REPORTAXE | MI MIL L PRIMAVERAS MÁIS | revista! |7
|Domingo, 25 de mayo de 2008
DIARIODE DIARIODEPONTEVEDRA PONTEVEDRA
“Vida bohemia aquí
non levaba, porque xa non estaba en condicións nin tiña idade para facela. O que tiña é moitos amigos e de moitos anos”
había outras persoas, que era máis ben xente moza que orbitaba no Partido Galeguista, que estaban xunto a el. No Partido Galeguista fundamentalmente pero tamén arredor doutras organizacións, como Barros Pumariño, que era o representante da sociedade de autores. A xente coa que se reunía no café Derby: o odóntologo odóntologo Villar Pellit e outros... Era outra ‘pandilla’, se se lle pode chamar así, de xente máis nova.
“Mentres a saúde
“Non debía de ter
acompañou seguiu carácter bronco porque gañándose a vida botou a metade da publicando en La Hora de súa vida en tertulias. Madrid, e quería publicar Ás veces, si, tería que as súas obras compl c ompletas” etas” impoñerse”
Javvier del Val Ja alle-Inclán le-Inclán Coautor de ‘El último esperpento’ esper pento’ [escribe Manuel Jabois | fotografía Otto |AGN]
Seguía mantendo relación coa xente de Madrid? Seguía escribindo?
—Mentres a saúde o acompañou seguiu gañándose a vida publicando fundamentalmente no diario La Hora de Madrid estaba en tratos co editor Manuel Aguilar para publicar as súas obras completas. O que nos quere dicir isto é que tiña ganas de vivir e que pensaba curarse, quería facer o tomo que lle faltaba do Ruedo Ibérico e sacar con Manuel Aguilar unhas obras completas. Pensaba curarse.
bastante máis pequenos, e vivían coa súa nai en Madrid ou estaban internos no colexio. A súa filla maior, Concepción, vivía a cabalo entre Vigo e Astorga, e tampouco estaba aquí. O único que o acompañou neses últimos meses foi Carlos del Valle-Inclán. Ten dito vostede nalgunha ocasión que esa lenda de bronco non é máis que iso: lenda.
—Pensemos por exemplo na irmá de Letizia Ortiz. Ten un carácter bronco? Pois non. Debe de estar bastante farta de que a persigan os xornalistas. Imaxínate un personaxe ao que lle están preguntando e dicindo cousas tódolos días. Nalgún momento fará un desplan-
ninas, e que calquera outro autor galego non poida traducir calquera das obras de Valle ao galego. Ben é certo que nin se pode traducir ao galego, ao catalán e ao euskera. É un criterio que tiña o meu pai que se pode compartir ou non.
Logo tamén simpatizou coa UniónSoviética.
—Penso que non. Foi membro dunha asociación de amigos da Unión Soviética, segundo din algúns in vestigadores. Tamén estaba Azorín nesa asociación, e Azorín non era precisamente nada próximo ao comunismo. Non creo que coqueteara Valle con esa ideoloxía nin, como se dixo nalgunha ocasión, que tivera carné do Partido Comunista, porque de ser así Don Santiago Carrillo hai moito que tería aproveitada esa xogada, e nunca o fixo. Que pasa? Que evoluciona
do tradicionalismo a un republicanismo, e de aí a p osicións bastante máis sociais. Pero nin anarquista, nin comunista, nin rabo de gaita. O nacionalismo galego segue a mirar a Valle con certa sospeita.
—Pregúntalle á conselleira de Cultura. Non sei como opina o nacionalismo ao respecto disto, non teño nin idea.
Cal era a relación que el tiña en Santiago coa súa familia? —O único fillo que o acompañou,
Valle-Inclán. Os outros fillos eran
te! Ou que calquera día levante a voz nunha tertulia e entón quede como que ten un carácter bronco... Non debía de ter un carácter así porque botou a metade da súa vida en tertulias, facendo como el dixo nalgunha entrevista ‘vida-muelle’ no café. En principio isto é así. E aquí en Santiago pois cóntase que algún día lle levantou a voz a un dos odontólogos Villar Pellit, pero son historias que se contan. Aquí en Santiago cóntanse historias de Valle como os chistes de Quevedo: ía Valle-Inclán por non sei onde e dixo non sei que. A lgo semellante, non? Eu supoño que sería un home de carácter forte, e que tería que impoñerse nas tertulias e facer fronte aos que se lle puñan por diante.
—El estivo comprometido co carlismo. Foi candidato carlista en 1910, ou máis exactamente candidato de Don Jaime: candidato tradicionalista.
