TS 821 EN 1916

TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

TS 821 EN 1916 Mart 2005 (AC:2003 dâhil)

ICS 23.040.50; 93.030

BETON BORULAR VE BAĞLANTI PARÇALARI DONATISIZ, ÇELİK LİFLİ VE DONATILI Concrete pipes and fittings, unreinforced, steel fibre and reinforced

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

−

Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

−

Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ön söz −

Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 1916 (2002) + AC (2003) standardı esas alınarak, TSE İnşaat Hazırlık Grubu’nca TS 821 prEN 1916 (1998)’in revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 10 Mart 2005 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

−

EN 1916:AC 2003 ile yapılan değişiklik metinde ( I ) çizgiyle gösterilmiştir.

−

Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

İçindekiler 0

Giriş ........................................................................................................................................................... 1

1

Kapsam...................................................................................................................................................... 1

2

Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ............................................................................................ 2

3

Terimler, tarifler ve semboller ................................................................................................................. 3

4

Genel özellikler ....................................................................................................................................... 10

5

Belirli özellikler ....................................................................................................................................... 15

6

İmalâtı tamamlanmış mamuller için deney metotları .......................................................................... 18

7

Uygunluk değerlendirmesi .................................................................................................................... 20

8

İşaretleme................................................................................................................................................ 21

Ek A - Conta deneyleri ve hesaplama metotları ......................................................................................... 22 Ek B - Sürme borularla ilgili statik hesaplar ............................................................................................... 33 Ek C - Tepe yükü dayanımının tayini için deney motodu .......................................................................... 38 Ek D - Boyuna eğilme momenti dayanımının tayini için deney metodu .................................................. 43 Ek E - Su sızdırmazlığın tayini için deney metotları................................................................................... 45 Ek F - Su emme tayini deney metodu .......................................................................................................... 47 Ek G - İmalâtçının kalite güvence sistemi ................................................................................................... 48 Ek H - İmalâtı tamamlanmış mamullerin muayenesi için numune alma işlemleri................................... 55 Ek I - Tepe yükü dayanımının ve su sızdırmazlığın (hidrostatik) sürekli muayenesi için numune alma işlemleri .......................................................................................................................................................... 57 Ek J - Mamul belgelendirme kuruluşuna düşen görevler.......................................................................... 67 Ek K - Donatısız beton boruların rutin (sürekli) tepe yükü dayanımı muayenesinin öncelikle en küçük tepe yüküne göre yapılmasında uygulanacak işlem.................................................................................. 68 Ek ZA (Bilgi için) - Bu standardın, AB Yönetmeliklerinin temel gerekleri veya diğer hükümleri ile ilişkili olan maddeleri .................................................................................................................................... 70 Kaynaklar........................................................................................................................................................ 74

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Beton borular ve bağlantı parçaları - Donatısız, çelik lifli ve donatılı 0

Giriş

Bu standard ile EN 1917 “Beton muayene bacaları ve odaları - Donatısız, çelik lifli ve donatılı” standardı, konu açısından birbiri ile bağlantılı ve birbirini tamamlayıcı standardlardır. Bu standard, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Serbest Ticaret Birliği’nin talimatına göre CEN tarafından hazırlanmış ve AB Yönetmeliğinin/Yönetmeliklerinin temel gereklerini desteklemektedir. AB Yönetmeliği/Yönetmelikleri ile ilişki, bu standardın önemli bir bölümü olan bilgi için verilmiş Ek ZA’da belirtilmiştir. Bu standard, uygulanması zorunlu onbir ek ve bilgi için verilmiş bir ek içermektedir. Ek A, Ek B, Ek C, Ek D, Ek E, Ek F, Ek G, Ek H, Ek I, Ek J ve Ek K uygulanması zorunlu ekler, Ek ZA ise bilgi için verilmiş ektir. Bu standard metni onaylanırken, CEN’e üye ülkelerin mevcut millî şartnamelerinde bulunan bütün özellikler üzerinde tam olarak anlaşma sağlanamamış ve bu nedenle üzerinde oy birliği ile anlaşma sağlanan özellikler ve bunlara bağlı deney metotları metne dâhil edilmiştir. Kalite kontrol özellikleri üzerinde oy birliği ile anlaşma sağlanmıştır. Not - Zaman içerisinde, şartname amaçları doğrultusunda, bu standardın kapsamı dışında kalan tamamlayıcı (çelişmeyen) özelliklere ve bunlara bağlı deney metotlarına (Çizelge 1) millî seviyede ihtiyaç duyulacaktır. Ticarete herhangi bir engel oluşturmamak amacıyla, tamamlayıcı özelliklere herhangi bir şekilde sağlanması gereken uygunluk, bu özelliklere atıf yapıldıktan sonra her zaman “veya eş değeri” ifadesi eklenerek sınırlandırılmalıdır.

1

Kapsam

Bu standard, tasarlanan temel kullanımı kanalizasyon, yağmur ve yüzey sularını genellikle toprak altı boru hatlarında cazibeli şekilde veya bazı durumlarda düşük basınç yükü altında iletmek olan, birbiri ile esnek olarak birleştirilen (birimlere montajlı veya ayrı olarak teslim edilen contalar vasıtasıyla) ve anma boyutları dairesel kesitli birimlerde DN 1750’yi, yumurta kesitli birimlerde ise WN/HN 1200/1800’ü aşmayan donatısız, çelik lifli ve donatılı ön dökümlü beton borular ve bağlantı parçalarına ait deney metotlarını ve Çizelge 1’de belirtildiği gibi olan performans özelliklerini kapsar. Bu standardda, birimlerin bu standarda uygunluğunun değerlendirilmesi ile ilgili kurallar da bulunmaktadır. İşaretleme kuralları da standarda dâhil edilmiştir.

1

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge 1 - Belirtilen özellikler ve istisnalar Özellik

İstisnalar

Malzemeler

Hakkında henüz EN standardları bulunmayan özellikler.

Beton

Kullanım yerindeki çevresel etki şartlarına göre çimento, herhangi puzolanik veya gizli hidrolik mineral katkı tipleri ve bunların toplamının en az miktarı/miktarları.

Yüzey

Yüzey kusurlarının boyutları ile ilgili sınırlamalar.

Geometrik özellikler

−

Anma boyutları,

−

Toleransları ile birlikte iç boyutlar,

−

Et kalınlığı toleransları,

−

Gövde iç uzunluğu toleransları,

−

Boru uçlarının doğrultudan ve diklikten sapması.

−

Birleşimlerin dayanıklılığını kanıtlamak için Madde 4.3.4.2’de sıralı şekilde verilen metotlar içinden metot seçimi,

−

Birbiri yerine kullanılabilirlik ile ilgili kurallar,

−

Birleşim yerinin su sızdırmazlığının iç basınca bağlı olduğu durumda yapılacak ilâve deneyin şartları.

Birleşimler ve contalar

Tepe yükü dayanımı

Belirli dayanım sınıfları ve bu sınıflara karşılık gelen en küçük tepe yükleri.

Boyuna eğilme momenti dayanımı

Yok.

Su sızdırmazlık Çelik lifli beton borular, donatılı beton borular, sürme borular ve girişli borular için belirli özellikler

Yok.

İşaretleme

−

Çelik lifli ve donatılı beton birimler için 165’i aşan dayanım sınıfları,

−

Donatılı beton birimler için beton örtü kalınlığının en az değeri/değerleri,

−

Donatının yerleştirilmesi ile ilgili sınırlamalar,

−

İç ve dış kafes donatılar arasındaki ilişki,

−

Kafes donatılara uygulanan kaynak deneyinin şartları,

−

Sürme boruların dış çap toleransları,

−

Kaynaklanabilir yapı çeliği levha, paslanmaz çelik levha veya takviyeli plâstikler dışında sürme boru birleşim sac halkalarının yapımında kullanılan malzemeler.

−

Birimin yapımında kullanılan malzemeyi tanıtıcı semboller veya harfler,

−

Madde 4.3.8’de belirtilen normal şartların dışında kalan, kullanım yerindeki çevresel etki şartlarını tanıtıcı semboller veya harfler.

Not - Aşağıda verilenlere ilişkin kurallar da, bu standardın kapsamı dışındadır: −

Anma boyutları DN 1750 veya WN/HN 1200/1800’den büyük olan birimler,

−

Dairesel veya yumurta kesitli olmayan birimler,

−

Boruları kaldırma tertibatı,

−

Yüksek basınçlı su ile yıkamaya karşı direnç,

−

Belirtilenlerin dışında kalan durumlar,

−

Müşteri tarafından veya müşteri adına yapılan herhangi türdeki alım muayenesi.

2

Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır (tadiller dâhil). 2

ICS 23.040.50; 93.030

EN, ISO, IEC vb. No EN 681-1

EN 10002-1 EN ISO 4287

EN ISO 4288

ISO 3384

ISO 4012 ISO 10544

3

TÜRK STANDARDI

Adı (İngilizce) Elastomeric seals - Materials requirements for pipe joint seals used in water and drainage applications - Part 1: Vulcanized rubber Metallic materials - Tensile testing - Part 1: Method of test at ambient temperature Geometrical product specification (GPS) - Surface texture: Profile method - Terms, definitions and surface texture parameters (ISO 4287:1997) Geometrical product specification (GPS) - Surface texture: Profile method - Rules and procedures for the assessment of surface texture (ISO 4288:1996) Rubber, vulcanized or thermoplastic - Determination of stress relaxation in compression at ambient and at elevated temperatures Concrete - Determination of compressive strength of test specimens Cold reduced steel wire for the reinforcement of concrete and the manufacture of welded fabric

TS No1) TS EN 681-1

TS 138 EN 10002-1 TS 6956 EN ISO 4287

TS 6212 EN ISO 4288

TS 821 EN 1916/Mart 2005 Adı (Türkçe) Elâstomerik contalar - Su ve drenaj uygulamalarında kullanılan - Malzeme özellikleri - Bölüm 1: Lâstik Metalik malzemeler - Çekme deneyi Bölüm 1: Ortam sıcaklığında deney metodu Geometrik mamul özellikleri (GMÖ) Yüzey yapısı: Profil metodu - Terimler, tarifler ve yüzey yapısı parametreleri Mamulün geometrik özellikleri (GPS) Yüzey yapısı: Profil metodu - Yüzey yapısının değerlendirilmesi için kurallar ve işlemler

TS 5323 ISO 3384

Lâstikler ve termoplâstikler - Ortam sıcaklığında ve yüksek sıcaklıklarda basınç altında meydana gelen karşı kuvvetin zamanla azalma oranının tayini TS EN 12390- Beton - Sertleşmiş beton deneyleri3 Bölüm 3: Deney numunelerinde basınç dayanımının tayini TS 3721 Çelik teller - Öngerilmeli, beton için

Terimler, tarifler ve semboller

3.1 Terimler ve tarifleri Bu standardın amacı bakımından, aşağıdaki terimler ve tarifleri uygulanır.

3.1.1 Boru Birleşim profil bölgesi hariç tutulmak üzere gövde iç uzunluğu boyunca en kesiti değişmeyen, tabanlı veya tabansız olarak imal edilen, ön dökümlü, içi boş beton birim. Birimlerin birleşim uçları, muflu ve mufsuz olarak önceden şekillendirilir ve bir veya daha fazla conta ihtiva eder.

3.1.2 Donatısız beton boru Taşıyıcı çelik donatı veya güçlendirici çelik lif içermeyen boru.

3.1.3 Çelik lifli beton boru Taşıyıcı yönden çelik lifler ile güçlendirilmiş boru.

3.1.4 Donatılı beton boru Boru cidarında meydana gelecek çekme gerilmelerini almak üzere uygun şekilde yerleştirilmiş bir veya daha fazla çelik kafes ile taşıyıcı yönden güçlendirilmiş boru.

3.1.5 Sürme boru Et kalınlığı içinde azaltılmış erkek kesitli veya uç uca sac halkalı esnek birleşim ihtiva eden ve sürme için tasarlanan, donatısız, çelik lifli veya donatılı beton boru. 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 3

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

3.1.6 Girişli boru İmali sırasında veya sonrasında bir veya daha fazla giriş deliği ile donatılan ve tipik olarak Şekil 1a’da gösterildiği gibi olan boru.

Açıklamalar a) Tipik girişli boru b) Tipik dik açılı girişi bulunan birleşme borusu c) Tipik açılı girişi bulunan birleşme borusu Not - Gösterilenlerden farklı birleşim tipleri de bulunabilir. Şekil 1 - Birleşme boruları ve girişli borular

3.1.7 Dairesel kesitli boru Boyuna eksenine dik bir düzlem içindeki gövde en kesiti, eş merkezli iki daire ile tarif edilen boru.

3.1.8 Bağlantı parçası Rakor, dirsek, bağlantı borusu, birleşme borusu veya daraltma parçası (redüksiyon).

3.1.9 Rakor Yapılara, farklı malzemeden yapılmış borulara veya vanalara bağlantı yapılmasını sağlayan parça.

3.1.10 Dirsek Boru hattı istikametinde yön değişimi sağlayan bağlantı parçası.

3.1.11 Bağlantı borusu Uçları düz, muflu veya mufsuz olan kısa boru.

3.1.12 Birleşme borusu Tipik olarak Şekil 1b ve Şekil 1c’de gösterildiği gibi olan birim.

3.1.13 Daraltma parçası (redüksiyon) Gövde iç uzunluğu boyunca çapı gittikçe azalan bağlantı parçası. 4

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

3.1.14 Birim Boru veya bağlantı parçası.

3.1.15 Tip İmalât işlemi, en kesiti ve imalâtında kullanılan malzeme (donatısız, çelik lifli veya donatılı beton) aynı olan birimler.

3.1.16 Anma boyutu Birim boyutunun, milimetre cinsinden imalât ölçüsüne/ölçülerine yaklaşık eşit olan uygun bir tam sayı ile gösterilmesi; dairesel kesitli birimde anma çapı (DN) birimin iç çapına, yumurta kesitli birimde anma boyutu (WN/HN) birimin iç genişliği/iç yüksekliğine eşittir.

3.1.17 Gövde iç uzunluğu Birimin muflu ucunun tabanı ile mufsuz ucu arasında kalan ve Şekil 2’de gösterildiği gibi ölçülen uzunluk.

Şekil 2 - Gövde iç uzunluğu

3.1.18 Montajlı conta Birime imalât sırasında monte edilmiş olan conta.

3.1.19 Dayanım sınıfı En küçük tepe yükünün (kN/m), birimin anma çapının (DN) veya anma genişliğinin (WN) binde birine bölünmesi ile elde edilen değer.

3.1.20 En küçük tepe yükü Birimin dayanması gereken en küçük yük.

3.1.21 Taşıma sınır yükü (göçme yükü) Tepe yükü deneyi esnasında deney makinesinin ulaştığı en büyük yük (yük kayıt cihaz ibresinin geri dönüş yaptığı andaki yük).

3.1.22 Çatlak yükü Çelik lifli veya donatılı beton birimin, tarif edilen çatlama sınırı ile dayanması gereken yük.

3.1.23 Beton örtü kalınlığı Herhangi türdeki donatı üzerindeki betonun net kalınlığı.

3.1.24 Karakteristik değer % 75’lik güvenilirlik seviyesi ile, belirli bir malzeme üzerinde yapılması mümkün bütün ölçmelerden elde edilen değerlerin % 5’inin altına düşmesine izin verilen ve bir özelliği ifade eden değer. Not - % 75’lik güvenilirlik seviyesi, ISO 12491’de tavsiye edilen değerdir.

3.1.25 Muayene Birimin uygulanabilir özelliklerini; ölçerek, inceleyerek, deney yaparak, şablon uygulayarak veya başka şekilde karşılaştırma işlemi.

5

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

3.1.26 Rutin muayene Numuneler ile temsil edilen parçaların kabul edilebilirliğini tayin etmek amacıyla, önceden belirtilen sıklıkta numune alınarak yapılan muayene.

3.1.27 Sürekli muayene Bir kontrol durumuna erişmek ve bu durumu devam ettirmek amacıyla değerlendirilmiş olan ve özel işlem uygulanarak imal edilen birimler içinden alınacak numune sayısını ve ilgili kabul kriterlerini belirleyen numune alma plânına uygun şekilde yapılan rutin muayene.

3.1.28 Numune Kalitesine bakılmaksızın rasgele seçilen bir veya daha fazla birim.

3.1.29 Grup Aynı işlem uygulanarak imal edilmiş olduğu kolayca fark edilebilen birimler topluluğu; anma boyutları farklı olan birimler, en büyük anma boyutunun en küçük anma boyutuna oranının 2’yi aşmaması kaydıyla aynı grup altında toplanabilir.

3.1.30 Özel işlem Herhangi bir zaman dilimi boyunca, temelde aynı şartlar altında, anma boyutu, dayanım sınıfı ve tipi aynı olan birimlerin imalâtı.

3.1.31 İstatistikî kontrol durumu Gözlemlenen numune alma neticeleri arasındaki farklılıkların, zaman içinde değişiklik göstermemesini sağlayan bir sisteme bağlanabileceği durum.

3.1.32 Değiştirme kuralları Muayene sıklığını artırma veya azaltma kararını belirleyen kurallar.

3.2 Semboller Bu standardda kullanılan sembollerin anlamı, birimi ve metin içi atıfı Çizelge 2’de verilmiştir.

6

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge 2 - Semboller Sembol Anlamı Ac Basınç altındaki birleşim yüzeyinin alanı Aw al as

Birimi Metin içi atıf m2 Madde B.2, Madde B.3.1, Madde B.3.2, Madde B.3.3, Madde B.4.2 % Madde F.5 m Madde D.3.2, Madde D.4.1 m Madde E.5.3

bt

Suya daldırma yoluyla su emme Manivelâ kolu uzunluğu İlâve kesme yükü ile conta merkezi arasındaki mesafe Sıkıştırılmış contanın etkili genişliği

C de

Değeri 0,013’e eşit olan sabit Birleşim yüzeyinin dış çapı

d'e di

Azaltılmış erkek kesitli ucun ön taraftaki çapı Birleşim yüzeyinin iç çapı

m m

d'i

Azaltılmış erkek kesitli ucun arka taraftaki çapı Muflu ucun anma iç çapı

m

dso dsos

mm kN/m m

mm

Kesmeyi engelleyici mekanik araçların kullanıldığı yerde muflu ucun anma iç çapı Mufsuz ucun anma dış çapı

mm

mm

E e F

Kesmeyi engelleyici mekanik araçların kullanıldığı yerde mufsuz ucun anma dış çapı Elâstisite (elâstiklik) modülü Yük azaltma (dış merkezlilik) katsayısı Ölçülen sıkıştırma kuvveti

F' Fa Fc

Montaj yerinde uygulanan sürme yükü Etkili tepe yükü deney sonucu Çatlak yükü

Fcj

Kapalı birleşim durumunda en büyük sürme yükü Belirli bir kesme yükünün uygulanması sonucu ortaya çıkacağı kabul edilen yayılı birim kuvvet Birim uzunluk başına düşen sıkıştırma kuvveti Tasarım sürme yükü

dsp dsps

Fd Fe Fj

Fj en büyük En büyük teorik tasarım sürme yükü Foj Fn

Açık birleşim durumunda en büyük sürme yükü En küçük tepe yükü

Fs

Kesme yükü

mm

Madde 4.3.4, Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.6, Madde A.2.7, Madde A.3.2, Madde A.3.3 Madde 4.3.6 Madde B.2, Madde B.3.1, Madde B.3.3, Madde B.4.1, Madde B.4.2 Madde B.3.1 Madde B.2, Madde B.3.1, Madde B.3.3, Madde B.4.1, Madde B.4.2 Madde B.3.1 Madde 4.3.4, Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.7, Madde A.3.2, Madde A.3.3 Madde A.1, Madde A.3.2, Madde A.3.3 Madde 4.3.4, Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.7, Madde A.3.2, Madde A.3.3 Madde A.1, Madde A.3.2, Madde A.3.3

MPa N

Madde A.1, Madde A.3.2, Madde A.3.3 Madde B.2, Madde B.3.3, Madde B.4.2 Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.6, Madde A.2.7 MN Madde B.2, Madde B.4.2 kN/m Madde C.5, Madde I.3.2, Madde I.4.1 kN/m Madde 5.2.3, Madde C.1, Madde C.4.4, Madde I.3.2, Madde I.3.4, Madde I.4.1 MN Madde B.2, Madde B.3.1, Madde B.3.2, Madde B.3.3, Madde B.4.2 N/mm Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.7 N/mm Madde A.1, Madde A.3.2, Madde A.3.3 MN MN MN kN/m

kN

Madde 5.3.4, Madde B.2, Madde B.3.1, Madde B.3.2, Madde B.4.1, Madde B.4.2 Madde B.2, Madde B.3.1, Madde B.3.2, Madde B.4.1, Madde B.4.2 Madde B.2, Madde B.3.1, Madde B.3.3, Madde B.4.2 Madde 4.3.5, Madde 5.1.2, Madde 5.2.3, Madde C.1, Madde C.4.4, Madde I.1.1, Madde I.3.2, Madde I.4.1, Madde I.4.2, Ek K Madde 4.3.4, Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.7, Madde E.5.3, Madde E.5.4

7

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge 2 - Semboller (devamı) Sembol Anlamı Fu Taşıma sınır yükü (göçme yükü) f

fck

Deney parçası üzerine etkiyen ortalama basınç Betonun eğilmede çekme gerilmesi Betonun karakteristik eğilmede çekme gerilmesi Betonun karakteristik basınç dayanımı

fdes G hj

Betonun eğilmede çekme tasarım gerilmesi Grup deneyi Contanın anma yüksekliği

MPa mm

hm

Yerleştirilmiş contanın yüksekliği

mm

J

Ayda en az 1 defa olmak üzere, her gruba ait imal edilen 500 birim başına yapılan deney Kompozit tolerans katsayısı Kabul edilebilirlik sabiti Tepe yükü deneyi için dönüştürme katsayısı Gövde iç uzunluğu

fbt fch

K k kb l lb

MPa

mm m m m

Madde E.5.3

ls lt l1

m mm mm

l2

Contanın yerleştirildikten sonraki uzunluğu

mm

M m1 m2 N

Moment (Eğilme momenti dayanım değeri) Suya daldırılmış numunenin sabit kütlesi Kuru numunenin sabit kütlesi Her tip ve anma boyutu başına yapılan deney Art arda alınan numunelerin sayısı Ölçülen tepe yükü Yükleme mesnedinin etkili zatî ağırlığı Uygulanan toplam eğme yükü

kNm kg kg -

n P * P Pb Q R Ra Rs r rm S s T

Kalite istatistiği Rutin muayene deneyi Yüzey pürüzlülüğünün ortalama aritmetik sapması İlâve kesme yükü Dirsek yarıçapı Borunun ortalama yarıçapı Her tip, anma boyutu ve dayanım sınıfı başına yapılan deney Hesaplanan standard sapma Başlangıç tip deneyi

Madde 5.3.2, Madde B.2, Madde B.3.1, Madde B.3.2, Madde B.3.3, Madde B.4.1, Madde B.4.2 Ek K Ek H Madde 4.3.4, Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.7, Madde A.3.3 Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.7, Madde A.3.2, Madde A.3.3 Ek H Madde A.1, Madde A.3.2, Madde A.3.3 Madde I.4.1, Madde I.4.2, Ek K Madde C.5 Madde 3.1, Madde 4.3.6, Madde C.4.1, Madde C.5 Madde D.3.3, Madde D.4.2

Alt mesnetleme şeritlerinin merkezleri arasındaki mesafe Komşu contaların merkezleri arasındaki mesafe Mesnet açıklığı Deney parçasının uzunluğu Contanın yerleştirilmeden önceki uzunluğu

lI

8

Birimi Metin içi atıf kN/m Madde 5.1.2, Madde C.1, Madde C.4, Madde I.1.1, Madde I.3.2, Madde I.3.4, Madde I.4.1, Madde I.4.2, Ek K MPa Madde 4.3.4, Madde A.1, Madde A.2.6, Madde A.2.7, Madde A.3.2, Madde A.3.3 MPa Ek K MPa Ek K

kN kN kN

Madde D.3.2, Madde D.4.1 Madde A.1, Madde A.2.6, Madde A.2.7 Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.7, Madde A.3.3 Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.7, Madde A.3.3 Madde 4.3.6, Madde D.4.1, Madde D.4.2 Madde F.4.1, Madde F.5 Madde F.4.2, Madde F.5 Ek H

µm

Madde I.4.1, Madde I.4.2. Ek K Madde C.4.1, Madde C.5 Madde C.5 Madde D.3.2, Madde D.3.3, Madde D.4.1, Madde D.4.2 Madde I.4.2, Ek K Madde 6.1, Madde C.1 Madde A.1, Madde A.2.3

kN m mm -

Madde E.5.3 Madde 4.3.3 Ek K Ek H

-

Madde I.4.1, Madde I.4.2, Ek K Madde 6.1, Madde C.1

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge 2 - Semboller (devamı) Sembol Anlamı Birimi Metin içi atıf t Tasarım et kalınlığı mm Ek H, Madde I.3.2 tact Borunun tepesindeki ölçülen ortalama et mm Ek K kalınlığı mm Ek K ten küçük Borunun tepesi için izin verilebilir en küçük et kalınlığı W Her tip, anma boyutu ve aynı et kalınlığı Ek H başına yapılan deney Ww Su ile dolu borunun ağırlığı kN Madde E.5.3 x Ölçülen değer Madde I.4.2, Ek K Numunelerden elde edilen sonuçların Madde I.4.1, Madde I.4.2, Ek K x aritmetik ortalaması Y Yılda tip başına en az 1 defa olmak üzere, Ek H her tip, anma boyutu ve dayanım sınıfı için imal edilen 1000 birim başına yapılan deney z Birleşim kısmındaki basıncın çap yönündeki m Madde B.2, Madde B.3.1, Madde B.3.3, uzantısı Madde B.4.2 Dirsek açısı derece Madde 4.3.3 α Deneyde kullanılan mesnetin orta açısı derece Madde C.4.1 β mm Madde A.2.5, Madde A.2.7, Madde A.3.2, ∆dso Muflu ucun iç çap toleransı Madde A.3.3 mm Madde A.3.2, Madde A.3.3 ∆dsos Kesmeyi engelleyici mekanik araçların kullanıldığı yerde muflu ucun iç çap toleransı Mufsuz ucun dış çap toleransı mm Madde A.2.5, Madde A.2.7, Madde A.3.2, ∆dsp Madde A.3.3 Kesmeyi engelleyici mekanik araçların mm Madde A.3.2, Madde A.3.3 ∆dsps kullanıldığı yerde mufsuz ucun dış çap toleransı Conta yüksekliği toleransı mm Madde A.2.5, Madde A.2.7, Madde A.3.2, ∆hj Madde A.3.3 ∆δen küçük Kesme yükünün bir sonucu olarak en küçük şekil değiştirme δ1’den sapma

%

Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.7

∆δen büyük Kesme yükünün bir sonucu olarak en büyük şekil değiştirme δ2’den sapma

%

Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.7

δ1

Kesme yükü ihmal edildiğinde en küçük şekil değiştirme

%

Madde 4.3.4, Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.7, Madde A.3.2

δ2

Kesme yükü ihmal edildiğinde en büyük şekil değiştirme

%

Madde 4.3.4, Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.6, Madde A.2.7, Madde A.3.2

δen büyük En büyük şekil değiştirme

%

Madde 4.3.4, Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.6, Madde A.3.2, Madde A.3.3

δen küçük En küçük şekil değiştirme

%

Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.6, Madde A.2.7, Madde A.3.2, Madde A.3.3

ε

Yerleştirilmiş contanın bağıl çevresel uzaması

-

Madde A.1, Madde A.2.5, Madde A.2.7, Madde A.3.3

σ

Bilinen standard sapma

-

Madde I.4.1, Madde I.4.2

9

ICS 23.040.50; 93.030

4

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Genel özellikler

4.1 Malzemeler 4.1.1 Genel Bu standardın kapsamına giren malzemeler, Çizelge 3’te belirtildiği gibi olmalıdır. Not - İlgili EN standardlarının henüz yayınlanmamış olduğu durumlarda, malzemelere ait referans özellikleri tamamlayıcı özelliklere ihtiyaç duyulacaktır. Bu özellikler, millî standardlara veya bunların bulunmaması hâlinde, birimlerin kullanıldığı yerde geçerli olan yönetmelikler veya şartnamelere uygun olmalıdır. Çizelge 3 - Bu standard kapsamına giren malzemeler. Malzeme

Referans özelliklere ilâve özellikler

Çimentolar

Yok.

