6|revista!| mi mil l primaveras máis | REPORTAXE
|Domingo, 25 de mayo de 2008
diariode diariodepontevedra pontevedra
REPORTAXE|”Presumía de faquir, no sólo porque apenas comía, sino porque fumaba has-chis”, dixo del Ramón Gómez de la Serna. No
seu enterro tremeu o chan pola treboada, trebo ada, fíxose noite de súpeto e os centos de obreiros que acompañaban o seu corpo cor po quedaron nos bares. Chegaron poucos ao cemiterio de Boisaca, e con eles un grupo da Falanxe que matou alí un can, leváronno sobre uns paus en procesión proce sión para enterralo xunto a el. Case a hostias polo crucixo do cadaleito, ao nal houbo quen se tirou sobre a caixa do difunto xa na tumba. Xenio e gura, din, ata na sepultura, os derradeiros días de Valle-Inclán Valle-Inclán foron en Santiago, e non se coñece visita á súa vella Pontevedra.
O derradeiro derradeiro acto de Va Valle-Inclá lle-Inclán n Un mozo levaba tempo indo a unha das tertulias que Valle-Inclán tiña en Madrid. Pasaron dous anos antes de que puidese ler un poema seu, e unha tarde Valle autorizouno. autorizouno. O rapaz colleu aire, mirou ao tendido e lanzouse: non lle deu tempo a moito, porque no terceiro verso escoitou, morto de vergoña, un tremendo orneo. “¿Quién..., “¿Quién..., quién fue?”, preguntou. “Habrá sido el eco”, respostou, cun sorriso malvado, Valle. ¿Certo ou non? De Valle, advirte o seu neto Javier del Valle-Inclán Alsina, cóntanse historias populares como se contaban de Quevedo: lendas que circulan nun círculo ademáis tan sensible a elas, como o literario. Da súa estadía en Santiago de Compostela, a derradeira estación da vida do escritor de Vilanova, publica estes días Javier del Valle-Inclán, Carlos G. Reigosa e José Monleón ‘La muerte de Valle-Inclán. El últi mo esperpento’, editado por Ézaro. Chegou Valle a Santiago en marzo de 1935 e ingresou no sanatorio Villar Iglesias, onde acabou morrendo de cancro o 5 de xaneiro de
[repOrtaxe]Foi primeiro autor e personaxe, sobre todo fábrica de lendas que non morreron con c on el. Foi enterrado en Boisaca, un cemiterio fóra de foco. [escribe Manuel Jabois]
1936, negándose a recibir o auxilio relixioso. Por este “príncipe de las letras castellanas”, que dixo o alcalde de Santiago nun bando (“Valle-Inclán reposa para siempre entre nosotros, fundido en la historia de la ciudad como un aureo blasón, como un diamantino broche”), sucedéronse artigos e
reaccións por toda España, tamén na súa Galicia. En A Nosa Terra, dixo o Partido Galeguista: “Tense discutido moito a prol de si a obra de Valle Inclán era ou non obra galega. Nós coidamos que si. Galega pol-a forma e galega polo esprito que a animou. (...) Valle-Inclán
veu morrer á súa terra. No SantIago das súas primeiras novelas repousa xa para sempre o seu corpo”. Castelao, Castelao, dise no libro ‘La muerte de Valle-Inclán’, foi máis breve, pero tamén contundente:
“Jamás “Jamás he visto v isto un cadáver que me infundiera más respeto. (...) Toda
Galicia está en su cuerpo”. ValleInclán Alsina xa documentara os derradeiros días en Santiago cun traballo editado polo Concello. Nel se di que a última homenaxe a Valle antes da Guerra Civil foi en Pontevedra, onde se levantou un busto dos alumnos do Instituto de Tui, entre eles Álvaro Álvarez Blázquez. O acto foi o domingo 21 de xuño, e alí estaban entre outros Osorio-Tafall, Iglesias Vilarelle ou Manuel Cabanillas. Tamén un mozo que, cita Valle-Inclán Alsina, “anos despois acadaría sona como poeta e editor”: o pontevedrés Sabino Torres. Nun traballo feito por Francisco J. Pérez Blanco, do departa mento de Medicina da Universidad de Granada, relátase con precisión as
