Varyasyon ng Wika 1. Dayalek/ Dayalekto -pagkakaiba – iba o baryasyon sa loob ng isang particular na wika. -wikang sinasalita ng isang neyographical. Hal: pakiurong nga po ang plato (Bulacan – hugasan) pakiurong nga po ang plato (Maynila – iusog) 2. Idyolek -nakagawiang pamamaraan sa pagsasalita ng isang individual o ng isang pangkat ng mga tao. ( uri ng wikang ginagamit at iba pa) -Individwal na estilo ng paggamit ng isang tao sa kanyang wika. Hal: Tagalog – Bakit? Batangas – Bakit ga? Bataan – bakit ah? 3. Sosyolek -baryasyon ng wika batay sa katayuan sa lipunan ng nagsasalita o sa pangkat na kanyang kinabibilangan. -may kinalaman sa katayuang sosyo-ekonomiko ng nagsasalita Hal: Wika ng mag-aaral Wika ng matanda 4. Register -isang baryasyon sa wika na may kaugnayan sa taong nagsasalit o gumagamit ng wika. -mas madalas nakikita/nagagamit sa isang particular na disiplina. -pagkakaroon ng pagbabago ng wika sa taong nagsasalit o gumagamit ng wika ayon sa: a. Tono ng kausap o tagapakinig (tenor of discourse) – naaayon ang wika sa sino ang
nag-uusap. b. Paksa ng pinag-uusapan (field of discourse) – batay sa larangan na tinatalakay at sa panahon. c. Paraan o paano nag-uusap ( mode of discourse) – pasalita o pasulat pagtalima sa mga panunturan dapat sundin batay sa uri ng piniling paraan ng pag-uusap.
MGA VARAYTI AT VARYASYON NG WIKA (Heyografikal, Sosyal at Okufasyunal) ·
HEYOGRAFIKAL NA VARAYTI Ang Heyografikal na varayti varayti ay dahilan lamang na kung saan saan ang
grupo ng mga tao na nagsasalita at gumagamit ng wika ay napaghihiwalay at napagwawatak-watak ng mga pulo, maging ng kabundukan at tubigan. Halimbawa na lamang ng mga Ilokano na nagsasalita ng tagalong, hindi ba’t kapuna-puna ang kaibahan ng kanilang pagsasalita? Napapansin natin na mapagpapalit nila ang pagbigkas ng /e/ at /i/ at /o/ at /u/. Ang mga ganitong halimbawa ay nagpapakita ng mga varyasyon ng wika particular na ng Heyografikal Heyografikal na varayti. ·
SOSYAL NA VARAYTI Ito ay tumutukoy sa panlipunang varyasyon sa gamit ng wika.
Nagkakaroon ng pagkakaiba-iba ng wika ayon sa larangan sa lipunan. Ø Wika at Relihiyon Sinabi ni Joey M. Peregrino (2002) ang wika ng relihiyon ay isang simbolikong wika sapagkay kinapapalooban ito ng mga talinhaga at a t mga bagay na hindi basta makikita, mararanasan mararanasan o mararamdaman. Dagdag Dagdag pa niya, sibolo ito ng pananampalataya. Ø Wika at Showbiz Ayon sa pag-aaral ni Laray C. C. Abello (2002) karamihan karamihan sa mga dalitang ginagamit sa showbiz ay galling sa mga salitang bakla. Hindi na raw ito nakakapagtaka dahil karamihan sa mga manunulat at manedyer ay pawing mga bakla. ·
OKUFASYUNAL NA VARAYTI Ito’y nakabatay sa relasyon ng wika sa sitwasyon kung saan ito
ginagamit. Halimbawa, iba ang wika na ginagamit ng mga duktor sa abogado. Ito ay nakaayon sa communicative competence kung saan ginagamit ng tao ang angkop na wika batay sa pangangailangan.
Mga Gamit ng Wika Binibigyang linaw dito ang mga variant o mga form na magkaiba na may parehong kahulugan na dala na pagbabago. Tinitingnan ang wika sa loob ng kinikilusang jeograpikal o sosyal na reyalidad.