Agregalar

Agregalar, betonun priz alma, sertleşme, dayanım, su sızdırmazlık veya dayanıklılık özelliklerini olumsuz yönde etkileyebilecek ve herhangi türde çeliğin korozyonuna neden olabilecek miktarlarda zararlı bileşenler ihtiva etmemelidir. İmalâtçı, standard tane büyüklük dağılımlarını, imalât işlemine uygun olacak şekilde değiştirebilir.

Karışım suyu

Karışım suyu, betonun priz alma, sertleşme, dayanım, su sızdırmazlık veya dayanıklılık özelliklerini olumsuz yönde etkileyebilecek ve herhangi türde çeliğin korozyonuna neden olabilecek miktarlarda zararlı bileşenler ihtiva etmemelidir.a

Kimyasal katkılar

Kullanılması hâlinde kimyasal katkılar, betonun dayanıklılığını olumsuz yönde etkilememeli ve herhangi türde çeliğin korozyonuna neden olmamalıdır.

Mineral katkılar

Kullanılması hâlinde mineral katkılar, betonun priz alma, sertleşme, dayanım, su sızdırmazlık veya dayanıklılık özelliklerini olumsuz yönde etkileyebilecek ve herhangi türde çeliğin korozyonuna neden olabilecek miktarlarda zararlı bileşenler ihtiva etmemelidir.

Çelik lifler

−

Donatı çeliği

Contalar

Çelik lifler, sert çekilmiş çelik telden imal edilmeli ve bu liflerin EN 10002-1’e uygun şekilde tayin edilen karakteristik çekme dayanımı en az 1000 MPa (N/mm2) olmalıdır. − Çelik liflerin şekli ve/veya yüzey yapısı, beton içinde mekanik bağı (ankrajı) sağlayacak nitelikte olmalıdır. Donatı çeliği, kaynak yapılması gerekli hâllerde, kaynaklanabilir nitelikte olmalıdır. Donatı çeliği düz, çentikli, profilli veya nervürlü olabilir. Herhangi türde hasır çelik imalinde aynı malzemeler kullanılmalıdır. Donatı çeliğine ait referans özellikleri içeren başka bir kaynak bulunmaması hâlinde, ISO 10544 kullanılmalıdır.

Madde 4.1.2.

Sürme boru sac halkaları Madde 5.3.1.2. (Demir esaslı ise kaynaklama dâhil) a

Şehir içme suyu şebekesinden temin edilen su, beton imalâtı için genellikle uygundur.

4.1.2 Contalar Contalar, EN 681-1’e ve Madde 4.3.4’te verilen dayanıklılık özelliklerine uygun olmalıdır. Contalar, boru imalâtçısı tarafından birime montajlı şekilde veya ayrı olarak teslim edilebilir.

4.2 Beton 4.2.1 Beton malzemeleri Sadece, Madde 4.1.1’de tarif edilen özelliklerdeki malzemeler kullanılmalıdır. 10

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

4.2.2 Beton kalitesi Herhangi bir birimin imalâtında kullanılacak beton, yoğun, homojen ve Madde 4.2.3, Madde 4.2.4 ve Madde 4.2.6’da belirtilen özelliklere uygun olmalıdır.

4.2.3 Betonun karışım suyu miktarı 4.2.3.1 Genel Beton karışımı, tam olarak sıkıştırılmış hâlde suyun çimento ile herhangi puzolanik veya gizli hidrolik mineral katkı toplamına oranı, Madde 4.3.8’de belirtilen kullanım yerindeki çevresel etki şartları ile tutarlılığı sağlayacak özellikte olmalıdır.

4.2.3.2 Su/çimento oranı şartı Tam olarak sıkıştırılmış hâlde suyun çimento ile herhangi puzolanik veya gizli hidrolik mineral katkı toplamına oranı, 0,45’ten büyük olmamalıdır.

4.2.4 Betonun çimento dozajı Beton karışımı, tam olarak sıkıştırılmış hâlde çimento ile herhangi puzolanik veya gizli hidrolik mineral katkı toplamının en az miktarı, Madde 4.3.8’de belirtilen kullanım yerindeki çevresel etki şartlarına direnç şartlarını sağlayacak özellikte olmalıdır.

4.2.5 Betonun klorür miktarı 4.2.5.1 Genel Betonda bulunabilecek en fazla klorür iyonu miktarı, hesapla değerlendirilmelidir.

4.2.5.2 Klorür miktarı şartı Betonun hesaplanan klorür iyonu miktarı, Çizelge 4’te verilen ilgili değerleri aşmamalıdır. Çizelge 4 - Betonun en fazla klorür miktarı Beton tipi

Cl iyonunun çimento kütlesine oranı

Donatısız beton

% 1,0

Çelik lifli beton

% 0,4

Donatılı beton

% 0,4

4.2.6 Betonun su emmesi 4.2.6.1 Genel Betonun su emmesi, Madde 6.7’ye uygun şekilde yapılan deneyle tayin edilmelidir.

4.2.6.2 Su emme şartı Betonun su emmesi, kütlece % 6’yı aşmamalıdır.

4.3 Birimler 4.3.1 Genel Birimler, teslim anında aşağıda verilen özelliklere uygun olmalıdır.

4.3.2 Yüzey Birleşim profillerinin fonksiyonel yüzeylerinde, su sızdırmaz şekilde montajın yapılmasını engelleyecek girintiler ve çıkıntılar (düzensizlikler) bulunmamalıdır. Yüzeydeki genişliği 0,15 mm’yi aşmayan; çimentoca zengin tabakalar içinde oluşmuş ince ağ çatlaklar, büzülme (rötre) veya sıcaklık nedeniyle oluşmuş kılcal çatlaklar ile donatılı beton borularda, yapılan deneylerden arta kalmış ve yine aynı yüzey genişlik sınırı dâhilindeki çatlaklara izin verilebilir. Herhangi tipte bir çatlağın genişliğini ölçmeden önce birim, imalâtçının takdirine bağlı olarak, en fazla 28 saat su içinde bekletilebilir. 11

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Yukarıda tarif edilenler dışında kalan tipte çatlağı bulunan birimlerin, bu standarda uygun olmadığı kabul edilir. Birim, imalât sonrası yapılan herhangi bir yüzey işleminden sonra da, bu standardda belirtilen ilgili bütün özelliklere uygun kalmalıdır.

4.3.3 Geometrik özellikler 4.3.3.1 Gövde iç uzunluğu Borunun gövde iç uzunluğu, imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde beyan edilene uygun olmalıdır. DN 250 dâhil olmak üzere anma çapı DN 250’ye kadar olan dairesel kesitli boruların gövde iç uzunluğu, Madde 4.3.6’da verilen özelliklere uygunluk dışında, dış çaplarının altı katından büyük olmamalıdır.

4.3.3.2 Birleşim yeri toleransları Birleşim profili, imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde beyan edilen ilgili tasarım boyut ve toleranslarına uygun olmalıdır. Her birleşim profili için beyan edilen toleranslar ve conta/contalar için imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde beyan edilen izin verilebilir en büyük toleranslar (EN 681-1’de belirtilen değerlerden büyük olmaması gereken), contanın/contaların bağıl şekil değiştirmesi Madde 4.3.4’e uygun şekilde hesaplanırken dikkate alınmalıdır. Birleşimin fonksiyonunu etkileyen bunların dışında kalan herhangi bir boyut toleransının etkisi, uygun şekilde dikkate alınmalıdır.

4.3.3.3 Dirsekler Dirsekler, tipik olarak Şekil 3’te gösterildiği gibi, tek parça şeklinde döküm yapılarak veya bu standarda uygun boru parçalarının beton veya özel harç kullanılarak birleştirilmesi suretiyle imal edilmelidir.

Not - Şekillerde azaltılmış erkek kesitli birleşimler görülmektedir. Mufsuz ve muflu uçlarla yapılan birleşim şekilleri de mevcuttur. Şekil 3 - Tipik dirsek örnekleri

4.3.4 Birleşimler ve contalar 4.3.4.1 Genel Birleşim, imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde tarif edildiği gibi olan mufsuz bir uç, muflu bir uç (Madde 5.3.1’de tarif edildiği gibi, et kalınlığı içinde veya dışında olan) ile contadan/contalardan oluşmalı ve Madde 4.3.7’ye göre su sızdırmaz olmalıdır. Birleşimin, izin verilen toleransların en olumsuz bileşimi dikkate alındığında, aşağıda verilen ilgili kriterleri karşıladığı gösterilmelidir. 12

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Birleşim yeri, contaya/contalara bağlı olarak oluşan basıncın neden olacağı kuvvetlere ve Madde E.5’e göre hidrostatik iç basınca dayanmalıdır. Girişler veya giriş delikleri, kendilerine bağlanacak bileşenin özelliklerini karşılayan contalarla donatılmalıdır.

4.3.4.2 Birleşimlerin dayanıklılığı 4.3.4.2.1 Genel Birleşimin, izin verilen toleransların en olumsuz bileşimi dikkate alındığında, aşağıdaki metotlardan herhangi biri içinde verilen kriterleri karşıladığı gösterilmelidir. Metot 1, Metot 2 ve Metot 3’te kesme yükü Fs dikkate alınırken, Metot 4’te kesme yükü Fs dikkate alınmamaktadır. Not 1 - Metot 1, Metot 2 ve Metot 3’ün birbirine eş değer olduğu kabul edilir. Not 2 - Metot 4’ün, sadece, zemin ve montaj şartlarının, birleşimin kesme yükü için hiçbir önlem alınmaksızın emniyetli şekilde tasarımlanabileceği nitelikte olduğunun bilindiği durumda kullanılması uygundur. Avrupa’da genel durum bakımından bu nitelikte şartların görülme olasılığı oldukça düşüktür. Metot 1 Birleşim yerindeki contanın üzerinde etkili olduğu en küçük temas genişliği bt, contalama fonksiyonu içinde yer alan herhangi bir conta bölgesi üzerine etkiyen ortalama basınç f ve en büyük şekil değiştirme δen büyük, Ek A’ya uygun şekilde değerlendirilmelidir. Contalama fonksiyonu içinde yer alan conta bölgesi, imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde beyan edilmelidir. Metot 2 a) Birleşim yerindeki contanın (birime montajlı olan veya olmayan) en büyük şekil değiştirmesi δen büyük, Ek A’ya uygun şekilde değerlendirilmelidir. Contalama fonksiyonu içinde yer alan conta bölgesi, imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde beyan edilmelidir. b) Rutin su sızdırmazlık deneyi, Madde E.5.4’te belirtilen şekilde yapılmalıdır. Metot 3 Madde E.5’te verilen birleşim yeri deneyine ek olarak, aşağıdaki şartlar yerine getirildikten hemen sonra, Madde E.5.3’e uygun şekilde bir deney daha yapılmalıdır: − − − −

−

Hidrostatik iç basınç sıfıra düşürülmeli, İmalâtçının takdirine bağlı olarak birimi dolduran su boşaltılmalı, Öncelikle birim dolduran suyun boşaltılması nedeniyle yükleme düzeneklerinde varsa yapılması gerekli ayarlamalar Şekil E.1’e uygun şekilde yapıldıktan sonra, kesme yükü Fs, üç takvim ayı boyunca daha uygulanmaya devam edilmeli, Hidrostatik iç basınç Madde E.5.3’e uygun şekilde tekrar uygulanmalı (birim tekrar su ile doldurulduktan ve gerekli ise yükleme düzeneklerinin Şekil E.1’e göre uygunluğu sağlandıktan sonra) ve sıfıra düşürülmeden önce birleşim yerinin Madde 4.3.7’ye uygunluk açısından değerlendirilmesi için 15 dakika süre ile sabit tutulmalı, Birleşim yerinin belirtilen özelliğe uygun olup olmadığına ilişkin bir kayıt tutulmalıdır.

Anma boyutları farklı fakat birleşim profilleri birbirinin aynı olan borularda, en büyük boyutlu boru üzerinde yapılan yukarıdaki ilâve deneyin, diğer boyutlardaki boruları da temsil ettiği kabul edilmelidir. Metot 4 Birleşim yeri için aşağıda verilenler, Madde A.3’e uygun şekilde hesaplanmalıdır: − − −

Contanın en küçük şekil değiştirmesi δ1, Contanın en büyük şekil değiştirmesi δ2, Contanın üzerinde etkili olduğu en küçük temas genişliği bt. 13

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

4.3.4.2.2 Sınırlandırma kriterleri Metot 1 Madde 4.3.2’de birleşim profilleri için verilen yüzey şartlarına uygun birleşim yerinde, conta, yarıçapa bağlı anma halka genişliğinin en az % 50’si olabilen bt genişliği üzerinde etkili olmalı ve contalama fonksiyonu içinde yer alan herhangi bir conta bölgesi üzerine etkiyen ortalama basınç f, 0,15 MPa (N/mm2)’dan küçük olmamalıdır. Beton içine döküm yoluyla monte edilmiş contalarda etkili genişlik ve ortalama basınç, birleşim profilinin karşıt yüzüne bağlı olarak değerlendirilmeli, ancak bunun dışında kalan diğer bütün contalar için her iki yüz de dikkate alınmalıdır. Madde A.2’de belirtilen ilgili deney metodu uygulanmalıdır. Not 1 - “Yarıçapa bağlı anma halka genişliği”, muflu ucun anma iç çapı dso ile mufsuz ucun anma dış çapı dsp arasındaki farkın yarısına eşittir. Not 2 - Birleşim yeri, çalışma ömrü boyunca su sızdırmazlığını korumalıdır. Yerine yerleştirilmiş contanın fiziksel özelliklerinin kabul edilebilir seviyelerde veya bu seviyelerin üzerinde tutulması, bunu başarmayı sağlayan önemli bir faktördür. Daha ayrıntılı şekilde ifade edilecek olursa, lâstiğin gerilme boşalımı, zaman içinde sabit birim şekil değiştirme vasıtasıyla conta üzerine uygulanan gerilmede düşüşe neden olur ve dolayısıyla sınırlandırma kriterlerinin başlangıç değerleri, birleşimin çalışma ömrü boyunca sürekli performansının korumasını sağlamak amacıyla yeterince yüksek seviyede belirlenmiş olur. Bunlara ek olarak, contaların şekil değiştirmesi, bu şekil değiştirmeyi engelleyici mekanik araçlarının bulunup bulunmadığına bakılmaksızın, başlangıç yüksekliklerinin % 65’i ile sınırlıdır. Anma boyutları farklı fakat birleşim profilleri ve contaları birbirinin aynı olan borularda, en büyük boyutlu boru üzerinde Madde A.2’ye uygun şekilde yapılan deneyin, diğer boyutlardaki boruları da temsil ettiği kabul edilmelidir. Contanın bir parçasının deneye tâbi tutulmasına bir alternatif ve imalâtçının takdirine bağlı olarak, aşağıda verilen koşulların karşılanması şartıyla, birleşim yeri içindeki bir conta için yukarıda bahsedilen sınırlandırma kriterleri, Madde A.3’e uygun şekilde hesaplanabilir: − − −

Contanın dairesel veya başka tipte dışbükey en kesitli olması, Contanın kapalı boşluğunun bulunmaması (en azından contalama fonksiyonu içinde yer alan herhangi bir conta bölgesi dâhilinde), Contanın, conta şekil değiştirmesini başlangıç conta yüksekliğinin en fazla % 65’i ile sınırlandıran mekanik araçlar bulunan birleşim yerinde kullanılması.

Metot 2 Madde 4.3.2’de birleşim profilleri için verilen yüzey şartlarına uygun birleşim yerinde, contanın Ek A’ya göre değerlendirilen en büyük şekil değiştirmesi δen büyük, contanın anma yüksekliği hj’nin % 65’i ile sınırlandırılmalıdır. Metot 4 Conta, dairesel veya başka tipte dışbükey en kesitli olmalı ve kapalı boşluk bulundurmamalıdır. Madde 4.3.2’de birleşim profilleri için verilen yüzey şartlarına uygun birleşim yerinde, aşağıda verilen sınırlandırma kriterleri karşılanmalıdır: − − −

En küçük şekil değiştirme δen küçük, % 25 olmalıdır, En büyük şekil değiştirme δen büyük, % 50 olmalıdır, Conta, 5 mm’den küçük olmayan bir bt genişliği üzerinde sızdırmazlık sağlamalıdır.

Birleşim yeri içindeki bir conta için yukarıda bahsedilen kriterler, Madde A.3’e uygun şekilde hesaplanmalıdır.

4.3.5 Tepe yükü dayanımı Boru, Madde 6.4’e uygun şekilde deneye tâbi tutulduğunda, anma boyutu ve dayanım sınıfı için belirli olan en küçük tepe yükü Fn’ye dayanmalıdır. Çelik lifli beton borular için Madde 5.1.2’de verilenler, donatılı beton borular için ise Madde 5.2.3’te verilenler dikkate alınmalıdır. 14

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

4.3.6 Boyuna eğilme momenti dayanımı 4.3.6.1 Genel Gövde iç uzunluğu dış çapının altı katından büyük, anma çapı ise DN 250 dâhil olmak üzere DN 250’ye kadar olan dairesel kesitli boruların boyuna eğilme momenti dayanımı, Madde 6.5’e uygun şekilde yapılan deneyle tayin edilmelidir.

4.3.6.2 Değerlendirme Borunun, Madde 4.3.6.1’de belirtilen şekilde deneyle tayin edilen boyuna eğilme momenti dayanımı, aşağıda verilen formülle hesaplanan değerden küçük olmamalıdır: M = C × DN × l2

Burada; M Boyuna eğilme momenti dayanımı (kNm), C Değeri 0,013’e eşit olan sabit (kN/m), DN Anma çapı, l Gövde iç uzunluğu (m) dur. Not - Boru hattının monte edilmesi için tasarlanan yerin ilâve kiriş dayanımı gerektirdiği durumda (kazıklar üzerine oturtulan boru hatlarında olduğu gibi), özel bir taşıyıcı sistem tasarımı yapılmalıdır.

4.3.7 Su sızdırmazlık Her birim veya birleşim yeri, Madde 6.6’ya uygun şekilde deneye tâbi tutulduğunda, deney süresince herhangi türde sızıntı yapmamalı veya gözle görülebilir kusurlar açığa çıkarmamalıdır; yüzey üzerinde rutubet nedeniyle oluşan ıslaklık sızıntı olarak değerlendirilmemelidir. Tasarım et kalınlığı 125 mm’den büyük olan birimler, hidrostatik deneye tâbi tutulmamalıdır. Birleşim tasarımı aynı olan borular ve bağlantı parçalarında, açısal sapma ve kesme yükü deneyleri (ayrı ayrı veya birlikte), imalâtçının takdirine bağlı olarak, sadece borular üzerinde yapılabilir.

4.3.8 Kullanım yerindeki çevresel etki şartları Bu standarda uygun birimler, en azından rutubetli ve az zararlı kimyasal çevre şartlarında (evsel ve arıtılmış endüstriyel atık sular ile birçok zemin türü ve yer altı suyu bakımından normal şartlar) kullanıma uygundur. Çok zararlı kimyasal çevre şartlarının beklenmesi hâlinde, öncelikli olarak betonun çimento ile herhangi puzolanik veya gizli hidrolik mineral katkı toplamına dikkat edilmelidir. Not -

“Az zararlı” ve çok zararlı kimyasal çevre şartı tarifleri, betonla ilgili millî şartnamelerde bulunabilir.

4.3.9 Dayanıklılık Monte edilmiş birimlerin ve birleşimlerin dayanıklılığı, bilhassa aşağıda verilen özellikler vasıtasıyla sağlanır: − Betonun en fazla su/çimento oranı (Madde 4.2.3), − Betonun en fazla klorür miktarı (Madde 4.2.5), − Betonun en fazla su emmesi (Madde 4.2.6), − Birleşimlerin dayanıklılığının kanıtlanması için kullanılan dört metottan herhangi biri içinde verilen kriterlere uygunluk (Madde 4.3.4.2), − Donatılı birimlerdeki en az beton örtü kalınlığı (Madde 5.2.2), − Sürme borular için belirli özellikler (Madde 5.3.1.2 ve Madde 5.3.3).

5

Belirli özellikler

Birimler, teslim anında aşağıda verilen belirli özelliklere uygun olmalıdır.

5.1 Çelik lifli beton birimler 5.1.1 Çelik lif miktarı Beton içine katılan çelik lif miktarı, imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde beyan edilenden az olmamalıdır. 15

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

5.1.2 Tepe yükü dayanımı Çelik lifli beton boru, aşağıda belirtilen ve art arda uygulanan deney şartlarına uygun olmalıdır: − Boru, anma boyutu ve dayanım sınıfına uygun 0,67 Fn çatlak yüküne, herhangi tipte bir çatlama göstermeden bir dakika dayanmalı, − Yük, Fn’den küçük olmamak şartıyla taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu’ya artırılmalı, − Kesiksiz yük, taşıma sınır yükünün (göçme yükünün) % 95’i veya daha fazlası kadar düşürüldükten sonra kaldırılmalı, 0,67 Fn tekrar uygulanmalı ve 1 dakika sabit tutulmalıdır.

5.2 Donatılı beton birimler 5.2.1 Donatı Donatı, Madde 4.1.1’e ve imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelere uygun olmalıdır. Borular, anma boyutları ve dayanım sınıflarına göre uygun olan en küçük tepe yükü dayanımına bağlı olarak donatılandırılmalıdır. Boru gövdesinin boy kesit alanına bağlı en az donatı oranı, düz çelik için % 0,4; çentikli, profilli veya nervürlü çelik için ise % 0,25 olmalıdır. Donatı olarak, emniyetli şekilde bağlanan helezonik sarılmış veya eş merkezli çemberler şeklinde düzenlenmiş veya hasır çelikten yapılmış bir veya daha fazla kafes kullanılabilir. Eliptik veya dairesel olmayan başka türde kafes donatılar da kullanılabilir. Bu durumda, en azından birimin iç bölümündeki tepe kısmı üzerine donatının yerleştiriliş şeklini gösteren kalıcı bir işaret konulmalıdır. Dairesel ve varsa boyuna çelik çubuklar, kafes donatının/donatıların yerleşimi ve şeklini kontrol edebilmek amacıyla kaynakla birleştirilmeli veya bağlanmalıdır. Dairesel donatı sıraları, birimin uzunluğu boyunca düzenli aralıklarla yerleştirilmelidir. Kafes donatının/donatıların tasarım şeklinin değişmeden olduğu gibi kalmasına dikkat edilmelidir.

