Prawo Unii Europejskiej
1
1.1. Wprowadzenie do prawa UE............................................................................... 4 1.1.1. Unia, konfederacja ......................... ............ .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... ............. 4 1.1.2. Członkostwo ................................................................................................... 5 Rozwój procesów integracji ................................................................................. 5 1.2. 1.3. Cele Unii Europejskiej. ........................................................................................ 8 Podział kompetencji w UE ................................................................................... 8 1.4. Zasady ogólne prawa UE. ................................................................................... 9 1.5. 1.5.1. Zasada lojalnej współpracy ......................... ............ .......................... .......................... .......................... ......................... .............. 9 pomocniczości ................................................................................... 9 1.5.2. Zasada pomocniczości 1.5.3. Zasada proporcjonalności ......................... ............ .......................... .......................... .......................... ......................... ............... ... 9 1.5.4. Zasada niedyskryminacji ................................................................................ 9 1.6. System instytucjonalny UE................................................................................ 10 1.6.1. Rada Europejska .......................................................................................... 10 1.6.2. Rada (Dawna RUE) ...................................................................................... 11 1.6.3. Komisja ......................................................................................................... 13 1.6.4. Parlament ..................................................................................................... 15 1.6.5. Trybunał obrachunkowy ................................................................................ 18 1.6.6. EBC .............................................................................................................. 19 Źródła prawa UE ............................................................................................... 19 1.7. 1.7.1. Rozporządzenia ............................................................................................ 22 1.7.2. Dyrektywa ..................................................................................................... 24 1.7.3. Decyzje ......................................................................................................... 25 1.7.4. Zalecenia i opinie .......................................................................................... 26 1.7.5. Deklaracje ..................................................................................................... 27 1.8. Stanowienie prawa Unii Europejskie .......................... ............. ......................... ......................... .......................... ............... 27 1.8.1. Stanowienia prawa pierwotnego – zmiana Traktatów – art. 48 TUE:............ ........... . 27 1.8.2. Tworzenie prawa pochodnego .......................... ............. .......................... .......................... .......................... .................. ..... 28 Zasada pierwszeństwa ..................................................................................... 30 1.9. 1.10. Zasada bezpośredniego stosowania .......................... ............. ......................... ......................... .......................... ............... 30 1.11. Zasada skutku bezpośredniego ........................................................................ 31 1.12. Zasada skutku pośr edniego edniego .............................................................................. 32 1.13. Zasada zgodnej wykładni .................................................................................. 33 1.14. Zasada odpowiedzialności państwa ......................... ............ ......................... ......................... .......................... ................ ... 33 1.15. Prawa podstawowe podstawowe .......................... ............. .......................... .......................... ......................... ......................... .......................... ............... 34 1.16. Obywatelstwo UE......................... ............ ......................... ......................... ........................... .......................... ......................... .................. ..... 37 1.17. Trybunał Sprawiedliwość UE ............................................................................ 38 nieważność ............................................................... 39 1.18. Art. 263 TfUE Skarga na nieważność bezczynność ............................................................. 40 1.19. Art. 265 TfUE Skarga na bezczynność 1.20. Art. 268 Skarga odszkodowawcza odszkodowawcza ........................ ........... .......................... .......................... .......................... .................. ..... 41 1.21. Art. 267 pytanie prejudycjalne prejudycjalne ......................... ............ .......................... .......................... .......................... ........................ ........... 41 1.22. Art. 258-260 Skarga KE na państwo i państwa na państwo ...................... ......... .................... ....... 43 1.23. Rynek wewnętrzny Art. 26 TfUE ....................................................................... 43 1.24. Swoboda przepływu towarów .......................... ............. .......................... .......................... .......................... ........................ ........... 43 1.24.1. Towar ....................................................................................................... 43 Cła i opłaty o skutku równoważnym ......................... 1.24.2. ............ .......................... .......................... .................... ....... 44 1.24.3. Podatkowa dyskryminacja i protekcjonizm art. 110 TfUE ........................ ........... ............... 44 Dyskryminacja bezpośrednia i pośrednia ................................................. 45 1.24.4. 2
1.1. Wprowadzenie do prawa UE............................................................................... 4 1.1.1. Unia, konfederacja ......................... ............ .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... ............. 4 1.1.2. Członkostwo ................................................................................................... 5 Rozwój procesów integracji ................................................................................. 5 1.2. 1.3. Cele Unii Europejskiej. ........................................................................................ 8 Podział kompetencji w UE ................................................................................... 8 1.4. Zasady ogólne prawa UE. ................................................................................... 9 1.5. 1.5.1. Zasada lojalnej współpracy ......................... ............ .......................... .......................... .......................... ......................... .............. 9 pomocniczości ................................................................................... 9 1.5.2. Zasada pomocniczości 1.5.3. Zasada proporcjonalności ......................... ............ .......................... .......................... .......................... ......................... ............... ... 9 1.5.4. Zasada niedyskryminacji ................................................................................ 9 1.6. System instytucjonalny UE................................................................................ 10 1.6.1. Rada Europejska .......................................................................................... 10 1.6.2. Rada (Dawna RUE) ...................................................................................... 11 1.6.3. Komisja ......................................................................................................... 13 1.6.4. Parlament ..................................................................................................... 15 1.6.5. Trybunał obrachunkowy ................................................................................ 18 1.6.6. EBC .............................................................................................................. 19 Źródła prawa UE ............................................................................................... 19 1.7. 1.7.1. Rozporządzenia ............................................................................................ 22 1.7.2. Dyrektywa ..................................................................................................... 24 1.7.3. Decyzje ......................................................................................................... 25 1.7.4. Zalecenia i opinie .......................................................................................... 26 1.7.5. Deklaracje ..................................................................................................... 27 1.8. Stanowienie prawa Unii Europejskie .......................... ............. ......................... ......................... .......................... ............... 27 1.8.1. Stanowienia prawa pierwotnego – zmiana Traktatów – art. 48 TUE:............ ........... . 27 1.8.2. Tworzenie prawa pochodnego .......................... ............. .......................... .......................... .......................... .................. ..... 28 Zasada pierwszeństwa ..................................................................................... 30 1.9. 1.10. Zasada bezpośredniego stosowania .......................... ............. ......................... ......................... .......................... ............... 30 1.11. Zasada skutku bezpośredniego ........................................................................ 31 1.12. Zasada skutku pośr edniego edniego .............................................................................. 32 1.13. Zasada zgodnej wykładni .................................................................................. 33 1.14. Zasada odpowiedzialności państwa ......................... ............ ......................... ......................... .......................... ................ ... 33 1.15. Prawa podstawowe podstawowe .......................... ............. .......................... .......................... ......................... ......................... .......................... ............... 34 1.16. Obywatelstwo UE......................... ............ ......................... ......................... ........................... .......................... ......................... .................. ..... 37 1.17. Trybunał Sprawiedliwość UE ............................................................................ 38 nieważność ............................................................... 39 1.18. Art. 263 TfUE Skarga na nieważność bezczynność ............................................................. 40 1.19. Art. 265 TfUE Skarga na bezczynność 1.20. Art. 268 Skarga odszkodowawcza odszkodowawcza ........................ ........... .......................... .......................... .......................... .................. ..... 41 1.21. Art. 267 pytanie prejudycjalne prejudycjalne ......................... ............ .......................... .......................... .......................... ........................ ........... 41 1.22. Art. 258-260 Skarga KE na państwo i państwa na państwo ...................... ......... .................... ....... 43 1.23. Rynek wewnętrzny Art. 26 TfUE ....................................................................... 43 1.24. Swoboda przepływu towarów .......................... ............. .......................... .......................... .......................... ........................ ........... 43 1.24.1. Towar ....................................................................................................... 43 Cła i opłaty o skutku równoważnym ......................... 1.24.2. ............ .......................... .......................... .................... ....... 44 1.24.3. Podatkowa dyskryminacja i protekcjonizm art. 110 TfUE ........................ ........... ............... 44 Dyskryminacja bezpośrednia i pośrednia ................................................. 45 1.24.4. 2
1.24.5. 1.24.6.
Towary podobne .......................... ............. .......................... .......................... .......................... .......................... ...................... ......... 46
Art. 34 i 35 TfUE Zakaz ograniczeń ograniczeń ilościowych w przywozie przywozie i wywozie, i środków o skutku równoważn ym ............................................................................... 47 1.25. Swoboda przepływu pracowników, osób .......................................................... 49 1.25.1. Pracownik ................................................................................................. 49 1.25.2. Dyrektywa 2004/38 ......................... ............ ......................... ......................... .......................... .......................... .................... ....... 51 pr zedsiębiorczościi ........................................................... 53 1.26. Swoboda przepływu przedsiębiorczośc Informacje ogólne ..................................................................................... 53 1.26.1. Działalność wyłączona z zakresu swobody przedsiębiorczości przedsiębiorczości ................ 54 1.26.2. Swoboda przedsiębiorczości przedsiębiorczości .................................................................... 55 1.26.3. Ograniczenia swobody przedsiębiorczoś pr zedsiębiorczości ci ......................... 1.26.4. ............ .......................... ...................... ......... 55 Możliwość uzasadnienia ograniczeń ........................................................ 55 1.26.5. Specyficzne kwestie swobody Przedsiębiorczości .......................... 1.26.6. ............. ...................... ......... 57 1.27. Swoboda przepływu usług ................................................................................ 58 Pojęcia – założenia ogólne ....................................................................... 58 1.27.1. Przesłanki konstruujące swobodę usług ......................... 1.27.2. ............ ......................... ......................... ............... 58 Uprawnienia związane ze świadczeniem ................................................. 60 1.27.3. Ograniczenia swobodnego przepływu usług ............................................. 61 1.27.4. Ochrona wartości podstawowych podstawowych ............................................................. 62 1.27.5. 1.27.6. Dyrektywa usługowa 2006/123 .......................... ............. ......................... ......................... .......................... ............... 64 1.28. Swoboda przepływu kapitału ............................................................................. 70 Zagadnienia ogólne .................................................................................. 70 1.28.1. Przeszkody w swobodnym przepływie towarów ..................... .................. 1.28.2. ............. ..... 71 Dopuszczalne Dopuszczalne ograniczenia swobody przepływu kapitału ....................... 1.28.3. .......... ............... 71 Przepływ kapitału między państwami czł. a trzecimi .......................... 1.28.4. ............. .................... ....... 72 1.29. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji UE ......................................... 73 Dwie grupy reguł konkurencji .................................................................... 74 1.29.1. 1.30. Zakaz praktyk ograniczających konkurencję ......................... ............ ......................... ......................... ................ ... 75 1. Uwagi wstępne ..................................................................................... 75 1.30.1. 1.30.2. Porozumienia zakazane ........................................................................... 76 1.30.3. Skutki naruszenia zakazu art. 101 ust. 1 TFUE .......................... ............. .......................... ............... 78 Wyłączenia spod art. 101 ust. 1 TFUE .................................................... 78 1.30.4. Bezwzględny zakaz nadużywania nadużywania pozycji dominującej Art. 102 TfUE ...... 80 1.30.5. 1.31. Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji ........................................................ 80 Rozwój podstaw prawnych ....................................................................... 80 1.31.1. 1.31.2. Zakres systemu prewencyjnej kontroli koncentracji ......................... ............ ...................... ......... 81 Zakres przedmiotowy kontroli (definicja „koncentracji”) ................... ......... 81 1.31.3. Stany faktyczne koncentracji podlegające kontroli .......................... 1.31.4. ............. ...................... ......... 82 Zakres kontroli koncentracji i właściwość organów dokonujących kontroli 83 1.31.5. 1.31.6. Kryteria kontroli (testy konkurencji) .......................... ............. .......................... .......................... .................... ....... 84 Czynniki wyrównawcze i obrona przed zakazem ...................................... 86 1.31.7. Zasady i przebieg postępowania w sprawach koncentracji i decyzje KE w 1.31.8. tej sprawie ................................................................................................................. 86 1.32. Zakaz antykonkurencyjnej pomocy państwa ......................... ............ ......................... ......................... ................ ... 88 1.32.1. Pomoc regionalna........................... .............. ......................... ......................... .......................... .......................... .................... ....... 90 Pomoc na ochronę środowiska .......................... 1.32.2. ............. ......................... ......................... .......................... ............... 90 Kompetencje i procedury w zakresie stosowania reguł pomocy państwa 91 1.32.3. 3
1.1.
Wprowadzenie do prawa UE
1.1.1.
Unia, konfederacja
Unia Europejska jest konfederacją, czyli związkiem państw opartym o podstawy traktatowe tj. ratyfikowane umowy międzynarodowe. Jej szczególną cechą jest specyficzny charakter prawa stanowionego przez wspólnoty oraz instytucję Unii. Trybunał Sprawiedliwości uznał bowiem, że prawo stanowione przez wspólnoty (lata 60.) stanowi odrębny porządek prawny, niezależny od prawa międzynarodowego publicznego oraz niezależny od prawa krajowego (ORZECZNICTWO: F. Costa v ENEL i Van Geud & Loos). Z wyjątkiem Irlandii
państwa członkowskie Unii nie uznają prymatu prawa unijnego nad Konstytucjami. Prymat prawa unijnego odnoszą jednak do aktów pr awa krajowego rangi podkonstytucyjnej. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego RP z 11 maja 2005 K18/04 –Konstytucja jest najwyższym aktem prawnym – i akty prawne unijne muszą być z nią zgodne – dlatego zmieniliśmy Konstytucję. W toku rozwoju Unii Europejskiej od strony koncepcji intelektualnych zderzają się dwa
kierunki myślenia: Pierwszy z nich odwołuje się do koncepcji federalistycznej , przyjmuje bowiem, że UE powinna być luźną federacją państw, w konsekwencji należy a priori przyjąć takie rozwiązania instytucjonalne ażeby umożliwić kształtowanie się struktury typu federalnego. Przedstawiciele tego kierunku stoją na stanowisku nadrzędności prawa unijnego nad całym prawem krajowym. Stanowisko takie uzasadniają względami pragmatycznymi oraz potrzebą odpowiedzi, reakcji na zjawisko tzw. globalizacji. Akcentują oni region jako adresata środków pomocy. Ta koncepcja ma najwięcej zwolenników we Francji i Niemczech.
Zwolennicy drugiej koncepcji wskazują na kierunek „funkcjonalistyczny” konfederacji . Przyjmują oni założenie, że podstawowe znaczenie ma integracja gospodarcza i deregulacja procesów gospodarczych, ochrona konkurencji. Uznają, że integracja gospodarcza doprowadzi do procesu konwergencji i wcześniej czy później wpłynie na integrację w wymiarze politycznym. Innymi słowy odrzucają aprioryczne stanowienie instytucji, struktur władczych uznając, że celem prawodawcy europejskiego powinno być uwolnienie procesów gospodarczych, nie zaś ingerencja w sfery poza gospodarcze. Ta koncepcja ma najwięcej zwolenników w Wielki ej Brytanii i krajach Skandynawskich. 4
1.1.2.
Członkostwo
Nabycie członkowstwa UE może teoretycznie odnosić się do każdego państwa europejskiego, które w pełni realizuje postanowienia art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej, w tym wskazane w nim standardy demokracji i samorządności, poszanowania wolności i
praw człowieka. Wniosek państwa aplikującego musi być zaakceptowany jednomyślnie przez Radę Europejską (najważniejszy organ decyzji politycznych), uzyskać opinię Komisji Europejskiej oraz zgodę (większością bezwzględną) Parlamentu Europejskiego. Warunki członkowstwa określa umowa akcesyjna zawarta między UE i państwami członkowskimi z jednej strony oraz państwem kandydującym. W każdym państwie członkowskim umowa taka musi być przyjęta wedle obowiązujących w nich postanowień konstytucyjnych.
W przypadku RP podstawę członkowstwa stanowi tzw. traktat akcesyjny zawarty przez Polskę i inne państwa przystępujące z 15 państwami członkowskimi. Traktat akcesyjny składa się z trzech odrębnych redakcyjnie dokumentów: a) Traktat o przystąpieniu; b) Akt dotyczący warunków przystąpienia do UE oraz dostosowań w traktatach
stanowiących podstawę Unii Europejskiej; c) Akt końcowy.
Należy zaakcentować, że postanowienia traktatu akcesyjnego RP mające wymiar temporalny i przedmiotowy stanowią leges speciales w stosunku do obowiązującego prawa traktatowego Unii Europejskiej. W rozumieniu konstytucyjnym postanowienia traktatu akcesyjnego kwalifikujemy na podstawie art. 90 oraz 91 ust. 1 i 2 Konstytucji RP.
1.2.
Rozwój procesów integracji
Traktat Europe jskiej Wspólnoty Węgla i Stali:
9 maja 1950 roku → Plan Schumana (Robert Schuman → minister spraw zagranicznych Francji) zakładał integrację Europy celem zapewnienia pokoju; Jean Monnet
1951 rok → utworzenie EWWiS w Paryżu (traktat wszedł w życie w 1952 ro ku, został zawarty na 50 lat, wygasł w 2002 roku): integracja europejska wokół węgla i stali, tj. surowców ważnych dla przemysłu zbrojeniowego; został zawarty przez o Francję, Republikę Federalną Niemiec, Włochy, Belgię, Holandię oraz Luksemburg. 5
Traktat EWG i EURATOM: w 1957 roku w Rzymie utworzono: o
Europejską Wspólnotę Gospodarczą – traktat wszedł w życie w 1958
o
roku, na czas nieoznaczony EURATOM – traktat wszedł w życie w 1958 roku, na czas nieoznaczony
tzw. Traktaty Rzymskie podpisane zostały przez o Francję, Republikę Federalną Niemiec, Włochy, Belgię, Holandię oraz Luksemburg
integracja stawała się nie tylko gospodarcza, konieczny był traktat o UE (podpisany w Maastricht w roku 1993)
w 1993 roku Europejska Wspólnota Gospodarcza przekształciła się w Unię Europejską [EWG→UE]. Traktat o Unii Europejskiej:
podpisano w 1992 roku, wszedł w życie 1 listopada 1993 roku zmieniał traktaty założycielskie i wprowadzał nowy traktat o UE podpisało go 12 państw: o
Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Irlandia,
Dania, Hiszpania, Portugalia, Grecja, Włochy nadal funkcjonowały 3 wspólnoty [EWWiS, EWG oraz EURATOM], a obok nich UE (ale ta ostatnia bez osobowości prawnej, tą nadał jej dopiero Traktat Lizboński).
Nowelizacja traktatów założycielskich: 1986 – Jednolity Akt Europejski, wspólny rynek i przepływ, wymiar raczej gospodarczy 1992 – TUE, Maastricht → tworzy UE 1997 – Traktat Amsterdamski 2003 – Traktat Nicejski 2009 – Traktat Lizboński (1 grudnia 2009) → zlikwidował WE, pozostawił tylko UE i
EURATOM, nadał UE osobowość prawną, zastrzegł, że UE przestrzega Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i nadał literalnie możliwość przystąpienia UE do EKPC. Rozszerzenia WE i UE: 1973 – Wielka Brytania, Irlandia, Dania (tzw. „rozszerzenie północne”); spra wa Norwegii – w referendum odrzucono chęć akcesu do UE 1981 – Grecja 1986 – Hiszpania i Portugalia (tzw. „rozszerzenie południowe”) 1995 – Austria, Szwecja, Finlandia → państwa te były już w Europejskim Obszarze
Gospodarczym, więc integracja, zwłaszcza gospodarcza, była łatwiejsza; Norwegia po raz kolejny w referendum odrzuca możliwość akcesu do UE 2004 – Polska, Węgry, Słowacja, Czechy, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowenia, Cypr, Malta 6
2007 – Rumunia, Bułgaria
Szwajcaria, Norwegia → mają umowy z UE kraje kandydujące: Republika Macedonii, Chorwacja, Turcja (a nieoficjalnie również Islandia)
27 państw, 23 języki urzędowe, 4 mln km2, 495 mln ludności. Polska w Unii Europejskiej: Kryteria kopenhaskie (1993) – demokracja, rządy prawa, gospodarka rynkowa,
zdolność do przyjęcia prawa UE 1991 – podpisanie Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między RP a WE i ich państwami członkowskimi 1994 – wejście w życie Układu Europejskiego; złożenie wniosku przez RP o akces do UE 1997 – Rada Europejska decyduje o ro zpoczęciu negocjacji z RP 1998-2002 – negocjacje akcesyjne 13 XII 2002 – Rada Europejska w Kopenhadze podejmuje decyzję o zakończeniu negocjacji 16 IV 2003 – podpisanie traktatu akcesyjnego (jeden dla wszystkich 10 nowych
państw), stronami umowy były państwa „starej” UE i nowe państwa 7-8 VI 2003 – referendum akcesyjne (frekwencja wyniosła 58,85%, za: 77,45%, przeciw: 22,5%) o 23 VII 2003 – Prezydent RP ratyfikuje traktat akcesyjny 1 maja 2004 – wejście w życie traktatu akcesyjnego czerwiec 2004 – wybory do Parlamentu Europejskiego. o
Każdy może powołać się na prawo UE w sprawie krajowej. Jednocześnie prawo unijne musi być w Rzeczypospolitej Polskiej stosowane. Reformy konstytucyjne UE: 2001 – Deklaracja z Laeken → UE wymaga reform i większej demokratyzacji 2002-2003 – Konwent Europejski → stworzenie projektu Traktatu
ustanawiającego Konstytucję dla Europy (Traktatu Konstytucyjnego) 2003-2004 – konferencja międzyrządowa dotycząca Traktatu Konstytucyjnego X 2004 – podpisanie Traktatu Konstytucyjnego i rozpoczęc ie procesu jego ratyfikacji 2005 – negatywne wyniki referendów w Holandii i Francji 2007 – prezydencja niemiecka i idea tzw. Traktatu Reformującego nowelizacja TUE i TWE
wprowadzenie większości postanowień Traktatu Konstytucyjnego rezygnacja z symboliki konstytucyjnej 7
Traktat Lizboński powtarza większość postanowień Traktatu Konstytucyjnego, podpisany 13 XII 2007, w życie wszedł 1 XII 2009. Unia Europejska po Traktacie Lizbońskim: Traktat o Unii Europejskie j [TUE], Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej [TFUE], TEURATOM → 3 traktaty założycielskie UE zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym (art. 1 TUE in fine) UE ma osobowość prawną i jest podmiotem prawa międzynarodowego publicznego
zlikwidowana została struktura filarowa. 1.3.
Cele Unii Europejskiej.
Cele UE (Art. 3 TUE): 1. Wspieranie pokoju, wartości UE i dobrobytu jej narodów. 2. Zapewnianie bezpieczeństwa. 3. Rozwój społeczny, wspieranie postępu naukowo -technicznego. 4. Ustanowienie rynku wewnętrznego zapewniającego wzrostu gospodarczego, gdzie gwarantowana jest swoboda przepływu osób. 5. Ochrona praw i wolności. 6. Przyczynia się do pokoju i bezpieczeństwa i rozwoju Ziemi.
1.4.
Podział kompetencji w UE
Kompetencje nie przyznane UE w traktatach należą do państw.
8
1.5.
Zasady ogólne prawa UE.
1.5.1.
Zasada lojalnej ws półpracy
Art. 4.3 TUE – Państwa i UE szanują się i udzielają sobie wzajemnie pomocy. Państwa
powstrzymują się od podejmowania środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów UE. 1.5.2.
Zasada pomocniczości
Art. 5.3 TUE – W dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji Unia podejmuje
działania w zakresie w jakim nie mogą państwa, albo jeśli skutki jej działania będą lepsze. W myśl zasady proporcjonalności przyjmowane regulacje muszą być ściśle adekwatne, odpowiadające pożądanemu celowi, w tym zwłaszcza, nie mogą być nadmiernie uciążliwe dla ich adresatów. Należy więc wybrać taki środek prawny, który będzie najmniej dolegliwy z punktu widzenia praw i wolności adresatów. W związku z tym np. preferuje się w wielu dziedzinach dyrektywy zamiast rozporządzeń. Tam zaś gdzie jest to możliwe przyjmuje się akty niewładcze tzw. soft law zamiast dyrektyw lub decyzji.
1.5.3.
Zasada proporcjonalności
Art. 5.4 TUE – Zgodnie z tą zasadą zakres i forma działania UE nie wykracza poza to co
konieczne do osiągnięcia celów traktato wych. Zasady proporcjonalności i pomocniczości determinują sposób, mechanizm wykonywania kompetencji przez organy unijne, można stwierdzić, że zasady te „zarządzają” procesem prawodawczym. Zgodnie z zasadą pomocniczości Unia może stanowić prawo w dziedzinach jej przekazanych, o ile wykaże, że regulacja ogólnoeuropejska nie tylko jest niezbędna ale i jest bardziej efektywna, skuteczna w porównaniu z możliwymi regulacjami partykularnymi w państwach, co wynika ze sprawy Komisji przeciwko RFN, gdzie wprowadzono nieproporcjonalne regulacje
dotyczące piwa. 1.5.4.
Zasada niedyskryminacji
Art. 18. TUE – Zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność
państwową.
9
1.6. System instytucjonalny UE
1.6.1.
Rada Europejska
Rada Europejska składa się z przewodniczącego Rady Europejskiej, przewodniczącego Komisji Europejskiej oraz 27 głów państw albo szefów rządów państw członkowskich UE. W skład RE bez prawa głosu wchodzi również wiceprzewodniczący KE czyli Wysoki Przedstawiciel ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Try bunał Konstytucyjny – prezydent może sobie być na szczycie, ale stanowisko wyraża Rząd.
Pozycja RE wynika z jej składu personalnego, jest to bowiem organ podejmujący strategiczne, kierunkowe decyzje polityczne, wyjątkowo rozstrzygnięcia prawne. Ustalenia RE przybierają postać ogólnych wytycznych dotyczących polityki oraz wspólnych strategii.