Sosyolinggwistiks Tinatawag na sosyolinggwistiks ang pag-aaral at pagkakaintindi ng iba’t--ibang variant, iba’tiba’t iba’t-ibang form at straktyur, na tinatakda ng iba’tiba’t ibang kontekstong sosyal. Sa madaling sabi, pag-aaral ito ng kahalagahan at kabuluhan ng mga linggwistik-varyesyon sa mga sosyal straktyur. Nakapaloob dito ang pag-aaral pag-aaral at pagaanalays ng iba’t-ibang iba’t-ibang anyo o varayti ng isang wika na tinatawag na Dayalek. Dayalektoji ang tawag sa larangan na pinag-aaralan ang mga dayalek ng isang wika. Kahit na may kanya kanyang katangian ang bawat dayalek , nagkakaintindihan nagkakaintindihan ang lahat ng ispiker ng Tagalog. Meron Meron silang mutwal na pagkakaintindi pagkakaintindihan han o mutual intelligibility. intelligibility. ·
Dayalek-jeografi at Dayalek-atlas
Kung may pagbabago o inobasyon, halimbawa sa isang tunog, karaniwang apektado ang buuong komunidad na nagsasalita nung wika kung saan nagkaroon ng pagbabago. Aysoglos ang tawag na nagpapakita ng hangganan ng pagbabago, inobasyon o variant. Kapag nagsama-sama sila sa iisang lugar, sila ay nagbubuklod na gbubuklod ng isang dayalek sa isa pang dayalek. ·
Dayalek-atlas
Ang tawag sa nagpapakita ng hangganan hangganan ng mga variant para mailarawan ang mga sakop na mga dayalek ng isang wika.
·
Ang kontekstong sosyal
Maoobserbahan na kahit saan, nagugrupo-grupo ang tao batay a ilang kayangian o varyabol, halimbawa, yaman, paniniwala, paniniw ala, oportunidad, kasarian, edad at iba pa. ·
Mga sosyal-varyant
Nagkakaroon ng dayalek ang wika dala ng kontekstong sosyal na nagdedetermin ng mga variant nito. Kaya mahalaga ring malaman kung bakit may mga variant, halimbawa, bakit nagresis o di tinanggapng isang isang grupo ang inobasyon na gamit o galling ng ibang grupo. Loyalty ng wika ang tawag kung bakit nagkaroon ng mga komunidad ang katunayang sosyal, historical at jeograpikal. Katangi-tangi paring nananatili ang paggamit ng tunog r sa isang grupo ng salita na katumbas ng d, halimbawa, ring-ring – dingding, ribdib – dibdib at iba pa. Ang Idyolek Tinatawag na Idyolek ang total na katangian at kagawian sa pagsasalita ng isang indibidwal. Ang varyant Ang varyant o mga linggwistik na katangian ng isang idyolek sa isang linggwistik-komyuniti ay di kasing laganap sa mga varyant na ginagamit ng jeografik-dayalek o ng sosyolek. Dahil gamit lamang ang mga ito ng indibidwal. ·
Standard na varayti
Hindi gumagamit ng mga varyant na naiiba sa standard-varayti ang mga nakilalang may pinag-aralan, o di kaya, ang mga gusting hangaan sila. Pinapalitan nila ng mga salitang gamit sa standard ang mga salitang magaaydentifay na galling sa isang lugar. ·
Patay na wika
Isang epekto ng pagkakaroon ng dayalek-ang pagsplit ng isang wika-ang pagkawala o pagkamatay ng isang dayalek dahil hindi na ginagamit ito. Namamatay ang isang wika dahil meron itong kapalit na wikang mas pinapaboran ng mga myembro ng komunidad. ·
Pidjin at kreyol
Kung maaaring mamatay ang wika, nangyayari din na may nadedevelop na bagong wika. Karaniwang nangyayari ito ito kung saan hindi lang isang wika ang sinasalita. Pidjin ang tawag sa proseso proseso ng pagbuo ng paulit-ulit paulit-ulit at panggagaya ng kahit mali mali, hanggang magkaintindihan ito. Kreyol naman ang tawag sa wikang nadedevelop sa isang pidjin at nagging unang wika ng isang lugar. ·