5.2.2 Beton örtü kalınlığı Beton örtü kalınlığının en az değeri, Madde 4.3.8’de tarif edilen kullanım yerindeki çevresel etki şartlarına uygun olmalıdır.

5.2.3 Tepe yükü dayanımı Donatılı beton boru, Madde 4.3.5’te verilen şarta ek olarak, Madde 6.4’e uygun şekilde deneye tâbi tutulduğunda, betonun çekme bölgelerinde 300 mm veya daha fazla sürekli bir uzunluk boyunca genişliği 0,3 mm’den büyük herhangi tipte kararlı çatlak oluşmadan, değeri 0,67 Fn’ye eşit olan çatlak yükü Fc’ye de dayanmalıdır.

5.2.4 Çatlak yükü deneyine tâbi tutulmuş boruların uygunluğu Madde 6.4’e uygun şekilde sadece çatlak yükü deneyine tâbi tutulmuş olup, Madde 5.2.3’te belirtilen şartları karşılayan donatılı beton borular, bu standarda uygun kabul edilir. Not - Yüklenici, gereken montaj şartlarını da dikkate alarak, çatlak yükü deneyine uygun şekilde tâbi tutulmuş ve bu deneyi başarılı şekilde geçmiş olan donatılı beton sürme boruyu (Madde 5.3), sürme boru hattını tamamlamak için kullanma kararı alabilir.

5.3 Sürme borular 5.3.1 Birleşimler 5.3.1.1 Genel Tipik olarak Şekil 4’te gösterildiği gibi sac halkalı veya azaltılmış erkek kesitli sürme boru birleşimleri, et kalınlığı içinde esnek olmalıdır. Bu birleşimler, bir veya daha fazla conta ihtiva edecek şekilde tasarımlanmalıdır. Montaj esnasında yük aktaracak bütün birleşim yüzeyleri düz olmalı ve bu yüzeylerde aşırı yoğunlukta bölgesel gerilmelere neden olabilecek girintiler ve çıkıntılar bulunmamalıdır. Not - Açısal sapma değerlerinden (Madde E.5.2) hesaplanan açılar, sürme işlemleri sırasında uygulanması zorunlu açılar değildir. Yüklenici ile imalâtçının bu konuda mutabakat sağlaması tavsiye edilir.

16

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Açıklamalar a) Sabit sac halkalı birleşim b) Seyyar sac halkalı birleşim c) Azaltılmış erkek kesitli birleşim Not - Karmaşık bir görüntü yaratmamamak amacıyla şekillerde contalar gösterilmemiştir. Şekil 4 - Et kalınlığı içinde yapılan birleşim tipleri

5.3.1.2 Sac halkalar Sac halkalar, kaynaklanabilir yapı çeliği levhadan, paslanmaz çelik levhadan veya takviyeli plâstiklerden imal edilmiş olmalıdır. Not - Kaynaklanabilir yapı çeliği levhadan imal edilmiş sac halkalar, zeminden, zemin suyundan veya taşınan atık sudan kaynaklanabilecek korozyona karşı duyarlı olabilir. Şartname hazırlayıcı, korozyon meydana gelebileceğini düşünüyorsa, bu tipte sac halkasını ihtiva eden birleşimin tasarımında, örneğin uygun bir sıvı conta ile sağlanabilen ve yüklenici tarafından montaj yerinde uygulanabilecek ikinci dereceden bir yalıtım contasını hesaba katmalıdır.

5.3.2 Beton dayanımı 5.3.2.1 Genel Sürme borularda kullanılan betonun karakteristik basınç dayanımı fck, Madde 6.8’de verilen deney esas alınarak doğrulanmalıdır. Doğrulamayla elde edilen bu dayanım değeri, imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde beyan ettiği tasarım karakteristik dayanım değerinden küçük olmamalıdır.

5.3.2.2 Dayanım şartı İmalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde beyan ettiği tasarım karakteristik dayanım değeri, 40 MPa (N/mm2)’dan küçük olmamalıdır.

5.3.3 Beton örtü kalınlığı Donatılı beton sürme borular için Madde 5.2.2’de şart koşulan beton örtü kalınlığının en az değeri, zeminle sürekli temasta olacak dış yüzeylerde 5 mm artırılmalıdır. Montaj esnasında yük aktaracak birleşim yüzeylerinin üzerindeki beton örtü kalınlığı içinde donatı bulunmamalıdır.

17

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

5.3.4 Sürme yükü İmalâtçı, her sürme borunun tasarımlandığı sürme yükü ile ilgili bir beyanda bulunmalıdır (tasarım sürme yükü Fj). Bu yük, Ek B’ye uygun şekilde statik hesapla tayin edilen en büyük tasarım yükünden büyük olmamalıdır. İmalâtçının kabul ettiği montaj parametreleri sonucu ortaya çıkan en büyük gerilme, imalâtçının beton için beyan ettiği karakteristik basınç dayanımının % 60’ını aşmamalıdır (Ek B). Not - İmalâtçı tarafından beyan edilen veya Ek B’ye uygun şekilde hesaplanan tasarım sürme yükü; sürme metodu ve sonradan ortaya çıkabilecek boru sapmaları, zemin yapısı ve önceden tahmin edilemeyen durumlar veya sürme boru alın yüzünün bir ucu ile diğer ucu arasındaki gerilme oranı (Şekil B.1) dikkate alınarak yüklenici tarafından kullanılan herhangi bir emniyet katsayısı ile çarpılmamış durumdadır.

5.4 Girişli borular Girişli bir boruya yapılacak bağlantının birleşim tasarımı, Madde 4.3.7’ye uygunluğun sağlanabileceği özellikte olmalıdır. Giriş deliğinde çapak bulunmamalıdır.

6

İmalâtı tamamlanmış mamuller için deney metotları

6.1 Genel Çizelge 5’te aksi belirtilmemişse, uygunluk değerlendirmesi için Madde 6.2, Madde 6.3, Madde 6.4, Madde 6.5, Madde 6.6, Madde 6.7 ve Madde 6.8 bütün birimlere uygulanır.

18

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge 5 - Deney şartlarının özeti Borular

Bağlantı parçaları Daraltma parçası Birleşme (redüksiyon) ,rakor Dirsek borusu

Boru

Sürme boru

Bağlantı borusu

Girişli boru

Madde 4.2.6.1 Su emme

T/R

T/R

T/Ra

T/Ra

T/Ra

T/Ra

T/Ra

Madde 4.3.2

Yüzeyin gözle muayenesi

T/R

T/R

T/R

T/R

T/R

T/R

T/R

Madde 4.3.3

Geometrik

Madde

Belirtilen özellik

özellikler: −

Birimler

T/R

T/R

T/Ra

T/Ra

T/Ra

T/Ra

T/Ra

−

Birleşim profilleri

T/R

T/R

T/Ra

T/Ra

T/Ra

T/Ra

T/Ra

T

T

Tc

Tc

Tc

Tc

Tc

T/R

T/R

T/Ra

T/R

-

-

-

Madde 4.3.4

Birleşimler ve contalarb

Madde 4.3.5

Tepe yükü dayanımı

Madde 4.3.6.1 Boyuna eğilme momenti dayanımı Madde 4.3.7

Madde 5.2.1, Madde 5.2.2, Madde 5.3.3

d

d

d

T

T

-

T

-

-

-

Su sızdırmazlık: −

Hidrostatik

T/Re

T/Re

T/Re

T/Rf

T/Rf

T/R

T/Rg

−

Birleşim yeri

T/R

T/R

T/Rg

T/Rh

T/Rh

T/Rh

T/Rh

Donatı ve beton örtü kalınlığı

T/R

T/R

T/Ra

T/Ra

T/Ra

T/Ra

T/Ra

-

T/R

-

-

-

-

-

Madde 5.3.2.1 Karot dayanımı T

Başlangıç tip deneyi anlamındadır.

R

Rutin muayene deneyi anlamındadır.

a

Bu standarda uygun borular veya boru parçalarından yapılan bağlantı parçalarına uygulanmaz anlamındadır.

b

Madde 4.3.4.2’de verilen Metot 3 seçildiğinde, Ek A uygulanmaz anlamındadır.

c

Birleşim tasarımı borularınki ile aynı olan bağlantı parçalarına uygulanmaz anlamındadır.

d

Anma çapı > DN 250 olan borulara ve anma çapı ≤ DN 250 olan, ancak gövde iç uzunlukları dış çaplarının altı katını aşmayan borulara uygulanmaz anlamındadır.

e

Tasarım et kalınlığı > 125 mm olan birimlere uygulanmaz anlamındadır.

f

Emniyet nedenleri ile, ana boru anma çapı > DN 800 veya giriş deliği anma çapı > DN 300 olan birimlere uygulanmaz anlamındadır.

g

Emniyet nedenleri ile, anma çapı > DN 300 olan dirseklere uygulanmaz anlamındadır.

h

Birleşim tasarımı borununlarınki ile aynı olan bağlantı parçalarına, imalâtçının takdirine bağlı olarak uygulanmaz anlamındadır.

6.2 Birleşim profilleri Birleşim profillerinin kritik boyutları ve bunların toleransları, imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde verilenlere uygunluk açısından değerlendirilmelidir.

6.3 Donatı Dairesel ve varsa boyuna donatının Madde 5.2.1’e uygunluk açısından incelenebilmesine, beton örtü kalınlığının ise Madde 5.2.2 veya Madde 5.3.3’e uygunluk açısından değerlendirilebilmesine imkân vermek amacıyla, rutin muayene deneyi veya başlangıç tip deneyinin gerektirdiği şekilde göçme yükü deneyine tâbi tutulmuş olan donatılı beton borunun hasar görmemiş kısmından bir parça kesilmelidir. 19

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

6.3.1 Donatının yerleştirilişi ve miktarı Dairesel çubukların aralıkları ve miktarı, en az 1 metrelik boy üzerinde ölçülmeli ve imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgeler ile Madde 5.2.1’e uygunluk açısından değerlendirilmelidir. Dairesel donatının mufsuz ve muflu uç bitimlerinden mesafesi de, Madde 5.2.1’e uygunluk açısından değerlendirilmelidir. Varsa boyuna donatı, imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelere uygunluk açısından değerlendirilmelidir.

6.3.2 Beton örtü kalınlığı Donatı açığa çıkarılmalı, beton örtü kalınlığı ölçülmeli ve ölçülen en küçük değer en yakın milimetreye yuvarlatılarak kaydedilmelidir. Sonrasında ise örtü kalınlığı, Madde 5.2.2 veya Madde 5.3.3’ten ilgili olanına uygunluk açısından değerlendirilmelidir.

6.4 Tepe yükü dayanımı/dayanımları Tepe yükü dayanımı/dayanımları, Ek C’de belirtilen ilgili metoda/metotlara uygun şekilde tayin edilmelidir.

6.5 Boyuna eğilme momenti dayanımı Boyuna eğilme momenti dayanımı, metot seçimi imalâtçının takdirine bağlı olmak üzere, Ek D’de belirtilen metotlardan birine uygun şekilde tayin edilmelidir.

6.6 Su sızdırmazlık Birimlerin ve birleşim yerlerinin su sızdırmazlığı, Ek E’de belirtilen metotlara uygun şekilde tayin edilmelidir.

6.7 Su emme Betonun su emmesi, Ek F’de belirtilen metoda uygun şekilde tayin edilmelidir.

6.8 Sürme boruların imalâtında kullanılan betonun dayanımı Sürme boruların imalâtında kullanılan betonun basınç dayanımı, ISO 4012’ye uygun şekilde, borunun gövde iç uzunluğunun üçte birlik noktalarından alınan iki karot numune üzerinde yapılan deneyle tayin edilmeli ve daha sonra elde edilen iki sonucun ortalama değeri hesaplanmalıdır. Karotların yüksekliği, çapları ± 10 mm’ye eşit olmalıdır: − −

100 mm ± 1 mm çaplı karotlar kullanılması hâlinde, sonuçlar herhangi bir dönüştürme katsayısı ile çarpılmadan kullanılır, 50 mm ± 1 mm çaplı karotlar kullanılması hâlinde, sonuçlar dönüştürme katsayısı olan 0,9 ile çarpılarak kullanılır.

Belirtilen bu çaplar arasında kalan karot çapları için doğrusal enterpolasyon yapılabilir.

7

Uygunluk değerlendirmesi

7.1 Genel İmalâtçının kalite güvence sistemi, Ek G’de tarif edildiği gibi olmalıdır. Not 1 - Bu standarda uygunluğun, EN 45011’in gereklerine uygun onaylanmış bir belgelendirme kuruluşu tarafından verilecek mamul sertifikası ile kanıtlanması tavsiye edilir. Bununla birlikte, Yapı Malzemeleri Yönetmeliği (89/106) kapsamında bulunan ve CE işaretleme amaçları doğrultusunda AB Komisyonu’nun uygunluk teyit seviyesi hakkında almış olduğu kararın uygulandığı maddelerle ilgili olan Çizelge ZA.2 de ayrıca dikkate alınmalıdır. Komisyon, imalâtçıyı çift uygunluk teyit işlemine maruz bırakmamak amacıyla, kullanılması ve Madde ZA.2’de tarif edildiği gibi rapor edilmesi ve uygulanması şartıyla, sıkı bir teyit işleminin daha az sıkılıkta bir teyit işlemini karşılayabileceğini beyan etmiştir. Not 2 - Birimlerin onaylanmış bir belgelendirme kuruluşu (EN 45011’e uygun) tarafından belgelendirilmesi hâlinde, işaretleme haricinde, müşteri tarafından veya müşteri adına alım muayenesi yapılmasına gerek yoktur.

20

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

7.2 Mamul değerlendirme işlemleri 7.2.1 Genel İşlemler, aşağıdakilerden meydana gelir: 1) Birimlerin başlangıç tip deneyleri, 2) Fabrika imalât kontrolü, 3) Bu standardda tarif edilen numune alma plânına uygun şekilde alınan numuneler üzerine yapılan sonraki deneyler.

7.2.2 Başlangıç tip deneyleri Başlangıç tip deneyleri, bu standarda uygunluğu göstermek amacıyla yapılmalıdır. Bu standardın şartlarına (aynı mamul veya belirtilen mamul gruplaması; aynı özellik/özellikler; aynı numune alma metodu ve aynı veya fazla dikkat gerektiren deney) uygun şekilde önceden yapılmış deneyler dikkate alınabilir. Başlangıç tip deneyleri aşağıdaki durumlarda da yapılmalıdır: − −

Yeni bir mamul tipinin imalâtına başlanırken, Tasarım, malzeme tipi veya imalât metodunda temel bir değişikliğin olduğu zamanlarda.

Başlangıç tip deneyi, numunelerin imalât hattından alınıp (Çizelge H.1 ve Çizelge H.2’de belirtilen şekilde), ilgili deneye/deneylere tâbi tutulmasından oluşur. Başlangıç tip deney şartlarını karşılayabilmek için, alınan bütün numuneler bu standardın şartlarına uygun olmalıdır. Başlangıç tip deneylerinden elde edilen sonuçlar, rutin muayene amaçlarına dâhil edilmemelidir. İmalâtçının deney donanımı resmî olarak kalibre edilmiş ise, başlangıç tip deneyi, normal olarak bu donanım ile yapılmalıdır.

7.2.3 Fabrika imalât kontrolü Fabrika imalât kontrolü, Ek G’de tarif edilen kalite güvence sistemi üzerine kurulmalıdır.

7.2.4 Fabrikada alınan numuneler üzerinde yapılan sonraki deneyler Bu standarda uygunluk, başlangıç tip deneyleri esnasında ve ileride tarif edildiği gibi sonraki rutin muayenede alınan numuneler ile kanıtlanmalıdır. Deneyler, bu standarda uygunluk için, imalâtçı tarafından beyan edilen en küçük yaştaki numuneler üzerinde yapılmalıdır. İmalâtçı, rutin tepe yükü ve su sızdırmazlık (hidrostatik) deneyleri için, her boru tipi, anma boyutu ve dayanım sınıfı için Ek I’da verilen şartlara uygun şekilde sürekli muayene yöntemini kullanmalıdır. Not - İmalâtçı, belirtilen hidrostatik deneye ek olarak, fabrika imalât kontrolünü desteklemek amacıyla rutin hava veya vakum deneylerinden birini seçebilir.

7.2.5 Belgelendirme kuruluşunun görevleri Bu standarda uygunluk, onaylanmış bir belgelendirme kuruluşu tarafından verilen mamul sertifikası ile kanıtlanacak ise, o kuruluşa düşen görevler Ek J’de tarif edildiği gibi olmalıdır.

8

İşaretleme

Her birim, bunun uygulama açısından mümkün olmaması hâlinde her birimin ambalâjı, silinmeyen ve açıkça görülebilen biçimde işaretlenmelidir. Birimin/birimlerin tanıtımı, hiçbir şüpheye yer kalmayacak şekilde yapılmalıdır. İşaretleme, en az aşağıdaki bilgileri içermelidir: a) İmalâtçının adı, ticarî veya tanıtıcı işareti ve imalâtın yapıldığı yer, b) Bu standardın numarası (TS 821 EN 1916 şeklinde), c) İmalât tarihi, d) Birimin imalâtında kullanılan malzemenin tanıtımı, e) Varsa, üçüncü taraf belgelendirme kuruluşunun tanıtımı, f) Dayanım sınıfı (Ek I’ya göre doğrulanan), g) Kullanım yerindeki normalin dışında kalan çevresel etki şartlarının tanıtımı, h) Uygulanabilir ise özel kullanım tanıtımı, i) Birleşimin dayanıklılığını kanıtlamak için Metot 4 kullanılmış ise, “DÜŞÜK KESME YÜKÜ” kelimeleri. Not - Madde ZA.3’te verilen işaretleme kuralları, bu maddede verilen bilgilerin aynısını gerektiriyor ise, bu maddede verilen kurallar karşılanmış olur. 21

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ek A Conta deneyleri ve hesaplama metotları A.1 Semboller Bu ekte kullanılan sembollerin anlamı aşağıda verilmiştir: bt dso dsp dsos dsps E F Fd Fe Fs f hm

Sıkıştırılmış contanın etkili genişliği (mm), Muflu ucun anma iç çapı (mm), Mufsuz ucun anma dış çapı (mm), Şekil değiştirmeyi sınırlayıcı mekanik araçların kullanıldığı yerde muflu ucun anma iç çapı (muflu uçta bu gibi araçlar kullanılmadığı durumda dso’ya eşittir) (mm), Şekil değiştirmeyi sınırlayıcı mekanik araçların kullanıldığı yerde mufsuz ucun anma dış çapı (mufsuz uçta bu gibi araçlar kullanılmadığı durumda dsp’ye eşittir) (mm), Contanın yapımında kullanılan lâstiğin elâstisite (elâstiklik) modülü (MPa), Ölçülen sıkıştırma kuvveti (N), Belirli bir kesme yükünün uygulanması sonucu ortaya çıkacağı kabul edilen yayılı birim kuvvet (N/mm), Birim uzunluk başına düşen sıkıştırma kuvveti (N/mm), Kesme yükü (kN), Deney parçası üzerine etkiyen ortalama basınç (MPa) (N/mm2), Yerleştirilmiş contanın h j 1 + ε ’a eşit olan yüksekliği (mm); Burada; hj Contanın anma yüksekliği (mm), ε Yerleştirilmiş contanın ( l1 − l2 ) l1 ’e eşit olan bağıl çevresel uzaması, l1 Contanın yerleştirilmeden önceki uzunluğu (mm), l2 Contanın yerleştirildikten sonra π ( dsp + h j ) ’ye eşit olan uzunluğu (mm) dur.

K lt Ra δen büyük δen küçük δ1 δ2 ∆δen büyük ∆δen küçük

Kompozit tolerans katsayısı (mm), Deney parçasının uzunluğu (mm), Yüzey pürüzlülüğünün ortalama aritmetik sapması (µm), En büyük şekil değiştirme (%), En küçük şekil değiştirme (%), Kesme yükü ihmal edildiğinde en küçük şekil değiştirme (%), Kesme yükü ihmal edildiğinde en büyük şekil değiştirme (%), Kesme yükünün bir sonucu olarak en büyük şekil değiştirme δ2’den sapma (%), Kesme yükünün bir sonucu olarak en küçük şekil değiştirme δ1’den sapma (%).

A.2 Deney metotları A.2.1 Uygulanabilirlik Bu ekte geçen “Metot 1” ve “Metot 2” kelimeleri ile, Madde 4.3.4.2’de tarif edilen metotlara atıf yapılmaktadır. Bu ek, birleşimin dayanıklılığı Metot 1 veya Metot 2 ile kanıtlanacak ise, bütün contalara burada belirtilen şekilde uygulanabilir. Beton içine döküm yoluyla monte edilmiş contalarda deney için dikkate alınacak yüz, birleşim profilinin karşıt yüzüdür. Diğer bütün contalar için ise her iki birleşim yüzü de dikkate alınmalıdır.

A.2.2 Prensip Bu deneylerin amacı, sıkıştırılmış contanın etkili genişliğinin ve contalama fonksiyonu içinde yer alan herhangi bir conta bölgesi üzerine etkiyen ortalama basıncın (Metot 1) veya contanın en büyük şekil değiştirmesinin (Metot 2), Madde 4.3.4.2.2’de belirtilen ilgili sınır değerler dâhilinde kalıp kalmadığını değerlendirmektir. Contaya ve birleşim profiline özel işleme başlanmadan önce, o birleşim yerine ait özel kuvvet/şekil değiştirme diyagramı hazırlanmış olmalıdır.

22

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Deneylerin amacı bakımından, kesme yükünün, yarıçapa bağlı anma halka genişliğinin merkezinden etkidiği ve borunun en kesit şekline göre birleşim çapı veya genişliğine eşit conta uzunluğu üzerinde yayılı olduğu kabul edilmelidir.

A.2.3 Cihazlar Cihazlar; uygun sağlam herhangi bir malzemeden imal edilmiş, monte edilmemiş durumda EN ISO 4288’de verilen kurallar uygulanarak ölçülen düzlükten sapması 0,05 mm, EN ISO 4287’de tarif edilen yüzey pürüzlülüğü sapması ise 1,6 µm Ra doğrulukta olan sıkıştırma cihazı plâkaları haricinde, ISO 3384’te belirtilenlere uygun olmalıdır. Cihazlar monte edildiğinde, plâkalar arasında kalan aralığın doğruluğu ± 0,05 mm olmalıdır. Bunların dışında, sıkıştırma cihazı, deneyde, varsa kesmeyi engelleyici araçları içeren ilgili birleşim yerinde bulunan, birimin içinde montajlı olan veya olmayan contanın fonksiyonu temsil edilecek şekilde biçimlendirilmelidir. Contanın bulunduğu bölgedeki birleşim profili iki paralel doğrudan oluşmuyorsa, bu durum, aynı malzemeden yapılan ve sıkıştırma plâkaları ile temas hâlinde olan profilli parçaların kullanılması ile temsil edilmelidir. Profilli parçalar için doğrultudan sapma ve yüzey pürüzlülüğü kriterleri, plâkalar için belirtilenlerle aynıdır. Cihazda, deney esnasında deney parçasının boyuna hareketine engel olacak uç plâkaları bulunmalıdır. Gerçek birleşim yapısının yarıçapa bağlı eğriliğinin dikkate alınmasına gerek yoktur. Uç plâkaları, ISO 3384’te tarif edilen şekilde silikon veya floroslikon sıvı ile yağlanmalıdır.

A.2.4 Hazırlık Deneylerde kullanılacak deney parçası, ilgili contadan alınan ve uzunluğu 100 mm ± 1 mm veya conta anma genişliğinin iki katı değerlerinden büyüğü kadar olan bir parçadan oluşmalıdır. Contalama fonksiyonu içinde yer alan conta bölgesi dışında kalan herhangi bir conta bölümü ile varsa beton içinde döküm için tasarımlanmış bölümler, deney parçasından ayrılabilir ve daha sonra gerekirse deney parçası mesnetlenebilir.

A.2.5 İşlemler A.2.5.1 Kuvvet/şekil değiştirme diyagramının elde edilmesi Birleşim yerine özel kuvvet/şekil değiştirme diyagramı, her bir deney için Madde A.2.3’e uygun cihazlar ve Madde A.2.4’e uygun deney parçası kullanılarak, 20 oC ± 3 oC’luk ortam sıcaklığında elde edilmelidir. Deney parçası önce % 5 oranında şekil değiştirmeye tâbi tutulmalı ve bunu gerçekleştirmek için gerekli olan sıkıştırma kuvveti ölçülerek kaydedilmeli, sonrasında ise bu işlem, % 65 oranındaki şekil değiştirmeyi aşmamak kaydıyla, birleşim yeri için öngörülen seviyeye gelinene kadar art arda % 5’lik oranlarda şekil değiştirme artışı ile tekrarlanmalıdır. İşlemin bu safhasında, şekil değiştirme hızı, dakikada 25 mm’yi aşmamalıdır. Her % 5’lik şekil değiştirme artışına ait sıkıştırma kuvveti, deney parçasının kararlı hâle gelmesi için 10 ± 2 saniye beklendikten sonra ölçülmelidir. Deney cihazının şekil değiştirmeyi ve sıkıştırılmış contanın etkili genişliğini eş zamanlı olarak değerlendirebilme özelliği varsa, burada verilen şartlar, Madde A.2.5.2.2’de verilenler ile birleştirilerek uygulanabilir.

