PENGENALAN • Pulau Pulau Borneo Borneo merupa merupakan kan pulau pulau kedua kedua besarn besarnya ya selepas Greenland. Pulau ini dijumpai oleh orang-orang Cina sebelum abad pertama lagi tetapi tidak ada apa-apa langkah dibuat untuk menduduki pulau tersebut. • Ketika Ketika itu, hampir hampir seluruh seluruh Borneo Borneo diperi diperintah ntah oleh Sultan Brunei yang kuat. • Sebelum British menjadi pentadbir di Borneo Utara secara rasmi pada 1881, Borneo Utara dilihat telah mempunyai sistem pentadbiran yang tersendiri.
Peta Pulau Borneo yang dilukis oleh Sepanyol pada abad ke-16.
• Sistem politik yang ada pada ketika itu dapat dibahagi kepada 3 kategori iaitu : A)Sistem Politik Kesukuan. Terdapat di kawasan pedalaman yang dianggap merdeka dan dihuni oleh kaum Dusun, Murut dan Sungai. Mereka hidup terpisah dengan kumpulan lain kerana faktor2 alam seperti banjaran, bukit-bukau, sungai dan jeram.
B) Sistem Politik Kesultanan. Sistem ini wujud di persisiran pantai barat dan timur Borneo Utara. Kesultanan Brunei Brun ei bertapak kukuh di pantai barat. Tetapi penguasaan terletak di tangan wakil-wakil kesultanan Brunei. Walaupun dalam sistem kesultanan Brunei, tanah dan rakyat terletak di bawah kuasa mutlak mut lak sultan namun dalam kes di Borneo Utara, kaum bangsawan Brunei telah diberi hak ke atas tanah dan penduduk. Oleh itu, tanah-tanah di pantai barat turut terpecah kepada 3 iaitu : a) Tanah milik para pengiran b) Tanah Kuripan c) Tanah sultan
• Perebutan kuasa yang berlaku di Brunei pada 1662 iaitu peristiwa perebutan kuasa yang melibatkan Bendahara Abd Mumin dan Sultan Mohammad Ali telah membuka peluang kepada petapakan kuasa kesultanan Sulu di pantai timur Borneo Utara. • Sultan Brunei telah menyerahkan pantai timur Borneo Utara kepada Sulu sebagai ganjaran kerana membantu sultan menumpaskan pemberontak. • Dengan itu, bermulalah pentadbiran Datudatu Sulu di persisiran pantai timur yang kaya dengan hasil seperti rotan, damar, sarang burung, tripang dan sebagainya.
c) Sistem Politik Ketua Bebas. # Sistem ini wujud kerana k erana keberanian, keperwiraan keperwiraan dan ketangkasan seseorang tokoh yang dapat mencabar kewibawaan sultan di daerah-daerah daerah-daerah persisiran pantai. Mereka dapat menegakkan kekuasaan dan kewibawaannya melalui undang-undang sendiri tanpa mengiktiraf dan menghiraukan kuasa-kuasa lain. Mereka ini adalah berasal daripada ketua-ketua yang mempunyai pertalian darah dengan kesultanan Brunei dan kesultanan Sulu serta keturunan Arab Sharif. #Penduduk di kawasan ini adalah pengikut setia kepada ketua mereka yang dianggap sebagai tempat mereka memperoleh perlindungan. #Contoh terbaik ialah Sharif Usman yang memerintah daerah Marudu(1830-1840) dan Datu Kuruding yang y ang memerintah Tunku yang kemudiannya dianggap pula oleh British sebagai sarang lanun pada akhir kurun ke 19.
• Borneo Borneo Utara( Utara(BU) BU) sebenar sebenarnya nya hanya hanya menda mendapat pat perhatian daripada kuasa-kuasa barat dalam kurun ke-19. • Ini adalah adalah diseba disebabka bkan n oleh oleh kedu keduduka dukan n BU yang yang strategik di tengah-tengah jalan perdagangan ke China. • Britis British h sendi sendiri ri tela telah h mengi mengikat kat hubunga hubungan n denga dengan n kesultanan Brunei semenjak 1847. • Kedua-d Kedua-dua ua pihak pihak ini telah telah memb membuat uat perjan perjanjia jian n berkaitan soal pemajakan. Sebarang pemajakan hendaklah mendapat persetujuan daripada British dahulu. • Tahun-t Tahun-tahun ahun beriku berikutny tnya, a, kita kita meliha melihatt bagai bagaimana mana wakil British cuba mengaut keuntungan di BU sehinggalah pendudukan dan pentadbiran British bermula pada 1881.
Salinan surat penyerahan BU kepada British dalam hubungan 1874 dan 1881.
