1
TEMA 44 LA PROSA MEDIEVAL. LA ESCUELA DE TRADUCTORES DE TOLEDO. ALFONSO X EL SABIO Y DON JUAN MANUEL ÍNDICE: 1. ORÍGEN ORÍGENES ES DE LA PROSA PROSA MEDIEV MEDIEVA AL 1.1 Primer! m"i#e!$%i&"e! m"i#e!$%i&"e! 'e ( )r&! 1.* Pr&! r&m"%e e" (&! !i+(&! XII , XIII- !$ A(#&"!& A(#&"!& X *. ALFO ALFONS NSO O X EL EL SAB SABIO IO.. *.1. E( m&"r%. m&"r%. *.*. O/r 0r2'i%: 0r2'i%: (! 3Pr$i'! *.5. O/r i!$6ri i!$6ri%. %. *.4. Tr$'&! Tr$'&! %ie"$2#i%&!. O/r! O/r! 'e re%re&. re%re&. 5. LA ESCUELA ESCUELA DE TRADU TRADUCTOR CTORES ES DE TOLEDO TOLEDO 4. LA PROS PROSA A EN EL XIV XIV 4.1. D&" J" J" M"e(. M"e(. 4.1.1. Vi'. 4.1.*. 4.1.*. Cr7%$erCr7%$er- e!$i(& e!$i(& , !i+"i#i%% !i+"i#i%%i6" i6" 'e 'e ! &/r. 4.1.5. 4.1.5. L! &/r! &/r! )ri"% )ri"%i) i)(e! (e!..
1. ORÍGENES DE LA PROSA MEDIEVAL 1.1. PRIMERAS MANIFESTACIONES DE LA PROSA L )&e!2 %&m& +8"er& (i$erri&- 8)i% & (2ri%- )re%e'e ( )ri%i6" 'e " )r&! r&m"%e- m7! & me"&! (i$erri 9i"%(!& (! #&rm! 'rm7$i%!- %&" " &%%i6" r$2!$i% )e!r 'e ! #"%i6" m7! '&%$ri"( , )r7%$i%- !&" "$eri&re! (! )rimer! m"i#e!$%i&"e! m"i#e!$%i&"e! e" )r&! %!$e((";. E( latín )&!$er+/ , %&"$e"2 ( un público $i(i<%i6" 'e( r&m"%e- 0er+ /7r/r- e" (! &/r! e" )r&! destinadas a un público minoritario =e !/2 , )&'2 (eer(! e" ($2". E!$& !)&"e " e!)(e"'&r 'e ( )r&! ($i"- " $r$7"'&!e 'e " ($2" %&rr&m)i'& , e" 'e%'e"%i- )er& !iem)re !)eri&r e" )&!i/i(i''e! ( (e"+0e %&(&=i( r&m"%e- e" )r&%e!& 'e #&rm%i6" , e/((i%i6" e" e( /( %&(&=i(- %re"$e- )&r $"$&- 'e " e!$r%$r !i"$7%$i%- " (8>i%& , " !i!$em )r !er $i(i<'& %&m& e2%(& (i$erri& 'e &/r! 3!eri!. E"%&"$rm&! " +r" "?mer& 'e &/r! i!$6ri%! , %r&"i%&"e! e" ( (e"+ %(7!i%- !i+"i#i%$i&! "& !6(& )&r e( (&r i"#&rm$i&- !i"& !&/re $&'& )&r ! im)&r$"%i %&m& #e"$e! )r )r&'%%i&"e! )&!$eri&re!. E0em)(&! 'e &/r! 'e( !. XII !&"- e"$re &$r!- Cronica Najerense- Historia Roderici & Historia Compostelana @ 'e( !.XIII 98)&% e" ( =e %&mie"< ( )r&'%%i6" e" r&m"%e- %&"iie"'& %&" ( ($i"; ($i"; e"%&"$rm&! e"%&"$rm&! Chronicon Mundi - 'e( &/i!)& &/i!)& 'e T, T, 9e( $'e"!e $'e"!e;;- De rebus hispaniae- 'e R&'ri+& Xim8"e< 'e R'- r<&/i!)& 'e T&(e'& 9e( $&(e'"&;. Tm/i8" 'e( XIII em&! &$r &/r- 'e im)r (&r )r %&"&%er ( %&"%e)%i6" +e&+r7#i% 'e(
*
m"'& 'e ( E'' Me'i , %er%r"&! ( m"'& !im/6(i%& 'e (&! /e!$iri&! , ()i'ri&! 9Semejança del mundo ;. E!$ (i$er$r e" ($2"- ( =e "&! re#erim&! +r"'e! r!+&!- m&'& 'e !im)(e re#ere"%i- "& !e re'0& ( i!$&ri , ( +e&+r#2- "=e e" e!$e )("& e!$8" (! %re%i&"e! m7! &ri+i"(e!- !i"& =e (%"<6 m% m,&r m)(i$'- !&/re $&'& +r%i! (! $r'%%i&"e! =e %&me"<r7" +e"er(i<r!e )&r e( im)(!& 'e( r<&/i!)& 'e T&(e'&- Rim"'& 911*11*;. T&(e'& %&" ! escuela de traductores , er'i$&! )&"'r7 'i!)&!i%i6" 'e Er&) " "$ri'& +r)& 'e &/r! %ie"$2#i%!#i(&!6#i%!- e$%.- $r'%i'! ( ($2" 'e (&! &ri+i"(e! 7r/e!- i"'?e!- )er!!- +rie+&!. L $r'%%i6" ( %!$e(("& !er2 (/&r 'e ( !i+ie"$e %e"$ri- /0& (! 'ire%$ri%e! 'e A(#&"!& X. Per& )i8"!e!e =e e!$ (/&r 'e $r'%$&re! (e e"2 A(#&"!& 'e m7! (e0"&! $iem)&!: e( !. X %&" (! $r'%%i&"e! %$("! 'e Br%e(&" , Ri)&((. Cer$i#i%r ( "& e>i!$e"%i 'e " )r&! r&m"%e !$ e( XIII "& !i+"i#i%%(r& e!$7- =e e" e!$e !i+(& !r+ier" 'e ( "&%e ( m" "! e!$r%$r! !i"$7%$i%! %)%e! 'e %&"er$ir!e e" e2%(& (i$erri&. L! prieras ani!estaciones de la prosa e!%ri$ "& #er&" e!$ri%$me"$e (i$erri!. , " %&"$i"i'' 'e 'i)(&m!- #er&!- '&%me"$&! 'e %&m)re"$- "&$%i&"e! %ir%"!$"%i(e!- e$%.- =e i"$r&'%e" )(/r! 'e( (8>i%& r&m"%e e" e( e"$rm'& ($i"&- & i"%(!& e!$7" re'%$'&! $&$(me"$e e" r&m"%e. L (e"+ e(e"'& ! "ie( 'e %&e!i6" , re+(ri<%i6"- !&me$i8"'&!e " +im"!i i"$er" =e )&!i/i(i$r7- 0"$& %&" e( e0er%i%i& 'e (! $r'%%i&"e!- ( e%(&!i6" 'e ( )r&! (i$erri e" e( XIII. E! %ier$& =e (&! '&%me"$&! "&$ri(e! (e! #($ " (8>i%& ri%& e" $8rmi"&! /!$r%$&! , " !i"$>i!- !#i%ie"$eme"$e ri'- )r e>)re!r $&' %(!e 'e re(%i&"e!- )er& me'i"$e " )r&%e!& +r'( !e )r&'%ir7 " e"%e"$r& e"$re ( (e"+ (i$erri 9($2"; , ( (e"+ %&(&=i( /(' )&r e( )e/(& 9r&m"%e;- 'e( =e "%er7 e( %!$e(("& (i$erri&. E" (&! '&%me"$&! "&$ri(e! e" ($2" 'e $&'! (! 7re! )e"i"!(re! !e " i"$r&'%ie"'&- 'e!'e $iem)&! m, $em)r"&!- )(/r! e" r&m"%e- m%! e%e! )&r 'e!%&"&%imie"$& 'e (! %&rre!)&"'ie"$e! ($i"! & )&r )re!i6" i"%&"!%ie"$e 'e ( (e"+ =e !e /(/ e" #mi(i. E" &%!i&"e!- !&/re (&! mi!m&! '&%me"$&! ($i"&!- !e "&$/ ( $r'%%i6" (+r 'e %ier$&! &%/(&! ''&!&!@ e!$! e>)(i%%i&"e! !e (e! 'e"&mi"/ glosas- , %e" re#ere"%i &$r #&rm 'e me<%(r e( r&m"%e e" (&! $e>$&! ($i"&!. Mere%e" "e!$r $e"%i6" (! Glosas Emilianenses , (! Glosas Silenses, 'e me'i'&! 'e( X- , =e- "=e "& $ie"e" "i"+" )re$e"!i6" (i$erri- )re!e"$" m,&r $r/<6" !i"$7%$i%- , ie"e" !ie"'& %&"!i'er'! %&m& ( )rimer m"i#e!$%i6" e!%ri$ 'e )r&! e" r&m"%e- "=e- e" re(i''- !6(& e" (! Gl Emilianenses )e' /(r!e 'e #r!e! %&m)(e$!- )e! (! Silenses )re!e"$" !&(me"$e )(/r! i!('!. A"=e 'e/em&! !e(r =e ( (e"+ )re%e $i(i<' %&" )(e" %&"%ie"%i e" e!$! G(&!!- "&$%i&"e! " &mi(2 , " )e"i$e"%i( ($i"&- , =e e" (! Emilianeses- 0"$& ( $r'%%i6" 'e )!0e! ''&!&!- %&m& , 'e%2m&!- !e ' $m/i8"- e" )r$e- ( re)r&'%%i6" 'e &r%i&"e! 'e !& %&$i'i"&. D. A(&"!& (! %(i#i%6 %&m& )rimer +i'& 'e ( (e"+. Creem&! =e e( )rimer '&%me"$& %&"!er'& e!%ri$& )&r %&m)(e$& e" r&m"%e )er$e"e%e ( & 11- , !e $r$ 'e ( I"#e'%i6" 'e( C!$i((& 'e A(%6<r e" e( &/i!)'& 'e O!m 9S&ri;. P&r 'e )r&"$& "&! e"!e =e , %&mie"<&! 'e ( !e+"' mi$' 'e( XII e>i!$2 ( %&!$m/re 'e re'%$r e" r&m"%e (+"&! '&%me"$&! "&$ri(e! 'e !"$&! re#ere"$e! )r$i%(re!. Per& e( (&r e! merme"$e #i(&(6+i%&- , %&m& $e!$im&"i& 'e( )r&%e!& 'e )e!$ )"$& 'e "! e!$r%$r! (i"+2!$i%! )r ( )r&! (i$erri 'e( XIII 9D2e< B&r=e;.