A.2.5.2 Contaya ve birleşim profiline özel işlemler A.2.5.2.1 Ön hesaplamalar Yumurta kesitli borularda dso ve dsp için boru genişliği WN kullanılmak üzere, Metot 1 için öncelikle Fd, l2, ε , hm ve δ1 aşağıda verilen eşitlikler yardımıyla hesaplanmalıdır: Fd = Fs × 1000 hm = h j ε = ( l2 − l1 )

( dso + dsp )

2

1+ ε l1

l2 = π ( dsp + hj )

23

ICS 23.040.50; 93.030

δ1 = 2hm − dso + dsp − 

TÜRK STANDARDI

( 2∆hj ) 2 + ∆dso2

2  + ∆dsp × 100 

TS 821 EN 1916/Mart 2005

( 2 × hm )

Yukarıdaki hesaplamalar yapıldıktan sonra, birim kuvvet Fd’ye bağlı olarak oluşan en küçük şekil değiştirmeden sapma ∆δen küçük’ü tayin etmek için birleşim yerine özel kuvvet/şekil değiştirme diyagramı kullanılmalı ve en küçük şekil değiştirme δen küçük aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanmalıdır: δen küçük = δ1 − ∆δen küçük

Metot 2 için işlem, sadece δ1 yerine δ2 aşağıda verilen eşitlik yardımıyla hesaplanmak şartıyla, Metot 1 için verilenle aynıdır: δ2 =  2hm − dso + dsp + 

( 2∆hj ) 2 + ∆d2so + ∆dsp2  × 100 ( 2 × hm )

Yukarıdaki hesaplamalar yapıldıktan sonra, birim yük Fd’ye bağlı olarak oluşan en büyük şekil değiştirmeden sapma ∆δen büyük’ü tayin etmek için birleşim yerine özel kuvvet/şekil değiştirme diyagramı kullanılmalı ve en büyük şekil değiştirme δen büyük aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanmalıdır: δen büyük = δ2 + ∆δen büyük

A.2.5.2.2 Sıkıştırılmış contanın etkili genişliğinin değerlendirilmesi (Metot 1)

Deney parçası cihaz içine 20 oC ± 3 oC’luk ortam sıcaklığında yerleştirilmeli, δen küçük şekil değiştirme değerine ulaşılıncaya kadar sıkıştırılmalı ve ilgili sıkıştırma kuvveti F ile sıkıştırılmış contanın etkili genişliği bt değerleri ölçülmeli ve kaydedilmelidir. Sıkıştırılmış contanın etkili genişliğinin deney parçası sıkıştırma cihazı içinde iken ölçülmesi mümkün değilse, deney parçası sıkıştırılmış durumda iken sıkıştırma cihazı üzerinde izlerin kalmasını sağlayıcı yöntemler kullanılmalıdır (araya karbon kâğıdı konulması gibi). δen küçük şekil değiştirme değerine ulaşıldıktan sonra, ilgili sıkıştırma kuvveti kaydedilmeli ve sonra kuvvet kaldırılmalıdır. Bunları takiben, deney parçası sıkıştırma cihazından çıkarılmalı ve sıkıştırılmış contanın etkili genişlik değeri, sıkıştırma cihazı üzerinde kalan izlerden yararlanılarak ölçülmeli ve kaydedilmelidir.

A.2.6 Sonuçların ifade edilmesi A.2.6.1 Sıkıştırılmış contanın etkili genişliği (Metot 1) Sıkıştırılmış contanın etkili genişliği bt, lâstiğin/sıkıştırma cihazının temas aralığının Madde A.2.5.2.2’de belirtilen şekilde ölçülen genişliğidir.

A.2.6.2 Ortalama basınç (Metot 1) Contalama fonksiyonu içinde yer alan conta bölgesi üzerine etkiyen ortalama basınç f, aşağıdaki eşitlik kullanılarak hesaplanmalıdır: f =F

( l t × bt )

Burada; f Ortalama basınç (MPa) (N/mm2), F δen küçük değerindeki şekil değiştirmeyi oluşturabilmek için gereken sıkıştırma kuvveti (N), lt Deney parçasının uzunluğu (mm), bt Sıkıştırılmış contanın etkili genişliği (mm) dir.

A.2.6.3 En büyük şekil değiştirme (Metot 2) En büyük şekil değiştirme δen büyük, Madde A.2.5.2.1’e uygun şekilde hesaplanan şekil değiştirme değeridir.

24

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

A.2.7 Örnekler A.2.7.1 Metot 1 Sıkıştırılmış contanın etkili genişliğinin ve contalama fonksiyonu içinde yer alan conta bölgesi üzerine etkiyen ortalama basıncın değerlendirilmesinde kullanılan işlemlere ilişkin bir örnek, Çizelge A.1’de verilmiştir. Varsayılan contaya ait özel kuvvet/şekil değiştirme diyagramı, sadece örnekle bağlantılı olarak kullanım için Şekil A.1’de gösterilmiştir.

A.2.7.2 Metot 2 Contalama fonksiyonu içinde yer alan contanın en büyük şekil değiştirmesinin değerlendirilmesinde kullanılan işlemlere ilişkin bir örnek, Çizelge A.2’de verilmiştir. Varsayılan contaya ait özel kuvvet/şekil değiştirme diyagramı, sadece örnekle bağlantılı olarak kullanım için Şekil A.1’de gösterilmiştir.

Açıklamalar Y X

Contanın birim uzunluğu başına düşen kuvvet Şekil değiştirme Şekil A.1 - Örnekler için kabul edilen özel kuvvet/şekil değiştirme diyagramı ve ∆δen küçük (Metot 1) veya ∆δen büyük (Metot 2) tayini

25

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge A.1 - Örneği değerlendirmek için uygulanan işlemler (Metot 1) 1) Varsayımlar DN Anma çapı

DN 1000

dso

Muflu ucun anma iç çapı

1274,8 mm

dsp

Mufsuz ucun anma dış çapı

1250,0 mm

∆dso

Muflu ucun iç çap toleransı

± 1,2 mm

∆dsp

Mufsuz ucun dış çap toleransı

± 2,4 mm

Fs

Kesme yükü (0,03 × DN) kN

hj

Contanın anma yüksekliği

20 mm

∆hj

Conta yüksekliği toleransı

± 0,7 mm

Contanın yerleştirilmeden önceki uzunluğu

3630 mm

l1

30 kN

2) Eşitlikler ve hesaplamalar ( dso + dsp )

2

(1274,8 + 1250,0 )

= 30 × 1000

Fd

Fs × 1000

l2

π ( dsp + h j )

= π (1250 + 20 )

ε

(l2

= ( 3990 − 3630 )

hm

hj

δ1

{ 2h

bt

l1

(1 + ε )

0,5

m

=

δen küçük

− l1 )

= 20

− dso + dsp −  ( 2∆hj ) 2 + ∆dso2 + ∆dsp2 

{ 2 × 19,1 − 1274,8 + 1250,0 −  ( 2 × 0,7 )

2

0,5

2

3990 mm 0,10

3630

19,1 mm

(1 + 0,10 )

0,5

} × 100

+ 1,22 + 2,42 

2hm 0,5

} × 100

( 2 × 19,1)

(i) Birleşime özel kuvvet/şekil değiştirme diyagramından ∆δen küçük tayin edilir: (ii) δ1 − ∆δen küçük

= 27,1 − 18,1

( dso

≥ 0,5 × (1274,8 − 1250,0 )

− dsp )

2 ’nin en az % 50’si

23,8 N/mm

% 27,1 % 18,1 % 9,0

2

≥ 6,2 mm

3) Deney işlemleri ve değerlendirme Deney işlemleri: a) Değeri % 9,0 olan en küçük şekil değiştirme δen küçük oluşturulacak şekilde deney parçasını (lt = 100 mm) sıkıştır, b) Sıkıştırma kuvveti F’yi kaydet,

200N

c) Sıkıştırılmış contanın etkili genişliği bt’yi ölç, d) Ortalama basınç f’yi elde etmek için F

(lt × bt ) değerini hesapla.

10,5 mm 0,19 MPa (N/mm2)

Şartlar:

26

c) bt ≥ 6,2 mm,

Uygun

d) f ≥ 0,15 MPa (N/mm2).

Uygun

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge A.2 - Örneği değerlendirmek için uygulanan işlemler (Metot 2) 1) Varsayımlar DN Anma çapı

DN 1000

dso

Muflu ucun anma iç çapı

1274,8 mm

dsp

Mufsuz ucun anma dış çapı

1250,0 mm

∆dso

Muflu ucun iç çap toleransı

± 1,2 mm

∆dsp

Mufsuz ucun dış çap toleransı

± 2,4 mm

Fs

Kesme yükü (0,03 × DN) kN

hj

Contanın anma yüksekliği

20 mm

∆hj

Conta yüksekliği toleransı

± 0,7 mm

Contanın yerleştirilmeden önceki uzunluğu

3630 mm

l1

30 kN

2) Eşitlikler ve hesaplamalar ( dso + dsp )

2

= 30 × 1000

(1274,8 + 1250,0 )

Fd

Fs × 1000

l2

π ( dsp + h j )

= π (1250 + 20 )

ε

(l2

= ( 3990 − 3630 )

hm

hj

δ2

{ 2h

l1

(1 + ε )

0,5

m

=

δen büyük

− l1 )

} × 100

{ 2 × 19,1 − 1274,8 + 1250,0 +  ( 2 × 0,7) + 1,2 2

3630

0,10

0,5

0,5

2

+ 2,42  

19,1 mm

2hm 0,5

} × 100

( 2 × 19,1)

(i) Birleşime özel kuvvet/şekil değiştirme diyagramından ∆δen büyük tayin edilir: (ii) δ2 + ∆δen büyük

= 43,0 + 8,1

23,8 N/mm 3990 mm

(1 + 0,10 )

= 20

− dso + dsp +  ( 2∆h j ) 2 + ∆dso2 + ∆dsp2 

2

% 43,0 % 8,1 % 51,1

3) Değerlendirme Şartlar: a)

δen büyük ≤ % 65

Uygun

A.3 Hesaplama metodu A.3.1 Uygulanabilirlik Aşağıda verilen hesaplama metodu sadece, contanın dairesel veya başka tipte dışbükey en kesitli olması, kapalı boşluğunun bulunmaması (en azından contalama fonksiyonu içinde yer alan conta bölgesi dâhilinde) ve şekil değiştirmeyi başlangıç conta yüksekliğinin en fazla % 65’i ile sınırlandıran mekanik araçları bulunan bir birleşim yerinde kullanılması şartıyla, Madde A.2’ye uygun şekilde yapılan deneye bir alternatif olarak kullanılabilir.

A.3.2 Hesaplama esasları Yumurta kesitli borularda dso, dsp, dsos ve dsps değerleri için ilgili boru genişliği WN kullanılmak üzere, Metot 1 için sıkıştırılmış contanın etkili genişliği bt ve contalama fonksiyonu içinde yer alan herhangi bir conta bölgesi üzerine etkiyen ortalama basınç f, aşağıda verilen eşitlikler yardımıyla hesaplanmalıdır: δen küçük = [ 2hm − dso + dsp − dsos + dsps − K

]

× 100

( 2hm )

δen büyük = [ 2hm − dso + dsp + dsos − dsps − K

]

× 100

( 2hm ) 27

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

K milimetre cinsinden kompozit tolerans katsayısıdır ve aşağıdaki eşitlik yardımıyla hesaplanır: K = 

( 2∆hj )

2

2 2 + ∆dso + ∆dsp + ∆d2sos + ∆d2sps 

Burada; ∆dso Muflu ucun iç çap toleransı (mm), ∆dsp Mufsuz ucun dış çap toleransı (mm), ∆dsos Şekil değiştirmeyi sınırlayıcı mekanik araçların kullanıldığı yerde muflu ucun iç çap toleransı (muflu uçta bu gibi araçlar kullanılmadığı durumda ∆dso’ya eşittir) (mm), ∆dsps Şekil değiştirmeyi sınırlayıcı mekanik araçların kullanıldığı yerde mufsuz ucun dış çap toleransı (muflu uçta bu gibi araçlar kullanılmadığı durumda ∆dsp’ye eşittir) (mm), Conta yüksekliği toleransı (mm) ∆hj dır.

Fe = E × hm  1,25 ( δen küçük bt = 0,5 hm  π f = Fe

100 ) 3 / 2 + 50 ( δen küçük

2 − (1 − δen küçük

100 ) 2 

100 ) 6 

[1 − δen küçük

100]

bt

Not - Sıkıştırılmış contanın etkili genişliği bt’nin hesaplanmasında kullanılan eşitlik ampirik bir eşitliktir ve % 5’ten daha düşük en küçük şekil değiştirme δen küçük değerleri için geçerli olmamasına rağmen, uygulamada bu durum önemsiz kabul edilir.

Sabit bir hacim esas alınarak imal edilen contalarda, kompozit tolerans katsayısı hesaplanırken ∆hj sıfır kabul edilmelidir. Metot 2 için δen büyük, yukarıda verilen ilgili kısımlar kullanılarak hesaplanmalıdır. Yumurta kesitli borularda dso ve dsp değerleri için ilgili boru genişliği WN kullanılmak üzere, Metot 4 için en küçük şekil değiştirme δen küçük, en büyük şekil değiştirme δen büyük ve sıkıştırılmış contanın etkili genişliği bt, aşağıda verilen eşitlikler yardımıyla hesaplanmalıdır: δ1 = 2hm − dso + dsp −

( 2∆hj )

δ2 =  2hm − dso + dsp +

( 2∆hj )

bt = 0,5 hm  π

2

2 − (1 − δ1

2

2 2  + ∆dso + ∆dsp  × 100

( 2 × hm )

2 2  + ∆dso + ∆dsp  × 100

( 2 × hm )

2 100 ) 

[1 − δ1

100 ]

A.3.3 Örnekler A.3.3.1 Metot 1 Sıkıştırılmış contanın etkili genişliğinin ve contalama fonksiyonu içinde yer alan herhangi bir conta bölgesi üzerine etkiyen ortalama basıncın hesaplanmasında kullanılan işlemlere ilişkin bir örnek, Çizelge A.3’te verilmiştir. Örneğe ait temel kabuller, Şekil A.2’de çizimle gösterilmiştir. Not - Borulara ilişkin benzer kabullere dayalı olmalarına karşın, Çizelge A.1 ve Çizelge A.3’te verilen örneklerden elde edilen sıkıştırılmış contanın etkili genişlik ve ortalama basınç değerleri arasında bir ilişki (korelâsyon), Çizelge A.1’deki örnekte kesmeyi engelleyici beton kısım olmadığı kabul edildiğinden beklenemez.

28

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Açıklamalar

1 2 3 4 5 6 7 8

Mufsuz uç içine kalıplanmış kesmeyi engelleyici beton kısım Yerleştirilmiş contanın yüksekliği hm (19,1 mm) Lâstik halka conta hj ± ∆hj (20 mm ± 0,7 mm) Muflu uç paralel olduğundan dsos = dso ve ∆dsos = ∆dso dsps ± ∆dsps (1270,4 mm ± 2,0 mm) dsp ± ∆dsp (1250,0 mm ± 2,0 mm) dso ± ∆dso (= dsos ± ∆dsos) (her ikisinin değeri de 1274,8 mm ± 1,0 mm) DN 1000 Şekil A.2 - Çizelge A.2’de verilen örneğe ait temel kabuller

A.3.3.2 Metot 2 Contalama fonksiyonu içinde yer alan contanın en büyük şekil değiştirmesinin değerlendirilmesinde kullanılan işlemlere ilişkin bir örnek, Çizelge A.4’te verilmiştir. Varsayılan contaya ait özel kuvvet/şekil değiştirme diyagramı, sadece örnekle bağlantılı olarak kullanım için Şekil A.1’de gösterilmiştir.

A.3.3.3 Metot 4 Contanın en küçük şekil değiştirmesinin, en büyük şekil değiştirmesinin ve sıkıştırılmış etkili genişliğinin hesaplanmasında kullanılan işlemlere ilişkin bir örnek, Çizelge A.5’te verilmiştir. Mufsuz uçta kesmeyi engelleyici beton kısmın bulunmaması ve toleransların bu duruma göre ayarlanmış olması haricinde, örneğe ait temel kabuller esasen Şekil A.2’de gösterildiği gibidir.

29

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge A.3 - Örneği hesaplamak için uygulanan işlemler (Metot 1)

1) Varsayımlar DN Anma çapı -

DN 1000

Mufsuz uç içine kalıplanmış kesmeyi engelleyici beton kısımlı birleşim (dsos = dso ve ∆dsos = ∆dso)

-

dso

Muflu ucun anma iç çapı

1274,8 mm

dsp

Mufsuz ucun anma dış çapı

1250,0 mm

dsps

Kesmeyi engelleyici beton kısımda mufsuz ucun anma dış çapı

1270,4 mm

∆dso

Muflu ucun iç çap toleransı

± 1,0 mm

∆dsp

Mufsuz ucun dış çap toleransı

± 2,0 mm

∆dsps

Kesmeyi engelleyici beton kısımda mufsuz ucun dış çap toleransı

± 2,0 mm

hj

Contanın anma yüksekliği

20 mm

∆hj

Conta yüksekliği toleransı

± 0,7 mm

l1

Contanın yerleştirilmeden önceki uzunluğu

3630 mm

E

Contanın yapımında kullanılan lâstiğin elâstisite (elâstiklik) modülü (40 IRHD)

1,50 MPa (N/mm2)

2) Eşitlikler ve hesaplamalar l2

π ( dsp + h j )

= π (1250 + 20 )

ε

(l2

= ( 3990 − 3630 )

hm

hj

K

 ( 2∆h j )2 + ∆dso2 + ∆dsp2 + ∆dsos2 + ∆dsps2   

− l1 )

l1

(1 + ε )

0,5

[ 2hm

− dso + dsp − dsos + dsps − K

]

× 100

3630 0,5

[ 2hm

− dso + dsp + dsos − dsps + K

]

× 100

0,5

3,46 mm

2hm

E × hm  1,25 ( δen küçük

100 ) 1,5 + 50 ( δen küçük

= 1,50 × 19,1  1,25 (14,5

bt

0,5 hm  π 

2 − (1 − δen küçük

= 0,5 × 19,1  π

100 )  

2 − (1 − 14,5

[1 − δen küçük 2 100 ) 

Fe

bt

bt

( dso

− dsp )

2 ’nin en az % 50’si

( 2 × 19,1)

% 14,5

]

× 100

( 2 × 19,1)

% 55,7

100 ) 6 

1,99 N/mm

100]

[1 − 14,5

= 1,99

f

× 100

100 ) 6 

100 ) 1,5 + 50 × (14,5 2

]

2hm

= [ 2 × 19,1 − 1274,8 + 1250,0 + 1274,8 − 1270,4 + 3,46

Fe

19,1 mm

0,5

= [ 2 × 19,1 − 1274,8 + 1250,0 − 1274,8 + 1270,4 − 3,46

δen büyük

0,10

(1 + 0,10 )

= 20

2 =  ( 2 × 0,7 ) + 1,02 + 2,02 + 1,02 + 2,02 

δen küçük

3990 mm

100]

9,4 mm 0,21 MPa (N/mm2)

9,4

≥ 0,5 × (1274,8 − 1250,0 )

2

≥ 6,2 mm

3) Değerlendirme Şartlar: δen büyük ≤ % 65 mm 30

a) bt ≥ 6,2 mm, b) f ≥ 0,15 MPa (N/mm2).

Uygun Uygun Uygun

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge A.4 - Örneği hesaplamak için uygulanan işlemler (Metot 2)

1) Varsayımlar DN Anma çapı -

DN 1000

Mufsuz uç içine kalıplanmış kesmeyi engelleyici beton kısımlı birleşim (dsos = dso ve ∆dsos = ∆dso)

-

dso

Muflu ucun anma iç çapı

1274,8 mm

dsp

Mufsuz ucun anma dış çapı

1250,0 mm

dsps

Kesmeyi engelleyici beton kısımda mufsuz ucun anma dış çapı

1270,4 mm

∆dso

Muflu ucun iç çap toleransı

± 1,0 mm

∆dsp

Mufsuz ucun dış çap toleransı

± 2,0 mm

∆dsps

Kesmeyi engelleyici beton kısımda mufsuz ucun dış çap toleransı

± 2,0 mm

hj

Contanın anma yüksekliği

20 mm

∆hj

Conta yüksekliği toleransı

± 0,7 mm

Contanın yerleştirilmeden önceki uzunluğu

3630 mm

l1

2) Eşitlikler ve hesaplamalar l2

π ( dsp + h j )

= π (1250 + 20 )

ε

(l2

= ( 3990 − 3630 )

hm

hj

K

 ( 2∆h j )2 + ∆dso2 + ∆dsp2 + ∆dsos2 + ∆dsps2   

− l1 )

l1

(1 + ε )

0,5

= 20

[ 2hm

− dso + dsp + dsos − dsps + K

]

× 100

3630

0,10

(1 + 0,10 )

0,5

19,1 mm

0,5

2 =  ( 2 × 0,7 ) + 1,02 + 2,02 + 1,02 + 2,02 

δen büyük

3990 mm

0,5

3,46 mm

2hm

= [ 2 × 19,1 − 1274,8 + 1250,0 + 1274,8 − 1270,4 + 3,46

]

× 100

( 2 × 19,1)

% 55,7

3) Değerlendirme Şartlar: a) δen büyük ≤ % 65 mm

Uygun

31

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge A.5 - Örneği hesaplamak için uygulanan işlemler (Metot 4)

1) Varsayımlar DN Anma çapı

DN 1000

dso

Muflu ucun anma iç çapı

1274,8 mm

dsp

Mufsuz ucun anma dış çapı

1250,0 mm

∆dso

Muflu ucun iç çap toleransı

± 0,8 mm

∆dsp

Mufsuz ucun dış çap toleransı

± 1,6 mm

hj

Contanın anma yüksekliği

20 mm

∆hj

Conta yüksekliği toleransı

± 0,7 mm

Contanın yerleştirilmeden önceki uzunluğu

3630 mm

l1

2) Eşitlikler ve hesaplamalar l2

π ( dsp + h j )

= π (1250 + 20 )

ε

(l2

= ( 3990 − 3630 )

hm

hj

δ1

{ 2h

bt

0,5

2 − dso + dsp −  ( 2∆hj ) + ∆dso2 + ∆dsp2 

2 − dso + dsp +  ( 2∆h j ) + ∆dso2 + ∆dsp2 

{ 2 × 19,1 − 1274,8 + 1250,0 +  ( 2 × 0,7 )

2

0,5 hm  π

2 − (1 − δen küçük

0,5 × 19,1  π

2 100 ) 

0,5

0,5

} × 100 2

+ 1,62  

} × 100

+ 0,82 + 1,62 

[1 − δen küçük

2 2 − (1 − 29,1 100 ) 

0,10

0,5

2

m

3630

(1 + 0,10 )

= 20

{ 2 × 19,1 − 1274,8 + 1250,0 −  ( 2 × 0,7) + 0,8

{ 2h =

l1

(1 + ε ) m

=

δ2

− l1 )

3990 mm

19,1 mm

2hm 0,5

} × 100

( 2 × 19,1)

% 29,1

( 2 × 19,1)

% 41,0

2hm 0,5

} × 100

100 ]

[1 − 29,1

100 ]

14,4 mm

3) Değerlendirme Şartlar:

32

a) bt ≥ 5 mm,

Uygun

b) δ1 ≥ % 25

Uygun

c) δ2 ≤ % 50

Uygun

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ek B Sürme borularla ilgili statik hesaplar B.1 Genel Sürme yükü, montaj sırasında, en arkadaki boruya veya arada kalan herhangi bir boruya eksenel olarak uygulanır ve her borunun en kesitinde basınç gerilmesi meydana getirir. Eksenel basınç yükü, normalde, bir borudan diğerine, birleşim yüzleri arasındaki tampon elemanlar vasıtasıyla aktarılır. En büyük teorik tasarım sürme yükünün elde edilmesini sağlayan ideal durumda, biribiri ile birleştirilmiş iki borunun boyuna ekseni tam olarak aynı hizada ve boruların sürme yüzleri tam olarak gönyede ise, bir borudan diğerine aktarılan sürme yükü ve boru gövdelerindeki gerilmeler eşit olarak dağılır. Bununla birlikte, boru hatları uygulamada genelde doğrusal plânlanmasına rağmen, boru hattı doğrultusunda ve kotta daima kontrol ayarlamalarının yapılması gerekir ve boruların sürme yüzleri nadiren tam olarak gönyededir. Bu durum, sürme yükünün, bir borudan diğerine dış merkezli (eksantrik) şekilde uygulanmasına neden olur. Uygulamada, tampon elemanın her iki boru yüzüne temas eder konumda kalması şartıyla (“kapalı birleşim” durumu), sürme yükünün, boru eksenleri arasında sınırlı bir hiza sapması ile en kesitin büyük bir kısmına uygulanması da sağlanabilmektedir. Aşağıdaki paragraflarda, kapalı birleşim durumunda en büyük teorik tasarım sürme yükünün ve en büyük sürme yükünün nasıl hesaplanacağı belirtilmekte ve tampon elemanın her iki boru yüzüne temas eder konumda kalmadığı durumda (“açık birleşim” durumu) bu yükün tahminî hesaplanmasına yönelik eşitlikler verilmektedir.