Przewodniczący Rady Europejskiej wybierany jest na zasadzie konsensu przez Radę na okres 2 i pół roku. Nie ma on samoistnych kompetencji a jego prawno -polityczna rola sprowadza się do: 1) reprezentacji Rady Europejskiej i całej Unii; 2) zwoływania obrad i przewodniczenia obradom; 3) zapewniania ciągłości spraw Rady i budowania konsensu w jej gremium.
Kompetencje Rady Europejskiej: 1. wybiera przewodniczącego RE 2. ustala listę komisarzy 3. wybiera prezesa, wice i członków zarządu EBC 4. określa cele w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa 5. stwierdza naruszenie wartości demokratycznych
Rada Europejska podejmuje decyzję jednomyślnie – wyjątkowo gdy, traktaty tak stanowią – większością kwalifikowaną. Jej ranga ujawnia się w razie impasu procesu decyzyjnego w Radzie albo w innych instytucjach unijnych.
10
1.6.2.
Rada (Dawna RUE)
W skład Rady wchodzi 27 przedstawicieli rządów wszystkich państw członkowskich szczebla ministerialnego. Są oni upoważnieni do reprezentacji państw i zaciągania w ich imieniu zobowiązań. Jest to kluczowy, podstawowy organ współpracy międzyrządowej, w którym reprezentowane są i kojarzone partykularne interesy gospodarcze i polityczne państw. Posiedzenia Rady, co do zasady, mają charakter niejawny.
Personalny skład Rady nie jest stały, w tym znaczeniu że zależy od przedmiotu obrad i rozstrzygnięć. Występuje aktualnie 9 konfiguracji personalnych Rady, np. Rada ds. ogólnych, Rada ds. zagranicznych ( ministrowie spraw zagranicznych), Rada ds. finansów (ministrowie finansów ), Rada ds. rolnictwa. Nie ma Rady jako stałego gremium – Radę
tworzą ministrowie przedmiotów właściwi dla prowadzonych aktualnie obrad. Od strony merytorycznej posiedzenia Rady przygotowuje Komitet Stałyc h Przedstawicieli Dyplomatycznych (COREPER). Jest to nader istotny organ składający się z urzędników
rządowych państw członkowskich funkcjonujących w Brukseli i opracowujący projekty decyzji Rady, projekty rozstrzygnięć Rady. Jego zgoda co do niektórych pu nktów wyklucza w praktyce głosowania w Radzie nad nimi (art. 240 TfUE). W pracach Rady istotną doniosłość ma tzw. Prezydencja tj. półroczne przewodnictwo określonego państwa. Jej istota wyraża się w: a) Przewodniczeniu obradom Rady przez ministra z danego państwa, który składa
oświadczenia w imieniu Unii. W TL ranga Prezydencji została osłabiona przez fakt, że oświadczenia w imieniu Rady Europejskiej składa jej przewodniczący. b) Państwo sprawujące prezydencję w Radzie nie tylko organizuje i przeprowadza jej posiedzenia, ale mogą mieć wpływ na wybór i realizację preferencji politycznych.
Posiedzenia Rady odbywają się co najmniej dwa razy na półrocze, a także z inicjatywy Komisji albo pojedynczego państwa. Jak nie było przewodniczącego Rady Europejskiej to szef państwa lub pr emier państwa przewodniczącego (prezydencja) – miał uprawnienia do składania oświadczeń w imieniu Unii.
11
Funkcje i podstawowe kompetencje Rady: 1) Określanie polityk Unii na podstawie ogólnych wytycznych i wspólnych strategii UE. 2) Prowadzenie polityki Unii Europejskiej, przy czym na podstawie TL istotnie wzrosła
ranga Komisji Europejskiej także w dziedzinach poza gospodarczych. Do wejścia w życie Traktatu Lizbońskiego Komisja mogła podejmować działania w dziedzinach tzw. II i III filaru tylko na podstawie upoważnienia Rady. Aktualnie mamy do czynienia z
podziałem sfer kompetencyjnych Rady i Komisji w dziedzinach objętych regulacją traktatową. 3) Kompetencja do zastosowania tzw. procedury ostrzegawczej wobec państwa
członkowskiego, które może naruszyć postanowienia art. 2 TUE. 4) Kompetencja do stanowienia prawa Unii Europejskiej. Pomimo wzrostu pozycji
Parlamentu Europejskiego Rada jako organ międzyrządowy pozostaje najważniejszym organem prawodawczym. Stanowienie prawa następuje w kilku formułach decyzyjnych: a) K
R
PE – Komisja przedkłada wniosek / propozycję natomiast Rada
razem z Parlamentem współdecyduje o wydaniu aktu. b) R PE Rada we współpracy z Parlamentem wydaje akt c) R – rada samodzielnie wydaje dany akt; d) K, EBC – Komisja, EBC – samodzielnie wydaje dany akt; e) Komisja na podstawie upoważnienia Rady albo Rady i Parlamentu wydaje dany akt. 5) Kompetencje nominacyjne Rady względem: a) Trybunału Sprawiedliwości UE; b) Trybunału Obrachunkowego; c) Komitetu Ekonomiczno-społecznego; d) Komitetu Reginów. 6) Kompetencje dotyczące prawa pracy, w tym ustalania wynagrodzeń pracowników Unii Europejskiej. 7) Kompetencje do inicjowania kontroli przestrzegania prawa unijnego przez inne
instytucje lub państwa członkowskie. Powyższe uwagi dowodzą, że pozycja prawno -polityczna Rady jest nader doniosła co wskazuje na rangę procesu decyzyjnego w obrębie Rady.
12
Do 1987 roku mechanizm decyzyjny opierał się o zasadę jednomyślności – wszystkie państwa, co do zasady, musiały być za danym rozwiązaniem. Od Jednolitego Aktu Europejskiego jako zasadę przyjęto większość kwalifikowaną i mechanizm tzw. ważenia głosów . Mechanizm ten jest próbą kojarzenia dwóch wartości: a) suwerennego statusu wszystkich państw; b) zróżnicowanego potencjału demograficznego państw;
W konsekwencji poszczególnym państwom traktatowo przyporządkowano określoną liczbę głosów w myśl formuły proporcjonalności degresywnej, tj. z preferencją d la państw mniej liczebnych – tj. o mniejszym potencjale demograficznym.
Mechanizm ten, obowiązujący do listopada 2014, ma realizować dwa założenia : 1) cztery największe państwa nie mogą samodzielnie przeforsować rozstrzygnięcia w Radzie; 2) dwa pojedyncze państwa nie mogą w sposób długotrwały blokować procesu decyzyjnego w Radzie;
Istotą tego mechanizmu jest preferencja większości kwalifikowanej, wymuszająca kompromisy w Radzie. Większość bezwzględna państw dotyczy głosować w sprawach proceduralnych (14/27) natomiast jednomyślność odnosi się do przypadków traktatowo wskazanych, np. przyjęcie nowego państwa. Od listopada 2014 mechanizm decyzyjny w Radzie zostanie oparty o tzw. podwójną większość . Zasadą będzie podjęcie rozstrzygnięcia przy spełnieniu dwóch warunków: 1) głosowania za nim 55% państw – nie mniej niż 15; 2) reprezentowania przez głosujące państwa 65% potencjału demograficznego UE; W sytuacjach gdy Rada będzie podejmowała decyzję nie na podstawie przedłożenia
Komisji akceptacji będzie musiało udzielić co najmniej 19 państw (72%) – reprezentujący przynajmniej 65% potencjału demograficznego UE. Ma ona ułatwić proces decyzyjny w Radzie. Wydaje się ona prostsza i jest korzystna dla Niemiec i Francji.
1.6.3.
Komisja
KOMISJA – art. 17-18 TUE oraz 244-250 TfUE
Komisja składa się z 27 członków, w tym przewodniczącego i wiceprzewodniczącego sprawującego urząd Wysokiego Przedstawiciela ds. polityki zagranicznyc h i bezpieczeństwa. Wszyscy członkowie wybierani są na 5 letnią kadencję. 13
Tryb wyboru komisji jest nader złożony i obejmuje 5 etapów: 1) desygnacja przewodniczącego i wiceprzewodniczącego przez Radę Europejką na zasadzie konsensu; 2) wybór przez Parlament przewodniczącego i wiceprzewodniczącego bezwzględną
większością głosów traktatowej liczby posłów; 3) wskazanie
przez
państwa
członkowskie
kandydatów
na
Komisarzy
w
porozumieniu z przewodniczącym; 4) wybór komisarzy przez Parlament Europejski; 5) nominalne zatwierdzenie całej Komisji przez Radę Europejską.
Komisja Europejska działa pod politycznym przewodnictwem przewodniczącego, lecz decyzję podejmuje na zasadzie kolegialności, większością bezwzględną. Przewodniczący nie może bezpośrednio kierować pracami komisarzy. Należy zaakcentować, że w przeciwieństwie do Rady Komisja i Komisarze mają wyrażać partykularny interes Unii stąd nie mogą przyjmować dyrektyw, wskazówek rządów państw z których pochodzą. Obowiązuje ich bezwzględny zakaz prowadzenia działalności zawodowej, za robkowej czy niezarobkowej oraz nakaz bezstronności (art. 245 TfUE). Utrata stanowiska przez Komisarza przed upływem kadencji następuje w skutek: a) zrzeczenia się; b) żądania przewodniczącego popartego uchwałą większości Komisji; c) orzeczenia TS stwierdzającego naruszenie zakazów traktatowych; d) w skutek uchwalenia wotum nieufności całej Komisji przez Parlament Europejski. Aparat administracyjny Komisji obejmuje: a) sekretariat generalny; b) dyrekcje generalne – każdy komisarz nadzoruje przynajmniej jedną dyrekcję; c) 8 służb funkcjonalnych;
Osoby zatrudnione w administracji mają status urzędników służby cywilnej (ok. 30 tys. osób). Funkcje i podstawowe kompetencje Komisji: a) Funkcja reprezentacyjna w odniesieniu do prawa dyplomatycznego w odniesieniu
do innych podmiotów prawa międzynarodowego. UE po TL uzyskała nie tylko osobowość prawną ale i zdolność traktatową oraz prawo legacji. 14
b) Funkcja wykonawczo-zarządzająca w odniesieniu do budżetu; c) Funkcja prowadzenia polityki na podstawie ustaleń Rady i Rady Europejskiej; d) Funkcja inicjatywy prawodawczej . W większości dziedzin byłego tzw. I filaru (Unia gospodarczo-walutowa) wyłączność inicjatywy prawodawczej przysługuje Komisji.
W wielu przypadkach zmiana przedłożenia legislacyjnego Komisji przez Radę wymaga jednomyślności Rady. e) Funkcja prawodawcza – Komisja odgrywa drugoplanową rolę w bezpośrednim
procesie stanowienia prawa (rozporządzeń, dyrektyw). Może to czynić wyjątkowo gdy traktaty tak stanowią, albo na podstawie delegacji Rady albo Parlamentu i Rady. f) Funkcja stosowania prawa – jest ona szczególnie charakterystyczna dla Komisji
wydającej decyzje, zalecenia i opinię. Należy ją łącznie rozpatrywać (analizować) z najbardziej swoistą znamienną dla Komisji funkcją, tj. funkcją tzw. strażnika traktatów . Funkcja ta dowodzi, że pomiędzy Radą, Parlamentem a Komisją nie ma
zależności
hierarchicznej,
przyjmuje
się
podział
zadań
wg
formuły
komplementarności. Stąd wobec systemu instytucjonalnego UE doktryna przyjmuje zasadę równowagi instytucjonalnej (międzyinstytucjonalnej). Jako strażnik traktatów Komisja może wystąpić przeciwko: a) państwu członkowskiemu; b) innej instytucji Wspólnot, z wyjątkiem TS; c) podmiotowi prawa prywatnego.
Przedmiotem zarzutów może być stan prawa lub przyjęta praktyka instytucjonalna. W ramach wykonywania funkcji strażnika traktatów Komisja może: a) kierować skargi do sądów luksemburskich; b) Wydawać władcze decyzje wobec oznaczonych podmiotów; c) Wykonywać prawo inspekcji, kontroli na miejscu.
1.6.4.
Parlament
PARLAMENT EUROPEJSKI – art. 10-14 TUE oraz 223-234 TfUE
W skład Parlamentu Europejskiego wchodzi 751 posłów (teraz 736), w tym przewodniczący, wybranych na 5 letnią kadencję w wyborach powszechnych, bezpośrednich zgodnie z zasadą proporcjonalności. Traktaty przyjmują liczbę mandatów 15
poselskich, przyporządkowując je poszczególnym państwom, zgodnie z formułą proporcjonalności degresywnej (z preferencją mniejszych). Fakt wyborów powszechnych Parlamentu Europejskiego, od 1978 roku wpłynął na ewolucyjny proces zwiększania się jego pozycji prawno -politycznej. Pozycja ta nie może być jednak nadal porównywana z pozycją właściwą parlamentom krajowym. Poseł do PE dysponuje mandatem tzw. wolnym. Uważany jest za przedstawiciela narodów, państw zrzeszonych w Unii. Przysługuje mu też immunitet formalny, tzn. na terytorium własnego państwa, anal ogiczny z immunitetem parlamentarzysty krajowego, na terytorium innych państw członkowskich wykluczający zatrzymanie i jurysdykcję sądową bez zgody Parlamentu Europejskiego.
Organami wewnętrznymi Parlamentu Europejskiego są:
Przewodniczący;
Prezydium – 15 członków i 3 kwestorów – w tym przewodniczącego;
Konferencja Przewodniczących Komisji – zespół osób, które są przewodniczącymi komisji;
Konferencja Przewodniczących frakcji parlamentarnych;
Komisje Stałe i Nadzwyczajne.
Regulamin PE zakłada tworzenie fra kcji polityczno-partyjnych w oparciu o kryterium ideowo-polityczne. Ma to stymulować proces tworzenia partii ogólnoeuropejskich.
Założenie frakcji politycznej jest bowiem możliwe jeżeli tworzy ją co najmniej 12 posłów z 4 krajów albo 24 posłów z jednego – art. 10 ust. 4 TUE. Regulamin opiera się na założeniu wykluczenia tworzenia frakcji w oparciu o kryterium przynależności państwowej. Poseł do PE posiada immunitet formalny, tj. zakaz zatrzymania i aresztowania na terytorium państw członkowskich. W kraju pochodzenia, zakres tego immunitetu jest zbieżny z zakresem immunitetu poselskiego. Posła obowiązuje zasada incombilitatis tj. łączenia mandatu z mandatem w parlamencie krajowym, zatrudnieniem w rządzie, administracji rządowej w państwie, zatrudnieniem w i nstytucjach UE. Nadto zasada ta jest współokreślona
przez
zakazy
obowiązujące
posłów
z
kraju
pochodzenia
europarlamentarzystów. W wyborach do PE w Polsce przyjęto zasadę proporcjonalności. Nie ma jednej ordynacji wyborczej do PE.
16
Funkcje i podstawowe kompetencje parlamentu – art. 289-294 TfUE 1. Funkcja udziału (partycypacji) w stanowieniu prawa UE – jej istota wyraża się w
obowiązywaniu pięciu procedur w partycypacji 5 procedur w stanowieniu prawa. Przyjęcie określone procedury jest zdeterminowane rodzajem, przedmiotem regulowanej materii. Przyjęte są następujące procedury: a) procedura współdecydowania – jej istota polega na uzyskaniu pozytywnej
uchwały PE do danego projektu; b) procedura opinii, konsultacji – jej istota polega na obowiązku uzyskania stanowiska PE względem projektowanego aktu; c) procedura zatwierdzenia, ratyfikacji – jej istota polega na następczej zgodzie
parlamentu, nie ma projekt, ale na przyjęty już akt co warunkuje jego wejście w życie; d) procedura współpracy – wyraża się we współpracy parlamentu i Rady nad
danym aktem, możliwości powoływania Komicji pojednawczej oraz założeniu, że w razie sprzeciwu PE dany akt dochodzi do skutku na podstawie jednomyślnej uchwały Rady; e) procedura budżetowa – zależy od rodzaju wydatków (sztywne i polityczne).
W związku z faktem, że od 1979 roku wybór PE następuje w drodze elekcji powszechnej oraz faktem stopniowego, ewolucyjnego zwiększania pozycji prawno -politycznej PE należy stwierdzić, że podstawowa do lat 80. procedura opinii, konsultacji została zastąpiona przez procedurę współdecydowania. Uchwały PE zapadają, co do zasady, większością bezwzględną głosów, przy obecności co najmniej 1/3 traktatowego składu. Należy wskazać że PE nie ma kompetencji do samodzielnego uchwalania aktów władczych wiążących państwa czło nkowskie lub inne podmioty prawa UE. 2. Funkcja kontrolna – znajduje ona wyraz w odniesieniu do Komisji Europejskiej i kilku kompetencjach parlamentu: a) przyjmowania dorocznego sprawozdania komisji i debaty nad sprawozdaniem; b) udzielania absolutorium Komisji z wykonania budżetu za dany rok, po
uprzednim uzyskaniu stanowiska Trybunału; c) kierowania przez posłów, Komisje oraz frakcje pytań do Komisji Europejskiej –
procedurę formułowania pytań i udzielania odpowiedzi określa regulamin PE; d) powoływaniu komisji śledczej nadzwyczajnej do zbadania określonej sprawy; 17
e) możliwości uchwalenia wotum nieufności wobec całej Komisji Europejskiej –
następuje to na wniosek 1/10 posłów, większością 2/3, która zarazem stanowi większość bezwzględną traktatowej liczby posłów; Wyrazem wzmocnienia pozycji PE jest możliwość kierowania pytań również do Rady.
Przed wejściem w życie Traktatu Lizbońskiego pytania takie były akceptowane na zasadzie zwyczaju politycznego. Nie były traktatowo, prawnie uregulowane. Nadto, przewodniczący Rady Europejskiej składa doroczne sprawozdanie parlamentowi z działalności Rady i funkcjonowania UE w danym roku. 3. Funkcja udzielania ochrony prawnej obywatelom UE i innym podmiotom – wiąże się
ona z działalnością Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Komis ji Petycji w PE. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem powoływanym na kadencję PE
podporządkowanym Parlamentowi, składającym doroczne sprawozdania ze swej działalności. Nie posiada kompetencji władczych, jednakowoż adresaci jego wystąpień zgodnie z postanowieniami Regulaminu PE mają obowiązek zajęcia stanowiska wobec
pisma RPO. Przedmiotem jego działalności jest rozpatrywanie skarg obywateli lub też organizacji mających siedzibę na terytorium państw członkowskich na działania albo zaniechania instytucji i innych jednostek organizacyjnych UE. Pozycję ERPO określa art. 228 TfUE oraz postanowienia Regulaminu PE.
Szczególny charakter ma Parlamentarna Komisja Petycji. Adresowane są do niej petycje osób fizycznych i organizacji mających siedzibę na obszarze państw UE, który z r eguły mają charakter krytyczno -postulatywny. Komisja ta ocenia zarówno działalność instytucji unijnych, jak i ewentualność naruszeń prawa unijnego w państwach członkowskich. Zwraca więc uwagę na stan prawa krajowego i krajową praktykę instytucjonalną (art. 227 TfUE). Wyrazem prac Komicji Petycji są uchwały, w tym rezolucje, niektóre z nich adresowane są do całego Parlamentu Europejskiego.
1.6.5.
Trybunał obrachunkowy
Składa się z 27 członków, wybieranych na 6 letnią kadencję przez Radę zgodnie z propozycjami państw członkowskich. Członkowie TO są niezależni, nie mogą kierować się 18
instrukcjami własnych rządów, ani też podejmować żadnej działalności zarobkowej ani niezarobkowej (art. 286 TfUE).
Trybunał działa na zasadzie kolegialności. Jego funkcją jest kontroli finansów UE, tj. instytucji unijnych a także unijnych osób prawnych i jednostek organizacyjnych. Kryteria kontroli to legalność, gospodarność i celowość. Może prowadzić kontrolę na terytorium państw członkowskich w odniesieniu do sposobu wykorzystywania środków z funduszów unijnych.
1.6.6.
EBC
EBC i krajowe banki centralne tworzą tzw. europejski system banków centralnych. EBC dysponuje osobowością prawną oraz kompetencjami do wydawania rozporządzeń i decyzji, nadto zaleceń i opinii. Na czele EBC stoi zarząd z Prezesem powoływanym na 8 letnią kadencję przez Radę Europejską większością kwalifikowaną. Rolą EBC jest emisja, ochrona wartości EURO oraz prowadzenie polityki pieniężnej w strefie EURO.
1.7. Źródła prawa UE
Źródła prawa UE dzielimy na cztery grupy, przy czym dwie mają znaczenie podstawowe: 1. P r aw o p i e r w o t n e (prawo traktatowe) – stanowią je aktualnie dwa traktaty: Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Nadto, taką samą moc prawną ma Karta Praw Po dstawowych Unii Europejskiej. Z punktu widzenia polskiej Konstytucji ujmujemy je bezpośrednio po Konstytucji jako akty o cechach z art. 90 ust. 1 oraz 91 ust. 1 i 2 co oznacza, że ustawy i inne akty podkonstytucyjne mogą być dyskwalifikowane jako niezgodne z prawem traktatowym (art. 188 pkt. 1, 2, 3 Konstytucji RP). a) Traktat o UE – określa podstawowe zasady, wartości, cele i sfery aktywności Unii wskazując na jej ustrojowo -prawny charakter i jej instytucje (art. 2, 3, 4, 5, 6, 10 i 13 TUE). b) Traktat o funkcjonowaniu UE – określa w sposób szczegółowy przedmiot
regulacji prawa pierwotnego, kompetencje instytucji i prawne formy działania. Należy wskazać, że dwa w/w traktaty nazywane łącznie Traktatem Lizbońskim stanowią wyraz Wolo wszystkich państw członkowskich. Stąd ich interpretacja nie może, w istotnej mierze, odbiegać od reguł międzynarodowego prawa publicznego. Ich zmiana może nastąpić jedynie za zgodą wszystkich 27 państw. c) Prawo pierwotne kształtuje również 37 protokołów dołączonych do obu traktatów. Są to akty dookreślające treść traktatów, korygujące, niuansujące zobowiązania niektórych państw, a także zawierające zasadnicze postanowienia 19
ustrojowo-polityczne. Należy je interpretować łącznie z traktatami.
Od protokołów jako aktów prawnie wiążących odróżniamy deklaracje załączone do Traktatu z Lizbony, które są aktami woli politycznej państw lub grup państw. pro foro interno = pro foro externo d) Karta praw podstawowych – jest to dokument stanowiący ratyfikowaną
umowę międzynarodową o mocy równej dwóm traktatom. Należy jednak pamiętać iż początkowo została ona przyjęta w Nicei w 2001 roku jako deklaracja polityczna, zaś walor prawnie wiążącego aktu uzyskała w Traktacie Lizbońskim. Karta stanowi w zasadniczej mierze refleks dorobku prawnego orzecznictwa Str asburskiego opartego o Europejską Konwencję Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Nadto Karta stanowi refleks orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu, który w mniejszym stopniu podejmował problematykę ochrony praw człowieka. Akt składa się z preambuły i siedmiu tytułów. Godność. Wolności. Równość. Solidarność. Prawa Obywatelskie (wynikające z obywatelstwa UE). Wymiar Sprawiedliwości. Postanowienia dotyczące wykładni oraz stosowania Karty. Zgodnie z protokołem 30 TfUE UK i RP w ograniczonym stopniu przystąpiły do Karty, co daje podstawę do tezy, że jest to akt w prawdzie obowiązujący lecz mogący być stosowany w ograniczonym wymiarze, stopniu. Zastrzeżenia te dotyczą: orzeczeń sądów luksemburskich, które stwierdzałyby nieuznawania niezgodność postanowień ustawodawstwa z postanowieniami Karty; wykluczenia bezpośredniego stosowania przed sądami postanowień tytułu 4 (solidarność) ze względu na wysokie standardy ochrony praw socjalno ekonomicznych, w tym zakresie zabezpieczenia społecznego, którym Polska nie jest w stanie sprostać; art. 81 Konstytucji Uzasadnienie doktrynalne polskiego stanowiska wobec KPP opiera się o 3 założenia: brak kształtowanej wspólnej typologii praw podstawowych; brak precyzji w ujmowaniu zasad w porównaniu z wolności ami lub uprawnieniami;
ryzyko rozszerzania kompetencji instytucji UE na tzw. sfery wrażliwe moralnie i etycznie: małżeństwo, związki partnerskie, aborcja, eutanazja.
e) Prawo pierwotne niezależnie od grup dokumentów (od a do d) kształtują nadal traktaty akcesyjne 21 państw, które mogą określać warunki członkowstwa w
sposób nie zawsze jednolity z uwzględnieniem specyfik danego państwa. mają formę ratyfikowanych albo nieratyfikowanych umów międzynarodowych oraz są zawierane przez wszystkie grupy państw członkowskich w celu realizacji założeń traktatowych. Niejednokrotnie umowy takie są zawierane z inspiracji Komisji Europejskiej, wśród nich spotkamy tzw. umowy mieszane, w których po jednej stronie występowały Wspólnoty (teraz Unia) oraz ich państwa członkowskie, natomiast po drugiej inne podmioty prawa międzynarodowego. Do umów takich zalicza się m.in. umowy stowarzyszeniowe
2. Akty
tzw.
prawa
dopełniającego –
20
zawarte z kilkoma państwami np. z Turcją, krajami Maghrebu. Do umów tych zalicza się również umowy zawarte z Norwegią, Lichtensteinem czy Szwajcarią dotyczące tzw. europejskiego obszaru gospodarczego. Wśród takich umów kwalifikujemy również konwencje brukselską i lugańską dotyczące europejskiego cywilnego prawa procesowego. Państwa członkowskie UE mogą zawierać między sobą umowy międzynarodowe celem współpracy w jakiejś dziedzinie (kiedyś zaliczano do tych umów Schengen). 3. Akty prawa pochodnego (wtórnego) – są one wydawane na podstawie upoważnień ujętych w prawie pierwotnym oraz stanowią wyraz woli instytuc ji Unii,
nie zaś państw członkowskich. Są przyjmowane przez instytucje Unii, niekiedy przy udziale organów opiniodawczo -doradczych. Muszą też być w pełni zgodne z prawem pierwotnym pod rygorem skutku nieważności ex tunc. Wśród aktów prawa pochodnego wyróżniamy: a) akty prawodawcze władcze, tj. rozporządzenia, dyrektywy i niektóre decyzje; b) akty stosowania prawa o charakterze władczym (większość decyzji); c) akty o charakterze ustrojowo-organizacyjnym (np. regulamin KE, PE, TS i SPI); d) akty niewładcze np. zalecenia lub opinie, uchwały Parlamentu Europejskiego; e) akty prawa pochodnego wydawane na podstawie delegacji, upoważnień zawartych w innych prawodawczych aktach prawa pochodnego;
O ile zasadnicza część aktów prawa pochodnego wydawana jest na podstawie prawa pier wotnego, to Traktat Lizboński wprowadza kategorię aktów delegowanych tzn. wydanych przez Komisję na podstawie delegacji Rady albo Rady i Parlamentu. 4. P r e c e d e n s – nie stanowi de iure źródła prawa UE, tzn. nie jest wymieniany jako
źródło prawa unijnego. Należy jednak zwrócić uwagę na dwie kwestie: a) Charakteru prawa UE nie można sprowadzać do prawa stanowionego w wersji pozytywizmu kontynentalnego. Prawo to łączy bowiem elementu c o m m o n l aw oraz tzw. prawa sędziowskiego. b ) Teksty aktów prawa pierwotnego od samego początku nie były precyzyjne, zawierały szereg sformułowań ogólnych, ogólnikowych. Stąd pojawił się problem ich interpretacji w sposób umożliwiający jednakowe rozumienie i jednakowe stosowanie we wszystkich państwach. Trybunał Sprawiedliwości UE podejmował szereg orzeczeń de facto kreujących nowe normy prawne albo też narzucających własną interpretację tekstów traktatowych.