5
1.* PROSA ROMANCE EN LOS SIGLOS XII Y XIII- ASTA ALFONSO X E" 'i(e%$& "rr&r+&"8! $e"em&! ( &/r m7! "$i+ 'e e"$re (! %&"!er'! !$ &,. Se $r$ 'e " +r)& 'e bre!es narraciones hist"ricas ( #i"( 'e( #uero General de Na!arra 9?($im& $er%i& 'e( XII;. Li$errime"$e e! m, e!%!& ! i"$er8!- , "& )re!e"$" " e!$r%$r "rr$i- !i"& ( %&rre!)&"'ie"$e ( $i)& 'e "(e!. E( ?"i%& i"$er8! e! =e !e ('e ( re, Ar$?!- $em 'e $" m)(i&! re!($'&! , %&"!e%e"%i! )r ( )r&! "rr$i- &! 'e!)8!. De #i"(e! 'e( XII "&! ((e+'& $m/i8" " resumen 'e ( Historia Roderici , (&! $nales toledanos primeros- , 'e %&mie"<&! 'e( XIII- $&'2 m, %er% 'e ( e!$r%$r e>)&!i$i 'e (&! "(e!: 3 %assaron los moçarabes a Marruecos ambidos, era MC&'(( Mataron los podestades en Huesca, era MC&''((() %&mie"<&! 'e( XIII e! e( &iber Regum e" "rr&r+&"8!-
De %&" m,&r %&m)(i%%i6" "rr$i- , m,&r im)&r$"%i )&r ! )&!$eri&r i"#(e"%i 9!e $r$ 'e " (i!$'& 'e re,e!- 'e!'e ( Bi/(i , (&! em)er'&re! r&m"&! !$ A(#&"!& VIII e" C!$i(( , Rmir& e( M&"0e e" Ar+6";. E!$! &/r! i!$! !$ =2 !&" !i+"i#i%$i! )&r (& =e !)&"e" 'e i"$e"$& )rimer& 'e %er i!$&ri e" (e"+ r&m"%e- 0"$& (! %r6"i%! ($i"! =e , em&! %&"!i'er'&- , !i /ie" ! (e"+ )e"! e"$r e" (&! m7r+e"e! 'e ( (e"+ (i$erri )&r ! #($ 'e &ri+i"(i'' , (imi$%i&"e!- e" e!$&! $"$e&! !e #&r0"'& ( (e"+ (#&"!2. E( rei"'& 'e Fer""'& III 91*11**; mr% " m&me"$& /ri(("$e e" ( re%&"=i!$ %!$e(("- ( =e %&m) $m/i8" " )r&$e%%i6" 'e ( %($r 9"=e "& %&" e( %e(& 'e ! i0&;. E" e!$e m/ie"$e %&me"<r ! "''r ( )r&! (i$erri %!$e(("- , "& !6(& )&r (&! $erre"&! 'e ( i!$&ri- =e =i<7 !e" (&! m7! #e%"'&!- !i"& e" (&! 'e traducciones 'e ( Bi/(i- %&(e%%i&"e! 'e e*empla , m"(e! 'e %&"#e!&re! , )re'i%'&re! %&" " er$ie"$e- m, 'e!rr&(('- #&rm' )&r ( literatura gn"mica. E( r&m"%e- "=e $&'2 !i" i+('' 'e 'ere%&- !ie"'& $i(i<'& 0"$& ( ($2"- e" (&! $r$'&! '&%$ri"(e! , m&r(e!- )6(&+&! , &/r! i!$6ri%!- %&" )re$e"!i&"e! %ie"$2#i%!- e" ( me'i' e" =e !e )e'e /(r 'e %ie"%i e" ( E'' Me'i. E" e!$e )r&%e!& 'e m'r%i6" ( %($r 7r/e $ie"e " mi!i6" 'e )rimer2!im im)&r$"%i- )e! 'e e(( )r&%e'e" +r" )r$e 'e (&! m$eri(e!- 'e m&'& =e (! $r'%%i&"e! ( r&m"%e ie"e" !er e( e0er%i%i& )rimer& , #"'me"$( 'e( "e& e!)2ri$- , T&(e'& e"'r7 !er e( )"$& 'e %&"#(e"%i 'e (! %($r! &rie"$(e!- e/re , ($i"&e%(e!i7!$i%- %&m& )e"$e %i Er&). C(r& =e ( (/&r #"'me"$( %&rre!)&"'e ( 8)&% 'e A(#&"!& X- )er& , %&" ! )'re !e )&"e" e" mr% " !i!$em 'e %$%i&"e! =e m'rr7" 'e!)8!. L #a+ienda de ltramar 9#e%' e" ( !e+"' mi$' 'e( XII- "=e (&! e!$'i&! re(i<'&! 'eme!$r" =e e! )&!$eri&r; e! ( &/r m7! im)&r$"$e )r&'%i' 'r"$e e( rei"'& 'e Fer""'& III- & =i<7 , e" (&! %&mie"<&! 'e( rei"'& 'e ! i0&- )e! )&r ! !i"$>i! %&m)(e0 e!$7 m%& m7! %er% 'e (! &/r! 'e me'i'&! 'e( XIII. E! " $r'%%i6" e" (e"+ r&m"%e 'e ( Bi/(i- )er& "& 'e ( V(+$!i"& 'e " $e>$& e/re& 'e( XII- (& =e (e 'e m,&r i"$er8! ( &/r. A (! $r'%%i&"e! 'e( A"$i+& Te!$me"$& !e !m" 'e!%ri)%i&"e! +e&+r7#i%! 'e Tierr S"$- )e! "& , =e &(i'r =e !e $r$ 'e " e!)e%ie 'e +2 'e )ere+ri"&!. Per&- 'em7!- i"%&r)&r m, %ir%"!$"%i(me"$e e(eme"$&! )r&%e'e"$e! 'e ( "$i+e'' %(7!i%.
4
9A"=e e!$7 )&r 'em&!$rr- e! )&!i/(e =e ( %&m)i(%i6" , re'%%i6" )rimer! !e i%ier" e" ($2"- %&" )&!$eri&r er!i6" ( %!$e(("&: D2e< B&r=e;. A e!$ 8)&% )er$e"e%e" (&! $nales -oledanos segundos 9%&m)e!$& )&r " m'80r e"$re 1*44 , 1*H;- 'e )&%& i"$er8! (i$erri&. M%& m7! im)&r$"$e! !&" (&! #er&! =e )re%e" e" (&! ?($im&! &! 'e( rei"'& 'e Fer""'& III- " 'e $r$r!e 'e )r&! (e+i!($i- e! 'e%ir- #"%i&"( , !i" "i"+" )re$e"!i6" r$2!$i%. /(m&! 'e (&! #ueros de $rag"n 91*4;- #uero de &e"n romanceado 91*H; #uero General de Na!arra 91*H;. E!$e ?($im&- "=e #er 'e( 7re (i"+2!$i% %!$e(("- e! e( m7! im)&r$"$e )&r (& =e , e" 8( 'e )e!$ )"$& 'e (&! )r&%e'imie"$&! 'e "rr%i6"- e>i!$ie"'& =2 , " i!i/(e "%e. P&r ?($im&- e" e( %m)& 0r2'i%& 'e!$%rem&! e( #orum .udicum 9$r'%%i6" 'e( ($2";- m"'' )&r S" Fer""'&- "=e e( $e>$& )re%e )er$e"e%er ( rei"'& !i+ie"$e. Literatura didáctico-doctrinal
De"$r& 'e e!$e +r)& i"%(im&! "& !6(& ( (i$er$r +"6mi%- !i"& (&! m"(e! 'e %&"#e!&re! , )re'i%'&re! , ( 'i!%!i6" e" #&rm 'e 'e/$e- 'e $" m)(i&! re"'imie"$&! e" )&e!2- )er& =e !&(me"$e "&! 'e0'& " me!$r e" )r&! )rimi$i. E" )rimer (+r- ( Disputa entre un cristiano / un jud0o 9)ri"%i)i&! 'e( XIII;: )re!e"$ ( 'i!%!i6"- e" #&rm )r6>im ( 'e/$e- 'e '&! )er!&"! 'e 'i!$i"$ re(i+i6"- %&" " %(r i"$e"%i6" '&%$ri"( , (e%%i&"'&r e" (! e>)(i%%i&"e! =e ' e( %ri!$i"&. L )r$e $e&(6+i% e! e>$r&r'i"rime"$e )&/re- )&r (& =e e( $&r %'e /r(! m, !im)(e! )r e"%/rir ! i+"&r"%i- , =e !e m"i#ie!$" e" $=e! ( )e/(& e/re&- )er& !i" ((e+r $&'2 ( im)&!i/i(i'' 'e re%&"%i(i%i6" 9(im)ie< 'e !"+re- e" &! )&!$eri&re!;. C&m& m"( 'e >i(i& %&"#e!&re! $e"em&! (&! Die+ mandamientos- 'e"$r& 'e ( 'i'7%$i% e%(e!i7!$i% %&" %&me"$ri&! !&/re e( 'e%7(&+& , %&"!e0&! )r7%$i%&! !&/re %6m& 'e )r&%e'er!e e" ( %&"#e!i6": )re+"$! =e , =e %er )e"i$e"%i =e !e 'e im)&"er- e$%. E( $&r e! " #ri(e "rr& =e %&m)!& ! &/r e" e( )rimer $er%i& 'e( XIII. L! sentenciae- 'i%&! 'e &m/re! #m&!&! =e %&"'e"!/" e" #&rm m, re!mi' ( !/i'r2- $ier&" m)(i 'i#!i6"- %&(e%%i&"'! e" (i/r&- 'r"$e e!$ 8)&%- , #er&" 'e im)&r$"$e ,' )r (&! )re'i%'&re!- '"'& !2 %&"$"'e"%i , $&ri'' (&! r<&"mie"$&! 'e !! !erm&"e!. L re%&(e%%i6" 'e sentenciae "& e! " i""&%i6" 'e ( E'' Me'i- )er& !2 re%i/e " #er$e im)(!& e" e!$ 8)&%. L literatura gn"mica 'eri #"'me"$(me"$e 'e 7re! &rie"$(e!- , )r$i%(rme"$e 'e( 7r/e- , e! m, )&% ( i"#(e"%i 'e ( Bi/(i e" e!$ (i$er$r. E"$re (&! %$e%i!m&! )&(2$i%&m&r(e!- /"'"$e! e" ( 8)&% 'e Fer""'& III , 'e ! i0&- 'e!$% e( 1onium & 1ocados de oro- i"!)ir' e" e( &ibro de las Sentencias 'e A/(#7 M&/>ir /e" F7$i%. L &/r e!$7 %&m)e!$ )&r " %&"0"$& 'e !e"$e"%i! 'e #i(6!&#&! +rie+&!- i"'i&!- ($i"&! , 7r/e! %&" (+" /i&+r#2 i"$er%('- $m/i8" $i(i<' %&" #"%i6" e0em)(i#i%'&r. E( re%r!& e!$r%$r( )r e"!m/(r (! !e"$e"%i! e! ( #i%%i6" "&e(e!% 'e( i0e 'e " re, )er! ( I"'i )r /!%r ( !/i'r2 9e! "& 'e (&! )r&%e'imie"$&! m7! !(e! !'&! e" ( E'' Me'i@ &$r! #&rm! !&"- )&r e0em)(&- ( !%e!i6" 'e re($&! )r )r&rr&+r " )e" 'e mer$e- ( $i(i<%i6" 'e( me!$r& )r re!)&"'er (! )re+"$! 'e( 'i!%2)(&- & ( re(%i6" 'e %e"$&! )r e"$re$e"er " i0e;.