Paghahalo ng mga kowd
Tinatawag na kontak-langwej ang isang pidjin dahil bung ito ng pagsisikap ng mga taong magkaiba ang wika w ika ng magkaroon ng kontak. Kabilang dito ang kowd-switching o paglilipat ng mga preys o sentens
mula sa ibang wika. UGNAYAN NG WIKA AT TAO Ayon kay Rankin, pitumpung porsyento porsyento (70%) ng gising gising na oras ng tao ay inuukol niya sa pakikipagtalastasan. Samakatwid, wika ang ginagamit ng tao sa maghapon ma ghapon niyang pakikipag-interaksyon sa kanyang kapwa. Saan nga ba nagsimula ang wika? Ayon sa genesis 11:1-9, noon ay iisa lamang ang wikang ginagait ng tao. Subalit noong nagtayo ng lungsodang mga tao na halos abot sa langit ay lubos na nabahala ang Diyos dahil gusto nilang langpasan ang Diyos. Pinag-iba-iba ng Diyos ang kanilang wika upang hindi sila magkaintindihan at upang hindi matuloy ang kanilang balak. Ang pahayag na ito ay pinaniniwalaan ng mga relihiyoso subalit ayon sa mga pilosopo at dalubwika, ang wika ay dinevelop lamang ng tao para makabuo ng iba’t-ibang iba’t-ibang kaalaman. Magkasalungat man ang pinaniniwalaan ng mga relihiyoso at klasikong griyego, huwag natin kalimutan na Diyos ang lumikha at nagbigay sa atin ng talino upang makatuklas ng mga bagay na maaari nating magamit sa araw-araw. Ugnayan ng wika at kultura Sinasabing nasasalamn ang kultura ng isang lahi sa wikang siasalita ng lahing iyon. Ang kultura ang nagdidikta ng mga leksikong
magiging bahagi ng wika ng isang lahi. Sinabi ni Gleason sa kanyang komprehensivong definisyon, definisyon, ang wika ay masistemang balangkas ng mga mga sinasalitang tunog na pinipili at isinasaayos sa paraang arbitrary upang magamit ng mga taong kabilang sa isang kultura. Samakatwid, hindi pweding paghiwalayin ang wika at kultura dahil habang tinutuklas ng tao ang kanyang wika ay tinutuklas din niya kung saans kultura siya nabibilang. Ugnayan ng wika at lipunan Bawat lipunan ay may kani-kaniyang wiak. Halimbawa nito ay ang Filipino, Ingles, Prances at iba pa. Sa pilipinas ay may walong maituturing na pangunahing wika: Tagalog, Ilokano, Pangasinan, Pampanggo, Waray, Hiligaynon, Cebuano at Bikol. Dayalek ang tawag sa wika na nagkakaroon ng pagkkaiba-iba o varayti sa loob ng wika. Halimbawa Halimbawa na lamang ng mga varayti ng Tagalog. Tagalog. Meron tayong Tagalog-Nueva Ecija, Tagalog-Bulacan at iba pa. Ang Idyolek naman ay masasabing isang isang finger prints ng isang tao dahil tanging kanya lamang. Dito makikita ang istilo ng isang individwal sa pagsasalita. Tinatawag na Sosyolek ang wikang nakabatay sa pagkakaiba ng
katayuan o istatus ng isang ginagamit ng wika sa lipunang ginagalawan. Kabilang naman sa mga Islang words ang haleer, yuck, praning, japorms, windang at iba pa. hindi ito lubos lubos na maintindihan ng mga may edad na kapag ito ay binibigkas ng mga kabataan. Ang mga bakla ay bumuo rin rin ng naman ng kanilang sariling salita salita na tinatawag na Gay lingo o Sward speak. Ito ay nilikha nila para sa kanilang grupo. Bawat profesyon o okupasyon ay may sariling wika rin na hindi basta mauunawaan ng hindi ganoon ang trabaho. trabaho. Ito ay tinatawag na Jargon. Meron din tayong tinatawag na Rejister. Ito ay nakabatay sa uri at paksa ng talakayan, sa mga tagapakinig o kinakausap o kaya ay sa okasyon at iba pang salik.