Peta BU sejurus selepas SBBU menjadi pemerintah.
BAGAIMANA BU WUJUD SEBAGAI SATU UNIT POLITIK PADA 1881. A)Perniagaan dan penguasaan hasil bumi. .Menyedari akan kedudukan strategik BU, kuasa barat berminat tambahan BU kaya dengan sumber bumi. .1850-Amerika Syarikat(AS) datang dan menandatangani perjanjian perdagangan dengan sultan Brunei. .Wakil AS, iaitu Charles Lee Moses dihantar ke Brunei sebagai tindakan susulan. .Moses berjaya mendapatkan pajakan 10 tahun dengan bayaran $9500 setahun kpd sultan Brunei.
• Tidak Tidak lama lama kemudi kemudian an Mose Moses s serah serah pajaka pajakan n kpd kpd pedagang AS di Hong Kong iaitu Joseph Torrey dan Thomas B Harris. • Tertubuhnya “The American Trading Company of Borneo” pada Okt 1865. Namun tanaman yang ditanam tidak mendatangkan keuntungan malah bankrap pada akhir 1866. • 1875, 1875, Torrey Torrey juah juah hakny haknya a di di BU kepada kepada bangsa bangsa Austria yang bernama Baron Gustavus Von Overbeck yg bekerjasama dengan saudagar kaya British Alfred Dent. Tertubuhlah Syarikat Overbeck dan Dent kerana modal pendahuluan datangnya daripada Dent. • Over Overbe beck ck dap dapat at paj pajak akan an 10 10 tahun tahun pad pad 187 1877 7 dengan sewa $15 000 setahun. • Over Overbe beck ck berj berjay aya a menda mendapa patk tkan an kese kesemua mua kawasan pantai barat.
• 1877 1877 menyaks menyaksika ikan n Sult Sultan an Brunei Brunei menyer menyerahk ahkan an seluruh haknya di BU kpd British. Dgn bayaran $12 000 kpd sultan dan $3000 kpd Pangeran Temenggung. • 1878, 1878, Overbe Overbeck ck ke ke Jolo, Jolo, ibukota ibukota Sulu Sulu deng dengan an ditemani oleh Treacher. • Sultan Sulu setuju serah haknya dengan bayaran sewa setahun sebanyak $5000. • Perjanjian inilah yang berjaya menipu Sulu kerana dikaburi dengan sewa yang diterimanya. Sulu beranggapan mereka hanya menyewakan BU kpd British sedangkan di pihak British, isi surat yang ditulis dalam bahasa Arab itu berbunyi SULU MENYERAHKAN BU kepada British.
Peta menunjukkan kemerosotan kuasa Brunei dan SULU.
Gambar rombongan Sultan Sulu pada 1878.
• Selain Selain tertip tertipu, u, Sult Sultan an Sulu Sulu tida tidak k terag teragak-a ak-agak gak menyerahkan BU kpd British kerana mereka telah lama memiliki hubungan terutama dalam hal kegiatan perdagangan senjata api dan ubat bedil secara sulit. Barangan ini amat diperlukan oleh Sulu untuk menentang peluasan kuasa Sepanyol yg berada di Filipina. • Februari 1878, seorang Residen ditempatkan di Sandakan. • Dalam masa yg sama syarikat Overbeck dan Dent mengalami masalah modal. British beri syarat bahawa British akan menyuntik modal dengan syarat hanya wakil British sahaja yang berada di BU. • Maka, Maka, Overbe Overbeck( ck(Aust Austria ria)) terpa terpaksa ksalah lah menjua menjuall semua sahamnya kepada Dent.
Sultan Sulu dan William Clark Cowie
• Penguasaan Penguasaan British melalui wakil mereka iaitu Dent di BU ditentang oleh Sarawak yang tidak bersetuju dengan pemajakan ke atas tanah yang terlalu besar bagi sebuah badan swasta. • 1881, 1881, Dent Dent menub menubuh uhkan kan Persa Persatu tuan an Semen Sementar tara a BU Briti British sh sebelum mendapat Piagam DiRaja. • Syar Syarik ikat at Den Dentt mene meneri rima ma sya syara ratt bahawa syarikatnya perlu menyerahkan urusan hubungan luar kepada pihak British. • Willia Willian n Treach Treacher er telah telah dilan dilantik tik sebag sebagai ai Gabenor BU yg pertama dengan ibu pejabat sementara terletak di Pulau Labuan.