Art. 157 ust. 1 i 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – zasada równości
wynagrodzeń dla pracowników za pracę taką samą lub takiej samej wartości. Przepis 21
zakazuje dyskryminacji w wynagradzaniu za pracę ze względu na płeć. TS uznał, że brytyjskie przepisy są niezgodne z prawem unijnym – wynagrodzenie za pracę należy rozumieć jako wszelkie korzyści, nawet pośrednie, które p racownik ma w związku z pracą – emerytura też się do nich zalicza. Protokół Barbera.
1.7.1.
Rozporządzenia
W Polsce: 1/ art. 92 Konstytucji – wykonawcze do ustaw; 2/ rozporządzenia porządkowe jako część prawa miejscowego; 3/ akt prawa pochodnego Unii Europejski ej; Reg 220/93/WE z dnia 10.04.1993 funkcjonowaniu Unii Europejskiej
/
art. 288 Traktatu o
Jest to swoista ustawa europejska, akt prawodawczy wydawany przez: a) Radę z udziałem Parlamentu na wniosek Komisji najczęściej ; b) Radę na wniosek Komisji; c) Radę z inicjatywy własnej; d) Komisję na podstawie upoważnienia Rady; e) Europejski Bank Centralny. Cechy prawne rozporządzenia:
zawiera ono normy generalne i abstrakcyjne i jest adresowane zarówno do państw członkowskich jak i podmiotó w prawa prywatnego wskazanych rodzajowo; jest to akt o tzw. zastosowaniu ogólnym, oznacza to, że musi być interpretowane i stosowane w sposób jednolity na całym obszarze Unii Europejskiej; rozporządzenie obowiązuje erga omnes, zarówno w układzie wertykalny m, jak i horyzontalnym – konsekwencją jest możliwość powoływania postanowień rozporządzeń zarówno w sporach prawa publicznego jak i w sporach prawa prywatnego;
z charakterem rozporządzeń związane są cztery dobitne zasady wyznaczające zasady relacji: prawo unijne – prawo krajowe: zasada bezpośredniego obowiązywania – rozporządzenie obowiązuje od daty o publikacji w Dzienniku UE, natomiast wchodzi w życie co do zasady 21 dnia po publikacji lub później; akty prawa pierwotnego obowiązują natomiast od dnia oficjalnego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw RP; zasada bezpośredniego skutku – oznacza ona, że rozporządzenie samoistnie o kształtuje lub współkształtuje sytuację prawną np. treść praw podmiotowych przedsiębiorców jednostek, innych podmiotów prawa; poprzez taki akt następuje więc ograniczenie wolności, ustanowienie uprawnienia albo obowiązku; zasada ta odnosi się również do wielu postanowień traktatowych prawa pierwotnego (art. 91 ust. 1 Konstytucji RP); 22
o
o
zasada bezpośredniego stosowania – oznacza ona, że organ władzy p ublicznej
na podstawie rozporządzenia może wydać akt stosowania prawa czyniąc postanowienie rozporządzenia albo podstawą prawną albo elementem uzasadnienia rozstrzygnięcia; podmioty prawa mogą zaś powoływać postanowienia rozporządzeń przy formułowaniu lub uzasadnianiu swych roszczeń, żądań; zasada bezpośredniego stosowania w odniesieniu do traktatów powinna być rozumiana w ten sposób, że konkretna treść, charakter normatywny postanowienia traktatowego może stanowić podstawę wydania aktu stosowania prawa, jego uzasadnienia albo być powołanym w skardze (powództwie); zasada pierwszeństwa w stosowaniu – zgodnie z art. 91 ust. 3 Konstytucji RP rozporządzenia i inne akty prawa pochodnego UE mają pierwszeństwo w stosowaniu przed ustawami, zasady pierwszeństwa stosowania należy sprowadzić do reguły kolizyjnej nakazującej „danie pierwszeństwa” aktowi unijnemu, co nie wyłącza polskiej ustawy z obrotu prawnego; zasada pierwszeństwa w stosowaniu nie może być utożsamiana z zależnością hierarchiczną (w odniesieniu do mocy prawnej) między polską ustawą a rozporządzeniem lub innym aktem prawa pochodnego;
rolą rozporządzeń jest stanowienie samoistnych regulacji prawnych, które współtworzą krajowe porządki prawne państw członkowskich; mając na uwadze regulacje rozporządzeń i jej stosunek do regulacji prawa krajowego możemy wskazać dwojakiego rodzaju sytuacje: o sytuację, gdy dana materia jest regulowana wyłącznie rozporządzeniem, zaś prawodawca krajowy zaniechał wprowadzania własnych regulacji; sytuację, gdy dana materia jest regulowana jest zarówno przez o rozporządzenie jak i prawo krajowe, przy czym odrębne są zakresy zastosowania i normowania rozporządzeń oraz aktów prawa krajo wego;
rozporządzenie publikowane jest w Dzienniku Urzędowym UE, wchodzi w życie 21 dnia po publikacji lub później, co do zasady prawodawca krajowy nie ma kompetencji do jakiejkolwiek ingerencji korygującej, dookreślającej treść rozporządzeń; przedmiot rozporządzeń dotyczy wielu dziedzin, w szczególności:
1/ prawa celnego, 2/ prawa dotyczącego organizacji rynków rolnych, 3/ prawa ochrony konkurencji, 4/ prawa dotyczącego uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, 5/ prawa dotyczącego europejskiego tytułu egzekucyjnego w zakresie roszczeń bezspornych, 6/ prawa dotyczącego postępowania upadłościowego i naprawczego;
23
1.7.2.
Dyrektywa
Dyrektywa jest najbardziej charakterystycznym, swoistym źródłem prawa pochodnego Unii Europejskiej. Dyrektywy wydają :
Parlament Europejski razem z Radą na wniosek Komisji;
Rada na wniosek Komisji;
Parlament Europejski i Rada;
Rada;
Komisja na podstawie traktatów bądź upoważnień Rady lub Rady i Parlamentu;
C ec h y i s t o t n e d y r e k t y w y :
adresatem dyrektywy są państwa członkowskie, wszystkie albo większość, wyjątkowo jedno; treść dyrektywy podlega notyfikacji rządom państw członkowskich; zwyczajowo też publikowana jest w dzienniku UE jednak, nie jest to warunek konieczny uzyskania
mocy obowiązującej; treść dyrektywy obejmuje dwa podstawowe elementy: wskazanie pożądanego stanu rzeczy, celu prawodawcy euro pejskiego, o może to nastąpić w sposób ogólny albo szczegółowy, wręcz kazuistyczny;
wskazanie maksymalnego terminu do którego prawodawca krajowy ma dokonać tzw. implementacji, tj. wdrożenia dyrektywy do własnego porządku prawnego; należy zaakcentować, że prawodawca krajowy ma możliwość wyboru metod i prawnych form implementacji; implementacja musi jednak opierać się o zasadę tzw. efektywności, co obejmuje trzy zjawiska: transpozycja, czyli przełożenie treści dyrektywy na treść krajowego aktu o o
prawnych; stosowanie, czyli musi to być przepis będący faktycznie w obrocie prawnym;
o
o
zapewnienie i sankcjonowanie przestrzegania;
dyrektywa nie jest źródłem obowiązków jednostek lub podmiotów prawa prywatnego; co do zasady nie jest także źródłem uprawnień podmiotów prawa prywatnego – wynika to z prostej okoliczności iż podmioty te nie są bezpośrednim adresatem norm dyrektyw; postanowienia dyrektyw nie wiążą w układzie horyzontalnym (prawa cywilnego); 24
z
orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości wynika koncepcja względnej, warunkowej skuteczności dyrektyw w stosunkach podmiotów prawa prywatnego z władzą publiczną; w myśl tej koncepcji cele traktatu nie mogłyby być skutecznie realizowane bez negatywnych konsekwencji, które muszą ponieść państwa niewdrażające lub wdrażające niewłaściwie dyrektywy; w konsekwencji Trybunał przyjął, że postanowienia dyrektyw mogą być powoływane w sporze z władzą publiczną, a także w sferze prawa prywatnego w odniesieniu do zakazu dyskryminacji, gdy postanowienia dyrektyw są realizacją traktatowych zakazów dyskryminacji;
aby powołać dyrektywę w postępowaniu prawnym, w sporze prawnym muszą być łącznie spełnione trzy warunki: o postanowienia dyrektywy są na tyle szczegółowe, iż dają podstawę do wywiedzenia konkretnych uprawnień jednostki; o dyrektywa nie została wdrożona na czas przez zobowiązane państwo; o na skutek zaniechania wdrożenia dyrektywy na czas, jednostka poniosła szkodę i jest w stanie wykazać związek przyczynowo -skutkowy szkody z zaniechaniem wdrożenia dyrektywy;
Należy podkreślić iż postanowienia dyrektyw stanowią istotne wytycznie do pro unijnej wykładni prawa krajowego. Zgodnie z stanowiskiem ETS pro unijna wykładnia prawa unijnego powinna mieć miejsce już od daty notyfikacji dyrektywy państwu, czyli jeszcze przed pełnym wdrożeniem do porządku p rawnego.
1.7.3.
Decyzje
Decyzję podejmuje:
Rada;
Rada z udziałem Parlamentu;
Komisja Europejska;
Europejski Bank Centralny;
Należy zwrócić uwagę, że gro decyzji zbliżona jest naturą prawną do polskiego aktu administracyjnego, czyli zawierają one normy indy widualne i konkretne. Adresatami takich decyzji są: a/ państwa, b/ podmioty prawa prywatnego, w szczególności przedsiębiorcy. Zgodnie z traktatem decyzja wiąże adresata w całości (art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu UE).
Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że niektóre decyzje charakteryzują się swoistymi cechami:
ujmują adresatów w sposób rodzajowy, generalny; zawierają postanowienia o takich cechach, które pozwalają na kwalifikację 25
decyzji jako aktu w istocie stanowienia prawa, np. decyzja o utworzeniu EUROPOLu, Sądu Pierwszej Instancji, decyzja RE o zasadach wyboru do Parlamentu;
Decyzje w prawie UE są najczęściej aktami o cechach zbliżonych do naszych aktów administracyjnych. Wiążą adresatów w całości. Adresat jest wskazywany indywidualnie – może być nim państwo, ale najczęściej są nimi podmioty prawa prywatnego. Decyzja jest aktem prawnie wiążącym adresata w całości. Decyzje mogą być kwestionowane jedynie w postępowaniu przed Sądem Pierwszej Instancji i Trybunałem. Organ krajowy nie ma kompetencji do oceny legalności decyzji unijnej.
Należy wskazać, że rozporządzenia, dyrektywy oraz decyzje w systemie prawnym UE zawierają jako swój element składowy, swoją część, uzasadnienie, które zwykle rozpoczyna dany akt i nie jest ujęte w formę artykułów. Uzasadnie nie jest koniecznym elementem treści aktów władczych. Niejednokrotnie jego objętość, zakres są większe niż sama treść normatywna. Lakoniczność albo brak uzasadnienia może być postawą do unieważnienia danego aktu. W uzasadnieniu podaje się zarówno motywy wydania aktów, cele, wykazuje niezbędność przyjęcia regulacji (zasada subsydiarności i proporcjonalności), jak i też wskazuje się na przyjętą procedurę podejmowania aktu. Akty władcze zawierają uzasadnienie, które jest jego integralną częścią. Rada Europe jska wydała dwie decyzję dotyczące zasad wyboru do parlamentu: 1/ formuła bezpośredniości i 2/ proporcjonalność. Nie mogą być one oceniane jako zgodne czy
niezgodne z prawem wewnętrznym. Skargi na decyzje można wnosić do sądów luksemburskich.
1.7.4.
Zalecenia i opinie
Zalecenia i opinie są aktami niewładczymi. Różnica między nimi sprowadza się do faktu, że zalecenie wydawane jest z inicjatywy danej instytucji, natomiast opinia wydawana jest na wniosek przez daną instytucję. Wyjątkiem jest tzw. umotywowana opinia, którą formułuje Komisja wobec państwa, jako zapowiedź skargi do Trybunału Sprawiedliwości. Zalecenia wydaje: Komisja; Rada; Parlament; EBC.
Te same instytucje wydają opinię. Niektóre z zaleceń zawierają stwierdzenia wymagające ustosunkowania się, zajęcia stanowiska wobec zalecenia przez adresatów. Po okresie traktatu z Maastricht szczególne znaczenia nabiera tzw. sof-law . Są to zalecenia, komunikaty, informacje adresowane do państw i wyrażające stanowisko czy zapowiedź zajęcia stanowiska w określonej sprawie. Przyjęto w ramach pewnej zmiany tonacji kultury prawno -politycznej, że czasami 26
komunikat komisji jest wskazówką dla rządu, jakie prawo może być stanowione w przyszłości. Jest miękką formą dialogu Komisji z państwami i zaczęło nabierać znaczenia po Maastricht – zwyciężyła koncepcja miękkiego dialogu. Parlament europejski podejmuje zalecenia, opinie, rezolucje, uchwały – one zawierają pewne polityczne stanowisko tejże instytucji – nie jest ono prawnie wiążące. Są one sygnałami, że coś jest potrzebne, niezbędne, wskazane itd. 1.7.5.
Deklaracje
załączone do Traktatu Lizbońskiego – nie są aktami wiążącymi, ale są deklaracjami państwa lub grupy państw co do polityki jaką one będą prowadzić czy decyzje jakie będą podejmować.
1.8. Stanowienie prawa Unii Europejskie 1.8.1. Stanowienia prawa pierwotnego – zmiana Traktatów – art. 48 TUE: Zwykła procedura zmiany ( w s p r a w a c h r o z s z er z e n i a, zm n i e j s ze n i a k o m p e t e n c j i ) : inicjuje PE, państwa członkowskie lub KE
zwołanie Konwentu, chyba że zakres proponowanych zmian go nie uzasadn ia – decyduje Rada; w skład Konwentu wchodzą eksperci („mędrcy”), mają przygotować projekt zmian przyjęcie traktatów może nastąpić tylko jednomyślnie podpisanie i ratyfikacja
brak ratyfikacji przez 2 lata, 4/5 państw ratyfikowało traktat, a jedno lub więce j państw nadal nie ratyfikowało – sprawa jest kierowana do Rady Europejskiej Uproszczona procedura (w sprawach wewnętrznych polityk i działań UE) :
decyzję podejmuje jednomyślnie Rada po konsultacji z PE, KE i EBC jak dotyczy inicjatywa państw członkowskich, KE albo PE
w ramach polityk i działań wewnętrznych UE (część III TFUE) decyzja wchodzi w życie zgodnie z porządkami konstytucyjnymi państw członkowskich, tj. właściwie po ratyfikacji „Zmiana” traktatów w drodze „procedury kładki” : pozwala na zliberalizowanie wymogów prawa UE; „procedura kładki” → to pojęcie
nie występuje w traktatach gdy Rada jest obowiązana działać jednomyślnie, „kładka” pozwala: zmienić procedurę głosowania z jednomyślności na o jednomyślnie większość kwalifikowaną ; o jednomyślnie zmienić specjalną procedurą ustawodawczą na zwykłą 27
konieczna jednomyślna decyzja Rady Europejskiej za zgodą Parlamentu Europejskiego; PE wyraża zgodę zwykłą większością głosów udział parlamentów narodowych → jeśli chociaż jeden wyrazi sprzeciw w ciągu 6 miesięcy, Rada nie może przyjąć takiej decyzji. 1.8.2.
Tworzenie prawa pochodnego
Inicjatywa: 1. Ke 2. ¼ Państw Członkowskich 3. Rada i PE mogą zwrócić się o złożenie propozycji - białe księgi – projekt projektu KE - zielone księgi – pomysły na przyszłe projekty W jakiej formie akt? 1. Tak jak traktat stanowi 2. Zgodnie z zasadą proporcjonalności z art. 296 TfUE
28
29
1.9. Zasada pierwszeństwa
Zasada pierwszeństwa to zasada nietraktatowa, stworzona w sprawie Costa v. enel: 1. Nowy porządek prawny 2. Państwa nie mogą uznawać pierwszeństwa przed porządkiem prawnym wspólnotowym. 3. Moc wiążąco prawa wspólnotowego nie może się różnić w poszczególnych państwach. Internationale Handel. 11/1970: 1. Prawo wspólnotowe wynikające z traktatów nie może być uchylone przez normy prawa krajowego obojętnie od i ch rangi. 2. Odwoływanie się do norm prawa krajowego aniżeli wspólnotowego miałoby
niekorzystny wpływ na jednolitość i skuteczność prawa wspólnotowego. Zasada ta jest w bezpośredniej sprzeczności z wyrokiem polskiego TK z 2005 roku: 1. Kolizje między prawem polskim a UE nie mogą podważyć porządku konst. 2. W przypadku kolizji pierwszeństwo ma Kost. 3. W wypadku kolizji: a. Zmiana konst. b. Zmiana prawa UE c. Wystąpienie z UE
1.10. Zasada bezpośredniego stosowania
Zasada bezpośredniego stosowania wynika z 106/77 Simmenhal: 1. Prawo wspólnotowe musi być bezpośrednio stosowane, normy winny wiązać w całości i prawo to może być bezpośrednim źródłem praw i obowiązków. 2. Normy krajowe, niezgodne z porządkiem wspólnotowym są nieważne ex lege 3. Każdy sąd ma obowiązek stosować prawo zgodnie z porzą dkiem UE. Effet tiule – skuteczność prawa wspólnotowego 4. Sąd krajowy ma obowiązek zapewnić pełną skuteczność prawa UE 5. Pierwszeństwo stosowania prawa UE a nie obowiązywania. 30
1.11. Zasada skutku bezpośredniego
Zasada bezpośredniego skutku prawa UE: nieskodyfikowana w traktacie. Prawo wspólnotowe zawiera normy o bezpośrednim skutku, które tworzą prawa dla jednostek i które sądy krajowe są zobowiązane chronić (6/64 Costa v. Enel) 26/62 van Gend and Loos: 1. Doktryna bezpośredniego skutku. 2. Nowy porządek prawny 3. Prawo wspólnotowe może być źródłem praw i obowiązków jednostki. 4. Jednostki mogą się nań bezpośrednio powoływać. 5. Przepisy muszą być jasne i precyzyjne. 6. Jednostki mają szukać ochrony praw w sądach krajowych.
Powód ustanowienia przez ETS zasady bezpośredniego skutku → efektywność stosowania prawa unijnego oraz kontrola państw członkowskich przez jednostki rodzaje bezpośredniego skutku: o subiektywny – przyznanie praw, zastosowanie przepisu wprost w postępowaniu krajowym (substytucja przepisu krajowego), przepis unijny przyznaje uprawnienie podmiotowe, można się na ten przepis bezpośrednio powołać obiektywny - niezależny od przyznawania praw, przepis unijny jako standard o oceny przepisu krajowego (wykluczenie stosowania przepisu krajowego) – np. C-287/98 Linster – powołanie przez jednostkę przepisu dyrektywy z zakresu ochrony środowiska nieprzyznającej praw podmiotom prywatnym w celu oceny działań państwa; sąd nie zastosuje przepisu bezpośrednio, ale dokona oceny, czy działanie państwa jest zgodne z danym przepisem (który nie przyznaje expressis verbis uprawnienia jednostce).
2. Zasada bezpośredniego skutku prawa UE – zagadnienia szczegołowe: warunku zastosowania zasady bezpośredniego skutku – przepis prawa UE (traktatu, rozporządzenia, dyrektywy) musi być wystarczająco: jasny
o
precyzyjny
o
bezwarunkowy
o
skutek wertykalny (pionowy) prawa UE → możliwość powołania się na normy prawa unijnego przez jednostkę wobec państwa (a także państwa wobec jednostki, jeżeli 31
prawo unijne nakłada na jednostkę obowiązki) skutek horyzontalny (poziomy) prawa UE → możliwość powołania się na normy
przez jednostkę wobec innej jednostki (stosunki prywatnoprawne).
4. Zasad bezpośredniego skutku prawa UE → dyrektywy: 41/74 Duyn – skutki wertykalne dyrektyw dla jednostek, gdy termin implementacji upłynął, a dyrektywa nie jest nadal transponowana, państwo nie wykonało swojego obowiązku implementacyjnego. C-91/92 Faccini Dori – dyrektywa nie wywołuje skutku horyzontalnego dla jednostek. Niemożliwość bezpośredniego powołania się na przepisy dyrektywy w stosunkach międ zy jednostkami.
możliwość powołania się w stosunku wertykalnym wstępującym – tj. jednostka przeciw państwu, a niemożliwe w stosunku wertykalnym zstępującym – tj. państwo przeciw jednostce, gdyż dyrektywa nie nakłada żadnych obowiązkow na jednostkę moment, od którego można się powołać na dyrektywę: zasada: od momentu upływu terminu implementacji o
wyjątek: sprzeczność prawa krajowego z zasadą prawa UE: C -144/04 Mangold: „Na sądzie krajowym spoczywa obowiązek zagwarantowania pełnej skuteczności ogolnej zasady niedyskryminacji ze względu na wiek poprzez niestosowanie wszelkich przepisow prawa krajowego, które są z nią sprzeczne również wtedy, gdy termin do dokonania transpozycji tej dyrektywy jeszcze nie upłynął.”; pomimo braku upływu terminu transpoz ycji (tj. braku możliwości powołania się bezpośrednio na dyrektywę), można powołać się na ogolną zasadę prawa unijnego (tutaj → niedyskryminacji), to na nią można się powołać, a nie na samą dyrektywę
sytuacja jest identyczna w przypadku wadliwej implementacji
5. Zasad bezpośredniego skutku prawa UE → Rozporządzenia 93/71 Leonesio – rozporządzenia wywołują skutki wertykalne i horyzontalne dla jednostek.