E" ( (2"e 'e ( &/r "$eri&r , =e i"!%ri/ir e( %oridat de poridades 93!e%re$& 'e (&! !e%re$&!;- $m/i8" " %&(e%%i6" 'e "&rm! m&r(e! , )r&er/i&! 'e )r&%e'e"%i 7r/e. E" e!$ &/r e! Ari!$6$e(e! =ie" %&"!e0 A(e0"'r& M+"& 9'e/em&! $e"er )re!e"$e e( ))e( 'i#!&r =e $& ( %($r 7r/e 'e( )e"!mie"$& 'e Ari!$6$e(e!@ "=e "& !e )e'e "e+r $m)&%& ( i"#(e"%i 'e " &/r ($i"Secretum secretorum;. E( &ibro de los cien cap0tulos 9"=e !6(& $ie"e H; e!- $m/i8"- " %&(e%%i6" 'e !e"$e"%i! , m7>im! m&r(e! , )&(2$i%!- )r ( #&rm%i6" 'e re,e! )er& $m/i8" e! " m"( )r7%$i%& 'e %$%i6" )r $&' )er!&" e" +e"er(. L )ri"%i)( "&e'' e! ( i"%&r)&r%i6" 'e (+?" )6(&+& 9#7/(;- "=e m, !im)(e , r'ime"$ri&. C&m& e! /i$( e" e!$e $i)& 'e &/r!- !(& (+" e>%e)%i6"- "& !e !e(e" $ri/ir (! m7>im! #i(6!&#&! %&"%re$&!. E( &ibro de los doce sabios & -ratado de la noble+a / lealtad e! " me!$r )rimer- , m, !+e!$i )&r e((&- 'e (&! $r$'&! )r ( e'%%i6" 'e )r2"%i)e! =e !e )r&'i+r7" e" 8)&%! )&!$eri&re!- )e"e$r"'& )(e"me"$e e" e( Re"%imie"$&. E" e!$e (i/r& " +r)& 'e !/i&! i"!$r,e" " 0&e" re, !&/re !! 'e/ere! , %7( 'e !er ! #&rm 'e %$r e" &r'e" ( 0!$i%i- ( #i'e(i''... Gr' e!$re% re(%i6""=e !e 'e &ri+e" 7r/e- %&" ( m&'(i'' er&)e 'e( speculum principis- =e )re%e e" (&! Castigos e Documentos por el re/ Sancho (2 - e" ( &/r 'e '&" J" M"e( e i"%(!& e" e( 2ergel de pr0ncipes- &/r , 'e( XV. , " (i$er$r 'i'7%$i%&'&%$ri"( %&" m% mayor presencia de la narración =e- 'e!'e " )"$& 'e i!$ (i$erri&- "&! i"$ere! m%& m7! )&r=e (& "rr$i& %e"$ , %&" " 'e!rr&((& m)(i&- "=e "& $e"+ $&'2 (&r $6"&m&- !i"& =e ! 0!$i#i%%i6" e! ! $i(i'' )r7%$i% %&m& e0em)(&- 'e( =e !e &/$ie"e " (e%%i6" m&r( , e" ( =e !e '- 'e #&rm %&"'e"!'- ( !/i'r2 %er% 'e ( i'. U" $i(i'' i"me'i$ 'e e!$! %&(e%%i&"e! 'e e*empla er )r&)&r%i&"r m$eri( (&! )re'i%'&re! =e "& )&'2" re"ir )&r !2 !&(&! $"$&! %!&! )r i(!$rr , )&,r !! !erm&"e!. E" e!$e !e"$i'&- ( )rimer %&(e%%i6" =e !e %&m)i(6 e" "e!$r "%i6"- en lat0n #e Disciplina Clericalis 9re(i<' )&r " 0'2& %&"er!& e" e( XII;. L $i(i<%i6" 'e( e*emplo %&m& m8$&'& '&%$ri""$e !)&"e =e (! "&rm! m&r(e! )re$e"'i'! =e'" %&m)r&/'! e" ( )r7%$i%- $i(i<"'& e( %!& %&"%re$& %&m& (&r "ier!(. E( &ibro de Calila e Dimna 91*1; #e m"''& $r'%ir )&r e( $&'2 i"#"$e A(#&"!& 'e( 7r/e ( %!$e(("&. Se $r$ 'e " %&(e%%i6" 'e #7/(! i"'i! =e )r&%e'e" e" +r" )r$e 'e( %anchatantra- =e #er&" re"i'! )&r " m8'i%& )er! , $r'%i'!- 'e!)8! ( 7r/e e" e( & 5H. De( 7r/e !er7" $r'%i'!- ! e<- &$r! (e"+! 9!ir2%&- e/re&- +rie+&...;- , e"$re e((!- ( %!$e(("&. Per& e" "e!$r er!i6" , &mi!i&"e! %&" re!)e%$& ( &ri+i"(- , 'e- ! e<- m$eri(e! "e&! =e "& #i+r" e" 8!$e. E( e0em)(& !e e"mr% 'e"$r& 'e " %'r& "rr$i& )r re%(%r ( !/i'r2 %ri!$i" "$e! =e ( m&r( %ri!$i". E( $2$(& )r&%e'e )re%i!me"$e 'e( )rimer& 'e (&! e0em)(&! i"%(i'&!. E( re!$& 'e ( &/r- %&" )r&$+&"i!$! "im(e!- e!$7 %&m)e!$& )&r 'ier!! #7/(! =e re($" 'i!$i"$&! )er!&"0e! 9e( re, , e( #i(6!&#&; )r )&,r !! &)i"i&"e! m&r(e!. De( %&"0"$&e>$r&r'i"rime"$e ri%&- )&'r2" 'e!$%r!e (! 'e( m&"0e =e er$i6 ( m"$e% 9)re%e'e"$e 'e( $em 'e 3(! (e%er;- e( )i&0& , ( )(+- ( r" me$m&r#&!e'- ( (ie/re , (&! e(e#"$e!... E( %e"$& 'e m,&r %&m)(i%%i6" "rr$i , m7! m)(i& 'e!rr&((& r+me"$( e! e( 'e 3E( r$6" %m/i'& e" "i. De $&'! (! #7/(! ,
e0em)(&! !e 'e!)re"'e m7! " moral ci!il / pr3ctica =e re(i+i&!- /!' e" ( !+%i''- e" ( !$%i , e" !/er %&"$e"er!e $iem)&. 9De e!$ &/r %&"!erm&! '&! m"!%ri$&! =e $r'%e" e( $e>$& 7r/e- "& e" (e$r 'e #i"(e! 'e( XIV , &$r& e" (e$r 'e( XV ,- 'em7!- %&"$m&! %&" &$r& m"!%ri$& =e $r'%e ( er!i6" e/re 'e( XIII;. E( Send4bar & &ibro de los engannos e los asa/amientos de las mujeres )er$e"e%e , ( 8)&% 'e A(#&"!& X- )e! #e m"''& $r'%ir )&r e( i"#"$e '&" F/ri=e- erm"& 'e( re, S/i&- e" 1*5. L er!i6" m7! "$i+ =e !e %&"!er e! ( e!)&( 'e 1*5- $r'%i' 'e " &ri+i"( 7r/e )er'i'&- "=e !e !)&"e =e /& " er!i6" "$eri&r. P&r '&! %mi"&! ((e+6 Er&) e!$ %&(e%%i6": $r8! 'e ( er!i6" %!$e((" , )&r me'i& 'e ( i!$&ri 'e (&! Die+ 2isires- =e !e i"$er%( e" &as mil / una noches . , er!i&"e! e" 7r/e- )er!- $r%- m(,- , e" %!i $&'! (! (e"+! er&)e!. E( %'r& "rr$i& e" =e !e " i"%r!$"'& (&! %e"$&! !e m"$ie"e /!$"$e #i0& e" (! 'i!$i"$! er!i&"e!- )er& r2" (&! ejemplos e" (! 'ier!! %&(e%%i&"e!. S %&"$e"i'& e" ( er!i6" %!$e((" (& re!mim&!: U" &r6!%&)& ""%i +r"'e! 'e!+r%i! " )r2"%i)e !i /( "$e! 'e %m)(ir!e " 'e$ermi"'& )(<&. E"$re$"$&- ( m'r!$r %! ( )r2"%i)e 'e /er =eri'& !e'%ir(- )&r (& =e ! )'re (& %&"'e" mer$e. Se )r&rr&+ e( %m)(imie"$& 'e ( !e"$e"%i !ie$e '2!- 'r"$e (&! %(e! !ie$e !/i&!- =e 'i!%$e" %&" ( %!'&r- " m&!$r"'& (&! e"+&! , m(! r$e! 'e (! m0ere!. L(e+'& e( &%$& '2 !e %m)(e e( )(<& 'e( &r6!%&)& , e( )r2"%i)e )e'e /(r- %&"$"'& ( er''- =e 'e$ermi"r7 ( %&"'e" 'e ( m'r!$r m&rir =em'.
E( )r&%e'imie"$& e!$r%$r( e!$7 m, )r6>im& ( $i(i<'& e" &as mil / una noches- "=e =i<7 !e !me" e(eme"$&! 'e $r'i%i6" /2/(i%: ( #(! %!%i6" 'e ( m'r!$r $ie"e !eme0"<! %&" e( re($& /2/(i%& 'e ( m0er 'e P$i#r , ! re(%i6" %&" J&!8 9e( i0& 'e J%&/- /"'&"'& )&r !! erm"&! , re%&+i'&! )&r mer%'ere!- =e (& ((er&" E+i)$&- , !e i<& im)&r$"$e )&r ! %)%i'' )r i"$er)re$r (&! !e&!- '&" e"$re+'& )&r Di&!;. L&! %e"$&! =e "rr" (&! !/i&! !&" mr%'me"$e mi!6+i"&!- )&r (& =e e!$7" m, )r6>im&! (! %&(e%%i&"e! 'e 5abliau* #r"%e!!- e i"i%i" " (r+ $r'i%i6" =e !e %&/rr7 /e"! )ie<! e" "e!$r (i$er$r. P&!$eri&r ( Sendebar )re%e" ri! &/r! =e %&"$i"?" ( )rimer er!i6" %!$e((". E"$re 8!$! 'e!$%m&! e( Dolophatos- er!i6" %$(" e" er!&! 'e "ee !2(/!@ ( Scala Coeli 9!. XV;... A %/((& e"$re ( (i$er$r +"6mi% , ( (i$er$r 'i'7%$i%- %&" m)(i& 'e!rr&((& 'e e(eme"$&! "rr$i&!- e!$7 &a Doncella -eodor - %&m)e!$ ( )re%er e" ( )rimer mi$' 'e( XIII. L e!$r%$r 'e ( &/r !e )&, e" " m8$&'& 'e )re+"$! , re!)e!$!. T&'! (! #&rm! , e!$r%$r! )r&!2!$i%! %&"!i'er'! !$ =2 " 'e!em/&%r e" ( 8)&% 'e A(#&"!& X e( S/i& ,- /0& ! 'ire%%i6"- &/$e"'r7" " $8"$i%& im)(!& =e %&"'%ir(! %i #&rm! 'e m're<. E!$& "&! )ermi$ir /(r 'e )e!$! )"$& 'e ( )r&! (i$erri- $r! (&! $"$e&! , )rimer! m"i#e!$%i&"e! =e !e " )r&'%i'& !$ e!$e m&me"$& 'e e!)(e"'&r.