B.2 Semboller Bu ekte kullanılan sembollerin anlamı aşağıda verilmiştir (Şekil B.1 ve Şekil B.2’yi de inceleyiniz): Ac de di e F’ Fcj Fj Fj en büyük Foj fck z

Basınç altındaki birleşim yüzeyinin/yüzeylerinin alanı/alanları (m2), Birleşim yüzeyinin dış çapı (m), Birleşim yüzeyinin iç çapı (m), Foj / Fcj’ye eşit olan yük azaltma (dış merkezlilik) katsayısı, Montaj yerinde uygulanan sürme yükü (MN), “Kapalı birleşim” durumunda en büyük sürme yükü (MN), İmalâtçı tarafından beyan edilen tasarım sürme yükü (MN), En büyük teorik tasarım sürme yükü (MN), “Açık birleşim” durumunda en büyük sürme yükü (MN), Betonun karakteristik basınç dayanımı (MPa) (N/mm2), Birleşim kısmında basıncın çap yönündeki uzantısı (m).

B.3 Tasarım kriterleri B.3.1 Prensipler Belirli bir boruya ait sürme yükleri, betonun imalâtçı tarafından beyan edilen ve karot numunelerin Madde 6.8’e uygun şekilde deneye tâbi tutulması esas alınarak doğrulanan tasarım karakteristik basınç dayanımı fck’ya (Madde 5.3.2.1) ve basınç altındaki birleşim yüzeyi alanı Ac’ye bağlı olarak hesaplanır. En büyük teorik tasarım sürme yükü Fj en büyük, sürme yükünün tasarım birleşim yüzlerine dik olarak etkidiği kabul edilerek (hiçbir sapmanın olmadığı ve bütün sürme yüzlerinin tam olarak gönyede olduğu kabul edilerek) ve fck’ya 1,67’lik bir (malzeme) emniyet katsayısı uygulanarak (fck/1,67 = 0,6 fck) imalâtçı tarafından hesaplanmalıdır:

33

ICS 23.040.50; 93.030

Fj en

büyük

= 0,6 fck × A c (Fj ≤ Fj en

TÜRK STANDARDI

büyük

TS 821 EN 1916/Mart 2005

)

“Kapalı birleşim” durumunda en büyük sürme yükü Fcj, çap üzerinde bir uçta sıfır olan gerilmenin, karşı uçta uniform olarak fck’nın % 60’ına çıktığı kabul edilerek hesaplanan en büyük değeri aşmamalıdır: Fcj = 0,5 Fj en

Burada; Fcj = 0,5 Fj ’dir.

büyük

Sürme yükünün daha fazla dış merkezli etkidiği “açık birleşim” durumunda, sürme yüzünün kenarında meydana gelen en büyük basınç gerilmesi, fck’nın % 60’ını aşmamalıdır. Birleşim boyunca uygun gerilme dağılımı, Şekil B.1’de gösterilmiştir. Bu durumda, en büyük sürme yükü Foj, “kapalı birleşim” durumundaki en büyük sürme yükünden küçük olacaktır.

Basınç alanı

Gerilme diyagramı

Açıklamalar

1 2

“Kapalı birleşim” durumu “Açık birleşim” durumu Şekil B.1 - Sapmalı durumda basınç altındaki alan ve gerilme diyagramı

Basınç altındaki birleşim yüzeyi alanları, birleşim alanındaki en küçük et kalınlığı esas alınarak hesaplanmalıdır (Şekil B.2):

(

)

Sac halkalı birleşimler için;

A c = de2 − di2 × π / 4

Azaltılmış erkek kesitli birleşimler için;

A c =  d2e − di' 2 + d'e2 − di2  × π / 4  

(

) (

)

Not - Ac alanı, her bir kenardan ölçülen temas genişliğini % 20’den fazla azaltmaması gereken herhangi bir tampon elemanın alanı değil, Şekil B.2’de gösterildiği gibi basınç altındaki birleşim yüzeyinin alanıdır.

34

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Açıklamalar

a) Sabit sac halkalı birleşim b) Seyyar sac halkalı birleşim c) Azaltılmış erkek kesitli birleşim Şekil B.2 - Et kalınlığı içindeki farklı birleşim tipleri için çapların gösterimi

B.3.2 “Kapalı birleşim” durumu “Kapalı birleşim” durumunda, birbiri ardına gelen iki boru arasında aralık yoktur, oluşabilecek sapmalar tampon eleman içinde kalmaktadır ve en büyük sürme yükü Fcj, aşağıdaki eşitliğe uygun şekilde hesaplanmalıdır: Fcj ≤ 0,5 Fj en

büyük

Burada; Fcj = 0,5 Fj ve 0,5 Fj en

büyük

= 0,3 fck × A c ’dir.

B.3.3 “Açık birleşim” durumu “Açık birleşim” durumunda, birbiri ardına gelen iki boru için tampon eleman ile birleşim yüzü arasında değişken bir aralık vardır ve en büyük sürme yükü, aşağıdaki eşitliğe uygun şekilde hesaplanmalıdır. Foj ≤ 0,3 e × fck × A c

Burada; Foj = e × Fcj ve e ≤ 1 ’dir.

Birleşim yüzeyi çaplarının fonksiyonu olarak e değerleri, diyagram şeklinde Şekil B.3’te gösterilmiştir.

35

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Şekil B.3 - Birleşim yüzeyi çaplarının fonksiyonu olarak yük azaltma (dış merkezlilik) katsayısı e = Foj / Fcj Not - Şekil B.3’te gösterilen e değerleri, aşağıdaki eşitlik kullanılarak hesaplanmıştır:

( (

e = e' / π × 1 − ξ2

)

× z / de

)

Burada (açılar radyan cinsindendir); ξ = di / de

(

e' = η × cos-1 ( −η ) − ξ2 × cos-1 ( −η / λ )  +  2 + η2  η = 2 ( z / de ) − 1 ξ≥ η

olduğunda λ = ξ

ξ< η

olduğunda λ = η

dir.

B.4 Örnek B.4.1 Hesap kabulleri Boru: di

= 1,500 m

de

= 1,735 m

di / de = 0,865

36

)

×

(

)

1 − η2 − 2ξ2 + η2 × λ 2 − η2  / 3 

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Beton dayanımı: Beyan edilen karakteristik basınç dayanımı fck = 40 MPa (N/mm2) Sürme yükü: Beyan edilen tasarım sürme yükü Fj = 14,3 MN Not - Fj, Fj en büyük’e eşit veya Fj en büyük’ten küçük olmalıdır. Bu örnekte imalâtçı, Fj’yi Fj en büyük’e eşit beyan

etme tercihini kullanmıştır (Madde B.4.2).

B.4.2 Hesaplama

(

)

A c = de2 − di2 × π / 4 = Fj en

büyük

( 1,735

2

)

− 1,5002 × π / 4 = 0,597 m2

= 0,6 fck × A c = 0,6 × 40 × 0,597 = 14,3 MN

Kapalı birleşim durumu: Fcj = 0,5 Fj = 0,5 × 14,3 = 7,2 MN

Açık birleşim durumu: Bu kabulde, beklenen sapmaya (sürme işlemine bağlı olarak) göre verilen birleşim kısmında basıncın çap yönündeki etkili uzantısı: z = 0,5 de Buna bağlı olarak, di / de =0,8 ve di / de =0,9 eğrileri arasında kalan eğri dikkate alınarak, Şekil B.1’den tayin edilen yük azaltma (dış merkezlilik) katsayısı: e = 0,595 Varsayılan açık aralıklı durumda en büyük sürme yükü: Foj = e × Fcj = 0,595 × 7,2 = 4,3 MN

Not - Yüklenicinin, uyguladığı sürme metodunu, zeminin yapısını ve beklenmeyen durumları dikkate alarak tayin ettiği emniyet katsayısını içeren hesaplanmış bu en büyük sürme yükü, montaj yerinde uygulanan sürme yükünden (F’) büyük olmalıdır; yani F' < Foj olmalıdır.

37

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ek C Tepe yükü dayanımının tayini için deney motodu C.1 Prensip Bu deneyin amacı, boruya ait tepe yükü dayanımını değerlendirmektir. Başlangıç tip deneyi ve sürekli muayene yapılırken Çizelge C.1’e başvurulmalıdır. Tepe yükü dayanımının tayini için referans deney, donatısız bir borunun Ek K’ya uygun şekilde muayene edilip edilmediğine veya donatılı bir borunun temel muayeneye (Madde I.1.1) tâbi tutulup tululmadığına bakılmaksızın, daima bu ekte verilenlere uygun şekilde yapılmalıdır. Çizelge C.1 - Yapılması gereken tepe yükü dayanımı deneyleri

Tepe yükü dayanımı

Donatısız beton borular (Ek I’ya uygun şekilde)

Çelik lifli beton borular

Donatılı beton borular Düzenli muayenea

Temel muayenea

T/R

T/R

-

-

-

-

T/R

T/R

T/R

T/R

T/R

-

1,2 Fn

-

-

-

-

T/R

En küçük tepe yükü Fn

-

T/R

-

-

-

0,67 Fn Tekrar uygulanan

-

-

T/R

-

-

Ek K tercihi kullanılmadan

Ek K tercihi kullanılarak

Çatlak yükü, Fc = 0,67 Fn

-

-

Çatlak yükü, Fc = 0,8 Fn

-

Taşıma sınır yükü (Göçme yükü), Fu

T

Başlangıç tip deneyi anlamındadır.

R

Rutin (sürekli) muayene deneyi anlamındadır.

a

Madde I.1.1.

C.2 Cihazlar Cihaz, en büyük deney yükünü, belirtilen deney yüküne göre % 3 doğrulukla, darbe veya çarpma etkisi olmaksızın uygulayabilecek kapasitedeki deney makinesinden oluşmalıdır. Deney makinesi bir yük kayıt cihazı ile donatılmış olmalıdır.

C.3 Hazırlık Boru, imalâtçının takdirine bağlı olarak, deneyden önce en fazla 28 saat su içinde bekletilebilir.

C.4 İşlem C.4.1 Genel Boru, deney makinesine Şekil C.1 veya Şekil C.2’de gösterildiği gibi yerleştirilmeli ve boyuna eksenine paralel rijit mesnetler vasıtasıyla mesnetlenmeli ve yüklenmelidir. Mesnetler boydan boya sürekli veya kısmî olabilir. Yük merkezinin muflu uç alın yüzünden itibaren mesafesi l / 2 olmalı ve yük, Şekil C.1’de gösterildiği gibi düzgün yayılı olarak uygulanmalıdır. Deneyde yük uygulanacak boru kısmı uzunluğu, imalâtçının takdirine bağlı olarak, muf kısmının üzerine kadar uzatılabilir. Kısmî mesnetler kullanıldığında, yük uygulanacak boru kısmı uzunluğu, gövde iç uzunluğunun % 40’ından kısa olmamalıdır. Dairesel kesitli borularda yük, tek bir üst mesnet vasıtasıyla uygulanmalıdır. Alt mesnet, orta açısı (β) 150o ± 3o olacak şekilde biçimlendirilmiş tek bir V biçimli mesnetten (Şekil C.2a) veya imalâtçının takdirine bağlı olarak, merkezleri arasında kalan mesafe boru merkezi karşısında 30o ± 3o’lik açıyı görecek şekilde yerleştirilmiş iki ayrı mesnetten (Şekil C.2c) oluşmalıdır. Anma çapı DN 1200’den büyük dairesel kesitli borularda, imalâtçının takdirine bağlı olarak, tek bir üst mesnet yerine orta açısı (β) 150o ± 3o olan tek bir V biçimli üst mesnet (Şekil C.2b) kullanılabilir. 38

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Tabanlı borular tek bir üst mesnet vasıtasıyla yüklenmeli ve merkezleri arasındaki mesafe boru en kesitinin şekline göre iç çap veya iç genişliğin 0,3 katına eşit olan iki alt mesnet ile mesnetlenmelidir (Şekil C.3). Anma çapı DN 1200’den büyük dairesel kesitli borularda yük, imalâtçının takdirine bağlı olarak, orta açısı (β) 150o ± 3o olan tek bir V biçimli üst mesnet veya merkezleri arasında kalan ve borunun gerçek ölçüleri esas alınarak hesaplanan mesafe, V biçimli mesnetin boruya temas ettiği noktalar arasındaki mesafeye eşit olacak şekilde yerleştirilen iki ayrı üst mesnet vasıtasıyla uygulanabilir. Mesnetler için kullanılacak elâstomerik malzemenin ortalama sertliği 50 IRHD ± 5 IRHD, kalınlığı ise 20 mm ± 5 mm olmalıdır. Mesnetleme şeritlerinin en fazla genişliği, Çizelge C.2’de belirtilenlere uygun olmak şartıyla imalâtçı tarafından seçilmelidir. V biçimli mesnetler için herhangi bir sınırlama yoktur. İmalâtçının takdirine bağlı olarak, elâstomerik mesnetleme şeritlerinin yerine, genişliklerinin Çizelge C.2’de verilen değerleri aşmaması şartıyla alçı veya kükürt de kullanılabilir. Çizelge C.2 - Mesnetleme şeritlerinin en fazla genişliği

Boru çapı/genişliği

En fazla genişlik

DN veya WN

mm

DN/WN ≤ 400 400 < DN/WN ≤ 1200 1200 < DN/WN ≤ 1750

50 100 150

Şekil C.1 - Tepe yükü deneyi için üst ve alt mesnetler

39

ICS 23.040.50; 93.030

Şekil C.2a

TÜRK STANDARDI

Şekil C.2b (DN ≤ 1200 olan borular için uygun değil)

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Şekil C.2c

Şekil C.2 - Dairesel kesitli borular üzerinde yapılan tepe yükü deneyi için tipik deney düzenekleri

Şekil C.3a

Şekil C.3b

Şekil C.3 - Boruların tabanlı olduğu ve yükün tek bir üst mesnet vasıtasıyla uygulandığı durumlarda tepe yükü deneyi için deney düzenekleri

Yük, Madde C.4.2, Madde C.4.3 veya Madde C.4.4’te belirtilen deney yüküne ulaşılıncaya kadar kesiksiz yükleme sağlanacak şekilde uygulanmalıdır. Belirtilen deney yükü, dakikada 20 kN/m ilâ 25 kN/m’lik bir artış hızıyla uygulanmalıdır. Deney makinesinin kontrollerinde, nihaî göçme öncesi borunun hızla şekil değiştirmeye başladığı andan itibaren herhangi bir ayarlama yapılmamalıdır.

C.4.2 Donatısız beton borular İmalâtçı, tepe yükü dayanımı muayenesini Ek K’ya uygun şekilde yapmayı tercih etmezse, deney yükü olarak taşıma sınır yükü (göçme yükü) esas alınmalı ve bu yüke ait bir kayıt tutulmalıdır. Bu muayene, özel işlem için Ek K’ya uygun şekilde yapılacaksa, deney yükü olarak en küçük tepe yükü veya taşıma sınır yükünden (göçme yükünden) istenileni esas alınmalı ve borunun duruma göre bahsedilen ilk veya sonraki yüke dayanıp dayanmadığına ilişkin bir kayıt tutulmalıdır.

40

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

C.4.3 Çelik lifli beton borular Yük, belirtilen çatlak yükü değerine ulaşılıncaya kadar artırılmalı, bu değerde bir dakika sabit tutulmalı ve boru, herhangi tipte çatlak oluşumu bakımından muayene edilmelidir. Muayene sonucu kaydedilmelidir. Hiçbir çatlağa rastlanmamışsa, yük, taşıma sınır yükü (göçme yükü) değerine kadar artırılmalı ve bu yüke ait bir kayıt tutulmalıdır. Kesiksiz olarak uygulanan yük, kaydedilen yük değerinin % 95’i kadar (veya bundan daha fazlası kadar) düşürüldükten sonra kaldırılmalı, belirli en küçük tepe yükünün 0,67 katındaki yük değerine ulaşılıncaya kadar tekrar uygulanmalı, bu değerde bir dakika sabit tutulmalı ve borunun tekrar uygulanan bu yüke dayanıp dayanmadığına ilişkin bir kayıt tutulmalıdır.

C.4.4 Donatılı beton borular Yük, belirtilen çatlak yükü değerine ulaşılıncaya kadar artırılmalı ve bu değerde sabit tutulmalıdır. Oluşan herhangi tipteki çatlak, büyüteç veya eş değeri bir araç kullanılarak yüzey üzerinden optik olarak ölçülmeli ve yük belirtilen çatlak yükü değerinde sabit tutulurken çatlağın kararlı hâle gelip gelmediğinin tespiti için üç beş dakika sonra ve bir iki dakikalık aralıklarla tekrar ölçme yapılmalıdır. Art arda yapılan iki ölçme sonucu birbirinin aynı ise, çatlağın kararlı hâle geldiği kabul edilir. Her bir muayeneye ilişkin sonuçlar kaydedilmelidir. Daha sonra yük, başlangıç tip deneyi ve Çizelge I.1’de belirtilen yer için, taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu’ya kadar artırılmalı ve bu yüke ilişkin bir kayıt tutulmalıdır. İmalâtçı, özel işlem için tepe yükü dayanımı muayenesinde temel muayeneyi (Madde I.1.1) tercih ederse, yük, taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu yerine en küçük tepe yükü Fn’nin sadece 1,2 katına, çatlak yükü Fc ise 0,67 Fn’den (Madde 5.2.3) 0,8 Fn’ye artırılmalıdır.

C.5 Sonuçların ifade edilmesi Deney sonucu, toplam yükün gövde iç uzunluğuna bölünmesi ile ifade edilmeli ve etkili deney sonucunu elde etmek için imalâtçı tarafından seçilen ve kayıtlara geçirilen deney düzeneğine göre düzeltilmelidir. Etkili deney sonucu Fa aşağıda verilen eşitlikten elde edilir:

(

Fa = kb × P + P*

)

l

Burada; Etkili deney sonucu (kN/m), Fa Deney düzeneği için dönüştürme katsayısı (Çizelge C.3), kb P Ölçülen deney yükü (kN), Yükleme mesnetinin/mesnetlerinin zatî ağırlığı (kN), P* l Gövde iç uzunluğu (m) dur.

41

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge C.3 - Dönüştürme katsayısı kb

Boru en kesiti Dairesel Dairesel, tabanlı

Yumurta biçimli

Deney düzeneği DN/WN ≤ 1200 DN > 1200 Şekil C.2a ve Şekil C.2c Şekil C.2a ve Şekil C.2c Şekil C.2b Şekil C.3a Şekil C.3a Şekil C.3a, orta açısı 150o olan tek bir V biçimli üst mesnet ile birlikte (Not 1) Şekil C.3b -

Dönüştürme katsayısı kb 1,00 0,64 1,00 İmalâtçı tarafından hesaplanacak olan (Not 2) 1,00

o

Not 1 - İmalâtçının takdirine bağlı olarak, orta açısı 150 olan tek bir V biçimli üst mesnet yerine, merkezleri arasında kalan mesafe, V biçimli mesnetin boruya temas ettiği noktalar arasındaki mesafeye eşit olacak şekilde yerleştirilen iki ayrı üst mesnet kullanılabilir. Not 2 - V biçimli tek bir üst mesnet (veya iki ayrı üst mesnet) kullanılarak yüklenen dairesel kesitli tabanlı borular için dönüştürme katsayısı kb, uygulama noktaları arasındaki mesafeye bağlı olarak değişir ve yapı statik olarak üçüncü dereceden belirsizlik içerdiğinden, her bir durum için imalâtçı tarafından ayrı ayrı statik hesap yapılması gerekir. Not 3 - Değeri 1,00 olan dönüştürme katsayısı kb, sadece, taban et kalınlığı borunun geri kalan kısmı etrafındaki et kalınlığı ile aynı ise doğrudur. Taban et kalınlığı, borunun geri kalan kısmı etrafındaki et kalınlığıdan fazla ise, yapı statik olarak üçüncü dereceden belirsizdir ve her bir durum için imalâtçı tarafından ayrı ayrı statik hesap yapılması gerekir.

42

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ek D Boyuna eğilme momenti dayanımının tayini için deney metodu D.1 Prensip Bu deneyin amacı, gövde iç uzunluğu dış çapının altı katından büyük, anma çapı ise DN 250 dâhil olmak üzere DN 250’ye kadar olan dairesel kesitli boruların boyuna eğilme momenti dayanımını değerlendirmektir.

D.2 Cihazlar Cihaz; yük dağılımı, cihazın herhangi bir kısmının yapabileceği şekil değiştirme veya akma uzamasından kayda değer derecede etkilenmeyecek şekilde sağlam ve rijit olmalıdır. Mesnetleme ve yükleme metodu, Madde D.3.2 veya Madde D.3.3’te tarif edilenlerden birine uygun olmalıdır. Cihaz uygun şekilde kalibre edilmiş ve deney yükünü uygulayabileceğinin kontrolü yapılmış olmalıdır.

D.3 İşlem D.3.1 Genel Deney numunesi, gövde iç uzunluğu 1,25 m’den büyük olan muflu veya mufsuz dairesel kesitli bir parça borudan veya aynı borunun tamamından oluşmalıdır. Numune, imalâtçının takdirine bağlı olarak, deneyden önce en fazla 28 saat su içinde bekletilebilir. Yük numuneye, anî titreşim veya darbe etkisi yaratılmadan ve dakikada 6 kN’dan az, 9 kN’dan ise fazla olmayan sabit bir yükleme hızı ile uygulanmalıdır.

D.3.2 Dört noktadan yükleme işlemi Numune, manivelâ kolu uzunluğu 300 mm’den az olmamak şartıyla, Şekil D.1’de gösterilen düzenek kullanılarak yatay olarak mesnetlenmeli ve yükleme bu durumda yapılmalıdır. Askılar, boru çevresi ile askı arasındaki temas açısı en az 120o olacak şekilde tasarımlanmalıdır. Ölçüler mm’dir.

Açıklamalar

1 2

Mesnetleme askısı Yükleme askısı

Manivelâ kolu uzunluğu al ≥ 300 mm olmalıdır. Şekil D.1 - Yükleme ve mesnetleme düzeneği (dört noktadan)

43

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

D.3.3 Üç noktadan yükleme işlemi Not - Bu işlem, sadece, kırılmanın belirgin şekilde “kiriş” kırılması biçminde olması durumunda uygundur. Şüphe olması hâlinde (örneğin, uç kırılması meydana gelmesi hâlinde), Madde D.3.2’de tarif edilen işlem kullanılmalıdır.

Numune, Şekil D.2’de gösterilen düzenek kullanılarak yatay olarak mesnetlenmeli ve yükleme bu durumda yapılmalıdır. Üç mesnet bloğu da, boru gövdesine temas eden 120o’lik mesnet yay uzunluğu boyunca ortalama sertliği 50 IRHD ± 5 IRHD, kalınlığı 20 mm ± 5 mm, genişliği ise 100 mm ± 5 mm olan elâstomerik malzeme ile kaplanmalıdır. Ölçüler mm’dir.

Şekil D.2 - Yükleme ve mesnetleme düzeneği (üç noktadan)

D.4 Sonuçların ifade edilmesi D.4.1 Dört noktadan yükleme işlemi Boyuna eğilme momenti dayanımı aşağıda verilen eşitlik yardımıyla hesaplanır: M = Pb × al 2

Burada; M Boyuna eğilme momenti dayanımı (kNm), Uygulanan toplam yük (kN), Pb 0,5 × ( ls − 0,3 ) ’e eşit olan manivelâ kolu uzunluğu (m), al ls dır.

Mesnet açıklığı (m)

D.4.2 Üç noktadan yükleme işlemi Boyuna eğilme momenti dayanımı aşağıda verilen eşitlik yardımıyla hesaplanır: M = Pb × lb 4

Burada; M Boyuna eğilme momenti dayanımı (kNm), Uygulanan toplam yük (kN), Pb Alt mesnetleme şeritlerinin eksenleri arasındaki mesafe (m) (numune elverdiği ölçüde uzun olmalıdır) lb dir. 44

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ek E Su sızdırmazlığın tayini için deney metotları E.1 Prensip Bu deneylerin amacı, birimlerin ve açısal sapma yaptırılan ve/veya kesme yüküne tâbi tutulan birleşim yerlerinin, belirtilen hidrostatik iç basınç etkisinde su sızdırmazlığını koruyup korumadığını değerlendirmektir. Hidrostatik deney, tasarım et kalınlığı 125 mm’den fazla olan birimlere uygulanmaz.

E.2 Cihazlar Her bir deneye ait cihaz, birimin/birimlerin emniyetli şekilde kelepçelenerek sabitlenmesine, birim uçlarının uygun araçlar yardımıyla kapatılmasına imkân vermeli ve belirtilen hidrostatik iç basıncı gereken zaman dilimi boyunca uygulayabilecek kapasitede olmalıdır. Uygulanan basınç belirtilen basınçtan düşük olmamalı ve belirtilen basıncı en fazla % 10 aşmalıdır. Birleşim yeri deneyinde kullanılacak cihaz, birbiri ile esnek olarak birleştirilen ve belirtilen sınır değerler dâhilinde birbirine bağlı olarak hareket edebilecek şekilde mesnetlenen iki birimi bir arada tutmalıdır.

E.3 Hazırlık Birimler, imalâtçının takdirine bağlı olarak, deneyden önce en fazla 28 saat su içinde bekletilebilir. Deney öncesi bu tercih kullanılmış ise, buna ait kayıt tutulmalıdır. Birimlerin dış yüzeyi, meydana gelmesi muhtemel herhangi türde sızıntının görülmesine imkân verecek derecede kuru olmalıdır.