1.12. Zasada skutku pośredniego 14/83 Van Colson: 1. Zasada skutku pośredniego, wykładnia prawa krajowego zgodni e z UE. 2. Niedopuszczalna wykładnia contra legem. 3. Wykładnia nie może zaostrzać odpowiedzialności karnej jednostki. 32
1.13. Zasada zgodnej wykładni c-212/04 Adeneler: 1. Nieodłączna cecha systemu traktatowego. 2. Wykładnia prawa krajowego przez sądu krajowe względem dyrek tywy zgodna z celem dyrektywy. 3. Przed upływem terminu transpozycji dyrektywy nie można zarzucić państwu
członkowskiemu, że nie podjęło prawnych środków wykonania dyrektywy. 1.14. Zasada odpowiedzialności państwa Zasada efektywności prawa wspólnotowego i ochrona praw jednostek przyznawanych we wspólnotowym systemie prawnym, byłaby zagrożona i osłabiona, gdyby nie było możliwe wynagrodzenie szkody w przypadku, gdy uprawnienia jednostki zostały pogwałcone poprzez naruszenie prawa wspólnotowego. [ETS, Factortame III]
Zasada odpowiedzialności państwa za szkodę jednostki, c-6/90 i c-9/90 Francovich i Bonifaci. Przesłanki: 4. Rezultat zamierzony w dyrektywie obejmuje przyznanie jednostce określonych uprawnień. 5. Treść przepisu musi być jasna i wynikać z dyrektywy. 6. Musi istnieć związek przyczynowy między naruszeniem zobowiązania przez państwo a szkodą. 7. Naruszenie musi być istotne. 8. Brak podjęcia środków w terminie ustalonym dla transpozycji dyrektywy, tak aby osiągnąć cele, które ona ustanawia, stanowi per se poważne naruszenie prawa Wspólnoty i w konsekwencji daje prawo jednostkom do otrzymania wynagrodzenia szkody. [C-178/94, Dillenkofer];
test usprawiedliwienia naruszenia: o
o
o
o
jedyna przesłanka: niejasność/nieprecyzyjność przepisu brak przesłanki winy brak uzależnienia od wcześni ejszego orzeczenia ETS niezgodność prawa krajowego uzależniającego odpowiedzialność za działania sądow do przypadkow winy umyślnej i innego poważnego uchybienia sędziego; oraz wykluczenia odpowiedzialności [C -173/03, Traghetti]
szkoda i odszkodowanie: odszkodowanie ma być adekwatne i winno obejmować damnum emergens i lucrum cessans,
o
33
o
niedopuszczalność ograniczeń kwotowych odszkodowania – C-271/91, Marshall II
o
o odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa rozstrzyga sąd cywilny
Odpowiedzialność za działania sadów : C-224/01 Kobler
państwo co do zasady odpowiada odszkodowawczo za działalność swoich sądow szczegolne znaczenie ma zasady pewności prawa, niepodważalności orzeczeń sądow – stąd konieczność bardziej restrykcyjnych przesłanek tej odpowiedzialności naruszenie prawa przez sąd ma być oczywiste [rażące]
1.15. Prawa podstawowe 1. Zagadnienia terminologiczne: prawa podstawowe = prawa fundamentalne = prawa zasadnicze
prawa podstawowe a prawa człowieka: niekoniecznie trzeba je rozróżniać: wg prof. Biernata brak jakościowych o merytorycznych różnic o ewentualne różnice dotyczą kontekstów: o prawach człowieka mówi się w ramach prawa międzynarodowego; natomiast o prawach podstawowych mówi się w związku z prawem europejskim. 2. Geneza koncepcji praw podstawowych w UE (WE)
a) W oryginalnych tekstach traktatów: brak przepisów dot. praw podstawowych być może: założenie, że WE mają być organizacjami gospodarczymi, brak płaszczyzny do pracy nad prawami podstawowymi ETS do końca lat '60: strony w postępowaniu nie mogą się powoływać na prawa podstawowe proklamowane i chronione w krajowych porządkach prawnych b) Prawa podstawowe w orzecznictwie ETS: o
o
o
przełom od końca lat '60: 29/69 Stauder (ETS kompetentny do ochrony praw człowieka) źródłem inspiracji dla praw podstawowych są tradycje konstytucyjne państw 34
o
członkowskich oraz umowy międzynarodowe, których państwa członkowskie są strony, lub przy których powstaniu uczestniczyły (np. Europejska Konwencja Praw Człowieka) ETS potraktował prawa podstawowe jako element składowy praw a wspólnotowego, zakwalifikował je jako zasady ogólne.
c) Motywy proklamowania ochrony praw podstawowych we Wspólnocie: pojawiła się obawa, że państwa członkowskie (ich sądy konstytucyjne) zakwestionują zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego orzeczenie niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego (FTK) z 1974 r., tzw. Solange I: „W RFN nie będzie się uznawać pierwszeństwa prawa wspólnotowego dopóki (jak długo – niem. solange) Wspólnota nie wypracuje gwarancji ochrony praw podstawowych 1986 r., kolejne orzeczenie FTK – Solange II: „Wspólnotowy system ochrony praw
podstawowych jest już wystarczający”, wobec tego RFN będzie uznawać pierwszeństwo stosowania prawa WE, dopóki obecny poziom ochrony będzie się utrzymywać. 3. Karta Praw Podstawowych przed Traktatem Lizbońskim: idea: Rada Europejska w Kolonii w czerwcu 1999 roku z inicjatywy prezydencji niemieckiej
cel pierwotny: skodyfikowanie praw podstawowych w celu uświadomienia ich obywatelom Unii
karta nie miała wiążącego charakteru ani dla państw człon kowskich, ani dla jednostek dla instytucji, które ja proklamowały: samozwiązanie się o charakterze moralnym i politycznym. 4. Karta Praw Podstawowych po Traktacie Lizbońskim: art. 6 TUE:
Karta Praw Podstawowych uzyskała moc równą traktatom UE przystępuje do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka prawa podstawowe = ogólne zasady prawa unijnego.
Preambuła do Karty: brak invocatio Dei , ani odwołania do chrześcijaństwa:
o
o
o
„[Unia] świadoma swego duchowo -religijnego i moralnego dziedzictwa”, tak w tłumaczeniu polskim i niemieckim; ALE w większości innych tłumaczeń: „[Unia] świadoma swego dziedzictwa duchowego i moralnego”.
35
KPP nie rozszerza kompetencji UE: art. 6 TUE: Postanowienia Karty w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w Traktatach.
o
5. Charakter praw w KPP:
prawa (łącznie z wolnościami) nadają się do wyegzekwowania przez jednostki przed sądami unijnymi lub krajowymi 6. Charakter zasad w KPP:
nie nadają się do wyegzekwowania przez jednostki art. 51 ust. 1 zd. 2: Państwa te szanują zatem prawa, przestrzegają zasad i popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi uprawnieniami i w poszanowaniu granic kompetencji Unii powierzonych jej w Traktach. 7.Przystąpienie UE do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – art. 6 ust. 2 TUE:
Już w latach '80 podniesiona została ta idea. Korzyść: zniesienie dualizmu systemów prawnych ochrony praw człowieka (podstawowych); dualizmu Trybunałow. W 1996 roku ETS nie znalazł podstaw traktatówych do przystąpienia UE do EKPC (opinia nr 2/94). Rola EKPCz w prawie unijnym: o
źródło inspiracji przy konstruowaniu praw podstawowych
o
potwierdzenie tego w KPP
o
częste odwołania do powyższych przez ETS
orzecznictwo ETPCz dot. Wspólnoty (UE) i prawa wspólnotowego: Unia nie jest stroną Konwencji, są nimi wszystkie państwa członkowskie UE; strony Konwencji mogą należeć do organizacji międzynarodowych, które przejmują od państw kompetencje, ale nie zwalnia to państw od odpowiedzialności za naruszanie Konwencji
orzeczenie ETPCz z 2005 roku w sprawie Bosphorus: powtórzenie tez y o obowiązku przestrzegania przez Państwa postanowień Konwencji także w wykonaniu aktów wspólnotowych; ochrona praw podstawowych jest we W spólnocie chroniona na równi z ochroną przyznaną przez Konwencję; instytucje Wspólnoty nie naruszają Konwencji; nie zwalnia to ETPCz od kontroli aktów wspólnotowych: należy uznać, że są niezgodne z Konwencją, gdy ochrona prawa we Wspólnocie „okaże się oczywiście niewystarczająca” - widać analogię do rozumienia FTK w sprawie Solange II
wola państw członkowskich przystąpie nia UE do Konwencji, ale wymaga to zgody wszystkich państw -stron (w tym nienależących do UE) i zmiany Konwencji potrzeba zagwarantowania autonomii prawa unijnego i pozycji ETS, a także unormowania relacji ETPCz 36
1.16.
Obywatelstwo UE
Tytuł V Karty Praw Podstawowych (art. 39-46); art. 11 ust. 4 TUE oraz art. 20-24 TfUE Obywatelstwo UE zostało wprowadzone Traktatem z Maastricht w części nowelizującej TWE – zostało one wprowadzone do Traktatu o Wspólnocie Europejskiej a nie o Unii Europejskiej (dlatego, że postanowienia TWE były bezpośrednio stosowane a TUE nie).
Utworzenie instytucji obywatelstwa UE miało uzasadnienie w kontekście integracji o wymiarze pozagospodarczym. Należy jednak wskazać, że jest to osobliwa, swoista kategoria prawna której nie można porównywać z obywatelstwem krajowym, tj. obywatelstwem wyznaczającym przynależność państwową. Stąd też nie możemy mówić o podwójnym obywatelstwie. W kategorii stosunku prawnego obywatelstwo unijne wyznacza relacje między obywatelem jednego z państw członkowskich a Unią jako podmiotem prawa oraz pozostałymi 26 państwami członkowskimi. Warunkiem koniecznym i wystarczającym posiadania obywatelstwa unijnego jest posiadanie obywatelstwa jednego z państw członkowskich. Cechy istotne obywatelstwa unijnego: a. akcesoryjny charakter; b. bezpośrednie powiązanie z obywatelstwem krajowym; c. fakt, że jest podstawą traktatowo deklarowanych wolności i przyznanych uprawnień,
jednakże nie jest źródłem obowiązków; d. fakt, że jego posiadanie wzmacnia traktatowy zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową (art. 18 i 19 TfUE). Bezpośredniego obowiązywania i skutku Maria Martinez Sala…?
Wolności i prawa związane z obywatelstwem UE Wolność przemieszczanie się i pobytu na obszarze wszystkich państw członkowskich – art. 21 TfUE oraz ar t. 45 KPP są skuteczne bezpośrednio tzn. przepisy
krajowe nie mogą stanowić w aspekcie konstytutywnym podstawy uznania danego pobytu za legalny. Wolność ta nie wyklucza dozwoleń kontroli granicznych, przy czym ich rolą funkcją może być jedynie stwierdzenie faktu posiadania obywatelstwa jednego z państw członkowskich Unii. Czynne i bierne prawo wyborcze do organów samorządu terytorialnego stopnia
(art. 22 TfUE). Prawo wyborcze do organów samorządu terytorialnego jest zdeterminowane miejscem stałego zamieszkania. Prawodawca krajowy może ograniczyć albo wykluczyć prawa wyborcze w dwojakiego rodzaju sytuacjach: a) do organów samorządowych innych niż gminne oraz b) bierne prawo wyborcze do organów wykonawczych z którymi się wiąże bezpośrednio sprawowanie władztwa publicznego. podstawowego
C z y n n e i b i e r n e p r a w o w y b o r c z e d o P a r l am e n t u E u r o p e j s k i e g o (art. 22 TfUE) oparte o
kryterium stałego zamieszkania. Prawodawca krajowy może uzależnić przyznanie biernego prawa wyborczego od cenzusu domicylu (u nas 5 lat). Nie może na tomiast 37
normować uprawnień w zakresie czynnego prawa wyborczego – inaczej niż w przypadku obywateli polskich. P r aw o d o o p i e k i d y p l o m a t y c zn e j i k o n s u l ar n e j na
terytorium państw trzecich w sytuacji gdy nie ma na tym terytorium placówek dyplomatycznych i konsularnych państwa obywatela. Prawo do opieki odnoszone jest do nagłych sytuacji. P r a w o d o k i e r o w a n i a p e t y c j i d o P a r l am e n t u E u r o p e j s k i e g o. Petycje kierowane są w sprawach objętych właściwością UE w imieniu własnym. Mają charakter krytyczno postulatywny. Zasady ich kierowania precyzuje Regulamin PE. Petycje mogą stać się przedmiotem prac Komisji Petycji w PE, która może skierować sygnalizacje Komisji Europejskiej, Radzie a także wprowadzać daną sprawę do programu posiedzeń Parlamentu. P r a w o k i e r o w a n i a s k a r g d o R z ec z n i k a P r aw O b y w a t el s k i c h. Ich przedmiotem jest
niewłaściwe działanie, zaniechanie instytucji i innych jednostek Unii. Rzecznik nie ma kompetencji władczych, może jedynie kierować listy powiadamiające jednostkę której skarga dotyczy, a także upublicznić daną sprawę w dorocznym raporcie kierowanym do Parlamentu Europejskiego. Skargi nie mogą dotyczyć działalności TS i PE. Prawo do tzw. „dobrej administracji” w relacjach z jednostkami UE art. 41 KPP. Należy zauważyć, że jako tzw. soft law jest kwalifi kowany Europejski Kodeks Dobrej Administracji przyjęty w formie uchwały przez Parlament Europejski. Prawo dostępu do informacji publicznej wytwarzanej przez jednostki organizacyjne UE. Art. 11 TUE i art. 24 ust. 1 TfUE
które przysługuje co najmniej 1 milionowi obywateli „ze znacznej liczby państw członkowskich”. Jego wykonanie zobowiąże Komisję do przedłożenia legislacyjnego stosownie do projektu. Zasady i tryb wykonania tego prawa określą Rada i Parlament w formie rozporządzenia. Prawo
obywatelskiej
inicjatywy
p r a w o d a w c z e j,
1.17. Trybunał Sprawiedliwość UE . Podstawa prawna – art. 19 TUE
rolą TS UE jest zapewnienie poszanowania prawa unijnego w wykładni i w stosowaniu Traktatów (jego zasadnicza rola i kompetencja) → TUE i TFUE, prawo wtórne również, bo jest stanowione na podstawie Traktatów. Stąd ETS wywodzi swoją wyłączność dot. orzekania w sprawie wiążącej interpretacji prawa unijnego.
2. Trybunał Sprawiedliwości: jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego (obecnie 27 Sędziow) specjalna
procedura
członkowskich)
wyboru
sędziów
(wspólna
zgoda
rządów
państw
kadencja 6-letnia, co 3 lata częściowa rotacja składu Traktat Lizboński wprowadził
komitet opiniujący kandydatów na sędziów → art. 255 TFUE 38
warunki pełnienia funkcji sędziowskich – kompetencje do zajmowania najwyższych funkcji sędziowskich w kraju. 3. Rzecznicy Generalnie przy TS:
8 rzeczników generalnych przy TS → art. 19 TUE, art. 252 TFUE; powołanie na 6 lat, rotacja części z nich co 3 lata przygotowuje propozycje rozstrzygnięcia w danej sprawie, zasadniczo w każdej sprawie (istnieje sporo wyjątków!), wydaje niewiążącą opinię skierowaną do TS, ale często TS opiera się na tej opinii w większości spraw wybór (wspólna zgoda rządów państw członkowskich) Rzecznik Generalny ma status członka Trybunału Sprawiedliwości, więc takie same kryteria i procedura wyboru rzecznika podobnie jak przy sędziach, istnieje komitet opiniujący kandydatów na rzeczników generalnych Polska nie ma Rzecznika Generalnego,
polskim sędzią jest prof. Marek Safjan.
1.18. Art. 263 TfUE Skarga na nieważność
Można zaskarżyć: 1. Akty ustawodawcze. 2. Akty Rady, KE, EBC – inne niż opinie i zalecenia. 3. Akty PE i RE wiążące osoby trzecie. Legitymacja czynna: 1. Podmioty uprzywilejowane – PE, KE, Rada, Państwa Czł. 2. Półuprzywilejowane – EBC, Komitety Regionów, Trybunał Obrachunkowy. 3. Nieuprzywilejowane – osoby fizyczne, prawne a. Akt musi być skierowany do powoda, b. Jeśli nie skierowany, to musi dotyczyć w sposób bezpośredni / indywidualny c. Jednostka nie musi implementacyjnych
odwoływać się do krajowych przepisów
d. Indywidualność – test Plaumana(25/62 Plaumann), decyzja musi
dotyczyć adresatów albo jednostki. Wyróżnienie ze względu na cechy relewantne, inne też niż wskazanie imienne. Musi wystąpić przesłanka nieważności: 1. Brak kompetencji: 39
a. Całkowite pozbawienie kompetencj i do wydania aktu w danej dziedzinie b. Powinność wykonania kompetencji za pomocą innej instytucji, organu c. Niedopuszczalne rozszerzenie terytorialnego działania aktu d. Działanie przed przyznaniem, po utracie kompetencji 2. Naruszenie istotnego wymogu proceduralnego a. Naruszenie procedury legislacyjnej b. Naruszenie prawa do obrony i bycia wysłuchanym c. Brak należytego uzasadnienia 3. Naruszenie traktatu lub reguły prawnej związanej z jego stosowaniem 4. Nadużycie władzy
Termin na wniesienie skargi to dwa miesiące od daty pub likacji/ ratyfikacji aktu skarżącemu lub powzięcia wiadomości o akcie przez skarżącego. W Przypadku nieprzewidywalnych okoliczności/ siły wyższej to więcej niż 2 miesiące. Akt prawidłowo zaskarżony usuwa się z obrotu prawnego a gdy takt był dotknięty poważnymi wadami można uznać jego nieistnienie.
1.19. Art. 265 TfUE Skarga na bezczynność
Na zaniechanie działań dążących do wydania aktu prawnego Legitymacja bierna, przeciwko bierności organu: o
PE
Rady
o
o
RE
o
KE
EBC
o
Legitymacja czynna: o
Państwo członkowskie
o
Instytucja UE
o
Osoba fizyczna, gdy organ zaniechał wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenia/ opinie.
Zaniechanie będzie bezprawne gdy: 40
1. Pozwany miał prawny, bezwzględny, szczegółowy obowiązek działania. 2. Pozwany był już wezwany do działania i w ciągu dwóch miesięcy organ nie zajął stanowiska. 3. Zaniechanie nie może wynikać z okoliczności, za które pozwany nie odpowiada.
Skarga może być wniesiona w terminie 2 miesięcy od zajęcia stanowiska po wezwaniu do działania, albo w terminie 2 miesięcy po 2 miesiącach od wezwania do działania pozo stanowionego bez stanowiska organu.
1.20. Art. 268 Skarga odszkodowawcza
W celu skompensowania szkody wynikłej z działania/ zaniechania, nawet gdy nie bezprawnego. Pozwanym jest Unia, reprezentowana przez organ, który działał/ zaniechał. Legitymacja czynna z art. 268 w związku z art. 340: o
o
o
Obywatele UE, osoby prawne w UE
Inne osoby fizyczne i prawne, w tym państwa członkowskie/ trzecie Organizacje międzynarodowe
Przesłanki odpowiedzialności: Działanie/ zaniechanie organu o Bezprawność, chyba, że poszkodowany wykaże nadzwyczajną szkodę o Związek przyczynowy o 1.21. Art. 267 pytanie prejudycjalne Organy uprawnione do pytania – sądy państw członkowskich
Sąd to (61/65 Vassen – Goebles): 1. Instytucja oparta na prawie 2. Instytucja orzekająca na podstawie p rawa 3. Instytucja posiadająca jurysdykcję obowiązkową 4. Organ orzekający w sposób stały 5. Organ niezawisły 6. Organ wydający orzeczenia wiążące dla stron (z innej sprawy niż 61/65)
Przedmiot pytań: 1. Wykładnia traktatów 2. Ważność i wykładnia aktów przyjętych przez org any UE 41
3. Sprawy przekazane przez sądy krajowe gdy jest to niezbędne dla wydania wyroku
doktryna acte éclairé - jeżeli dany przepis prawa UE, który ma być
zastosowany przez sąd krajowy był już przedmiotem uprzedniego orzecznictwa TS UE, które można zastosować w sprawie toczącej się przed sądem krajowym, sąd ten nie ma obowiązku wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym sąd powinien sprawdzić orzecznictwo TS UE i musi je zastosować doktryna acte claire - wykładnia przepisu prawa UE jest oczywista i nie budzi żadnych wątpliwości interpretacyjnych → sąd wtedy jest zwolniony z obowiązku wystąpienia do ETS. Akt musi być równie jasny dla sadów innych państw członkowskich i dla samego. 4. Sprawy od których w państwie nie ma apelacji 5. W sprawach osób pozbawionych wolności w jak najkrótszym terminie
Sądy krajowe nie mogą: 1. Pytać o wykładnie prawa krajowego 2. 31/85 Foto Frost - orzekać o nieważności aktów prawa UE, mogą jedynie stwierdzić ich ważność, odrzucić lub przekazać do ETS pytanie Sprawa w ETS tłumaczona jest na języki państw czł. i te mają 2 miesiące na zajęcie stanowiska, oprócz nich stanowisko może zająć prokurator generalny. po wydaniu wyroku przez TS, sprawa wraca do sądu krajowego i orzeczenie Trybunału jest wiążące dla danego sądu w danej sprawie → sąd musi je zastosować orzeczenia prejudycjalne w istocie działają jak precedensy: sądy w podobnych sprawach powinny zastosować orzeczenie TS, jeśli tego nie zrobią, jest to podstawa do skarżenia orzeczenia; a jeśli wystąpią z pytaniem prejudycjalnym w sprawie już rozstrzygniętej przez TS, to TS odmówi odpowiedzi na pytanie Postępowanie przyśpieszone: - strony - rząd państwa pytającego - gdy dotyczy, KE, PE - w składzie 5 sędziów - postanowienie w formie elektronicznej
42
1.22. Art. 258-260 Skarga KE na państwo i państwa na państwo
jeśli komisja uzna, że państwo członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów → wydaje uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po umożliwieniu przedstawienia swoich uwag przez dane państwo. Jeśli państwo się nie zastosuje w nakreślonym przez Komisję terminie: KE może wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości. W ramach art. 260 TFUE TS ma kompetencję do wymierzenia kary pieniężnej: ryczałtu lub okresowej (może wymierzyć obie jednocześnie, bo mają rożne funkcje, vide: orz eczenie Komisja v. Francja) TS może nałożyć karę pieniężną zarowno bez wniosku KE, jak też zmieniając jej wysokość zaproponowaną przez KE → nie jest związany Wnioskiem KE. Wyjątkowo można nałożyć karę pieniężną już na pierwszym etapie postępowania (art. 258 TFUE) → gdy państwo nie poinformowało Komisji o implementacji dyrektywy; wtedy Trybunał jest związany gorną granicą kary pieniężnej, o ktorą wnioskuje Komisja (wnioskowanie o karę pieniężną należy do uprawnień dyskrecjonalnych KE). Element konieczny: po postępowaniu wyjaśniającym KE kieruje do państwa uzasadnioną opinię, wyznacza termin na dostosowanie się państwa do prawa UE, w następnych etapach postępowania KE nie może wyjść poza granice wyznaczone w uzasadnionej opinii. W drugim postępowaniu, gdy pańs two nie wykonuje wyroku TS, KE nie musi wydawać uzasadnionej opinii. Jeżeli państwo uchybia zobowiązań traktatowych inne państwo może wnieść sprawę to TSUE. KE powinna wydać opinię a państwo może zgłosić uwagi. Gdy po 3 miesiącach KE nie wyda opinii sprawa i tak może iść do TSUE.
1.23. Rynek wewnętrzny Art. 26 TfUE
Rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału.
1.24. Swoboda przepływu towarów
1.24.1. Towar
produkt o wartości wymiennej w pieniądzu, który może być przedmiotem transakcji handlowych (7/68 KE v. Włochy) Towar -
43
o
Energia to towar (c-393/92 Almelo)
o
Gaz to towar (c-158/94 KE v. Wlochy)
o
o
Śmieci to też towar (c-2/90 KE v. Belgia) Pieniądze mogą być towarem / kapitałem (7/78 R egina)
Każdy towar legalnie wypr odukowany lub wprowadzony do obrotu zgodnie z formalnościami przywozowymi w jednym z państw członkowskich powinien mieć zagwarantowaną nieskrępowaną cyrkulację na całym jednolitym rynku Art. 29 TfUE - Towar z państwa trzeciego jest uważany za będący w swobodnym
obrocie jeżeli dopełniono wobec nich formalności przywozowe i pobrano cła i opłaty o skutku równoważnym.
1.24.2. Cła i opłaty o skutku równoważnym Art. 30 TfUE – zakaz ceł i opłat równoważnych między państwami członkowskimi. Tworzy
to tzw. Unie celną. Opłaty dozwolone – legalne opłaty: 1. Podatki, obowiązki publicznoprawne 2. Opłaty za usługi świadczone importerowi (70/88 Ford Espana) 3. Opłaty za działania z przepisów UE (46/76 Bahuis)
1.24.3. Podatkowa dyskryminacja i protekcjonizm art. 110 TfUE -
-
ZAKAZ DYSKRYMINACJI FISKALNEJ- wyklucza nakładanie w sposób pośredni
bądź bezpośredni na towary pochodzące z innych państw członkowskich jakichkolwiek podatków ustanawiających obciążenie wyższe niż nakładane pośrednio lub bezpośrednio na podobne tow ary krajowe
ZAKAZ PROTEKCJONIZMU PODATKOWEGO- nakładania na produkty z innych
państw członkowskich podatków wewnętrznych, które chronią inne produkty przed konkurencją jaka one stanowią
art. 110 a art. 30
-
art. 30- w związku z przekroczeniem granicy
-
art.110- brak związku z przekroczeniem granicy
opłata pobierana przez importerów na pokrycie kosztów kontroli próbek towarów, taką samą pobierano od krajowych producentów - art. 110 Dansk Denkavit 1988
-
muszą stanowić element systemu powszechnego opodatkowania produktów 44
-
daniną tą obciążone są też towary krajowe należące do tej samej kategorii – w odniesieniu do stawek, podstawy opodatkowania, na tym samym poziomie dystrybucji, poziomie przetworzenia
Obciążenia zwracane krajowym producentom - daniny, które pobierane są w równej wysokości od wszystkich towarów bez względu na ich pochodzenie ale następnie pośrednio wracają do producentów krajowych w formie wsparcia dla miejscowego lub tez narodowego przemysłu - jeśli zwrot kosztów ich uiszczenia nastepuje w całości jedni e krajowym producentom może art. 30 Capolongo - jeśli tylko częściowy zwrot art. 110 (naruszony zakaz dysryminacji) - analogicznie obciążenia eksportowe
1.24.4. Dyskryminacja bezpośrednia i pośrednia 1. BEZPOŚREDNIA DYSKRYMINACJA
Komisja v. Włochy 1980 powołując się na względy ochrony środowiska władze włoskie przyznały preferencje podatkowe tym włoskim olejom silnikowym, które zostały uzyskane w określony sposób, nie rozciągając tej regulacji na oleje Wspólnotowe (niby że nie moga tego sprawdzić) jest to tylko kwestia ciężaru dowodu, więc dyskryminacja! obniżona akcyza na spirytus Hansen 1978 gorzelni krajowych
pochodzący tylko z małych
2. POŚREDNIA DYSKRYMINACJA
-
stosowanie obciążeń, które z formalnego punktu widzenia nie różnicują ze względu na pochodzenie państwowe, gdyż opieraja sie na zupełnie innym , neutralnym kryterium, ale w rzeczywistości właśnie towary wspólnotowe stawiają w gorszym położeniu Humblot pan Humblot kupił we Francji luksusowy samochód o dużej pojemności, na który nałożono wysoki podatek o char akterze konsumpcyjnym pułap, od
którego naliczono znacznie podwyższony podatek ściśle skorelowano właśnie z wydajnością miejscowego przemysłu - został ustanowiony na poziomie, którego nie przekraczała francuska produkcja. Samochody o mniejszej pojemności opodatkowano stawką pięciokrotnie niższą stawka ta była wiec bez dyskryminacji stosowana do aut krajowych i obcych, ale z drugiej strony samochody francuskie w
ogóle nie były wyżej opodatkowane, bo w tej grupie nie występowały dotknęło to więc samochody zagraniczne!!!, co wpływało na wybór konsumenta! Komisja v. Dania 1980 w związku z systemem opodatkowania alkoholi, który
preferencyjnie traktował sznaps w stosunku do innych mocnych trunków, takich jak wódka czy gin formalnie opierało się to zróżnicowani e na składzie, nie na pochodzeniu ale w dominującej części był on wytwarzany w Danii (powoływano się na dużą ilość spożycia, tradycje narodowe), co skutkowało preferencjami towarów krajowych Komisja v. Francja 1987
nie zakwestionowano preferencji podatkowych we 45
Francji dotyczących pewnego rodzaju wina wytwarzanego tradycyjnymi metodami w regionie o niskim poziomie rozwoju i słabych warunkach naturalnych względy natury obiektywnej!, środki proporcjonalne, gorsze traktowanie ma charakter uboczny
1.24.5. Towary podobne 2 etapy: 1. zakaz dyskryminacji towarów tych samych, a nawet PODOBNYCH art. 110 zd.1 2. czy podatki nakładane na system krajowy na towary obce nie powodują w
szczególności ochrony rynku miejscowego (ustalenie stosunku wzajemnej konkurencyjności, nie wymaga ustalania podobieństwa) art.110 zd.2 podobieństwo- rozumienie funkcjonalne, szeroka interpretacja -
sprawa alkoholi- odwoływano sie do tradycji, dziedzictwa narodowego, ich zestawienia jako profanacji a tak na prawdę są to alkohole wysokoprocentowe i o wyborze klienta często decydują kwestie fiskalne Komisja v. Dania 1980 w związku z systemem opodatkowania alkoholi, który
preferencyjnie traktował sznaps w stosunku do innych mocnych trunków, takich jak wódka czy gin ich rozróżnienie formalnie opierało się na składzie i metodzie wytwarzania
Komisja v. Grecja 1991 greckie preferencje dla ouzo, brandy, likierów w stosunku do innych alkoholi (tamte produkowano na miejscu!)