".# AL$ONSO % EL SA&IO 2.1. El monarca.
A(#&"!& X !%e'i6 e" e( $r&"& 'e C!$i(( ! )'re Fer""'& III e( S"$& e" 1**- , rei"6 !$ 1*4. P&(2$i% , %($r(me"$e !e %r%$eri< )&r " +r" m/i%i6" =e (e ((e i"$e"$r +r"'e! 3<!- "=e %&m& )&(2$i%& !! i"$e"$&! !e er7" #r!$r'&!. Sie"'& i"#"$e i"$eri"& ( ('& 'e ! )'re- , e" %,& "&m/re %&"=i!$6 e( rei"& 'e Mr%i. A( )ri"%i)i& 'e ! rei"'& re%&"=i!$6 )(<! )er'i'!- , $&m6 C7'i<- Cr$+e" , Nie/(. Per& (e+& #r%!6 !%e!ime"$e e" ! i"$e"$& 'e %&"=i!$r Nrr- A(+re , G!%- , "=e ((e+6 !er em)er'&r 'e A(em"i "& %&"!i+i6 (& =e re(me"$e !e )r&)!&. S #($ 'e $&ri'' )r&&%6 ( re/e(i6" 'e ! i0& S"%& IV- , %"'& mri6 !6(& (e &/e'e%2 ( %i'' 'e Sei((. S ))e(- e" %m/i&- e" ( i!$&ri 'e (! (e$r! e!)&(! e! e>%e)%i&"(. 2.2. Importancia y carácter de su obra.
A(#&"!& X re)re!e"$ " 'e (! %im! %($r(e! m7! e(e'! 'e ( E'' Me'i er&)e. E" $&r"& ( #i+r 'e( m&"r% !e %&"+re+r&" estudiosos destacados e" (! 'i!$i"$! 'i!%i)(i"!- , re)re!e"$"$e! 'e (! 'ier!! %($r! 'e ( 8)&%. Si+e ( %&!$m/re 'e =e e" (! er!i&"e! 'e (e"+! &rie"$(e! $r/0e" e" e=i)& 0'2&!=e %2" " $r'%%i6" &r( ( romance - , %ri!$i"&!- =e (! $r!('/" ( lat0n%&m& , !e %2" e" $iem)&! 'e( r<&/i!)& Rim"'&. Si" em/r+&- (& m7! #re%e"$e e! =e ( &/r 6uede en romance - !i" ! )&!$eri&r er!i6" ( ($2". C&" e!$&! !/i&!- )&r $"$&- re(i<6 ( $re 'e re"ir- !i!$em$i<r , $r'%ir $&' ( %ie"%i %&"&%i' 'e ! $iem)&. E" %"$& ( i'i&m- e! e( %re'&r 'e ( )r&! %!$e(("- , =e $" !6(& /0& ( 'ire%%i6" , e( im)(!& 'e e!$e re, '=iere ( )r&! ( %$e+&r2 'e idioa nacional. L (e"+ r&m"%e /2 !i'& $i(i<' 'e!'e !! %&mie"<&! )r ( )&e!2e!$im' e"$&"%e! %&m& " m"i#e!$%i6" (i$erri 'e im)&r$"%i me"&r- )r&)i! )r (! %"%i&"e! 'e( )e/(&- re($&! 8)i%&! , 'ier!i&"e! 0+(re!%!. Si" em/r+& e>i!$2 " r'i%( dualidad : )r ( )r&! !e /(/ e" r&m"%e- )er& !e !e+2 e!%ri/ie"'& e" ($2" 9%&m& (e"+ %($;- "=e )re%i!me"$e )&r e!$&- me'i' =e "</ ( Re%&"=i!$ e( r&m"%e )re%2 !!$i$ir ( ($2" 9$m/i8" %&m& %&"!e%e"%i 'e ( "e%e!i'' 'e ( "i'' (i"+2!$i% =e e>i+e $&'& )e/(&- =e $e"2 " (e"+ i: e( r&m"%e;. A(#&"!& X 'e$ermi"6 %&m& (e"+ 'i'7%$i% e( i'i&m (+r- i"#(i'& $m/i8" )&r !! %&(/&r'&re! e/re&!- !i+ie"'& ( !e%(ri<%i6" 'e ( %($r =e !e e"2 !%e'ie"'& e" $&' Er&). L $e"%i6" )er!&"( 'e( m&"r% e" ( )r&'%%i6" $" ri' 'e $e>$&!- , re(i<' )&r %&(/&r'&re! $" 'ier!&! 90'2&!- 7r/e! , %ri!$i"&!; "& 'e/e i"'%ir"&! )e"!r e" " )r&'%%i6" "i#&rme@ e!$& e>)(i% =e , "&$/(e! 'i#ere"%i! e"$re (+"! )r$e! 'e ! &/r. Si" em/r+& , =e re%&"&%er =e e( m&"r% !e e"#re"$6 %&" )r&/(em! 'ier!&!- 'i#i%($"'& ?" m7! " $re )&r !2 !&( /!$"$e %&m)(e0. N&! e!$m&! re#irie"'&- )&r e0em)(&- ( 'ra!ía. C&m& &/!er R. L)e! 1- 8!$ =e'6 )(e"me"$e e!$/(e%i'- , ( $r!%ri)%i6" 'e (&! !&"i'&! e!)&(e! !i+e (! "&rm! #i0'! )&r (&! e!%ri$&! (#&"!2e! !$ e( !i+(& XVI- %"'& !e )r&'%e" (&! +r"'e! %m/i&! #&"8$i%&!. A( e"#re"$r!e %&" " 1
Historia de la lengua espa7ola - K e'i%i6".
)r&! e" ( =e "& !6(& er im)&r$"$e 3=8 'e%ir- !i"& =e !e i"$e"$/ e( %i''& 'e( 3%6m& 'e%ir- /2 =e )re!$r +r" $e"%i6" ( (8>i%& , ( !i"$>i!. Se )re%i!/ " #r!e m7! m)(i , ri' =e ( !( !$ e"$&"%e!. !$ !e (r+ ,ei'e"$eme"$e- "e%e!i$ %&"0"%i&"e! e!)e%i(e! )r e>)re!r ( re(%i6" e"$re (! 'i!$i"$! &r%i&"e!. De e!$ m"er !e $i(i<" )r$2%(! 'e!%&"&%i'! & )&%& !'! "$eri&rme"$e- %&m& para 6ue, como6uier 6ue, si6uier ... P&r &$r )r$e- !e "e%e!i$/ e(presar e" %!$e(("& conceptos =e !$ e"$&"%e! !6(& /2" )re%i'& e" (e"+! m7! e(/&r'!- %&m& e( ($2" & e( 7r/e. A(#&"!& X e>)(&$ (! )&!i/i(i''e! 'e( %!$e(("&- #&rm"'& 'eri'&! !&/re )(/r! , e>i!$e"$e!@ e%e! (! &%e! %!$e(("! (! &/$e"2 )&r e&(%i6" )&)(r@ &$r! e%e!- e% m"& )r " 'e%' ')$%i6" e" ( $r'%%i6" i"%(!& e>)re!i&"e! 0+(re!%!. I"$r&'%e /"'"$e! %($i!m&! 9"=e !iem)re %i' =e !e" %&m)re"'i'&! )&r (&! (e%$&re!'e 2 =e %!i $&'! !! i""&%i&"e! $ier" rri+&;. C"'& $ie"e =e $i(i<r " $8rmi"& "e&- #re%e"$eme"$e %i$ e( &%/(& ($i"& & +rie+& , ( 'e#i"i%i6" e" %!$e(("&- )r 'e!)8!- " e< )re!e"$'&- em)(er(& %&m& $8rmi"& %&"&%i'&. 3 5icieron los pr0ncipes de Roma un corral, grand, redondo a 6ue llamaban en lat0n teatro)
U" 'e (! +r"'e! (/&re! =e i<& e( re, S/i& #e ( 'e e"ri=e%er e( (e"+0e'e/i'& ( "e%e!i'' 'e " m)(i& (8>i%& )&r )r$e 'e ( rie'' 'e $em! =e /&"/" (&! e!%ri$&!. N& #e re(i<'&r 'ire%$& 'e $&'! (! &/r! =e !e %&+e" ! "&m/re- !i"& ! i"!)ir'&r- )er& 8( 'e/i'!- ( #i" , ( %/&. 2.3. Obra jurídica. “Las artidas!.
& &ibro de las &e/es %&"!$i$,e" e( %6'i+& m7! im)&r$"$e 'e $&' ( E'' Me'i 9"$e!- (! (e,e! !e e"%&"$r/" e" (&! $ueros )r$i%(re! 'e %' )&/(%i6" & e" (! +e"er(e! 'e " rei"&;. Se+?" #irm e( mi!m& re,- %&me"<6 ! $re e" Sei((- e" 1*1- ,''& )&r " %&mi!i6" 'e 0ri!$!- %&" (&! !i+ie"$e! )r&)6!i$&!: L(er %/& ( +r" re%&)i(%i6" , re#&rm )&(2$i% 'e!e' )&r S. Fer""'&. A,'r (&! 0ri!$! , (&! m&"r%! =e rei"!e" 'e!)8!. Dr (&! me'i&! !! !?/'i$&! )r =e %&"&%ie!e" e( 'ere%& , ( r<6". L! Pr$i'! !e re#iere" (! m$eri! !i+ie"$e!: 1. 3A( e!$'& e%(e!i7!$i%& e %ri!$i" re(i+i6"- %6'i+& %"6"i%& !&/re (! &/(i+%i&"e! 'e (&! %(8ri+&!. *. S&/re 3(&! em)er'&re!- re,e! e &$r&! +r"'e! !e&re! 'e ( $ierr- '&"'e e>)&"e (&! 'e/ere! , 'ere%&! 'e (&! +&/er""$e!. 5. 3De ( 0!$i%i , ! 'mi"i!$r%i6". 4. 3e #/( 'e( m"& ,"$mie"$& m$rim&"i( e 'e( )re"$e!%& =e e"$re (&! &me!. . S&/re (&! 3em)r8!$i$&! e %&m)r! e %m/i&! e $&'&! (&! &$r&! )(ei$&! e )&!$r! =e #
E" !m- re)re!e"$ " !$2!im& %&"0"$& 'e "&rm! )r re+(r (! m7! 'ier!! %%i&"e! m"! , (! re(%i&"e! e"$re !2 'e (&! i"'ii'&! , 'e (! %(!e!.
