
Ta/"a!
Rea#iza'i!n %e 'ar#as %e in'entios 'onsera'ionis tas
$e'('i!n %e '(rsos %e man(a#i%a% es (san%o 'omo materia "rima enases "#/sti'os: #atas + 8o#sas.
Ma%"/$a+"!
R"!n!a1+"!
Pa/%$#$an%"!
,izarra: tiza: a res"onsa8i#i%a% as ti$eras: %e rea#izar #a est(%iantes %e# enases + e$e'('i!n %e# "#an IG semestre 8o#sas re'a+! so8re #as %e# ,rograma "#/sti'as: est(%iantes %e orma'i!n 8ote##as: Yesenia Ramírez: %e ra%o en "eri!%i'os: Rosa Camargo: esti!n 'arte#era: A#e$an%rina !"ez; Am8ienta# %e #a 'om"(ta%ora. '(rsantes %e# niersi%a% "rograma %e Bo#iariana %e *orma'i!n %e enez(e#a; esti!n Am8ienta# 'on$(ntamente
%e #a niersi%a% Bo#iariana %e enez(e#a: en 'on$(nto 'on e# Conse$o Com(na# CMQCA.
'on #a 'om(ni%a% en genera#; e# Conse$o Com(na# CMQCA + #a asesora Rosa(ra Ro$as.
REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS Arísti%es: ?200@. Mane$o %e resi%(os org/ni'os e inorg/ni'os. -esis %e gra%o no "(8#i'a%a. niersi%a% %e #os ##anos. Barinas. Arraiz: , ?2007 a 'ontamina'i!n am8ienta#. %i'iones CQHBQ. Cara'as: enez(e#a. Baena
Torge ?2006 Meto%o#ogía %e #a Inestiga'i!n. %itoria# Ma'graVHi##
Interameri'ana. Ce8a##os: , ?2007. Im"ortan'ia %e #a gesti!n Am8ienta#. %i'iones CQHBQ. Ma%ri%. Cero Arman%o ?19@0. Meto%o#ogía %e #a Inestiga'i!n. %itoria# M'graVHi## Interameri'ana. Contreras + otros ?2009. a#(a'i!n so'ioHam8ienta# %e #a Com(ni%a% # ,a#mar %e #a Co". niersi%a% Bo#iariana %e enez(e#a. -/'ira. Contramaestre: T ?2007. # a"orte %e #os resi%(os s!#i%os a #a 'ontamina'i!n am8ienta#. -esis %e gra%o "(8#i'a%a.