-
należy brać pod uwagę takie cechy jak smak, właściwości organoleptyczne, surowce, sposób wytwarzania, zaspokajanie potrzeb konsumentów Komisja v. Dania 1986
wina
gronowe a owocowe podobieństwo!
Komisja v. Francja 2002 papierosy z ciemnego (preferowane- cała produkcja we Francji) i jasnego tytoniu- podobne
problem towarów konkurencyjnych- protekcjonizm nawet jak towary nie są podobne to możliwy art. 110 zd.2 gdy istniejący poziom i zakres opodatkowania służ y określonym towarom państwa przyjmującego poprzez zmniejszenie presji konkurencyjnej ze strony zagranicznych - gdy towary nie są do siebie podobne, ale z perspektywy konsumenta mają pewne cechy zbliżone , więc mogą ze sobą konkurować (wymienialność,
zastępowalność) dlatego opodatkowanie jednego może determinować popyt na drugi Komisja v. Francja 1980 francuskie przepisy faworyzując e pod względem podatkowym koniak i inne alkohole wytwarzane z owoców, których Francja była
wiodącym producentem w stosunku do whisky i innych alkoholi wytwarzanych ze zbóż, których we Francji prawie nie wytwarzano ETS- wzajemna konkurencyjność 46
Komisja v. WB 1983 1. najpierw ocena konkurencyjności 2. potem podatki i protekcjonizm brytyjskie
rozwiązania faworyzujące piwo wytwarzane głównie w WB w stosunku do słabego wina stołowego pochodzącego głównie z importu WB że nie są podobne, inny sposób spożycia: piwo - pospolite w pubach, wino- towar luksusowy ale EST że stanowią dla siebie konkurencję, zaspokajają te same potrzeby niedopuszczalne różne opodatkowanie
Komisja v. Włochy 1987 włoskie zasady wyższego opodatkowania bananów (głównie z Francji) względem krajowych owoców (jabłek, gruszek) - nie są to towary podobne, ale KONKURENCYJNE!
1.24.6. Art. 34 i 35 TfUE Zakaz ograniczeń ilościowych w przywozie i wywozie , i środków o skutku równoważnym Adresaci przepisu: 1. Państwa 2. Osoby fizyczne 3. Organy UE 4. Sądy 8/74 Dassonville – zabrania jakichkolwiek środków pośrednio lub bezpośrednio,
potencjalnie lub rzeczywiście utrudniających wewnątrzwspólnotową wymianę towarów. - generalna definicja środków o skutku podobnym 261/81 Rau – regulacja dotycząca sprzedaży margaryny nakładająca ścisłe wymogi o co do opakowania, jest niezgodna z art. 34 TfUE, jako środek o skutku równoważnym 248/81 KE v. Irlandia – rządowo dofinansowywana akcja „Buy Irish” promująca o produkty rodzime, niezgodna z art. 34 jako środek o skutku równoważnym 112/00 Schmidberger – zgoda na manifestację na drodze tranzytowej to środek o równoważny z art. 34 TfUE acz dozwolony(wymóg imperatywny) 120/78 Cassis de Dijon o
Producent niemiecki musi tworzyć likier powyżej 20%, francuski sprowadza likier 15-20%
o
ETS rozstrzyga o wzajemnym uznawaniu
-
Jeżeli kwestia została uregulowana na unijnym poziomie, regulacje państwowe są drugorzędne
-
Rozbieżności międzypaństwowe wobec braku regulacji unijnej mogą istnieć w 47
przypadku wymogów imperatywnych. Państwa mogą powoływać się na wymogi interesu publicznego w celu uzasadnienia ograniczeń w swobodzie
przepływu. Te interesy to: (katalog otwarty) 1. Skuteczna kontrola podatkowa 2. Ochrona zdrowia publicznego 3. Rzetelność transakcji 4. Ochrona konsumentów
-
Ograniczenie musi być konieczne i proporcjonalne do celów. Zasada wzajemnego uznawania jest jednym z warunków swobodnego przepływu towarów, tak więc co do zasady każdy towar legalnie znajdujący się na rynku państwa członkowskiego musi mieć dostęp do wszystkich państw członkowskich
C-267/91 Keck / c-268/91 Mithouard
Kech i Mithouard odsprzedawali ze stratą co jest niezgodne z przepisami francuskimi, na co podnieśli wniosek, że taka regulacja jest niezgodna z TfUe i zasadą swobody przepływu towarów. Sprawy Cassis de Dijon I Dassonville określały za niezgodne regulacje nazwy, wagi, rozmiarów, kształtu etc, a sprawa Keck dotyczy promocji towaru, czas miejsce. Podstawowy test to czy dana regulacja dotyczy towaru czy zasad jego sprzedaży, bo jeśli zasad sprzedaży to nie stosujemy Dassonville czy Cassis de Dijon . o
Jeżeli coś podpada pod regułę Keck (dotyczy zasad sprzedaży), to musi jeszcze: Obowiązywać wszystkie podmioty zainteresowane (uniwersalność) - Dotyczyć tak samo produktów krajowych jak i obcych (neutralność) By zostać uznanym za regulację zgodną z prawem UE ! -
Sprawy podpadające pod regułę Keck: 1. Sprawy dotyczące czasu sprzedaży produktu – c-401/92 Transtation 2. Sprawy o miejsce zbytu lub ograniczenia ich sprzedawców - c-391 KE v. Grecja 3. Sprawy warunków i metod marketingu produktu – c-412/93 Leclere-Siplec 4. Sprawy o środki dotyczące kontroli cen „Test dostępu do rynku” – c-405/98 Gourmet W Szwecji był szeroki zakaz reklamy alkoholu z wyjątkiem pism specjalistycznych. Firma Gourmet wydała reklamę alkoholu. Rzecznik konsumenta wystąpił o zakaz. Sprawa do ETS. o
Pytanie czy poprzez „test dostępu do rynku”, czy taka regulacja nie utrudnia
producentom innych państw dostępu do rynku? - Odp. Może utrudniać bo podmioty zagraniczne nie mogą się r eklamować. 48
Wyjątki od zasady swobodnego przepływu towarów: - Wyjątki z orzecznictwa – Cassis de Dijon Wyjątki traktatowe – art. 36 TfUE – dopuszczalne ograniczenia uwzględnione: 1. Moralnością publiczną 2. Porządkiem publicznym 3. Bezpieczeństwem publicznym 4. Ochroną zdrowia i życia ludzi, zwierząt lub roślin 5. Ochroną dóbr kultury Wyjątki te nie powinny jednak stanowić środka arbitralnej dyskryminacji ani ukrytych ograniczeń w handlu między państwami członkowskimi. Przykłady: - C-120/95 Decker – ochrona równowagi finansowej systemu ubezpieczeń społecznych -
-
-
C-368/95 Familia Press – ochrona różnorodności prasy
sprawa 72/83, Campus Oil → fakty: ustawa irlandzka nakazywała dystrybutorom benzyny zakupu 35% procent paliwa w irlandzkiej rafinerii (bezpieczeństwo publ.). ETS uznał, że państwo może powołać się na art. 30, ocenę proporcjonalności przekazał sądom krajowym, ale określił kryteria tej oceny; sprawa 34/78, Henn i Darby → naruszenie zakazu sprowadzania do GB pornografii. ETS uznał, że zakaz ten to naruszenie art. 28, ale ocena kwestii naruszenia porządku i moralności publ. należy każdorazowo do państwa. Ważne, że w GB istniał całkowity zakaz obrotu wydawnictwami pornograficznymi;
1.25. Swoboda przepływu pracowników, osób
1.25.1. Pracownik Art. 45 TfUE: 1. Zapewnia się swobodę przepływu pracowników wewnątrz Unii.
ze względu na przynależność państwową między pracownikami w zakresie zatrudnienia,
2. Swoboda
polega
na
zniesieniu
wszelkiej
dyskryminac ji
wynagrodzenia etc. 3. Swoboda obejmuje prawo do:
-
Ubiegania się o pracę Swobodnego przemieszczania się w tym celu po UE 49
-
Przebywania w jednym z państw czł. w celu podjęcia pra cy zgodnie z przepisami tego państwa
-
Pozostania na terytorium państwa czł. po ustaniu zatrudnienia na warunkach Komisji z rozporządzenia
Art. 46 – Parlament Rada po konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Społecznym,
uchwalają środki niezbędne do wprowadzenia swobodnego przepływu pracowników. Artykuł 45 jest artykułem szczególnym szczególnym w stosunku do artykułu 21TfUE, który zapewnia swobodę przepływu obywateli UE. 66/85 Laurie – Blum - Pracownik – ktoś w stosunku pracy: 1. Praca musi być wykonywana przez pewien czas 2. Praca musi być za wynagrodzeniem 3. Praca musi być pod kierownictwem 4. Praca na rzecz innej osoby osoby 5. Pracownik musi być obywatelem UE ! (przesłanka z poza Laurie -Blum)
o
C-212/05 Hartman – pracownik sezonowy spełnia przesłankę pracy przez pewien czas
o
53-81 Levin – praca w bardzo małym zakresie czasowym nie podpada pod przesłankę
o
o o
czasu pracy. Tak samo jednorazowa praca, obojętnie od czasu jej wykonania nie podpada pod tę przesłankę. Wymagana W ymagana jest powtarzalność pracy. C-188/00 Kurz – wynagrodzenie może być w naturze, a r odzaj stosunku pracy czy produktywność nie ma znaczenia C-10/05 Mattern – praktykant to też pracownik 1612/28 – zakazane jest procentowe ograniczenie ilości pracowników z innych państw C-415/83 Bosman
Piłkarz Bosman z belgijskiego klubu chciał przejść do francuskiego po końcu umowy, jednak francuski klub musiałby zapłacić opłatę transferową. transferową. Tezy ETS: -
regulacja jest niezgodna z art. 45 TfUE
-
piłkarz jest pracownikiem
-
pracodawca nie musi być przedsiębiorcą art. 45 ust. 1 działa również wobec ograniczeń niedyskryminujących !
-
50
1.25.2. Dyrektywa 2004/38 1. prawo wyjazdu:
-
uniemożliwienie stoswania norm i praktyk wewnętrznych uniemożliwiających lub utrudniających wyjazd do innego państwa członkowskiego
-
dotyczy to państwa obywatelstwa oraz innego, na terytorium którego oso ba przebywa w sposób stały
-
art. 4 dyrektywydyrektywy- obywatele UE- dowód tożsamości i paszport// członkowie ich rodzin- wazny paszport
-
chociaż ograniczenia te służą ochronie porządku i bezpieczeństwa publicznego, to prawo wspólnotowe ingeruje zakaz nieproporcjonalności i arbitralności działań, zawężająca wykładnia dopuszczalnych ograniczeń, wymóg precyzyjnego uzasadnienia odmowy i poddania jej kontroli sądowej
2. Prawo wjazdu:
nie może być uzależnione od posiadania pozwolenia lub wizy - jeśli utrzymuje się kontrolę graniczną, to powinna być sprawowana jak wobec własnych obywateli, nie np. żądanie podania celu podróży, planowanego zajęcia w -
czasie pobytu itd.
ETS zakwestionował zakaz wjazdu wydany przez holenderskich urzędników granicznych ze względu na odmowe podania celu pobytu niemieckiemu prawnikowi, który udawał sie przez Holandię do Antwerpii na spotkanie z urzędnikiem PE Komisja v. Holandia 1991
-
nie jest możliwe całkowite usunięcie kontroli, weryfikacji tożsamości i obywatelstwa, np. celem kontroli podmiotów pozawspólnotowych pozawspólnotowych sprawa holenderskiego deputowanego powracającego ze Strasburga, który musiał wylegitymować się dowodem tożsamości podczas kontroli granicznej na lotnisku w swoim kraju, pod rygorem odpowiedzialności
Wijsenbeek 1999
karnej
-
kontrole są dopuszczalne, ale nie wymóg posiadania paszportu przez obywatela UE (powinno sie uwzględniać każdy dokument potwierdzający tożsamość i obywatelstwo) Giagounidis 1991 sprawa przebywającego w Niemczech Greka, który z powodu utraty ważności paszportu wystapił o wymag ane pozwolenie na
pobyt posługując się greckim dowodem tożsamości, nie upoważniające w świetle prawa greckiego do opuszczenia opuszczenia tego państwa. odmowa władz niemieckich została wykluczona jako zbędna przeszkoda formalna, skoro nikt nie kwestionował jego tożsamości i obywatelstwa 3. Prawo pobytu: - krótkoterminowy – do 3 miesięcy, bezwarunkowe prawo pobytu - długoterminowy – art. 7 dyrektywyn, pracownicy, albo posiadający wystarczające
środki by nie być nieproporcjonalnym obciążeniem dla systemu pomocy społecznej 51
- stały – powyżej 5 lat . powszechne prawo dla wszystkich obywateli UE i członków ich rodzin. Jego uzyskanie wymaga jedynie wykazania się określonym i nieprzerwanym czasem legalnego zamieszkiwania ( 5 lat) w państwie przyjmującym i korzystania ze
wspólnotowego prawa zwykłego pobytu, nie można nakładać żadnych dodatkowych wymogów. Nie naruszaja jej przejsciowe okresy nieobecności nieprzekraczające 6 m cy w roku lub dłuzsze jeśli zostały spowodowane obowiazkową obowiazkową słuzbą wojskową, oraz powodów, np. ciąża i poród. Uzyskane prawo prawo można utracić 12 m-cy jeżeli z ważnych powodów, w wyniku nieobecności przekraczającej 2 kolejne lata -
wydanie w jak najkrótszym czasie przez władze państwa przyjmującego, na wniosek zainteresowanego dokument poświadczający stały pobyt.
-
członkowie rodziny bez obywatelstwa UE otrzymują kartę stałego pobytu wydawana w ciągu 6 m -cy od złozenia wniosku i automatycznie odnawiana co 10 lat
Członek rodziny, Art. 2: 1. Współmałżonek 2. Partner w zarejestrowanym związku 3. Bezpośredni zstępni poniżej 20 lat na utrzy maniu 4. Bezpośredni wstępni na utrzymaniu Wyjątek, studenci mogą osiedlać się ze współmałżonkiem oraz ze swoimi dziećmi pozostającymi na ich utrzymaniu 36/75 Rutili – nie można nie wpuścić kogoś kto strajkował C100/01- ograniczenia muszą być generalne, do wszystkich obywateli UE
należy uniknąć barier barier w swobodzie swobodzie poprzez nadmierne kary i nieproporcjonalne wymogi wymogi (sama kontrola jednak jest dopuszczalna)
w Niemczech konsekwencje naruszenia obowiązku noszenia przy sobie dowodu tożsamoś ci- kara dla cudzoziemców do 5000 DM, a Komisja v. Niemcy 1998
dla obywateli niemieckich 1000 DM
4. Prawo szukania pracy C-292.89 Tonissen – 6 miesięcy na znalezienie pracy C-171/91 Tsiotas – 6 miesięcy chyba, że obiektywnie pracy znaleźć nie można 5. Prawo do świadczenia pracy
6. Prawo do korzyści socjalnych / podatkowych - pracownicy migrujący mają prawo do analogicznego statusu socjalnego, jak pracujący obywtarele państwa pobytu 52
-
pojęcie traktowane szeroko i funkconalnie wszelkie świadczenia, których rozciągniecie na pracowników migrujących wydaje się odpowiednie dla ułatwienia korzystania przez nich ze swobody przepływu oraz integracji z miejscowym rynkiem i społeczeństwem
1.26. Swoboda przepływu przedsiębiorczości 1.26.1. Informacje ogólne Art. 49 – Ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa czł. na
terytorium innego państwa czł. są zakazane w ramach poniższych postanowień. Zakaz obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii. Swoboda przedsiębiorczości obejmuje również podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami w rozumieniu artykułu 54, na warunkach określonych przez ustawodawstwo państwa przyjmującego.. Art. 54 – pojęcie spółki – spółki prawa cywilnego lub handlowego, a także spółdzielnie oraz inne osoby prawa publicznego lub prywatnego z wyjątkiem spółek których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysków. Gebhard
prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej za pośred nictwem ustanowionego, trwałego przedsiębiorstwa (fixed establishment) działalność: - wykonywana w sposób rzeczywisty - charakter stałego i ciągłego uczestnictwa w życiu gospodarczym p.przyjmującego na czas nieokreślony (inaczej tymczasowość usług) -
cel zarobkowy
podejmowanie i wykonywanie działalności na własny rachunek oraz zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami
c-221/89 factortame - rzeczywiste wykonywanie działalności gospodarczej za
pośrednictwem stałego urządzenia w innym państwie członkowskim na czas nieokreślony (to nie prawda, że tylko na czas nieokreślony) - samodzielność, działalność na własny rachunek, inaczej niż w przypadku pracownika, c-268/99 Jany – prostytutka, to przedsiębiorca,
53
- transgraniczność, zakaz ograniczeń swobody przedsiębiorczości art. 49 TfUE, - odpłatność, spółka zgodnie z artykułem 54 TfUE musi być nastawiona na osiąganie zysku, c-251/92 Baars – odróżnienie swobody przedsiębiorczości od swobody przepływu kapitału
na podstawie kryterium ilości nabytych akcji, gdzie i lość nieznaczna podlega pod swobodę przepływu kapitału, a ilość dająca realną kontrolę nad przedsiębiorstwem pod przepisy o swobodzie przedsiębiorczości. przedsiębiorczości. Adresaci przepisów o swobodzie przedsiębiorczości: przedsiębiorczości: - spółki prawa handlowego - osoby prawne nieposiad ni eposiadające osobowości prawnej w rozumieniu prawa polskiego - osoby fizyczne
Te podmioty muszą spełnić warunki: - obywatelstwo UE, pierwotna swoboda działalności – możliwość założenia działalności w innych państwie,
przedsiębiorczości – czyli kontynuowanie By prowadzić wtórną swobodę przedsiębiorczoś działalności X z państwa A w państwie B, osoba fizyczna musi mieć miejsce działalności pierwotnej wewnątrz wspólnoty Jednostki organizacyjne mogą powołać zarówno pierwotnie i wtórnie działalność przedsiębiorczą, wymogi: - założenie zgodnie z prawem państwa siedziby - posiadanie trzech cech: - siedziba - zarząd - główne przedsiębiorstwo na terenie UE C-212/97 centros – obywatele z dania -> tu zakładają przeds. przeds. GB -> tu otwierają
oddział dania, ETS przyznaje rację ob ywatelom Danii jednak państwa członkowskie członkowskie mogą wprowadzać środki, które będą przeszkadzać oszukańczym oszukańczym praktykom. c-208/00 uberseering – spółka założona w Holandii rzeczywiście działa w Niemczech, w Niemczech weszła w spór a sąd nie uznał jej zdolności procesowej. ETS przyznał spółce rację.
1.26.2. Działalność wyłączona z zakresu swobody
przedsiębiorczości
Art. 51 TfUE – działalność, która w jednym państwie czł. jest związana, choćby
przejściowo z wykonywaniem władzy publicznej. (wyłączona z zakresu swobody) 2/74 Reyners v. Belgia – adwokat pomimo ciągłego kontaktu z sądami i udziału w ich funkcjonowaniu nie stanowi udziału w wykonywaniu władzy publicznej. c-47/08 KE V. Belgia – Notariusz ma zbyt ma zbyt mały związek z wykonywaniem władzy by objąć je wyłączeniem z art. 51. 54
1.26.3. Swoboda przedsiębiorczości
Swobodę przedsiębiorczości odróżnia od swobody przepływu pracowników samodzielność podejmowanych działań. Przy przepływie pracowników musi występować działalność pod kierownictwem. Jany 2001
o
sprawa pozbawienia prawa pobytu pl i czeskich prostytutek,
którym jak sie okazało niesłusznie zarzucano wykorzystywanie zakazu dyskryminacji przedsiebiorców dla podejmowania pracy w Holandii. Swobodę przedsiębiorczości a swobodny przepływ usług rozróżnia stałość działania przedsiębiorstwa, podczas gdy usługi mają charakter przejściowy. Swoboda przedsiębiorczości i swoboda przepływu kapitału są współzależne, według Rzecznika Generalnego UE i można stosować jedną drugą albo obie. Natomiast ETS w sprawie c-251/98 Baars, wskazał, że to jaką swobodę stosujemy zależy od tego ile akcji spółki kupiliśmy (mniejszość – sw. kapitału / większość – przedsiębiorczości). 1.26.4. Ograniczenia swobody przedsiębiorczości
Dyskryminacja to zróżnicowane traktowanie porównywalnych sytuacji, jak i jednakowe traktowanie różnych sytuacji. Dyskryminacja może być jawna, kiedy regulacja nakazuje odmienne traktowanie ze względu na przynależność państwową, albo ukryta, gdy formalnie skierowana jest do wszystkich ale faktycznie prowadzi do takich samych
następstw. Ograniczenia mogą pochodzić od:
o
Państwa przyjmującego Państwa pochodzenia, ważny jest tu element trans graniczności
o
Instytucji UE
o
Podmiotów indywidualnych
o
1.26.5. Możliwość uzasadnienia ograniczeń
Można powołać się na : -
Względy porządku publicznego, bezpieczeństwa public znego i zdrowia publicznego - Mac Quen i inni 2001 dotyczyła brytyjskiej sieci sprzedającej okulary - Vision Express, która działała w wielu państwach europejskich za pośrednictwem założonych w każdym z nich krajowych spółek zależnych, co m.in. miało miejsce w Belgii. Problem, jaki rodziła ta działalność w Belgii dotyczył badań wzroku, które oferowano klientom wykonywali je optycy, co w Belgii stanowiło czyn zagrożony odpowiedzialnością karną (powinni je wykonywać okuliści lekarze medycyny!)