E( m&"r% $ie"'e )&!$(r )&r (! posturas moderadas 9e0: /( !&/re ( LIBERTAD =e $ie"e" =e $e"er 0'2&! , m!(m"e!- e" %"$& re(i+i6" , %$ii''e! !&%i(e! , mer%"$i(e!;. J"$& (! "&rm! , 'i!)&!i%i&"e! (e+(e! " m($i$' 'e aspectos cotidianos e!$7" mi"%i&!me"$e "&$'&! e" %' " 'e (! )r$e! 'e ( &/r- )&r (& =e &as %artidas %&"!$i$,e e( m7! ri'& , !i!o cuadro 'e( me'i&e&. U" 'e (! m,&re! &ri+i"(i''e! e! ( direcci)n uni!icadora * uni+ersalista 9'e )r7%$i%! , "&rm! 0r2'i%!; i"!)ir' e" e( )e"!mie"$& %(7!i%& 9Dere%& R&m"& , J!$i"i"&- !2 %&m& i'e! 'e Ari!$6$e(e!- S8"e% , S. I!i'&r&;'e!$%"'& ( i"#(e"%i- e"$re &$r!- 'e ( e!%e( 'e B&(&"i. C&"!$i$,e- e" %ier$& m&'&- " me$ i'e( %i ( =e 'e/e e"%mi"r!e ( (e+i!(%i6" , ( !&%ie''. 2.". Obras #istóricas. La “$rónica %eneral! y la “%rande e %eneral Estoria!.
A; L $rónica %eneral e! ( )rimer 'e e!$ e!)e%ie e" "e!$r i!$&ri&+r#2- )er& e( $e>$& )re!e"$ %&m)(i%'2!im&! )r&/(em!. Pr&%e'e"$e! 'e( $((er (#&"!2 !e %&"&%e" (re'e'&r 'e " %e"$e"r 'e 3Cr6"i%! Ge"er(e! 9re)re!e"$" )&r%i&"e! m7! & me"&! e>$e"!! 'e (& =e /&)'& !er 'e ( Estoria de Espa7a %&"%e/i' )&r e( re,;- )er& ( e'i%i6" 'e#i"i$i #e )/(i%' )&r M. Pi'( e" 1H- %&" e( "&m/re 'e 3Primer Cr6"i% Ge"er( 'e E!). E!$ e'i%i6" !e /! e" '&! %6'i%e! re+i&!- 'e"&mi"'&! E1 , E* 9E1: m"!%ri$& 'e( )r&)i& re,: 'e!'e )rimer&! )&/('&re! )e"i"!(re! !$ (&! 7r/e! E*: %&m)e!$& 'r"$e S"%& IV: 'e!'e (&! 7r/e! !$ Fer""'& III;. Si" em/r+&- !e+?" Die+& C$(7"- e!$ e'i%i6" "& )e'e i'e"$i#i%r!e %&" ( 3E!$&ri 'e E!) 'e A(#&"!& e( S/i&- , =e ( !/i' ( $r&"& 'e S"%& IV !i+"i#i%r2 " )r(i<%i6" 'e (&! $((ere! (#&"!2e! 'e (&! =e =e'r2" (+"&! e!$i+i&! 'e ( E!$&ri- =e #er&" )r&e%'&! )&r " &r'e"'&r "6"im& =e $r$6 'e %&m)&"er " i!$&ri re((e""'& (&! e%&! e>i!$e"$e! 9e" e( !. XIV;. Se+?" D. C$(7"- e( )r&%e!& %&m)i($&ri& "& !e ((e6 %/& 'e " m"er re+(r- !i"& =e (&! i!$&ri'&re! (#&"!2e! 'e0/" )r " )&!$eri&r rei!i6" =e((&! )!0e! e" =e er m7! 'i#2%i( rm&"i<r (! #e"$e! , e!$r%$rr " re($& %e)$/(e. E!$& e>)(i% e( 'i#ere"$e e!$'& 'e e(/&r%i6" e" =e =e'r&" (&! m$eri(e! i!$6ri%&! %&"!er'&!- , (&! !i+ie"$e! i!$&ri'&re! "6"im&! !e (imi$r&" ree!%ri/ir (! )r$e! %&m)e!$!. De/em&! e>%e)$r 'e e!$ 'e!(&ri<%i6" &$r! re'%%i&"e! 'e ( 3Cr6"i% =e !i+ier&" #ie(me"$e e( m&'e(& 'e A(#&"!& e( S/i&- %&m& 3Vei"$e Re,e!- ( 3M"e(i" , ( 'e 3C!$i((- !2 %&m& (&! /&rr'&re! )re(imi"re! 'e ( 3E!$&ri. Las !uentes 'e ( Cr"nica General !&" m, ri'!- , =e "& !6(& !e )r&e%r7" historiadores nacionales- !i"& $m/i8" ge"gra5os / !iajeros 'e ( antig8edad cl3sica . I"%(!& !e !ire 'e 5uentes 3rabes , mitol"gicas. E!$ m/i%i&! , "ier!( m)(i$' 'e mir! i"$e"!i#i% e( m&r "%i&"(- , =e !e me!$r" (&! !e"$imie"$&! 'e( i!$&ri'&r "$e (! +(&ri! & $r+e'i! 'e ( )$ri 9)r$i%(rme"$e #m&!& e! e( 3e(&+i& 'e E!)- =e %e e%& 'e ( i'e(i<%i6" )$ri6$i%;. U" !)e%$& m, im)&r$"$e 'e ( Cr6"i% e" ! !e+"' )r$e 9E*;- e! ( $i(i<%i6" =e e" e(( !e %e 'e (&! cantares de gesta- m%&! 'e (&! %(e! #er&" )r&!i#i%'&! )&r e!$imr(&! 'e )&!i$i& (&r i!$6ri%&- e"$re (&! =e 'e!$% (&! 'e( Ci'- e( C"$r 'e m&r- (! (e,e"'! 'e (&! I"#"$e! 'e Lr- , 'e Ber"r'& 'e( Cr)i&. E" e!$ !e+"' mi$' 'e ( Cr6"i% Qe" ( e'i%i6" 'e M. Pi'(Q !e )ier'e e( !e"$i'& "ier!(i!$ 'e ( )rimer , se acent,an los aspectos particulares. L
1H
Cr6"i% +"- e" %m/i&- e" +i(i'' "rr$i- , !e /e"e#i%i 'e( "%e e>)erime"$'& )&r ( )r&! 'e!)8! 'e( i"+e"$e e!#er<& 'e( re, S/i&. B; A(#&"!& e( S/i& !e e"$re+6 )&r %&m)(e$& ( %&m)&!i%i6" 'e ( %rande e %eneral Estoria- )re#eri' ( "$eri&r- !e+?" S&((i"'e- )&r e( %r7%$er "ier!( %i e( =e A(#&"!& e( S/i& !e i"%(i"/. L Grande e General Estoria e! " i!$&ri "ier!( =e %&mie"< %&" ( %re%i6" 'e( m"'&- )er& =e "& (%"<6 !i"& !$ e( Ne& Te!$me"$&- 'ii'i' e" !ei! )r$e!. Tr$ 'e $&'&! (&! )e/(&! 'e ( A"$i+e'' 9e" ( me'i' e" =e (! #e"$e! (& )ermi$2"- e"$re e((!- ( )ri"%i)( e! ( Bi/(i;. O$&r+ e( $&r e!)e%i( im)&r$"%i ( mi$&(&+2- ( =e %&"!i'er %&m& " 3i!$&ri 'e!#i+r'- , ( =e $r$ 'e i"$er)re$r 9e!$& e>)(i% ( im)&r$"%i =e (e ' Oi'i& , ! %re%i6"- (! Metamor5osis- =e %&"!i'er %&m& ( 3Bi/(i 'e (&! +e"$i(e!. De!)8! 'e Oi'i&- e! P(i"i& ! $&r )re#eri'&;. A )e!r 'e /er =e''& i"$errm)i'- e! " &/r 'e +r" m)(i$'- , ( m7! im)&r$"$e 'e ( E'' Me'i- e" %"$& &/r i!$6ri% !e re#iere. E( (&r 'e ( &/r- #irm Li' 'e M(ie(- re!i'e e" ( e>$e"! , 'e$((' !e(e%%i6" 'e (! #e"$e!- , %"'& "& , #e"$e! '&"'e %'ir- !e '&r" e( re($& %&" " %?m(& 'e )&rme"&re! im+i"ri&! & 'i+re!i&"e! 'i'7%$i%!- #re%e"$eme"$e 0e"! ( !"$&. E!$ $e"'e"%i "&! %&"'%e ( m)(i#i%%i6" )&r #i'e(i'' ( $r!%ri)%i6"- , "& )&r re$&ri%i!m&. 2.&. 'ratados cientí(icos. Obras de recreo.
A'em7! 'e (! &/r! $r$'! "$eri&rme"$e- e"%&"$rm&! 'e"$r& 'e ! )r&'%%i6" (! 'e $i)& %ie"$2#i%&- #&rm'! )&r (! !i+ie"$e!: L&! &ibros del Saber de $stronom0a . C&"!i!$e" e" " re%&)i(%i6" 'e (! '&%$ri"! 'e P$&(&me&- e" ( =e !e $r$ 'e !i!$em$i<r (&! m&imie"$&! 'e (&! !$r&! , 'e (! %&"!$e(%i&"e!. A,''& )&r (&! )r$&! %&"!$ri'&! )&r (&! !/i&!- $r$6 'e m&'er"i<r (&! %&"&%imie"$&! 'e (! #e"$e! &ri+i"(e!. O$r& (i/r& 'e %&"&%imie"$&! !$r&(6+i%&! e! e( &ibro de las cruces. L! -ablas $l5ons0es !&" e( re!($'& 'e mi(e! 'e &/!er%i&"e! re(i<'! e" e( &/!er$&ri& =e e( re, i<& %&"!$rir. E( &apidario $r$ 'e (! )r&)ie''e! 'e (! )ie'r! )re%i&!!- (! =e !e (e $ri/,e" ir$'e! m7+i%!. E! " me<%( 'e %ie"%i , !)er!$i%i6". E( Setenario e! " (i/r& 'e mi!%e(7"e. E"%ierr #r+me"$&! 'e $em! 0r2'i%&! , 'i'7%$i%&! 9%&m& (& re#ere"$e ( tri!ium , e( 6uatri!ium- (! !ie$e r$e! me'ie(e!;. &ibros de açedre*, dados e tablas - &/r =e m"'6 re'%$r ( i!$ 'e (&! &ri+i"(e! 7r/e!. A(#&"!& e( S/i& 'i& im)&r$"%i (&! 0e+&! =e !er2" )r e"$re$e"er ( +e"$e e" ! $iem)& (i/re- , 'e%'& $&'! (! e''e!. P&r ?($im&- rem&! " /ree re#ere"%i su obra lírica =e- "=e "& #&rm )r$e e!)e%2#i% 'e( $em- $m/i8" )er$e"e%e ( re, S/i&. Fe e( $&r 'e (! Cantigas- ,nica o-ra personal 'e( re,. S&" " %&(e%%i6" 'e 4*H %&m)&!i%i&"e!e!%ri$! e" gallego- i'i&m =e )re#iri6 e( m&"r% )&r ! m!i%(i''. Se %&"!er e" ri&! %6'i%e!. A"=e %($i6 $m/i8" (&! $em! )r&#"&!- $ie"e" m,&r im)&r$"%i (! 'e $em re(i+i&!&- 'e!$%"'& (! 3C"$i+! 'e S"$ Mr2. S&" 'e 'i!$i"$&! $i)&!: 'e!'e (! )rme"$e (2ri%! !$ (! "rr$i!- , &#re%e" +r" rie'' 'e me$r&!"=e ( m,&r2 $ie"e" ( #&rm 'e <80e( 7r/e. Pr&//(eme"$e #er&" e!%ri$! )r !er %"$'! %&" m?!i% , e>i!$e"$e.