Ang Kahalagahan Kahalagahan ng Pilosopiya Pilosopiya sa Sikolohiyang Pilipino ni: Leonard N. Mercado Mercado Mga Palagay
Sa pagkakaroon ng pilosopiya at sikolohiyang Pilipino, makikilala ang kaibahan ng “musika sa pilipinas” p ilipinas” at “musikang Pilipino.” Kabilang sa “musika sa pilipinas” ang mga musikang m usikang banyagang tinutugtog sa mga tanghalan at iba pa. ang “musikang Pilipino” naman ay naglalarawan ng kaluluwa ng Pilipino. Maaaring ipahayag sa iba’t-ibang iba’t-ibang paraan ang problema. Ginagamit din ang sikolohiya sa pilipinas bilang isang modelo. Ayon kay Stauffer, ang paggamit ng di-wastong modelo ay nagbubunga ng maling resulta. Sa pagkakaroon din ng pilosopiya at sikolohiyang Pilipino, ito ay magkahiwalay subalit magkaugnay na agham. Ayon kay Peters, ang pilosopiya at sikolohiya ay katulad ng pag-ibig at pagkapoot, pag-aasawa at paghihiwalay. Ayon din kay Mercado, ang ideya ng pilosopiya at sikolohiyanh Pilipino ay kapwa dinamoko at istatiko. Ang Papel ng Pilosopiyang Pilosopiyang Pilipino Pilipino Dalawa ang ginagampanang papel ng pilosopiyang Pilipino sa sikolohiyang Pilipino: negatibo at positibo. Ito ay negatibo sapagkat kinakailangang tukuyin ang hakang pilosopikal ng mga dayuhan. Ito naman ay positibo sapagkat itinuturo dito ang daan para makapanaliksik ang mga sikolohista. Sa pagtukoy sa mga kahinaan ng sikolohiyang Pilipino, hinati ito
sa (1) Lipunan, (2) Kognisyon at (3) Kalikasan. Ang Lipunan Ayon kay Mercado, hindi indibidwalista indibidwalista ang mga Pilipino. Kinakailangan niya ang pakikisama sa kanyang kapwa at makibagay rito. Sikolohiyang pangangal pangangalakal. akal. Pagulo nang pagulo ang kalakalan habang ito’y umuunlad. Pamamatnubay at Pagpapayo. ang “client centered” na pagpapayo ay lubhang maraming tagasunod. Ginagamit ng mga Pilipino ang terapiyang Rogers sapagkat karamihan sa tagapayo sa Pilipino ay sinanay sa Amerika. Ayon sa Rogers na terepiya, terepiya, ang pilosopiyang panlipunan ay may may binabagayan. Ang “Rogerian Approach” ay ay batay sa pilosopikal na walang pagkapagkapilipino. Kognisyon May dalawang kapwa mabisang daan tungo sa katotohanan: ang paraang lohikal at paraang sikolohikal. Ang paraang lohikal ay paraan na na nagmumula sa masaklaw tungo tungo sa konkreto. Ang paraang sikolohiya naman ay nagsisimula sa konkreto tungo sa masaklaw.
Sikometrika. Nagkaroon ng masidhing pagnanais na istandardisashin ang mga “IQ TEST” sapagkat karamihan sa kanila ay Amerikano. Isa sa mga unang pagsubok pagsubok para maiangkop sa mga estudyanteng estudyanteng Pilipino ay ang National College Entrance Examination (NCEE). Sikolohiyang Pang-edukasyon. May balak na ang edukasyon ay gawing gawi ng “behaviorally oriented”. Kung gayon kinakailangan na ang mga silabus ng mga kurso ay baguhin at gawing behabyoral. behabyoral. Batayang Pilosopikal 1.
Nakabatay ito sa kaasalan ay katiyakan na tumatanggap lamang ng
maaaring sukatin at itinatakwil ang hindi masusukat tulad ng intwisyon. 2.
Ang karunungan sa paraang behabyoral ay baha-bahagi. Ayon kay
Kapfer, ang bawat dibisyon ay pinaghahati-hati pinaghahati-hati sa iba’t ibang kategorya: pagtanngap, pagtugon, pagpapakabuluhan, organisasyon at karakterisasyon. 3.
Ang karunungan sa pamamaraang behabyoral ay may oryentasyong
pang-mag-aaral. Kalikasan Pinaniniwalaan nila na ang tao ay sukatan ng lahat ng bagay kaya lubos nilang pinahahalagahan ang kalikasan.
Tungo sa Mabuting Pagtutulungan ng Pilosopiya ay Sikolohiya Maraming tendensiya katulad ng pagsalungat sa kultura o paggamit ng kultura. Ayon kay Jocano, sinisikap nilang ipatupad ang kaugalian sa larangan ng edukasyon.kung kapwa minimithi ng pilosopiyang Pilipino at sikolohiyang Pilipino na sila’y maging tunay na Pilipino, kailangan sundin nila ang karunungan ng kultutrang Pilipino.