—Había posibilidades co tratamento. Que pasa? Valle, segundo declara el, leva con esta enfermidade desde o ano da voda de Alfonso XIII (1906). El era un home con sorte, porque tivo numerosas operacións, cauterizacións de pólipos de vexiga, e realmente era un home con sorte porque vivía cunha enfermidade que levaba ao máis pintado á tumba. Chega moi enfermo, moi ‘tocado’, porque xa consultara en Madrid co doutor Salvador Pascual, con Gregorio Marañón, en Italia con dous urólogos, e realmente a cousa non pintaba ben. Nunha carta que escribe a Manuel Azaña, presidente da II República, coméntalle que por libros médicos que tiña lido el, sospeitara que aquilo convertírase nun ca ncro. E de feito foi do que morreu, dun papiloma xigante de vexiga.
“Val “Valle le non voltou a Galicia para morrer”
mpmáis
Non escribe en galego, e mesmo logo o seu pai [pai de Javier del Valle-Inclán] prohíbe a tradución da súa obra ao galego. Que se quixera que o lesen en galego, dixo, xa o escribira el mesmo.
—Si pode haber certo recelo, non sei desde o nacionalismo, o nacionalismo gobernante ou o nacionalismo cultural. Eu penso que as cousas cambian, e agora parece que xa entraron no carreiro da sensatez. Ao respecto das traducións, eu non son especialmente partidario de traducilas. Agora, que se estivera na miña man deixar traducilas, eu deixaría facelo. As obras de arte están para ser violadas, reescritas: é a esencia da arte... Picasso fixo máis de
MIL MI L PRIMAVERAS MÁIS
“O meu pai non falaba
moito de Valle. Non se trataba de estar subido á chepa do devanceiro ilustre. Tratábase de levar unha vida normal”
Falaba antes de que arredor seu había xente preto do Partido Galeguista. Moito se falou dos xiros políticos de Valle: el pensou en meterse aquí en política?
Ao chegar xunto ao doutor Villar dixo: “Vengo para que haga usted un milagro conmigo”.
porque tamén era o único que estaba aquí matriculado en primeiro de Medicina, era Carlos del
“Valle evolucionou dun
tradicionalismo a un republicanismo. Pero nin anarquista, nin comunista nin rabo de gaita”
cincuenta lenzos inspirándose nas meninas de Velázquez. É imposible que un artista non faga unha relectura, no caso de Picasso coas me-
Que lle contaba o seu pai de Valle?
—Moi pouco. Non solía falar moito do seu pai. Non se trata de estar subido á chepa do devanceiro ilustre, e tampouco se trataba de ser como Rocíito ou Paquirrín. Tratábase de levar unha vida normal e levar o mellor posible o apelido. Falaba de cando en vez, si, claro, pero non contaba moito. O enterro do seu avó foi o seu último esperpento.
—Hai distintas versións. Carlos González Reigosa, que é quen mellor estudou este aspecto, di que alí houbo certos episodios que habería que enmarcar. En xaneiro de 1936, de noite, e chovendo a mares. Todo isto en Boisaca, que como dixo o xornalista Álvaro Ruibal, que seguramente estivo presente, era un monte pelado e sinistro. O cadaldeito levaba un crucifixo e houbo palabras sobre si
había que quitalo ou non. De todo o que se conta, o meu pai, que estaba alí, nunca viu nada. Iso dixo, pero en fin: algo pasou. Carlos G.
Reigosa tamén fala dunha partida de fascistas que despelexaron a un can para enterralo alí preto, en Boisaca. Todo debeu transcurrir moi rápido. Nunhas memorias de Cela, o escritor di que quen quixo sacarlle o crucifixo a Valle do ca-
daleito foi Modesto Paxín. Seica non foi así, senón quen amosou unha fiereza maior para quitar o
símbolo relixioso foi un anarquista compostelán, que estivo anos exiliado en Arxentina, alcumado O Nécoras, apelidado Puente [De Eduardo Puente Carracedo lembrou hai dous anos Salvador Rodríguez en Faro de Vigo a súa implicación, a primeiros dos anos trinta, na creación da República de Galicia: “Tomó la palabra Eduardo Puente Carracedo, conocido por El Nécoras, un anarquista que ya había tomado parte en varias revueltas en Argentina y Chile, el cual, rechazando ‘modestamente’ la espectacular ovación con la que fue recibido, apeló a que ‘estas manos que aplauden sean utilizadas para ahorcar a los traidores’, finalizando su intrépido discurso
con una llamada a la constitucion ‘de una Galicia soviética si hace falta’]. Despois do golpe de Estado refuxiouse no castelo da Rocha e alí foi cazado pola Garda Civil, e morreu fusilado. Hai familiares deste Puente en Santiago que poderían contar algo de todo isto, e sacarnos a todos de dúbidas. Todo o mundo repite o que xa contaron outros. Conviña investigar por aí, sobre todo para sacar máis á luz a figura do Nécoras, un tipo impre-
sionante que disolveu unha procesión de Semana Santa a paus.