11
L i"$e"%i6" 'e (! Cantigas e! 'em&!$rr ( e#i%%i 'e ( 'e&%i6" ( Vir+e"- =e !iem)re ,' !! !ier&!.
. LA ES/0ELA DE RAD0/ORES DE OLEDO. L &/r 'e A(#&"!& X e( S/i& "& !e )r&'%e e" e( %2&- !i"& e" " m/ie"$e %($& 'e %ier$ 'e"!i'' e" e( =e !e #"'e" (! %&rrie"$e! &%%i'e"$(e! 9($i"& e%(e!i7!$i%!; , e( #er$e i"#(0& &rie"$(. Pr&%e'2 8!$e 'e( #(&re%imie"$& 'e ( %($r 7r/e e" (&! !i+(&! "$eri&re!- %,&! i"$erme'iri&! %er% 'e( m&"r% %!$e(("& #er&" )ri"%i)(me"$e (+"&! %&(/&r'&re! 0'2&!. Te"2- )e!- ( )r&! "$e%e'e"$e! m, )re%i!&!. E( )rimer& , m7! im)&r$"$e #e e( 'e " (r+ $r'i%i6" 'e er!i&"e! ( ($2" 'e &/r! %ie"$2#i%! , (+"! (i$erri!. Y "=e e! %&m?" e( '!%ri/ir e!$ (/&r(imi$7"'&( e" e( $iem)& , e" e( e!)%i&- ( ((m' e!%e( 'e $r'%$&re! 'e T&(e'&- 'e/e re%&r'r!e =e !i /ie" e! ((2 '&"'e e( m&imie"$& '=iri6 m,&r 2m)e$- /& &$r&! %e"$r&! 'e $r'%%i&"e! e" e( rei"& 'e Ar+6" , e" %i''e! %&m& Trr+&"- Se+&i- Le6"- e$%.- , =e Fe'eri%& II /2 ((e'& %/& e" Si%i(i " (/&r "7(&+- & ( me"&! )r(e(- ( 'e A(#&"!& X e( S/i&. E"$re (&! i"i%i'&re! 'e (! $r'%%i&"e! %ie"$2#i%! !e %i$ , e" e( !i+(& X Ger/er$& 'e Ari((% Qm7! $r'e )) Si(e!$re II- =e i!i$6 C6r'&/- %e"$r& e"$&"%e! 'e( !/er m!(m7" , 0'2&- , e!$'i6 e" Ri)i& , Vi%. O$r& "&m/re im)&r$"$e e"$re (&! )re%r!&re! e! e( 'e M&!8 Se#r'2- 0'2& r+&"8! %&"er$i'& ( %$&(i%i!m& %&" e( "&m/re 'e Pe'r& A(#&"!&- e( %( %&m)i(6 e" ($2" ! #m&! %&(e%%i6" 'e )6(&+&!- Disciplina clericalis- #e"$e 'e ( 'i#!i6" e" E!) , Er&) 'e m%&! re($&! &rie"$(e! , "$e%e'e"$e 'e ( (i$er$r "rr$i %&" #i"e! 'i'7%$i%&m&r(e!. De"$r& 'e e!$ $r'i%i6" e( r<&/i!)& '&" Rim"'& e!$im(6 ( #&rm%i6" e" oledo 'e " escuela de traductores . L %i'' !e %&"ir$i6 e" " %e"$r& im)&r$"$e 'e $r"!mi!i6" 'e ( %($r &rie"$( , e( !/er "$i+& ( &%%i'e"$e- =e !2 )'& %&"&%er ( &/r 'e m%&! $&re! +rie+&!- $r'%i' "$e! ( 7r/erei"$er)re$' , e"ri=e%i' )&r $&re! m!(m"e!. M7! =e 'e " e!%e( 'e/er2 /(r!e 'e " m&imie"$& 'e er!i&"e! ( ($2"- e" ( =e %&(/&rr&" e" 'i#ere"$e! m&me"$&! e!$'i&!&! 'e m, 'ier!! "%i&"e! , )r&%e'e"%i! 0"$& (&! e!)&(e!: %ri!$i"&!- 0'2&! & %&"er!&!. E"$re $&'&! 'e!$%6 %&m& i"i%i'&r D&mi"+& G&"<(&- " 'e (! )&%! #i+r! %!$e(("! %,& )e"!mie"$& $& irr'i%i6" #er 'e E!) e" e( me'i&e&. L (/&r 'e ( e!%e( $&(e'" %&"$i"6 !$ /ie" e"$r'& e( !i+(& XIII , e"(<- 'e m"er m7! & me"&! 'ire%$- %&" (&! %&mie"<&! 'e (! $r'%%i&"e! (#&"!i"! ( r&m"%e. L %&"$i"i'' )'ier e!$r re)re!e"$' )&r (+"! #i+r! %&m& ( 'e er"7" e( A(em7"- $r'%$&r 'e Aerr&e! ( ($2" , (e+& 'e (&! Salmos ( %!$e(("&- , e" ( 8)&% 'e( re, S/i&.
2. LA PROSA EN EL SIGLO %IV L! &/r! e" )r&! 'e e!$e )eri&'& !&" mu/ superiores e" "?mer& (! %&"!er'! 'e 8)&%! "$eri&re!. L rie'' 'e +8"er&! me!$r , " 'ier!i#i%%i6" , " )(r(i'' 'e 'ire%%i&"e! =e %e" re#ere"%i "e! )&!i/i(i''e! 'e e>)"!i6" 'e ( &/r (i$erri- e! 'e%ir- "e! e>i+e"%i! 'e( )?/(i%&- "=e !i+ '&mi""'& " (i$er$r '&%$ri"( , m&r(i<'&r- 'e $&"& +re- 'iri+i' ( %(!e ri!$&%r7$i%- )er& (e$r' , %&r$e!". A e!$ ri!$&%r%i
1*
)er$e"e%e" $&re! %&m& D. 3uan Manuel & e( /anciller de A*ala - #i+r! %(e 'e ( )r&'%%i6" e" )r&! 'r"$e e!$e !i+(&. E!$e aumento de la producci"n pros0stica !e 'e/e- e"$re &$r! %&!!- ( me"$& 'e( )?/(i%& (e%$&r 9"=e 8!$e !i+ier !ie"'& re'%i'&;- ( $i(i<%i6" 'e( ))e( e" (+r 'e( )er+mi"& & i$e( 9=e /r$ %&"!i'er/(eme"$e e( )re%i& 'e (&! (i/r&!; ,- !&/re $&'&- ( 'i+"i#i%%i6" 'e ( )r&! e" r&m"%e- +r%i! A(#&"!& X , !! %&(/&r'&re!. L& =e %e ( !. XIV ere'er& 'e " e"$!i!m& , m&me"$& 'e m'r%i6" 'e " )r&%e!& i"i%i'& " !i+(& "$e!. L lengua "<- , (! &/r! !e %e" m3s literarias: e!$i(&- e!$r%$r , +8"er&! !e re#i"" %&" " "e &%%i6" e!$8$i%. De/em&! )e"!r =e 8!$ e! ( 8)&% e" ( =e B&%%%%i& e!%ri/e e( Decamer"n , C%er !! Cuentos de Canterbur/. E!$e %m/i& 'e )er#i(e! e!$7 e" 2"$im %&"e>i6" %&" e( )r&+re!& , 'e!rr&((& 'e ( /r+e!2- %&" un cambio de !isi"n de la !ida - m7! )r+m7$i% , %&" " re'%%i6" 'e( i'e(i!m& re(i+i&!&- %&"!e%e"$e %&" " )r&%e!& 'e seculari+aci"n ''& "ie( er&)e&- =e re#(e0 m, /ie" ( (i$er$r- e" e( )re'&mi"i& 'e (& "rr$i& , %&" e( %&mie"<& 'e ! $&"&m2 (i$erri 9. +r.: 'e!rr&((& 'e (&! (i/r&! 'e e"$r!- =e , "& !ie"$e" ( "e%e!i'' 'e )&,r!e "i 0!$i#i%r!e e" ( i!$&ri;. N& &/!$"$e- (! 'i!$i"$! obras e!%ri$! e" e!$e )eri&'& se inscribir3n e" (&! +r"'e! +r)&! 'e categor0as del siglo anterior, )er& %&" " m($i)(i%i'' 'e 'ii!i&"e! =e !&" " /e" $e!$im&"i& 'e e!$e re"%er 'e ( )r&! e" e( XIV. E( rei"'& 'e Fer""'& VI 91*151*; "& %&"!$i$,e- "i e" (& )&(2$i%&- "i e" (& %($r(- "i e" (& (i$erri& e" )r$i%(r " )eri&'& re(e"$e. S rei"'& #e (%$&!& , %$!$r6#i%&. De ( )r&'%%i6" e" )r&! !&(me"$e )&'em&! re!er '&! &/r! i!$6ri%!: Cr"nica particular de San #ernando- =e "& e! !i"& " %&"$i"%i6" , m)(i#i%%i6" 'e ( 3Primer Cr6"i% Ge"er( 'e A(#&"!& X- , Cr"nica de Castilla o del Campeador - %&" /"'"$e! e(eme"$&! #"$7!$i%&! m%& m7! )r6>im&! ( mi$i#i%%i6" , 'e#&rm%i6" 'e( R&m"%er& =e ( %&"$e"%i6" , m,&r ri+&r i!$6ri%& 'e( 3P&em 'e M2& Ci'. E! e" e( rei"'& 'e A(#&"!& XI 9151H15H; '&"'e !e i"!%ri/e " 'e (! '&! #i+r! m7! re(e"$e! 'e ( 8)&%: '&" J" M"e(. 4.1. DON JUAN MANUEL 91**154; 2ida
S&/ri"& 'e( re, S/i& , "ie$& 'e S. Fer""'&- 'e!em)e6 'e!'e m, 0&e" im)&r$"$e! %r+&! )&(2$i%&!. Dr"$e (&! rei"'&! 'e Fer""'& IV , A(#&"!& XI i"$eri"& %$ime"$e e" (! (%! "&/i(iri!- $&m"'& )r$i'& !e+?" (! %&"e"ie"%i! 'e( m&me"$& , (&! i"$ere!e! 'e ! %!. Sie"'& 'e "<' e'' !e re$ir6 ( M&"!$eri& 'e Pe#ie( 9=e 8( mi!m& /2 #"''&;- )r e"$re+r!e ( re)&!& , ( %i''& 'e ! &/r. Re)re!e"$ " )"$& %(mi""$e 'e ( )r&! 'e( XIV- )er& $m/i8" #e )&e$"=e ! &ibro de los Cantares o de las Cantigas "& ((e+'& !$ "&!&$r&!. O$r! obras menores !&": &ibro de la Ca+a - ( Cr"nica $bre!iada 9re!me" 'e ( %rimera Cr"nica General ;- &ibro (n5inido 9m, ( +!$& 'e ( $r'i%i6" 'i'7%$i% 'e ( 8)&%;- &ibro de las armas 9'e %r7%$er $&/i&+r7#i%&;- , " -ractado re(i+i&!&e" 'e#e"! 'e ( A!"%i6" e" %er)& , (m 'e ( Vir+e" ( Pr2!&. Se 'i!%$e ( $ri/%i6" D. J" M"e( 'e ( Cr"nica Cumplida - , !e )er'i'& 'em7! &$r& (i/r& !,& $i$('& De las reglas como se debe tro!ar .