spółka twierdziła, że nie napotkała takiego ograniczenia w innych państwach ETS nie zakwestionował takiego ograniczenia, skoro przepisy wspólnotowe tej kwestii nie precyzowały, a mogło zostać uzasadnione ochroną zdrowia
-
Bezwzględne wymogi dotyczące dobra ogólnego 55
ona przed pomyłką Ochr ona
o
o
o
o
o
Ochrona własności przemysłowej Skuteczność kontroli podatkowej Ochrona interesów wierzycieli c-212/97 Centos – środek w postaci odmowy rejestracji w Danii oddziału spółki angielskiej nieprowadzącej działalności w Danii nie zapewnia osiągnięcia celu w postaci ochrony wierzycieli. Ochrona pracowników
Konieczność zapobieżenia nadużyciom nadużyciom swobody i obejściu prawa Interes czysto ekonomiczny nie uzasadnia ograniczeń. Zagrożenie musi być rzeczywiste, bezpośrednie i wystarczająco poważne dla -
podstawowego interesu publicznego. TEST GEBHARDA -
nadużywanie nadużywanie dopuszczalnych dopuszczalnych barier test ten pozwala wyważyć sprzeczne interesy pomiędzy celami jednolitego rynku a względami ochrony dobra ogólnego
dotyczy niemieckiego adwokata Gebharda, który przeprowadził sie i podjął praktykę we Włoszech, koncentrując tam życie osobiste i zawodowe, łącznie z rozliczeniami podatkowymi, chociaż nie zaprzestał całkowicie działalności w Niemczech. Nie stanowiło to początkowo problemu dopóki pracował w innych kancelariach, zajmując sie głównie sprawami osób niemieckojęzycznych i współpracując z włoskimi adwokatami, których upoważniał do działania w sprawach czysto włoskich. Dopiero kiedy po kilkunastu latach otworzył własna kancelarię, Izba Adwokacka, na skutek skarg innych adwokatów wszczęła postępowanie dyscyplinarne w związku ze stałym wykonywaniem praktyki pod nielegalnie używaniem miejscowego tytułu Avvocato, których jako Rechtsanwalt nie posiadał oraz występowaniem przed miejscowym sądem. Gebhard czynił to bez speł nienia miejscowych wymogów w tym zakresie, dotyczących zwłaszcza posiadania odpowiednich kwalifikacji kwalifikacji zawodowych, zawodowych, skoro wbrew prawu włoskiemu praktykował praktykował posługując się jedynie niemieckim dyplomem, a także nie legitymując sie członkostwem w Izbie, które było obligatoryjne. ETS nie wykluczył podporządkowania przez państwo przyjmujące wykonywania działalności na własny rachunek przez wszystkich przedsiębiorców regułom wykonywania zawodu obowiązującym na jego terytorium, o ile tylko nie jest to dyskryminują ce ze względu na przynależność państwową ponadto określił dodatkowe kryteria dopuszczalności egzekwowania tych wymogów od podmiotów wspólnotowych wspólnotowych test Gebharda: ograniczających 1. rzeczywista niezbędność środków ograniczających bezwzględnymi wymogami w ymogami ochrony interesu ogólnego 2. uzasadnione bezwzględnymi Gebhard 1995
3. odpowiednie do zapewnienia zapewnienia realizacji realizacji zamierzonego zamierzonego celu 4. nie wykraczają poza to, co jest konieczne dla jego osiągnięcia 56
1.26.6. Specyficzne kwestie swobody Przedsiębiorczości
#czy można korzystać z liberalniejszych przepisów jednego państwa raczej niż korzystać z niekorzystnych warunków w państwie?
teoria założenia – prawo państwa członkowskiego w którym dany podmiot został założony, nawet jeśli potem działalność będzie uprawiana w innym państwie o teoria siedziby – prawo państwa, w którym jest siedziby i odbywa się rzeczywista działalność W orzecznictwie przeważa teoria założenia o
Kwestie transgranicznego przenoszenia siedziby: C-208/00 Uberseering – spółka utworzona w państwie A i mająca w nim siedzibę
statutową, korzystająca ze swobody przedsiębiorczości i działająca w państwie B, winna zostać uznana przez państwo B za posiadającą zdolność prawną, sądową. c-210/06 Cartesio – trybunał uznał, że państwo członkowskie może uniemożliwić spółce utworzonej na mocy prawa krajowego przeniesienie siedziby do innego państwa członkowskiego przy zachowaniu statusu spółki podlegającej prawu państwa gdzie została założona. Daily Mail 1988 dotyczy spółki, która postanowiła przenieść swą siedzibę z WB do Holandii w sposób pozwalający zachować status spółki mającej brytyjską podmiotowość, z jednoczesną utratą statusu brytyjskiego rezydenta podatkowego wynikającą z przeniesienia organu zarządzającego zagranicę. Oznaczało to wyłączenie spod brytyjskiego podatku dochodowego, co wymagało zgody MF, a celem emigracji było unikniecie obciążeń podatkowych władze brytyjskie broniły się przed utratą wpływów budżetowych, skorzystały więc z wymogu uzyskania zgody dla uzależnienia jej od sprzedaży jeszcze przed zmianą rezydencji połowy majątku spółka zaś była zainteresowana za chowaniem statusu brytyjskiej, ze wszystkimi korzyściami (uniknięcie zmiany rejestru i likwidacji), bez akceptacji zgody uwarunkowanej pewnymi obowiązkami. Nie czekając na pozwolenia, dokonała pr zeniesienia ETS zgodził sie z obowiązkiem uzyskania zgody Inspire Art 2003 spółka Inspire Art została zarejestrowana w WB wyłącznie w celu prowadzenia handlu dziełami sztuki w Holandii. Chciano skorzystać z liberalizmu brytyjskiego prawa spółek. Dlatego spółka w siedzibie rejestrowej nie podjęła działalności i niezwłocznie po jej założeniu została zarejestrowana w Holandii. Władze holenderskie szanując teorię założenia nie kwestionowały podmiotowości spółki, jednak po miesiącu krajowa izba handlowa wystąpiła do sądu o doprowadzenie do uzupełnienie wpisu (powołała się na holenderską ustawę o spółkach formalnie zagranicznych, które nie wykazują związków z państwem pochodzenia i zmierzają prowadzić działalność całkowicie na terenie Holandii dodatkowe obowiązki ETS zakwestionował sankcje za niedopełnienie tych obowiązków - ocena zgodności 57
z zasadą proporcjonalności i niedyskryminacji
ETS nie wykluczył dopuszczalności zwalczania nadużyć i wprowadzania ograniczeń usprawiedliwionych względami ochrony interesu publicznego, ale nie może to stanowić usprawiedliwienia dla stosowania przez państwo przyjmujące teorii siedziby
Złota akcja – uprawnienie państwa do podejmowania strategicznych decyzji spółek o kluczowym
znaczeniu
gospodarczym
(sektor
energetyczny, pocztowy, telekomunikacyjny). Co do zasady ETS uznał takie regul acje za sprzeczne ze swobodami traktatowymi, jedynie w c-503/99 KE v. Belgia zaakceptował obronę
państwa w tej kwestii. By złota akcja miała rację bytu państwo musi uzasadnić ją bezwzględną koniecznością ochrony porządku publicznego, ma być zgodne z zasadą proporcjonalności.
1.27. Swoboda przepływu usług 1.27.1. Pojęcia – założenia ogólne Art. 56 - Ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz UE są zakazane w
odniesieniu do obywateli państw. Czł mających swe przedsiębiorstwo w państwie czł. Innym niż państwo odbioru świadczenia. Art. 57 – pojęcie usługi. Świadczenia wykonywane zwykle za wynagrodzeniem w zakresie w jakim nie są objęte swobodą przepływu towarów, kapitału i osób. Działalność ma charakter przejściowy i trans graniczny, na tych samych warunkach co o bywatele państwa. -
Świadczenia mające odmaterializowany charakter, nawet utrwalone na nośniku materialnym
-
Przepisy wskazują na subsydiarny charakter tej wolności w stosunku do swobody przedsiębiorczości trudności w wyznaczeniu granic między nimi 1.27.2. Przesłanki konstruujące swobodę usług
1. wymiar rzeczywisty i ekonomiczny 2. wykonywane w ramach stałej działalności gospodarczej prowadzonej w państwie pochodzenia, członkowskim, na własny rachunek 3. charakter samodzielny- na własny rachunek i na własną odpowiedzialność, b ez
wymogu formalizacji i stabilizacji w państwie przyjmującym 4. odpłatność 5. tymczasowość 6. element transgraniczny 58
Świadczenie usługi: 1. niematerialny charakter świadczenia 2. transgraniczność usługi a. przekroczyć może usługodawca, usługobiorca, usługa, 3. przejściowy charakter działania 4. odpłatny charakter.
Jundt 2006 przedmiotem świadczenia było wygłoszenie przez adwokata wykładu na rzecz uniwersytetu, a nie pomocy prawnej należało rozstrzygnąć czy dla celów podatkowych działalność w innym państwie może być kwalifiko wana jako realizacja swobody świadczenia usług, jeśli wykonywano ja tam właśnie pod tytułem quasi -
honorowym, za zwrotem kosztów i bez klasycznego wynagrodzenia jest to świadczenie usług! nie należy oceniać wyjątkowego charakteru stosunku z odbiorcami- studentami działalność nauczyciela z jednego p.czł. na rzecz osoby prawnej prawa publ. (uniwersytetu) w innym p.czł, jest objęta swobodą Tolsma 1994 ETS uznał za działalność niespełniającą tych warunków zarobkowanie polegające na graniu na ulicy brak przesłanki rzeczywistej odpłatności (nie spełniało jej
proszenie o datki), uzyskiwany dochód miał charakter przypadkowy i był podyktowany wyłącznie stosunkiem emocjonalnym przechodniów do grajka za wykonaną usługę niemożność powoływania się na status wspólnotowego usługodawcy i utrzymania prawa pobytu w p.przyjm.
Grogan 1991 przypadek irlandzkich studentów zamieszczających w miejscowych kampusach uniwersyteckich ogłoszenia o możliwościach poddania się aborcji poza granicami Irlandii, gdzie jest ona konstytucyjnie wykluczona brak statusu usługodawcy
wspólnotowego ich czyny nie były bowiem wykonane jako świadczenie w ramach umowy wzajemnej z podmiotem wspólnotowym. Podejmowali je z własnej inicjatywy, a nie na zamówienie zagranicznych klinik usytuowanych w innych państwach członkowskich, z którymi nie łączył ich żaden stosunek prany, co oznaczało brak usługodawcy - ETS nie uznał takiej działalności za objętą swobodą usług bo nie była odpłatna ani w celach ekonomicznych,
59
1.27.3. Uprawnienia związane ze świadczeniem -
gwarancje umożliwiające realizację tej swobody
-
działanie służące przygotowaniu i wykonaniu usługi kwestionowanie ograniczeń pośrednich, np. w ramach uzyskania kredytów
-
PRAWO DO INFRASTRUKTURY
-
infrastruktura niezbędna do świadczenia biura wraz z wyposażeniem i pracownikami, lokale mieszkalne, dostęp do lokali socjalnych
PRAWO DO POSŁUGIWANIA SIE SWOIM PERSONELEM - zarzut dumpingu socjalnego i nieuczciwej konkurencji ze względu na różnice w poziomie wynagrodzenia (mogli okazać sie tańsi od miejscowych) - chciano, aby taki personel podlegał swobodzie przepływu pracowników - ETS, że jest to element swobody przepływu usług - wykorzystanie swego personelu (swoboda przepływu usług) nie może być utożsamiane z transferem pracowników, których udostępnienie stanowi treść świadczenia (swoboda przepływu), do czego może być potrzebne użycie własnego personelu
-
personel pochodzący spoza wspólnoty
ETS zakwestionował ukaranie belgijskiego usługodawcy, który dla wykonania zlecenia we Francji przywiózł ze sobą Marokańczyków zatrudnionych na stałe w jego państwie pochodzenia, posiadających ważne belgijskie pozwolenia na pobyt i pracę oraz objętych tamtejszym systemem ubezpieczeń. Uzyskali oni wizy wjazdowe do Francji na czas tego zlecenia, ale nie mieli miejscowych zezwoleń na pracę. ETS uznał karę za dyskryminującą, skoro pracowali oni w Belgii legalnie i przyjechali na zamknięty okres celem wykonania konkretnej pracy, a nie uzyskania stałego dostępu do miejscowego rynku obciążała w większym stopniu przedsiębiorców obcych, gdyż uzyskali juz zezwolenie na pracę w innym państwie warunki takiego zatrudnienia (mają zapobiegać nadużyciom): 1. w państwie pochodzenia musi to być zgodne z miejscowymi Vander Elst 1994
przepisami 2. musi posiadać trwały charakter
60
1.27.4. Ograniczenia swobodnego przepływu usług Art. 51 - wykonywanie władzy publicznej Rola Art. 52 1. Porządek i bezpieczeństwo publiczne
nie w celu ochrony interesów ekonomicznych państw - jest to wyjątek traktatowy, zatem nie wyklucza całkowicie dyskryminacji ze względu na przynależność państwową -
-
wykładnia zawężająca, proporcjonalność, prawa podstawowe obywateli UE (np. wolność wypowiedzi) ERT 1991 (Gouda) dotyczy wprowadzonych przez władze greckie ograniczeń
przekazu telewizyjnego uzasadnionych ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego. Polegały one na przyznaniu greckiej telewizji ERT wyłącznych praw w tym zakresie, których sądowej ochrony dochodziła ona przeciwko podmiotowi wspólnotowemu kiedy rozpoczął on nadawanie programu przy wprowadzeniu takich ograniczeń trzeba uwzględnić zasady ogólne prawa unijnego, a w szczególności prawa podstawowe naruszenie zasady wolności wypowiedzi 2. Ochrona zdrowia publicznego
-
znaczenie dla usługodawcy, ale i dla usługobiorcy (pacjenta), których indywidualne prawo do leczenia w innych p.czł. na koszt macierzystego płatnika wywiedziono z ogólnych gwarancji traktatowych ale m.in. ze względu na konieczność ochrony zdrowia publicznego musieli uzyskać jego zgodę zachowanie kontroli nad kosztami, zapewnienie najwyższego poziomu lecznictwa poprzez efekty wne wykorzystanie zasobów
dotyczy regulacji przyjętych w ramach programu zwalczania alkoholizmu i nikotynizmu, które w szczególności wprowadzały zakaz telewizyjnej reklamy napojów alkoholowych (powyżej 1,2%). Ponieważ jednak nie wykluczono zarazem bezpośredniej reklamy na stadionach sportowych, niezbędne okazały się szczególne rozwiązania dotyczące telewizyjnego przekazu z imprez sportowych, którym reklama taka towarzyszy. W przypadku rozgrywek międzynarodowych, podczas których jeden przekaz był kierowany równocześnie do wielu krajów nie udało sie znaleźć stosownego rozwiązania. W innych przypadkach, zwłaszcza gdy była to transmisja z państwa, gdzie nie zakazano reklam alkoholu i była przeznaczona dla odbiorcy francus kiego, zobowiązano do wynegocjowania z podmiotem posiadającym prawa do transmisji takich zobowiązań, które mogłyby zapobiec ukazywania marek alkoholi na ekranie, a sami francuscy nadawcy mieli podjąć wszelkie techniczne możliwe środki dla uniknięcia pokaza nia tych marek ograniczenia te miały charakter niedyskryminujący Komisja v. Francja, Bacardi France 2004
ograniczenia
w trzech aspektach:
1. swobody świadczenia usług w dziedzinie reklamy alkoholi 2. swobody świadczenia usług polegających na przekazie i audycji telewizyjnych 61
3. organizatorzy wydarzeń sportowych mających miejsce poza granicami Francji
pozbawieni są możliwości sprzedaży praw do retransmisji
nadawcom
francuskim 3. Ochrona interesu publicznego
-
wynika z zasady standardu państwa pochodzenia i daje możliwość państwu przyjmującemu na ogran iczenie w pewnym stopniu tej szerokiej swobody
dopuszczalne wyłącznie w szczególnych sytuacjach, jeżeli daje się je usprawiedliwić bezwzględnymi, przeważającymi przesłankami ochrony interesu publicznego, które w sposób niedyskryminujący obowiązują wszystki e podmioty prowadzące w państwie dana działalność
Przesłanki ochrony o
katalog otwarty
-
ochrona własności intelektualnej ochrona pracowników, konsumentów
-
zachowanie narodowego dziedzictwa historycznego i artystycznego
-
spójność systemu prawnego
-
ochrona systemu socjalnego
-
1.27.5. Ochrona wartości podstawowych
Założenia ogólne - przypadki najbardziej kontrowersyjnych usług, które w niektórych państwach są „wyjęte spod prawa“ (są całkowicie zakazane) wynika to z różnic kulturowych, społecznych, religijnych, systemów wartości - odmienności dotyczące nie tylko doboru środków, ale także samego przedmiotu ochrony
-
-
za swoisty kompromis uznaje się respektowanie autonomii gwarantującej takie odmienności prawne, co skutkuje nie kwestionowaniem rozwiązań krajowych innego państwa, nawet jeżeli są one sprzeczne z zasadami miejscowego systemu społecznego i prawnego wartości podstawowe- uznawane przez dana społeczność za posiadające szczególne znaczenie, niezależnie od poglądu innych państw np. ochrona moralności publicznej Omega 2004 ETS nie zakwestionował niemieckiego zakazu prowadzenia szczególnego rodzaju salonów gier - Laserdome, w którym rozgrywa się
symulowane bitwy pozwalające nawet na pozorowane zabijanie ludzi przy pomocy laserowych pistoletów. Zakaz wynikał z potępienia przez miejscowe władze przemocy, jako naruszenia podstawowych wartości, a zwłaszcza godności ochrona porządku publicznego. Prowadzący salon otrzymał zakaz ludzkiej właśnie dlatego, że mimo pierwotnych zapewnień o unikaniu tego rodzaju rozrywki, 62
przynajmniej godził sie na realizacje tego rodzaju bitew. Przeważyło to nad
gwarancjami swobody przepływu usług, na która powoływał sie organizator działając na licencji podmiotu brytyjskiego. zatem usługodawca, działając poza obszarem stałej siedziby i korzystając z zasady państwa pochodzenia, musi liczyć sie z ewentualnością napotkania skutecznego zakazu wykonywania określonej działalności, której przejawy w kraju macierzystym zasługują na miano usługi
Szczególny obszar ochrony Aborcja
-
konieczność ochrony życia ludz kiego Grogan 1991 przypadek irlandzkich studentów zamieszczających w miejscowych
kampusach uniwersyteckich ogłoszenia o możliwościach poddania się aborcji poza granicami Irlandii, gdzie jest ona konstytucyjnie wykluczona, zwłaszcza w WB gdzie prawo dopuszcza takie zbiegi brak statusu usługodawcy wspólnotowego ich czyny nie były bowiem wykonane jako świadczenie w ramach umowy wzajemnej z podmiotem wspólnotowym. Podejmowali je z własnej inicjatywy, a nie na zamówienie zagranicznych klinik usytuowanych w innych państwach członkowskich, z którymi nie łączył ich żaden stosunek prany, co oznaczało brak usługodawcy jedynie mogło być to zakwalifikowane jako realizacja swobody wypowiedzi
ETS nie mógł przychylić się do argumentów Stowarzyszenia Ochrony Dzieci że przerwanie ciąży ze względu na sprzeczność z prawem i Nienarodzonych, konieczność ochrony życia ludzkiego, nie może być traktowana jak działalność gospodarcza, jaką można propagować nie mogli powołać się jednak na gwarancje wspólnotowe, aby zakwestionować krajowy zakaz takiej działalności czy też uzyskać ochronę przed ewentualną odp. karną /ale jakby zlecenie pochodziło z WB, gdzie aborcja jest legalna i jest odpłatnym świadczeniem, byłoby uznane za usługę w rozumieniu prawa wspólnotowego zarzut niemor alności nie miałby tu znaczenia inaczej prowadziłoby to wyeliminowania spod swobody usług nielegalnych tylko w jednym państwie!)
Walka z Hazardem
-
-
loterie, zakłady bukmacherskie i gry hazardowe są traktowane przez władze niektórych państw jako bardzo poważne zagrożenie, wywołujące negatywne skutki w wymiarze indywidualnym, jak i ogólnospołecznym (np. wzrost przestępczości) orzecznictwo dopuszcza odstępstwa od swobody przepływu usług, nawet jeśli odwołuje się tylko do miejscowej specyfiki, a ocena zagrożenia różni sie pomiędzy państwami Schindler dotyczy przedstawicieli niemieckiej loterii, przesyłającej Brytyjczykom
materiały reklamowe oraz formularze uczestnictwa zapraszające do wzięcia udziału 63
w niej. W ramach wszczętego przeciwko nim postępowania karnego zostały one skonfiskowane przez władze brytyjskie na podstawie przepisów krajowych zakazujących w dominującej części wszelkich loterii losowych, w których gracze stawiają pieniądze ETS- jest to ograniczenie swobody, ale może ono zostać uznane za dopu szczalne, jeżeli zamiarem władz krajowych podyktowanym względami moralnymi, kulturowymi i społecznymi jest zapobieganie uczynieniu z loterii źródła zarobkowania, przeciwdziałanie ryzyku przestępczości oraz negatywnym skutkom indywidualnym i społecznym realizacja ochrony interesu ogólnego w oparciu o miejscowa specyfikę Laara 1999 ETS nie zakwestionował regulacji krajowych, które wyłączne prawo
do prowadzenia hazardowych automatów do gry przyznały miejscowemu podmiotowi publicznemu (monopol!), a środki pochodzące z tej inicjatywy nakazały przeznaczyć jedynie na cele charytatywne lub inne niekomercyjne pogodzenie popytu na takie usługi z zamiarem ich limitowania i kontroli nie dla zasilenia budżetu państwowego! Gambelli 2003dotyczy włoskiego przedsiębiorcy, który był jednym z agentów
licencjonowanego w WB podmiotu przyjmującego zgodnie z pr. brytyjskim zakłady w rozgrywkach krajowych i międzynarodowych - także od podmiotów zagranicznych- droga komunikacji elektronicznej. Gambelli prowadził jedno z centrów komunikacji elektronicznej- przyjmując i przekazując do WB w czasie rzeczywistym wnioski o zakład i po otrzymaniu zgody bukmachera wydając potwierdzenie, łącznie z zainkasowaniem zapłaty. Działalność ta odbywała sie bez licencji
ostatecznie miał rozstrzygnąć sąd krajowy
1.27.6. Dyrektywa usługowa 2006/123
Artykuł 1 Niniejsza dyrektywa: 1. Ustanawia ogólne przepisy ułatwiające korzystanie ze swobody przedsiębiorczości
przez usługodawców oraz swobodnego przepływu usług, zapewniając przy tym wysoki poziom jakości usług. 2. Nie dotyczy liberalizacji usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym zarezerwowanych dla podmiotów publicznych lub prywatnych, ani prywatyzacji podmiotów publicznych świadczących usługi. 3. Nie dotyczy zniesienia monopoli w zakresie świadczenia usług, ani pomocy przyznawanej przez państwa członkowskie, objętej wspólnotowymi regułami konkurencji.
Niniejsza dyrektywa nie ogranicza swobody państw członkowskich w zakresie zdefiniowania, w zgodzie z prawem wspólnotowym, usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, określania, w jaki sposób usługi te powinny być zorganizowane i finansowane, zgodnie z zasadami pomocy państwa, oraz ustalania szczegółowych wymogów, którym podlegają.
64
Niniejsza dyrektywa nie ma wpływu na przepisy prawa karne go, prawa pracy i nie narusza korzystania z praw podstawowych w państwach.
Artykuł 2 Zakres zastosowania
1. Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do usług świadczonych przez usługodawców prowadzących przedsiębiorstwo w państwie członkowskim. 2. Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowania do następujących rodzajów działalności: a) usług o charakterze nieekonomicznym świadczonych w interesie ogólnym; b) usług finansowych, takich jak usługi w zakresie bankowości, działalności kredytowej, ubezpieczeń i reasekuracji, c) usług i sieci łączności elektronicznej d) usług w dziedzinie transportu, e) usług agencji pracy tymczasowej; f) usług zdrowotnych niezależnie od tego czy są one świadczone w placówkach opieki zdrowotnej,
g) usług audiowizualnych, w tym usług kinema tograficznych, h) działalności hazardowej ze stawkami pieniężnymi w grach losowych i) działań, które są związane z wykonywaniem władzy publicznej 3. Niniejsza dyrektywa nie ma zastosowania w dziedzinie podatków. ROZDZIAŁ II UPROSZCZENIE PROCEDUR ADMINISTRACYJNYCH
Artykuł 5 Uproszczenie procedur
1. Państwa członkowskie analizują procedury i formalności dotyczące podejmowania i prowadzenia działalności usługowej. W przypadku gdy procedury i formalności poddawane analizie na mocy niniejszego ustępu nie są wystarczająco proste, państwa członkowskie upraszczają je. Artykuł 6 Pojedyncze punkty kontaktowe
1. Państwa członkowskie zapewniają usługodawcom możliwość dopełnienia następujących procedur i formalności poprzez pojedyncze punkty kontaktowe: a) wszelkie pr ocedury i formalności konieczne do podjęcia działalności usługowej przez usługodawcę, b) wszelkie wnioski o uzyskanie zezwolenia niezbędnego do prowadzenia przez usługodawcę działalności usługowej. Artykuł 7 Prawo do informacji
1. Państwa członkowskie zapewniają usługodawcom i usługobiorcom łatwy dostęp do 65
następujących informacji poprzez pojedyncze punkty kontaktowe: a) wymogi
b) dane kontaktowe właściwych organów c) sposoby i warunki dostępu do rejestrów publicznych i baz danych d) ogólnie dostępne śro dki prawne w przypadku sporu e) dane kontaktowe stowarzyszeń lub organizacji, innych niż właściwe organy, które mogą udzielić praktycznej pomocy usługodawcom lub usługobiorcom. Artykuł 8 Procedury realizowane drogą elektroniczną 1. Państwa członkowskie zapewniają, aby wszelkie procedury i formalności dotyczące podejmowania i prowadzenia działalności usługowej były łatwe do wypełnienia na odległość oraz drogą elektroniczną, poprzez odpowiedni pojedynczy punkt kontaktowy i w odpowiednich właściwych organach. ROZDZIAŁ III SWOBODA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI DLA USŁUGODAWCÓW SEKCJA 1 Zezwolenia
Artykuł 9 Systemy zezwoleń 1. Państwa członkowskie nie uzależniają możliwości podejmowania lub prowadzenia działalności usługowej od jakiegokolwiek systemu zezwoleń, chyba że spełnione są następujące warunki: a) system zezwoleń nie dyskryminuje danego usługodawcy; b) potrzeba wprowadzenia systemu zezwoleń jest uzasadniona nadrzędnym interesem publicznym;
c) wyznaczonego celu nie można osiągnąć za pomocą mniej restrykcyjnych środkó w, Artykuł 10 Warunki udzielenia zezwolenia
1. Systemy zezwoleń opierają się na kryteriach, które wykluczają możliwość korzystania przez właściwe organy z przyznanego im uznania w sposób arbitralny. 2. Kryteria określone w ust. 1 muszą być: a) niedyskryminacyjne;
b) uzasadnione nadrzędnym interesem publicznym; c) proporcjonalne do danego celu związanego z interesem publicznym; d) jasne i jednoznaczne; e) obiektywne;
f) podane z wyprzedzeniem do publicznej wiadomości; 66
g) przejrzyste i łatwo dostępne. 5. Zezwolenia udziela się niezwłocznie po ustaleniu, że w świetle przeprowadzonego odpowiedniego badania, warunki udzielenia zezwolenia zostały spełnione. Artykuł 11 Okres ważności zezwolenia 1. Zezwolenie jest udzielane usługodawcy na czas nieokreślony, z wyjątkiem przypadków gdy:
a) zezwolenie podlega automatycznemu odnowieniu lub też podlega jedynie obowiązkowi ciągłego spełniania wymogów; b) liczba dostępnych zezwoleń jest ograniczona nadrzędnym interesem publicznym; lub
c) ograniczony okres ważności zezwolenia jest uzasadniony nadrzędnym interesem publicznym.