penurias físicas de Valle. Titulado ‘La hematuria de Valle-Inclán’, o autor fala do uso de cannabis e alucinóxenos non para evitar o dolor, senón como maneira de evadirse. Deixa escrito ademais a idea que había por Santiago de facer unha recolecta para regalarlle un pazo, ao que resposta: “¿Un pazo? Es tarde. Más bien un arreglo en la fosa común” Nas súas memorias Cela di que Valle morre na cama escribindo un poema que empeza: “Caballeros, ¡Salud y buena suerte! / Da sus últimas luces mi candil / Ha colgado la mano de la muerte / papeles en la torre de marl”. La
Voz escribe que dixo esta frase: “No quiero en mi entierro ni c ura discreto, ni fraile humilde, ni jesuita sabiondo”. Aos xornalistas que tanto inventaran sobre el, déixalles: “Te dejo mi cadáver, reportero. El día que me lleven a enterrar fumarás a mi costa un buen veguero, te darás en La Rumba un buen yantar”. Feo, católico e sentimental, morreu como dixo Umbral que vivira: con señorío, sinceridade e insolencia. n
Traballa en Santiago, onde morreu o seu avó hai 72 anos. Fillo de Jaime del Valle-Inclán, publicou o pasado ano o libro ‘Valle-Inclán en Compostela’, parte agora do libro editado por Ézaro ‘La muerte de Valle-Inclán’ do que tamén son autores Carlos G. Reigosa e José Monleón. Javier del Valle-Inclán Alsina di d i que o seu avó non pensa ba na morte, que buscou calor nas rúas nas que atopou vellos amigos e un en especial: Villar Iglesias (o n
doutor que lle atendeu ata o nal)
que o seu pai pouco falaba do persoeiro familiar “porque non se trata de ser como Rocíito ou Paquirrín”, e cando remata a entrevista invita a un viño e a unha tapa de queixo nos bares da zona vella. Deceas de turistas camiñan aquí e alá polos ruelas: xa é primavera en Compostela. Por que volta Valle a Galicia? A morrer?
—A morrer exactamente non creo que viñera. El viña a curarse. E en Santiago estaba o seu gran amigo o doutor Villar, que xa o tratara anos antes dunha doenza semellante, porque sempre Valle tivo un problema nas vías urinarias. En aquel entón a escola médica compostelá era realmente dun nome internacional, e Villar Iglesias tiña unha fama a súa altura. Fixo varias viaxes, pero non voltou a Pontevedra.
—El chega a Santiago en marzo en 1935. Non hai constancia dunha viaxe de Valle a Pontevedra dende aí ata xaneiro de 1936. Hai constancia doutras. Por exemplo?
—El foi a Ourense, onde estivera con Ramón Otero Pedrayo, a quen coñecía das tertulias madrileñas. Botaron alí todo o día. Comeron, deron unha volta pola cidade con Cuevillas, que era amigo seu e compañeiro de xeración dos anos universitarios. Foi acompañado polo seu llo Carlos e por Barros
Pumariño... Visitaron os lugares máis emblemáticos, estiveron no actual Casino e botaron unha tarde moi agradable. Sábese que tamén estivo en Ferrol.
—Estivo alí no verán, visitando a exposición do II Certamen del Tra bajo. Tamén visitou Vigo, cidade na que foi á exposición de Manuel Colmeiro, que aquel día non estaba alí. Despois tiveron ocasión, unhas semanas máis tarde, de falar en Compostela. Destas viaxes hai constancia gráca na prensa
da época. Como era a súa vida compostelá. Seguía a ser o mesmo bohemio que en Madrid?
Arriba, Valle no Faro de Vigo, nunha imaxe publicada
en 1935 polo xornal, e reproducida (como o resto) no libro ‘Valle-Inclán en Compostela’. Abaixo en Ferrol (El Pueblo Gallego) e á dereita no sanatorio co xornalista Artemio e o doutor Villar. Imaxe do Arquivo Valle Inclán e feita por El Pueblo Gallego.
—Non, vida bohemia non, porque xa non estaba en condicións nin tiña idade para facela. El tiña aquí moitos amigos de moitos anos. Villar Iglesias, si, pero tamén Andrés Díaz de Rábago, Manuel Devesa, Carlos Maside (a quen coñeceu no cárcere na ditadura de Primo de Rivera). Aparte disto