15
A)r$e 'e 8!$!- !! &/r! %)i$(e! =e'" re'%i'! $re!: e( &ibro del Caballero et del Escudero- e( &ibro de los Estados , e( Conde &ucanor & &ibro de %atronio. Car3cter, estilo / signi5icaci"n de su obra
D&" J" M"e( e! e( )rimer e!%ri$&r %!$e(("& )re&%)'& )&r ( posteridad , )&r ( conser+aci)n , transisi)n 'e !! e!%ri$&! 9e" e( pr"logo 'e( Conde &ucanor 'i%e =e !/e =e e" (&! (i/r&! , err&re! 9e" (! %&)i! re(i<'! 'e !! e!%ri$&!;- , 'ier$e ( (e%$&r =e !i e"%e"$r" #((&!- "$e! 'e re!)&"!/i(i<r(e 'e e!$&- =e ," ( &ri+i"(- , =e )e'e" !er 'e (&! %&)i!$! (! err$!;. E" "mer&!&! (+re! 'e !! (i/r&! )e'e 'er$ir!e =e !e $&rme"$/ por el concepto 6ue tu!iesen los dem3s !&/re (&! r!+&! 'e ! )r&!- e( %&"$e"i'& 'e !! &/r! & i"%(!& ! %&"'i%i6" 'e e!%ri$&r. De =2 (! #re%e"$e! (!i&"e! =e %e ! )r&)i& e!$i(&- , ! i"!i!$e"%i e" 0!$i#i%r(&. E! %&"!$"$e e( #7" )&r per!eccionar !! $r/0&! (i$erri&!- )er&- )r'&0! 'e ( i'- (&! m"!%ri$&! #er&" 'e!$ri'&! )&r " i"%e"'i& e" e( m&"!$eri&. L& =e $e"em&! e! +r%i! %&)i! 'e &$r! )r&%e'e"%i!- )er& "& $&'! !e " %&"!er'&- %&m& 'i0im&! ( )ri"%i)i&. Pr(e(& ( %i''& 'e !! e!%ri$&! e!$7 e( #7" )&r disponer de un estilo propio 9$m/i8" e! 8( e( )rimer& e" /!%r " e!$i(& (i$erri& )er!&"(;. P&!ee ?" reminiscencias de su t0o $l5onso ' - 'e =ie" !e me!$r 'ire%$& 'i!%2)(&- , ( =e )r&)&"e %&m& m&'e(&@ (+"&! 'e e!&! re!$&! !&"- )&r e0- +ir&! !i"$7%$i%&! 'e !/&r &rie"$(- re)e$i%i6" 'e ( %&)($i 3e$- rei$er' $i(i<%i6" 'e( er/& 3'e%ir... Per& ( claridad 'e e!$i(& e! e( &/0e$i& #"'me"$( 'e "e!$r& $&r. C(ri'' , par6uedad 'e )(/r!- 'e (! =e "& =iere !r !i"& (! "e%e!ri!. N& &/!$"$e- )&r i"#(e"%i 'e '&" Jime 'e X8ri%- "& 'e (&! m+"$e! 'e Ar+6" ( =e /2 e"i'& )r$e 'e( Conde &ucanor - m&'i#i%6 ! e!$i(& $em)&r(me"$e. E( "e& e!$i(& %&"!i!$i6 e" $i(i<r " !erie 'e re#r"e! , )r&er/i&!- e"e/r7"'&(&! e" " 0e+& %&"%e)$i!$ 'e &%/(&! 9)re%e 'e("$r ( %&rrie"$e (i$erri 'e( XVII;@ )er& e( e>)erime"$& 'r6 )&%&: ( ((e+r ( %r$& (i/r& 'e ( &/r $&r"6 ! )rimer , )er!&"( e!$i(&. Gim8"e< S&(er * #irm =e ( )r&! 'e '&" J" M"e( , "& e! ( 'e( $iem)& 'e ! $2&- , "=e "& ((e+ !er ( 'e( !i+(& 'e &r&- e!$7 e" e( )"$& me'i& 'e (! '&!. L rie'' 'e !"$&! =e $r$6 (& &/(i+r&" !r " /"'"$2!im& &%/(ri& , #&rmr #r!e!- )r %, #&rm%i6" %re%2 'e m&'e(&!. A )e!r 'e ! r"+&- )re"'i6 e( %!$e(("& 'e /&% 'e gentes ignorantes- )er& =e %&"&%2" e( "&m/re 'e (! %&!!- =e #&rm/" !i er )re%i!& "e&(&+i!m&!- =e ((/" !iem)re ( #r!e 'e%'- , '&" J" M"e(- )e!r 'e ! "&/(e<- "& 'e!'e6 e!e /(r, (& !6- )er& comunic3ndole ( noble+a de su estilo 9e( mi!m& &r+((& =e !ie"$e )&r ! &/r (& !ie"$e )&r ( (e"+ !,- e" ( =e e!%ri/e;. L &r+((&! %&"%ie"%i =e $ie"e "e!$r& $&r 'e ! )er!&"(i'' %&m& e!%ri$&r !e )&"e 'e re(iee e" " !)e%$& m7!- !e('& )&r Li' 'e M(ie( 5. D&" J" M"e( ,e !iem)re 'e $&ri<r!e %&" (i/r&! 0e"&! & %&" e0em)(&! , e"!e"<! 'e ( A"$i+e''- #re"$e (& =e er )r7%$i% $" %&m?" e" ( 8)&%@ )re#iere- )&r e( %&"$rri&- o!recerse a sí iso coo odelo- %&m& autoridad , %&m& !uente- , m&!$rr ! &/r %&m& " )r&'%$& &ri+i"(- #r$& 'e ! e>)erie"%i , "& 'e !! (e%$r!. Re%&mie"' #re%e"$eme"$e !! )r&)i&! (i/r&! e i(!$r !! e0em)(&! %&" ! )r&)i e>)erie"%i@ !$ (&! $em! m7! /!$r%$&! e i"$em)&r(e! *
Don .uan Manuel 1iogra50a / estudio cr0tico . r+&<- 15* Estudios de &iteratura Espa7ola / Comparada, Be"&! Aire! , 9:;;.
5
14
/!% e( m&'& 'e re(%i&"r(&! %&"!i+& mi!m& & ( me"&! %&" +e"$e! 'e ! #mi(i & $r$&. C&" e((&- e( $&r !e i"$r&'%e %&"!$"$eme"$e e" e( )("& 'e ( #i%%i6"#"'ie"'& ! m+i!$eri& )er!&"( %&" e( (&r 'e ! &ri+i"( %re%i6" r$2!$i%. E" ( &/r 'e '&" J" M"e( )re'&mi"- !&/re %(=ier &$r& !)e%$&- e( eleento did4ctico#oral- #"'me"$(me"$e i"!)ir'& e" ( re(i+i6" %ri!$i" , e" (&! %&"%e)$&! $r'i%i&"(e! 'e ( E'' Me'i. E" e( )r6(&+& 'e( &ibro de los Castigos #irm: 3 &a mejor cosa 6ue omne puede a!er es el saber por el saber es el omne apartado de todas las animalias) . E!$ #i"(i'' 'i'7%$i% ( em&! %(rme"$e %&" e( Conde &ucanor - e" ( #&rm 'e " (i/r& 'e %e"$&!- e" %,& )r6(&+& e( $&r m$i< =e $&m6 e!$! #&rm! )r =e !2 )'ier !er (e2'& )&r $&' %(!e 'e (e%$&re!- "& %&m& mer& e"$re$e"imie"$&- , !! e"!e"<! ((e+r" $&'&!. Pr %&"!e+ir ! )r&)6!i$&- %e !& 'e( i'i&m (+r@ )&r e!$& $eme =e !e (e $&me )&r " 0+(r %((e0er&- 'e 2 ! %i''& e" )"$(i<r =e e!%ri/e &/r 'i'7%$i% , '&%$ri"(- ?"i%& !)e%$& =e )e'e e!$/(e%er ( "e%e!ri 'i#ere"%i%i6". Y )r ei$r =e e( )?/(i%& !e re$ri+ !i (e &#re%e !im)(eme"$e " e!%e$ (e%%i6" m&r(- 8( 3!e e #&r<'& $i(i<r #&rm! 'e "rr%i6" me"!. A!)e%$& /7!i%& 'e ( )er!&"(i'' 'e( $&r e! e( in!lu5o oriental =e %&+e e" ! &/r. S&/re e!$&- 'e/em&! 'e!$%r '&! )&!$r!- 'e#e"'i'! )&r A. C!$r& , Die+& Mr2". A. C!$r& #irm e( orientaliso 'e( $&r e" ! %$i$' 'e e!)2ri$- , e!$& !e re#(e0 $m/i8" e" m%&! !)e%$&! (i$erri&!- $(e! %&m&: 1. ( %&"!$"$e )re!e"%i 'e( ,& 9( re)e$i' )e(%i6" ! )r&)i e>)erie"%i;. *. E( !e"$i'& )r+m7$i%& 'e( !/er. 5. E( %&"e"%imie"$& 'e =e )e'e !erir!e Di&! e" %(=ier e!$'&- , =e ( i' !%8$i% , %&"$em)($i "& e! !)eri&r ( i' %$i e" e( m"'&. 4. De ( (i$er$r &rie"$( e! ( $8%"i% 'e e"%errr " %&"0"$& 'e )6(&+&! 'e"$r& 'e " mr%& +e"er(. . Tm/i8" 'e/e e!$ (i$er$r e( i(!$rr (! re+(! m&r(e! )&r me'i& 'e %e"$&! , e0em)(&!. Die+& Mr2"- "& &/!$"$e- !e( e( ('& cristiano#occidental 'e( $&r: 1. L 'i#ere"%i %&" ( (i$er$r 7r/e !e e e" =e 8!$ )&!ee " e!$r%$r e"e!%e"$e- %&" !! 'e!)(ie+e! 'e #"$!2- ! ($er""%i 'e )r&! , er!&- , e" ( &/r 'e '&" J" M"e( e"%&"$rm&!- !i" em/r+&- " !&/ri , /ie" %&"!$ri' &r+"i<%i6" 'e i!$&ri! , $em!@ ( e!$r%$r e" "e!$r& $&r !e !im)(i#i%- &mi$ie"'& ( i"!er%i6" 'e 'em!i'&! %e"$&! !/($er"&!- re!($"'& m7! e( e#e%$& 'rm7$i%& =e e( im+i"$i& & (2ri%&. *. N& e"%&"$rm&! m&$i&! er6$i%&!- $" /"'"$e! e" ( $r'i%i6" 7r/e.