Artykuł 12 Wybór spośród kilku kandydatów 1. W przypadkach, w których liczba dostępnych zezwoleń na prowadzenie danej działalności jest ograniczona z uwagi na ograniczone zasoby naturalne lub możliwości techniczne, państwa członkowskie stosują procedurę wyboru spośród potencjalnych kandydatów, która w pełni zapewnia bezstronność i przejrzystość, w tym w szczególności odpowiednie podanie do wiadomości informacji na temat rozpoczęcia procedury, jej przeprowadzania i zakończenia. Artykuł 13 Procedury udzielania zezwoleń 1. Procedury i formalności związane z udzielaniem zezwoleń są przejrzyste, podawane do wiadomości publicznej z wyprzedzeniem i gwarantują wnioskodawcom, że ich wnioski będą rozpatrzone w sposó b obiektywny i bezstronny. 2. Procedury i formalności związane z udzielaniem zezwoleń nie mają charakteru zniechęcającego usługodawców do prowadzenia działalności, nie są nadmiernie skomplikowane ani nie opóźniają świadczenia usług. 3. Procedury i formalności związane z udzielaniem zezwoleń zapewniają, że wnioski zostaną rozpatrzone możliwie najszybciej, Artykuł 14 Wymogi zakazane
Państwa członkowskie nie uzależniają możliwości podejmowania lub prowadzenia działalności usługowej na ich terytorium od spełnienia któregokolwiek z następujących wymogów: 1) wymogi dyskryminujące bezpośrednio lub pośrednio ze względu na przynależność państwową a) wymogi związane z przynależnością państwową usługodawcy, jego personelu, wspólników lub członków zarządu albo organów nadzorczych usługodawcy; 67
b) wymóg miejsca zamieszkania na danym terytorium; 2) zakaz prowadzenia przedsiębiorstwa w więcej niż jednym państwie członkowskim, 3) ograniczenia swobody usługodawcy do dokonania wyboru między prowadzeniem przedsiębiorstwa głów nego i dodatkowego 5) stosowanie w poszczególnych przypadkach testu ekonomicznego uzależniającego udzielenie zezwolenia od udowodnienia istnienia potrzeby ekonomicznej lub popytu rynkowego,
6) bezpośrednie lub pośrednie uczestnictwo konkurencyjnych podmiotów, w tym w organów konsultacyjnych, w procedurze udzielania zezwoleń lub wydawania innych decyzji
7) obowiązek przedstawienia gwarancji finansowej
ROZDZIAŁ IV SWOBODNY PRZEPŁYW USŁUG SEKCJA 1
Swoboda świadczenia usług i określone odstępstwa Artykuł 16 Swoboda świadczenia usług 1. Państwa członkowskie uznają prawo usługodawców do świadczenia usług w państwie członkowskim innym niż to, w którym prowadzą oni przedsiębiorstwo. Państwo członkowskie, w którym świadczona jest usługa, zapewnia możliwość swobod nego podjęcia i prowadzenia działalności usługowej na swoim terytorium. Państwa członkowskie nie uzależniają możliwości podejmowania lub prowadzenia działalności usługowej na ich terytorium od spełnienia wymogów sprzecznych z następującymi zasadami: a) niedyskryminacja: wymóg nie może ani bezpośrednio, ani pośrednio dyskryminować ze względu na przynależność państwową, lub w przypadku osób prawnych ze względu na państwo członkowskie, w którym prowadzą przedsiębiorstwo; b) konieczność: wymóg musi być uzasadniony względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, zdrowia publicznego lub ochrony środowiska naturalnego; c) proporcjonalność: wymóg musi być odpowiedni dla osiągnięcia wyznaczonego celu i nie może wykraczać poza to, co niezbędne do jego osiągnięcia. 2. Państwa członkowskie nie mogą ograniczać swobody świadczenia usług przez usługodawcę prowadzącego przedsiębiorstwo w innym państwie członkowskim, poprzez nałożenie któregokolwiek z następujących wymogów: a) obowiązek prowadzenia przez usługodawcę przedsiębiorstwa na ich terytorium; b) obowiązek uzyskania przez usługodawcę zezwolenia od ich właściwych organów, w tym wpisu do rejestru lub rejestracji w zrzeszeniu lub stowarzyszeniu zawodowym na ich terytorium, z wyjątkiem przypadków przewidzianych w niniejszej dyrektywie lub innych aktach 68
c) zakaz tworzenia przez usługodawcę określonej formy lub rodzaju infrastruktury na ich terytorium
e) obowiązek posiadania przez usługodawcę dokumentu tożsamości wydanego przez właściwe organy, f) wymogi, z wyjątkiem tych, które są konieczne do ochrony zdrowia i bezpieczeństwa w pracy,
3. Przepisy niniejszego artykułu nie stanowią przeszkody dla państwa członkowskiego, do którego usługodawca udaje się w celu świadczenia usługi, do nałożenia wymogów w odniesieniu do świadczenia działalności usługowej, gdy są one uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, zdrowia publicznego lub ochrony środowiska naturalnego, Artykuł 17 Dodatkowe odstępstwa od swobody świadczenia usług Artykuł 16 nie ma zastosowania do: 1) usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w innym państwie członkowskim, między innymi: a) w sektorze b) w sektorze energii c) w sektorze gazu ziemnego
d) usług dystrybucji i dostaw wody oraz usług oczyszczania ścieków; e) gospodarki odpadami;
2) zagadnień objętych dyrektywą 96/71/WE; 5) działalności w zakresie sądowej windykacji należności; 12) działań, do których ustawowo wymagany jest udział notariusza; 14) rejestracji pojazdów wziętych w leasing w innym państwie członk owskim;
Prawa usługobiorców Artykuł 19 Ograniczenia zakazane
Państwa członkowskie nie mogą nakładać na usługobiorcę wymogów, które ograniczają korzystanie z usług dostarczanych przez usługodawcę prowadzącego przedsiębiorstwo w innym państwie członkowskim, a w szczególności następujących wymogów: a) obowiązku uzyskania od właściwych organów zezwolenia lub złożenia im oświadczenia; b) limitów wprowadzających dyskryminację w zakresie przyznawania pomocy finansowej ze względu na fakt, że usługodawca prowadzi przedsiębiorstwo w innym państwie członkowskim lub ze względu na położenie miejsca świadczenia usługi. Artykuł 20 Niedyskryminacja
1. Państwa członkowskie zapewniają, że na usługobiorcę nie są nakładane 69
dyskryminacyjne wymogi z uwagi na jego przynależność państwową lub miejsce zamieszkania.
Artykuł 21 Pomoc dla usługobiorców 1. Państwa członkowskie zapewniają możliwość uzyskania przez usługobiorców w swoim państwie członkowskim zamieszkania następujących informacji: a) ogólnych informacji c) danych kontakto wych stowarzyszeń i organizacji,
1.28. Swoboda przepływu kapitału 1.28.1. Zagadnienia ogólne Art. 63 - zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału i w płatnościach,
między państwami członkowskimi oraz między państwami czł. a państwami trzecimi. Przed liberalizacją: 203/80 Casati – państwa mogą ograniczać przepływ kapitału, bo inaczej może to
podważać politykę ekonomiczną czy spowodować nierównowagę w bilansowaniu. Liberalizacja: Dyrektywa 88/361 – ustanowiła zasadę pełnej swobody przepływu kapitału. Wprowadziła katalog otwarty kategorii przepływu kapitału. Uchylona w 1994r. Stan obecnej liberalizacji: Traktat z Maastrich – od 1.1.1994 r. swoboda przepływu kapitału uzyskała taką
samą rangę jak inne swobody. c-163/94 Sanz de Lera i inni - Obecny artykuł 63 TfUE jest bezpośrednio skuteczny, gdyż
jest jasny i bezwarunkowy a jego przyjęcia nie nakłada żadnych dodatkowych środków. Może być podstawą indywidualnych roszczeń, pomimo traktatowych wyjątków od tego zakazu.
Przepływ kapitału – jednostronne przeniesienie wartości majątkowych w formie pieniężnej lub rzeczowej w celu inwestycyjnym między co najmniej dwoma państwami członkowskimi lub państwem członkowskim i trzecim. przepływ kapitału to np. - fizyczny przewóz banknotów monet czy czeków do innego państwa. - darowizna na rzecz organizacji w innym państwie czł, także w naturze. - Inwestycje bezpośrednie w innym państwie czł. 70
-
Nabywanie akcji i wykonywanie praw z akcji w innym państwie czł. Dywidendy z udziałów. Inwestycje w nieruchomości.
Przepływ płatności bieżą cych miał być zliberalizowany do końca pierwszego etapu tworzenia wspólnego rynku. Ta swoboda ma charakter akcesoryjny, płatność bieżąca związana jest raczej z transferem walut obcych w wykonaniu transakcji podstawowej, czy zapłatą za usługę (26/83 Luisi i Carbone)
1.28.2. Przeszkody w swobodnym przepływie towarów
W tej swobodzie zakazana jest dyskryminacja pośrednia jak i bezpośrednia. Regulacje nawet pośrednio narażające swobodny przepływ towarów są niedopuszczalne: c-367/98 KE v. Portugalia – przepis Portugalski uzależniający uzyskanie udziałów w
spółkach od zezwolenia, choć niedyskryminujący, może zniechęcić inwestorów. C-98/01 KE v. GB – Złote akcje w spółce BAA mogą zniechęcać inwestorów i tym
samym utrudniać dostęp do runku. Przykłady niedozwolonych ograniczeń swobodnego przepływu kapitału: 1. Wymóg zarejestrowania w walucie krajowej hipoteki ustanowionej w walucie innego państwa czł. 2. Wymóg uzyskania zgody na wywóz, przywóz, monet banknotów czy czeków. 3. Regulacje dyskryminujące w kwestii nabycia nieruchomości pod zabudowę. 4. Zakaz ilościowy nabywania akcji przez inwestorów z innych państw. Złote akcje również zwykle są przejawem naruszenia swobody przepływu kapitału. 1.28.3. Dopuszczalne ograniczenia swobody przepływu
kapitału Wyjątki traktatowe: Artykuł 65 1. Artykuł 63 nie narusza prawa Państw Członkowskich do: a) stosowania odpowiednich przepisów ich prawa podatkowego traktujących odmiennie podatników ze względu na różne miejsce zamieszkania lub inwestowania kapitału; b) podejmowania wszelkich środków niezbędnych do za pobiegania naruszeniom ich ustaw i aktów wykonawczych, zwłaszcza w sferze podatkowej i w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami finansowymi lub ustanowienia procedur deklarowania przepływu kapitału do celów informacji administracyjnej bądź st atystycznej lub 71
podejmowania środków uzasadnionych powodami związanymi z porządkiem publicznym lub bezpieczeństwem publicznym. 2. Niniejszy rozdział nie przesądza o możliwości stosowania ograniczeń w dziedzinie prawa przedsiębiorczości zgodnych z Traktatam i. 3. Środki i procedury określone w ustępach 1 i 2 nie powinny stanowić arbitralnej dyskryminacji ani ukrytego ograniczenia w swobodnym przepływie kapitału i płatności w rozumieniu artykułu.
Wyjątki orzecznicze: 1. Wymogi imperatywne (Katalog otwarty)
-
C-367/98 KE v. Portugalia – ograniczenia swobody przepływu kapitału
-
Zachowanie spójności podatkowej Zapewnienie jasności i przejrzystości systemu ustanawiania hipoteki
-
Ochrona wierzycieli hipotecznych
-
Ochrona środowiska
mogą wynikać z wymogów imperatywnych.
Pr zy złotych akcjach państwo musi wskazać, że uprawnienie państwa jest jasne,
precyzyjne i wynika z wyjątku traktatowego. c-603/99 KE v. Belgia – ETS uznał, że złota akcja umożliwiająca ministrowi gospodarki prawo weta o transferze aktywów spółek energetycznych i możliwość nabywania pakietu akcji ponad zezwolone maksimum, jest zgodne z przesłanką bezpieczeństwa publicznego.
1.28.4. Przepływ kapitału między państwami czł. a trzecimi Art. 63
1. W ramach postanowień niniejszego rozdziału zakazane są wszelkie ogranicze nia w przepływie kapitału między Państwami Członkowskimi oraz między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi. 2. W ramach postanowień niniejszego rozdziału zakazane są wszelkie ograniczenia w płatnościach między Państwami Członkowskimi oraz między Państwami Członkowskimi a państwami trzecimi. Art. 64
1. Artykuł 63 nie narusza ograniczeń istniejących 31 grudnia 1993 roku w stosunku do państw trzecich na mocy prawa krajowego lub prawa Unii w odniesieniu do przepływu kapitału do lub z państw trzecich, gdy dotyczą inwestycji bezpośrednich, w tym inwestycji 72
w nieruchomości, związanych z przedsiębiorczością, świadczeniem usług finansowych lub dopuszczaniem papierów wartościowych na rynki kapitałowe. Art. 66
Jeżeli, w wyjątkowych okolicznościach, przepływ kapitału do lub z państw trzecich powoduje lub może spowodować poważne trudności w funkcjonowaniu unii gospodarczej i walutowej, Rada, stanowiąc na wniosek Komisji i po konsultacji z Europejskim Bankiem Centralnym, może podjąć wobec państw trzecich środki ochronne na okres nieprzekraczający sześciu miesięcy, o ile środki te są bezwzględnie konieczne. niezgodne były austriackie przepisy regulujące nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców, fundacji z siedzibą na terytorium Lichtensteinu. Sprawa
Ospelt –
1.29. Podstawy i zakres wspólnych reguł konkurencji UE Art. 26
1. Unia przyjmuje środki w celu ustanowienia lub zapewnienia funkcjonowania rynku wewnętrznego zgodnie z odpowiednimi postanowieniami Traktatów. 2. Rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami Traktatów. Art. 119
1. Dla osiągnięcia celów określonych w artykule 3 Traktatu o Unii Europejskiej, działania Państw Członkowskich i Unii obejmują, na warunkach przewidzianych w Traktatach, przyjęcie polityki gospodarczej opartej na ścisłej koordynacji polityk gospodarczych Państw Członkowskich, rynku wewnętrznym i ustaleniu wspólnych celów oraz prowadzonej w poszanowaniu zasady otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją. Art. 101
1. Niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą wpływać na handel między Państwami Członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego . Art. 102
Niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane jest nadużywanie przez jedno lub większą liczbę przedsiębiorstw pozycji dominującej na rynku wewnętrznym lub na znacznej jego części, w zakresie, w jakim może wpływać na handel między Państwami Członkowskimi. Celem art. 101 i 102 jest zachowanie skutecznej konkurencji. Art. 102 można stosować bezpośrednio do jednostki ( 155/73 Sachci) 73
1.29.1. Dwie grupy reguł konkurencji
Kategorie wyróżniane na podstawie podmiotów do których są kierowane. Są to reguły skierowane do przedsiębiorstw i do państw czł. Skierowane do przedsiębiorstw mają na celu przeciwdziałanie zakłóceniu konkurencji przez działania poszczególnych przedsiębiorstw. Art. 101 zakazuje praktyk i porozumień ograniczających konkurencję a art. 102 zakazuje nadużywania pozycji dominującej na rynku.
Skierowane do państw mają na celu przeciwdziałanie naruszeniu konkurencji przez naruszenie zasady równoprawności uczestników handlu w ramach UE. Np. przez : 1. Reguły oceny dopuszczalnej pomocy państwa Art. 107
1. Z zastrzeżeniem innych postanowień przewidzianych w Traktatach, wszelka pomoc przyznawana przez Państwo Członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między Państwami Członkowskimi. 2. Zgodna z rynkiem wewnętrznym jest: a) pomoc o charakterze socjalnym przyznawana indywidualnym konsumentom, pod
warunkiem że jest przyznawana bez dyskryminacji związanej z pochodzeniem produktów; b) pomoc mająca na celu naprawienie szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi lub innymi zdarzeniami nadzwyczajnymi;
c) pomoc przyznawana gospodarce niektórych regionów Republiki Federalnej Niemiec dotkniętych podziałem Niemiec, 3. Za zgodną z rynkiem wewnętrznym może zostać uznana: a) pomoc przeznaczona na sprzyjanie rozwojowi gospodarczemu regionów, w których poziom życia jest nienormalnie niski lub regionów, w których istnieje poważny stan niedostatecznego zatrudnienia, d) pomoc przeznaczona na wspieranie kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego,
e) inne kategorie pomocy, jakie Rada może określić decyzją, stanowiąc na wniosek Komisji. 2. nakaz przekształcania państwowych monopoli Art. 37
Państwa Członkowskie dostosowują monopole państwowe o charakterze handlowym w taki sposób, aby wykluczona była wszelka dyskryminacja między obywatelami Państw Członkowskich w stosunku do warunków zaopatrzenia i zbytu.
74
3. Zasady równego traktowania przedsiębiorstw prywatnych i publicznych Art. 106
Państwa Członkowskie, w odniesieniu do przedsiębiorstw publicznych i przedsiębiorstw, którym przyznają prawa specjalne lub wyłączne, nie wprowadzają ani nie utrzymują żadnego środka sprzecznego z normami Traktatów.
1.30.
Zakaz praktyk ograniczających konkurencję 1.30.1. 1. Uwagi wstępne
• TFUE zakazuje dwa rodzaje antykonkurencyjnych działań przedsiębiorstw: - porozumienia ograniczające konkurencję: art. 101 - nadużywanie pozycji dominującej: art. 102 • cele i przedmioty obu zakazów są różne: działaniom grupowym (kolektywnym) przedsiębiorstw - art. 101 TFUE: przeciwko (uzyskanie drogą bilateralnej lub multilateralnej zmowy władzy rynkowej) - art. 102 TFUE: przeciwko działaniom jednostronnym przedsiębiorstw dysponujących już władzą rynkową (nadużywanie) • oba zakazy mają zastosowanie powszechne • trzy wspólne przesłanki stosowania art. 101 i 102 TFUE (szczegółowe – różne): 1) praktyki te są zakazane tylko przedsiębiorstwom 2) zakazane tylko wtedy, gdy mają „wpływ na handel między państwami członkowskimi”; 3) zakazane tylko wtedy, gdy zakłócają konkurencję na rynku wewnętrznym Zakres podmiotowy - pojęcie przedsiębiorstwa
• art. 101 i 102 TFUE: - zakazy praktyk ograniczających konkurencję skierowane do „przedsiębiorstw” (undertakings) - brak definicji „przedsiębiorstwa” w TFUE, ETS interpretuje to pojęcie bardzo szeroko
75
Wpływ na handel między państwami członkowskimi. • art. 101 i 102 TFUE: musi występować „wpływ na handel miedzy państwami członkowskimi” UE (na handel wewnątrzunijny) • przesłanka ta wyznacza granicę stos owania prawa unijnego i prawa krajowego • reguła NATT (Not-Appreciable Affect Trade) – nie wpływa, gdy: - nie przekracza 4% udziału w rynku właściwym - obrót w UE nie przekracza 40 mln euro (stron porozumienia horyzontalnego lub dostawcy w porozumieniu wertykalnym) Terytorialny zakres stosowania
• art. 101 i 102 TFUE: zakazują praktyk ograniczających konkurencję, które zakłócają konkurencję „wewnątrz rynku wewnętrznego” (art. 101) względnie „na rynku wewnętrznym lub na zasadniczej jego części” (art . 102) • unijne zakazy praktyk ograniczających konkurencję znajdują zastosowanie akstraterytorialne: niezależnie od tego, kto ich dokonuje i gdzie są one dokonywane
1.30.2. Porozumienia zakazane
Przesłanki zakazu porozumień • generalny zakaz wszelkich form celowej i świadomej kooperacji przedsiębiorstw zdolnej w odczuwalnym zakresie naruszyć reguły wolnego handlu i skutecznej konkurencji na rynku wewnętrznym • art. 101 ust. 1 TFUE (przesłanki traktatowe): - formy kooperacji przedsiębiorstw, które mogą zakłócać konkurencję (porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione) - wpływ na handel między państwami członkowskimi UE - cel lub skutek porozumień (zapobieganie, ograniczanie i inne zakłócanie) konkurencji na
rynku wewnętrznym Formy zakazanej kooperacji przedsiębiorstw
• art. 101 ust. 1 TFUE: w konkretnym przypadku - stwierdzenie istnienia przynajmniej jednej z trzech następujących form zakazanej kooperacji grupowej: 1) porozumienia między przedsiębiorstwami 2) decyzji związku przedsiębiorstw 3) uzgodnionej praktyki między przedsiębiorstwami 76
Zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym • w/w porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione są zakazane jeżeli służą: - zapobieganiu konkurencji, tj. całkowitemu jej wyeliminowaniu - ograniczaniu konkurencji, czyli częściowemu jej wyłączeniu - innemu zakłóceniu konkurencji - jeżeli efekty występuję poza UE – zakaz nie obowiązuje Odczuwalne ograniczenie konkurencji (porozumienia bagatelne)
• art. 101 ust. 1 TFUE: przesłanka zaka zu: gdy ich celem lub skutkiem jest odczuwalne (ang. appreciable, niem. spürbar) ograniczenie konkurencji • istotna rola w stosowaniu art. 101 ust. 1 TFUE: wyłącza z zakazu porozumienia, które mają nieodczuwalny (bagatelny) wpływ na rynek - przesłanką jest nie przekroczenie przez strony porozumienia 10% udziału w rynku w przypadku por ozumień horyzontalnych, a 15% udziału w rynku - rynku w przypadku porozumień wertykalnych; - oba progi ulegają obniżeniu do 5% - jeżeli na danym rynku właściwym konkurencja jest ograniczona poprzez kumulatywne efekty sieci równoległych porozumień dystrybuc yjnych – powyżej 30% łącznego udziału w rynku takich sieci. Cel lub skutek
• w/w porozumienia oraz praktyki są zakazane, jeżeli ograniczanie konkurencji: - albo jest rzeczywistym skutkiem działania grupowego, tj. już spowodowało zakłócenie ko nkurencji - albo jest celem takiego działania, tj. dopiero zmierza do zapobiegania, ograniczenia lub zakłócenia konkurencji • przesłanki te mają charakter
Przykłady porozumień zakazanych • art. 101 ust. 1 TFUE: przykładowy katalog typowych rodzajów zakazanych działań: - porozumienia cenowe (bezpo średnie lub pośrednie ustalania cen zaopatrzenia lub zbytu) i kondycjonalne - porozumienia kontyngentowe - porozumienia o podziale rynku lub źródeł zaopatrzenia (porozumienia podziałowe) - porozumienia dyskryminacyjne - porozumienia Porozumienia horyzontalne i wertykalne
• porozumienia horyzontalne - porozumienia między konkurentami (kartele sensu stricto) 77
• porozumienia we rtykalne - por ozumienia między przedsiębiorstwami działającymi na różnych szczeblach gospodarowania (partnerami obrotu towarowego)
Najcięższe ograniczenia konkurencji (hard core restrictions) • najcięższymi ograniczeniami konkurencji są: - horyzontalne kartele cenowe - kartele kontyngentowe i podziałowe - wertykalne narzucanie cen odsprzedaży (res ale price maintenance, RPM)
1.30.3. Skutki naruszenia zakazu art. 101 ust. 1 TFUE
• art. 101 ust. 2 TFUE • art. 101 ust. 1 TFUE: są co do zasady niezgodne ze rynkiem wewnętrznym i „nieważne z mocy prawa” - zakaz ten ma charakter represyjny i skutkuje bezpośrednio − nie wymaga potwierdzenia przez żaden organ administracyjny czy sądowy − jego formalne stwierdzenie ma deklaratoryjne znaczenie - bezpośrednim skutkiem c ywilnoprawnym tego zakazu jest nieważność porozumień między przedsiębiorstwami i decyzji związków przedsiębiorstw - praktyki uzgodnione nie są obciążone rygorem nieważności, albowiem nie są to działania prawne czy choćby quasi prawne 1.30.4. Wyłączenia spod art. 101 ust. 1 TFUE
Zagadnienia ogólne • względny charakter zakazu z art. 101 ust. 1 TFUE • przesłanki określone w art. 101 ust. 3 TFUE • system (stary) oparty na rozporządzeniu 17/62: - występowały dwa rodzaje wyłączeń spod z akazu ustanowionego w d. art. 81 ust. 1 TWE: − wyłączenia indywidualne (individual exemption) − wyłączenia grupowe (block exemptions) wyłączenie indywidualne polegało na wyjęciu spod zakazu d. art. 81 ust. 1 TWE konkretnego porozumienia ograniczającego konkurencję w drodze ko nstytutywnej decyzji administracyjnej
wyłączenie grupowe polegało na wyjęciu spod zakazu d. art. 81 ust. 1 TWE określonych grup (kategorii) porozumień ograniczających konkurencję na mocy prawa wtórnego
78
• nowy system st osowania art. 101 i 102 TFUE: r ozporządzenie nr 1/2003: - porozumienia spełniające przesłanki art. 101 ust. 3 TFUE są legalne z mocy prawa w systemie tzw. wyłączeń legalnych nie ma więc już miejsca dla wyłączeń indywidualnych przyznawanych ex ante - spełnienie przesłanek art. 101 ust. 3 TFUE może natomiast stanowić podstawę indywidualnej decyzji o niestwierdzeniu zakazanego przez art. 101 ust. 1 TFUE porozumienia ograniczającego konkurencję, wydanej po przeprowadzeniu postępowania z zarzutu naruszenia art. 101 TFUE (w trybie kontroli ex post) - w nowym systemie pozostały natomiast wyłączenia grupowe
Przesłanki wyłączeń • art. 101 ust. 3 TFUE: dwie pozytywne i dwie negatywne przesłanki dopuszczalności wyłączeń legalnych spod zakazu art. 101 ust. 1 TFUE (muszą być spełnione kumulatywnie)
• przesłanki pozytywne: - porozumienia powinny służyć wzrostowi efektywności gospodarowania dziś lub w
przyszłości, a zwłaszcza prowadzić do poprawy produkcji lub dystrybucji - powinny przynosić bezpośrednie korzyści konsumentom, zwłaszcza powodować obniżkę cen
• przesłanki negatywne: -
porozumienia nie powinny nakładać ograniczeń konkurencji ponad miarę, cz yli
wykraczać przeciw zasadzie proporcjonalności - nie powinny umożliwiać wyłą czenia konkurencji na istotnej części rynku
Wyłączenia grupowe • podstawa prawna: art. 103 i art. 105 ust. 3 TFUE - rozporządzenia Rady (art. 103 TFUE) - rozporządzenia wykonawcze KE (art. 105 ust. 3 TFUE) • polegają na wyłączeniu sp od zakazu art. 101 ust. 1 TFUE określonych grup (kategori i) porozumień ograniczających konkurencję • wyłączenie takie dokonuje legalizacji określonych porozumień (na podstawie rozporządzeń Rady i wykonawczych do nich rozporządzeń KE) • rodzaje wyłączeń grupowych: - porozumienia horyzontalne - specjalizacyjne - badawczo-rozwojowe - porozumienia wertykalne - rozporządzenie KE nr 330/2010 ws s tosowania art. 101 ust. 3 TFUE do 79
kategorii porozumień wertykalnych (w zakresie produkcji lub dystrybucji:
dystrybucji wyłącznej, franchisingu i dystrybucji selektywnej); - odrębne rozporządzenia: - sektor pojazdów samochodowych - transfer technologii - wyłączenia sektorowe - żegluga morska - transport lotniczy - sektor ubezpieczeń
1.30.5. Bezwzględny zakaz nadużywania pozycji dominującej Art. 102 TfUE
Konkurencja może zostać ograniczona działaniem pojedynczego przedsiębiorstwa posiadającego pozycję dominującą na rynku właściwym (relewantnym). Rynek właściwy produktowo to rynek określonych dóbr lub usług. Pozycja dominująca na rynku to ( 85/76 Hoffmann La-Roche): - Pozycja siły e konomicznej, która umożliwia zapobieganie skutecznej konkurencji, poprzez możliwość podyktowania warunków na jakich konkurencja może, nie może, się rozwijać. Zakazane są w związku z nadużywaniem pozycji dominującej na rynku: 1. Narzucanie uciążliwych cen i warunków umowy 2. Ograniczanie produkcji, zbytu, rozwoju technicznego 3. Stosowanie różnych warunków wobec różnych partnerów
Praktyki drapieżne – celowe ponoszenie strat przez przedsiębiorstwo dominujące w celu zamknięcia konkurentom dostępu do rynku.