B) Persaingan dalam Dasar Imperialisme Barat. • Sepanyol merupakan kuasa barat yang tidak disenangi oleh British kerana berlegar di perairan BU. • British yang risau akan penguasaan Sepanyol ini, telah mengikat persetiaan perdagangan dengan Sultan Sulu pada 1764. • 1836, Sepanyol pula memeterai perjanjian dengan Sulu. Sepanyol telah meletakkan Sulu di bawah perlindungannya. Sebagai balasan, Sulu bersetuju memberikan kemudahan perniagaan kepada Sepanyol. • Ekoran peristiwa ini, 1846, British bertindak membuat perjanjian dengan Sulu. Perjanjian ini dilihat dil ihat memberi amaran kepada Sulu agar jangan menerima sebarang kuasa selain British. MALANGnya, Sulu tidak pernah merasakan dirinya terikat. • 1851 dan 1864, Sepanyol meterai perjanjian dengan Sulu lagi. Namun ini tidak diakui oleh British. Bagi British, BU adalah milik mereka semenjak dahulu lagi. British mengatakan bahawa mereka yang berhak ke atas BU kerana British lebih dulu bertapak dan berdagang berdagang .
• Selain Selain Sepany Sepanyol, ol, Britis British h juga juga terp terpaksa aksa bersain bersaing g dengan kuasa-kuasa barat lain seperti Portugal, Belanda, Perancis dan Jerman. Ini adalah ekoran daripada perlumbaan mencari tanah jajahan semenjak abad ke-16 lagi untuk mendapatkan bahan mentah bagi keperluan industri negara. • Melalui Melalui perjan perjanjia jian n Madrid Madrid 1885 1885,, Britis British h sekuran sekuranggkurangnya lega apabila Sepanyol mengakui hak British ke atas BU. • 1891, 1891, Belanda Belanda pula mengik mengiktir tiraf af mana-man mana-mana a jajahan British melalui Perjanjian Konvensyen London. • Hakikat ini menyebabkan British mengambil keputusan bertapak di BU apatah lagi dengan kehadiran kuasa Jerman.
C) Kepentingan Pedagangan di Borneo Utara. - Keka Kekaya yaan an BU tela telah h mena menari rik k mina minatt pedagang-pedagang Barat untuk singgah berdagang di Sabah sebelum meneruskan perjalanan ke China. - Faktor ini juga menyebabkan British cuba sedaya upaya menguasai BU agar tidak jatuh ke tangan kuasa barat yang lain. Jika BU jatuh ke tangan kuasa barat lain, British bukan sahaja akan kehilangan kawasan perdagangan malah maruah mereka sebagai penjajah nombor satu dunia akan terjejas.
D)Perselisihan Antara Pembesar-pembesar BU dengan Pedagang-pedagang British. • Sebe Sebelu lum m keda kedatan tanga gan n Britis British h di BU, BU, sudah sudah terdapat kawasan-kawasan yang dikuasai oleh pembesar-pembesar bebas. • Persel Perselisi isihan han pada pada 1845 1845,, ketik ketika a Syari Syariff U Usman sman berselisih dengan para pedagang British yang tidak mahu membayar cukai. Syarif Usman bertindak menyerang kapal-kapal dagang British yang gagal membayar cukai. British pula menganggap serangan ini sebagai serangan LANUN lalu bertindak balas. Kesannya, kedudukan Syarif Usman di Teluk Marudu dimusnahkan.
Siapa bilang saya lanun ???
• Selain Syarif Usman, 1846, Hj Saman di Membakut yang disokong penuh oleh Sultan Brunei pula menentang. • Ogos Ogos 184 1846, 6, kub kubu u Hj Sa Sama man n dimu dimusn snah ahkan kan.. • Sulta Sultan n Brun Brunei ei yang yang bers bersemb embun unyi yi dike dikeca cam m keran kerana a membantu penderhaka, perompak dan pembunuh kerja(tuduhan British terhadap Hj Saman). • Britis British h mengu mengugut gut akan akan memusn memusnah ahkan kan nega negara ra Bru Brunei nei jika jika sekiranya Sultan tidak mengubah sikap dan pendirian agar menyokong British. • Mei 1879, 1879, Datu Datu Bagi Baginda nda Putih Putih di San Sandaka dakan n tidak tidak sena senang ng dengan kedatangan British lalu menyerang kapal-kapal British yang berlabuh di perairan Sandakan. Serangan ini dapat dipatahkan oleh British • Bagi British, bantahan penduduk Sandakan itu tidak membawa makna kerana Sultan Sulu telah pun menyerahkan pantai timur kepada wakil British iaitu Overbeck.