&as obras principales
1
1. Libro del $aballero et del Escudero
Tr$ 'e 'ier!&! )r&/(em! 'e( r$e 'e ( %/((er2 e" #&rm 'e consejos =e ' " "%i"& %/((er& " e!%'er& 0&e" 'e mi('e %&"'i%i6"- )er& 'e "&/(e! %(i''e!. U" re, %&"&%'& "! C&r$e! (! =e %'e e( e!%'er&- )er& 'e!%&"&%ie"'& (! (e,e! 'e ( %/((er2 re%rre 'i%& "%i"& =e (e i"!$r,e'em7!- %er% 'e( #i" )r e( =e Di&! %re6 (&! 7"+e(e!- e( )r2!&- e( i"#ier"&- (&! )("e$!- (! )ie'r!... E( "%i"&- =e /2 'e0'& ( %/((er2 )r %&"er$ir!e e" ermi$&- mere (e+&- , e( 0&e" !i!$e re!)e$&!me"$e ! e"$ierr&. E( (i/r&- )re!i'i'& )&r e( ideal caballeresco , el sentimiento reli)ioso- e! " e!)e%ie 'e e"%i%(&)e'i 'e (&! %&"&%imie"$&! 'e ! $iem)& !&/re #i(&!- $e&(&+2 , %ie"%i! "$r(e!- ( e< =e e! " i"$ere!"$e pintura de las costumbres 'e =e(( !&%ie''. E( $&r #irm =e !e )r&)!& e!%ri/ir ! (i/r& 3e" " m"er =e ((m" e" C!$i(( 5abliella- e! 'e%ir- e" #&rm 'e re($& & %e"$& =e !ir %&m& !&)&r$e ( m$eri '&%$ri"( 9!i" em/r+&- (! %&"!i'er%i&"e! 'i'7%$i%! !e !&/re)&"e" ( e(eme"$& "&e(e!%&- =e $&'2 =2 "& e! im)&r$"$e;. 2. Libro de los Estados
A=2 !e e=i(i/r" /!$"$e m7! (&! e(eme"$&! "&e(e!%&! , 'i'7%$i%&!. E" 8( !e %e"$ ( e'%%i6" 'e J&7!- i0& 'e( re, )+"& M&r&7"- )&r e( me!$r& Tr2"=e 'e/e &%($r(e ! ))i(& (! %&!! 'e!+r'/(e! 'e ( i'- !&/re $&'& ( mer$e. Per& e" %ier$ &%!i6" !e e"%e"$r" %&" " e"$ierr&- , e( 'i!%2)(& (e %e $&'& $i)& 'e )re+"$! ( me!$r&@ 8!$e- !i" !/er =8 re!)&"'er- %'e ! ,& %ri!$i"& J(i&- =e e>)(i% (&! mi!$eri&! 'e ! re(i+i6" , ( '&%$ri" !&/re %' "& 'e (&! e!$'&! !&%i(e!- , %/ )&r %&"er$ir ( Cri!$i"i!m& (&! $re! )er!&"0e!. E( e"%e"$r& 'e J&7! %&" e( 'i#"$& e! " er!i6" %ri!$i" 'e ( le/enda de 1uda 9i"%&r)&r' , ( E'' Me'i e" e( 1arlaam / .osa5at ;- )er& !e 'i#ere"%i /!$"$e 'e ! m&'e(&. E" ( &/r 'e '&" J" M"e( !e e!$'i" )r&/(em! e" $&r"& (! $re! re(i+i&"e! =e e( $&r re!e(e- "$r(me"$e- #&r 'e( Cri!$i"i!m&. Per& e( )r&)6!i$& '&%$ri"( 'e( &ri+i"( !e $&r" e" ( er!i6" 'e "e!$r& $&r e" " tratado práctico de )obierno =e- "=e %&+e ( )re&%)%i6" )&r e( 'e!$i"& 'e( (m- =e' )re#ere"$eme"$e /!&r/i'& )&r (&! )r&/(em! i"me'i$&! 'e( m"'&- 'e (&! =e $r< " e>$e"!& , "im'& %'r&. E" " #&rm m%& m7! m)(i =e e" &$r&! (i/r&! !,&!- e" 8!$e 'e!rr&(( (! i'e! #"'me"$(e! !&/re ( estructura de la sociedad de su tiempo - $&m"'& e( e!=em %&m?" $&'! ( "%i&"e! 'e O%%i'e"$e- )er& 'ie"'& (! )e%(iri''e! e>i!$e"$e! e" ( E!) %ri!$i". P"$& e!e"%i( e! e( e!$'i& 'e (&! e!$me"$&! & +r)&! !&%i(e! /7!i%&! 'e ( !&%ie'' me'ie( 9 oradores, de5ensores / labradores ; &r+"i<'&! e" e!%( 0er7r=i%- %&" ! 'i#ere"$e e!$'& 0r2'i%& , ! !i!$em 'e )rii(e+i&!. De/em&! 'e!$%r (+& =e )r&&% !&r)re!- , e! =e e>)&"+ " , &$r e< !/i&! %&"%e)$&! 'e $&(er"%i- 'e m"i''- 'e 'i+"i''- !e"$i'& 'e( 'e/er- , obligaci"n de justi5icar con obras su rango . P&r ?($im&- e!$ &/r re)re!e"$ " !&%ie''- ( 'e( !. XIV 90"$& %&" &$r&! )er!&"0e! 'e ( 8)&%- %&m& e( Ar%i)re!$e 'e i$ & e( C"%i((er 'e A,(- %' "& %&" " i!i6" )r&)i;- , e! =i<7 ! $r/0& e( =e me!$r 'e m&'& m7! #ie( e( espíritu 'e( &m/re =e )! 'e ( A($ E'' Me'i ( /0. Fe 'e (&! &m/re!
1
#&rm'&! e" ( "&/(e< 'e( e!)2ri$ 'e " )!'& =e m"$e"2 i&@ )r 8( ?" e!$/ i+e"$e e( e!)2ri$ %/((ere!%&- "=e !e"$2 , =e ( C!$i(( 'e ! $iem)& "& )&!e2 =e(( &"r =e m"$ier&" %&" +e!$! er&i%! !! "$e)!'&!. 3. El $onde Lucanor o Libro de atronio
E!- %&" m%&- ( &/r m7! im)&r$"$e , )&)(r 'e '&" J" M"e(@ e(( 'e/e ! #m. E! " %&(e%%i6" 'e H )6(&+&! e" (&! =e !e '" %&"!e0&! )r m, 'ier!&! )r&/(em!: "&! =e $e" ( !(%i6" 'e (! (m!- , &$r&! 'e (! &"r!- 3#%ie"'! , e!$'&!- , m?($i)(e! %e!$i&"e! 'e &r'e" m$eri(. C' %e"$& %&"!i!$e e" " )r&/(em =e )("$e e( C&"'e L%"&r ! ,& P$r&"i&. !$e (e %&"$e!$ %&" " )6(&+& & e0em)(&- ( %/& 'e( %( 'e " m&r(e0- e" #&rm 'e '2!$i%&- =e (& re!me. L&! %e"$&! !&" de tipo muy *ario: , #7/(! e!6)i%! , &rie"$(e!(e+&r2!- re($&! #"$7!$i%&! , er&i%&!- )r7/&(! , %e"$&! !$2ri%&!. Y $" 'ier!! %&m& !! e!)e%ie! !&" !! (uentes: #7/(! %(7!i%!- (i/r&! 7r/e! &rie"$(e!- re($&! e"+8(i%&!- %r6"i%!-...@ !i" %&"$r %&" (&! $em! 'e ! i"e"%i6"- & (&! re%&+i'&! 'e #e"$e &r(. Si" em/r+&- 'i!$ m%& 'e !er " mer& %&(e%%i&"i!$ re#"'i'&r 'e &/r! 0e"!: 8( !/e recrear , 'r " nue*a dimensión %' !"$&- i!$i8"'&(& 'e &/!er%i&"e! )r$i%(re!. R!+&! , 'e$((e! 'e ! )r&)i mi"er. Per&- !&/re $&'&%&"ier$e e" !,& %' !"$& =e $&m- )&r e( %e"$& i"%&"#"'i/(e 'e ! e!$i(& , 'e ! i"$e"%i&"' , #i" ir&"2. C&" 8(- e( )6(&+& 'e0 'e !er " $i(i$ri #7/( m&r( , !e %&"ier$e e" " i& %'r& 'e m"i'' , 'e +r%i (i$erri. , " !)e%$& 'e )r$i%(r i"$er8! e" e!$ &/r: ( +r" )&r%i6" 'e elementos autobio)rá(icos =e re%&+e. N& 'e/e e"$e"'er!e %&" e!$& =e (&! e%&! =e #re%e"$eme"$e $ri/,e &$r&! )er!&"0e! & !2 mi!m& )&!e" re(i'' i!$6ri%- , 'e/" $&mr!e %&m& '$&! /i&+r7#i%&!. E( 3/i&+r#i!m& ( =e ('im&! e! 'e 2"'&(e moral - e! 'e%ir- "& %"(i< %i ! &/r !i"& =e((&! $em! =e (e #e%$" & (e )re&%)" 2"$imme"$e. Se+?" Gim8"e< S&(er 4- $&'! !! &/r! !&" )er!&"(2!im! , !/0e$i!@ $&'! +ir" (re'e'&r 'e 8( mi!m& , !&" i"%&m)re"!i/(e! !i" " %&"&%imie"$& 'e ! i'. N& $&m " $e>$& ($i"&- 7r/e & #r"%8! , (& $r"!)&r$ ( %!$e(("& )&r )r& 0e+&- !i"& $" !6(& %"'& re!)&"'e )r&/(em! )re&%)%i&"e!- $em&re! 'e %&"%ie"%i , "& )&%! e%e! $m/i8" ( 'e!e& 'e %(rr & 0!$i#i%r ! )r&)i %&"'%$ 9m7! %(rme"$e =e e" "i"+" &$r &/r- e( $&r !e )er!&"i#i% e" e( C&"'e L%"&r;. P&r ?($im&- "& )&%&! %e"$&! 'e e!$e (i/r& #an pasado a la literatura posterior - e" #&rm m7! & me"&! $r"!#&rm'. P&r e0em)(&- e( 3'e( m"%e/& =e %!6 %&" " m0er m, #er$e e m, /r- %&"!$i$,e e( $em 'e &a 5ierecilla domada - 'e Se!)ere@ e( 'e (&! /r('&re! =e $e0ier&" e( )& m7+i%&- imi$'& e" El retablo de las mara!illas- 'e Cer"$e!@ e( 'e '& Tr"- $&m'& ! e< 'e( Calila e Dimna- , &ri+e" 'e( #m&!& %e"$& 'e ( (e%er- $"$! e%e! )r&e%'& )&r (&! #/(i!$! )&!$eri&re!@ e( 'e( &m/re =e er $" )&/re =e !6(& %&m2 ($rm%e!- +(&!'& e" " '8%im 'e C('er6" e" &a !ida es sue7o...
4
1
BIBLIOGRAFÍA
ALBORG- J.L. Historia de la literatura espa7ola- &(. I- Gre'&!- M'ri'1*. DEYERMOND- A. D.- Historia de la literatura espa7ola- L E'' Me'iArie(- Br%e(&"- 15. LPE ESTRADA- F.- (ntroducci"n a la literatura medie!al espa7ola Gre'&!- M'ri'- 1. RÍO- .- DEL- i!$&ri 'e ( (i$er$r e!)&(- I- Br+er- Br%e(&"1*. VRVARO- A.- &iteratura rom3nica de la Edad media - Arie(- Br%e(&"15.