E.4 İşlem (hidrostatik deney - rutin deneyler ve başlangıç tip deneyleri) Birleşimlerin dayanıklılığı Madde 4.3.4.2’de verilen Metot 1 veya Metot 3 ile kanıtlanıyorsa, tek bir birim cihaza kelepçelenerek sabitlenmeli, uçları kapatılmalı ve sonrasında içeride hiç hava kalmamasına dikkat edilerek su ile doldurulmalıdır. Daha sonra, birimin merkezinden geçen hattan ölçülen hidrostatik iç basınç, tedricî olarak 50 kPa’a (0,5 bara veya yaklaşık 5 metrelik su sütünuna) kadar yükseltilmeli ve sıfıra düşürülmeden önce birimin Madde 4.3.7’ye uygunluk bakımından değerlendirilebilmesi için bu değerde 15 dakikalık zaman dilimi boyunca sabit tutulmalıdır.

E.5 İşlem (birleşim yeri deneyi) E.5.1 Genel İki birim, contası/contaları ile birlikte ve uçları kapalı olarak veya (Madde 4.3.4.2’de verilen Metot 2’nin kullanıldığı durum haricinde) deneye tâbi tutulacak birleşim yeri iç kısımda tecrit edilerek cihaza monte edilir. İmalâtçının birleşimlere ait rutin ölçmeleri (Çizelge H.2) yapmayı istemesi hâlinde, başlangıç tip deneyi, izin verilen toleranslar en olumsuz şekilde bir araya getirilerek monte edilen birimler üzerinde yapılmalıdır. Diğer bütün durumlarda birleştirilecek muflu ve mufsuz uç, numune olarak alınan iki birimden rasgele seçilmelidir. Birimler su ile doldurulurken, içeride hiç hava kalmamasına dikkat edilmelidir.

E.5.2 Açısal sapma yapan birleşim yerinin su sızdırmazlığı Birimler, yapılarında hiçbir hasar oluşturulmadan, metrede 12500/DN (veya 12500/WN, boru en kesitinin şekline uygun olarak) veya 50 milimetrelik açısal sapma değerlerinden küçük olanı kadar saptırılmalıdır. Sapma, birimlerin yumurta kesitli olması hâlinde, düşey düzlem içinde yaptırılmalıdır. Bu işlem sırasında birimler arasında kalan birleşim açıklığının herhangi bir noktada kapanması, örneğin, birimler arasındaki uygun bir yere, imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde beyan edilen açıklık ortalama değerine eşit kalınlıkta olan bir takoz yerleştirilerek engellenmelidir. Not - Açısal sapma değerlerinden hesaplanan açılar, montaj sırasında, özellikle de sürme işlemleri sırasında uygulanması zorunlu açılar değildir. Yüklenici ile imalâtçının bu konuda aralarında görüşme yapması tavsiye edilir.

Bunlar yapıldıktan sonra, birimlerin merkezinden geçen hattan ölçülen 50 kPa değerindeki (0,5 bar veya yaklaşık 5 metrelik su sütünu değerindeki) hidrostatik iç basınç uygulanmalı ve sıfıra düşürülmeden önce birleşim yerinin Madde 4.3.7’ye uygunluk bakımından değerlendirilebilmesi için bu değerde 15 dakikalık zaman dilimi boyunca sabit tutulmalıdır.

E.5.3 Kesme yükü etkisi altındaki birleşim yerinin su sızdırmazlığı Birleşim yeri, Şekil E.1’de gösterildiği gibi mesnetlenmelidir. 45

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Açıklama

1

Contanın merkezinden geçen hat Şekil E.1 - Kesme yükü deneyi

Kesme yükü Fs’e (Şekil E.1) eşit bir mesnet tepkisi oluşturmak amacıyla ilâve bir Rs yükü istenirse, bu yük, dakikada yaklaşık 10 kN’luk yükleme hızıyla, muflu uç alın yüzüne mümkün olduğunca yakın yerden, düşey olarak uygulanmalıdır. Rs yükünün değeri, aşağıda verilen eşitlik yardımıyla hesaplanmalıdır: Rs = (Fs − Ww 2 ) × l1 ( l1 − as ) ≥ 0 (kN)

Burada; Ww Su ile dolu bir birimin ağırlığıdır (kN). Yük, uzunluğu 100 mm, orta açısı ise en az 120o olan V biçimli bir mesnet vasıtasıyla aktarılmalıdır. Mesnet, imalâtçının takdirine bağlı olarak, kalınlığı en fazla 20 mm, ortalama sertliği ise en az 45 IRHD olan elâstomerik malzeme tabakası ile donatılabilir. Bunlar yapıldıktan sonra, birimlerin merkezinden geçen hattan ölçülen 50 kPa değerindeki (0,5 bar veya yaklaşık 5 metrelik su sütünu değerindeki) hidrostatik iç basınç ve değeri kN cinsinden boru en kesitinin şekline göre DN veya WN değerinin 0,03 katına eşit olan kesme yükü Fs birlikte uygulanmalı ve iç basınç sıfıra düşürülmeden önce birleşim yerinin Madde 4.3.7’ye uygunluk bakımından değerlendirilebilmesi için basınç ve yük bu değerlerde 15 dakikalık zaman dilimi boyunca sabit tutulmalıdır.

E.5.4 Kesme yükü etkisi altında açısal sapma yapan birleşim yerinin su sızdırmazlığı Açısal sapma ve kesme yükü için sırasıyla Madde E.5.2 ve Madde E.5.3’e uygun şekilde ayrı ayrı deney yapmak yerine, imalâtçının takdirine bağlı olarak, bu iki deney birleştirilerek yapılabilir. Birleşik deney, Madde E.5.2’ye uygun şekilde yapılan açısal sapma yapan birleşim yerinin su sızdırmazlığı deneyi ile değeri kN cinsinden boru en kesitinin şekline göre DN veya WN değerinin 0,01 katına eşit olan kesme yükü Fs kullanılarak, Madde E.5.3’e uygun şekilde yapılan kesme yükü etkisi altındaki birleşim yerinin su sızdırmazlığı deneyinin aynı anda yapılmasından oluşur. Açısal sapma ve kesme yükü aynı düzlem içinde ve aynı doğrultuda uygulanmalıdır. Belirtilen açısal sapma değerine ulaşıldığında, kesme yükü işlemi başlatılır ve sonrasında Madde E.5.2 ve Madde E.5.3’e uygun şekilde hidrostatik iç basınç uygulanır. Bu durum, hidrostatik iç basınç sıfıra düşürülmeden önce birleşim yerinin Madde 4.3.7’ye uygunluk bakımından değerlendirilebilmesi için belirtilen zaman dilimi boyunca korunmalıdır.

E.6 Sonuçların ifade edilmesi Birimin/birimlerin veya birleşim yerinin bu standardda belirtilen şarta uygun olup olmadığına ilişkin bir kayıt tutulmalıdır. 46

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ek F Su emme tayini deney metodu F.1 Prensip Bu deneyin amacı, sertleşmiş betonun, suya daldırılmış bir numunenin kütlesi ile aynı numunenin kurutulduktan sonraki kütlesi arasındaki farkın kuru numune kütlesine oranı şeklinde tarif edilen, suya daldırma yoluyla su emmesinin değerlendirilmesidir.

F.2 Numune Sertleşmiş bir birimden kesilerek alınan numunenin kütlesi 2 kg’dan az, 4 kg’dan fazla olmamalıdır.

F.3 Cihazlar

Cihazlar, sıcaklığı 105 oC ± 5 oC’ta tutulabilen havalandırmalı etüv ile numune kütlesini % 0,05 hassasiyetle tartabilen teraziden oluşmalıdır.

F.4 İşlem F.4.1 Suya daldırılmış numunenin kütlesinin tayini (m1)

Numune, 20 oC ± 3 oC sıcaklığa ulaştırılır ve sabit kütleye erişilinceye kadar aynı sıcaklıktaki musluk suyu içine daldırılır. Bu işlem, birer saatlik aralar ile numunenin düşey olarak önce yaklaşık 1/3’ü, daha sonra yaklaşık 2/3’ü ve son olarak üst yüzeyi üzerinde kalan nihaî su seviyesi 20 mm olacak şekilde tamamı, kademeli şekilde suya daldırılarak gerçekleştirilir. 24 ± 1 saat ara ile yapılan iki tartma değeri arasındaki fark, suya daldırılan numunenin ortalama kütle değerinin % 0,1’inden az ise, sabit kütle m1’e erişildiği kabul edilir. Numune yüzeyi, yüzey suyunun tamamen uzaklaştırılabilmesini sağlamak amacıyla, her bir tartma öncesi örneğin bir sünger (ıslak ve sıkılmış) yardımıyla kurutulmalıdır.

F.4.2 Kurutulmuş numunenin kütlesinin tayini (m2)

Numune, havalandırmalı etüvde 105 oC ± 5 oC’ta sabit kütleye erişilinceye kadar kurutulur. Not - Etüv kapasitesinin ve havalandırmasının, içine yerleştirilen numune miktarını kurutmak için yeterli olup olmadığının kontrol edilmesi tavsiye edilir. Islak numuneler, kendilerinden önce yerleştirilen numuneler tamamen kurutulmadan etüv içine yerleştirilmemelidir.

Numune 20 oC ± 3 oC’a kadar soğutulduktan sonra m2 kütlesi tayin edilir. 24 ± 1 saat ara ile yapılan iki tartma değeri arasındaki fark, kuru numunenin ortalama kütle değerinin % 0,1’inden az ise, sabit kütle m2’ye erişildiği kabul edilir.

F.5 Sonuçların ifade edilmesi Suya daldırma yoluyla su emme Aw, aşağıdaki eşitlik yardımıyla yüzde bir hanesine yuvarlatılarak hesaplanır ve kaydedilir: A w = 100 × ( m1 − m2 ) / m2

Burada; Suya daldırılmış numunenin sabit kütlesi, m1 Kuru numunenin sabit kütlesi m2 dir.

47

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ek G İmalâtçının kalite güvence sistemi G.1 Organizasyon G.1.1 Sorumluluk ve yetki Kaliteyi etkileyen işleri idare eden, yapan ve kontrol eden bütün personel arasındaki sorumluluk, yetki ve ilişkiler; − Uygun olmayan özellikte mamul oluşmasının önlenmesi ile ilgili işlemin başlatılması, − Varsa, mamul kalite problemlerinin belirlenmesi ve kaydedilmesi amacıyla, organizasyon açısından serbestlik ve yetkiye ihtiyaç duyan personel ile ilgili bilgiler de dâhil olmak üzere, tarif edilmelidir.

G.1.2 Fabrika imalât kontrolü için yönetim temsilcisi İmalâtçı, birimlerin imalâtında yeterli yetki, bilgi ve tecrübeye sahip bir kişiyi, varsa diğer görevlerine ek olarak, fabrika imalât kontrol işlemlerinin yönetim ve denetimi ile bu ekte belirtilen hususların uygulanması ve devam ettirilmesinden sorumlu olarak atamalıdır.

G.1.3 Yönetimin gözden geçirmesi Bu ekte belirtilen hususların yerine getirilmesi amacıyla kabul edilmiş olan imalât kontrol sistemi, sistemin uygunluğunun ve etkililiğinin sürekli olarak sağlanması için, imalâtçı yönetimi tarafından imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde belirtilen sıklıkla gözden geçirilmelidir. Bu gözden geçirmelerle ilgili kayıtlar tutulmalıdır.

G.1.4 İmalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgeler İmalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgeler, uygun şekilde aşağıda verilenlere ilişkin şartları içermelidir: − − − − − − − − − −

Boruların gövde iç uzunlukları (Madde 4.3.3), Birleşimlerin ve contaların tarifi, boyutları, toleransları ve bunlara ek olarak contalama fonksiyon bölgesi (Madde 4.3.3, Madde 4.3.4, Madde 6.2, Ek H), Çelik lif miktarı (Madde 5.1.1), Donatı (Madde 5.2.2, Madde 6.3.1, Madde G.9), Karakteristik beton basınç dayanımı (Madde 5.3.2), Birleşim açıklığının değeri (Madde E.5.2), İmalât kontrol sisteminin gözden geçirilme sıklığı (Madde G.1.3), Donatılı beton boruların tepe yükü dayanımı muayenesi için düzenli muayene veya temel muayene seviyelerinden hangisinin kullanıldığı (Madde I.1.1), Eğilmede çekme gerilmeleri (Ek K), Boru en kesit geometrisi (Ek K).

G.2 Fabrika imalât kontrol sistemi İmalâtçı, birimlerin belirtilen özelliklere uygunluğunu sağlamak amacıyla belgelere dayalı bir fabrika imalât kontrol sistemini kurmalı ve bu sistemi devam ettirmelidir. Aşağıda verilen hususlara özellikle dikkat edilmelidir: − −

Belgelere dayalı fabrika imalât kontrol sistemi işlemlerinin ve talimatlarının bu standardın şartlarına uygun şekilde hazırlanması, Belgelere dayalı fabrika imalât kontrol sistemi işlemlerinin ve talimatlarının etkili şekilde uygulanması.

G.3 Muayene ve deney G.3.1 Genel Gerekli muayene ve deneyleri yapabilmek için gereken araçların, donanımın ve personelin hepsi bulunmalıdır. İmalâtçı veya temsilcisi, yapmış olduğu bir sözleşme ile gerekli araçlara, donanıma ve personele sahip bir taşeron çalıştırıyor ise (ana sorumluluğu kendisi taşırken), bu şart karşılanmış olur. Bütün deney ve ölçme donanımları, birimlerin belirtilen özelliklere uygunluğunun kanıtlanmasına imkân verecek şekilde kalibre edilmeli, muayene edilmeli ve bakım yapılmalıdır. Bu donanımlara ait belgeler ve sertifikalar mevcut olmalıdır. Donanım, ölçme belirsizlikleri bilinerek kullanılmalı ve belirtilen özelliği ölçebilecek kapasitede olmalıdır. 48

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

G.3.2 Muayene ve deney durumu Uygun olan hâllerde, birimlerin muayene ve deney durumu, üzerlerinde yapılan muayeneler ve deneylere göre uygun olup olmadıklarını gösteren araçlar ile tarif edilmelidir. Uygun olmayan birimler üzerindeki TS EN numarasının ve varsa belgelendirme işaretinin silinmesi şartıyla, birimlerin işaretlenmesi imalât esnasında bitirilebilir.

G.3.3 Deneyler Deneyler, bu standardda verilen deney metotlarına uygun şekilde yapılmalıdır.

G.3.4 Muayene ve deney kayıtları Fabrika imalât kontrolü sonuçları yeterli şekilde kaydedilmelidir. Kayıtta/kayıtlarda; birimlerin tarifi, imalât tarihi, deney metodu, deney sonuçları, uygulanan sınırlar ve muayeneyi yapan kişinin imzası bulunmalıdır. Muayene edilen birimlerin bu standarda uygun olmaması veya uygun olmayacağına dair bir göstergenin bulunması hâlinde, durumla ilgili olarak atılacak adımları belirten bir not, imalâtçı kaydına/kayıtlarına geçirilmelidir (örneğin, yeni bir deneyin yapılması ve/veya ilgili imalât işleminin düzeltilmesi amacıyla önlemler alınması gibi). İmalâtçı kaydı/kayıtları en az beş yıl boyunca muhafaza edilmelidir.

G.3.5 Şikâyetler Birimlerin kalitesi ile ilgili olarak alınan bütün şikayetler ayrıntılarıyla yeterli şekilde kaydedilmelidir. Kayıtta/kayıtlarda; birimlerin tarifi, kullanım yerinin tanıtımı, imalât tarihi, şikâyetin türü ve neticede yapılan işlem bulunmalıdır.

G.4 Uygun olmayan birimlerin ortaya çıkması durumda yapılması gereken işlem G.4.1 Yeterli bulunmayan sonuçlar Birim üzerinde yapılan bir deney veya muayene sonucu yeterli bulunmuyorsa, imalâtçı, mevcut olan eksikliği gidermek için gerekli adımları zaman kaybetmeden atmalıdır. Teknik açıdan mümkünse ve eksikliğin giderildiğine dair kanıt gerekliyse, eksiklik giderildiğinde ilgili deney veya muayene geciktirilmeden tekrarlanmalıdır.

G.4.2 Uygun olmayan birimler Uygun olmayan birimler (bu standardda verilen bir veya daha fazla özelliğe uygun olmayan birimler) ayrılmalı ve uygun olmadıkları belirtilecek şekilde işaretlenmelidir.

G.4.3 Müşterinin haberdar edilmesi Birimler deney sonuçları alınmadan önce sevk edilmişse, müşteriler, sonradan ortaya çıkabilecek herhangi türdeki hasarın önlenmesi amacıyla bu durumdan haberdar edilmelidir. Birimler teslim edilmişse ve imalâtlarının ardından yapılan bir sonraki kabul edilebilirlik tayini imalâtın reddini gerektiriyorsa, imalâtçı, önceki kabul edilebilirlik tayininden itibaren imal ve teslim ettiği birimlerin müşterilerini, bu birimlerin uygunluğunun garanti edilemeyeceği hususunda haberdar etmelidir.

G.5 Birimlerin taşınması, depolanması, ambalâjlanması ve teslimi G.5.1 Genel İmalâtçı, uygulanabilir olduğunda birimlerin taşınması, depolanması, ambalâjlanması ve teslimi ile ilgili belge ve bakım işlemlerini oluşturmalıdır.

G.5.2 Taşıma İmalâtçı, hasar veya bozulmayı önleyici taşıma metotlarını kullanmalıdır.

G.5.3 Depolama İmalâtçı, birimlerin teslim öncesi hasar görmesini veya bozulmasını önleyici emniyetli depolama alanlarını temin etmelidir.

49

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

G.5.4 Ambalâjlama ve işaretleme İmalâtçı ambalâjlama, koruma ve işaretleme işlemlerini (kullanılan malzemeler dâhil), bu standarda uygunluğun sağlanması için gereken ölçüde kontrol etmelidir.

G.5.5 İzlenebilirlik Teslim edilen birimler veya birim grupları, imalât verilerine bakılarak kesin olarak tanınabilmeli ve izlenebilmelidir. Bu amaç doğrultusunda imalâtçı, ilgili teknik şartnamelerde istenen kayıtları oluşturmalı ve saklamalı, birimleri veya birimlerin teslim belgelerini bu kayıtlara göre işaretlemelidir.

G.6 Eğitim ve personel İmalâtçı, kaliteyi etkileyen bütün personel faaliyetleri ile ilgili eğitim işlemlerini oluşturmalı ve sürdürmelidir. Özel olarak belirlenmiş görevleri yerine getirecek personel; uygun öğrenim, gereken eğitim ve/veya tecrübe temel alınarak seçilmelidir. Uygun eğitim kayıtları tutulmalıdır.

G.7 Malzeme kontrolü Aşağıda verilen çizelgelerin (Çizelge G.1 - Çizelge G.8) tamamı içinde belirtilen muayeneler ve deneylerden elde edilen sayısal sonuçlar ve bu sonuçlardan harekete geçilmesini gerektirenler kaydedilmelidir. Çizelge G.1 bütün malzemelere uygulanır. Çizelge G.2; − EN 45011’in gereklerine uygun üçüncü taraf belgelendirme kuruluşunca belgelendirilmemiş, − EN 45012’nin gereklerine uygun üçüncü taraf belgelendirme kuruluşunca belgelendirilmiş ve EN ISO 9001’e uygun olan bir kalite güvence sistemi altında imal edilmemiş, − Bu maddeye uygun bir kalite plânını işleten ve imalâtçı tarafından denetlenen tedarikçi tarafından imal edilmemiş malzemelere ayrıca uygulanır. Çizelge G.1 - Bütün malzemelerin kontrolü

Malzeme

Muayene/deney

Bütün malzemeler

Siparişe (sipariş, şartnameye/şartnamelere atıf yapmalıdır) uygunluğu gösteren sevk ve teslim belgesinin (uygulanabilir olduğunda konteyner üzerindeki etiketin) muayenesi

50

Amaç Partinin siparişe uygunluğundan ve doğru kaynaktan yollandığından emin olmak

Sıklık, en az Her teslimde

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge G.2 - Belirli malzemelerin kontrolü

Malzeme 1. Çimentolar 2. Agregalar

Muayene/deney Şartnameye/şartnamelere uygunluğu imalâtçı doğrulayacaktır Partinin gözle muayenesi

Amaç Uygunluktan emin olmak

Her 1000 tonda bir, ayda en az iki defa

Tane büyüklüğü dağılımı, tane şekli ve kirlilik/kirlenme hususları dikkate alınarak normal görünüm ile karşılaştırma yapmak

Her teslimde

1. Yeni kaynaktan alınan ilk teslimde 2. Gözle muayeneyi takiben şüphe olması hâlinde 3. Haftada bir defa, yerel şartların veya teslim şartlarının gerektirmesi hâlinde daha sık 1. Yeni kaynaktan alınan ilk teslimde 2. Gözle muayeneyi takiben şüphe olması hâlinde Her teslimde

3.

Elek analizi deneyi

Standard veya üzerinde anlaşmaya varılmış tane büyüklüğü dağılımına uygunluğu değerlendirmek

4. Agregalar

Organik kirlilik veya kavkı (kabuk) miktarı deneyi

Kirliliğin veya kirlenmenin varlığı ve miktarını değerlendirmek

5. Kimyasal katkılar

Kimyasal katkının gözle muayenesi

Normal görünüm ile karşılaştırma yapmak

6.

Yoğunluk tayini deneyi

7. Mineral katkılar 8. Karışım suyu

Mineral katkının gözle muayenesi Kimyasal analiz deneyi veya referans şartnameye uygun deney

Normal yoğunluk ile karşılaştırma yapmak Normal görünüm ile karşılaştırma yapmak Suda zararlı bileşenlerin bulunmadığında emin olmak

9. Çelik lif 10. Donatı çeliği 11. Contalar

Şartnameye/şartnamelere uygunluğu imalâtçı doğrulayacaktır Şartnameye/şartnamelere uygunluğu imalâtçı doğrulayacaktır Şartnameye/şartnamelere uygunluğu imalâtçı doğrulayacaktır

Sıklık, en az

Uygunluktan emin olmak Uygunluktan emin olmak Uygunluktan emin olmak

Her kaynak ve tane büyüklüğü dağılımında

Her teslimde Her teslimde Sadece, suyun şehir içme suyu şebekesinden alınmadığı durumlarda: 1. Yeni bir kaynak ilk defa kullanılırken 2. Şüphe olması hâlinde 3. Her yıl 4. Su akarsudan alınıyorsa yılda üç defa Ayda bir defadan fazla olmamak kaydıyla her teslimde Ayda bir defadan fazla olmamak kaydıyla her teslimde Ayda bir defadan fazla olmamak kaydıyla her teslimde

51

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

G.8 Donanım kontrolü Donanım kontrolü için Çizelge G.3 uygulanır. Çizelge G.3 - Donanım kontrolü

Donanım

Muayene/deney

Amaç

Sıklık, en az

1. Depo 2. Tartma donanımı

Uygun şekilde Performansın gözle muayenesi

Kirlenme riskini önlemek Tartma donanımının doğru şekilde çalıştığından emin olmak

Haftada bir defa Her gün

3.

Tartma doğruluğunun tayini deneyi

Hatalı tartmayı engellemek

4. Kimyasal katkı dağıtıcısı

Performansın gözle muayenesi

Dağıtıcının temiz durumda olduğundan ve doğru şekilde çalıştığından emin olmak

1. Montaj anında 2. Yılda iki defa 3. Şüphe olması hâlinde Her bir kimyasal katkı için günün ilk harmanında

5.

Doğruluk tayini deneyi

Hatalı dağıtımı engellemek

6. Su miktarını ölçme donanımı

Dağıtılan suyun gerçek miktarı ile ölçerden okunan değerin karşılaştırılması

Hatalı dağıtımı engellemek

7. Hacimsel harmanlama sistemi

Gözle muayene

Harmanlama donanımının doğru şekilde çalıştığından emin olmak

Her gün

8.

Harman bileşenlerinin gerçek kütlesinin, hacimsel harmanlama sistemi için uygun olacak bir metot kullanılarak tasarlanan kütle ile karşılaştırılması

Harmanlama doğruluğundan emin olmak

1. Montaj anında 2. Üç aylık aralıklarla 3. Şüphe olması hâlinde

9. Mikserler (karıştırıcılar)

Gözle muayene

Haftada bir defa

10. Kalıplar ve paletler

Gözle muayene

Karıştırma donanımında aşınma olup olmadığını kontrol etmek Kalıplar ve paletlerin temizliğini kontrol etmek

11.

Boyut kontrolü

52

Aşırı aşınma olup olmadığını kontrol etmek

1. 2. 3. 1. 2. 3.