E) Pertikaian British dengan Brooke di Sarawak. • Semasa pemerintahan pemerintahan Charles Brooke, beliau telah beberapa kali meminta British agar menyerang dan menjajah Brunei tetapi tidak dipedulikan oleh British sendiri. Bagi British, mereka tidak mempunyai alasan yang kukuh untuk menyerang Brunei kerana ada di antara warganegara warganegara British yang telah mendapat tanah di BU. Jawapan ini amat mengecewakan Brooke. • Kekecewaan ini semakin bertambah apabila Syarikat Overbeck dan Dent memperolehi BU. • Sarawak melakukan bantahan . • British terpaksa campurtangan dengan mengatakan bahwa BU juga akan menjadi milik British. • Oleh yang demikian, untuk mengelak daripada perkara ini berulang, Dent dan sahabat-sahabatnya sahabat-sahabatnya berusaha mendapatkan Piagam DiRaja British.
Mereka akhirnya berjaya memujuk Sir Julian Paunceforte dari Pejabat Luar British mendapatkan Piagam.
Alfred Dent
Sir Henry Keppel
Sir Rutherford Alcock
PEMBENTUKAN SBBU DI BORNEO UTARA • Setel Setelah ah melalu melaluii pelba pelbagai gai perist peristiwa iwa yang yang diangg dianggap ap mencabar kedudukan British di Borneo Utara, akhirnya Syarikat Sementara yang dibentuk oleh Dent, menerima Piagam DiRaja British. Piagam ini memberi hak kepada British menduduki BU . Hak ini juga seolah-olah memberi amaran kepada kuasa-kuasa Barat lain agar tidak campurtangan ke atas BU. • SBBU juga diingatkan agar tidak menyerahkan BU kepada mana-mana kuasa selain daripada British di samping memberi kemudahan kepada armada Tentera Laut British berlabuh secara percuma. • Akhirnya, SBBU mentadbir BU dari 1881 hingga 1941.
• PELAKSANAAN PENTADBIRAN • SBBU mewujudkan pemerintahan berpusat. • Ibu negeri yang pertama ialah Kudat. NAmun tidak lama kemudian ibu negeri ini berpindah pula ke Sandakan. • Borneo Utara dibahagikan kepada 2 bahagian iaitu Pantai Barat dan Pantai Timur. 1935 barulah BU dibahagi kepada 4 bahagian iaitu Pantai Barat, Pedalaman, Sandakan dan Tawau.
William B. Pryer, Resident Pertama Pantai Timur.
Kuasa eksekutif dipegang oleh Lembaga Pengarah Syarikat yang berada di London. William Cowie memegang jawatan sebagai Pengarah Urusan.
William Cowie
• Gabe Gabenor nor Per Perta tama ma iala ialah h W.H Tre Treac acher her yan yang g sebelum ini memegang jawatan sebagai Gabenor British di Labuan. • Untuk membantu Gabenor, jawatan Setiausaha (bertanggungjawab kepada Lembaga Pengarah di London), Bendahari dan Ketua Keselamatan Kerajaan ditubuhkan. • Dalam pentadbiran SBBU, semua jawatan di peringkat atasan disandang oleh pegawaipegawai British. Manakala jawatan di peringkat bawahan disandang oleh penduduk tempatan kerana ke tidak mampuan SBBU menggaji pegawai-pegawai British yang ramai.
RUMUSAN • Pada Pada perin peringka gkatt awal, awal, kita kita dapati dapati baha bahawa wa Briti British sh seola seolah-o h-olah lah tidak mahu memperlihatkan kekuasan dan ketamakan k etamakan mereka yang sebenarnya. Namun apabila berhadapan dengan pelbagai situasi yang terlalu mengancam pendirian mereka, akhirnya kita menyaksikan bagaimana BU yang menjadi gelanggang kuasa-kuasa barat berdagang dan cuba menunjuk kekuasaan berakhir dengan penguasaan British yang diwakili oleh Syarikat Berpiagam Borneo Utara British. • Pendudukan British ini memberi impak kepada kedudukan British. Sekurang-kurangnya mereka boleh duduk dengan selesa tanpa gangguan daripada kuasa barat lain di samping mengaut keuntungan dari hasil bumi BU.
Zzzzzz….
• Di piha pihak k pendudu penduduk k tempat tempatan an pula, pula, perm permula ulaan an penta pentadbi dbiran ran ini telah banyak mengubah corak hidup mereka. Masyarakat BU turut menjadi lebih majmuk dengan kehadiran buruh2 Cina. Corak ekonomi turut berubah. Dulu penduduk tempatan bebas dalam urusan jual beli, tetapi tidak lagi di bawah SBBU. SBBU mengenakan cukai ke atas setiap penjualan barangan.
SEKIAN. Terima kasih kerana sudi melihat dan mendengar.
Zzzzzz….