1.31.
Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji 1.31.1. Rozwój podstaw prawnych
• brak wyraźnej podstawy prawnej w TFUE: - art. 101 TFUE – dotyczy porozumień, uzgodnionych praktyk i decyzji, a nie trwałej utraty samodzielności przez przedsiębiorstwo - art. 102 TFUE – zawiera zakaz nadużywania pozycji dominującej, a nie tworzenia takiej 80
sytuacji w wyniku koncentracji przedsiębiorstw • pierwszy etap tworzenia prawa pochodnego: - rozporządzenie (EWG) nr 4064/89 Rady z 21 grudnia 1989 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębi orstw - znowelizowane następnie rozporządzeniem nr 1310/97 • stworzyło jednolity system przeciwdziałania antykonkurencyjnym koncentracjom przedsiębiorstw o wymiarze wspólnotowym • zasada nadzoru • obecny etap regulacji prawa pochodnego: - Zielona Księga (2001) i propozycją KE w grudniu 2002 r. - rozporządzenie (WE) nr 139/2004 Rady z 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli przedsiębiorstw (zastąpiło rozporządzenie 4064/89 z dniem 1 maja 2004 r.) - rozporządzenie wykonawcze KE 802/2004 z 7 kw ietnia 2004 r. w sprawie wykonania
rozporządzenia - dokumenty KE:
• Wytyczne w sprawie oceny koncentracji horyzontalnych zgodnie z rozporządzeniem Rady w sprawie koncentracji przedsiębiorstw, Dz.Urz. UE 2004 C 31/5
• Obwieszczenie Komisji w sprawie prze kazywania spraw koncentracji 1.31.2. Zakres systemu prewencyjnej kontroli koncentracji
• rozporządzenie nr 139/2004 i inne akty wtórnego prawa konkurencji określają: - zakres przedmiotowy przejęcia kontroli (definicję„koncentracji”) - kryteria wyłącznej kompe tencji KE (tzw. progi zgłoszeń) oraz mechanizm przekazywania sobie spraw między KE a państwami członkowskimi - kryteria wstępnej i ostatecznej ewal uacji koncentracji (tzw. testy konkurencji) - zasady, przebieg i decyzje podejmowane w ramach postępowania w sprawach koncentracji
1.31.3. Zakres przedmiotowy kontroli (definicja „koncentracji”)
• rozporządzenie nr 139/2004: dwie zasadnicze grupy stanów faktycznych, które uznaje za koncentracje i które poddaje kontroli (art. 3 ust. 1): 1. połączenia (fuzje) przedsiębiorstw 2. przejmowanie kontroli, w tym tworzenie wspólnych przedsiębiorstw (joint ventures) 81
• wspólny mianownik: „trwała zmiana kontroli” Koncentracja horyzontalna – koncentracja między faktycznymi lub potencjalnymi konkurentami na tym samym rynku właś ciwym
– koncentracja między przedsiębiorstwami prowadzącymi działalność na różnych rynkach właściwych o Koncentracja wertykalna – przedsiębiorstwa różnego szczebla obrotu gosp. o Koncentracja konglomeratowa – przedsiębiorstwa z różnych rynków niepowiązane horyzontalnie ani wertykalnie Koncentracja
niehoryzontalna
1.31.4. Stany faktyczne koncentracji podlegające kontroli
Połączenia (Fuzje) Łączenie się dwóch lub więcej wcześniej niezależnych przedsiębiorstw w części lub całości. Albo poprzez utworzenie nowego przedsiębiorstwa albo włączenia jednego do drugiego.
Przejęcia kontroli (akwizycje) Przejęcie przez jedną lub więcej osób już kontrolujących co najmniej jedno przedsiębiorstwo kontroli nad całym lub częścią jednego lub więcej przedsiębiorstw. rodzaje przejęcia kontroli z punktu widzenia relacji między przedsiębiorstwami: - samodzielne przejęcie kontroli (sole control) - wspólne przejęcie kontroli (joint control) • obiekt przejęcia kontroli - „całość lub części przedsiębiorstwa lub wielu przedsiębiorstw” • przedmiotowy zakres źródeł przejęcia kontroli : - szerokie pojęcie „podstaw” przejęcie kontroli - główne kryterium - wszystko, co „daje możliwość wywierania decydujące go wpływu na przedsiębiorstwo” - nabycie kapitału - na podstawie umowy
• podmioty przejmujące kontrolę: - kontrola bezpośrednia - kontrola pośrednia 82
- kontrola wyłączna – gdy jedno przedsiębiorstwo ma samodzielny wpływ na 2 - negatywna – możliwość wetowania samodzielnego w przedsiębiorstwie - pozytywna – możliwość podejmowania decyzji dotyczących 2 przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo wspólne Przedmiotem kontroli będą tylko przedsiębiorstwa o charakterze koncentracyjnym inaczej concentrative joint ventures.
Aby przedsiębiorstwo mogło pełnić wszystkie funkcje operacyjne samodzielnego p odmiotu gospodarczego musi spełniać cztery wymogi: 1. Mieć wystarczające zasoby do samodzielnego działania. 2. Prowadzić działania wykraczające poza jedną konkretną funkcję na rzecz spółek dominujących 3. Nie być ograniczone do stosunków kupna/sprzedaży ze spółkami dominującymi 4. Być przewidziane do działania w sposób trwały Przedsiębiorstwo wspólne nie występuje, tzn. koncentracja nie występuje mimo, że podmiot uzyskuje pakiet kontrolny, jeżeli mamy przypadek: -
Czasowego nabywania papierów wartościowych w celu ich odsprzedaży
-
Transakcji dokonywanych w kraju przez syndyka upadłościowego Działania podejmowane w ramach holdingów finansowych
-
1.31.5. Zakres kontroli koncentracji i właściwość organów
dokonujących kontroli
Zakres wyłącznej jurysdykcji UE i właściwość KE • przedmiotem kontroli koncentracji są jedynie „wszystkie koncentracje o wymiarze unijnym” (EU dimmension) • do podejmowania decyzji w sprawach koncentracji „o wymiarze unijnym” właściwa jest wyłącznie Komisja Progi ustalenia koncentracji o wymiarze unijnym
• art. 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 139/2004; • koncentracje posiadające wymiar unijny - koncentracje, które osiągają łącznie (kumulatywnie) progi określone w rozporządzeniu - koncentracje nie osiągające powyższych progów, jeżeli spełniają warunki • zasada dokonania kontroli koncentracji posiadających wymiar unijny tylko raz – na szczeblu unijnym 83
Zasady obliczania obrotu
• art. 5 rozporządzenia nr 139/2004 • podstawa stwierdzenia: czy dana koncentracja ma wymiar unijny i podlega zgłoszeniu do KE
Wzajemne przekazywanie spraw między KE a organami państw członkowskich • zasada pomocniczości • rozporządzenie nr 139/2004: cztery mechanizmy korekcyjne • dwie grupy mechanizmów korekcyjnych - pierwsza grupa: dwa mechanizmy (art. 9 i 22 rozporządzenia nr 139/2004) mają zastosowanie w przypadku koncentracji już zgłoszonych (ex post) − art. 9 (tzw. klauzula niemiecka): możliwość przekazania przez KE kontroli zgłoszonej koncentracji na szczebel krajowy − art. 22 (tzw. klauzula holenderska): możliwość zb adanie przez KE koncentracji nie mającej wymiaru unijnego - druga grupa: dwa mechanizmy (art. 4 ust. 4 i 4 rozporządzenia nr 139/2004) dotyczą koncentracji, które mają dopiero być zgłoszone (ex ante) − art. 4 ust. 4: dokonanie kontroli koncentracji o wymiarze unijnym na szczeblu krajowym
− art. 4 ust. 5: dokonanie kontroli koncentracji nie mającej wymiaru unijnego na szczeblu unijnym
1.31.6. Kryteria kontroli (testy konkurencji)
• celem unijnej kontroli koncentracji była - na gruncie rozporządzenia nr 4064/ 89 - i jest - na gruncie rozporządzenia nr 139/2004 ocena ich zgodności lub niezgodności ze rynkiem wewnętrznym (art. 2 ust. 1 pkt 1) • stwierdzenia niezgodności koncentracji ze rynkiem wewnętrznym wymagało w myśl rozporządzenia nr 4064/89 kumulatywnego spełnienia dwóch kryteriów: 1. stworzenia lub umocnienia przez daną koncentrację pozycji dominującej na rynku, tj. tzw. testu dominacji 2. istotnego osłabienia konkurencji na rynku wewnętrznym lub j ego istotnej części jako rezultatu stworzenia lub umocnienia pozycji dominującej, tj. tzw. testu istotnego
osłabienia konkurencji • rozporządzenie nr 139/2004 uznaje za podstawowe kryterium oceny zamierzonych koncentracji tzw. test istotnego utrudnienia skutecznej konkurencji (Significant Impediment of Effective Competition Test - SIEC)
• zachowuje test pozycji dominującej (Dominant Position Test - DPT) jako przykładowy
84
Wytyczne w sprawie oceny koncentracji horyzontalnych Wytyczne KE w sprawie oceny koncentracji horyzontalnych Dz. Urz. UE 2004 C 31/5
• podstawowe założenia zawarte w W ytycznych: - określenie metody oceny koncentracji z punktu widzenia ich skutków dla konkurencji - KE bada w pierwszej kolejności udziały w rynku uczestników koncentracji oraz stopień koncentracji na danym rynku; ten ostatni ok reślany jest przy pomocy tzw. indeksu HHI (Herfindahl-Hirschman-Index), - przy ocenianiu koncentracji horyzontalnej znaczenie mają dwa progi udziału, 50% i 25%.
• koncentracje horyzontalne mogą powodować skutki antykonkurencyjne dwojakiego rodzaju: 1. tzw. efekty nieskoordynowane czy effects)
jednostronne
(noncoordinated, unilateral
a. eliminacja konkurencji (cenowej) między łączącymi się przedsiębiorstwami b. wzmacnia jedno z skoncentrowanym przedsiębiorstw, rynek oligopolistyczny 1.
tzw. efekty skoordynowane (coordinated effects) a. Możliwość
manipulowania podażą i cenami przez skoncentrowane przedsiębiorstwa
Spełnienie testu znaczącego utrudniania skutecznej konkurencji (SIEC) możliwy jest również, oprócz przez wzmocnienie kolektywnej pozycji dominującej na ry nku oligopolistycznym, poprzez połączenie przedsiębiorstwa już działającego na rynku właściwym z potencjalnym konkurentem na tym rynku. Kryteria miary i oceny koncentracji niehoryzontalnej Nie powoduje utrudnienia konkurencji, podmiot o udziale w rynku mniejszym niż 30%.
Jednak nawet wtedy Komisja podda badaniom koncentrację jeśli: 1. Uczestniczą w nich przedsiębiorstwa o dużym potencjale. 2. Istnieje wiele powiązań między uczestnikami koncentracji. 3. Są oznaki dawnej lub trwającej koordynacji lub praktyk ułatwi ających działanie. 4. Efekty nieskoordynowane i skoordynowane koncentracji wertykalnej 1. Nieskoordynowane:
-
Wykluczenie konkurentów, utrudnienie lub uniemożliwienie dostępu do materiałów lub rynków .
-
Dostęp do kluczowych informacji odnośnie działalności konkurentów.
2. Skoordynowane - Ustalona koordynacja, zmniejszenie rywalizacji Efekty nieskoordynowane i skoordynowane koncentracji konglomeratowych 1. Nieskoordynowane - Wykluczenie 85
1.31.7. Czynniki wyrównawcze i obrona przed zakazem
Wyrównawcza siła nabywcza – duży klient może uniemożliwić przedsiębiorcom nadmierną konkurencję, windowanie cen etc, poprzez zagrożenie zmianą dostawcy. Nowe wejścia na rynek – gdy nowy gracz wchodzi na rynek, zmienia się procentowa skala udziałów, w tym i przedsiębiorców skoncentrowanych Przedsiębiorstwo upadające – w tym wypadku koncentracja nie jest niekorzystna, pomaga temu przedsiębiorcy zostać na rynku, pokonać trudności finansowe etc. Środki zaradcze przed „złą” koncentracją, ograniczającą konkurencję: 1. Zbycie przedsiębiorstwa 2. Usunięcie powiązań z konkurentami 3. Środki zaradcze związane z dostępem do rynku 4. Zmiana długoterminowych umów na wyłączność 5. Środki zaradcze „behawioralne” – zmiana zachowań, kultury handlowej 1.31.8. Zasady i przebieg postępowania w sprawach koncentracji i decyzje KE w tej sprawie Zasada kontroli prewencyjnej – obowiązek zgłoszenia koncentracji przed jej dokonaniem
Zasada dwufazowości postępowania – badanie wstępne i zasadnicze Koncentrację o wymiarze unijnym należy zgłosić Komisji po dokonaniu czynnośc i stanowiących podstawę koncentracji ale przed jej wykonaniem. Np. po zawarciu umowy, ogłoszenia publicznej oferty przejęcia kontroli lub nabycie kontrolnego pakietu akcji. Obowiązek ciąży na: 1. Uczestnikach w przypadku połączenia 2. Na podmiocie przejmującym, grupie podmiotów przejmujących. Koncentracje takie powinny następnie być zawieszone do czasu wydania decyzji co do ich zgodności z rynkiem wewnętrznym.
Badanie wstępne to stwierdzenie dopuszczalności kontroli i uzyskanie zasadniczej jasności co do prawnego znaczenia koncentracji z punktu widzenia jego zgodności z rynkiem wewnętrzny. Efektem badania wstępnego jest jedna z 3 decyzji: 1. Decyzja o stwierdzeniu niestosowalności rozporządzenia do danej koncentracji 2. Decyzja o stwierdzeniu zasadniczej zgodności koncentracji z rynkiem wewnętrznym 3. Decyzja o wszczęciu postępowania zasadniczego Decyzja zapada w ciągu 25 dni roboczych ( max 35) od dnia otrzymania zgłoszenia.
86
Procedura uproszczona: 1. Gdy dwa lub więcej przedsiębiorstwa obejmują kontrolę nad przedsiębiorstwem ( joint ventures) a ich wspólny obrót nie przekracza 100 ml euro . 2. Udział w rynku mniejszy niż 25%. 3. Przejęcie wyłącznej kontroli nad przedsiębiorstwem pod wspólną kontrolą. Procedura uproszczona trwa od 15 do 25 dni roboczych od daty zgłoszenia. Badanie zasadnicze jest ostatecznym stwierdzeniem czy zamierzona koncentracja jest
zgodna z rynkiem wewnętrznym. Wydaje decyzję o: 1. Zgodności koncentracji z rynkiem. 2. Niezgodności koncentracji z rynkiem. 3. Żądającą rozwiązania koncentracji. Decyzja w terminie 90(max 105) dni roboczych od wszczęcia postępowania zasadniczego.
Środki Komisji: - Żądanie informacji -
Przeprowadzenie inspekcji
-
Nałożenie grzywien i okresowych kar pieniężnych (nawet do 10% obrotu za niezgłoszenie koncentracji)
Środki obrony przedsiębiorstw: - Wysłuchanie stron i osób trzecich przez rzecznika do spraw wysłuchań - Dostęp do akt przestrzeganie tajemnicy zawo dowej Współpraca organów państwowych z KE Organy państwowe: 1. Składają wnioski do KE 2. Są informowane o wnioskach 3. Zajmują stanowisko w sprawie 4. Są informowane o decyzjach 5. Mogą składać odwołania do Sądu 6. Prowadzą inspekcje
87
Zakaz antykonkurencyjnej pomocy państwa
1.32. Art. 107
1. Z zastrzeżeniem innych postanowień przewidzianych w Traktatac h, wszelka pomoc
przyznawana przez Państwo Członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgo dna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między Państwami Członkowskimi. 2. Zgodna z rynkiem wewnętrznym jest: a) pomoc o charakterze socjalnym przyznawana indywidualnym konsumentom, pod
warunkiem że jest przyznawana bez dyskryminacji związanej z pochodzeniem produktów; b) pomoc mająca na celu naprawienie szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi lub innymi zdarzeniami nadzwyczajnymi;
c) pomoc przyznawana gospodarce niektórych regionów Republiki Federalnej Niemiec dotkniętych podziałem Niemiec, w zakresie, w jakim jest niezbędna do skompensowania niekorzystnych skutków gospodarczych spowodowanych tym podziałem. 3. Za zgodną z rynkiem wewnętrznym może zostać uznana: a) pomoc przeznaczona na sprzyjanie rozwojowi gospodarczemu regionów, w których poziom życia jest nienormalnie niski lub regionów, w których istnieje poważny stan niedostatecznego zatrudnienia,
b) pomoc przeznaczona na wspieranie realizacji ważnych projektów stanowiących obiekt dużego zainteresowania lub mająca na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce Państwa Członkowskiego; d) pomoc przeznaczona na wspieranie kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego, e) inne kategorie pomocy,
By pomoc była niezgodna z art. 107 musi spełniać 4 przesłanki kumulatywnie:
-
Pomoc z zasobów państwowych Pomoc selektywna – sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom Pomoc zakłócają ca konkurencję – konkurencji rzeczywistej jak i potencjalnej Pomoc zakłócają ca integrację i handel między państwami czł.
I jeszcze spełniać przesłanki ewaluacyjne, tzn. odnoszą ce się do niepożą danych skutków (zakłócenie konkurencji, wpływ na handel). Dozwolona jest pomoc bagatelna. Pomoc – według ETS jest to przysporzenie beneficjentowi korzyści gospodarczych, których nie mógłby osią gnąć z normalnej działalności gospodarczej ( z rynku). Korzyść 88
może mieć charakter pozytywny, lub negatywny. Z korzy ścią po stronie przedsiębiorcy wiąże się obciążenie po stronie państwa. Pomoc może pochodzić z budżetu państwa albo zasobów publicznych. Może polegać na subwencjonowaniu, czyli przenoszeniu świadcze ń pieniężnych do przedsiębiorstwa albo na zmniejszeniu obciążeń. Pomoc może być horyzontalna, regionalna albo sektorowa. Pomoc ocenia się na podstawie: 1. Testu prywatnego inwestora – gdzie pomoc ocenia Siudo potencjalnego wsparcia przez normalnego inwestora w normalnych warunkach. 2. Test prywatnego wierzyciela – gdzie sprawdza się warunki domagania się zwrotu przez państwo. 3. Test prywatnego sprzedawcy – w przypadku sprzedaży/kupna nieruchomości lub innych aktywów publicznych. Test Altmark (c-280/00 Altmark): Za pomocą tego testu sprawdza się nieistnienie pomocy państwa z uwagi na brak przysporzenia korzyści. Według ETS w sprawie Altmark, dotacje dla firm, rekompensują ce jedynie nakłady poniesione na dzia łalność gospodarczą , do której prowadzenia są one prawnie zobowią zanie, nie stanowią niedozwolonej pomocy państwa. Jednak by tak było muszą być spełnione 4 przesłanki: 1. Obowią zki beneficjenta muszą być faktyczne i wyraźne 2. Sposób wyliczenia rekompensaty musi być obiektywny i przejrzysty 3. Rekompensata nie może przewyższać kosztów realizacji publicznych przy uwzgl ędnieniu wpływów z tej działalności
obowią zków
4. Rekompensatę ustala się na podstawie analizy koszt ów typowego dobrze prowadzonego przedsiębiorstwa. Art. 108.3 Komisja jest informowana o planach przyznania lub zmiany pomocy. Dane
Państwo Członkowskie nie może wprowadzać w życie projektowanych środków dopóki procedura ta nie doprowadzi do wydania decyzji końcowej . Pomoc może też przybrać formę:
- -
Pomoc w formie nabycia udziałów w spółkach kapitałowych Pomocy państwa w sprzedaży przez władze publiczne gruntów i budynków
Środków pomocowych zwią zanych z opodatkowaniem dzia łalności przeds. Kr ótkoterminowych ubezpieczeń kredytów eksportowych Gwarancji Kapitału podwyższonego ryzyka
89
-
Pomoc w celu ratowania i restrukturyzacji przedsiębiorstwa , przesłanki: o
Musi polegać na wsparciu płynności finansowej w postaci gwarancji lub pożyczek, pożyczki muszą być spłacone a gwarancje tylko na 6 miesięcy
o
Uzasadniona poważnymi trudnościami gospodarczymi, społecznymi
o
Musi zawierać plan restrukturyzacji i przywr ócenia rentowności
o
Ograniczona do kwoty potrzebnej
o
Zgodna z zasadą „pierwszy i ostatni raz”
1.32.1. Pomoc regionalna Pomoc w celu wyrównania r óżnic w rozwoju r óżnych regionów gospodarczych w całej UE jak i pomoc w celu wyrównania regionów w państwie. PKP mierzony standardem siły nabywczej musi być niż 75% średniej dla całej Unii. Polska zalicza się do tych regionów, więc mogą udzielać pomoc regionalną . Beneficjent, region musi mieć 25% wkładu własnego w inwestycję i mo żliwości utrzymania jej przez co najmniej 5 lat po zakończeniu.
1.32.2. Pomoc na ochronę środowiska pozytywne skutki w obszarze europejskiej strategii energetyczno-klimatycznej musz ą przeważyć nad negatywnymi skutkami pod względem zakłócenia konkurencji. Pomoc przyznawana jest jeśli jest zgodna z rynkiem wewnętrznym i spełnia test bilansują cy, czyli :
-
Pomoc dla przedsiębiorstw spełniają cych wymogi surowsze niż unijne Pomoc na badanie środowiska Pomoc na oszczędzanie energii Pomoc na gospodarowanie odpadami I inne podobne.
Pomoc jest zgodna z testem bilansującym jeśli prowadzi do intensyfikacji działań na rzecz ochrony środowiska bez naruszania warunków wymiany handlowej w zakresie sprzecznym z interesem UE. Pomoc inwestycyjna – 7 ml euro dla przedsiębiorstwa Pomoc operacyjna – 5 mln euro dla przedsiębiorstwa na 5 lat
90