Montaj anında Yılda iki defa Şüphe olması hâlinde Montaj anında Yılda iki defa Şüphe olması hâlinde

Her gün Kalıbın montajı veya tekrar montajı esnasında veya donanım yenilendiğinde

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

G.9 İşlem kontrolü Beton karışımının karışım hesabına (tasarımına) uygunluğunun kontrolü için Çizelge G.4 uygulanır. İmalâtın kontrolü için Çizelge G.5 uygulanır. İşaretlemenin ve depolamanın kontrolü için Çizelge G.6 uygulanır. Teslim kontrolü için Çizelge G.7 uygulanır. Çizelge G.4 - Beton karışımının kontrolü

İşlem elemanı

Muayene/deney

Metot

Sıklık, en az

1. Beton

Klorür miktarı

Klorür miktarını hesaplamak

Başlangıçta ve her kaynak değişiminde

2. 3. Karışım oranları

Doğru karışım Doğru oranlar

Gözle kontrol Kullanılan karışım oranlarının doğruluğunu belirlemek

Her mikser için her gün Her mikser için her gün

Çizelge G.5 - Fabrika imalâtının kontrolü

İşlem elemanı

Muayene/deney

Metot

4. İmalât

Doğru imalât işlemi

5. Donatı

Dairesel çubukların gövde iç uzunluğu boyunca istenilen şekilde yerleşimi ve miktarı ile mufsuz ve muflu uç bitimlerinden mesafesi Özel işleme göre önemli boyut/boyutlar

6. Mamul

Sıklık, en az

İmalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelere uygunluğu doğrulamak İmalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelere, bu standarda ve tasarım şartnamesine uygunluğu doğrulamak Ölçmek

Her gün Her gün

Başlangıçta ve her gün

Çizelge G.6 - İşaretlemenin ve depolamanın kontrolü

İşlem elemanı

Muayene/deney

Metot

Sıklık, en az

7. İşaretleme

Birimlerin işaretlenmesi

Gözle kontrol

Her gün

8. Depolama

Uygun olmayan birimlerin ayrılması

Gözle kontrol

Her gün

Çizelge G.7 - Teslim kontrolü

İşlem elemanı 9. İşaretleme 10. Yükleme

Muayene/deney Birimlerin/belgelerin doğru şekilde işaretlenmesi Doğru şekilde yükleme

Metot

Sıklık, en az

Gözle kontrol

Her gün

Gözle kontrol

Her gün

53

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

G.10 Lâboratuvar donanımının kontrolü Lâboratuvar donanımının kontrolü için Çizelge G.8 uygulanır. Çizelge G.8 - Lâboratuvar donanımının kontrolü

Donanım 1. 2. 3. 4. 5.

54

Ölçme donanımı Tartma donanımı Sıcaklık ölçme cihazı Yükleme deney donanımı Su sızdırmazlık donanımı

Muayene/deney

Metot

Sıklık, en az

Ölçülerin tayini Kütlenin tayini Sıcaklığın tayini Yüklemenin tayini Basıncın tayini

Resmî standarda göre kalibrasyon Resmî standarda göre kalibrasyon Resmî standarda göre kalibrasyon Resmî standarda göre kalibrasyon Resmî standarda göre kalibrasyon

Yılda bir defa Yılda bir defa Yılda bir defa Yılda bir defa Yılda bir defa

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ek H İmalâtı tamamlanmış mamullerin muayenesi için numune alma işlemleri Madde 6.1’in gerektirdiği yerde, imalâtı tamamlanmış mamullerin muayenesi için Çizelge H.1 uygulanmalıdır. Çizelge H.1 - Numune alma işlemleri

Madde Belirtilen deney Madde 4.2.6.1 Su emme Madde 4.3.2 Yüzeyin gözle muayenesi Madde 4.3.3

Madde 4.3.4

Geometrik özellikler: − Birimler − Birleşim profilleri Birleşimler ve contalar

Madde 4.3.5

Tepe yükü dayanımı

Madde 4.3.6.1 Boyuna eğilme momenti dayanımı Madde 4.3.7 Su sızdırmazlık: Madde 4.3.4.2’de verilen Metot 1, Metot 3 ve Metot 4 − Hidrostatik (t ≤ 125 mm) − Birleşim yeri, her tip için Madde 4.3.4.2’de verilen Metot 2 − Birleşim yeri, her tip için Madde 5.2.1 Donatı

Madde 5.2.2, Madde 5.3.3

Beton örtü kalınlığı

Başlangıç tip deneyi 3S Deneye tâbi tutulan her bir birim

Rutin muayene 1 G/ay Deneye tâbi tutulan her bir birim

3N Çizelge H.2

3Y Çizelge H.2

Deney veya belirtilen koşullarda hesap Donatısız ve çelik lifli beton için 3 S

Çizelge I.1

Donatılı beton için 1 S 2S

-

3W Çizelge H.2

Çizelge I.2 Çizelge H.2

Çizelge H.2 1N

Çizelge I.2 Göçme yükü deneyine tâbi tutulmuş her bir donatılı beton boru Madde 5.2.3’e göre tip Madde 5.2.3’e göre deneyine tâbi tutulmuş her deneye tâbi tutulmuş her bir boru kullanılarak 1 N bir boru ve örtü kalınlığı veya diğer birimler için örtü ölçer kullanılarak 2 N/gün kalınlığı ölçer kullanılarak 1N J*)

Madde 5.3.2.1 Karot dayanımı Burada; G Grup deneyi, J Ayda en az 1 defa olmak üzere, her gruba ait imal edilen 500 birim başına yapılan deney, N Her tip ve anma boyutu başına yapılan deney, S Her tip, anma boyutu ve dayanım sınıfı başına yapılan deney, W Her tip, anma boyutu ve aynı et kalınlığı başına yapılan deney, Y Yılda tip başına en az 1 defa olmak üzere, her tip, anma boyutu ve dayanım sınıfı için imal edilen 1000 birim başına yapılan deney, *) Aynı birimden alınan iki karot için J (Madde 6.8) dir.

55

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge H.2 - Birleşim yeri deneyleri için numune alma işlemleri

Deneyler 1) Açısal sapma 2) Kesme yükü veya 3) Açısal sapma ve kesme yükü birlikte Başlangıç tip deneyi

Rutin muayene (Birleşimlerin dayanıklılığını kanıtlamak için Madde 4.3.4.2’de verilen Metot 1, Metot 3 veya Metot 4’ün kullanıldığı durumda) Aynı gruptan; Yılda bir deneyden az olmamak şartıyla, aynı gruba ait imal edilen 1000 birimden; − Conta profil kesiti aynı, − Birleştirme yapılırken etkili olan birleşim profili − Conta profil kesiti aynı, aynı − Birleştirme yapılırken etkili olan birleşim profili aynı olan iki çift birim. olan bir çift birim. Başlangıç tip deneyinden en olumsuz toleranslar ile başarılı sonuç alınmış olması hâlinde, imalâtçının takdirine bağlı olarak ve aşağıda verilen sıklık değerlerinden az olmamak şartıyla, imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde beyan ettiği sıklıkla sadece birleşim ve conta profilinin boyutları doğrulanabilir: − −

56

Her anma boyutu ve tipe ait imal edilen 25 birim başına bir birim, Her anma boyutu ve tip için günde bir birim.

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ek I Tepe yükü dayanımının ve su sızdırmazlığın (hidrostatik) sürekli muayenesi için numune alma işlemleri I.1

Muayene çeşitleri ve sonuçların yorumlanması

I.1.1 Muayene çeşitleri Münferit değerlendirmeler esas alınarak muayene yapılması (Madde I.4.1) durumunda, donatısız ve çelik lifli borulara ait tepe yükü dayanımı deney sonuçları değerlendirilirken daima sıkı muayene uygulanmalıdır. Diğer deney sonuçları değerlendirilirken uygulanacak muayene çeşitleri, azalan sıklıklara göre aşağıda gösterildiği gibi üç tanedir. −

Sıkı muayene: Yeni bir imalâta başlandığında veya işlemde bir değişiklik meydana geldiğinde veya Madde I.2’de belirtilen değiştirme kuralları uygulandığında her özellik için yapılır.

−

Normal muayene: Özel işlem kontrol durumuna eriştiğinde veya Madde I.2’de belirtilen değiştirme kuralları uygulandığında her özellik için belirtilen sıklıkla yapılır.

−

Gevşek muayene: Madde I.2’de belirtilen değiştirme kuralları izin verdiği taktirde, her özellik için düşük sıklıkla numune alınarak yapılır.

Donatısız beton boruların tepe yükü dayanımı muayenesi, normal olarak taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu’ya göre yapılır. Alternatif olarak bu muayene, özel işlem için ve imalâtçının takdirine bağlı olarak, Ek K’ya uygun şekilde öncelikle en küçük tepe yükü Fn’ye göre de yapılabilir. Donatılı beton boruların tepe yükü dayanımı muayenesi, imalâtçının takdirine bağlı olarak ve seçilen seviye imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelerde beyan edilmek şartıyla, Çizelge I.1’de belirtilen “düzenli” veya “temel” seviyede yapılabilir.

I.1.2 Sonuçların yorumlanması Rutin deneylerin ve muayenenin kabul edilebilirliği, Madde I.4’te verilen kurallara uygun şekilde münferiden veya istatistikî olarak tayin edilmelidir.

I.2

Değiştirme kurallarının işletilmesi

I.2.1 Sıkı muayeneden normal muayeneye geçiş Sıkı muayenede art arda beş numunenin de ilgili özelliğe uygunluk göstermesi hâlinde, normal muayene başlatılır veya normal muayeneye dönülür.

I.2.2 Muayenenin durdurulması Art arda 10 numune de sıkı muayenede uygun çıkmazsa, arz edilen mamullerin kalitesini geliştirici önlemler alınıncaya kadar numune alma işlemlerine ait kuralların uygulanması durdurulur.

I.2.3 Normal muayeneden gevşek muayeneye geçiş Normal muayene uygulanmakta iken, aşağıda verilen şartların karşılanması hâlinde, gevşek muayeneye geçilebilir: − −

Son 10 numunenin ilgili özelliğe uygunluk göstermiş olması, İmalâtın bir kontrol durumuna erişmiş olması.

I.2.4 Gevşek muayeneden normal muayeneye geçiş Gevşek muayene uygulanmakta iken, asıl muayenede aşağıda verilen hususlardan herhangi birinin ortaya çıkması hâlinde, normal muayeneye dönülür (herhangi bir ret durumu meydana gelmeden önce): − −

İmalâtın düzensiz hâle gelmesi veya gecikmesi, Normal muayeneye dönülmesinin gerekliliğini gösteren diğer şartlar. 57

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

I.2.5 Normal muayeneden sıkı muayeneye geçiş Normal muayene uygulanmakta iken, iki veya daha fazla numunenin, normal muayene kapsamında art arda yapılan herhangi beş deney içinde verilen ilgili özelliğe uygunluk göstermemesi hâlinde, sıkı muayeneye geçilir.

I.3

Sıkı, normal ve gevşek muayene

I.3.1 Sıkı muayene Sıkı muayenede numune alma sıklığı, normal muayenedeki numune alma sıklığının iki katıdır.

I.3.2 Normal muayene Numuneler aşağıda verilenlere uygun şekilde seçilir ve deneye tâbi tutulur: −

Tepe yükü dayanımı: Çizelge I.1’de tarif edilen şekilde.

−

Su sızdırmazlık (hidrostatik): Birleşimlerin dayanıklılığını kanıtlamak için Madde 4.3.4.2’de verilen metotlardan kullanılanına göre ve Çizelge I.2’de tarif edilen şekilde.

I.3.3 Gevşek muayene Gevşek muayenede numune alma sıklığı, normal muayenedeki numune alma sıklığının yarısıdır.

58

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge I.1 - Tepe yükü dayanımının muayenesi

Boru malzemesi

Sembol/ semboller

1

2

Donatısız beton (Ek K tercihi kullanılmadan)

Fu

İmalâtın başlangıcında bir adetd

Donatısız beton (Ek K tercihi kullanılarak)

Fn

-

Fu

İmalâtın başlangıcında bir adetd

Çelik lifli beton

0,67 Fn + Fu + 0,67 Fn

İmalâtın başlangıcında bir adetd

Donatılı beton (düzenli muayene)

Fc = 0,67 Fn

İmalâtın başlangıcında bir adetd

Fu

İmalâtın başlangıcında bir adetd İmalâtın başlangıcında bir adetd

Donatılı beton (temel muayene)

Fc = 0,8 Fn

b c d

< 750 boru

Yılda dört adetten az olmamak üzere imal edilen 500 boru başına bir adet İmal edilen 750 boru ≥ 750 boru başına bir adet Yılda dört taneden az < 750 boru olmamak üzere imal edilen 500 boru başına bir adet İmal edilen 750 boru ≥ 750 boru başına bir adet Her dört haftada bir adetten az olmamak üzere Fn için seçilen her beş borudan bir adedi Yılda dört adetten az < 750 boru olmamak üzere imal edilen 500 boru başına bir adet İmal edilen 750 boru ≥ 750 boru başına bir adet Yılda iki adetten az < 250 boru olmamak üzere imal edilen 250 boru başına bir adet Haftadac bir adet 250 ≤ miktar< 750 İmal edilen 750 boru ≥ 750 boru başına bir adet Yılda bir adetten az olmamak üzere Fc için seçilen her 10 borudan bir adedi Yılda iki adetten az < 250 boru olmamak üzere imal edilen 500 boru başına bir adet İki haftada bir adet 250 ≤ miktar< 750 İmal edilen 1500 boru ≥ 750 boru başına bir adet Yılda bir adetten az olmamak üzere Fc için seçilen her 10 borudan bir adedi

İmalâtın başlangıcında bir adetd Bir numune bir boru anlamındadır. 3. kolonda belirtilen numune de dâhildir. Anma boyutu ve dayanım sınıfı aynı boruların imal edildiği art arda gelen beş gün anlamındadır. Başlangıç tip deneyleri (Madde 7.2.2) hariç, bütün numuneler rasgele seçilmek zorunda olduğundan (Madde 3.1.28), rutin imalât kapsamında imal edilen ilk boru olması şart değildir anlamındadır. 1,2 Fn

a

Özel bir makine veya imalât sistemi kullanılarak imal edilen anma boyutu ve dayanım sınıfı aynı numunea boruların deneye tâbi tutulma sıklığı (normal muayene) Toplamb Başlangıçta veya 18 veya c daha fazla takvim ayı Numune alma sıklığı Haftalık imalât süren bir aradan sonra miktarı 3 4 5

Not - İlgili etkili deney sonucu Fa (Madde C.5), uygun şekilde Fc, Fn ve Fu için kullanılır.

59

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge I.2 - Su sızdırmazlığın muayenesi; hidrostatik (Metot 1, Metot 3 ve Metot 4), birleşim yeri (Metot 2)

a

Tasarım et kalınlığı Her tipin, anma boyutunun ve aynı et kalınlığınına normal muayenesi kapsamında numune alınmadan önce art arda gelen iş (t) günleri süresince ulaşılan en fazla imalât miktarı mm t ≤ 40 ≤ 250 40 < t ≤ 100 ≤ 500 100 < t ≤ 125 ≤ 1000 125 < t Art arda 60 iş günü süren bir dönem boyunca belirli bir anma boyutunda, tipte veya tasarım et kalınlığında imalât yapılmamışsa, yılda en az bir defa olmak üzere, imalât tekrar başladığı anda numune alınmalıdır.

I.3.4 Örnekler Tepe yükü dayanımının Çizelge I.1’e uygun şekilde düzenli muayenesi için numune alma sıklığını gösteren örnekler, Çizelge I.3’te verilmiştir.

60

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge I.3 - Tepe yükü dayanımının muayenesi için numune alma sıklığını gösteren örnekler (düzenli muayene) Özel bir makine Boru malzemesi Anma boyutu ve İşlem veya imalât sistemi dayanım sınıfı Makine “A” Donatısız beton DN 300 İmal edilen boru miktarı: Dayanım sınıfı 165 Alınan numune miktarı:

1 250 1) 1 >>

2 500

İmal edilen boru miktarının yığışımlı (kümülatif) olarak gösterildiği imalât günleri 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 750 1000 1250 1500 1750 2000 2250 2500 2750 3000 3250 2) 2) 2) 1 1 1 < > < > < > <

14 3500 2) 1

15 3750 >

Makine “B”

Donatısız beton DN 600 İmal edilen boru miktarı: Dayanım sınıfı 135 Alınan numune miktarı:

100 1) 1 >>

200

300

400

500

Makine “C”

Donatısız beton WN/HN 400/600 İmal edilen boru miktarı: Dayanım sınıfı 135 Alınan numune miktarı: Çelik lifli beton DN 800 İmal edilen boru miktarı: Dayanım sınıfı 110 Alınan numune miktarı:

100 1 >>

200

300

400

500

1)

600 <

700

800 3) 1

900

1000 >

4)

100 1 >>

200

300

400

500

1)

5)

1100 < 600 <

4)

1200

1300 3) 1

1400

1500 >

700

800 3) 1

900

1000 >

Makine “D”

Donatılı beton

DN 600 İmal edilen boru miktarı: 250 Dayanım sınıfı 135 Alınan numune miktarı (Fc): 11) >> 1) Alınan numune miktarı (Fu): 1 >>

500

750

1000 <

1250 6) 1

1500 >

1750 <

2000 6) 1

2250 >

2500 <

2750 6) 1

3000 >

3250 <

3500 6) 1

3750 >

Makine “E”

Donatılı beton

DN 1200 İmal edilen boru miktarı: 100 Dayanım sınıfı 110 Alınan numune miktarı (Fc): 11) >> 1) Alınan numune miktarı (Fu): 1 >>

200

300

400

500

600 <

700

800 7) 1

900

1000 >

1100 <

1200

1300 7) 1

1400

1500 >

Makine “F”

Donatılı beton

DN 1500 İmal edilen boru miktarı: 50 Dayanım sınıfı 110 Alınan numune miktarı (Fc): 1) 1 >> 1) Alınan numune miktarı (Fu): 1 >> İmal edilen boru miktarı: DN 1600 Dayanım sınıfı 90 Alınan numune miktarı (Fc): Alınan numune miktarı (Fu):

100

150

200

250

350

400 8) 1

450

500 >

DN 1600 Dayanım sınıfı 90

20

İmalât sistemi “G”

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)

Donatılı sürme boru betonu

İmal edilen boru miktarı: 10 1) Alınan numune miktarı (Fc): 1 >> 1) Alınan numune miktarı (Fu): 1 >>

4)

300 < 30 1 >> 1) 1 >> 1)

60

90

120

150

4)

9)

30

Çizelge I.1’de verilen 3 no’lu kolon. Haftalık 750 adetten fazla donatısız beton boru imalâtı için Çizelge I.1’de verilen 4 ve 5 no’lu kolonlar. Haftalık 750 adetten az donatısız beton boru imalâtı için Çizelge I.1’de verilen 4 ve 5 no’lu kolonlar. Art arda beş günlük imalât Haftada 750 adetten az çelik lifli beton boru imal edildiğinden, imalâtın başlangıcında alınan numune gerekeni temsil eder (Çizelge I.1’de verilen 4 ve 5 no’lu kolonlar) Haftalık 750 adetten fazla donatılı beton boru imalâtı için Çizelge I.1’de verilen 4 ve 5 no’lu kolonlar. Haftalık 250 adet ile 500 adet arası donatılı beton boru imalâtı için Çizelge I.1’de verilen 4 ve 5 no’lu kolonlar. Haftada 250 adet donatılı beton boru imal edildiğinden, imalâtın başlangıcında alınan numune gerekeni temsil eder (Çizelge I.1’de verilen 4 ve 5 no’lu kolonlar) Haftalık 250 adetten az donatılı beton boru imalâtı için Çizelge I.1’de verilen 4 ve 5 no’lu kolonlar.

61

ICS 23.040.50; 93.030

I.4

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Kabul edilebilirlik tayini

I.4.1 Münferit değerlendirmeler esas alınarak yapılan muayene I.4.1.1 Uygulama Münferit değerlendirmeler esas alınarak yapılan muayene, istatistikî değerlendirme için ön gerekleri (Madde I.4.2.2) karşılayan donatısız ve çelik lifli beton borulara ait taşıma sınır yükü (göçme yükü) deney sonuçları dışında, bütün numunelere ait tepe yükü dayanımı ve hidrostatik deney sonuçlarına uygulanmalıdır.

I.4.1.2 İşlem Her bir deney sonucu (tepe yükü dayanımı için Fa, Fc, Fn, Fu’dan hangisi uygunsa) bu standardda verilen ilgili şart ile karşılaştırılır. Taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu için aşağıdaki şart uygulanır: Fu > Fn Burada; En küçük tepe yüküdür. Fn Taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu için uygulanan işlem (donatısız boruların Ek K tercihi kullanılarak yapılan muayenesi ve donatılı boruların temel muayenesi dışında) Şekil I.1’de şematik olarak gösterilmiştir. Donatılı boruların temel muayenesi için uygulanan işlem, Şekil I.2’de şematik olarak gösterilmiştir.

I.4.1.3 Kabul kriterleri Sonuç Madde I.4.1.2’de verilen şarta uygunsa, ilgili imalât kabul edilmelidir. Taşıma sınır yükü (göçme yükü) deney sonucu dışında tepe yükü dayanımı veya hidrostatik deney sonucu şarta uygun değilse, aynı imalâttan numune olarak iki boru daha alınarak deneye tâbi tutulmalıdır. Bu ikinci numuneden elde edilen sonuçların her ikisi de şarta uygunsa, uygun olmayan borular istisna sayılarak ilgili imalât kabul edilmelidir. Bu ikinci numuneden elde edilen sonuçlardan biri veya her ikisi de şarta uygun değilse, ilgili imalâtın hangi bölümünde sorun çıktığı tayin edilmeli ve o bölüm reddedilmelidir. Taşıma sınır yükü (göçme yükü) deney sonucu Madde I.4.1.2’de verilen şarta uygun değilse, aşağıda verilenler uygulanır: −

−

Fu ≥ 0,95 Fn ise, aynı imalâttan numune olarak iki boru daha alınarak deneye tâbi tutulmalı ve kabul edilebilirlik, bu ikinci numuneden elde edilen her iki sonucun uygun olmayan sonuca eklenmesiyle oluşturulan sonuç kümesinin istatistikî olarak değerlendirilmesi (Madde I.4.2.4) esas alınarak tayin edilmelidir. Fu < 0,95 Fn ise, ilgili imalât reddedilmelidir.

Temel muayene kapsamında 1,2 Fn’ye kadar deneye tâbi tutulan donatılı bir borudan elde edilen deney sonucu şarta uygun değilse (yani boru göçerse), kabul edilebilirlik, alt kalite istatistiği Q’yu (Madde I.4.2.4.2) tespit etmek amacıyla Fa deney sonucu 1,14 Fn (0,95 Fn yerine) ve 1,2 Fn (Fn yerine) ile karşılaştırılarak aynen yukarıda olduğu gibi tayin edilir.

62

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Münferit muayeneler

Bir boruyu deneye tâbi tut

Fu > Fn ?

Evet

Kabul

Hayır Fu ≥ 0,95 Fn ?

Hayır

Ret

Evet Evet

Borular donatılı mı? Hayır

Münferit değerlendirmeler

Hayır

12 ay içindeki önceki sonuçların sayısı ≥5 mi?

Evet

İki birimi daha deneye tâbi tut

(n - 1) önceki sonuçların bir eksiği

x 3 değerini hesapla

x 3 ≥ Fn + k3s

İstatistikî değerlendirme

xn değerini hesapla

Evet

Kabul

?

Evet

veya

xn ≥ Fn + kns xn ≥ Fn + k3δ ? Hayır

Hayır Ret

Şekil I.1 - Münferit değerlendirmeler esas alınarak yapılan taşıma sınır yükü (göçme yükü) muayenesi için akış şeması (donatısız boruların Ek K tercihi kullanılarak yapılan muayenesi ve donatılı boruların temel muayenesi dışında)

63

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Münferit muayeneler

Bir boruyu deneye tâbi tut

Fc ≥ 0,8 Fn ?

Hayır

Ret

Evet

Fa > 1,2 Fn ?

Evet

Kabul

Hayır

Fa ≥ 1,14 Fn ?

Hayır

Ret

Evet

Münferit değerlendirmeler

İki birimi daha deneye tâbi tut

x 3 değerini hesapla

x 3 ≥ 1,2 Fn + k3s

Evet

Kabul

? Hayır

Ret

Şekil I.2 - Donatılı boruların münferit değerlendirmeler esas alınarak yapılan temel muayenesi için akış şeması

64

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

I.4.2 İstatistikî değerlendirme esas alınarak yapılan tepe yükü dayanımı muayenesi I.4.2.1 Uygulama İstatistikî değerlendirme esas alınarak yapılan tepe yükü dayanımı muayenesi, donatısız ve çelik lifli beton borulara ait aşağıdaki ön gerekleri karşılayan taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu deney sonuçlarına uygulanmalı ve bu uygulama gerçekleştirilirken numunelerin imalâtında kullanılan özel işlem istatistikî bir kontrol durumuna erişmek ve bu durumu devam ettirmek amacıyla değerlendirilmelidir.

I.4.2.2 Ön gerekler İstatistikî değerlendirme esas alınarak yapılan muayene, aynı özel işlem ile imal edilen numunler üzerinde yapılan tepe yükü dayanım deneylerinden elde edilen art arda beş sonucun, bu standardın şartlarına uygun olduğu ve dağılımının normal kabul edilebileceği durumda kullanılmalıdır. Münferit değerlendirmeler esas alınarak yapılan muayene (Madde I.4.1) ise, aynı özel işlem ile imal edilen numunler üzerinde yapılan rutin tepe yükü dayanım deneylerinden elde edilen sonuçların yılda beşten az olduğu veya dağılımının normal kabul edilemeyeceği durumda kullanılmalıdır.

I.4.2.3 İşlem

Muayene, n imalâtçı tarafından seçilen ve 3 ≤ n ≤ 15 aralığında kalan belirli bir sayı olmak üzere, aynı özel işlem ile imal edilen numunler üzerinde yapılan rutin tepe yükü deneylerinden elde edilen art arda n adet sonucun buluduğu sonuç kümesi kullanılarak yapılır. Kullanılacak ilk küme, bu standardın şartlarına uygun en son üç sonuçtan oluşmalıdır. Muayene, kullanılabilir deney sonuç sayısı n’den az olduğu sürece, mevcut kümeye yeni sonuçların ilâve edilmesiyle art arda oluşturulan kümelerin kullanılması esas alınarak sürdürülmelidir. Kullanılabilir deney sonuç sayısı n’yi aştığında, sonraki muayeneler, en eski sonuçların çıkarılması ve en yeni sonuçların ilâve edilmesi ile oluşturulan n adet sonucu içeren güncellenmiş kümeler kullanılarak yapılmalıdır. İmalâtta veya deney parametrelerinde, deney sonuçlarının normal dağılımını bozabilecek her bir değişikliğin ardından, değişiklik sonrası elde edilmiş deney sonuçlarından oluşan yeni bir sonuç kümesi oluşturulmalıdır.

I.4.2.4 Kabul kriterleri I.4.2.4.1 Genel Deney sonuçlarının; − Münferiden Fu ≥ 0,95 Fn şartına, − İstatistikî olarak Madde I.4.2.4.2 veya Madde I.4.2.4.3’te verilen şartlara uygun olması hâlinde, imalât kabul edilmelidir. Burada; Taşıma sınır yükü (göçme yükü), Fu En küçük tepe yükü Fn dür. Yukarıda verilen şartlardan birine veya her ikisine de uygunluk sağlanamıyorsa, ilgili imalâtın hangi bölümünde sorun çıktığı tayin edilmeli ve o bölüm reddedilmelidir.

I.4.2.4.2 Standard sapmanın bilinmediği durumda kabul edilebilirlik tayini Art arda son n adet numuneden elde edilen ölçülmüş taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu değerinin x olduğu kabul edilir. n adet değerin aritmetik ortalaması x ve standard sapması s hesaplanır. Şart alt sınır değeri için alt kalite istatistiği Q aşağıdaki eşitlikle hesaplanır ve bulunan değer, Çizelge I.4’ün ilgili kolonundan elde edilen kabul edilebilirlik sabiti k ile karşılaştırılır. Ara n değerleri için enterpolasyon yapılabilir.

65

ICS 23.040.50; 93.030

(

Q = x − Fn

)

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

s

Burada; En küçük tepe yükü için şart alt sınır değeridir. Fn Çizelge I.4 - Standard sapmanın bilinmediği durumda kabul edilebilirlik sabiti

2)

Kabul edilebilirlik sabiti k

Numune sayısı n

3

Sıkı muayene 1,12

Normal muayene 0,958

Gevşek muayene 0,765

4

1,17

1,01

0,814

5

1,24

1,07

0,874

7

1,33

1,15

0,955

10

1,41

1,23

1,03

15

1,47

1,30

1,09

Kabul için şart alt sınır değeri alt kalite istatistiği, kabul edilebilirlik sabitinden büyük veya bu sabite eşit olmalıdır.

I.4.2.4.3 Standard sapmanın bilindiği durumda kabul edilebilirlik tayini İşlem, standard sapmanın bilinmediği durum için Madde I.4.2.4.2’de verilen ile aynıdır. Ancak kullanılacak standard sapma σ, en fazla son 12 ay içinde en az art arda 15 numuneden elde edilen ölçülmüş taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu değerleri esas alınarak tayin edilmeli ve düzenli olarak doğrulanmalıdır. Kabul edilebilirlik sabiti k, Çizelge I.5’in ilgili kolonundan elde edilmelidir. Ara n değerleri için enterpolasyon yapılabilir. Çizelge I.5 - Standard sapmanın bilindiği durumda kabul edilebilirlik sabiti

Kabul edilebilirlik sabiti k

Numune sayısı n

3

Sıkı muayene 1,17

Normal muayene 1,01

Gevşek muayene 0,76

4

1,23

1,11

0,83

5

1,39

1,20

0,92

7

1,45

1,25

1,02

10

1,50

1,31

1,08

15

1,56

1,36

1,13

2) ISO 3951’den uyumlaştırılmıştır.

66

2)

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ek J Mamul belgelendirme kuruluşuna düşen görevler J.1 Fabrikanın ve fabrika imalât kontrolünün başlangıç muayenesi Fabrikanın başlangıç muayenesinde, seri ve siparişe dayalı birim imalâtı ile fabrika imalât kontrolü için personel ve donanım bakımından Ek G’de verilen ön gereklere uygunluğun sağlanıp sağlanmadığı tayin edilmelidir. İmalâtçı tarafından işletilen fabrika imalât kontrol sistemi ve sistemin kabul edilebilirlik değerlendirmesi başta olmak üzere, başlangıç muayenesi ile ilgili bütün durumlar bir rapor şeklinde belgelenmelidir.

J.2 Birimlerin başlangıç tip deneylerinin değerlendirilmesi ve onaylanması Fabrika hâlihazırda bu standarda uygun şekilde belgeli imalât yapmıyorsa, belgelendirme kuruluşu, başlangıç tip deneylerini değerlendirmek ve onaylamak amacıyla, standardda verilen her bir özellik için her bir anma boyutu grubu üzerinde yapılacak deneylerde hazır bulunmalıdır. Fabrika hâlihazırda bu standarda uygun şekilde belgeli imalât yapıyorsa, belgelendirme kuruluşu, yeni bir mamulün veya yeni bir imalât sistemi kullanılarak imal edilen birimlerin başlangıç tip deneylerinin değerlendirilmesi ve onaylanması amacıyla, imalâtçı tarafından, ilgili mamulller veya ilgili donanım kullanılarak imal edilen birimler piyasaya arz edilmeden en geç yedi gün önce haberdar edilmelidir.

J.3 Fabrika imalât kontrolünün periyodik olarak gözetimi, değerlendirilmesi ve onaylanması Belgelendirme kuruluşunun başlıca amacı, imalât ve üzerinde anlaşmaya varılan fabrika imalât kontrol sistemi için Ek G’de verilen ön gereklerin devamlılığını kontrol etmek olmalıdır. Belgelendirme kuruluşu, Ek G’de verilen ilgili bütün özelliklerin, periyodik olarak yılda en az iki defalık sıklıkla muayene edilebileceği bir muayene programını işletmelidir. İmalâtçının imalât kontrolünden elde ettiği sonuçlar, gereken rutin deneylerin belirtilen sıklıkta yapıldığından ve deney donanımının kalibrasyonu ile bakımına ait olanlar da dâhil olmak üzere uygun önlemlerin alındığından emin olmak amacıyla, periyodik muayenenin bir bölümü olarak incelenmelidir. İşaretleme kurallarına uygunluk da ayrıca kontrol edilmelidir. Periyodik muayenelerin sonuçları, muayene kayıtları içinde belgelenmelidir.

J.4 Fabrikada alınan numuneleri denetleme deneyleri Mamul belgelendirmesinin temeli fabrika imalât kontrolüne dayandığından, denetleme deneylerinin amacı, imal edilen birimlerin uygun olup olmadığına karar vermek değil, bu kontrole ait sonuçların güvenilirliğini kontrol etmek olmalıdır. Denetleme deneyleri, bu standarda uygun olduğu beyan edilmiş birimler üzerinde yapılmalıdır. İmalatçıya ait deney donanımının standarda uygun veya kalibre edilmiş olması hâlinde, deneyler normal olarak bu donanım kullanılarak yapılmalıdır. Denetleme deneyleri, temsilî olacak anma boyutu ve dayanım sınıfı aralıklarında kalan birimlerin, ardışık üç yıllık dönemler boyunca deneye tâbi tutulması sağlanacak şekilde yapılmalıdır.

J.5 Kalite sistemi İmalâtçının belgeli bir kalite sistemi (örneğin, EN ISO 9001’e uygun) kurmayı önermesi hâlinde, bu sistem, uygulama öncesi onaylanmış bir mamul belgelendirme kuruluşu tarafından değerlendirilmeli ve kabul edilmelidir.

67

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ek K Donatısız beton boruların rutin (sürekli) tepe yükü dayanımı muayenesinin öncelikle en küçük tepe yüküne göre yapılmasında uygulanacak işlem Donatısız beton boruların rutin (sürekli) tepe yükü dayanımı muayenesi, özel işlem için imalâtçının takdirine bağlı olarak, aşağıdaki işleme uygun şekilde; − Boruların dairesel kesitli veya tabandaki tasarım et kalınlığı tepedeki tasarım et kalınlığına eşit dairesel kesitli tabanlı borular olması, − Deneyin, Şekil C.2a, Şekil C.2c veya Şekil C.3a’da gösterilen düzeneklere uygun şekilde yapılması, − Özel bir makine veya imalât sistemi kullanılarak imal edilen, anma boyutu, en kesiti ve dayanım sınıfı aynı olan borulara işlemin ayrı olarak uygulanması, − İşleme dair bütün hususların, imalâtçının imalâtla ilgili düzenlediği belgelere kaydedilmesi şartlarıyla, öncelikle en küçük tepe yükü Fn’ye göre yapılan deneyle gerçekleştirilebilir. Not - Münferit değerlendirmeler esas alınarak yapılan tepe yükü dayanımı muayenesi ile ilgili bilgiler, Madde I.4.1’de verilmiştir. 1. Adım: Tepe yükü dayanımı muayenesi, imalâtın başlandığı andan itibaren, muayene çeşitlerinden sıkı muayene (Madde I.1.1) kullanılarak, Çizelge I.1’de verilen “Donatısız beton borular (Ek K tercihi kullanılmadan)” kısmında verilenlere uygun şekilde taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu’ya göre yapılır. 2. Adım: Muayene, n imalâtçı tarafından seçilen ve 5 ≤ n ≤ 15 aralığında kalan belirli bir sayı olmak üzere, numunler üzerinde yapılan rutin tepe yükü deneylerinden art arda elde edilen ve en eskisi 12 aylık olan n adet sonucun bulunduğu sonuç kümesine ulaşılıncaya kadar sürdürülür. 3. Adım: n adet borunun her biri için aşağıdaki eşitlik kullanılarak eğilmede çekme gerilmesi fbt hesaplanır: fbt = ( 6 × Fu × rm

)

( π×t ) act

2

Burada; fbt Eğilmede çekme gerilmesi (MPa) (N/mm2), Fu Taşıma sınır yükü (göçme yükü) (kNm), rm Borunun ortalama yarıçapı (mm), tact Borunun tepesindeki ölçülen ortalama et kalınlığı (mm) dır. 4. Adım: n adet sonuçtan karakteristik eğilmede çekme gerilmesi fch değeri hesaplanır, sonra bulunan karakteristik eğilmede çekme gerilmesi fch değerinden büyük olmayan bir eğilmede çekme tasarım gerilmesi fdes seçilir. 5. Adım: Tasarımlanan boru en kesitindeki eğilmede çekme gerilmesi fbt aşağıdaki eşitlik kullanılarak hesaplanır: fbt = ( 6 × Fn × rm

Burada; fbt Fn rm ten küçük dır.

)

( π×t

en küçük

2

)

Eğilmede çekme gerilmesi (MPa) (N/mm2), En küçük tepe yükü (göçme yükü) (kNm), Borunun ortalama yarıçapı (mm), Borunun tepesi için izin verilebilir en küçük et kalınlığı (mm)

Eğilmede çekme gerilmesi fbt, eğilmede çekme tasarım gerilmesi fdes’i aşmıyorsa, tasarımlanan boru en kesiti doğrulanmış olur. 68

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

6. Adım: Tasarımlanan boru en kesiti doğrulandıktan sonra, Çizelge I.1’de verilen “Donatısız beton borular (Ek K tercihi kullanılarak)” kısmında verilenlere uygun şekilde rutin (sürekli) muayeneye başlanır. 7. Adım: Taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu’ya tâbi tutulan bir sonraki borudaki betonun eğilmede çekme gerilmesi fbt, 3. Adım’da verilen eşitlik kullanılarak hesaplanır ve bulunan sonuç, n adet sonuçtan en eski olanının yerine koyulur. 8. Adım: Kabul edilebilirlik aşağıdaki şekilde tayin edilir:

Art arda son n adet numuneden elde edilen ve taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu’da ölçülmüş eğilmede çekme gerilme değerinin x olduğu kabul edilir. n adet değerin aritmetik ortalaması x ve standard sapması s hesaplanır. Şart alt sınır değeri için alt kalite istatistiği Q aşağıdaki eşitlikle hesaplanır ve bulunan değer, Çizelge I.4’ün ilgili kolonundan elde edilen kabul edilebilirlik sabiti k ile karşılaştırılır. Ara n değerleri için enterpolasyon yapılabilir.

(

Q = x − fdes

fdes

)

s

Burada; Eğilmede çekme gerilmesi için şart alt sınır değeridir. Kabul için şart alt sınır değeri alt kalite istatistiği, kabul edilebilirlik sabitinden büyük veya bu sabite eşit olmalıdır.

9. Adım: Kabul edilebilirlik tayin edildiyse, 7. ve 8. Adım’da verilenler, taşıma sınır yükü (göçme yükü) Fu’ya göre yapılan bir sonraki her deney için tekrarlanır, aksi taktirde 1. Adım’a geri dönülür.

69

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Ek ZA (Bilgi için) Bu standardın, AB Yönetmeliklerinin temel gerekleri veya diğer hükümleri ile ilişkili olan maddeleri ZA.1 Kapsam ve ilgili özellikler Bu standard, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Serbest Ticaret Birliği’nin M/131 no’lu “İnsanlar tarafından tüketilmesi tasarlanan sular ile temas hâlinde olmayan borular, tanklar ve yardımcı malzemeler” başlıklı talimatına göre CEN tarafından hazırlanmıştır. Bu standardın, bu ekte gösterilen maddeleri, Avrupa Birliği Yapı Malzemeleri Yönetmeliği (89/106/EEC) kapsamı altındaki talimatın gereklerini sağlamaktadır. Bu maddelere uygunluk, bu ek kapsamında olan mamullerin, burada gösterilen tasarlanan kullanımlarına uygun olmasını gerekli kılar; CE işareti ile birlikte verilen bilgilere başvurulmalıdır. Uyarı: Tasarlanan kullanıma uygunluğu etkilemeyen diğer şartnameler ve diğer AB yönetmelikleri, bu standard kapsamına giren yapı mamullerine uygulanabilir.

Bu standard kapsamındaki tehlikeli maddelerle ilgili özel madde hükümlerine ek olarak, standard kapsamında olan mamullere uygulanabilecek diğer şartlar da olabilir (örnek olarak; Uyarlanmış Avrupa yasaları ve millî kanunlar, tüzükler ve kararnameler). Avrupa Birliği Yapı Malzemeleri Yönetmeliği hükümlerini yerine getirmek için, uygulandığı yerde ve zamanda, bu şartların da sağlanması gerekli olabilir. Not: Tehlikeli maddelerle ilgili Avrupa hükümleri ve millî hükümlere ilişkin bilgilendirici veri tabanı, EUROPA internet sitesinin Yapı (Construction) sayfasından elde edilebilir (Bu sayfaya http://europa.eu.int/comm/ enterprise/construction/internal/hygiende.htm adresi ile ulaşılabilir.) Bu ekin kapsamı, kapsam dâhilindeki mamuller bakımından Madde 1’de verilen kapsam ile aynıdır. Bu ek, aşağıda belirtilen kulllanım için tasarlanan ön dökümlü beton borular ve bağlantı parçalarının CE işaretlemesi ile ilgili kuralları verir ve uygulanabilir ilgili maddeleri gösterir (Çizelge ZA.1). Yapı mamulü/mamulleri:

Birbiri ile esnek olarak birleştirilen donatısız, çelik lifli ve donatılı ön dökümlü beton borular ve bağlantı parçaları

Tasarlanan kullanım/kullanımlar:

Kanalizasyon, yağmur ve yüzey sularını genellikle toprak altı boru hatlarında cazibeli şekilde veya bazı durumlarda düşük basınç yükü altında iletmek.

70

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge ZA.1 - İlgili maddeler

Temel özellikler

Bu standarddaki özellik maddeleri Madde 4.3.3.2 ve Madde 4.3.4.1

Seviyeler ve/veya sınıflar Yok

Tepe yükü dayanımı

Madde 4.3.5, Madde 5.3.2 ve Madde 5.3.4

Yok

Boyuna eğilme momenti dayanımı

Madde 4.3.6

Yok

Su sızdırmazlık

Madde 4.3.7

Yok

Dayanıklılık

Madde 4.3.9 ve Madde 5.3.1.2

Yok

Birleşimlere ilişkin boyut toleransları

ZA.2 Ön dökümlü işlemi/işlemleri

beton

borular

ve

bağlantı

Notlar mm cinsinden cinsinden ifade edilen izin verilmiş en büyük toleranslar dikkate alınacaktır. En küçük tepe yükü kN/m cinsinden ifade edilmesine rağmen, tepe yükü dayanımı kendisine karşılık gelen dayanım sınıfı ile ifade edilir. Sürme borularda betonun karakteristik basınç dayanımı MPa (N/mm2), tasarım sürme yükü ise MN cinsinden ifade edilir. Anma çapı ≤ 250, gövde iç uzunluğu ≤ dış çaplarının altı katı olan dairesel kesitli borular için yeterlidir. Aksi taktirde, kNm cinsinden boyuna eğilme momenti dayanımı, yukarıda verilen boyutlar için belirtilenden az olmamalıdır. Özellik, deney süresince sızıntı meydana gelmemesi veya gözle görülebilir diğer kusurların oluşmaması ile kanıtlanır. Dayanıklılıkla ilgili özellikler ayrıntılı şekilde ve ilgili diğer maddelere atıflar yapılarak Madde 4.3.9’da verilmiştir.

parçalarının

uygunluk

teyit

ZA.2.1 Uygunluk teyit sistemi Çizelge ZA.1’de belirtilen ön dökümlü beton borular ve bağlantı parçalarının, M/131 no’lu talimat Ek III’te verildiği gibi olan uygunluk teyit sistemi, tasarlanan kullanımlar ve ilgili seviye/seviyeler ve sınıflar için Çizelge ZA.2’de gösterilmiştir. Çizelge ZA.2 - Uygunluk teyit sistemi

Mamul/mamuller Borular; bağlantı parçaları ve birleşimler

Tasarlanan kullanım/kullanımlar

Seviye/seviyeler veya sınıf/sınıflar

İnsanlar tarafından tüketilmesi tasarlanmayan suların nakledilmesi/atılması/depolanması için oluşturulan tesisatlarda Sistem 4: 89/106/EEC (CPD) Yönetmeliğinin, Ek III.2.(ii), üçüncü ihtimaline bakılmalıdır.

Uygunluk teyit sistemi/sistemleri 4

Çizelge ZA.1’deki ön dökümlü beton borular, bağlantı parçaları ve birleşimlerin uygunluk teyidi, bu standard maddelerinin (Çizelge ZA.3’te gösterilen) uygulanması neticesinde ortaya çıkan ve Çizelge ZA.3’te gösterilen uygunluk değerlendirme işlemleri esas alınarak yapılmalıdır.

71

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Çizelge ZA.3 - Uygunluk değerlendirmesinde görev bölümü

Görevler İmalâtçıya düşen görevler

Fabrika imalât kontrolü (FPC) Başlangıç tip deneyleri

Görevin kapsamı Tasarlanan kullanımla ilgili Çizelge ZA.1’deki bütün özelliklere ilişkin parametreler Tasarlanan kullanımla ilgili Çizelge ZA.1’deki bütün özellikler

Uygulanacak uygunluk değerlendirmesi maddeleri Madde 7.2.3 Madde 7.2.2

ZA.2.2 Uygunluk beyanı Bu ekte verilenlere uygunluk sağlandığında, imalâtçı veya onun Avrupa Ekonomik Alanı (EEA) sınırları içerisinde bulunan temsilcisi, imalâtçıya CE işaretini iliştirme yetkisini veren uygunluk beyanını hazırlamalı ve bu beyanı muhafaza etmelidir. Bu beyanda, aşağıda verilenler bulunmalıdır: − − − − −

İmalâtçının veya onun EEA sınırları içerisinde bulunan yetkili temsilcisinin adı ve adresi ile imalâtın yapıldığı yer, Mamulün tarifi (tip, tanıtım, kullanım, ...) ve CE işareti ile birlikte verilen bilgilerin bir nüshası, Mamulün tâbi olacağı hükümler (örneğin, bu standardın Ek ZA bölümü), Mamulün kullanımında uygulanması muhtemel özel şartlar (örneğin, belirli şartlar altındaki kullanımla ilgili hükümler vb.), İmalâtçı veya onun yetkili temsilcisi adına beyanı imzalamaya yetkili kişinin adı ve görevi.

Yukarıda bahsedilen uygunluk beyanı, mamulün kullanılacağı üye ülkenin resmî dilinde veya dillerinde sunulmalıdır.

ZA.3 CE işareti CE işaretinin iliştirilmesinden, imalâtçı veya onun EEA sınırları içerisinde bulunan yetkili temsilcisi sorumludur. İliştirilecek CE işaret sembolü, 93/68/EEC Yönetmeliğine uygun olmalı ve birlikte verilen ticarî belgeler (örneğin, sevk ve teslim belgesi) üzerinde bulunmalıdır. CE işaret sembolü herhangi bir ambalâj içerisinde bulunan en az bir birim üzerindeki etiketin veya herhangi bir ambalâjın üzerinde de bulunabilir. Etiket veya ambalâj üzerindeki CE işaret sembolü ile birlikte aşağıdaki bilgiler de bulunmalıdır: a) CE işaretinin iliştirildiği yılın son iki rakamı, b) Bu standarda atıf (TS 821 EN 1916 şeklinde), c) c) ve e) bendleri hariç Madde 8’in gerektirdiği bilgiler. Aşağıda verilen özellikler, yukarıda verilen bilgiler ile birlikte ticarî belgeler üzerinde bulunmalıdır: d) Tasarlanan kullanım, e) Madde 8’in gerektirdiğinden ayrı olarak borular ve bağlantı parçalarının tepe yükü dayanımı - dayanım sınıfı; sürme borularda ayrıca MPa (N/mm2) cinsinden betonun karakteristik basınç dayanımı ve MN cinsinden tasarım sürme yükü, f) Boyuna eğilme momenti dayanımı - boyut yeterliliği veya kNm cinsinden dayanım, g) Borular, bağlantı parçaları ve birleşimlerin su sızdırmazlığı - 50 kPa’lık (0,5 barlık) hidrostatik iç deney basıncı etkisinde hiçbir sızıntı yok şeklinde, h) Dayanıklılık - Tasarlanan kullanım için uygun olan kullanım yeri çevresel etki şartları; normal veya tahrip gücü daha şiddetli şartlar şeklinde beyan edilerek, i) Birleşimlerin dayanıklılığı - Madde 4.3.4.2’ye göre kullanılan metot. Ticarî belgeler üzerinde verilmesi gereken bilgilerle ilgili örnekler, Şekil ZA.1’de gösterilmiştir.

72

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

…..Co Ltd, PO Box 21, B-1050 01 TS 821 EN 1916 Donatısız ön dökümlü beton boru: Kanalizasyon, yağmur ve yüzey sularını genellikle toprak altı boru hatlarında iletmek için kullanılan. Su sızdırmazlık: 50 kPa’lık (0,5 bar) iç basınç etkisinde birleşimde veya boruda hiçbir sızıntı yok. Tepe yükü dayanımı: Dayanım sınıfı 90. Boyuna eğilme momenti dayanımı: Boyutlar yeterli. Dayanıklılık: Normal kullanım yeri çevresel etki şartları için uygun. Birleşimlerin dayanıklılığı: Metot 1’e göre kanıtlı.

…..Co Ltd, PO Box 21, B-1050 01 TS 821 EN 1916 Donatılı ön dökümlü beton sürme boru: Kanalizasyon, yağmur ve yüzey sularını genellikle toprak altı boru hatlarında iletmek için kullanılan. Su sızdırmazlık: 50 kPa’lık (0,5 bar) iç basınç etkisinde birleşimde veya boruda hiçbir sızıntı yok. Tepe yükü dayanımı: Dayanım sınıfı 135, betonun karakteristik basınç dayanımı ≥ 40 MPa (N/mm2) ve tasarım sürme yükü 15 MN. Boyuna eğilme momenti dayanımı: Boyutlar yeterli. Dayanıklılık: Normal kullanım yeri çevresel etki şartları için uygun. Birleşimlerin dayanıklılığı: Metot 2’ye göre kanıtlı. Şekil ZA.1 - CE işaretleme bilgilerine ait örnekler

Yukarıda, tehlikeli maddelerle ilgili olarak verilen gerekli herhangi özel bilgiye ek olarak, mamulle birlikte, gerekli olduğu zaman ve yerde ve uygun şekilde, tehlikeli maddelerle ilgili olarak uyulduğu iddia edilen diğer kanunlar listesi, bu hükümler tarafından gerekli görülen herhangi diğer bilgi ile birlikte verilmelidir. Not: Millî mevzuat ile uyuşan Avrupa kanunlarından bahsedilmesine gerek yoktur.

73

ICS 23.040.50; 93.030

TÜRK STANDARDI

TS 821 EN 1916/Mart 2005

Kaynaklar EN 45011

General requirements for bodies operating product certification systems (ISO/IEC guide 65:1996).

EN 45012

General requirements for bodies operating assesment and certification/registration of quality systems (ISO/IEC guide 62:1996).

EN ISO 9001 Quality managements systems - Requirements (ISO 9001:2000). ISO 3951

Sampling procedures and charts for inspection by variables for percent nonconforming.

ISO 12491

Statistical methods for quality control of building materials and components.

74